OBESITAS BIJ KINDEREN Myriam Van Winckel Kinderarts, UZ Gent Caroline Braet Dr. psychologie, UGent
Is hier iemand ziek?
• Obesitas = “risicofactor”≠ “ziekte” • Erkenning als “ziekte” van belang voor terugbetaling zorgen
• Definitie van overgewicht – obesitas op kinderleeftijd • Evaluatie • Oorzaken • Preventie: primair - secondair • Behandeling
GEWICHT BEOORDELEN •STANDAARD GROEICURVE •GEWICHT VOOR LENGTECURVE •BMI (G/L²) CURVEN
Overgewicht / Obesitas DEFINITIE • Strikt genomen: té hoog gehalte lichaamsvet • Lichaamsvetgehalte moeilijk rechtstreeks meetbaar • Gewicht in functie van de lengte geeft idee over lichaamssamenstelling • BMI (G/L²) of “gewicht voor lengte” – Gemakkelijk te bepalen – Behoorlijk goede maat voor gehalte lichaamsvet
Definitie van overgewicht/obesitas VOLWASSENEN • BMI 25 – 30 = overgewicht – Géén toename van morbiditeit – mortaliteit
• BMI > 30 = obesitas – Klasse 1: 30 – 35 – Klasse 2: 35 – 40 – Klasse 3: > 40
relatief risico
Morbiditeits- en mortaliteitsrisico in funtie van de BMI (naar Bray, 1998) 3 2 1 0 10
15
20
25 BMI (G/L²)
30
35
40
Definitie overgewicht / obesitas bij kinderen • Kinderen hebben andere lichaamssamenstelling, BMI criteria van volwassenen niet bruikbaar
• BMI percentielen : welk criterium ?
Definitie overgewicht/obesitas bij kinderen op populatieniveau • BMI percentielen: nadeel = vooraf vastgelegde prevalentie – p 85 – p 97: overgewicht ? – > p 97: obesitas ?
• Cole et al. (BMJ 320:1-6; 2000): – Overgewicht: vanaf percentiele, overeenkomend met BMI 25 op 18 jaar – Obesitas: vanaf percentiele, overeenkomend met BMI 30 op 18 jaar
Boven de grijze zone
Binnen de bovenste grijze zone
+
+
obesitas overgewicht
normaal gewicht
Licht en ernstig ondergewicht
Binnen en onder de onderste grijze zone
Obesitas : prevalentie
Massa, Eur J Pediatr 2002; 161-343-346
Definitie overgewicht / obesitas bij kinderen: individueel • Belang van evolutie in de tijd ! • Kruising van twee percentiellijnen naar boven = alarmteken ! • % overgewicht is gemakkelijkste maat om evolutie van individuele patiënt te volgen
Voorbeeld: jongen van 12 jaar • Bij aanmelding: 160 cm, 70 kg BMI: 27,3 (P97 = 22) BMI %: 153 %
• 1 jaar later: 168 cm, 72 kg BMI: 25,5 (P97 = 23) BMI: 138 %
Definitie overgewicht / obesitas bij kinderen % overgewicht = BMI / p50 BMI x 100 = gewicht / p50 GvL x 100
Overgewicht Obesitas kl 1 Obesitas kl 2 Obesitas kl 3
volwassene
kind
BMI 25 - 30 BMI 30 - 35 BMI 35 - 40 BMI > 40
120 - 140 % 140 - 160 % 160 - 180 % > 180%
PREVALENTIE VAN OVERGEWICHT BIJ KINDEREN NEEMT TOE Percentage kinderen dat aan criterium beantwoordt:
Jongens Overgewicht Obesitas Meisjes Overgewicht Obesitas
Criterium
Nederland 1980
Nederland 1996/97
Vlaanderen 1996/97
p94.5 p99,7
5.5 0.3
10.7 1.3
11.5 2.1
p93,5 p99,7
6.5 0.3
11.1 1.1
12.7 1.6
Roelants en Hoppenbrouwers, 2001
OBESITAS BIJ KINDEREN EEN PROBLEEM? • Worden dikke kinderen ook dikke volwassenen ? • Gezondheidsproblemen door obesitas op kinderleeftijd ?
Worden dikke kinderen ook dikke volwassenen? • 30% obese volwassenen als kind reeds te zwaar • Hoe ouder het kind met overgewicht én hoe ernstiger de obesitas; hoe groter de kans dat het kind ook als volwassene te zwaar zal zijn
• Vroege “adiposity rebound” is een belangrijke risicofactor voor persisteren van de obesitas
Worden dikke kinderen dikke volwassenen? bron
Charney, 1976 Stark, 1981 Abraham, 1970 Mossberg, 1989
Leeftijd obees kind 6m 7j 10-13 j 17 j
Relatief risico obesitas als volw 2 4 6 17
Vroege « adiposity rebound »: obese volwassene
Gezondheidsproblemen dikke kinderen • • • • • • •
Orthopedische problemen Insulineresistentie (voorloper diabetes type II) Nachtelijke hypoventilatie en slaapapnoe Huidproblemen, hygiëneproblemen Leversteatose Verminderde mobiliteit Psychosociale gevolgen
OBESITAS: OORZAKEN INNAME > VERBRUIK Genetische factoren: kwetsbaarheid • Obesitas grotendeels bepaald door genetische factoren • Ernst van obesitas neemt toe, terwijl genetische achtergrond niet wijzigt
invloed omgevingsfactoren
Obesitas: een genetische aandoening? • Tweelingstudies (Stunkard, 1986; Bouchard, 1990) • Adoptiestudies (Sorensen, 1989) • Multigenetische aandoening (zeer zelden monogenetisch: leptinetekort, melaninereceptormutaties)
Ieder pondje gaat door ‘t mondje ????
OBESITAS omgevingsfactoren • Verminderde fysieke activiteit : DO WE FATTEN OUR CHILDREN AT THE TELEVISION SET?
• Veranderde eetgewoonten MEER? VAKER? ANDERS? OMWILLE VAN VERKEERDE REDENEN?
• Veranderde opvoedingsgewoonten ONTWIKKELING VAN ZELFCONTROLE?
Programmering: vanaf zuigelingenleeftijd? • Gewicht op zuigelingenleeftijd houdt weinig verband met gewicht als volwassene • Hoe langer borstvoeding, hoe kleiner kans op overgewicht • Eetgedrag kan beïnvloed worden door eetpatroon als zuigeling (verzadigingsgevoel respecteren)
Controle over voedselinname: Verzadigingsgevoel • Hoe zwaarder het kind, hoe minder in staat voedselinname aan te passen aan de caloriedensiteit • Hoe meer ouders de voedselinname van hun kind controleren, hoe minder het kind goede zelf-controle ontwikkelt
Rol van opvoeding • Leren kinderen – Voeding gebruiken als compensatie? – Uitstel van behoeftenbevrediging? – Omgaan met frustratie? – Weerstand voedselverleiders?
zelfcontrolevaardigheden grenzen stellen
Preventie - Behandeling • Primaire preventie – Maatschappij – School – Gezin
• Secondaire preventie – CLB – Eerste lijn
• Behandeling
Primaire preventie 0 – 3 jaar • • • • •
Bevorderen borstvoeding Verschillende smaken introduceren Structureren maaltijden vanaf 6-12 maanden Cave dessertjes, vruchtensappen, … TV….
• Cave: – dysmaturen die snel inhalen – migranten (voorheen schaarste)
Borstvoeding en later overgewicht
Am J. Epidemiol. 2005; 162: 397-403
Kleuter- en lagere school • Beweging • Gezonde voeding • Opvolgen: vroege adiposity rebound
WWW.VIGEZ.BE
National Food and Health Plan
Source: VCP, WIV, 2004 481 g incl. alcoholic beverages 266 g excl. alcoholic beverages
Cheese 30 g
Milk(products) (incl. Soy drinks) 159 g
Vegetables 138 g
Grain products 133 g
REST Fats 21 g
Meat, fish, egg 161 g
Fruits 118 g
Potatoes 307 g
Water 1.2 L
Physical activity 27.7% sufficient
Bewegingsadviezen • Beperken van televisie- en computertijd • Aërobe bewegingen bijv.wandelen,fietsen (veiligheid !) • Levensstijl ! (trap of lift ?) • Klussen thuis: auto wassen, stofzuigen • Liefst samen met andere gezinsleden • Moet leuk blijven !(dans, eigen keuze)
Hanna, 28 jaar, zwanger • Is zelf zwaar, voert al jaren strijd tegen obesitas. • Vraagt advies: wat kan ik doen om te vermijden dat mijn kind hetzelfde te wachten staat?
Joke, 9 maand • Gewicht P 97 voor lengte P50 (sinds leeftijd van 3 maanden) • Moeder én vader: BMI > 30 • Moeder vraagt wat ze kan doen?
Marthe, 3 jaar • Gewicht is van P50 naar P90 geëvolueerd • Lengte blijft op P25 • Is mollig, normale ontwikkeling • Advies?
Vraag van school • Op vraag van oudercomité wil de lagere school van preventie van overgewicht een actiepunt maken
• Wat zou je adviseren?
