NUMMER INFORMATIE OVER INDONESISCHE KUNST EN CULTUUR. Oude Geschiedenis TROWULAN. Werelderfgoed situs KOMODO NATIONAL PARK

I N F O R M AT I E O V E R I N D O N E S I S C H E K U N S T E N C U LT U U R

Oude Geschiedenis

TROWULAN

Werelderfgoed situs

KOMODO NATIONAL PARK Rituelen en Feesten

BAU NYALE

Uitvoerende kunst

TRADITIONELE BALINESE DANSEN Film & Beeldende Kunst

JERMAL Eten

RAUWE VIS

NUMMER

2

2015 INDONESIANA -2de EDITIE

1

Salam Budaya

elkom bij de tweede editie van ons bulletin. In deze editie hebben we het voornamelijk over de zeeen van Indonesië, plaatsen waar de zoute wind de huid liefkoost, waar men de glorie van het oude koninkrijk Majapahit vindt, en de verbinding tussen de talloze eilanden die samen Indonesië zijn. De cultuur van de Indonesische zeevaart kan worden getraceerd tot aan de oude tijd voor het Majapahit rijk, het hoogtepunt van de oude Indonesische beschaving, restanten ervan leven nog steeds in de Bau Nyale en Pasola vieringen, oude evenementen gehouden in West Nusa Tenggara en Sumba, als een soort van dankzegging ceremonie voor de zee. De Indonesische cultuur wordt op het wereldtoneel vertegenwoordigd door de Balinese Dansen, die

W

2

INDONESIANA -2de EDITIE

genomineerd zijn voor de UNESCO lijst van immaterieel cultureel erfgoed van de mensheid, en het Pinisi zeilschip dat ook is voorgedragen voor de lijst van de UNESCO Werelderfgoed. We zijn van mening dat de uniciteit en het vakmanschap van deze erfstukken werkelijk een integraal onderdeel van de wereldcultuur zijn. Last but not least, geniet van uw dag winkelen op de traditionele drijvende markten van Lok Baintan en Muara Kuin in Kalimantan, waarbij een unieke ervaring wacht op degenen die popelen om hun avontuur te beginnen in de vroege ochtend. Ervaar de levendige markt zelf van dichtbij, maak een praatje met de traditionele marktlui, tijdens het verkennen van de markt met een bootje. Ga verder met een one-of-a-kind ontbijt met zeldzame vruchten en lokale delicatessen. Het zal een onvergetelijke reis worden.

I N F O R M AT I E O V E R I N D O N E S I S C H E K U N S T E N C U LT U U R

ONDER AUSPICIËN VAN

NUMMER

2

2015

Anies Rasyid Baswedan Ph.D Minister van Onderwijs en Cultuur, Republiek Indonesië ADVISEUR Prof. Kacung Marijan, Ph.D Directeur-generaal voor Cultuur, Ministerie van Onderwijs en Cultuur, Republiek Indonesië Directeur van de internalisering van waarden en culturele diplomatie ministerie van Onderwijs en Cultuur, Republiek Indonesië HOOFD VAN HET PROJECT N. Syahrifudin Bayu

CULTUUR, als onderdeel van een land, is een manier van leven en een erfenis. Het maakt niet uit hoe klein een land is, aan de wortels is de cultuur, de basis voor de ideeën en interacties van de mensen. Het is de rode draad die hen verenigt. Met dit project, presenteren we de Indonesische cultuur - waar we trots op zijn aan de wereld. We nodigen iedereen uit de hele wereld uit om alles en nog wat over Indonesië te bespreken, van films tot boeken, van dansen tot theater. Dit bescheiden bulletin, als een inleiding tot de cultuur van ons land, zal hopelijk uw belangstelling prikkelen en u aanmoedigen om meer te weten te komen in ons lokale Huis van de Indonesische cultuur.

PROJECTLEIDER Lila Zaini MANAGING EDITOR Bunga D. Kusuma

MINISTERIE VAN ONDERWIJS & CULTUUR, Republiek Indonesië Directie Internalisering van Waarden en Culturele Diplomatie Building E, Floor 10th Jl. Jenderal Sudirman Kav. 4–5 Senayan, Jakarta

(021) 5731063, (021) 5725035

(021) 5731063, (021) 5725578

HOOFD REDACTEUR Juliana Harsianti VERTAALSTER & COPY EDITOR Nicolette Moeliono Copy Editor Andra Wisnu KUNST REDACTEUR Ronni S. Pamungkas GRAFISCH ONTWERPER Didiek Arifman Stephanie Julia Dievanda

[email protected]

Consultant Rafli L. Sato

http://kebudayaan.kemdikbud.go.id

ADMIN & SECRETARIS Melia Setyani

Een afbeelding van een Pinisi boot de storm tegemoet varende bij Raja Ampat, Indonesië.

Alle rechten. Reproductie, geheel of gedeeltelijk zonder toestemming is verboden. Standpunten en meningen van schrijvers, uitgedrukt in het tijdschrift niet noodzakelijk overeen met die van de redactie, tenzij uitdrukkelijk vermeld.


1

DEZE EDITIE 4

SNEL WAT INFO INDONESIË

leuke weetjes Indonesië

7 INDONESISCHE ZINNEN

8 INDONESIË CULTUUR HUIS

20 20 Vroegmoderne Geschiedenis

DE TRADITIONELE PINISI De Zeewaardige Pinisi

12

26

Oude Geschiedenis

Wereld Erfgoed Situs

trowulan

Het Hart van Majapahit

2


KOMODO EILAND Een Bries Uit het Verleden

INHOUDSOPGAVE

66

Architectuur

Penyengat EILAND

70

Film & Beeldende Kunsten

Jermal

74

Film & Beeldende Kunsten

Raden Saleh

80

34 34

Mensen

Gesang

84 Eetcultuur

rauwe vis op zijn lekkerst

Levende Cultuur & Gemeenshcap

DE DRIJVENDE MARKTEN VAN MOEARA KUIN & LOK BAINTAN 42

LEVENDE CULTUUR & GEMEENSCHAP

Huizenbouw & Botenbouw ceremonien

50 RITUELEN & FEESTEN Bau Nyale & Pasola

54 RITUELEN & FEESTEN

Tabot & Tabuik Ceremony

88

Cultuur spots

58 Uitvoerende Kunsten

BALINESE DANS

Een Manier om God te Dienen


3

IN HET KORT INDONESIË

DE EILANDEN

Indonesië is de grootste archipel in de wereld. Het bestaat uit 1,9 vierkante kilometer land verdeeld over 17.000 tropische eilanden, groot en klein, waarvan vele onbewoond en zelfs naamloos zijn. De belangrijkste eilanden zijn Sumatra, Kalimantan, Java, Sulawesi en Papoea, het eiland Bali is misschien het meest bekende.

De Ring van Vuur

Avontuurlijke reizigers en geschiedenis liefhebbers zijn zeker bekend met de term “De vuurring”. Het verwijst naar een groep actieve vulkanen rond de Pacific. Tektonische verschuivingen veroorzaakt door de uitbarstingen van deze vulkanen veroorzaken ongeveer 90% van alle aardbevingen in de wereld. Enkele van de meest opmerkelijke uitbarstingen binnen deze hoefijzervormige formatie hebben geleid tot een aantal historisch belangrijke gebeurtenissen voor Indonesië - de kolossale uitbarsting van 70.000 jaar geleden, die het het Tobameer deed ontstaan; de Tambora, die uitbrak in 1815 en wijdverspreide misoogsten veroorzaakte in Europa en Amerika; de uitbarsting van Krakatau uit drie kraters die een enorme tsunami veroorzaakte in 1883.

4


TIJDZONES

Indonesië reikt van Sabang - het westelijke puntje van de archipel, op een eilandje gelegen ten noorden van Sumatra – tot aan Merauke, op de oostelijke grens van Papua. Ongeveer 8.514 kilometer lang van grens tot grens, is Indonesië verdeeld in drie tijdzones. Sumatra, Java en de helft van Kalimantan zijn in de West Indonesische Standaard Tijd (GMT 7,00). De andere helft van Kalimantan, Bali, Nusa Tenggara en Sulawesi liggen in de Centrale Indonesische Standaard Tijd (GMT 8,00). De Molukse eilanden en Papoea vallen onder de Oost-Indonesische Standaard Tijd (GMT 9,00).

DE NAAM

De naam “Indonesia” is afgeleid van het Griekse woord voor eiland ‘Nesos’ en Indus wat “Indiaas” betekent. De Engelse etnoloog George Windsor Earl stelde de naam Indunesia of Malayunesia voor, terwijl zijn leerling James Richardson Logan de voorkeur gaf aan de term Indonesië omdat het hetzelfde betekend als “de Indische Archipel” Tijdens het koloniale tijdperk, waren vele Nederlandse academici onwillig om die naam te gebruiken, ze kozen in plaats daarvan voor de naam ‘Nederlands-Oost-Indië’. De naam Indonesië werd in gebruik genomen door nationalisten omstreeks 1900.

TAAL

De culturele diversiteit van Indonesië resulteert in ongeveer 600 inheemse talen. Jonge nationalisten ontwikkelden een nieuwe, eenheidstaal op basis van het Maleis, en dit werd uiteindelijk de nationale taal het Bahasa Indonesia in 1928. De meeste Indonesiërs spreken dagelijks hun eigen streektaal, terwijl het Indonesisch wordt gebruikt als tweede taal, hoofdzakelijk voor school en bedrijf. Daarom zijn de meeste Indonesiërs tweetalig. Engels wordt ook onderwezen op scholen, maar voornamelijk in de grote steden.

DE BEVOLKING

Indonesië heeft een enorme bevolking van meer dan 250 miljoen mensen, waardoor het het vierde meest bevolkte land ter wereld is, direct na China, India en de Verenigde Staten. Onder de vijf grote eilanden van Sumatra, Java, Kalimantan, Sulawesi en Papoea, is Java het dichtstbevolkte met meer dan 140 miljoen inwoners. Ook de hoofdstad van het land, Jakarta, ligt op dit eiland. Als centrum van de overheid en het bedrijfsleven, is Jakarta de dichtstbevolkte stad in het land met een inwoneraantal die kan oplopen tot 10 miljoen en die nog steeds groeit. INDONESIANA -2de EDITIE

5

IN HET KORT INDONESIË

ETNICITEIT

Er is een reden waarom Indonesië zo een rijke cultuur heeft. De bevolking van meer dan 250 miljoen mensen bestaat uit ongeveer 300 etnische groepen, elk met hun eigen gewoonten, tradities en dialecten. Een van de redenen voor deze diversiteit is de geografische positie van Indonesië. Het ligt tussen twee continenten en twee oceanen in, rond 6000 uit zijn 17.000 eilanden zijn bewoond. De verschillende etnische groepen verspreid over vele eilanden in relatief geïsoleerde groepen zijn dus in een positie om hun unieke culturen en tradities te bewaren. Maleise, Arabische en Europese invloed verrijkten het geheel via de handel. Etnische groepen verschillen ook van elkaar in fysiek opzicht. De mensen uit Sumatra en Kalimantan hebben diepe wortels in de Maleise cultuur, zijn licht van huid, hebben schuinstaande ogen en prominente kaken. Javanen zijn meestal bruin van huid, hebben fijne gelaatstrekken, terwijl mensen uit het oosten donkere huid en krulhaar hebben.

DEVIES EN IDEOLOGIE

RELIGIE

Religie, in het bijzonder de Islam, speelt een belangrijke rol in de Indonesische samenleving. De overheid erkent vijf godsdiensten: Islam, Protestantisme, Katholicisme, Boeddhisme en Hindoeїsme. Ongeveer 87 procent van de bevolking belijdt de Islam dat is dus ongeveer 12 procent van de Islamitische bevolking van de wereld. Indonesië wordt daarom vaak ten onrechte het grootste moslimland ter wereld genoemd, terwijl het in feite het land met de grootste moslimbevolking ter wereld is.

NATUURLIJKE RIJKDOMMEN

Ondanks de culturele en religieuze verschillen tussen de burgers, is Indonesië gebaseerd op verdraagzaamheid en eenheid en beroept zij zich op die kernwaarden om vrede in het land te handhaven. Na de onafhankelijkheidsverklaring op 17 augustus 1945 nam Indonesië als devies ‘Bhinneka Tunggal Ika’, dat vrij vertaald kan worden met ‘eenheid in verscheidenheid’. Dit nationaal devies wordt versterkt door de nationale ideologie van de Pancasila en het is de basis waarop alle Indonesische wetten zijn gebaseerd.

Indonesië is rijk aan natuurlijke hulpbronnen. Het tropische klimaat leidde tot Indonesië’s bekendheid als de bakermat van vele inheemse specerijen Dit in het bijzonder was eeuwenlang een bron van twist tussen de koloniale machten. Het land werd gekoloniseerd door verschillende Europese landen, waaronder Portugal, Engeland en, voornamelijk Nederland. Indonesië is ook een van de grootste olieproducenten ter wereld. Aardolie werd ontdekt tijdens het Nederlandse koloniale tijdperk. Indonesië speelt nog steeds een belangrijke rol in de internationale olie-industrie.

6


KOFFIE

Indonesië is geen onbekende voor koffie liefhebbers. Het is de derde grootste koffieproducent en exporteur in de wereld, net achter buurland Vietnam en de onbetwiste kampioen Brazilië. Volgens een International Coffee Organization rapport uit 2013, is de totale koffieproductie Indonesië meer dan 675.000 ton per jaar, met de Robusta de dominante boon. De geschiedenis van koffie in Indonesië dateert uit de Nederlandse koloniale tijd. In 1696 kwam de eerste zending van koffie zaden, en in 1711 was de eerste uitvoer van de bonen van Java naar Europa door de Nederlandse Oost-Indische Compagnie. In het midden van de jaren 1700, werd in NederlandsIndië de koffieaanplant uitgebreid naar Sumatra, Bali, Sulawesi en Timor.

INDONESISCHE

ZINNEN BASISINFORMATIE

Communiceren met de lokale bevolking is een algemeen probleem voor reizigers. Hier zijn enkele eenvoudige zinnen die Indonesiërs gebruiken om een gesprek te beginnen. 1. Goede morgen / Selamat pagi 2. Goede middag/ Selamat siang 3. Goede avond / nacht / Selamat malam 4. Hoe gaat het?/ Apa kabar? 5. Mijn naam is ______ / Nama saya ______ 6. Kan je me helpen? / Bisakah Anda membantu saya? 7. Ik spreek geen goed Indonesisch / Bahasa Indonesia saya kurang bagus 8. Spreekt u Engels?/ Apakah Anda bisa berbahasa Inggris? 9. Spreek langzaam alstublieft / Mohon bicara pelan-pelan 10. Thank you Dank u, dank je/ Terima kasih 11. Graag gedaan / Sama-sama 12. Het spijt me / Mohon maaf 13. Excuseer mij / Permisi 14. Voorzichtig /Hati-hati

ETEN EN DRINKEN Goed eten is belangrijk voor prettig reizen. Of u nu een fijnproever bent of niet. Hier zijn een aantal zinnen die u kunt gebruiken om uw tong verwennen tijdens uw reis. 1. Ik heb honger / Saya lapar 2. Ik heb genoeg gehad / Saya kenyang

REIZEN

Wanneer de taalbarrière een probleem is, heeft een bezoek aan een nieuwe plek minder zin. Hier zijn een aantal zinnen die u zullen helpen de dag goed door te komen.

1. Waar kan ik hier in de buurt een taxi vinden? / Di mana saya bisa mendapatkan taksi di sekitar sini? 2. Kan je me brengen naar _? / Bisakah Anda mengantar saya ke ____? 3. Waar kan ik een auto huren? / Di mana saya bisa menyewa mobil? 4. Waar kan ik een motorfiets huren? / Di mana saya bisa menyewa sepeda motor? 5. Waar is het dichtstbijzijnde hotel? / Di mana hotel terdekat? 6. Ik wil inchecken / Saya mau check-in 7. Hebt u een kamer vrij? / Apakah ada kamar yang masih kosong? 8. Is er hier een toilet dichtbij?/ Apakah ada toilet di sekitar sini? 9. Hoe ver is het? / Sejauh apa dari sini? 10. Offerandes / Sesajen 11. Wees voorzichtig met die apen / Hati-hati dengan monyet

3. Lekker / Enak 4. Kan ik het menu zien? / Bisa lihat menunya? 5. Kan ik bestellen? / Bisa pesan makanan? 6. Wat raad u aan? / Menu apa yang Anda sarankan? 7. Wat is de specialiteit van dit restaurant? / Apa menu andalan restoran ini?

WINKELEN

Een speciale prijs krijgen of een korting op een lokale markt is heel goed mogelijk, maar men moet de kunst van het afdingen wel beheersen. Hier zijn een paar zinnetjes om de schaal te laten doorslaan.

1. Traditionele markt / Pasar tradisional 2. Kan ik dit passen/proberen? / Boleh coba yang ini? 3. Ik ben hierin geinteresseerd / Saya tertarik 4. Hoeveel kost dit? / Berapa harganya? 5. Kan ik met een krediet kaart betalen? / Bisa bayar dengan kartu kredit? 6. Dat is te duur / Terlalu mahal 7. Dit is een goede prijs / Cukup murah 8. Kan de prijs wat lager/ Mohon turunkan harganya 9. Hebt u dit in een andere kleur? / Apakah tersedia dalam warna yang berbeda? 10. Kunt u dit naar mijn adres in mijn land sturen? / Bisakah Anda mengirimkan barang ini ke negara saya? 11. Hoeveel is de verzendkost? / Berapa ongkos kirimnya?

8. De rekening alstublieft / Minta bon 9. Kan ik drinken bestellen? / Bisa pesan minuman? 10. Hebt u alkoholische dranken? / Apakah Anda menyediakan minuman beralkohol?


7

Manamana / Shutterstock.com

INDONESIË CULTUUR HUIS

8


INTRODUCTIE VAN HET SCHONE INDONESIË HET INDONESISCHE MINISTERIE VAN ONDERWIJS EN CULTUUR PRESENTEERT MET TROTS HET INDONESIË CULTUUR HUIS - EEN PROJECT DAT DE VELE PRACHTIGE GEWOONTEN EN TRADITIES WERELDWIJDE BEKENDHEID ZAL GEVEN.

ulturele diplomatie is een middel om politieke invloed uit te oefenen door gebruik te maken van de cultuur, waarden en ideeën van een land. Het is dus iets anders dan ‘hard power’, waarbij militaire macht wordt gebruikt om diplomatieke ondernemingen te versterken. Een ander doel van culturele diplomatie is om het imago van Indonesië te verbeteren door de culturele rijkdommen van Indonesië aan de wereld te laten zien en tegelijkertijd de Indonesische culturele grondslagen te versterken als een integraal onderdeel van de wereldbeschaving We leven in een tijdperk van een nieuwe wereldorde waarin de meeste landen steeds minder grenzen hebben. Het is hier dat de cultuur een positie inneemt als een belangrijk element binnen het gebied van de internationale betrekkingen en diplomatie. Het uiteindelijke doel: een wereldwijde gemeenschap op te bouwen en internationale betrekkingen en regionale netwerken te versterken. Het kost enorme inspanning om de rijke diversiteit en de grote culturele erfenis van Indonesië te behouden. Het is om die reden dat het Indonesische Ministerie van Onderwijs en Cultuur en het Ministerie van Buitenlandse Zaken samen werken in ontwikkeling van het Indonesië Cultureel Huis programma.

C

Indonesië ligt op de evenaar het grondgebied strekt zich helemaal van Sabang tot Merauke, omvat een 1,9 miljoen vierkante kilometer tussen deze twee steden. Indonesië, bestaat uit over ongeveer 17.000 eilanden en meer dan 500 verschillende etnische groepen die ongeveer 742 verschillende talen spreken. Iedere stam en iedere etnische groep in het land heeft zijn eigen specifieke cultuur en tradities en deze samen vormen het onschatbare culturele erfgoed van Indonesië. Ondanks deze enorme diversiteit, blijft het land verenigd door zijn nationale devies, ‘Bhinneka Tunggal Ika’, of “Eenheid in verscheidenheid”. INDONESIANA -2de EDITIE

9

INDONESIË CULTUUR HUIS

Ondanks de enorme diversiteit, blijft het land verenigd door zijn nationale devies, “Bhinneka Tunggal Ika”, of “Eenheid in verscheidenheid”.

Verscheidene elementen van het Indonesische culturele erfgoed werden reeds erkend als onderdeel van het grotere werelderfgoed door de UNESCO (de Verenigde Naties organisatie voor Onderwijs, Wetenschap en Cultuur). Deze elementen zijn onder andere het traditionele poppenspel, de batik techniek, de saman dans, de kris, de angklung en de noken. Onder het materiele, tastbare, erfgoed van Indonesië, zijn de Borobudur en de Prambanan tempels, de vindplaats van de vroege mens Sangiran in MiddenJava. Deze zijn een cruciale basis voor Indonesië’s doel om een belangrijke speler op het wereldtoneel te worden.

10


Nadat werd vastgesteld dat de culturele diversiteit van Indonesië een belangrijke bouwsteen is in de steeds veranderende wereldwijde beschaving, zal de Indonesische ministerie van Onderwijs en Cultuur het Indonesië Cultuur Huis vestigen op verschillende strategische locaties in de wereld. Het Indonesië Cultuur Huis zal vele prachtige gewoonten en tradities van het land te onder de aandacht brengen over de hele wereld. Met dit doel in gedachten, is het belangrijk dat het project activiteiten ontwikkeld die gericht zijn op de verspreiding en verbreiding van de Indonesische cultuur. Die bij de onthulling zullen worden voorgelegd aan het publiek op verschillende plaatsen over de hele wereld. Op deze trefpunten, kunnen mensen kennis maken met de Indonesische cultuur, geschiedenis, kunst en sociale ontwikkelingen, alles verpakt in een complete rijk geschakeerde reis. Meer dan alleen een passief te beleven schouwspel, de bezoekers van de centra en degenen die geïnteresseerd zijn in Indonesië zal ook de mogelijkheid geboden worden lessen van experts te volgen om de taal, muziek en traditionele dansen beter te leren kennen. Met als doel het verhogen van de waardering voor Indonesië in al zijn fascinerende culturele rijkdom, zal het programma van het Indonesië Cultuur Huis gericht zijn op verschillende onderwerpen. Er zullen tentoonstellingen van Indonesische kunst, klassiek zowel als modern zijn. Dans en muziek staan ook op de agenda. Verwacht veel van het traditionele poppentheater, Indonesische films, traditionele martialarts demonstraties, tentoonstellingen van traditionele wapens zoals de kris, literaire lezingen, en last but not least, een serie van culinaire bazaars.

Indonesië CULTUUR HUIS DE WERELD ROND IN 2015 AUSTRALIË • • • • • •

Multicultureel Nationaal Festival 2015 Indo-Oz Traditioneel Poppenteather Voorstelling Indonesische Films Indonesia Festival IndoFest

NEDERLAND • • • •

SINGAPORE •

FRANKRIJK • •

Daarnaast zal basiskennis over het rijke culturele erfgoed van het land ook beschikbaar zijn in de vorm van lessen om de bezoekers de mogelijkheid te bieden een actievere rol te spelen in hun relatie met Indonesië. In haar rol als Indonesisch cultureel – studie centrum, zal het Indonesische Cultuur Huis lessen aanbieden in traditionele dansen, het spelen op muziekinstrumenten zoals de gamelan en kulintang, batik techniek, Indonesisch taalonderwijs, en zelfs kooklessen voor traditionele gerechten. Het Indonesië Cultuur Huis wordt ontwikkeld als een gezamenlijke inspanning van het Ministerie van Cultuur en Onderwijs en het ministerie van Buitenlandse Zaken, de voorbereidingen zijn begonnen in 2012. In de nabije toekomst, zal het project naar verwachting vrucht afwerpen in tien landen: de Verenigde Staten, Frankrijk, Duitsland, Nederland, Turkije, Australië, Japan, OostTimor, Singapore en Myanmar. Op dit moment is het Indonesië Cultuur Huis al opgezet in Oost-Timor, en binnenkort zullen die in Australië en Nederland volgen.

Kleurrijk Indonesië Festival (Indonesische films, volksdansen, tentoonstelling Indonesië’s werelderfgoed, kookdemonstratie Indonesische gerechten)

DUITSLAND •

• • •

Seminar de Moslem diaspora en uitdaging voor integratie, Koln, Kronburger Burgzeit. Seminar, Indonesische architectuur voor de tropen, Frankfurt Seminar Indonesische Literatuur, Staatsbibliotheek Berlijn Seminar op de Frankfurter Buchmesse (Indonesië als eregast op de Frankfurter Boekenbeurs

JAPAN • • • •

Orieëntal Print Kabaya Seminar en Modeshow Batik en Ikat modeshow Indonesische culinaire workshop Debus en Rampak Gendang workshop

MYANMAR •

Gezamenlijke Cultuur Show Indonesie-Myanmar

Opkomst van de Indonesische Architectuur, Rotterdam Indonesisch Volksfeest Indonesische Culturele Nacht Leine Roebana

• • • • • • • •

Batik Indonesia Workshop Indonesische film voorstellingen Culinaire en Angklung Workshops Tentoonstelling Minangkabau cultuur Tentoonstelling Bugis krissen uit Zuid Sulawesi NUANSA 2015 Indonesische cultuurnacht Legong workshop in de Republic Polytechnic Barong Sunda

TIMOR LESTE •

Vestiging van Indonesia Cultuur Huis

TURKIJE • • •

Harika Endonezya Indonesische Culinaire Week Endonezya Tanitim

USA • • • • • •

Indonesie Zomer Festival Tentoonstelling Indonesie Zomer Festival Angklung Huis Concert, Washington Ringling International Arts Festival Florida


11

OUDE GESCHIEDENIS

Trowulan Het Hart van Majapahit – DOOR RIANA KESUMASARI –

12



13

OUDE GESCHIEDENIS - Trowulan

ls we terugkijken op de geschiedenis van Indonesië, kunnen we vaststellen dat het koninkrijk Majapahit inderdaad een van de grootste invloeden is geweest op hoe het Indonesië van nu vorm heeft gekregen als een natie. Denk eens aan die oude koninkrijken verspreid over de uitgestrekte eilanden van de archipel. Men kan niet anders dan onder de indruk komen van hoe dat allemaal geworden tot dat wat tegenwoordig bekend staat als Indonesië. We hebben Majapahit, het grootste en sterkste onder deze koninkrijken, daarvoor te danken. Zelfs het Koninkrijk Champa en China waren goed bekend met de macht die Majapahit toen was. En toch, als we pogen verder in details te treden; hoe het koninkrijk slechts uitgestrekt bos was, hoe Raden Wijaya het dorp Majapahit stichtte en hoe, met grote vasthoudendheid, de man die later zou worden gekroond als Kertarajasa Jayawardhana, met succes dat kleine dorpje ontwikkelde tot een van de meest geavanceerde en gerespecteerde koninkrijken in de geschiedenis van de natie; het is verwonderlijk hoe weinig we eigenlijk weten over Majapahit. Dit wetende kan men begrijpen waarom veel archeologen zo vastbesloten zijn om alles met betrekking tot het koninkrijk te vinden. In dit verhaal, zullen we het hebben over de plaats waar het hart van het koninkrijk eens was gevestigd. Ons uitgangspunt is het oude manuscript de Negarakertagama en een aantal andere artefacten, die allen wijzen naar een plaats die nu Trowulan heet.

A

Kedaton Temple Beschouwd als de meest mysterieuze tempel in Trowulan, omdat er geen archeoloog nog in staat is geweest om de oorspronkelijke vorm van de site vast te stellen.

14


TUSSEN MANUSCRIPT EN ARCHEOLOGIE

Het Negarakertagama, een manuscript geschreven door Mpu Prapanca, onthult een aantal details betreffende Majapahit in zijn hoogtijdagen. Volgens dit oude manuscript, werd het paleis van de nederzetting omgeven door een hoge muur van rode baksteen en aan de noordkant was de massieve hoofdpoort met fraai gegraveerde ijzeren deuren. Op het plein bij de noordpoort waren de tempels. Een zwembad lag aan de westkant van het plein en het was niet ongewoon om mensen hier te zien baden. Aan de zuidkant waren deuren van het gebouw waar de dienaren van de koninklijke familie woonden, aan de andere kant was een ander plein met banken die ook de wachtruimte was voor degenen die een ontmoeting met de koning wensten. Aan de oostkant was het Sebalah Koninklijk Paleis - een gebouw van rode baksteen, gesierd met gesneden houten pilaren en aardewerk decoraties. Het handschrift onthuld meer dan alleen de lay-out van het paleis. Een ander gedicht in het hetzelfde manuscript beschrijft de woonsituatie, met name die in de hoofdstad. Die wordt beschreven als “een woonwijk

waar men kan lopen zonder door de rijstvelden te moeten gaan”. Dit wordt bevestigd door reliëfs op de tempels in Trowulan, die een stad omringd door een muur tonen - een karakteristiek voor de koninklijke kuststeden. Archeologische opgravingen een paar jaar geleden uitgevoerd toonden Trowulan als een gebied van ongeveer 10.000 hectare. Er waren vele vondsten in het gebied. Veel artefacten en ook veel door mensen gemaakte constructies. Bij de opgravingen werden op verscheidene locaties tempels gevonden. Sommige zijn nog in goede staat, terwijl anderen bijna uit elkaar zijn gevallen.

Eén van de meest opmerkelijke vondsten in het gebied is een enorme, oude vijver genaamd Segaran. Het oppervlakte is 6,5 hectare en het is omgeven door een getrapte bakstenen muur 1,6 meter hoog en 2,8 meter diep onder de waterspiegel. Er wordt gezegd dat de vijver werd ontdekt door Maclaine Pont, een Nederlandse architect en archeoloog beroemd vanwege zijn synthese van Javaanse en Westerse architectuur. Dit waterbassin werd naar men zegt voor verschillende doeleinden gebruikt. Waarschijnlijk als

Waringin Lawang De grote gespleten poort die wordt verondersteld voordeur van de residentie van de meest populaire premier van Majapahit’s, Gajah Mada, te zijn.

waterreservoir en destijds in de 14de eeuw voor management van het water van de Trowulan rivier. De ontdekking van het bassin en de ontdekking van vele aardewerk waterpijpen in het gebied leidden tot de theorie dat Majapahit in die tijd al over een goed geconstrueerd irrigatiesysteem beschikte. INDONESIANA -2de EDITIE

15

KAART VAN TROWULAN

Gendhong 1 Tempel

a ay

Brahu Tempel

ab ur

Gendhong 2 Tempel

rS

a Na

Chinese Begraafplaats

Putri Tempel

Trowulan Archeologische Site

Wringin Lawang Gespleten Poort

Waterwerken

Het Lange Graf

Oud

aal

Kan

Champa Prinses Graftombe Siti Inggil

Oud K

anaa

l

Trowulan Museum Segaran Situs

Waterwerken

Minak Jingga Tempel Site de Segaran

Oud Kanaal Pendopo Agung

rta

Kubur Panggung

ka gya r Yo

a

Na

Bajang Ratu Poort

Nglinguk

Oud Kanaal Kedaton Tempel Sentonorojo

Troloyo begraafplaats

Oud K

anaal

Oud K

anaal

Oud Kanaal

16


LAND VAN TEMPELS EN BEGRAAFPLAATSEN

Er zijn ongeveer acht tempels gevonden in Trowulan. De tempels die zijn gevonden staan enigszins ver uit elkaar het lijkt er niet op dat ze bij een enkele site horen. Men is er van overtuigd dat sommige tempels zoals de Bajang Ratu werden gebouwd als monument voor de kroning van een koning. Bajang Ratu, bijvoorbeeld wordt in de omgeving beschouwd als de symbolische plaats waar koning Jayanegara werd gekroond. Hij werd gekroond toen hij nog maar een kind was. Niemand heeft nog ontdekt wat precies de functie van deze tempels was. Velen denken dat deze tempels de poorten van het Majapahit rijk waren.

Candi Tikus Badplaats

Bajang Ratu Verondersteld wordt dat het de plaats aangeeft waar Koning Jayanegara gekroond werd.

Twee tempels werden in relatief goede conditie gevonden. Een daarvan is de Brahu tempel gelegen in het dorp Bejijong. Het lijkt een deel van een groep tempels rondom het Trowulan gebied. Volgens documenten die nu in het Trowulan Museum worden bewaard, werd Brahu gebouwd van baksteen in de 14e eeuw, in Boeddhistische stijl. Het was 25,7 meter hoog, 15 meter lang en 22,5 meter breed. Brahu tempel is ook bekend als de hoogste tempel in Oost-Java.

Tikus Tempel oftewel Rattentempel wordt zo genoemd omdat de site – voor de opgraving - een rattenest was.

De tweede is de Tikus Tempel – d.i. rattentempel die zo genoemd werd omdat de site voordat de tempel werd opgegraven een rattennest was. Archeologen zeggen dat het waterreservoir en misschien badplaats van de koninklijke familie was, ofschoon anderen beweren dat het meer voor gemeenschappelijk gebruik van de bewoners van Trowulan was. Een andere belangrijke vondst in het Trowulan gebied is het graf van Prinses Campa. Dit wordt ook genoemd in de Negarakertagama manuscript genoemd, in het bijzonder met betrekking tot de verhalen over Bhre Kertabumi en Koning Brawijaya, koningen van Majapahit die waren getrouwd met prinsessen van Campa. Het waren politieke huwelijken het manuscript legt uit hoe die huwelijken de economische en handelsbetrekkingen tussen Majapahit en Campa zouden versterken. Het bestaan van dit graf is het bewijs dat het oude manuscript geen verzinsels vermeld. INDONESIANA -2de EDITIE

17

OUDE GESCHIEDENIS - TROWULAN

Reliëfs op een van de tempels in Trowulan.

DIVERSE ARTEFACTEN EN HANDWERK

We kunnen niet van het onderwerp Majapahit afstappen zonder de vermelding van oude artefacten gevonden in de archeologische vindplaatsen van Trowulan. Meestal gemaakt van klei, hout, ijzer en goud, zijn deze artefacten gevonden verspreid in verschillende delen van de site. De ontdekking van goud, in de vorm van munten of ambacht, toonde aan dat er goudsmeden in Majapahit op het moment. Java heeft geen goudreserves, wat betekent dat het goud gevonden werd hier uit Sumatra, Kalimantan en Sulawesi geïmporteerd - een belangrijke indicatie van de bloeiende handel. Er was een dorp in Trowulan dat Kemasan heette, een naam die misschien is afgeleid van emas, 18


We kunnen er zeker van zijn dat het koninkrijk van Majapahit inderdaad een van de grootste invloeden was de vorm die Indonesië nu heeft als natie

goud. Behalve goud heeft men in Trowulan ook sieraden gevonden en gereedschap voor goudsmeden zoals kleine aardewerk smeltkroezen. Het goud moest gesmolten worden om gevormd te worden met de verloren was methode. Er zijn ook aardewerk smeltkroezen gevonden voor brons. Pakis Dorp, gelegen in het zuidelijke uiteinde van de site, is rijk aan deze ontdekkingen. De meeste brons werden klaarblijkelijk gebruikt om grote geldmunten of talismans te maken in stenen vormen. Andere metalen voorwerpen hier gevonden zijn sierlijke bronzen lampjes, waterpotten, klokken, voorwerpen gebruikt in religieuze ceremonieën en muziekinstrumenten. Op Java en Bali, zijn vergelijkbare objecten ontdekt van hout gemaakt. Een teken van een levendige handel is

de ontdekking van ijzererts, want net zoals goud, is niet makkelijk te vinden op Java en was dus zeer waarschijnlijk een product van de handel. En dan zijn er de aardewerk artefacten. Voorwerpen gevonden uit die tijd hebben ingewikkelde en gevarieerde vormen, wat aangeeft dat het ambacht van pottenbakker belangrijk was in die tijd. Archeologen hebben veel soorten terracotta voorwerpen gevonden - beeltenissen van goden, dieren en gebouwen en ook plakken met afbeeldingen van natuurtafrelen. Deze voorwerpen waren zo fraai dat antiek verzamelaars ze op de zwarte markt zochten. Tegenwoordig vallen dergelijke objecten onder de bescherming van het Majapahit Museum.

IN HET KORT • Trowulan site is voorgesteld als de site van de gelijknamige hoofdstad van het koninkrijk Majapahit, die wordt beschreven door Mpu Prapanca in het 14de-eeuwse gedicht Nagarakertagama en in een 15de-eeuwse Chinese bron. Het werd verwoest als gevolg van de invasie van Girindrawardhana die Kertabhumi versloeg in 1478. Na deze gebeurtenis werd de hoofdstad van Majapahit verplaatst naar Daha. • De ruïnes van de oude stad Trowulan werden ontdekt in de 19de eeuw. • Opgravingen in en rond Trowulan hebben aangetoond dat delen van de oude nederzetting nog begraven liggen onder vele meters modder en vulkanische puin, een gevolg van de frequente erupties van de nabijgelegen Kelud, evenals frequente overstroming van de Brantas rivier.

Bajang Ratu ligt slechts 0,7 kilometer van de Tikus tempel vandaan.


19

VROEGMODERNE GESCHIEDENIS

De Pinisi Traditie

De Zeewaardige Pinisi Een Verhaal Over de Indonesische Zeevaarders in het Verleden – DOOR YULITA RANGKUTI –

20



Vroegmoderne geschiedenis - De Pinisi traditie

r is een reden waarom het kinderliedje “Nenek Moyangku seorang Pelaut” - letterlijk vertaald als “Mijn voorouders waren zeelieden” – populair is. Indonesië is een archipel, dus is het logisch dat onze voorouders deskundige zeelieden waren. De oude houten schepen – nog in goede conditie na maanden op zee - zijn bewijs van hun vaardigheden als uitstekend navigators. De autochtone bewoners van Sulawesi zijn zeer gewaardeerd voor vaardigheid in zeilen en scheepsbouw. Houten schepen waren de meest belangrijke wijze van transport voor veel mensen in de hele wereld en scheepsbouwers waren zeer gewaardeerd vanwege hun vakkundigheid en hun belangrijke rol in de economische en politieke ontwikkeling van elke natie. Zeevarende landen zoals Engeland en Spanje waren ook beroemd om hun schepen.

E

De eerste Pinisi werd gebouwd in de 14de eeuw, hoewel de naam pinisi toen nog niet werd gebruikt. De ontwerper was Prins Sawerigading, de kroonprins van het Koninkrijk Luwu.

EEN PRIMA DONNA UIT SULAWESI

De Indonesische prima donna onder de schepen is de Pinisi. Het werd ontworpen en massaal geproduceerd door de scheepsbouwers van Bulukumba en Makassar, twee etnische groepen bekend staan als goede scheepsbouwers en wiens vaardigheid gebruikt werd door schippers van vele regio’s.

Pinisi boot, Sumbawa, Indonesië

22


Een houten pinisi op zee.

Het is verbazingwekkend te bedenken dat de boot volledig van hout is gemaakt. Geen moderne of magische technologie houden de boot heel. De houten planken zijn aan elkaar gehecht zonder spijkers om scheuren te voorkomen. De gemiddelde pinisi is tussen de 15 en 40 meter lang, ze beschikken over twee 35 m hoge masten en zeven voor-en-achter zeilen. Deze zeilen gaven deze boot ongeëvenaarde snelheid vergeleken met andere boten in het gebied in die tijd. Volgens een aantal oude manuscripten, werd de eerste pinisi gebouwd in de 14e eeuw, hoewel de boot toen nog niet zo werd genoemd. De ontwerper was Prins Sawerigading, de kroonprins van Luwu. De boot werd gebruikt om naar China te varen om een Chinese prinses genaamd We Cudai ten huwelijk te vragen. De boot bracht hem veilig naar China, waar prinses We Cudai zijn aanzoek accepteerde. Op de terugreis naar Luwu, werd de boot door een enorme golf in drie stukken geslagen die aanspoelden in drie dorpen, Ara, Tanah Lemo en Bira. De bewoners van de drie dorpen brachten uiteindelijk de stukken van de boot weer bij elkaar. De mensen van Ara herstelde de onderdelen, terwijl de mensen in Tanah Lemo alles samen voegden en de mensen van Bira deden vervolgens de afwerking en kwamen op het idee om zeven zeilen op de boot te zetten. Zij kwamen overeen om de boot Pinisi te noemen wat ‘zeil’ betekent in hun taal.

EEN SPECIAAL BOTENMAKERS RITUEEL

De Pinisi werd oorspronkelijk gebouwd voor goederen vervoer en was veel kleiner dan andere schepen die de toen de zee bevoeren. Maar toch, de effectiviteit van het ontwerp heeft geleid tot een voortzetting van de productie tot de dag van vandaag. Een gebied waar men tot op heden nog boten bouwt is district Tana Beru in het Bulukumba District. De bouwers hier houden de eeuwenoude tradities van de pinisi bouw in stand. Een pinisi is altijd gebouwd met behulp van eenvoudig gereedschap en met niet meer dan 10 werklieden

– de sawi - onder de leiding van een meester botenbouwer – de poenggawa. Alle hoofdonderdelen van het schip zijn gemaakt van hout, met name teak, ijzerhout en de gofasa of bitti. Zoals eerder vermeld, worden er geen ijzeren nagels gebruikt bij het maken van de pinisi. De platen van de romp zijn aan elkaar verbonden met houten pinnen. De duur van de bouw is afhankelijk van de grootte van de boot, een enkele boot kan 1 tot 2 jaar kosten. De materialen voor de schepen worden met veel zorg geselecteerd en speciale rituelen worden gehouden voor en tijdens de bouw – tot het moment komt om haar te water te laten. INDONESIANA -2de EDITIE

23

Tegenwoordig zijn Tana Beru en Bira (Bulukumba, Zuid-Sulawesi) de centra van vakkundige pinisi bouwers. Het is verbazingwekkend om deze mensen aan het werk zien. Er is geen boek of geschreven handleiding voor het bouwen van een boot. Alles wordt uit het hoofd gedaan. De botenbouw heeft het Bulukumba district een tweede naam bezorgd Butta Parita Lopi of “de plaats waar de botenbouwers wonen”. Pinisi hebben gevaren tot aan Vancouver, Canada; Japan en Madagascar waar ze deelnamen aan maritieme shows. Dat gezegd hebbende, het beroep van de pinisi bouwer staat op uitsterven. Naarmate de technologie voortschrijd 24


verminderd de interesse van de jongeren in Bulukumba. Bouwers vinden geen leerjongens meer om hun vaardigheden aan door te geven. Een ander probleem is het gebrek aan hout. De kwaliteit van het hout in het gebied daalt, waarbij massale ontbossing het probleem verder verergert. Een scheepsbouwer ging vroeger vaak vaak zelf naar het bos om hout uit te zoeken, niet alle hout is te gebruiken. Het hout voor de romp bijvoorbeeld moet licht gebogen zijn om niet te breken. Hout van de gofasa of bitti boom is ideaal voor dit doel maar nieuwe bomen planten kost veel tijd. Geconfronteerd met deze bedreigingen, zal de staat moeten

ingrijpen om de traditionele technologie van het boot-bouwproces zoals ontwikkeld door de botenbouwers van het Bulukumba district, Zuid-Sulawesi te beschermen. De overheid zal zich nu inzetten voor de bescherming van de pinisibouw, en zal voor dit doel samenwerken met de UNESCO en met andere landen. Intussen zal het ministerie van Onderwijs en Cultuur, samen met de lokale overheden en andere betrokken partijen streven naar verbetering van het culturele ecosysteem en de levering van de materialen door financiële middelen van de begroting te alloceren, en te zorgen voor de deskundigheid.

VROEGMODERNE GESCHIEDENIS - DE PINISI TRADITIE

De overheid heeft nu toegezegd mee te werken aan de bescherming van de Pinisi en zal samenwerken met de UNESCO en andere landen om de dit te bevorderen.

EEN NATIONAAL MARITIEM SYMBOOL

Voor zowel het Indonesische en het internationale publiek, is de pinisi uitgegroeid tot hét beeld van de inheemse zeilboten van de archipel. Bouw en gebruik van dergelijke schepen zijn onderdeel van de millennia-lange traditie

van Austronesian scheepsbouw en navigatie, dat een breed scala van geavanceerde vaartuigen voortbracht, variërend van de outrigger boten die mensen in staat stelden om te migreren door de uitgestrekte Stille Oceaan en de Indische Oceaan, tot en met massieve schepen waarmee de eerste Europese indringers in de Maleise Archipel geconfronteerd werden. Van de twee soorten Pinisi boten - de Lambo en de Palari – is alleen de Lambo nog in gebruik. Van de twee is de palari de kleinere boot. De meeste van de moderne lambo zijn nu uitgerust met motoren. Dit nationale maritieme symbool is in gebruik als transportschip zowel als liveaboard schip. Veel Pinisi zijn uitgerust met moderne faciliteiten. Voor trips vanuit Labuan Bajo in Lombok en vanuit vele andere toeristische bestemmingen in Maluku, blijven de pinisi dienst doen. Inderdaad, de Pinisi mag dan ouderwets zijn maar het blijft de ster op de Indonesische zeeën tot de dag van vandaag.

De pinisi heeft reizen gemaakt naar Vancouver, Canada, Japan en Madagascar.

Na honderden jaren blijft de Pinisi het maritieme symbool.


25

WERELDERFGOED SITUS

26


KOMODO EILAND

Een Bries Uit het Verleden Een echt Jurassic Park Hier in Indonesië – DOOR MARIA SUSANTI –


27

WERELDERFGOED SITE - KOMODO EILAND

EEN UNIEK EILAND

Komodo draken (Varanus komodoensis) is een gigantische varaan gevonden op een aantal eilanden in Indonesië, waaronder Komodo eiland.

28

teven Spielberg, de regisseur van Jurassic Park prikkelde onze verbeelding over wat er zou gebeuren met de mens als dinosaurussen vandaag bestonden. De vierde film in de serie, Jurassic World, zal bioscoopbezoekers vermaken in juni. Maar waarom wachten op een film om terug te kijken naar het tijdperk van gigantische hagedissen. Waarom niet een reisjes naar het Komodo Nationale Park, waar echte reuzenhagedissen nog rond lopen. Één van Indonesië’s meest gekoesterde nationale erfgoederen is het Komodo Nationale Park is gelegen in het grensgebied tussen de provincies Oost Nusa Tenggara en West Nusa Tenggara. Het park bestaat uit drie grote eilanden Komodo, Padar en Rinca, alsmede 26 kleinere eilanden. Als geheel heeft het park een totale oppervlakte van 1733 vierkante meter, slechts 603 vierkante meter is land. Gevestigd in 1980, is het doel van dit nationale park om de Komodovaraan, ‘s werelds grootste hagedis te beschermen. In 1991 werd het nationale park uitgeroepen tot UNESCO World Heritage Site en het dient als een toevluchtsoord voor een aantal landen zeedieren.


S

De Komodovaraan (Varanus komodoensis) werd voor het eerst wetenschappelijke ontdekt in 1912 door JKH Van Steyn. De eilanden waarop ze endemisch zijn worden bewoond door ongeveer 5700 komodos. Het was hun angstaanjagende uiterlijk en agressief gedrag dat er toe leidde dat ze ‘Komodo draken’ werden genoemd. Ze zijn uitgegroeid tot het onderwerp van de studie van de evolutie, dit te wijten aan het feit dat ze nergens anders worden gevonden – en dan is er ook nog het schilderachtige landschap van de eilanden, die rijk zijn aan steile hellingen, droge savanne, groene vegetatie, schitterende witte zandstranden en het cerulean van vlaktes van zijn koraal beladen oevers. Het klimaat van het eiland is droog en warm, gekarakteriseerd door savanne begroeiing, wat het een goede habitat is voor de Komodo. Hun woonplaats is beperkt tot de eilanden Komodo (1700), Rinca (1300), Gili Motang (100), Gili Dasami (100) en Flores (2000). Het werd vroeger ook gevonden op het eiland van Padar, maar daar zijn ze uitgeroeid door de jacht. Het klimaat op het eiland is ook een van de droogste in Indonesië, met naar schatting een jaarlijkse neerslag tussen slechts 800 mm en 1000 mm. De hoogste dagtemperatuur - 40 graden Celcius – komt voor tijdens het droge seizoen tussen mei en oktober.

Komodo draak op Rinca eiland.


29

Een Komodovaraan laat zich bekijken op een van de stranden van het eiland Komodo.

30


Andere dieren die in het park wonen behoren duidelijk tot de Wallacean zoogeographic regio, met zeven bijzondere terrestrische zoogdieren zoals de endemische rat (Rattus rintjanus) en de krab-etende Makaken (Macaca fascicularis), evenals 72 soorten vogels, zoals de kleine geel-kuif kaketoe (Cacatua sulphurea), de roode boshoen (Megapodius reinwardt), en de luidruchtige helmlederkop (Philemon buceroides). De koraalriffen voor de kust van Komodo zijn divers en mooi vanwege het heldere water - het intense zonlicht en de snelle uitwisseling van voedselrijk water uit de diepere delen van de archipel helpt hun groei. De zeefauna en flora in het algemeen vergelijkbaar met dat op andere plaatsen in het Indo-

Pacifische gebied, maar er is een aanzienlijk grotere diversiteit in termen van soorten. Opmerkelijke zeezoogdieren zijn de blauwe vinvis (Balaenoptera musculus) en de potvis (Physeter catodon), evenals 10 soorten dolfijnen en doejongs (Dugong dugon) en vijf soorten zeeschildpadden. De diversiteit van de zeeflora, het kristalheldere zeewater en het witte zand maken de eilanden een perfect oord voor strandactiviteiten en duiken. Eén van de stranden van het eiland Komodo is zelfs roze, het zand gekleurd door korrels van gekleurd koraal en schelpen. Maar de stroom is ook een van de sterkste in Indonesië; duikers moeten gecertificeerd zijn en ervaren, of ten minste worden begeleid door ervaren duiker.

WERELDERFGOED SITE - KOMODO EILAND

OVER KOMODOS EN MENSEN

De meeste mensen die in en rond het park leven zijn vissers uit Bima (Sumbawa), Manggarai, ZuidFlores en Bajau en Buginezen uit Zuid-Sulawesi. De Bajau waren zee nomaden voordat ze zich vestigden op Sulawesi, Nusa Tenggara en de Molukken. De oorspronkelijke bevolking van Komodo eiland - de Ata Modo - wonen er nog steeds, maar hebben zich vermengd met leden van andere ethnische groepen en zeer weinig van hun oorspronkelijke cultuur en taal zijn intact gebleven. Momenteel wonen er bijna 4000 mensen in de vier nederzettingen in het park; dorpen die al bestonden voordat het gebied tot nationaal park werd verklaard. Menselijke nederzettingen op de eilanden zijn

terug te voeren op het jaar 1928, toen werd opgetekend dat er 30 mensen in Komodo dorp leefden. In 1930 woonden er 250 personen op Rinca eiland. De bevolking is sindsdien snel toegenomen en, in 1999, waren er 281 gezinnen en 1169 mensen op Komodo. Het Komodo dorp is dichtstbevolkte dorp in het park na een toevloed van mensen van Sape, Manggarai en Zuid-Sulawesi.

De diversiteit van de zeeflora, het kristalheldere zeewater en het witte zand maakt de eilanden een perfect oord voor strand activiteiten en duiken.

De nederzetting in het park.


31

WERELDERFGOED SITE – KOMODO EILAND

Traditioneel dorp in Bajawa, Flores.

Een Komodovaraan gezien bij de Hoefijzer baai, Rinca eiland.

32


Volgens het Bureau voor Statistiek van Indonesië, is het aantal gebouwen in Komodo dorp ook snel toegenomen - van 30 huizen in 1958, tot 194 huizen in 1994, en vervolgens 270 woningen in 2000. Papagaran dorp is vergelijkbaar in grootte, met 258 gezinnen bestaande met een totaal van 1078 mensen. Vanaf de telling van 2010, is Komodo dorp bewoond door 1508 mensen, terwijl Papagaran dorp heeft 1262 inwoners. Ondertussen, in 1999, woonden er

maar liefst 835 mensen op Rinca Island, terwijl een ander belangrijkste dorp, Kerora, een bevolking van 185 heeft. De totale bevolking momenteel woonachtig in het park is 3267 mensen, met 16816 mensen die in de directe omgeving van het park wonen. De meerderheid van de mensen op deze eilanden hebben de lagere school niet doorlopen. Er is een lagere school gevestigd in ieder van de dorpen, maar niet ieder jaar komen daar kinderen bij. Degenen die wel doorgaan en naar de middelbare school willen zouden moeten verhuizen naar Labuan Bajo – een zeldzaamheid bij de vissersfamilies daar. Labuan Bajo kan worden beschouwd als de belangrijkste poort die Komodoeilanden verbindt met de rest van de wereld, omdat elk schip op weg naar Komodo uit deze stad vertrekt. Labuan Bajo heeft sterk geprofiteerd van de toeristische waarde van het park, immigranten uit Bali, Sape, Manggarai en andere regio’s in Nusa Tenggara heben zich er gevestigd en de lokale economie groeit.

IN HET KORT • Komodo National Park bestaat uit drie grotere eilanden: Komodo, Rinca en Padar, en talrijke kleinere eilanden het totale oppervlakte - zeeen land - is 1817 vierkante kilometer. Voorgestelde uitbreiding zou het totale oppervlakte tot 2321 vierkante kilometer brengen. • Het vissersdorp Kampung Komodo ligt ten zuiden van Loh Liang, het is een uur lopen. Het is een vriendelijke Bugis dorp met paalwoningen met veel geiten, kippen en kinderen. De bewoners zijn naar verluidt afstammelingen van mensen die verbannen werden naar het eiland in de 19e eeuw door een van de sultans van Sumbawa. • De Komodovaraan (Varanus komodoensis) is een bedreigde diersoort die alleen kan worden gevonden in het Komodo Nationaal Park. Daar het een uniek en zeldzaam dier is, werd het park tot een World Heritage Site verklaard door UNESCO in 1986.

HOE KOMT MEN DAAR • Er zijn dagelijkse vluchten naar Labuan Bajo, van uit Jakarta en ook van uit Denpasar, Bali. Degenen die hunkeren naar avontuur kunnen een zeiltocht van Lombok maken op een houten boot. Dit voor een onvergetelijke escapade voordat het echte avontuur begint op Komodo eilanden.


33

CULTUUR & GEMEENSCHAP

Een traditionele drijvende markt in Banjarmasin, Zuid Kalimantan.

34


DE DRIJVENDE MARKTEN VAN

Muara Kuin en Lok Baintan Een Nieuwe Manier Voor Loven en Bieden – DOOR BUDI SANTOSA –

én van de geneugten van het reizen is om te kijken naar de gewoonten van mensen in andere delen van de wereld; te zien hoe mensen buitenshuis dagelijks leven. Daarom is de markt een van de meest onthullende plaatsen die een reiziger kan bezoeken. Het is gewoon heel leuk om mensen te observeren als ze onderhandelen over goederen of gewoon een praatje maken. De markt is ook de plaats waar men de meest exotische vondsten doet en hoe verder de markt op hoe meer verassingen. In sommige steden waar de rivieren in gebruik zijn voor vervoer is een drijvende markt vaak heel gewoon. Het is een schilderachtig gezicht; handelaren die hun waren aanprijzen en verkopen direct vanuit hun bootjes. Thailand en Vietnam zijn bekend om dit soort markten. In Indonesië heeft de stad Banjarmasin in Zuid Kalimantan ook een aantal drijvende markten, de meest prominente zijn Lok Baintan en Muara Kuin.

E


35

LEVENDE CULTUUR & GEMEENSCHAP: MUARA KUIN & LOK BAINTAN

36


ZUID KALIMANTAN

STRAAT VAN MAKASSAR

JAVAZEE EEN BEELD VAN BANJARMASIN

Marktvrouwen in Lok Baintan proberen om klanten te vinden.

Banjarmasin heeft een lange geschiedenis als stad. Gesticht op 24 september 1526, dankt de stad haar ontstaan aan het stijgende aantal bedrijven dat zich ontwikkelde rond de waterwegen. De handel wordt bedreven op de drijvende markt van Muara Kuin, in de monding van de Kuin rivier in Banjarmasin en Lok Baintan aan de Martapura rivier in Banjar. Het is een voorrecht om hier van de handel getuige te kunnen zijn want diezelfde handel begon al in de periode van het Banjar Sultanaat.

Sterker nog, de markt is er niet alleen voor de koop en verkoop van goederen. Er wordt gehandeld in commodities en zakelijke deals worden gesloten in boten. En terwijl de hoeveelheid verkoopbare goederen daalt door de opkomst van technologisch meer geavanceerde methoden, worden vele belangrijke goederen, zoals landbouwproducten, nu nog op de markt verhandeld. Het spreekt vanzelf dat de drijvende markt ook is uitgegroeid tot een belangrijke toeristische attractie. INDONESIANA -2de EDITIE

37

De Lok Baintan Drijvende Markt opent meestal net na zonsopgang en duurt tot de boten zich verspreiden halverwege de ochtend. Kopers en verkopers varen in kleine traditionele bootjes, de “klotok”. Marktkooplui, meestal vrouwen, benaderen prospectieve kopers in hun klotoks om hun goederen aan te prijzen; die variëren van vruchten zoals rambutans, bananen, guaves en sinaasappels; groenten zoals cassave bladeren, waterspinazie en bloemkool. Er zijn ook veel traditionele snacks te vinden. Ongedwongen gesprekken en luidruchtig loven en bieden overal; dat maakt de markt levendiger. De verkopers in deze drijvende markten bieden meestal hun goederen aan in grote hoeveelheden, een of twee rambutans kopen als souvenir zal niet gaan. Wees bereid om uw aankoop te delen met uw familie of vrienden. Gelukkig zijn er tal van exotische vruchten waard om te kopen. Neem de Kalimantan mango of kasturi (Mangifera casturi) bijvoorbeeld. In smaak vergelijkbaar met een gewone mango, maar zachter en met minder vruchtvlees. Er is ook de rambai (Baccaurea motleyana), wat lijkt op de longan of op een ander zeldzaam fruit, de menteng. Er is ook duku die ook bekend staat als langsat of lanzones, deze laatste is in heel Indonesië te vinden.

Handel in commodities en goederen op de Lok Baintan drijvende markt

38



39

LEVENDE CULTUUR & GEMEENSCHAP: MUARA KUIN & LOK BAINTAN

GENIETEN VAN DE DRIJVENDE MARKT

De beste manier om de drijvende markt te ervaren is om er vroeg bij te zijn. Het is raadzaam om heel vroeg in de ochtend uit het hotel te vertrekken. De markt begint niet lang na zonsopgang en er gaat niets boven zelf betrokken raken bij al het praten en afdingen voor de zon te hoog staat en meer begint te stijgen en er een grote menigte op de rivier is. U kunt zelfs een ‘klotok’ of kleine motorboot huren om er echt in te komen. Wees wel voorzichtig, varen in zo een klein bootje is een hele uitdaging. Ze zijn meestal maar 5 meter lang en 1,5 meter breed. Een onervaren bezoeker zou makkelijk kunnen omvallen als het bootje mee deint met de rivierstroom. Maar als men eenmaal de goede balans heeft gevonden, kan men volop genieten van de prachtige landschappen die men passeert op weg naar de mark – van rustige bedauwde zeggegras velden tot groene plantages. Een ander voordeel van zo vroeg te vertrekken zijn de over de hemel gestrooide sterren die langzaam vervagen als de zon opkomt. Een andere reden waarom het drijvende markten zo populair zijn is dat ze worden gebruikt door boeren die hun producten rechtstreeks aan de groothandelaren, verkopen. Die handelaren, varen dan naar de stad om het verder te verkopen aan de stedelingen. U vindt hier ook ambachtslieden die kleding en handgemaakte artikelen verkopen. Na al het praten, stoten van boten en de evenwichtsoefening om te proberen in de boot te blijven is het tijd voor een portie soto banjar. Een combinatie van lontong, pittige heldere bouillon met gesnipperde kip, eieren, groenten en aardappelen, er is geen andere maaltijd meer passend om uw drijvende markt avontuur te voltooien. 40


IN HET KORT • Het bestaan van drijvende markt is een deel van de geschiedenis van de stad. In 1526, stichte Sultan Suriansyah een koninkrijk op het punt waar de Kuin en Barito rivieren bij elkaar komen, later Banjarmasin stad. • Een traditioneel handelscentrum ontwikkelde zich geleidelijk langs deze rivieren en bij Banjarmasin ontstonden de drijvende markten in Muara Kuin en in Lok Baintan aan de rivier Martapura. • De Martapura rivier doorsnijd de stad en zorgt voor vervoer over water, handel en toerisme. • Banjarmasin wordt ook wel Kota Air, Waterstad genoemd, omdat het op een paar centimeter onder de zeespiegel ligt.

HOE DAAR TE KOMEN • Vlieg in de namiddag of ‘s nachts naar Banjarmasin en blijf er een nacht. • Gebruik een gecharterde of gehuurde auto en boot (plus een lokale gids) om u naar de drijvende markt. Opstaan voor zonsopgang en arriveer er vroeg. • Als je besluit om een auto te huren, zoek dan een chauffeur die ervaring heeft van rijden met gasten. Het is een vier uur durende reis naar Loksado en het is een goede tijd om een aantal lokale tips van uw chauffeur los te krijgen.

De grootste drijvende markt in Zuid-Borneo (Kalimantan) Indonesië.


41

CULTUUR & GEMEENSCHAP

42


Woning en Botenbouw Ceremonieen Achter de Boten en Huizen – DOOR NOVIA RAHMAWATI –

eel Indonesiërs geloven nog steeds dat er een kosmische macht heerst over de natuur en dat die grote invloed op het leven van mensen en alle andere levende wezens op aarde heeft. Dit is de reden waarom vakmanschap begeleid moet worden door rituelen. Dit geldt vooral voor de bouw van boten en huizen, twee door mensenhanden van natuurlijke materialen gebouwde constructies die lang dienst zullen moeten doen.

V

HET BEGINT LANG VOOR HET ZEILEN

De scheepsbouw is een integraal onderdeel van het dagelijks leven in veel dorpen in het land, vooral in de drie dorpen Lemo-Lemo, Ara en Bira. Het beheerst het grootste deel van de sociale, economische en culturele activiteiten van de gemeenschap. Ongeveer 70 procent van de bevolking voorziet in het levonsonderhoud door botenbouw en navigatie en wat daar mee samenhangt. Voor hen zijn die zaken niet alleen hun economische steunpilaar, maar de focus van hun leven en identiteit. Dus het is begrijpelijk dat de rituelen een essentieel onderdeel zijn van de botenbouw die men moet kennen om de bouw te kunnen voltooien. INDONESIANA -2de EDITIE

43

Een van de scheepsbouwers aan het werk.

44


Het eerste wat men dient te weten over de rituelen van botenbouw is de belangrijkste betrokken partijen. Dat zijn de Panrita Lopi, Sawi en Sambalu. De panrita lopi - de meester schepenbouwers van Lemo-Lemo en Ara - zijn de experts op het gebied van tatta, de houtconstructie. Meestal leiden ze ook essentiële rituelen tijdens het bouwproces. Een panrita lopi heeft de supervisie op een groep van arbeiders en regelt de verdeling van werk en arbeid. De positie van panrita lopi is erfelijk in een familie of of verdient door grote ervaring. De andere partij die nodig is voor het ritueel zijn de Sawi, de groep van arbeiders die werken aan de boot. Naar vaardigheden

en betrouwbaarheid, zijn sawi gerangschikt als Sawi Kepala (voorman), Sawi Kabusu (senior scheepstimmerman) naar Sawi Pamuła (een beginner scheepstimmerman). En tenslotte, als laatste de sambalu, de klant die de een boot van bepaalde afmeting en grootte besteld heeft. Van alle verhalen over de relatie tussen de zee en de mensen die over de zee zeilen heeft het verhaal van de Pinisi van Tana Beru en de schippers van de Bira, Bulukumba, een plaats apart. Weinigen beseffen tegenwoordig hoe bijzonder de vaardigheden zijn die nodig zijn om te zeilen zoals deze mannen uit Zuid Sulawesi zeilden. Maar het is een vaardigheid die is aangescherpt over honderden jaren

LEVENDE CULTUUR EN GEMEENSCHAP: RITUEEL VOOR HUIZEN & PRAUWEN

zeilen - een traditie die niet kan worden gescheiden van het feit dat dezelfde mannen zijn die Indonesië meest bekende boot ontwierpen. Het creëren van een pinisi is als een ingewikkeld ritueel. Geleid door een panrita lopi, moeten de dorpelingen eerst verschillende benodigdheden nodig voor de ceremonie bij elkaar brengen. Cakes en zoetigheden worden gemaakt opdat de boot rendabel zal zijn. Een witte kip wordt geofferd - de kop wordt aan de Panrita Lopi gegeven vanwege zijn positie als leider, een stuk

Van alle verhalen over de relatie tussen de zee en de zeelieden die haar bevaren, is het verhaal van de Pinisi van Tana Beru en de schippers van de Bira, Bulukumba toch bijzonder.

is voor de zee voor een veilige reis, en een ander word stuk op de grond geworpen om zijn veilige terugkeer te verzekeren. Al dit moet worden gedaan voordat het eigenlijke bouwproces begint. Dergelijke rituelen orden niet alleen op Sulawesi gehouden. Op Bali en Madura, bijvoorbeeld, boort men een gat in de kiel dicht bij de boeg waar een amulet in wordt gedaan, het gat wordt dan gesloten met het bloed van het offerdier. Aan het einde van de ceremonie wisselen bouwer en koper geschenken uit. Tegenwoordig zijn de centra van botenbouw gevestigd in Tana Beru en Bira (Bulukumba, ZuidSulawesi) en Batu Licin (ZuidKalimantan). De botenbouwers van Ara boden ook hun diensten aan op vele plaatsen in de Archipel. Echter, tot de jaren 1950, waren LemoLemo en Bira de belangrijkste bouwplaatsen.

Op veel plaatsen is het botenbouw ritueel voor het begin van de bouw een integraal onderdeel dat men zeer serieus neemt.


45

LEVENDE CULTUUR EN GEMEENSCHAP: RITUEEL VOOR HUIZEN & PRAUWEN

DOORGEGEVEN VAN GENERATIE OP GENERATIE

De trekketting van de pinisi klaar voor gebruik.

De bouwer van de pinisi met offerandes tijdens de bootbouw ritueel.

46


Om de tradities van het botenbouwen levend te houden zijn kennis van de ceremonieën en vaardigheden van generatie op generatie doorgegeven binnen de bepaalde families maar ook aan personen buiten de familie die het graag willen leren. Binnen de familie leren de kinderen door horen, zien en herhaaldelijk nadoen, personen buiten de familie leren het op het werk. Maar ontwerpen en de ritueëlen worden alleen doorgegeven aan personen die de bekwaamheid hebben en de passie.

Om hogere kennis over botenbouw te erven, moet iemand zelfwerkzaamheid en geestelijke volwassenheid tonen. Op basis van intuïtie en inspiratie die wordt verondersteld van God te komen, zou een panrita lopi een “rechtmatige” erfgenaam van dergelijke traditionele kennis kiezen en geleidelijk zijn “geheime en gewijde” kennis met hem delen. De laatste fase van de training begint met de details van tatta plannen en eindigt met kennis van de rituelen en hun esoterische betekenis.

HEMEL OP AARDE

Zoals men doet in de botenbouw, wordt ook bij het bouwen van een huis gewerkt volgens de traditie; zoals een zeeman een nauwe relatie ontwikkeld met de zee, zal ook een boer een relatie met het land hebben.

Neem de mensen van Buton, Riau, die het huis zien als een vrouw. Elke sectie van een woning moet daarom zijn als de delen van een vrouw, elk deel moet dienen voor een specifieke doel. Andere gemeenschappen geloven dat een huis palen moet hebben die in de grond gestoken zijn – zoals bomen waarvan het huis gemaakt is. Het is vaak zo dat men voor de bouw begint de “bewaker” de geest van de plaats waar men wil gaan bouwen om gat moet vragen. Als de hoofdpaal in de grond wordt gezet moeten er bepaalde voorwerpen in het ga begraven worden voor de paal met sesajen, offerandes, zoals kokosnoten, suikerriet en bananen behangen wordt. Het aanbrengen van het dak is ook belangrijk en de traditie wil dat alle leden van de gemeenschap daarbij assisteren.

Dorpelingen proberen de pinisi naar de zee te trekken.


47

De bloedvlek is afkomstig van een geit die wordt geofferd tijdens het botenbouw ritueel.

48


In Aceh heeft men een speciale bouwceremonie die begint wanneer de werkers het materiaal verzamelen en pas eindigt als de eigenaar officieel het huis betrekt. Een dier wordt geofferd aan de geest van het woud waar het hout voor de planken van het huis zijn gekapt. Aan de andere kant, in de kuststreken van Atjeh, zoals Aceh Besar, Aceh Utara, Atjeh Barat en Pidie, mogen hout

en houtproducten alleen worden geoogst op een bepaald moment. Hout kappen tijdens de vloed bijvoorbeeld zou het hout broos maken. In ieder geval, zulke ceremonies zijn vaak feestelijke gelegenheden, met naaste familieleden, buren en andere leden van de gemeenschap bij elkaar te voor een feest en een gemeenschappelijk gebed. Door

dergelijke evenementen, worden de opzet en het doel van van het bouwen van een huis duidelijk gemaakt – onderdak en zorg voor de familie of meer productief lid van de gemeenschap worden. Het is verassend te zien hoe de activiteiten van het bouwen van een huis mensen bij elkaar kan brengen om de huiseigenaar te begeleiden met goede wensen voor zijn gezondheid, welvaart en veiligheid.

Mensen van het dorp treken samen een pinisi naar zee.


49

RITUELEN & FEESTEN

50


Bau Nyale en Pasola Een Nadere Blik op Dankzegging van de Sasak – DOOR RAHMI DIAN –

n februari of maart, zullen de Sasak gemeenschap op Lombok druk bezig zijn met de voorbereidingen voor het vieren van de Bau Nyale – een traditionele ceremonie van dankzegging.Er is geen Gregoriaans equivalent van de dag van Bau Nyale. Volgens de Sasak kalender moet het feest gehouden wordt vijf dagen na volle maan of op 10de maand van de Sasak kalender. De laatste jaren is echter deze traditionele ceremonie vaak gehouden tijdens eerste paar dagen van februari of maart. De Rato - een leider van de lokale Marapu geloofsgroep is verantwoordelijk voor het vaststellen van de datum. Dit gebeurt via overleg tussen leden van de gemeenschap en door te kijken naar de tekenen aan de hemel. Zodra aan alle voorwaarden is voldaan en de datum is afgesproken, beginnen de voorbereidingen voor het evenement. Achter de Bau Nyale traditie zoals die zich ontwikkelde in de Sasak gemeenschap steekt natuurlijk een verhaal. Aanvankelijk, was de meer prominente ceremonie van de Bau Nyale de Pasola - een schijngevecht, waarbij twee groepen Sumbanese mannen te paard elkaar

I

met houten spren te lijf gaan. Echter, tegenwoordig is een ander ritueel, de wormenoogst op het Sager strand van Lombok gaat, belangrijker geworden dan de bijna wrede Pasola. Dit is het ritueel waarnaar het festival is genoemd; op het strand de kleurige zeewormen, de Nyale oogsten. De wormen worden gegeten of mee naar huis genomen. Hoeveel mensen er ook meedoen er zijn altijd genoeg Nyale wormen voor iedereen. Het verhaal dat erbij hoort, is het verhaal van Prinses Mandalika.

EEN LOMBOK SPROOKJE

Het is niet bekend wanneer het verhaal van Prinses Mandalika belangrijk werd, maar vraag iemand van Lombok over de oorsprong van de Nyale en dit is het verhaal dat men te horen krijgt. Er was eens een prinses genaamd Mandalika, de dochter van de heerser van Lombok eiland, zo gracieus en zo schoon dat alle prinsen van het heel Nusa Tenggara – dat is de eilanden groep waar Bali en Lombok bij horen – met haar wilden trouwen. De concurrentie was zo erg dat het leidde tot oorlogen tussen de koninkrijken van Nusa Tenggara. Bedroeft door het conflict, trok de prinses zich terug in het woud om na te denken over een oplossing. Op de

20ste dag van de 10de maand van de Sasak kalender waren de strijdende prinsen verzameld op het strand, samen met haar ouders en het volk van Lombok en de prinses kwam daar ook naartoe. En ten overstaan van allen verklaarde Mandalika dat ze niet zou toebehoren aan één vorst maar dat ze zich zou verdelen en iedereen een deel geven, en ze stortte zich tot schrik van iedereen in zee. Maar de schrik veranderde in verbazing toen niet lang daarna grote aantallen kleurrijke wormen op het strand afkwamen. De mensen geloofden dat dit de vervulling van de belofte van de prinses was en verzamelden de wormen en hielden een feest. Sindsdien wordt er ieder jaar een Bau Nyale gehouden op het Seger strand in Kuta, Lombok waar de Sasak bijeenkomen om op het strand te wachten op de zeewormen. Het ritueel onderstreept ook de belangrijkheid van de Rato, een persoon wiens belangrijke positie duidelijk moet zijn voordat hij de ceremonie mag leiden. Tijdens de Bau Nyale, voert de Rato een speciaal ritueel uit genaamd ‘nende Ayu ayuning Jagad’ om Prinses Mandalika te verwelkomen. Tegenwoordig voeren de Sasak ook een spel op om de herrinering aan hun geliefde prinses in ere te houden. INDONESIANA -2de EDITIE

51

Op zoek naar de nyale tijdens het Bau Nyale Festival.

De wormen die worden gegeten als een eerbetoon aan de Prinses Mandalika.

Het is nooit begrepen hoe het Nyale wormen begon te verschijnen voor de kust van Lombok. Er zijn theorieën toeschrijven van de komst van deze maritieme wormen aan het keren van stroming van de Indische Oceaan, in overeenstemming met de Indiase moesson. Dat gezegd hebbende, geen theorie is erin geslaagd om de schijnbaar eindeloze aanbod van Nyale wormen die wast tot aan de kust van Lombok verklaren. Maar het eten van de wormen is echt, het wordt beschouwd als deel nemen aan de gift van de zee. Sommigen eten ze rauw, anderen koken ze eerst. En ja, de bezoekers worden verwacht mee te eten, omdat het wordt beschouwd als ongeluk brengend om de gift van Nyale verwerpen. Dus als u overweegt om dit evenement mee te maken, weest voorbereid. De wormen smaken zout en zijn een beetje taai. Als u het festival wilt meemaken maar geen rauwe wormen eten, vraag dan gewoon een van de lokalen om ze koken. Ze zullen met plezier doen om u te laten meegenieten van de gift van Prinses Mandalika. 52


PASOLA, EEN SUMBANESE DANKZEGGING

Pasola is de naam van een oud oorlogsritueel in de vorm van een schijngevecht tussen twee groepen geselecteerd Sumbanese krijgers. Ze berijden kleurrijk versierde paarden en werpen houten speren naar elkaar. Deze traditionele ceremonie wordt elk jaar gehouden. Het festival vindt plaats in februari of maart in Lamboya en Kodi, Sumba. Het belangrijkste evenement begint enkele dagen na de volle maan en het valt samen met de jaarlijkse komst van de veelkleurige zeewormen plaatselijk bekend als Nyale op het strand van Lombok. De exacte datum van het evenement wordt bepaald door de Rato - een lokale leider van de

gemeenschap - die de datum één of twee weken voorafgaand aan het festival bekend maakt. Pasola komt van het woord Sola of Hola, die verwijst naar de houten speren, die de twee groepen ruiters naar elkaar werpen. Alleen de beste paarden worden in dit ritueel bereden, en alleen de dapperste Sasak mannen mogen deelnemen - uitgedost in hun kleurrijke traditionele kostuums. De Sumbanezen geloven dat het ritueel rechtstreeks afkomstig is van de oude gebruiken van hun volk. Inderdaad, de schijnveldslag vereist een goed evenwicht tussen lichaam en geest. In andere

RITUELEN & FEESTEN – BAU NYALE & PASOLA

woorden het is een training, zowel fysiek als mentaal, om het geluk – op aarde zowel als in de hemel – te bereiken. Maar de Pasola is ook verbonden met de landbouw. bloed dat vloeit zowel van offerdieren als van de deelnemers aan de pasola – zal vruchtbaarheid en dus welvaart brengen.

Zonder bloed heeft de pasola geen zin. En degenen die geen bloed laten vloeien in de pasola arena zijn brekers van de traditie. Toch is het geweld van de Pasola nooit overdreven, de deelnemers in het ritueel blijven altijd sportief.

IN HET KORT •

Bau Nyale of het Nyale Festival, vindt elk jaar plaats in de tiende maand van de Sasak kalender tegen de tijd van de volle maan, het wordt gevierd rond 14 – 15 februari op de stranden aan de zuidkust van Lombok.

•

De meest populaire locatie voor het vieren van Bau Nyale is aan het mooie Seger strand in de buurt van Kuta; een gebied dat door de mensen op Lombok Putri Nyale (Prinses Nyale) wordt genoemd.

•

Pasola een dankzegging aan de geesten van de voorouders in West Sumba, Oost Nusa Tenggara, valt ook in februari.

HOE KOMT MEN DAAR •

Er zijn een aantal directe vluchten vanaf Jakarta en Surabaya naar Lombok. Als u de luxe van veel tijd heeft, een boottocht is de mooiste manier om bij het eiland te komen. U zult een auto nodig hebben om het Pasola ritueel bij te wonen want dat wordt gehouden op een plaats verder landinwaarts.

Pasola Traditie Verondersteld wordt dat het een ceremonie is om de geesten van de voorouders van West Sumbanezen te danken


53

RITUELEN & FEESTEN

Tabot en Tabuik Herdenk de Profeet met Festiviteiten – DOOR ERWIN DARMAWAN –

wee festiviteiten in Bengkulu en Pariaman hebben soortgelijke rituelen en strekking. Dit zijn de Tabot in Bengkulu en de Tabuik in Pariaman, rond het islamitisch nieuwjaar. De namen van deze twee evenementen zijn Arabisch en verwijzen beiden naar een “houten ark”. Het zijn beiden lokale, traditionele evenementen gehouden op de 10de Muharram van de (Islamitische) maankalender. Behalve een viering van het islamitisch nieuwjaar zijn het beide ook rouw en herdenking voor de kleinzonen van de Profeet Mohammad, Hasan en Husein bin Ali bin Abi Thalib die sneuvelden in de veldslag op de vlakte van Karbala.

T

54


DE GESCHIEDENIS VAN TABOT EN TABUIK

Er is nergens in schriftelijke bronnen iets te vinden over het tijdstip waarop men in Bengkulu en Pariaman begon met de Tabot en Tabuik herdenkingen. Er wordt aangenomen dat de traditie werd meegebracht door de bouwvakkers, geїmporteerd door de Britten uit Madras en Bengalen in Zuid India, voor de bouw van Fort Marlborough begin 1700 in Bengkulu Een aantal van deze werkers, onder leiding van Imam Senggolo, ook bekend als Sheikh Burhanuddin, besloot in Sumatra te blijven en een nieuwe nederzetting te stichten. Hun tradities vermengden zich met die van de inheemse gemeenschappen van Bengkulu via huwelijken en algemeen sociaal verkeer. Hun nakomelingen, die bekend staat als de mensen van Sipai, zijn degenen die de traditie tot de dag van vandaag voortzetten.

Het tabot festival in Bengkulu. INDONESIANA -2de EDITIE

55

De muziek is een integraal onderdeel van het Tabot/ Tabuk festival.

IN HET KORT • Tabot (Bengkulu) of Tabuik (Pariaman - West-Sumatra) is een traditionele ceremonie om de heldenmoed en de dood van de kleinzoons van de Profeet Mohammad, Hasan en Husayn ibn Ali ibn Abi Talib in een veldslag tegen de troepen van Zaid bin Ubaidillah op de vlakte van Karbala, Irak op 10 Muharram 61 Hijri (AD 681) te herdenken. • In de laatste jaren, wordt de Tabot-Tabuik viering gehouden kort na het islamitisch nieuwjaar. • Tabuik / tabot betekent ark of houten kist in het Arabisch.

56


Destijds werd de ceremonie gehouden van Bengkulu tot Painan, evenals in de steden Padang, Pariaman, Maninjau, Pidie, Banda Aceh, Meulaboh en Singkil. Tegenwoordig echter heeft het festival die grote populariteit verloren, er zijn nog maar twee plaatsen in Sumatera waar het wordt gehouden. De oorspronkelijke traditie heeft zich gesplitst in twee ceremonies; de Tabot in Bengkulu en de Tabuik in Pariaman, beiden zijn indrukwekkende schouwspelen het zien waard.

LAAT DE FESTIVITEITEN BEGINNEN

Men begint in Bengkulu en Pariaman met de voorbereiding voor de Tabuik twee weken voor het hoofdevenement. Velen vasten als voorbereiding omdat er vele traditionele lekkernijen en speciale gerechten te verwachten zijn. Het bouwen van het belangrijkste onderdeel van de viering: een ark of houten doos, waar het festival de naam aan ontleend, is de taak van de tieners. Gemaakt van bamboe en hout, wordt de ark meestal gevormd als een gevleugeld paard met

een mensenhoofd en borst en daarop een bovenstuk. In de islamitische literatuur wordt dit wezen de AlBuraq genoemd, en het was het rijdier van de profeet Mohammed op zijn reis van Mekka naar Medina, die de Is’ra Miraj of “Nachtelijke reis” wordt genoemd. Met bovenstuk is het gevaarte is meestal tot 15 meter hoog en is gedecoreerd met rood en goud. De muziekinstrumenten die worden gebruikt bij deze ceremonies worden de dol en de tessa genoemd. De dol is van uitgehold hout afgedekt met runderhuid, een soort trom, met een diameter van 70 – 125 cm, met een trommelstok 5 cm dik en 30 cm lang. De tessa is een kleiner soort percussie instrument van koper, ijzer of aluminium en geitenvel. Als het feest begint, zet de processie naar het strand zich in beweging. Een enkele Tabot / Tabuik zal door ongeveer 40 mensen worden vervoerd. Achter de Tabot / Tabuik lopen groepen mensen in traditionele kleding en slaan op de dol en de tessa.

RITUELEN & FEESTEN - Tabot En Tabuik

De deelnemers aan het Tabuik festival komen aan op het strand, het einde van de parade.

Ze zingen lofliederen voor Hasan en Husein. Langs de weg van de stoet, worden krijgsdansen uitgevoerd begeleid door traditionele muziek. De processie eindigt met zonsondergang, wanneer de Tabuik / Tabot zijn bestemming heeft bereikt. Het lokale geloof is dat de Tabuik / Tabot het ongeluk met zich meeneemt bij vertrek, waardoor de lokale bevolking meer geluk zullen hebben in de toekomst. Er zijn een aantal verschillen tussen de Tabot en Tabuik. In Bengkulu, moeten er 17 Tabot meegedragen; in Pariaman zijn er slechts twee Tabuik, namelijk de Tabuik Subarang en de Tabuik Pasa. Het grootste verschil is echter de eindbestemming van de Tabot en Tabuik. In Pariaman wordt de Tabuik naar de kust gebracht en zal wegdrijven op de stroom. De Tabot in Bengkulu eindigt in de moerassen rond de begraafplaats bekend als de laatste rustplaats van Imam Sjeik Burhanuddin. In de laatste tijd is er door verscheidene elementen binnen de maatschappij kritiek geuit op het houden van deze ceremonies. Een van de meest fundamentele betreft het verschuiven van de functie van het ritueel van religieuze ceremonie naar cultureel festival. Hoe dan ook deze ceremonies zijn onderdeel van de meest belangrijke cultureel historische nalatenschap uit het verleden en alleen daarom al het waard om behouden te worden. INDONESIANA -2de EDITIE

57

UITVOERENDE KUNSTEN

Balinese Dans Een Weg om God te Dienen – DOOR MARIA SUSANTI –

58


RELIGIE IS NIET HET ENIGE BESTANDDEEL VAN EEN BALINEES DANS. ER IS OOK DE HOUDING VAN DE BALINEZEN TEGENOVER HET LEVEN: HOE ZE NAAR DE NATUUR KIJKEN EN HOE ZE HUN FLORA EN FAUNA ZIEN.

ls de meest populaire reisbestemming in Indonesië, heeft Bali inderdaad veel aantrekkelijks. Een keur aan nachtleven amusement tot aan culturele en spirituele excursies, Bali heeft veel te bieden. Op het gebied van cultuur, Balinese dansen zijn makkelijk te zien als een van de meest aantrekkelijke aspect van het eiland. Twee factoren dragen bij aan dit feit: de kunst zelf en het gewijde karakter van de dansen. Balinese dans is altijd een deel van religieuze facet van het eiland geweest. Het is een gebed, een offer aan de goden en de manier dankzegging van de eilandbewoners. Deze dansen worden verondersteld een samensmelting van Indiase en lokale esthetica te zijn. Traditionele dansen en muziek spelen een belangrijke rol in de HindoeIndiase religieuze ceremonies. Op Bali, heeft de sterke identiteit van de eilandbewoners de verschillende invloeden van buiten en het inheemse animisme opgenomen voor het creëren van een expressie die uitgesproken Balinees is.

A

Balinese dans, een gewaardeerd cultureel erfgoed het behouden waard.


59

Jonge dansers voeren een welkomst dans uit in een ‘volle maan ceremonie’ in het dorp Bedulu, Ubud, Bali.

60


DANSEN IN BALINESE DAGELIJKS LEVEN

Als je goed oplet, weerspiegelen de dansen eigenlijk het leven van dagtot-dag van de Balinezen. Religie is niet het enige element van een Balinese dans. In het is de Balinese houding tegenover het leven: hoe ze kijken naar de natuur en hoe ze hun fauna en flora zien. Voor de meesten van hen, zijn de traditionele Balinese dansen een onderdeel van hun gewoonten en culturele uitingen. Sommigen zijn zelfs van mening dat de dansen hen hun culturele identiteit schenkt en een gevoel geeft dat ze het culturele erfgoed van hun voorouders onderhouden. De traditionele dansen en drama’s worden meestal uitgevoerd tijdens de tempel festivals en ceremonies. De dansen die toeristen vaak te zien krijgen in hotels zijn slechts een fractie van wat Balinese dans te bieden heeft.

Vanwege het belang van dans en muziek beginnen Balinezen er al vroeg in hun leven mee. De training is rigoureus. Balinese ouders laten het dans en muziek onderwijs volledig aan de onderwijzers over. Dit omdat ze geloven dat bekende onderwijzers een taksu (dansgeest) bezitten en verplicht zijn hun kennis en geest over te dragen om de taksu in stand te houden. Het lijkt wel wat op wat men ziet in kung-fu films, meester en leerling ontwikkelen een speciale relatie via discipline en training. Danslessen beginnen vaak al heel vroeg in de ochtend, bij zonsopgang en worden een paar dagen in een week gehouden. De kinderen in leeftijd 6-7 jaar oud staan op rij in de banjar (Balisch gemeenschapscentrum) voor aanvang van hun dagelijkse training. Ze bidden tot de godin van de kunst te en vragen om haar zegen. De dans onderwijzer is meestal een oudere vrouw of man; maar bijna altijd mager, gespierd en gezond. Het zijn senior dansers en het is niet ongewoon dat kinderen in eerste instantie bang zijn voor de dansleraren. De basis van al het onderwijs is de ajeg, de stand, de houding van de dans, dit is het belangrijkste. Een leerling die de juiste ajeg niet kan vinden zal geen danscarrière hebben. Velen hebben weken of zelfs maanden nodig voor ze de ajeg beheersen. Een goede Balinese danser is altijd te herkennen aan de ajeg, de manier waarop ze staat en het lichaam soepel en gracieus buigt. De leraar zal daarna voor de klas staan en een dans voordoen en de kinderen zullen elke beweging nadoen. Als de leraar ervan overtuigd is dat een kind de basis volgorde van de bewegingen begrijpt, zal ze achter het kind gaan staan en het bij de polsen pakken om bij te sturen. Oefenen met een gamelan orkest wordt pas gedaan wanneer de dans

UITVOERENDE KUNSTEN - BALINESE DANS

Een jonge Balinese voert een Balinese dans uit.

wordt geacht te zijn “ingevoerd” bij de leerling. De danser moet leren om volledig te één te zijn met het personage dat ze dansen; zelfexpressie is een nul-concept hier. Voor alle leerlingen is de eerste dans ze zullen leren de pendet of de panyembrana. Beide dansen zijn in wezen, verwelkomst dansen, hoewel de pendet voor dit doel vaker wordt

gebruikt. Het is belangrijk om te weten dat, bij de opening van religieuze ceremonies in een pura of Balinese tempel, de panyembrana de originele verwelkomst dans is, terwijl de pendet meer een sacrale dans is. Deze wordt meestal uitgevoerd door gehuwde vrouwen; het is eigenlijk een reeks van waardige en elegante bewegingen bij het dragen en presenteren van offers aan de Goden en Godinnen. De duur en de kostuums van deze twee dansen zijn bijna gelijk maar de panyembrana is ingewikkelder. Dit is misschien de reden waarom de pendet dans vaker wordt opgevoerd. Het kan worden opgemerkt dat de panyembrana dans ook kan worden uitgevoerd door tiener meisjes. Een buitenstaanders zal waarschjnlijk veronderstellen dat de pendet de belangrijkste dans is maar iedere goede Balinese danser weet dat het andersom is, en dat ondanks het feit dat eenvoudige dans populairder is de panyembrana ook geleerd moet worden en misschien wel intensiever. De meeste Balinezen beheersen ten minste enkele dansen om hun familie tijdens religieuze ceremonies te ondersteunen. Een serieuze danser, moet dus over het algemeen veel meer kennis bezitten en meer met de dans betrokken zijn. Daarom zijn deze dansers aangesloten bij een dansgezelschap, de sekehe, ze moeten ook dagelijks oefenen en gehoorzamen aan het reglement van het gezelschap. Hierbij hoort het on-call zijn wanneer het gezelschap een uitvoering heeft. Een danser, vooral een goed opgeleide, heeft een belangrijke positie in de gemeenschap. Het leven van een danser vereist een leven van werk en toewijding, op latere leeftijd vaak eindigend als onderwijzer, dat is als ze niet blijven dansen tot in hun “gouden jaren”. “Tot onze laatste snik”, zegt Kompiang Raka, een danser, leraar en directeur van Saraswati Dance Studio in Bali en Jakarta. INDONESIANA -2de EDITIE

61

UITVOERENDE KUNSTEN – BALINESE DANS

DANSEN, VAN SACRAAL TOT AMUSEMENT OP BASIS VAN HUN RELIGIEUZE FUNCTIES KUNNEN BALINESE DANSEN IN VERSCHILLENDE SECTIES WORDEN GECATEGORISEERD:

1 Wali

(sacrale dansen) Deze dansen worden als heilig beschouwd en moeten worden uitgevoerd op de binnenplaats (mandala utama) van de tempel. Sommige dansen kunnen worden opgevoerd voor het publiek, mits ietwat gewijzigt. kostuums zijn gesierd met tapisserie, de hoofdtooi is goudkleurig met slingers van frangipanibloesem. Deze dans wordt soms uitgevoerd door vrouwen en kinderen en men kan het makkelijk te zien krijgen in Sanur, Tabanan en Ubud.

Rejang Over het algemeen een vrouwendans, de Rejang dans is een processie van heel jonge meisjes. Het tempo is langzaam, de danseressen gebruiken waaiers en sjaals en bewegen zich rond de offerande. Kostuums zijn relatief eenvoudig met een goudkleurige hoofdtooi. Baris Upacara Baris betekent letterlijk een formatie van krijgers, de dans wordt meestal uitgevoerd door mannen. De bewegingen zijn krijgshaftig, de 62


Pendet Upacara Deze dans wordt meestal uitgevoerd door de getrouwde vrouwen. Ze bewegen zich waardig en elegant bij het dragen en presenteren van offeranden aan hun Goden en Godinnen.

Sanghyang Dedari Deze dans wordt uitgevoerd om Goden en Godinnen te danken of om zegen af te smeken. Een slechte oogst of een uitbarsting van een ziekte kunnen aanleiding zijn deze dans uit te voeren. De voorbereiding voor deze dans duurt enkele maanden en het gaat erom meisjes voor te bereiden alleen voor deze dans – ze mogen de puberteit nog niet bereikt hebben en nog nooit gedanst hebben. Met de hulp van een priester

moeten ze leren bidden en zich geestelijk voor te bereiden zodat ze in trance kunnen raken. Als de priester verklaard dat ze goed zijn voorbereid word de dans gehouden op het tempelplein. Fraai gekleed en met brandende wierook op de top van haar kroon, danst het meisje langzaam terwijl plechtige zang haar begeleid tot ze in trance raakt. Als ze eenmaal in trance is geraakt gelooft men dat een Hyang, God of Godin bezit heeft genomen van haar lichaam en het ritueel kan beginnen. Barong De meest bekende dans in Bali, vertelt een verhaal van de strijd tussen goed en kwaad. Deze dans is een klassiek voorbeeld van de Balinese manier van uitbeelding van mythologie, waarbij mythe en geschiedenis worden gemengd tot één werkelijkheid. De Barong wordt meestal gepaard met de Rangda, de antithese van Barong.

2 Bebali

(semi-sacrale / ceremoniële dansen) Deze soorten dansen worden uitgevoerd in het middelste zone (madya mandala) van Balinese tempels als begeleiding bij ceremonies. De dansen hebben meestal scenario’s als ze worden uitgevoerd voor het publiek.

Topeng Sidhakarya De Topeng Sidhakarya wordt uitgevoerd in een ceremonie door gemaskerde dansers om de boze geesten te neutraliseren.

Wayang Wong De Wayang Wong combineert dans, episch drama en muziek in één voorstelling. Het wordt uitgevoerd door een groep dansers die meestal maskers dragen als onderdeel van de traditie. Gambuh Voorheen bekend als koninklijke theatervoorstelling, is het Gambuh dans drama begeleiding bij ceremonies en wordt meestal uitgevoerd met 25-40 dansers.


63

PERFORMING ARTS – BALINESE DANCE

3

Balih-Balihan

Deze dansen worden meestal uitgevoerd om te vermaken en hebben geen verband met religieuze ceremonies. Sommige beelden historische gebeurtenissen uit, terwijl anderen meer komisch zijn. Ze worden opgevoerd op het voorplein van de tempel.

Janger Uitgevoerd door jonge meisjes, met hoofddeksels in de vorm van pauwenstaarten en goudkleurige kleding. De meeste van deze dansen worden zittend uitgevoerd, met sterk gecoördineerde de hand, schouder en oogbewegingen.

Kebyar De Kebyar wordt meestal uitgevoerd door twee vrouwen met lang, glanzend zwart haar dat wordt geaccentueerd door een tiara van cempaka bloesems, in iedere hand houden de danseressen een waaier.

Een Balinese danser danst de Janger.

64


Legong Beschouwd als een van de belangrijkste Balinese dansen, de Legong is een romance, een dans die de emoties van een verliefde jonge man uitbeeldt. Er zijn verschillende Legong dansen. De Legong Trunajaya bijvoorbeeld gaat over een verliefde jonge man die probeert de aandacht van een meisje te trekken. Het is de meest vrouwelijke dans, met sierlijk en langzame bewegingen. De dans wordt meestal uitgevoerd door twee meisjes die de puberteit nog niet hebben bereikt. Na het bereiken van de puberteit mogen ze deze dans niet meer opvoeren. Een ander voorbeeld is de Legong Lasem, een lange en gecompliceerde dans die de reis van koning Lasem verbeeldt. Uitgevoerd door twee dansers, opent de dans serie van Legong Lasem met de Condong dans, die verhaal verteldt. Dit is een geavanceerde dans bekend om zijn lange duur en ingewikkelde techniek.

Legong Legong Een romance die de emoties van twee jonge geliefden uitbeeld. INDONESIANA -2de EDITIE

65

ARCHITECTUUR

Penyengat eiland, de geboorteplaats van de Indonesische taal.

66


Penyengat Eiland Het ‘Huwelijksgeschenk’ – DOOR YULITA RANGKUTI –

enyengat eiland lijkt misschien een klein, onbeduidend eiland binnen de provincie Riau Eilanden (Kepri), maar het heeft een belangrijke rol gespeeld in de verspreiding van de Islam en de ontwikkeling van de Melayu cultuur en taal. Het kan worden gezegd dat dat de plaats is waar onze eigen taal, het Indonesisch is ontstaan.

P

HET BEGIN

Penyengat Island, ook wel bekend door de volledige naam van Pulau Penyengat Inderasakti, ligt 6 kilometer tegenover Bintan Island, waar de hoofdstad van de Kepri, Tanjungpinang, ligt. Het eiland is te bereiken in 15 minuten met de motorboot en slechts 3,5 vierkante meter groot. Men kan gemakkelijk het hele eiland rond op een motorfiets in slechts 30 minuten. Penyengat Island heeft een bijzondere relatie de figuur van Engku Putri Raja Hamidah, de dochter van Haji Fisabilillah Yang Dipertuan Muda Riau IV, de heerser van het Riau-Lingga Koninkrijk circa 1777-1748. Het eiland zou een huwelijksgeschenk van Sultan Mahmud Marhum Besar, ook bekend als Sultan Mahmudsyah III, de heerser van Johor Koninkrijk, aan Raja Hamidah zijn.

De sultan richte het eiland in als het hart van de Riau-Lingga Koninkrijk. Hij bouwde een paleis, een grote hal, een moskee en zelfs een fort op het eiland. Volgens de legende was dit alles onderdeel van zijn poging om een interraciaal conflict tussen de Melayu en de Bugis te onderdrukken. De Sultan verordende dat het eiland volledig het eigendom zou zijn van Engku Putri Raja Hamidah, en van het de afstammelingen van Raja Haji, de overleden vader Raja Hamidah. Penyengat Island zou later worden bestuurd door Raja Ja’far, Raja Hamidah’s stiefbroer. Maar de Sultan zou Raja Hamidah meer dan alleen een eiland schenken. Hij gaf haar ook de regalia van het koninkrijk. Dit zou later worden betwist na de dood van Sultan Mahmudsyah III door Raja Ja’far zelf. Raja Hamidah, had geen vrouwelijke erfgenaam omdat haar enige dochter niet lang genoeg leefde, eiste dat haar oudste zoon, Tengku Hussain, sultan zou worden. Raja Ja’far, was er in geslaagd om een veel grotere invloed in het koninkrijk te krijgen, koos in plaats daarvan voor Tengku Hussain’s jongere broer, Tengku Abdul Rahman. INDONESIANA -2de EDITIE

67

De moskee van eiwit. Het verhaal gaat dat een groot deel van het bouwmateriaal werd gemaakt van eiwitten.

68


Raja Hamidah vluchtte vervolgens in woede met de koninklijke regalia, zodat de kroning van Tengku Abdul Rahman als sultan zonder deze plaats vond en er dus twijfel ontstond over de legitimiteit van de kroning. Niet alleen zijn de koninklijke regalia een symbool van de macht van het sultanaat, ze zouden ook magische krachten bezitten die rampen kunnen voorkomen. Zo krachtig waren de koninklijke regalia dat haar beide zonen Raja Hamidah smeekten om ze aan één van hen te overhandigen. Abdul Rahman vroeg uiteindelijk hulp aan het Nederlands-Indisch bestuur om de regalia met geweld te nemen, en hij werd uiteindelijk gekroond tot Koning van Riau-Lingga. De koninklijke regalia zijn nu veilig opgeborgen in het Nationaal Monument, Jakarta. Engku Putri Raja Hamidah zelf overleed in 1844 en werd begraven op het eiland dat haar huwelijkscadeau was geweest. Haar grafsteen, waar nu meerdere grafstenen omheen staan van andere koninklijke personen van

Riau-Lingga, is goed bewaard gebleven. Binnen de moskee-achtige koepel die haar stoffelijk overschot herbergt zijn ook andere belangrijke figuren van de Riau-Lingga koninkrijk bijgezet, zoals Mariam, een concubine van Sultan Mahmudsyah III; Raja Haji Abdullah Marhum Mursyid Yang Dipertuan Agung Riau IX en zijn gemalin, Raja Aisyah. Net buiten het hoofdgebouw van de begraafplaats is het graf van Raja Ali Haji, een bekende Melayu dichter die is bekend om zijn magnum opus, “Gurindam Dua Belas”. Raja Haji Ali is degene die de overhandiging van Penyengat Island als huwelijkscadeau aan Engku Putri raja Hamidah documenteerde in zijn boek, Tuhfat Al Nafis of ‘kostbare gave’. EEN MOSKEE VAN EIWITTEN Een opmerkelijke gebouw binnen het koninklijk paleis complex van Penyengat Island is een moskee. Het was aanvankelijk een eenvoudig houten gebouw met stenen trap en een 6-meter hoge minaret.

ARCHITEKTUUR – PENYENGAT EILAND

Deze moskee is sindsdien ingrijpend gerenoveerd tijdens het bewind van sultan Abdul Rahman. In feite, begon de renovatie vlak na de Eid al-Fitr gebeden op de eerste van Syawal, 1284 van de maankalender of AD 1832. De Sultan wordt verondersteld eiwitten te hebben gebruikt in het bouwmateriaal. Volgens de legende, voorzag de lokale bevolking tijdens de renovatie de werkers rijst, groenten en eieren. De arbeiders aten de dooiers en gooiden het wit weg. De architect vond dat verspilling en gebruikte het om met het bouwmateriaal te mengen. Of het nu de eiwitten of gewoon een goed ontwerp, is de moskee staat er nog steeds na twee eeuwen. Er wordt gezegd dat de moskee verder nooit renovaties nodig had, er is ook verder na de grote verbouwing van Sultan Abdul Rahman geen verdere vernieuwing is geweest. De moskee, die bekend staat als Masjid Raya Sultan Riau, heeft nu 13 koepels en 4 minaretten, wat neerkomt

op 17 dingen. Het getal 17 staat voor het aantal rakat of bewegingen in de islamitisch gebeden van een enkele dag. Bijna alle gebouwen nagelaten door de Riau-Lingga zijn goudgeel en mosgroen. Voor de Melayu, betekend goudgeel grootmoedigheid, gezag, grandeur en macht. Tijdens het bewind van de Melayu koningen, mochten alleen personen van koninklijke afkomst die kleuren gebruiken. Mosgroen staat voor vruchtbaarheid, loyaliteit, aanhankelijkheid en onderwerping aan de leer van de Islam. De rijkdom en de uniciteit van deze culturele en historische erfenis is maar een klein deel van wat is nagelaten door de oude bewoners van Penyengat eiland. Gelukkig is deze erfenis zeer goed bewaard gebleven. Het is tot nu toe een gewilde bedevaart bestemming, niet alleen voor Indonesiërs, maar ook voor mensen uit het naburige Maleisië en Singapore.

IN HET KORT •

Een eiland in de provincie Riau, Indonesië, van ongeveer 2 vierkante kilometer. Het ligt vlak bij Bintan Eiland, in de buurt van Tanjung Pinang, de hoofdstad van de provincie Riau.

•

Het eiland heeft een historische betekenis, die teruggaat tot de 18e eeuw, toen het werd opgericht als een fort, als onderdeel van het Sultanaat van Johor-Riau door de Bugis.

•

Op het eiland ligt het graf van Raja Ali Haji, een 19de-eeuwse islamitische historicus en geleerde.

•

Het sultanspaleis wordt nu hersteld. Het is een interessante mix van Javaanse en Nederlandse architectuur, nog steeds doordrenkt met een air van waardigheid, ook al is het al meer dan 80 jaar verlaten.


69

FILM & BEELDENDE KUNST

Jermal Een Verhaal van de Indonesische Oceaan – DOOR MARIA SUSANTI –

70


ijna 70 procent van het gebied van Indonesië bestaat uit zee. En in dit uitgestrekte ceruleum blauw gebied, in een aantal uithoeken van de zee, leven mensen van wie sommigen van ons zelfs nog nooit hebben gehoord. Het is een hard leven – op hoge platforms op een onderstuk van houten palen en sterke netten. In Indonesië staat een dergelijke platform bekend als een jermal. En degenen die op zo een jermal leven brengen daar

B

manden op door zonder ooit land te betreden. Voor de vissers in een jermal, is elke dag is een constante strijd met de zee om de oogst te veroveren. Denk niet aan enige romantiek bij dit leven op de zee, veel van de vissers op de jermal zijn nog maar kinderen. Door familieleden of ouders naar zee gebracht hebben ze weinig keus. Eenmaal buiten de schoolpoort is er niets voor hen te vinden behalve dan wat hun ouders al kenden: de zee.


71

FILM & BEELDENDE KUNST - JERMAL

HET VERHAAL

Het was te danken aan de inspanningen van drie scenaristen, Rayya Makarim, Ravi Bharwani en Orlow Seunke dat de omstandigheden in jermal aan het licht kwamen. Daar ze vonden dat de barre werkomstandigheden op de jermal te veel waren voor kinderen, en zelfs volwassenen hielden ze een brainstorm en kwamen met een filmisch aanbod in de hoop voor de kinderen een betere toekomst te verzekeren. Deze film vertelt het verhaal van Jaya, een jongen die net zijn moeder heeft verloren. Bandi, een van zijn familieleden, neemt de 12-jarige mee om kennis te maken met zijn vader, die op een jermal werkt. Bandi zelf werkt daar als kok. Jaya had nooit geweten dat hij een vader had en was verbaast de man te ontmoeten. En hoewel hij aarzelde om dit aspect van zijn leven te ontmoeten, was het iets wat hij niet kon vermijden. De film verkent een aantal ideeën met betrekking tot volwassenheid,

jeugd, maar ook acceptatie en afwijzing - en op een manier die dieper gaat dan het gemiddelde verhaal van een jongen die door omstandigheden wordt gedwongen veel eerder dan goed zou zijn op te groeien. Jaya is ontstemd nadat hij – eenmaal met zijn vader op de jermal – de vele brieven van zijn moeder aan zijn vader ontdekt, brieven over hun zoon terwijl zijn vader niet eens wist dat hij een zoon had. De vader begroet het nieuws op de manier van een nukkig kind, in wezen weigert hij iets met de jongen te maken te hebben. Maar hij kan ook Jaya niet laten vertrekken. Hij zet hem aan het werk met de andere kinderen op het platform. En een ander element van de film is dat Jaya temidden van de vrijgevochten kinderen ontdekt dat hij zich snel aan moet passen om te overleven. Aanvankelijk wordt hij afgewezen door de andere kinderen en is gedwongen om buiten op het dek te slapen. Maar hij leert snel en het is niet lang voordat hij vriendschappen

We wilden dat de hele familie naar deze film zou kijken. Een familie film moet iets fris hebben, zelfs als de boodschap heel ernstig is

‘Jermal’ vertelt mensen over de duistere en grimmige leven in het kustgebied van hun land.

72


sluit en het soort van volwassen keuzes maakt die met rechten en verantwoordelijkheden te maken hebben – het soort keuzes die zijn vader, zoals we zien in de film, vaak schuwt. Terwijl Jaya langzaam naar de volwassenheid gaat, ontdekt Johar dat hij ook nog veel te leren heeft over volwassen zijn. Johars probleem (en een belangrijke focus van deze film) is de harde omgeving die Jaya als een te hard persoon zal laten opgroeien. Johar ziet het leven op een jermal als ongeschikt voor een kind. En hier is het contrast. Hier is een onharmonische vader en zoon relatie, waar de vader de zoon afwijst. De zoon, die afgewezen was wenst de aandacht van Johar niet meer. Een incident draait de situatie om. Jaya raakt betrokken in een gevecht en dit brengt hem er uiteindelijk toe om het aanbod van zijn vader om terug te keren naar land te overwegen. Johar zelf heeft besloten om het werk op het platform te verlaten en aan land te gaan.

De vermaarde Indonesische acteur, Didi Petet in een van de scènes in ‘Jermal’.

EEN ONDERSCHEIDING WAARDIG “Jermal” werd voor het eerst uitgebracht in 2008 op het Pusan International Film Festival in Korea. Het won later vele prijzen op verschillende filmfestivals, waaronder het Milaan Internationaal Film Festival en het Indonesië Movie Awards. Het is zeker geen middelmatige film. Het is misschien veelzeggend met betrekking tot de visie die wordt gedeeld door de drie mensen die het project begonnen. Zo veel van hen kwamen samen in de film die, in termen van schrijven en cinematografie, de film moeiteloos doorstroomde van begin tot eind. Ze wilden de film om een boodschap over te brengen over de andere kant van Indonesië, een film

die heel er verschilde van de gebruikelijke massaconsumptie van soaps en goedkope horror sensatie. Het verhaal heeft de neiging om ernstig en donker te worden, en dus zorgden de makers dat er hier en daar ook wat humor en geestigheid om het publiek niet af te schrikken. ‘Bovendien we wilden dat de hele familie naar deze film zou kijken. Een familie film moet iets fris hebben, zelfs als de boodschap heel ernstig is’ zei Orlow. ‘Jermal’ werd al lang geleden uitgebracht, maar werkt nog steeds goed in de context van vandaag, met name in verband met de ambitie van de huidige regering om van Indonesie weer een zeemacht te maken. Gewoon een kleine waarschuwing. Het leven van de jermal werkers gaat door tot op vandaag. Daar in dit uitgestrekte archipel zijn jonge Indonesische kinderen die een donker en grimmig leven leiden. Een donkere erfenis voor ons zeerijke land.


73

Raden Saleh. Eén van de meest opmerkelijke schilders van het land ooit heeft gezien.

74


FILM & BEELDENDE KUNST – JERMAL

Raden Saleh De romantische Indonesische schilder – DOOR BUDI SANTOSA –

en van de, zo niet de meest beroemde schilderij in de Nederlands - Indonesische geschiedenis “De arrestatie van Diponegoro”, werd al lang geleden erkend als een ongewoon interessant werk. De Javaanse kunstenaar die verantwoordelijk is voor het schilderij, Raden Saleh Sjarif Boestaman, is een Indonesische romantische schilder van Arabisch-Javaanse afkomst, een pionier van de moderne Indonesische schilderkunst. Hij werd beschouwd als de eerste moderne kunstenaar uit Indonesië, indertijd Nederlands-Indië, en zijn schilderijen correspondeerden met negentiende-eeuwse romantiek - een populaire beweging in Europa op dat moment. Tegelijkertijd toonde hij ook zijn culturele wortels en inventiviteit in zijn werk. Raden Saleh werd geboren in 1811 in Semarang, op het eiland Java, uit een adellijke Hadhrami familie als zoon van Sayyid Husen bin Alwi bin Awal bin Yahya, een Indonesiїr van Arabische afkomst.

E

Hij groeide op bij zijn oom, Raden Adipati Suraadimanggala, de regent van Semarang. Raden Adipati Suraadimanggala was een van de best opgeleide en ook en van de rijkste Javanen van zijn tijd. Hij was ook een belangrijke supporter van Sir Thomas Stamford Raffles, een luitenantgouverneur van Brits - Java in de vroege jaren 1800 en een prominent figuur in Zuid-Oost-Aziatische geschiedenis. Zijn interesse en bekwaamheid in tekenen werd voor het eerst ontdekt door een kennis Prof. Caspar Reinwardt, oprichter van de Bogor Botanische Tuin. Hij introduceerde Saleh bij een in Belgie geboren Nederlandse schilder, A.J. Payen. Payen was een professionele schilder op bestelling Javaanse landschappen schilderde, zijn werken sierden het Departement van Kolonieën in Nederland. Payen was onder de indruk van het talent van Saleh, en besloot later om de jonge Saleh te onderwijzen. INDONESIANA -2de EDITIE

75

FILM & BEELDENDE KUNST – RADEN SALEH

Payen, een voormalig professor aan de Academie voor Schone Kunsten in Doornik, Nederland, bereidde Saleh voor op zijn toekomstige studies van de westerse schilderkunst, en de schilderstechnieken zoals het gebruik van olieverf. Payen nam ook Saleh mee op reizen met over Java om onderwerpen te zoeken voor schilderijen, en gaf hem opdracht om tekeningen te maken van mensen die ze tegenkwamen tijdens de reis. Onder de indruk van het buitengewoon talent van zijn leerling, haalde Payen Saleh over om in het verre Nederland te gaan studeren, een voorstel dat later de steun kreeg van gouverneur-generaal Godert van der Capellen, die in die tijd (1819-1826) het land bestuurde.

EUROPESE INVLOED

In 1829, reisde de jonge Saleh naar Europa om zijn bekwaamheid aan te scherpen, eerst in Den Haag daarna in Dresden en Parijs. Het was in Dresden en later in Coburg dat Saleh rijpte zowel persoonlijk en als kunstenaar. Hij leerde Duits spreken en ontwikkelde een zulk een goede relatie met het land dat hij vrienden werd met hertog Ernst II van Saxo-Coburg Gotha, Koningin Victoria’s neef en zwager. Cornelius Kruseman en Andreas Schelfhout waren zijn leermeesters in Nederland. Het was onder leiding van Kruseman dat Raden Saleh zijn technische vaardigheid in de portretkunst perfectioneerde, een bekwaamheid die hem later toegang verschafte aan verschillende Europese hoven, waar hij werd opdrachten kreeg voor portretten. Hij bracht zelfs vijf jaar door aan het hof van Ernest I, een van zijn belangrijkste beschermheren.

ZIJN BEROEMDSTE WERK

Voltooid in 1857, na zijn terugkeer op Java, werd het schilderij aangeboden aan de Nederlandse koning Willem III als dank voor zijn 23 jaar van onderwijs en opleiding als beeldend kunstenaar. ‘De arrestatie van Pangeran Diponegoro’ toont het verraad van Prins Diponegoro door de koloniale overheid - een daad die de Java-oorlog van 1830 beëindigde. De Prins werd naar een Nederlands gebied in de buurt van Magelang gelokt, zogenaamd om te onderhandelen over een mogelijke wapenstilstand. Hij werd gevangen genomen en vervolgens verbannen. Deze historische gebeurtenis was eigenlijk al eerder uitgebeeld door de Nederlandse schilder Nicolaas Pineman, in opdracht van Luitenant Generaal Hendrik Merkus de Kock. Er wordt aangenomen dat Saleh tijdens zijn verblijf in Europa dit schilderij had gezien. Zijn werk, toont echter belangrijke wijzigingen vergeleken met de versie van de Pieneman. Pieneman schilderde de scène van rechts, Saleh van links. Pieneman beelde Diponegoro af met een gelaten uitdrukking. In Saleh’s schilderij is zijn houding uitdagend. Pieneman schilderij is getiteld de ‘De onderwerping van Prins Diponegoro’, terwijl dat van Saleh getiteld is ‘De arrestatie van Pangeran Diponegoro’. Verder schilderde Saleh Diponegoro de Nederlandse overweldigers met grote hoofden om ze monsterlijk te laten lijken, in tegenstelling tot de meer proportioneel afgebeelde Javanen.

Één van Raden Saleh’s meesterwerken, ‘Een Overstrooming op Java 1865-1876’

76



77


‘Kapal Karam Dihantam Badai’. Een van Raden Saleh’s schilderijen, nu in de Galeri Nasional Indonesia

78


Raden Saleh’s werk is wel gezien als een teken van beginnende nationalisme in het toenmalige Nederlands-Indië. Dit is ook te zien op de afbeelding van Diponegoro’s manschappen. Pieneman was nog nooit in Indië geweest, schilderde Diponegoro’s mannen in Arabisch lijkende kleding. Saleh’s versie heeft een meer nauwkeurige weergave van inheemse Javaanse kleding, met figuren die batik en blangkon dragen. Het misschien belangrijk te wijzen op één van zijn minder bekende, maar net zo belangrijk werk getiteld “Schip in de Storm”. Voltooid in 1837, is het schilderij een voorbeeld van romantische expressie

van Raden Saleh. Aan de andere kant, het beeldmateriaal is een scherpe voorstelling van de strijd van de kunstenaar in het balanceren van de wens om de ideale wereld te waarderen en te tonen en ook de ingewikkelde en gefragmenteerde reële wereld. Op “Schip in de Storm”, worden twee schepen heftig heen en weer gegooid te midden van een storm in het midden van de zee. Dikke donkere wolken geven spanning, indrukwekkende golven breken een van de schepen. Van boven, komt een zweem van het zonlicht die reflecteert op de rollende golven om deze dramatische scène nog meer nadruk te verschaffen.


EEN INDONESISCH

ERFGOED Raden Saleh liet zijn vaderland een erfenis na. Bij zijn terugkeer naar Indonesië, werkte hij als conservator van de koloniale kunstcollectie van de overheid, en hij bleef portretten van de Javaanse adel en vele landschappen schilderen. Zijn huis in Cikini was geїnspireerd door het Callenberg Kasteel, de residentie van het Huis van Saksen-Coburg-Gotha, waar hij tijdens zijn Europese reis in 1844 had gelogeerd. Zijn liefde van dieren bracht hem er toe een mini-dierentuin rond dit kasteelhuis aan te leggen. Het terrein rond het kasteel werden omgezet in openbare tuinen in 1862, en werden later aan het begin van de eeuw gesloten. In 1960, bouwde de Indonesische regering de Taman Ismail Marzuki in de voormalige tuinen, het werd het meest prominente kunstcentrum van de hoofdstad. Het huis zelf wordt nog altijd gebruikt als ziekenhuis. Er werd ook een straat naar hem genoemd. Wat betreft de ‘Arrestatie van Pangeran Diponegoro’, het schilderij hangt momenteel in het Nationaal Paleis, waar het dient als een constante herinnering van de relatie en de strijd van een kunstenaar met het koloniale tijdperk.

“Potret Adolphe”. Ook te zien in de Galeri Nasional Indonesia.


79

PERSONEN

Gesang De Rustige Kant van Keroncong – DOOR CHRISWAN SUNGKONO –

Hoewel niet zo alomtegenwoordig gespeeld in het land als de luidruchtige pulserende dangdut muziek, blijft keroncong één van de belangrijkste bijdragen van Indonesië aan het assortiment van de mondiale beat. Voor het einde van het Nederlandse koloniale tijdperk, toen Indonesië in het westen nog Nederlands-Indië werd genoemd, werd de rijke, charmante textuur van keroncong liedjes gehoord in de zalen van Europese koninklijke paleizen, zowel als in de rustieke kamers van het gewone volk.

T

KERONCONG: EEN PORTUGESE ERFENIS

Kort na de Tweede Wereldoorlog, vonden er felle confrontaties van de Nederlandse en de Japanse strijdkrachten tegen een verenigde 80


menigte die zichzelf de pas gevormde natie van Indonesië noemden. Het was in die periode dat de landen zo ver weg als Duitsland en Japan kennis maakten met keroncong en dat keroncong muzikanten fans kregen in die landen. Keroncong werd verondersteld te zijn geëvolueerd van de Portugese volksmuziek door Portugese zeelieden meegenomen naar de Maleise regio. Kort voor het einde van de negentiende eeuw, reisden groepen muzikanten met dat soort muziek over de archipel, zij zongen en speelden hun ukelele voor welgestelde buitenlanders en burgers uit verschillende klassen. Velen van hen waren afkomstig uit het oostelijke deel van het eiland Java, waar de keroncong zeer populair was. Maar keroncong zou waarschijnlijk geen wereldfaam gekregen hebben zonder de catchy en toch tijdloze liedjes van Gesang Martohartono.

Een karakteristiek voorbeeld is zijn compositie getiteld Bengawan Solo, zeker het meest gespeeld keroncong nummer in de wereld op dat moment, een erfenis die doorklinkt tot de dag van vandaag. Bij het debuut in 1940, trokken niet alleen Bengawan Solo’s sussende, meanderende ritme en de trillende tonen onmiddellijke de aandacht in oost en west, maar ook bracht ook bekendheid aan de gelijknamige rivier van zijn geboortestad van Solo (ook bekend als Surakarta), in Midden-Java. Slungelig, bescheiden in houding en opvallend sereen in persoonlijkheid, was Gesang niettemin een groot figuur in de wereld van keroncong. Geboren in 1917 als zoon van een batik handelaar in Solo, voelde Gesang al op jonge leeftijd al de aantrekkingskracht van de kunst van het geluid en nam zich voor om zich in de keroncong muziek te verdiepen. Hij volgde formeel onderwijs slechts tot de vijfde klas van de Sekolah Rakyat (Lagere School) Ongko Loro, waarna hij zich toelegde op muziek maken.

DE GLANS VAN EEN RUSTIG KUNSTENAAR

Gesang’s eerste compositie, getiteld Si Piatu (De wees), werd gecomponeerd toen hij een lid van de keroncong groep “Marko” was. Si Piatu vertelt een verhaal afkomstig uit de eigen jeugd van Gesang, die hij doorbracht met zijn stiefmoeder. Voor het eerst uitgezonden op de SRV (Solosche Radio Vereeniging)in 1934, een jaar dat niet alleen het begin van zijn volwassenheid markeerde, maar ook een beslissend punt bleek te zijn in wat een levenslange carrière in keroncong zou worden. Een reeks composities volgde. Deze omvatten Roda Dunia (Wiel van de wereld), Dunia Berdamai INDONESIANA -2de EDITIE

81

PERSONEN – GESANG

(Een vredige wereld), Impenku (Mijn droom), Jembatan Merah (De rode brug) en Pamitan (Afscheid nemen), en natuurlijk het illustere stuk dat zijn fascinatie uitdrukte met de rivier van de Bengawan Solo. Echter, in tegenstelling tot de gestage stroom van de Bengawan Solo rivier, kwamen deze composities druppelsgewijs uit hem. Inderdaad, weinigen weten dat Gesang eigenlijk songwriting een lange en moeizame onderneming vond. Het was een proces waarvoor hij vaak maandenlang moest nadenken, priegelen aan zijn creaties, eindeloze herzieningen, totdat hij - en niemand anders – zich volkomen tevreden voelde met het eindresultaat. Verre van productief, zelfs op zijn hoogtepunt produceerde Gesang gemiddeld minder dan twee composities per jaar. Zijn hele oeuvre van keroncong bestaat uit niet meer dan 42 nummers – en dit bij een carrière van meer dan zeven decennia. Sommige kunstenaars, nu en vroeger, vertrouwend op hun populariteit en zich waarschijnlijk de korte duur daarvan realiserend, componeren zo snel als mogelijk zoveel mogelijk nieuwe nummers om zoveel mogelijk goud binnen te halen. Gesang was beslist niet een van deze groep snel rijkworders. De grote, langdurige populariteit van zijn Bengawan Solo en andere keroncong nummers vertaalden zich niet in financieel succes. Het meest waardevolle stuk in zijn nalatenschap - afgezien van zijn composities, natuurlijk - was waarschijnlijk zijn bescheiden huis, gelegen in een eenvoudige woonwijk in Karanganyar, Surakarta. In feite 82

Indonesiana - 2nd Edition

PERSONEN – GESANG

was het huis een ’gift’ van de toenmalige gouverneur van Midden-Java, Soepardjo Rustam, als gebaar van dankbaarheid voor de grote rol die Gesang vervulde in het behoud en het populariseren van keroncong muziek. En dat kreeg hij laat zich in zijn leven, voor zijn 62de verjaardag. Voor het grootste deel van zijn leven leidde Gesang een terughoudend, rustig bestaan. Hij is een keer getrouwd en verliet het huwelijk in 1962 zonder een kind. In zijn latere jaren verhuisde hij naar het huis van zijn neef in Surakarta, met de magere royalties die hij had verdiend met zijn muziek voor zijn dagelijkse uitgaven. Hij wist misschien wel wat er zou komen op het moment dat hij besloot zich aan de muziek te wijden en het aanbod van zijn zieke vader - om de familie batik zaak over te nemen – voorbij liet gaan. Veel keroncong fans beschouwden Gesang als een natuur talent, schreven zijn prestaties in keroncong toe aan aangeboren muzikaal talent. In diverse

interviews, vertelde Gesang openlijk dat hij zich nooit had uitgegeven als muzikant wegens zijn gebrek aan beheersing van muziekinstrumenten. Hij zag zichzelf in de eerste plaats als een tekstschrijver en daarna als zanger; de begeleidende muziek het reslultaat van knutselen met eenvoudige instrumenten, zoals de blokfluit of de akoestische gitaar. Dit was de reden waarom zijn werken zuinig zijn in termen van muzikale complexiteit, hun sterke kwaliteiten ligt in zijn diep eerlijk, opvallend eenvoudige teksten. Jaren na zijn overlijden, in 2010, heeft de suggestieve tekst van Bengawan Solo geografie en levensstijl overstegen, het is vertaald in meer dan 12 talen, en herinnerd nog steeds aan de kracht van de muziek in het samenbrengen van mensen in een gemeenschap. Het lied heeft vele generaties uit de hele wereld er toe gebracht Surakarta bezoeken naast de Bengawan Solo rivier te staan, om het landschap dat ooit Gesang’s hart raakte te en hem inspireerde te bewonderen.

Tetangga Pak Gesang:

DROOM VAN HET REVIVALIST DUO Veel jonge Indonesiërs zegt de naam Gesang niets, ondanks dat ze misschien wel de melodie van Begawan Solo kunnen neuriën. Dat is niet het geval voor Arum Tresnaningtyas (zang, ukelele) en Meicy Sitorus (zang, kazoo), van het harmonische zangduo dat zich Tetangga Pak Gesang (Gesang’s Buren) noemt. Opgericht in Bandung, West Java, in 2013, doorspekt het

duo hun tekstueel amusant repertoire met Indonesische klassiekers en vintage nummers uit de jaren 1940 tot 1960. Ze beperken zich niet tot de werken van Gesang - die, toevallig, in dezelfde buurt woonde als Arum in Surakarta maar ook die van bekende vrouwelijke artiesten, zoals Tetty Kadi en Lilis Suryani. Tetangga Pak Gesang treedt regelmatig, vaak in collaboratie, op in vele plaatsen in de hele archipel, en tweets via musik@tetangga.


83

EETCULTUUR

84


Rauwe Vis op Zijn Best – DOOR CHRISWAN SUNGKONO –

Naast de alomtegenwoordige tofoe en tempé verwerven Indonesiërs eiwit via een breed scala aan vlees, van de gewone kip- en rundvlees tot de meer exotische bosratten en katten - hoewel er moet worden opgemerkt dat slechts enkele Indonesiërs laatstgenoemde nog eten. De meest geliefde van alle soorten vlees voor de bewoners van wereld’s grootste archipel is de vis. De relatief onevenwichtige waterland-ratio in het totaal gebied van Indonesië, alsmede de geografische ligging aan de samenkomst van de Indische en de Stille Oceaan, biedt de natie een uitgebreide keuze aan diverse soorten zeebanket, wat resulteert in voorliefde van de bevolking ten aanzien van vis.

A

ALTIJD VERS

In veel afgelegen kustnederzettingen in Indonesië is vis de primaire bron van eiwitten - vaak de enige bron van eiwitten - waartoe men altijd toegang heeft. Verschillende methoden voor het bereiden van vis worden hier uitgebreid toegepast: bakken, drogen, roken en zouten, om een paar te noemen. Hoewel niet zo gewoon, is de kunst van het eten van rauwe vis ook bewaard gebleven in sommige plaatsen, een traditie doorgegeven van de ene generatie na de andere. Verrassend genoeg, is het een traditie die in kustdorpen en in nederzettingen in het binnenland te vinden is. In de mini-archipel van Maluku - een groep van kleine eilanden in het oosten van Indonesië die in de geschiedenisboeken meer bekend zijn als de specerij producerende Molukken - wordt vis vaak geserveerd sashimistijl, aangevuld met een frisse, pittige saus. Bekend als gohu ikan, wordt het gerecht meestal thuis gegeten. Lokale restaurants in grotere steden zoals Ternate – hebben het op het menu - maar soms moet men van te voren bestellen. INDONESIANA -2de EDITIE

85

EETCULTUUR : INDONESIË RAUWE VIS

De voorkeur vissoorten gebruikt voor gohu ikan is de geelvintonijn. En als het geen geelvintonijn seizoen is, dan is de gestreepte tonijn (Cakalang, is de lokale naam) – die vaker beschikbaar is – gewonelijk het alternatief. De vis wordt eerst gevild en grondig gewassen om het bloed te verwijderen. De vis wordt dan gefileerd en in dobbelstenen gesneden (of grof gehakt) alvorens te worden overgoten met een oplossing van zout en vers geperst lemon cui (calamansi oranje citrusvrucht). In deze marinade krijgt het diep rode vlees van de vis langzaamaan witachtige strepen en wordt tegelijkertijd mals in een fraaie demonstratie van een chemisch process. De volgende stap is de bereiding van het condiment. De lokaal geproduceerde balakama (citroen basilicum of kemangi in het Indonesisch) wordt versnipperd met rawit, sjalotten, en een flinke schep gebrande en gemalen pinda’s (of amandelen, voor een rijkere smaak), dit alles wordt gemengd met verwarmde klapperolie. Dit intens aromatisch mengsel wordt vervolgens uitgegoten over de vis, zodat de nu roze tonijn blokjes wordt bedekt met een glinsterende fineer van olie en calamansi sap. Op alle met palmbomen omzoomde eilanden van Maluku, van Morotai in het noorden tot Kei-eilanden in het zuidoosten, eet men gohu ikan, gewoonlijk met de hand, en Naniura, een rauw vis gerecht afkomstig uit Noord-Sumatra.

86


gecombineerd met gekookte cassave of bananen beignets, of beide. Na het snorkelen boven de schitterende koraalriffen van Halmahera slenterend door de straten van Ternate, neem de tijd om te zoeken naar gohu ikan. De prachtig malse textuur en de delicate smaken combinatie maken het gerecht waard toegevoegd te worden aan de lokale “dat moet je geproefd hebben” lijst.

NANIURA EXOTISCH EN SMAKELIJK

Vergelijkbaar met gohu ikan maar toch weer heel anders is naniura, een rauwvis gerecht afkomstig uit de provincie Noord-Sumatra, de landstreek waar het mooie Toba meer ligt en de stoutmoedige Batak volkeren wonen. De Bataks bevolken voornamelijk de hooglanden van Sumatra, ver van de zee en met de natuurlijke toegang tot meer dieren voor voedsel. Dit verklaart ten dele hun bonte culinaire landschap die hen heeft gevormd tot zulke excentrieke, experimentele eters. En in het midden van de eettafel is zoetwatervis afkomstig uit het vrijgevige Tobameer. Dit is wat naniura apart maakt: in plaats van zeevis gebruikt men zoetwater vis. De traditionele naniura moet worden gemaakt van de steeds zeldzamer Ihan batak (neolissochilus thienemanni), een soort die uitsluitend in het Toba voorkomt. Tegenwoordig wordt

echter op veel plaatsen de gewone ikan mas (karper) gebruikt. Vergelijkbaar met gohu ikan, moet de vis voor naniura worden gereinigd en goed ontschubt. Anders dan bij gohu ikan is niet alleen het visvlees gebruikt, maar ook de kop. En in plaats van in stukken gesneden, wordt de vis slechts in tweeën gesplitst om de graat te verwijderen. Het wordt vervolgens ondergedompeld in het sap van asam jungga (ruwe citroen) en een snufje zout. Dit zal zowel de vis op smaak brengen en de bacteriën doden. En dan is het wachten. Om het gewenste smaak te bereiken, moet de vis gedurende drie uur tot een halve dag in de marinade. Dit laat voldoende tijd om de kruiden te bereiden. Snippers van een kwartet van kruiden - gember, kurkuma, lengkuas (grotere laos) en kencur (aromatische gember) - worden geroerbakt en dan samen verpulverd met geroosterde kemiri, plakjes sjalot en knoflook, een klein boeket van gestoomde toortsgember bladeren en, bij voorkeur voor de Bataks, een flinke hoeveelheid chili. De ene specerij die niet mag ontbreken, want dat maakt de naniura exquise - evenals een groot aantal

andere Batak gerechten - is andaliman, een endemische plant die behoort tot dezelfde familie als Sichuan peper. Citrusachtig in de geur en licht prikkelend in kleine hoeveelheden - en tong-verdovende bij grote – is andaliman dat wat de smaken bij elkaar houdt zodra het mengsel gelijkmatig wordt aangebracht op de vis nog een paar uur voor het eten. Laat uw smaakpapillen genieten van de naniura en begiet het met een stevig portie tuak (de Batakse palmwijn) terwijl uw ogen feesten op de glinsterende hemel weerspiegeld in het glanzende water van het Toba meer. Het is een van de meest lonende sensaties die Indonesië in petto heeft voor hen die de reis maken.

VIND DE MEEST VERSE VISSEN IN ENKELE VISMARKTEN IN INDONESIË: • MOEARA ANGKE VISMARKT, Noord Jakarta. • Koto Masjid, Riau. • Kampar District, Riau. • Banda Neira visMarkt, Molukken. • Bersehati visMarkt, Manado.


87

CULTUREEL

Weh EILAND Een kleine tropische rots vlak bij het uiterste puntje van Sumatra, Pulau Weh beloont reizigers die een reis hebben gemaakt door het opwindende grote eiland eronder met een sereen en vredig landschap. Wandel op het eiland door de jungle, bezoek vulkanen en meren of spring in het lome water van de Indische Oceaan. Snorkelaars en duikers komen hier voor de grote muren van wuivende zee waaiers, diepe canyons en rots pieken, en bewonderen de prehistorische gigantische vissen. Dit is een van de mooiste onderwater bestemmingen die je kan vinden.

DUIKEN

Nusa Lembongan

Derawan De Derawan Eilanden is ieders droom van het perfecte tropische paradijs: warm en geïsoleerd met zachte witte zandstranden omzoomd door wuivende palmbomen, ongerepte wateren die van kleur veranderen van groen naar diep blauw, en een verbazingwekkend onderwater leven van reuzenschildpadden, dolfijnen, mantaroggen, zeekoeien en barracuda’s, angelloze kwallen en af en toe, walvissen. Derawan is inderdaad een van de rijkste gebieden aan biodiversiteit. Geen wonder dat de Derawan eilanden worden beschouwd als de derde beste duikbestemming in de wereld. Gelegen net uit de kust van het vasteland van OostKalimantan in het district Berau, bestaat de Derawan archipel uit 31 eilanden, meest bekende hiervan zijn de eilanden Derawan, Maratua, Sangalaki en Kakaban. 88


Kustpaden winden zich rond Nusa Lembongan; nodigen reizigers uit het eiland te voet te verkennen. Mangrovebossen, zeewier boerderijen en rustige stranden zoals Jungut Batu en Dream Beach illustreren Nusa Lembongan’s natuurlijke schoonheid, met helder blauw water dat perfect is voor surfen en drift diving. Loop de hangbrug over naar naburige eiland Nusa Ceningan en geniet van een spectaculaire zonsondergang vanaf Ceningan Ridge voor maximale romantiek.

Raja Ampat De overvloed aan natuurlijke rijkdommen die deel uitmaken van Raja Ampat archipel wordt niet alleen in zijn wateren gevonden, maar ook op het land. Het land zonder heuvels of bergen van meer dan 1000 meter boven de zeespiegel maakt dit een geografisch, evenals een nationale schat.

CULTUUR

SURFEN EN WATER SPORT ACTIVITEITEN NIAS EILAND

Gili

Nias

De Gili (kleine eilanden) is een groepje van drie kleine eilanden Gili Trawangan, Gili Meno en Gili Air – niet ver van de noordwestkust van Lombok, Indonesië. De eilanden zijn een populaire bestemming voor toeristen op zoek naar een afgelegen ervaring, daar de beschaving nog geen inbreuk heeft gemaakt op de natuurlijke schoonheid van de eilanden. Elk eiland heeft een aantal kleine resorts, meestal bestaande uit een verzameling van hutten voor toeristen, een klein zwembad en een restaurant.

Gelegen in Noord-Sumatra, is Nias een van Indonesië’s laatste surfing frontiers. Het heeft hetzelfde soort swell als de Mentawais en geniet een piek swell seizoen van mei tot september. Ondanks Indonesië’s reputatie voor hollow lefts, komen right-handers iets meer voor in Noord-Sumatra. Lagundri Baai (de baai waar de beroemde right ontrolt) is uitgegroeid tot een starting point naar die nieuwe golven. Daardoor vindt men zelden meer dan twintig surfers tegelijk in een line-up, zelfs in het hoogseizoen. De Nias golf werkt perfect van 2 tot 15 voet. Toegang is

gemakkelijk dankzij een breuk in het rif genaamd “The Keyhole”, die u de zandbank spaart, ongeacht hoe groot het obstakel. Het rif zelf is veilig in vergelijking met andere surfspots in Indonesië. Koralen zijn er in overvloed, maar zijn niet agressief. Vanwege de geografische ligging van de archipel, bied deze eilandengroep een van de meest interessante uitzichten in de wereld.

Canggu strand Beroemd onder surfers; Canggu Beach heeft drie spots: Echo Beach, Sand Bar en Bombies. Gelegen ten westen van de stad Denpasar, Bali, wordt dit strand gedomineerd door grote en krachtige golven geschikt voor avontuurlijke surfers. Het heeft ook een prachtig uitzicht over de Indische Oceaan, met witte zandstranden die zich uitstrekken van Seminyak Beach helemaal tot aan de westkant van het eiland. Ervaren surfers zullen verliefd worden op de uitdaging van de grote rollende golven.


89

STRANDEN EN OMGEVING

BandaNeira

Het kleine Bandaneira is altijd de belangrijkste haven van Banda en het administratieve centrum van Maluku geweest. In het Nederlandse tijdperk, ruїneerden de stedelingen zich door het onderhouden van een Europese levensstijl in ruime herenhuizen die nodig telkens weer opgebouwd moesten worden wanneer vulkanische uitbarstingen van Gunung Api ze vernielden. Tegenwoordig zijn de slaperig, met bloemen omzoomde straten van Bandaneira zo stil dat twee becak al gelden als een file. Het is een charmante plek om doelloos in rond te lopen, laat koloniale huizen te bewonderen, te mediteren bij bemoste ruïnes, en te kijken naar de glorieuze wolken boven Gunung Api en te struikelen over de historische kanonnen die her en der verstrooid op het terrein liggen.

WEST JAVA BATU KARAS STRAND

BATU KARAS STRAND Een kustgebied, Batu Karas strand lijkt een kruising tussen het nabijgelegen Pangandaran strand en het Batu Hiu strand, elk met zowel kalm water en uitdagende golven, waardoor het goed geschikt voor zowel zwemmers alswel surfers. Gelegen op ongeveer 40 kilometer, of ongeveer een uur rijden vanaf Pangandaran, West Java, is een bezoek aan dit unieke zwarte zandstrand een perfect uitje want het is minder druk in vergelijking met Pangandaran zelf. Sommigen noemen deze kleine alkoof klein Bali omdat het een soortgelijke ervaring biedt, maar men er minder gestoord word. 90


Bitung Bitung is een stad aan de noordelijke kust van het eiland Sulawesi, en is een van de meer toeristische bezienswaardigheden in Noord-Sulawesi’s. Het kijkt uit op Lembeh eiland en de Lembeh straat, die bekend staat om hun kleurrijke zeeleven - zeeslakken zijn het populairst.

Lihaga Island

Lihaga Island ligt in Likupang, Minahasa in Noord-Sulawesi, Indonesië. Het is een afgelegen eiland met geen hotels, resorts of voertuigen van welke aard ook. Dus Lihaga biedt pure rust op ongerepte witte zandstrand. Als je iets mee wil nemen van hier, zorg ervoor dat het is alleen foto’s zijn

Mandeh Sea Park Mandeh is een toeristische bestemming gelegen in Koto XI (negen) in het Tarusan subdistrict, grenzend aan de hoofdstad van West-Sumatra, Padang. Een 70-minuten rit van Padang vandaan, heeft Mandah heuvels en een prachtige baai versierd met groepen van kleine eilanden gelegen in het midden van Carocok Tarusan Baai. Met name bekend om zijn koraalriffen heeft het momenteel 70 hectare van dit prachtige onderwater ecosysteem.

CULTURAL spotS

HISTORISCHE PLAATS Maritime Museum Het Maritiem Museum is gevestigd in de oude Sunda Kelapa haven van de oude binnenstad van Jakarta. Het is gehuisvest in een warenhuis van de voormalige Nederlands OostIndische Compagnie, het museum richt zich op maritieme geschiedenis van Indonesië en het belang van de zee voor de economie van het huidige Indonesië. Het museum toont modellen van vissersboten en een groot aantal maritieme objecten. Het toont ook de beroemde Pinisi schoeners van de Bugis van Zuid-Sulawesi, die momenteel deel uitmaken van een van de oudste zeegaande zeilvloten ter wereld.

Meru Temple Meru tempel is de grootste en meest populaire tempel voor de Hindoes van Lombok, Indonesië. Gebouwd door Anak Agung Karangasem Made in 1720, is tempel een combinatie van een aantal kleine paleizen en een symbool van zijn macht. In de loop van de tijd is niet alleen de tempel uitgegroeid tot een heilige plaats voor de hindoes maar is het ook de meest populaire toeristische bestemming van het gebied geworden. De tempel is verdeeld in drie delen: Nista Mandala, Madya Mandala en Utama Mandala. Ieder erf wordt verdeeld door een muur met twee houten deuren, versierd met de bekende Balinese afbeeldingen.

Bena Traditional Village Een traditioneel dorp genaamd Bena is een verplicht bezoek voor reizigers die het eiland Flores in Oost Nusa Tenggara (NTT) aandoen. Hier lijkt de tijd gestopt te zijn in het stenen tijdperk. Geniet van de indrukwekkende gastvrijheid van de mensen en hun glimlachen rood van het betelnoot kauwen. Neem er de tijd voor.

TRADITIONEEL DORP WAMENA HOOGLANDEN Verscholen tussen de 2.500 meter hoge bergen in de Baliemvallei in centraal Papoea, werd de stad genaamd Wamena ooit geprezen als het andere Shangrila. Onder zeer ervaren reizigers, is dit het ultieme trekkers rendez-vous.

Asmat De Asmat zijn een etnische groep levend in Papoea, Indonesië. De Asmat bewonen een gebied aan de zuidwestelijke kust van het eiland grenzend aan de Arafura Zee, met een oppervlakte van in totaal ongeveer 18.000 vierkante kilometer (of 7336 vierkante mijl). Het bestaat uit mangrove, getijden moeras, zoetwater moeras, en laagland regenwouden, en is gelegen binnen en grenzend aan het Lorentz National Park, het grootste beschermde gebied in de regio Azië-Pacific. De totale Asmat bevolking wordt geschat op ongeveer 70.000. De term ‘Asmat’ wordt gebruikt om te verwijzen naar de mensen en de regio waar ze wonen. INDONESIANA -2de EDITIE

91

CULTURE spot

Mangrove Ecopark – Ancol Taman Wisata Alam Angke Kapuk is een aantrekkelijke bestemming. Het ligt niet ver van Pantai Indah Kapuk, Taman Wisata Alam Angke Kapuk in Noord-Jakarta is een natuurgebied voor de ontwikkeling van ecotoerisme, social empowerment, cultuur en onderwijs. Het beslaat ongeveer 99,82 hectare van het gebied, waarvan de meeste met mangrove bomen zijn beplant.

NATIONAAL PARK

Meru Betiri National Park Betiri Meru Nationaal park is een groot natuurreservaat aan de zuidelijke kust van het Jember District in Oost-Java. Het beslaat een gebied van 580 vierkante kilometer en heeft een uiteenlopende topografie van zandstrand, kustvlakten, en hoogland van meer dan 1.000 meter. Het park ontleent zijn naam aan de twee bergen die op het gebied: Mount Meru, hoogte 500 meter boven de zeespiegel, en de berg Betiri, 1192 meter en het hoogste punt van het park.

Tanjung Puting

NationAal Park Tanjung Puting is het grootste en meest diverse beschermde voorbeeld van uitgebreide tropische heide en veen moerasbos dat vroeger een groot deel van het zuiden van Borneo bedekte. Het gebied was oorspronkelijk tot wildpark verklaard in 1935 en werd later een Nationaal Park in 1982. Hoewel het park een geschiedenis heeft van zwakke bescherming, blijft het toch substantieel wild en natuurlijk. Tanjung Puting is bedekt met een complex mozaïek van diverse laagland habitats. Het heeft 3,040 vierkante kilometer (of 1,174 vierkante mijl) van laaggelegen moerassig terrein onderbroken door zwartwater rivieren die uitmonden in de Javazee.

92


HOTEL

Java Cove Beach Hotel

Novotel Balikpapan

Maulana Hotel

Java Cove Beach Hotel is gelegen in het relaxte kustplaatsje Batu Karas aan de zuidkust van West-Java, 35 kilometer van de populaire binnenlandse toeristische stranden van Pangandaran.

Een van de weinige sterren hotels in Balikpapan, Novotel biedt de ultieme diensten en suites voor zaken of reizen.

Dit herbouwde Nederlands-koloniale hotel heeft een mooie veranda met uitzicht op het water, palmen en ruige ketapang bomen. Het beste uitzicht is vanaf de bovenste verdieping suites, terwijl de grotere, luxueuzere kamers waren onder renovatie ten tijde van onze survey.

Batu Karas Street, Cijulang Ciamis, West Java Tel: +62 265 708 2020

Jl. Brigjen Ery Suparjan No. 2 Balikpapan Tel: +62 542 820 820 Fax: +62 542 732 999

DRANKEN & PROVISIËN Ria STRAND – Ende

Roda StrAAt

Dit strand heeft een aantal adembenemende uitzichten tijdens de dag, terwijl het ‘s nachts, een levendige vis straat markt is. Alles is hier vers gevangen uit de zee. Zeg maar aan de chef-kok hoe u uw vis klaargemaakt wil hebben, leun achterover en ontspan en u geniet van uw maaltijd.

Een plek beroemd om de traditionele koffie kraampjes en het assortiment Manado traditionele gerechten. Gelegen in Centraal Manado, ga direct naar het steegje in de buurt van President Plaza om het te vinden.

Blauran Markt Alle soorten van Surabaya stijl gerechten zijn in Blauran straat, Centraal Surabaya te vinden. Hier zijn slechts enkele van de unieke lekkernijen verkrijgbaar: klanting, lontong balap, rujak cingur, rujak gobet, tahu campur, tahu tek, semanggi suroboyo, dawet, legen en dawet campur. ‘S nachts wordt deze plek nog drukker.

Jl. Maulana, Nusantara RT 3, Banda Neira, Maluku Tel: +62 910 21022

Ubud Markt Het heeft onmiskenbaar iets aparts deze belangrijkste markt van Ubud. Gelegen in het centrum van de stad is dit makkelijk te vinden. Dit is de markt waar de lokale bevolking hun dagelijkse boodschappen doen, maar ook waar ze komen voor een speciale lunch zoals nasi ayam en babi guling.


93

CULTUUR

FESTIVALS SINGKAWANG CHINEES NIEUWJAAR VIERING Bekend vanwege de productie van fijne Chinese keramiek en zijn honderden Chinese tempels. Singkawang houdt traditioneel een lantaarn parade op de vooravond van Cap Go Meh. Het hoogtepunt van het festival en van de gehele reeks Chinese nieuwjaarsvieringen bereikt een climax in een optocht van de oude kunst van Tatung. Bedoeld om ongeluk af te weren voor de rest van het jaar, is Tatung is het voornaamste onderdeel van het Cap Go Meh ritueel. Tijdens de Tatung rituelen, raken de deelnemers in trance en voeren vele ongelooflijke stunts uit zoals op een zwaard stappen of staaldraden of spijkers door hun wangen steken. Het meest bijzondere is dat, ondanks deze mishandeling, de Tatungs niet gewond zijn of er littekens aan over houden.

Semana Santa Elk jaar, tijdens de week voor Paaszondag, viert de stad van Larantuka, Oost Flores, plechtig de Heilige Week, hier, in de volksmond bekend als “Semana Santa”. Tijdens deze speciale week, komen duizenden pelgrims uit Flores Java, Bali evenals vele internationale toeristen, naar kleine stad om Larantuka’s unieke herdenking van de Heilige Week mee te maken, die oude Portugese vroomheid met lokale traditie combineert. Het is uniek.

94


Lamalera – Traditionele

WALVISSEN JACHT De mensen in Lamalera – Nusa Tenggara Timur jagen vooral potvissen en orka’s. Voor de jacht, houden de jagers een bidstonde en zingen liederen over de zee als moeder. De mensen van Lamalera van mensen, de lamafa, geloven dat het ongeluk brengt om boos naar zee te gaan. Het jachtseizoen is tussen mei en oktober.

Sail Morotai Sail Morotai is een internationaal zeilevenement gehouden door Sail Indonesië in samenwerking met het Indonesische ministerie van Maritieme Zaken, Indonesisch Maritime Board, en een aantal andere overheidsinstellingen. Meer dan 100 deelnemers uit verschillende landen over de hele wereld nemen deel aan het evenement. Veel meer worden verwacht te komen voor de komende evenementen.


95

KAART 7. Bali. Een eiland en provincie, bekend vanwege de vele fraaie reisdoelen 8. Penyengat Eiland. Een eiland in de provincie Riau, vlak bij Bintan eiland, dichtbij Tanjung Pinang 9. Muara Angke Vismarkt. Jl. Dermaga I Muara Angke, Pluit, Penjaringan, Noord Jakarta

13 Weh Eiland

18 Nias Eiland

12. Bersehati Vismarkt. Jl. Nusantara, Manado, Noord Sulawesi. 13. Weh Eiland. Noord-west van Sumatra, Indonesia

Penyengat Eiland

Riau

Mandeh Zeepark

11. Banda Neira Vismarkt. Banda Neira eiland, provincie Maluku

8

10

23

10. Koto Masjid Vismarkt. Koto Masjid dorp, Kampar district, Riau.

6

Pariaman

3

5

Barito

Bengkulu

9 24 17 20 1. Trowulan. Mojokerto District, Oost Java. 2. Komodo Eilanden. Oost Nusa Tenggara. 3. Muara Kuin en Lok Baintan Drijvende Markten. Aan de monding van de Barito Kuin rivier, Banjarmasin, Zuid Kalimantan

96


4. Seger Strand. Lombok, ongeveer 2 kilometer ten oosten van Kuta strand. 5. Bengkulu. Een provincie op de zuid-west kust van Sumatra 6. Pariaman. Een kuststad in West Sumatra.

Batu Karas

1

7

Mojokerto

19 15

4

25

Bali Nusa Lembongan Lombok

14. Derawan. Eilanden in de provincie OostKalimantan. Gelegen in de Sulawesi Zee, op de kustplaat van OostKalimantan

17. Gili. Een archipel van drie kleine eilanden in West Nusa Tenggara.

15. Nusa Lembongan Een eiland ten zuidoosten van Bali.

19. Canggu Beach Een strand in ZuidBali, ten noorden van Seminyak en ten zuiden van Tanah Lot.

18. Nias. Een eiland voor de westkust van Sumatra.

16. Raja Ampat Een archipel in de buurt van West Papua Provincie.

20. Batu Karas Beach Een kustgebied in West Java.

14

21. Bitung. Een stad aan de noordelijke kust van het eiland Sulawesi. 22. Lihaga Eiland Gelegen dichtbij Likupang, Minahasa, Noord-Sulawesi. 23. Mandeh Zeepark Gelegen in Koto XI in Tarusan sub-district, West Sumatra.

25. Meru Temple Jl. Selaparang, Cakranegara, Mataram, West Nusa Tenggara. 26. Bena Traditioneel Dorp. Een traditioneel dorp Tiwuriwu dorp, Aimere District, ongeveer 19 km ten zuiden van Bajawa, Ngada, Flores.

24. Maritime Museum Gelegen in de buurt van de oude Sunda Kelapa haven van de oude binnenstad van Jakarta.

22 12

Derawan Bersehati Vismarkt

21

Lihaga Eiland

16

Bitung Raja Ampat

11 Banda Neira Vismarkt

2 26 Komodo Eiland


97

INDONESISCHE PINISI

HET BEEST OP ZEE

MINISTERIE VAN ONDERWIJS EN CULTUUR, DE REPUBLIEK INDONESIË

98


Directie van de Internalisering van Waarden en Culturele Diplomatie Building E, Floor 10th, Jl. Jenderal Sudirman Kav. 4–5, Senayan, Jakarta T: (021) 5731063, (021) 5725035 | F: (021) 5731063, (021) 5725578 E: [email protected] | http://kebudayaan.kemdikbud.go.id

NUMMER INFORMATIE OVER INDONESISCHE KUNST EN CULTUUR. Oude Geschiedenis TROWULAN. Werelderfgoed situs KOMODO NATIONAL PARK

Recommend Documents