NUMMER 3 JUNI In dit nummer onder meer: JAARGANG 4. Heeft jouw apotheek een apotheekabonnement? Dan kun je UA thuis ontvangen

NUMMER 3 | JUNI 2014

een apotheek w u jo t f e He ent? abonnem k e e h t o p a is je UA thu Dan kun en ontvang

In dit nummer onder meer: Thema ogen: Het Oogziekenhuis, de OOGapotheek, Oogdruppeltips, Jeukende en tranende ogen, Oogverzorgingstips

En verder: Alles over hepatitis, Luigi en de mabjes,

JAARGANG 4

Appen maar, Genitale wratten

Het beste advies bij zonneallergie 1 op 5 mensen heeft last van zonneallergie. Dit wordt veroorzaakt door vrije radicalen in de huid die ontstaan bij blootstelling aan UVA straling. De huid raakt geïrriteerd en rode en jeukende bultjes kunnen het gevolg zijn. Naast een zeer betrouwbare beschermingsfactor bevat de unieke formule van Eucerin Sun Allergy Protection AGR en Licochalcone A. Dit zorgt ervoor dat de vrije radicalen worden ingekapseld waardoor de reactie in de huid aanzienlijk wordt verlaagd. Eucerin Sun Allergy Protection: Bevat AGR en Licochalcone A Is klinisch getest en bewezen op personen met zonneallergie, onder toezicht van onafhankelijke dermatologen Bevat geen conserveringsmiddelen en emulgatoren Bevat geen parfum Is waterresistent

WWW.EUCERIN.NL

DE WETENSCHAP VOOR EEN MOOIERE HUID

OP RECEPT

De visie van… Het Oogziekenhuis Rotterdam: ‘‘Angstreductie

bevordert herstel” 6 Therapietrouwnieuws 9 Balietips – Oogmedicatie 10 Voorgeschreven – Gynaecoloog Bram ter Harmsel: “Genitale wratten staan op 2 in de SOA-toptien” 12 Productnieuws 15 Alles over hepatitis 16 Vergeleken – De hepatitisvirussen vergeleken 19 Oognieuws 20 Er was laatst een patiënt – Drie is te weinig 22 Antonius in beeld – Luigi is voorzichtig met de mabjes 24 Appen maar! 27 App-nieuws 30 Patiënt in beeld – Joyce Koelewijn-Tukker over het syndroom van Sjögren: “Ik doe veel wél, ondanks moeheid’’

ZELFZORG

Jeukende, tranende ogen 34 Spierpijn bij statinegebruik 37

Producttips 38 Zelfzorgnieuws 39

VERZORGING BRANCHE

Oogverzorgingstips 42

Annekedotes – Lucht 41 Onze covergirl 45 Even voorstellen –

De OOGapotheek in Rotterdam: weinig medicijnen, veel contacten 46 Branchenieuws 49 6

32

22

34 12

UA | 3 | 2014

| 3

Heeft jullie apotheek al een collectief abonnement op UA? Ben je apothekersassistent en werkzaam in een apotheek, dan kun je UA thuis ontvangen. Als de apotheek een collectief abonnement neemt à € 49,50, dan kunnen ALLE apothekersassistenten, farmaceutisch consulenten en farmaceutisch managers van die apotheek UA thuis ontvangen.

Hoe kun je UA thuis ontvangen? Stap 1: De apotheek neemt een abonnement • De apotheek neemt een apotheekabonnement à € 49,50 per jaar door een e-mail te sturen naar [email protected]. • De apotheek ontvangt een accountcode. • Ga naar www.ua.nl. • Klik op Registreren (rechtsboven). • Activeer het account van de apotheek (via De eerste keer? Klik hier…). Het wijst zich vanzelf. • Voer de accountcode in en het e-mailadres van de apotheek. • Kies een wachtwoord en typ dat in. Kies het wachtwoord in overleg met de apotheker. Het is immers het account van de apotheek. Zorg dat iemand dit wachtwoord onthoudt of bewaart. Je hebt het weer nodig als je een volgende keer wilt inloggen. Bijvoorbeeld om een nieuwe assistent(e) aan te melden of een adreswijziging door te geven.

Stap 2: Thuisadressen opgeven Als het account van de apotheek is geactiveerd, kun je de apothekersassistenten aanmelden die UA thuis willen ontvangen en hun adresgegevens invoeren. Als apothekersassistent heb je dus zelf geen account.

Nog geen apotheek-abonnement? Vraag dit aan via [email protected].

Voor één collectief abonnement à € 49,50 per jaar kunnen ALLE apothekersassistenten, farmaceutisch managers en farmaceutisch consulenten van die apotheek UA thuis ontvangen Let op: aanmelding kan alleen via het UA-account van de apotheek! Als de apotheek geen abonnement afsluit, kun je als apothekersassistent een individueel abonnement afsluiten à € 17,50. Stuur een e-mail aan [email protected] om je als individueel abonnee op te geven.

EERST DIT…

Oog voor het oog

Alleen maar oogmedicatie uitgeven saai? Welnee! De apothekersassistenten van de politheek van Het Oogziekenhuis Rotterdam vinden het een verademing! Ze vertellen erover op pagina 46. Ook over Het Oogziekenhuis zelf is heel wat te vertellen. Honderdveertig jaar oud, maar heel modern en onderscheidend. Toen ik in Het Oogziekenhuis was, zag ik overal ogen. Niet zozeer van de mensen die er rondliepen, maar ogen op kunstwerken. Ogen staarden me aan, gaven licht en bepaalden de vorm van de binnenruimte, het atrium. Mooi gedaan, inventief. Waaróm er in Het Oogziekenhuis veel aandacht wordt besteed aan kunst, kun je lezen op pagina 6. Er zijn ook allerlei spreuken op de muren geschilderd die te maken hebben met kijken en zien. Bijvoorbeeld een citaat van Antoine de Saint-Exupéry: “Enkel met het hart kan men goed zien. Het essentiële is onzichtbaar voor de ogen.” Het onderwerp ‘ogen’ stond voor dit nummer al maanden vast. “Laten we in de hooikoortstijd het oog eens onder de loep nemen, in plaats van – zoals zo vaak gebeurt als het over hooikoorts gaat – de neus”, was onze gedachte. Logisch dus dat we voor het thema ‘ogen’ bij Het Oogziekenhuis uitkwamen. Maar niet alleen in Het Oogziekenhuis heeft men oog voor het oog. Toen ik van Het Oogziekenhuis terugliep naar het station, zag ik – hoe toevallig – een café met de naam ‘Een oogopslag’ en even verder een restaurant geheten ‘See you, see me’. In de trein zag ik een kunstwerk in de vorm van een oog en bij thuiskomst lag het Pharmaceutisch Weekblad me op te wachten. Een oog dat geopereerd wordt sierde de kaft, samen met de aankondiging van artikelen

Foto's met lange sluitertijd van fotograaf Marc Pataut in twee wachtkamers in Het Oogziekenhuis Rotterdam.

over glaucoom en over oogmedicatie. Zeker de tijd van het jaar… iedereen heeft ‘oog voor het oog’. Veel leesplezier

Heeft jouw apotheek een apotheekabonnement? Dan kun je UA thuis ontvangen

UA | 3 | 2014

Winifred Hazelhoff Hoofdredacteur

| 5

DE VISIE VAN…

Het Oogziekenhuis Rotterdam

“Angstreductie bevordert herstel” Een warme parketvloer, kunst aan de muren, vrolijke kleuren, mooie architectuur… dat moet de patiënten van Het Oogziekenhuis Rotterdam geruststellen. Angstreductie is een onderdeel van de bedrijfsfilosofie van het ziekenhuis.

UA | 3 | 2014

| 6

Oogbus Een vroege diagnose is altijd gunstig voor de prognose, ook bij oogaandoeningen. Hoe eerder

Het Oogziekenhuis Rotterdam wil

je erbij bent, des te beter kan een aandoening worden behandeld, des te beter kan een

niet alleen oogaandoeningen goed

ongewenste ontwikkeling worden afgeremd. Maculadegeneratie bijvoorbeeld, heeft minder

behandelen, maar patiënten ook

ernstige gevolgen als het vroeg wordt ontdekt. Het Oogziekenhuis heeft een Oogbus die door

geruststellen. Mensen die iets aan hun

het land toert. Mensen kunnen daar in een kwartier een snelle, maar zorgvuldige oogcheck

ogen hebben, zijn namelijk vaak bang

krijgen: onder andere wordt de oogdruk gemeten om glaucoom op te sporen en de visus

om blind te worden. Die angst wil het

(het zicht) wordt gemeten. “Relatief veel mensen blijken iets te hebben”, vertelt Robert

ziekenhuis wegnemen – of ten minste

Spiering, “maar door de vroege opsporing kunnen ze in een vroeg stadium worden geholpen.”

verminderen. Dat is prettiger voor de patiënt zelf, maar het bevordert ook

Hoewel de kosten zo laag mogelijk worden gehouden (rond de € 25,-), wordt de oogcheck door de meeste verzekeraars niet vergoed.

het herstel na een operatie. Daarom is het interieur zo aangepast dat het afleiding biedt en warm en behaaglijk

Het lijkt eng, maar het helpt juist

overkomt, met kunst, kleuren en

mee aan de angstreductie: patiënten

parket.

kunnen tijdens een operatie (met hun

“Daar waar het op de klinische

goede oog) meekijken op een monitor,

afdelingen noodzakelijk is voor de

als ze dat willen. De begeleider van

hygiëne ligt linoleum, maar verder ligt

de patiënt kan de operatie in de

er huiselijk parket in het ziekenhuis”,

wachtruimte ook op een monitor

vertelt Robert Spiering, beleidsadviseur

volgen.

Communicatie en Marketing. Trots wijst hij op de kunstwerken aan de muren,

Excellent

die allemaal iets met 'kijken' te maken

Die angstreductie staat ten dienste

hebben en op het atrium, waar de

van een goede behandeling. Het Oog-

vorm van een oog in te herkennen is.

ziekenhuis Rotterdam is een ‘Centre of

In het KinderOOGcentrum valt het licht

Excellence’. Heeft elk ander ziekenhuis

door een ‘oog’ in het plafond naar

één afdeling Oogheelkunde met

binnen en in de wachtruimte houdt

– meestal – algemene oogartsen, dit

een medewerkster de kinderen bezig.

ziekenhuis heeft superspecialisten,

Sommige kinderen komen hier zelfs

bijvoorbeeld glaucoomartsen en

graag; ze zijn niet bang voor het

netvlies-, hoornvlies- en cataract-

ziekenhuis of voor de dokter. Dat is

chirurgen. Er wordt ‘topklinische zorg’

precies de bedoeling.

geleverd, ook wel derdelijnszorg

De kunst is laagdrempelig, vrolijk,

genoemd. Dit is zorg voor mensen

niet ingewikkeld maar wel ingenieus. Optische grapjes, gekke wegwijzers, vrolijke maskers, toepasselijke

met moeilijk te behandelen of Het grootste handgeblazen glazen oog staat in Het Oogziekenhuis Rotterdam.

spreuken. “Alle kunst is zorgvuldig

zeldzame oogziekten of voor mensen bij wie de gebruikelijke behandelingen geen resultaat hebben.

uitgezocht door gerenommeerde

Meekijken

Daarnaast levert Het Oogziekenhuis

adviseurs. De kunst is veelal gemaakt

Patiënten krijgen altijd het advies

de gebruikelijke tweedelijnszorg aan

door jonge kunstenaars die ten tijde

een begeleider mee te nemen. Om

mensen met veelvoorkomende

van het maken van deze werken nog

hen te helpen als ze slecht zien, maar

oogaandoeningen, zoals bij- of

niet bekend waren, maar die inmiddels

ook omdat het gezelschap van een

verziendheid, glaucoom, staar

voor grote bedrijven werken”, licht

vertrouwd persoon helpt om de angst

(cataract) of maculadegeneratie.

Spiering toe. Zo worden de maskers

te verminderen. Het is ook prettig om

Patiënten hiervoor komen

van Bertjan Pot, waarvan er een tiental

met iemand te kunnen napraten over

voornamelijk uit de regio Rijnmond.

hangen in het KinderOOGcentrum,

een behandeling of over een gesprek

Staaroperaties vormen het overgrote

tegenwoordig ook door G-star

bij de arts. Bovendien – dat is bekend –

deel van de behandelingen. Verder

gebruikt.

horen en onthouden twee mensen meer dan één.

UA | 3 | 2014

>> Lees verder op pagina 8

| 7

DE VISIE VAN…

heeft Het Oogziekenhuis een eigen kliniek voor refractiechirurgie en ooglidcorrecties, wordt er specialistisch onderzoek gedaan en worden er oogartsen opgeleid.

Negen bedden Van de behandelingen vindt 95% poliklinisch plaats. Voor langere opnames beschikt het ziekenhuis over negen bedden. Dat is een heel verschil met het verleden. In het jaar van oprichting – 1874 – waren er 24 bedden en verbleven patiënten er gemiddeld 39 dagen. In 1948 werd het nieuw gebouwde ziekenhuis geopend met zelfs 101 bedden. Nu dus nog maar negen bedden. Weinig opnames, maar het aantal patiënten neemt toe.

Bovenaanzicht van het atrium in Het Oogziekenhuis Rotterdam. Het atrium heeft de vorm van een oog; het 'balkon' vormt het ooglid, het trappenhuis is het oog. Hierbij vormt de trap de iris en het trapgat de pupil.

Zo zijn er als gevolg van de vergrijzing bijvoorbeeld steeds meer patiënten met maculadegeneratie. Die komen elke zes weken terug voor een injectie in het oog, die de achteruitgang moet remmen.

Kracht “We gaan in Het Oogziekenhuis zoveel mogelijk uit van de kracht en de zelfredzaamheid van patiënten”,

Kinderoogcentrum; licht komt binnen door een oog.

vertelt Robert Spiering. “Dus van wat ze kunnen, niet van wat ze niet kunnen.” Daarin past het beleid om patiënten minder snel op te nemen. Een patiënt in bed wordt passief, niet zelfredzaam. De inrichting is ook niet specifiek aangepast aan slechtzienden: geen reliëftegels, niet superlicht. Wel een rood-witte markering op een pilaar, om botsing te voorkomen.

Kunst in het oogziekenhuis.

En in de lift klinkt een stem: “Derde

Kindvriendelijke kunst van Bertjan Pot binnen het KinderOOGcentrum.

verdieping. Deuren gaan open.” <

Vuurwerkstandpunt OOGapotheek Benieuwd naar de oogmedicatieuitgifte? Op pagina 46 vertellen de apothekersassistenten van de poliklinische OOGapotheek over hun werk.

UA | 3 | 2014

Het Oogziekenhuis Rotterdam pleit er al jaren voor om consumentenvuurwerk te verbieden en om het afsteken van vuurwerk over te laten aan mensen die daar speciaal voor zijn opgeleid. “Rond elke jaarwisseling benadrukken we dit weer. Telkens zijn er weer zoveel slachtoffers – vaak kinderen – die schade aan het oog oplopen of zelfs een oog moeten missen”, aldus Robert Spiering. “Dat vier steden nu hebben afgesproken om het toestaan van het afsteken van vuurwerk te beperken tot enkele uren, is een stap in de goede richting, maar eigenlijk zouden consumenten ver van vuurwerk moeten blijven.” | 8

THERAPIETROUW

Therapietrouwnieuws

Project onderzoekt medicatie in eigen beheer bij de ziekenhuispatiënt

Het huidige systeem van medicatiebeheer

Bij opname in het ziekenhuis verlies je doorgaans de controle over je eigen

Tot nu toe is het in de Nederlandse

medicijnen. Dat is bedoeld voor je eigen veiligheid. Maar misschien is het toch

ziekenhuizen zo geregeld dat de hele

beter om patiënten het beheer over hun medicijnen terug te geven.

verantwoordelijkheid voor medicatie-

Universiteitsziekenhuizen gaan dit onderzoeken.

gebruik en medicatiebeheer patiënten uit handen wordt genomen.

Er kan van alles in de medicatie veranderen als iemand in het ziekenhuis wordt opgenomen. Niet zo gek dus om een zorgverlener het beheer hierover te geven.

Patiënten krijgen hun medicijnen op het

Maar zoals bekend, is dat geen garantie dat er geen fouten worden gemaakt. Fouten

moment dat ze moeten worden ingenomen.

in de overdracht, fouten in de toediening… Zouden patiënten dan misschien toch beter

Vaak zitten hun vertrouwde geneesmiddelen

de medicatie in eigen beheer kunnen houden? Ook al krijgen ze te maken met nieuwe

in het ziekenhuis in een andere verpakking,

medicijnen, met gestopte medicijnen, met andere verpakkingen? Men denkt wel dat

en soms heten ze zelfs anders. Daarbij

het inderdaad beter is voor de therapietrouw en dat de overgang naar de thuissituatie

krijgen veel patiënten tijdens de opname

beter zal verlopen.

ook nieuwe medicijnen, die bij de thuisapotheek vaak ook weer anders heten of

De universiteitsziekenhuizen, verenigd in de Nederlandse Federatie van Universitaire

anders verpakt zijn. Op het moment dat een

Medische Centra (NFU), gaan hier onderzoek naar doen. Niet bij de makkelijkste

patiënt uit het ziekenhuis wordt ontslagen,

patiëntengroep, maar bij patiënten met complexe aandoeningen die veel medicijnen

is er dus nog geen ervaring opgedaan met

gebruiken. Eerst wordt samen met de patiënt en op basis van uniforme criteria

het gebruik van de nieuwe geneesmiddelen

gekeken of de patiënt in staat is zijn geneesmiddelen zelf te beheren. Bij een ‘ja’

en is de routine met al bekende genees-

regelt de patiënt zelf de inname en het gebruik. De verpleegkundige informeert de

middelen vaak weer verdwenen.

patiënt en begeleidt hem of haar tijdens de opname en bij de overgang naar de

(Bron: NFU)

thuissituatie. Een groep vergelijkbare patiënten bij wie de medicatie op de gangbare manier wordt gegeven, dient als controlegroep voor het onderzoek. Het aantal medicatiefouten wordt geregistreerd en de ervaringen van de patiënten en de zorgverleners worden in kaart gebracht. Het Erasmus mc begint naar verwachting in juli met patiënten die een nier- of levertransplantatie hebben ondergaan. De andere umc’s starten in de komende maanden ook met het project, onder meer bij patiënten met hemofilie, cystic fibrose, stofwisselingsziekten en oncologische aandoeningen. De eerste resultaten van de vergelijking worden begin 2015 verwacht. (Bron: NFU)

UA | 3 | 2014

| 9

BalieTips Oogmedicatie

De apothekersassistenten van Het Oogziekenhuis Rotterdam geven enkele tips om verantwoord en betrouwbaar oogmedicatie toe te dienen. Illustraties: Het Oogziekenhuis Rotterdam

Aangeraakt?

Vaste hand

Het is de bedoeling dat de opening van een tube of flesje met oogmedicatie goed schoon

Medicatie in het oog aanbrengen – met

blijft. Daarom mag het niet in contact komen met het oog, de oogleden, de wimpers of iets

druppels of zalf – vereist een vaste hand.

anders. Gebeurt dat toch, dan is het belangrijk de opening met een tissue schoon te

De druppel of zalf moet goed in het oog

maken. Dat voorkomt infecties.

komen én de opening mag het oog niet

Tip: Adviseer patiënten om de opening van een tube of flesje schoon te houden.

raken. Een goede methode is de ‘tafeltjesmethode’. Neem het flesje of de tube in de ene hand (de 'schrijfhand'). Trek met de andere hand het ooglid naar beneden, met de vingers

Nog houdbaar?

naast elkaar. Zo vormt die hand een tafeltje, waar de hand met het flesje of de tube op kan rusten.

Oogdruppels en oogzalf zijn meestal bruikbaar tot één maand na het openen van de verpakking. Maar wanneer ben je met de medicatie begonnen? Dat is soms lastig te onthouden. Als een patiënt bij het openen van een verpakking oogzalf of oogdruppels de datum op het etiket zet, is daarna gemakkelijk te controleren of de medicatie nog gebruikt mag worden.

Tip: Adviseer patiënten om bij het eerste gebruik de datum op het etiket te zetten. Tip: Leg de tafeltjesmethode uit: vorm met de ene hand een tafeltje, om de andere hand te steunen.

UA | 3 | 2014

| 10

Traanbuis dichtduwen

Oogmedicatie en contactlenzen

Zodra de medicatie in het oog zit, moet het

Het is het best om de ogen te druppelen

traanbuisje minimaal één minuut worden

zonder contactlens in het oog. Harde

dichtgedrukt. Leg uit waarom: om te

contactlenzen kunnen direct na het

voorkomen dat de medicatie op een

druppelen worden ingezet. Zachte

verkeerde plaats komt. Dan wordt namelijk

contactlenzen kunnen worden beschadigd

het risico van bijwerkingen of interactie

door het conserveermiddel in de oogdrup-

groter. Het traanbuisje wordt dichtgedrukt

pels (bijvoorbeeld benzalkoniumchloride).

door zachtjes net onder het kleine harde

Daarom mogen zachte contactlenzen pas

bobbeltje in de binnenhoek van het oog

dertig minuten na het druppelen worden

te duwen. Als de patiënt een medicijn

ingezet. Na het gebruik van oogzalf mag

gebruikt dat interactie kan vertonen met

men acht uur lang geen contactlenzen

de oogmedicatie, dan moet het traanbuisje

dragen, vanwege de contactduur van de zalf

drie minuten worden dichtgeduwd.

op het hoornvlies.

Tip: Benadruk dat het traanbuisje na het druppelen minimaal één minuut dichtgehouden moet worden.

Tip: Vraag altijd of iemand contactlenzen draagt en welk type en geef het juiste advies.

Twee keer handen wassen

Meerdere medicijnen

Druppelen bij een ander

Hygiëne is uiterst belangrijk bij het

Tussen het toedienen van verschillende

Oogdruppels aan iemand anders toedienen

toedienen van oogmedicatie. Stap 1 is dan

soorten oogmedicatie moet minstens vijf

gaat het best als je achter die persoon staat.

ook: was de handen met zeep en droog

minuten verlopen zijn. Als iemand

Laat de patiënt op een stoel zitten, met zijn

ze goed af met een schone handdoek.

oogdruppels en oogzalf gebruikt die

hoofd achterover tegen de buik van degene

Ook na het toedienen van de medicatie

ongeveer op hetzelfde tijdstip toegediend

die de druppels moet toedienen. De hand

– nog vóór het sluiten van het flesje of

moeten worden, adviseer dan eerst de

met het flesje kan rusten op de slaap, de

de tube – moeten de handen worden

druppels te gebruiken en na minimaal vijf

neus of het voorhoofd van de patiënt. De

gewassen en gedroogd, om eventuele

minuten de zalf, zodat de druppels goed

patiënt kan zelf het ooglid naar beneden

infectie uit het oog niet over te dragen.

zijn opgenomen.

trekken en na toediening van de druppel het

Tip: Voor het openen én voor het sluiten handen wassen.

Tip: Altijd vijf minuten wachten tussen twee soorten oogmedicatie, en altijd zalf als laatste.

traanbuisje dichtknijpen.

Koel en dik? Bepaalde oogmedicatie moet na openen in de koelkast bewaard worden. Maar zalf die koud is, kan dikker worden. Dan komt hij moeilijk uit de tube en dat maakt het doseren lastig. Het kan helpen om de tube tussen de handen op te warmen; dat maakt de zalf weer dunner.

Tip: Te dikke zalf kun je tussen de handen opwarmen.

UA | 3 | 2014

Tip: Adviseer om bij het oogdruppelen bij een ander niet voor, maar achter de patiënt te gaan staan.

| 11

VOORGESCHREVEN Alle wratten bij de mens worden veroorzaakt door varianten van het humaan papillomavirus (HPV). De typen 6 en 11 veroorzaken 90% van de zogenaamde condylomata acuminata, kortweg ‘condylomen’ ofwel (ano-)genitale wratten. De toevoeging acuminata duidt op het typische ‘hanenkam-aspect’: het weefsel heeft vele uitstulpingen; soms wordt dit ook ‘bloemkoolachtig’ genoemd. Als ze net zijn ontstaan, zijn wratten doorgaans rozerood van kleur, doordat de bloedvaten dan nog goed zichtbaar zijn door het dunne epitheel heen. Als de wratten al langer bestaan, ontstaat er vaak hyperkeratose (verhoorning) aan het oppervlak, waardoor ze een wit aspect krijgen.

“Je kunt jezelf heel makkelijk besmetten, bijvoorbeeld door het scheren van de vulva” SOA nummer 2 Condylomata acuminata worden meestal overgedragen via seksueel contact. Ter Harmsel: “Ze staan in de SOA-toptien op de tweede plaats. Ze

Gynaecoloog Bram ter Harmsel:

“Genitale wratten staan op 2 in de SOA-toptien”

vormen de belangrijkste virale SOA in Nederland: per jaar lopen meer dan twintigduizend mensen deze SOA op. De overdracht gebeurt via genitogenitaal en genito-anaal contact, maar ook via de vingers of door gebruik van hetzelfde washandje door meerdere

Genitale wratten komen veel voor. In de

personen.” Na overdracht van het HPV

SOA-toptien staan ze op de tweede plaats, na

wratten, aldus Ter Harmsel: “Bij HPV-

chlamydia. Gynaecoloog Bram ter Harmsel van de Roosevelt kliniek in Leiden is oprichter van

ontstaan lang niet altijd genitale geïnfecteerden ontstaat in slechts 1% van de gevallen ook daadwerkelijk een klinisch manifeste infectie, dat wil zeggen: anogenitale wratten.

een vulvapolikliniek. En daar ziet hij regelmatig

De incubatietijd is gemiddeld drie

vrouwen met genitale wratten. Ter Harmsel

maand tot soms wel twintig maanden.”

vertelt over de aandoening en over de

Klachten en verschijnselen

behandelmogelijkheden.

UA | 3 | 2014

maanden, maar kan variëren van één

“Condylomata acuminata geven in het algemeen weinig tot geen klachten.

| 12

Soms is er sprake van jeuk, pijn of

Behandeling

branderigheid en een enkele keer gaan

“Helaas zijn condylomen moeilijk

bestanddeel van Veregen. Deze

de wratjes gepaard met – doorgaans

te behandelen”, aldus Ter Harmsel.

hebben een tweeledig werkings-

Ter Harmsel. “Wratten rond de anus

“Er zijn artsen die vinden dat je ze niet

mechanisme: ze stimuleren het

veroorzaken vaak jeuk en irritatie

hoeft te behandelen omdat de wratjes

immuunsysteem en hebben een

doordat de perianale huid na de

vanzelf verdwijnen; het is dus een self-

direct effect op het HPV. De zalf

ontlasting niet altijd goed schoon

limiting disease. Maar wie wil er twee

wordt driemaal per dag aangebracht

te maken is.” De reden om naar de

jaar met dergelijke wratten rondlopen?

op alle uitwendige genitale en

arts te gaan, is echter meestal een

Bovendien kun je jezelf heel makkelijk

perianale wratten. De behandeling

psychoseksueel probleem: men vindt

besmetten; dat gebeurt vooral door

kan worden beëindigd zodra de

het lelijk en schaamt zich ervoor, aldus

het scheren van de vulva. Verder is het

wratten zijn verdwenen en mag

Ter Harmsel. Meestal merkt de vrouw

belangrijk om een partner die ook wrat-

maximaal zestien weken worden

de condylomen aan een onregel-

ten heeft ook te behandelen, anders

voortgezet. Ter Harmsel: “Veregen

matigheid op de huid.

ontstaat er een ping-pongeffect.”

wordt zeer goed verdragen. Syste-

• Sinecatechines zijn het werkzame

mische bijwerkingen die zijn toe te De wratten worden bij de vrouw het meest aangetroffen op de ingang van

“Behandeling door de patiënt zelf is te verkiezen”

de vagina, op de schaamlippen, op

schrijven aan dit middel zijn onwaarschijnlijk.” • Podofyllotoxine is het werkzame

de clitoris, op het perineum en in het

“Er zijn verschillende behandel-

bestanddeel van Wartec crème, van

gebied rond de anus. Condylomen

methoden”, legt Ter Harmsel uit:

Condyline applicatievloeistof en van

kunnen echter ook inwendig voor-

“lokale destructie (dat wil zeggen:

podofyllotoxine FNA of LNA. In het

komen: in de vagina en op de

de wrat kapotmaken, chemisch of

verleden werd podofylline gebruikt,

baarmoederhals. “Op de baarmoeder-

door bevriezing), immunotherapie en

maar sinds gebleken is dat dit

hals zijn ook vaak een ander type

chirurgie. Je kunt de behandelingen

mutagene eigenschappen heeft, is

condylomen aanwezig, de vlakke

ook indelen naar degene die ze

het obsoleet. Van podofyllotoxine

condylomen”, vertelt Ter Harmsel.

uitvoert: de patiënt zelf of de arts.

zijn geen mutagene eigenschappen

Bij de man zijn condylomen vooral

Behandeling door de patiënt zelf is te

gebleken. Podofyllotoxine voorkomt

te vinden op de penis, op het

verkiezen.” Hoe gebeurt dat? “Het is

dat de cellen zich delen, waardoor

perineum en perianaal.

handig als de partner de patiënt helpt,

de cellen in de wratten afsterven.

Bij patiënten met een verminderde

maar de patiënt kan ook gebruik-

Zo’n drie tot vijf dagen na het

afweer – zoals mensen met aids of

maken van een spiegel.”

aanbrengen van podofyllotoxine

mensen die immuunonderdrukkende

is dat afsterven maximaal.

medicijnen gebruiken – en bij zwange-

Voor thuisbehandeling zijn verschil-

De behandeling vindt plaats door

re vrouwen kunnen meerdere (vaak

lende middelen op de markt:

de crème of applicatievloeistof

zeer talrijke) en grotere condylomata

sinecatechines, podofyllotoxine of

tweemaal daags gedurende drie

acuminata ontstaan. “Bij zwangeren

imiquimod.

opeenvolgende dagen aan te

kan HPV tijdens de geboorte op het

brengen. Na een onderbreking van

kind worden overgedragen, waardoor

vier dagen volgt een nieuwe kuur.

bij het kind papillomen op het strotten-

Deze behandeling mag vier weken

hoofd kunnen ontstaan”, vertelt Ter

worden voortgezet.

Harmsel.

• Imiquimod (Aldara crème) is een

“Maar die kans is heel klein: één op

immuunmodulator. Het stimuleert

vijftienhonderd. Daarom laat men de

ter plaatse de productie van cyto-

bevalling bij een met HPV besmette

kines: alfa- en gamma-interferon en

vrouw toch via de natuurlijke weg

de interleukinen 1, 6 en 8. Hierdoor

plaatsvinden en niet via een

worden afweercellen gestimuleerd

keizersnede.”

om cellen af te breken die de virusGenitale wratten.

UA | 3 | 2014

>> Lees verder op pagina 14

| 13

VOORGESCHREVEN

sen herbergen: de cellen van de

• Cryotherapie: bevriezing met

condylomen, en bij sommige

wratten dus. Imiquimod crème

vloeibare stikstof. Dit is, mits op

locaties. Elektrochirurgie en CO2-

wordt driemaal per week ’s avonds

de juiste wijze toegepast, een

laservaporisatie komen dan beide

aangebracht en ’s ochtends weer

zeer geschikte behandeling van

in aanmerking. Soms kan een

afgewassen. De behandeling

condylomata acuminata. Dit wordt

combinatie van meerdere tech-

wordt voortgezet tot de laesies zijn

meestal door de dermatoloog

nieken worden toegepast.

verdwenen, met een maximum van

gedaan. De wratten worden

zestien weken. Erytheem, branderig

bevroren en na ontdooiing wordt

Condylomata acuminata veroorzaken

gevoel, jeuk en erosies kunnen

dit meteen nog een keer herhaald.

dus niet veel klachten en worden vaak

optreden.

Een aantal weken later wordt gecon-

moeilijk herkend. Toch is het belangrijk

troleerd of alle wratten weg zijn.

om ze tijdig te ontdekken en te

Kleine en jonge wratten reageren in

• Destructie: met een wattenstokje

behandelen. In de zelfzorg zijn er geen

het algemeen beter op thuisbehan-

wordt trichloorazijnzuur (80%

geschikte behandelmethoden; voor

deling dan grote en oude wratten.

oplossing in water) op de wratten

diagnostiek en behandeling moet een

aangebracht. Dit wordt na één of

gang naar de huisarts, de vulvapoli

“In bepaalde gevallen moet de

twee weken – mits de wondjes dicht

voor vrouwen, de mannenpoli voor

behandeling door een arts worden

zijn – herhaald tot alle wratten weg

mannen, of het SOA-spreekuur van de

uitgevoerd”, vertelt Ter Harmsel.

zijn. Deze methode is goed

GGD niet te lang worden uitgesteld. <

“Dit gebeurt meestal in de tweede lijn – door een dermatoloog, gynaeco-

toepasbaar in de zwangerschap. • Cytotoxiciteit: 5-fluorouracil (5-FU;

loog of uroloog – als er sprake is van

in Efudex crème) remt de synthese

grote aantallen wratten, therapie-

van nucleïnezuren (DNA en RNA).

resistentie, zwangerschap of bij

DNA en RNA zijn essentieel voor

immuungecompromitteerde patiënten.”

de celvermeerdering; daarom is

Ook als de wratten aanwezig zijn op

5-FU toxisch voor de cellen. Deze

een moeilijk toegankelijke plaats,

methode wordt meestal toegepast

zoals inwendig in de vagina, op de

op wratten bij de uitgang van de

baarmoedermond of in de urineweg,

plasbuis, maar mag niet worden

kan de behandeling beter door een

toegepast bij zwangere vrouwen.

arts worden uitgevoerd. Normaal

5-FU wordt twee keer per week

gesproken wordt een behandeling

toegepast tot alle wratten zijn

voortgezet tot alle wratten weg zijn. “Tenzij blijkt dat een methode niet

verdwenen. • Chirurgie: onder sommige omstan-

voldoende werkt. Dan stop je

digheden zal het noodzakelijk zijn

natuurlijk”, aldus Ter Harmsel.

tot een of andere vorm van chirurgie

“En we kiezen er soms ook voor

over te gaan, bijvoorbeeld als de

om verschillende behandelingen te

thuisbehandeling en de overige hier

combineren.” Artsen gebruiken de

genoemde behandelingen geen

volgende methoden.

resultaat hebben, bij grote aantallen

Jouw advies bij genitale wratten • Geef adviezen over het behandelen van genitale wratten in de spreekkamer. • Soms wordt er zinkzalf voorgeschreven ter bescherming van het omringende weefsel; dit is echter niet noodzakelijk. • Wijs de patiënt op de maximale behandelduur. Zijn de wratten dan niet verdwenen, dan kan zij of hij het best teruggaan naar de behandelend arts.

UA | 3 | 2014

| 14

Productnieuws

Nieuwe antidiabetica werken via de nieren Op 1 mei kwam Invokana (canagliflozine) in Nederland op de markt, een nieuw oraal middel voor de behandeling van type 2diabetes. Het zorgt dat overtollige bloedglucose via de nier wordt uitgeplast en het verlaagt zo de bloedglucosespiegel. Dit middel hoort tot de klasse van SGLT2-remmers, dat wil zeggen het remt de natriumglucose-co-transporter 2 in de niertubuli. Dit leidt tot een verhoogde uitscheiding van overtollige bloedglucose via de nier in de urine. Andere SGTL2-remmers zijn dapagliflozine (Forxiga) en empagliflozine ( Jardiance). Invokana en Forxiga worden uitsluitend vergoed voor patiënten met diabetes mellitus type 2 die niet behandeld kunnen worden met de combinatie van sulfonylureumderivaat en metformine vanwege contra-indicaties of intolerantie voor het sulfonylureumderivaat en die dit middel gebruiken als tweevoudige behandeling in combinatie met metformine. Jardiance is onlangs geregistreerd. De vergoedingsstatus is nog niet vastgesteld.

Relvar Ellipta: eenmaaldaagse inhalatie bij astma en COPD

Tresiba (insuline degludec) in twee sterktes

Vanaf 1 mei wordt Relvar Ellipta in Nederland vergoed. Dit is een

Sinds 19 mei is er een nieuw type langwerkend insuline

nieuwe onderhoudsbehandeling voor patiënten met astma en

beschikbaar voor volwassenen met diabetes mellitus type 1 of 2:

voor patiënten met COPD. De producent schrijft in een persbericht:

Tresiba (insuline degludec). Tresiba wordt eenmaal per dag

“een 24 uurs effectiviteit in een eenmaal daagse dosering wordt

toegediend. Wees bedacht op de twee sterktes.

werkelijkheid.” (sic) Tresiba is beschikbaar in voorgevulde pennen en in patronen en wordt Relvar bestaat uit een inhalatiecorticosteroïd (fluticasonfuroaat) en

bij voorkeur elke dag op hetzelfde tijdstip toegediend. Mensen met

een langwerkende-beta2-agonist (vilanterol). Fluticasonfuroaat helpt

diabetes mellitus type 1 gebruiken daarnaast een snelwerkend insuline

bij het verminderen van ontstekingsreacties in de luchtwegen en

bij de maaltijd. Bij mensen met diabetes mellitus type 2 is Tresiba

vermindert daarmee het risico op exacerbaties. Vilanterol is een

toepasbaar als monotherapie of in combinatie met andere

luchtwegverwijder waardoor patiënten makkelijker kunnen ademen.

diabetesmedicatie.

De Ellipta is een gebruiksvriendelijke droogpoederinhalator die zorgt voor een zeer stabiele afgifte van het geneesmiddel in de longen,

Deze nieuwe behandeling is in twee sterktes beschikbaar: 100 E/ml en

ongeacht de hevigheid van de astma en de COPD-klachten.

200 E/ml. De sterkere vorm is voor mensen die veel insuline nodig hebben als gevolg van insulineresistentie. Met de sterkte van 200 E/ml hoeven zij toch maar één keer per dag te spuiten. Het is belangrijk om de sterktes goed van elkaar te onderscheiden om doseerfouten te voorkomen. Verschillen in de verpakking en de labels helpen hierbij; daarnaast zijn er voorlichtingsmaterialen beschikbaar. Tresiba wordt vergoed met een eigen bijdrage.

UA | 3 | 2014

| 15

ALLES OVER… De lever staat bekend als de chemische fabriek van het menselijk lichaam. Een fabriek met diverse productielijnen.

Medium surface protein (S + PreS2) Small surface protein (S)

Zo produceert de lever stollingseiwitten Large surface protein (S + PreS2 + PreS1)

en andere eiwitten, gal dat nodig is voor de vetvertering, en cholesterol dat onder andere nodig is voor de celwanden. Er is ook een ‘afdeling afvalverwerking’, waar giftige of onnodige stoffen worden afgebroken. Verder zorgt de lever ervoor dat we een

DNA

koolhydraatvoorraad hebben in de vorm van glycogeen en worden er vitaminen, ijzer en andere mineralen opgeslagen. Als er in zo’n veelzijdige fabriek een grote storing optreedt, kan er dus

Polymerase (P) Icosahedral core (C)

heel wat misgaan in het lichaam. Bijvoorbeeld als de lever ontstoken raakt. Een leverontsteking – oftewel hepatitis – kan allerlei oorzaken hebben, zoals (overmatig) gebruik van bepaalde

Hepatitis B-virus

gifstoffen (alcohol, medicijnen, drugs of toxinen). Ook een infectie met

Hepatitis: storing in de fabriek

bacteriën, schimmels of parasieten kan leiden tot een leverontsteking. In de meeste gevallen wordt een infectie van de lever echter veroorzaakt door een virusinfectie.

Hepatitis – oftewel leverontsteking – is een aandoening met veel mogelijke oorzaken

Hepatitisvirussen Even een opfrissertje: een virus is een streng nucleïnezuur – DNA of RNA – met

en soms ernstige gevolgen, vooral op de

een eiwitmantel eromheen. Virussen

lange termijn. De bekendste en meest

en die cel gebruiken om zich te

voorkomende oorzaak is overmatig

specifiek de lever aantasten, worden

alcoholgebruik; besmetting met een

er meer virussen bekend werden,

hepatitis-virus is ‘goede tweede’. Vooral bij

(zie ook het kader op pagina 18).

infectie met hepatitis B en C kunnen de gevolgen op de lange termijn ernstig zijn. Welke soorten hepatitis zijn er en wat zijn de gevolgen?

kunnen lichaamscellen binnendringen vermenigvuldigen. De virussen die hepatitisvirussen genoemd. Naarmate kregen ze letters om ze aan te duiden Je zou kunnen denken dat deze virussen aan elkaar verwant zijn, maar dat is niet het geval. Ze behoren tot verschillende virusfamilies. Sommige zijn DNAvirussen, andere RNA-virussen. Sommige infecteren alleen mensen, andere juist vooral dieren. Sommige zijn alleen schadelijk voor de lever, andere kunnen ook andere weefsels aantasten.

UA | 3 | 2014

| 16

Ook verschillen ze in de besmettingsroute, de mate van besmettelijkheid

Gezonde lever

Lever met cirrose

en de gevolgen op lange termijn. Voor de mens zijn hepatitis B en C de belangrijkste – schadelijkste – hepatitisvirussen, juist door die chronische gevolgen.

Sluipend begin, ernstig gevolg De lever is een groot orgaan met een flinke reservecapaciteit; als een deel is aangetast kan een ander deel vaak nog de nodige functies uitvoeren. Daardoor wordt een leveraantasting vaak pas laat opgemerkt en zijn algemene verschijnselen zoals vermoeidheid en lusteloosheid aanvankelijk de belangrijkste symptomen. Bij een sterkere aantasting kan bilirubine (een afbraakproduct van

Lever met cirrose

en valt niet onder de SOA’s.

hemoglobine uit oude rode bloedcellen)

Bij de overdracht van hepatitis A is niet

niet meer goed worden verwerkt. Dit

bloed de boosdoener, maar ontlasting.

kan geelzucht veroorzaken. Een over-

Besmetting vindt plaats via de mond.

maat aan bilirubine veroorzaakt een

Voor dit virus moeten we dan ook

gelige huid, gelig oogwit, bleke

oppassen in landen waar geen goed

ontlasting en donkere urine. Geelzucht

rioolstelsel is. Fruit gewassen met vuil water, onvoldoende verhit voedsel en

treedt echter niet alleen op bij ernstige hepatitis, maar bijvoorbeeld ook als de

overgedragen via besmet bloed; beide

eetgerei dat niet goed schoon is,

galafvoer geblokkeerd is. Ook kan de

veroorzaken in een minderheid van de

kunnen besmettingsbronnen zijn. Ook

lever langdurig worden aangetast en

infecties acute verschijnselen, maar ze

in de zorg of bij (anale) seks kan contact

ontstaat er littekenweefsel. We spreken

hebben beide wel ernstige gevolgen

met besmette ontlasting het hepatitis

dan van fibrose of – nog ernstiger – van

op de lange termijn. Die overdracht

A-virus verspreiden.

cirrose. Waar fibrose of cirrose aanwezig

via bloedcontact kan op veel manieren

is, kan de lever zijn functies minder

plaatsvinden: via een transfusie

‘Griepje’

goed uitoefenen. Ook kan dan lever-

(pas sinds 1990 kan het bloed op het

Eigenlijk zien we in Nederland zelden

kanker ontstaan, een risico dat vooral

hepatitis C-virus getest worden), via

iemand met een acute hepatitis.

aanwezig is bij infectie met de

medische ingrepen of tatoeëren, door

Meestal zijn er dan aspecifieke klachten;

hepatitisvirussen B en C.

beten en door het delen van injectie-

‘een griepje’, zou je kunnen zeggen.

naalden, scheergerei of tandenborstels.

Geelzucht treedt lang niet altijd op.

Een besmette zwangere vrouw kan de

Van mensen die geïnfecteerd zijn

infectie bij de geboorte doorgeven aan

met hepatitis B krijgt ongeveer 30%

haar kind. Ook bij seks – met name bij

geelzucht en van degenen met hepatitis

anale seks – kan bloedcontact optreden.

C slechts 10%. Bij hepatitis A komt

“ Pas sinds 1990 kan het bloed op het hepatitis C-virus getest worden” Bloed en ontlasting

Vooral het hepatitis B-virus kan heel

geelzucht wel vaker voor, vooral bij

De hepatitisvirussen zijn biologisch

makkelijk via seksueel contact worden

volwassenen.

gezien verschillend, maar het ‘gedrag’

overgedragen en wordt dan ook als een

en de gevolgen van de types B en C

SOA beschouwd. Het hepatitis C-virus is

komen sterk overeen. Beide worden

bij seksueel contact minder besmettelijk

UA | 3 | 2014

>> Lees verder op pagina 18

| 17

ALLES OVER…

Andere hepatitis-virussen • Naast hepatitis A, B en C, zijn ook hepatitis D en E bekend, maar deze zijn minder

Ongeveer 1% van de infecties met hepatitis A en hepatitis B kan ‘fulminant’ verlopen: dat wil zeggen met heftige

schadelijk. • Het hepatitis D-virus (deltavirus) lift mee met het hepatitis B-virus. De infectie kan dan ernstiger verlopen. • Het hepatitis E-virus lijkt sterk op het hepatitis A-virus. Het wordt op dezelfde manier

ontstekingsverschijnselen die dodelijk

verspreid en wordt evenals hepatitis A niet chronisch. Het E-virus is wel gevaarlijk bij

kunnen zijn als de lever niet acuut

zwangere vrouwen.

wordt getransplanteerd.

Chronisch of niet Het beloop op de lange termijn is heel

Behalve de hepatitisvirussen kunnen ook infecties met het Eppstein-Barr-virus (veroorzaker van de ziekte van Pfeiffer) en het cytomegalievirus een (lichte) leverontsteking tot gevolg hebben.

verschillend voor de verschillende virussen. Het ene virus (A) verdwijnt, terwijl B en C levenslang in het lichaam

injectienaalden en toedieningshulp-

aanwezig kunnen blijven en hun tol

middelen bij drugsgebruik niet vaker

kunnen eisen.

dan één keer te gebruiken.

• Hepatitis A: Deze infectie geneest

Tegen hepatitis A en B zijn vaccins be-

vanzelf en wordt niet chronisch.

schikbaar. Een vaccin tegen hepatitis C

Iemand met een hepatitis A-infectie

is er niet. Hoewel hepatitis A geen

is besmettelijk vanaf één week

ernstige aandoening is, wordt vaccinatie

voordat de symptomen optreden en

tegen hepatitis A aangeraden voor

gedurende de hele ziekteperiode.

reizigers naar ontwikkelingslanden,

Wie de infectie heeft doorgemaakt,

maar ook in populaire vakantielanden

is levenslang beschermd en kan

als Griekenland, Turkije en in Noord-

geen anderen meer besmetten.

Afrika kun je hepatitis A oplopen. Verder wordt de vaccinatie aangeraden voor

• Hepatitis B: Na infectie met het

mensen die in de jeugdzorg en de

hepatitis B-virus bij volwassenen herstelt 95% van de geïnfecteerden,

Besmetting met hepatitis B of C is mogelijk via

gehandicaptenzorg werken en daar met

maar bij 5% wordt de ziekte

gebruik van niet-steriele naalden.

ontlasting in aanraking kunnen komen. Vaccinatie tegen hepatitis B is veel

chronisch. Mensen die op jonge leeftijd zijn besmet, hebben een

met een niet-steriele naald gehad?

belangrijker; dit wordt aangeraden

groter risico op chroniciteit. Deze

Eén keer geëxperimenteerd met drugs?

voor reizigers naar tropenlanden en

mensen blijven drager van het virus

Een transfusie gehad met besmet

daarnaast voor medewerkers in de

en hun bloed kan dus anderen

bloed…? Naar schatting is meer dan de

gezondheidszorg die met bloed in

besmetten. Na tientallen jaren

helft van de 70.000 chronische dragers

aanraking kunnen komen. Sinds 2011

kunnen zij levercirrose of zelfs

van hepatitis B of C in Nederland er niet

worden baby’s in het Rijksvaccinatie-

leverkanker krijgen.

van op de hoogte dat zij virusdragers

programma tegen hepatitis B

zijn.

gevaccineerd.

tot veertig jaar kunnen de verschijn-

Preventie

Leverartsen en infectiologen hebben

selen van fibrose en cirrose optreden

Preventie van besmetting met hepatitis

een oproep gedaan om de gevolgen van

en in een later stadium ook lever-

is heel belangrijk. Voor hepatitis A

chronische hepatitis B en C te beperken

kanker. Ook hier bestaat het gevaar

gebeurt dit door te zorgen voor goede

door risicogroepen te screenen en

dat het bloed van een virusdrager

hygiëne. Voor preventie van hepatitis B

dragers tijdig optimaal te behandelen

andere mensen besmet.

en C is het cruciaal om voorzichtig te

(secundaire preventie). Dat voorkomt

• Hepatitis C: Bij Hepatitis C wordt 80% van de infecties chronisch. Na twintig

zijn bij mogelijk bloedcontact. Dit

sterfte. Het doel is om hiermee de

Een grote bron van zorg over chronische

kan door handschoenen te dragen,

sterfte aan chronische hepatitis terug te

hepatitis C en B is dat een grote groep

instrumenten voor medische ingrepen,

dringen, net zoals de sterfte aan hiv in

mensen is geïnfecteerd zonder dat zij

piercings en tatoeages goed te

Nederland op deze manier grotendeels

zich dat bewust zijn. Ooit een injectie

steriliseren, donorbloed te testen, en

is teruggedrongen. <

UA | 3 | 2014

| 18

VERGELEKEN…

In het artikel op pagina 16 kun je informatie vinden De hepatitisvirussen vergeleken over hepatitis A, B en C. In deze tabel zetten we alles overzichtelijk op een rij, waarbij ook aandacht wordt gegeven aan de mogelijke behandeling.

Hepatitis A-virus (HAV)

Hepatitis B-virus (HBV)

Hepatitis C-virus (HCV)

DNA of RNA?

RNA

DNA

RNA

Besmetting via

Ontlasting

Bloed

Bloed

Incubatietijd (van besmet- 2-6 weken ting tot eventuele acute symptomen)

2-6 maanden

2-20 weken

Hoe lang besmettelijk?

Van 1 week voordat de symptomen optreden tot de symptomen weg zijn

Zolang een bepaalde merker (HBsAg) positief is 5% van de volwassenen blijft chronisch drager en besmettelijk

Zolang het virus-RNA in het bloed aantoonbaar is 80% blijft chronisch drager en besmettelijk

Symptomen acuut

Ongemerkt (bij jonge kinderen) óf Koorts, gebrek aan eetlust Later geelzucht

Ongemerkt óf Koorts, gebrek aan eetlust, spier- en gewrichtspijn, geelzucht

Ongemerkt óf Koorts, gebrek aan eetlust, spier- en gewrichtspijn, geelzucht

Duur van de acute fase

2-6 weken

Tot 6 maanden wordt benoemd als acute fase

Tot 6 maanden wordt benoemd als acute fase

Percentage chronische infectie

0%

5% bij volwassenen Kans op chronische infectie is veel groter bij jonge kinderen

80%

Gevolg chronische infectie

Niet van toepassing

Na 10-30 jaar mogelijk leverfibrose, levercirrose, leverkanker

Na 20-40 jaar mogelijk leverfibrose, levercirrose, leverkanker

Risicosituaties voor besmetting

– Verblijf in landen met hepatitis A (tropen, ontwikkelingslanden, ook Turkije, Griekenland, Noord-Afrika) – Veel contact met ontlasting in de zorg (met name in jeugd- en gehandicaptenzorg)

Contact met bloed: – i.v. drugsgebruik – aanbrengen van tatoeage of piercing in het buitenland – anale seks – bloedtransfusie voor 1975 En verder: – mensen met een hiv-infectie – mensen met ALAT >60 I.E./L – eerste generatie migranten (m.u.v. migranten uit West-Europa, Noord-Amerika en Australië)

Contact met bloed: – i.v. drugsgebruik – aanbrengen van tatoeage of piercing in het het buitenland – heftige anale seks – bloedtransfusie voor 1990 En verder: – mensen met een hiv-infectie – mensen met ALAT >60 I.E./L – eerste generatie migranten (m.u.v. migranten uit West-Europa, Noord-Amerika en Australië)

Vaccinatie

Reizigers naar risicolanden Werknemers in jeugd- en gehandicaptenzorg

Sinds 2011 in Rijksvaccinatieprogramma voor baby’s (4 injecties in het eerste jaar)

Geen vaccin beschikbaar

2 injecties binnen 6 maanden

Werknemers in de gezondheidszorg die met bloed in aanraking komen (3 injecties binnen 6 maanden) Risicogroepen (3 injecties binnen 6 maanden)

Preventiemaatregelen

Hygiëne, riolering, waterzuivering Voedsel goed verhitten Handhygiëne

– – – – –

Donorbloed testen (sinds 1975) Veilig vrijen Testen van zwangere vrouwen Medische instrumenten steriliseren Dragen van handschoenen bij mogelijk bloedcontact – Injectienaalden beschikbaar stellen voor drugsverslaafden

– Donorbloed testen (sinds 1990) – Medische instrumenten steriliseren – Dragen van handschoenen bij mogelijk bloedcontact – Injectienaalden beschikbaar stellen voor drugsverslaafden – Veilig vrijen – (Testen van zwangere vrouwen)

Preventie van chroniciteit Niet van toepassing (fibrose, cirrose, kanker)

– Antivirale behandeling van progressieve leverziekte (bij ALAT >60 I.E./L) – Risicogroepen screenen op virus – Geïnfecteerden screenen op fibrose

– Antivirale behandeling van progressieve leverziekte (bij ALAT >60 I.E./L) – Risicogroepen screenen op virus – Geïnfecteerden screenen op fibrose

Behandeling

Chronische fase: bij progressieve leverontsteking/ fibrose Beschikbare geneesmiddelen: – tenofovir – entacavir – (peg)interferon – (lamivudine, adefovir)

Chronische fase: bij cirrose of progressieve leverontsteking/fibrose Beschikbare geneesmiddelen: – peginterferon + ribavirine – telaprevir, boceprevir (voor HCV-type 1) – simeprevir* (voor HCV-type 1 en 4), sofosbuvir* Andere middelen komen binnenkort beschikbaar

Symptoombestrijding

*wel geregistreerd, nog geen uitspraak over de vergoedingsstatus)

UA | 3 | 2014

| 19

Oognieuws

Bijwerking leidt tot schoonheidsgeneesmiddel Van een glaucoomgeneesmiddel kun je langere wimpers krijgen. De prostaglandine-analogen (bimatoprost, latanoprost en travopost) kunnen namelijk haargroei bevorderen. Deze bijwerking is omgezet in een wimpergroeimiddel. In de VS is het glaucoomgeneesmiddel bimatoprost er speciaal voor geregistreerd. In de VS is bimatoprost voor deze indicatie geregistreerd onder de naam Latisse en op recept verkrijgbaar. Je brengt het dagelijks voor de nacht aan op het bovenste ooglid, als een soort eyeliner. Volgens de beschrijving zou het na twee maanden dagelijks gebruik resulteren in langere wimpers, maar na stoppen van het gebruik verdwijnt het effect. Verder wordt gewaarschuwd om het middel niet in het oog te laten komen, niet op andere plaatsen aan te brengen (mede wegens ongewenste haargroei), en niet te gebruiken bij zwangerschap of bij bepaalde oogaandoeningen. (Bron: www.allaboutvision.com)

oognieu UA | 3 | 2014

| 20

Staarpatiënten kiezen operatie in de buurt Van de patiënten die zich laten behandelen aan staar (cataract, een troebele ooglens), gaat 80% gewoon naar het ziekenhuis in de buurt. Dat blijkt uit een onderzoek van het Centraal Planbureau (CPB) naar cataractoperaties in de periode 2006-2011. Een op de vijf patiënten bleek meer dan twintig kilometer te reizen voor een cataractoperatie, vooral vanwege de betere kwaliteit. Patiënten baseerden zich hierbij vaak op de ziekenhuisvergelijking van het weekblad Elsevier. Dit kwaliteitscriterium is overigens omstreden, aldus het weekblad Medisch Contact.

Oogmedicatie in kaart Per jaar gebruikt 11% van de Nederlanders oogmedicatie, heeft de Stichting Farmaceutische Kengetallen (SFK) berekend. Dat zijn ongeveer 1,8 miljoen patiënten. De meest verstrekte middelen zijn enkelvoudige antibiotica, met als koplopers fusidinezuur en chlooramfenicol (rond de 700.000 gebruikers). De tweede groep in grootte vormen de kunsttranen (600.000 gebruikers) en middelen tegen oogallergie (350.000) staan op de derde plaats, hoger nog dus dan glaucoommedicatie (240.000) en ontstekingsremmers (320.000). (Bron: Pharmaceutisch Weekblad 16 mei 2014)

(Bron: Medisch contact 15 mei 2014)

“Preferentiebeleid leidt tot meer blinden” "Door het preferentiebeleid zullen er meer blinden komen", voorspelt glaucoomspecialist prof. dr. Lemij in het Pharmaceutisch Weekblad van 16 mei 2014. Generieke oogdruppels tegen glaucoom bevatten andere hulpstoffen, waardoor de patiënt last kan krijgen van prikkende en tranende ogen, of waardoor de werkzame stof minder goed door de cornea dringt en dus niet goed werkzaam is. Lemij ziet dat patiënten die generieke oogdruppels tegen glaucoom gebruiken meer last hebben van bijwerkingen en dat de druppels minder effectief zijn: 5-10% heeft na het overstappen op generieke druppels plotseling een hogere oogboldruk. Volgens Lemij kan dat komen door een slechtere werkzaamheid, maar ook door een slechtere therapietrouw als gevolg van de bijwerkingen. (Bron: Pharmaceutisch Weekblad 16 mei 2014)

Kinderogen extra kwetsbaar voor UV-straling Bescherm de ogen van kinderen goed tegen de zon; dat is de boodschap van de nieuwe Oogfonds-campagne ‘Oog voor de kleintjes’. Terwijl 95% van de mensen zich er van bewust is dat UV-straling schade aan de huid kan opleveren, weet slechts 7% dat dit ook geldt voor de ogen. Zonder goede bescherming kan te veel zonlicht, zeker in de zomer, permanente schade aan de ogen veroorzaken. Kinderogen zijn extra kwetsbaar.

uws

Veel ouders beschermen de huid van kinderen met zonnebrandcrème, maar dat hun ogen ook erg kwetsbaar zijn voor de zon weten de meesten niet. Kinderen zijn kwetsbaarder voor veel licht en UV-straling dan volwassenen. Hun pupil is groter en hun ooglens bevat minder beschermend pigment. Blootstelling aan overmatige UV-straling beschadigt het hoornvlies en verhoogt het risico op oogziektes. Net als bij huidkanker, treedt dit effect op na schade over een lange periode. Zie voor tips ook pagina 43. (Bron: Oogfonds)

UA | 3 | 2014

| 21

ER WAS LAATST EEN PATIËNT

Drie is te weinig

In de apotheek kwam laatst een vader met een ontslagrecept voor een antibioticakuur voor zijn

Een apothekersassistente ontvangt een recept voor ceftriaxon voor het jongetje. Dit middel schrijft ze aan in

zoon. Het jongetje had de ziekte van Lyme

het Apotheek Informatie Systeem.

opgelopen na een tekenbeet. Als gevolg van

geneesmiddel geselecteerd. Maar bij

In eerste instantie wordt het juiste het pakken van het middel uit de lade

onoplettendheid en dezelfde memocode voor verschillende producten werd het verkeerde

zag de apothekersassistente dat er naast de voorgeschreven sterkte nog verpakkingen lagen met een andere

geneesmiddel klaargemaakt en afgeleverd:

– lagere – sterkte, die beter paste bij

CEFtriaxon injectiepoeder werd verwisseld met

de assistente makkelijker, want dan

CEFuroxim injectiepoeder. Hoe kon dit gebeuren en wat waren de gevolgen?

UA | 3 | 2014

de voorgeschreven dosering. Dat leek hoefde er niet een gedeelte van de flacon gebruikt te worden. De ‘grote’ verpakking werd uit de computer verwijderd en de andere werd

| 22

aangeschreven. Dit was echter geen

Cefalosporines

ceftriaxon maar cefuroxim.

Ceftriaxon en cefuroxim behoren

Wat ging er mis?

beide tot de cefalosporine-antibiotica

Doordat het om een niet frequent

en worden als injectie toegediend.

verstrekt middel ging, is er gezocht

Ze worden voorgeschreven bij infecties

op de eerste drie letters van het

waarbij de eerstekeuze-antibiotica niet

geneesmiddel (cef) en gekeken naar

effectief zijn. Cefuroxim behoort echter

de sterkte. Daarbij is niet opgemerkt

tot de tweede generatie, ceftriaxon tot

dat een ander middel – cefuroxim –

de derde generatie. Bij de ziekte van

uit de lade was gepakt. Dit middel is

Lyme is ceftriaxon het eerstekeuze-

vervolgens klaargemaakt en gecon-

antibioticum (bron: NHG Richtlijn

troleerd door een tweede assistent.

Lymeziekte 2013).

Op het recept is zowel het rugetiket van het eerst aangeschreven medicijn als dat van het tweede medicijn blijven

is in te schatten wat de gevolgen zijn

zitten. Dit heeft waarschijnlijk ook

van de behandeling met cefuroxim.

gezorgd voor verwarring bij de contro-

De patiënt gebruikte de antibiotica

– na toestemming – een selectie van deze meldingen

le. De tweede assistent heeft hierdoor

voor een vorm van de ziekte van Lyme

voor nieuwsbrieven, verbetersuggesties en alert

bij de controle de verwisseling niet

als gevolg van een tekenbeet.

meldingen. Zo kunnen ook anderen de voorgestelde

opgemerkt. Verder is de eindcontrole

Oproep Dit incident is gemeld bij de CMR. De CMR gebruikt

verbeteracties implementeren en kan voorkomen worden dat een incident elders ook optreedt.

geweest en ook daarbij is dit niet

Welke acties zijn er ondernomen?

opgemerkt. Het middel cefuroxim is

Na overleg met de betrokken

meegegeven aan de vader. Twee dagen

apothekersassistenten zijn de twee

later belde de thuiszorg om te vragen of

geneesmiddelen op verschillende

zorgincidenten in het algemeen en medicatie-incidenten

het juiste medicijn was geleverd. Bij

plekken in de apotheek neergelegd.

in het bijzonder. Meer informatie op

controle bleek dat niet zo te zijn.

Cefuroxim kreeg een plaats in de

door de apotheker ook niet volledig

Leren van elkaars fouten dus. Maken jullie ook wel eens dit soort incidenten mee in de apotheek? Meld incidenten bij het Portaal voor Patiëntveiligheid/ CMR, hét landelijke meldpunt voor

www.medicatieveiligheid.info of [email protected]

robot en ceftriaxon in de ladekast. In totaal is de patiënt vier dagen

Daarna is de verwisseling besproken

niet optimaal behandeld waarbij een

in een werkoverleg, waarbij is besloten

directe behandeling gewenst was. In

een lijst van geneesmiddelverwisse-

overleg met de kinderarts is ervoor

lingen te printen en deze bij de

gekozen om de patiënt vervolgens

medewerkers onder de aandacht te

langer te behandelen met het juiste

brengen.

Deze casus is gebaseerd op een melding bij de CMR. Met medewerking van Henriëtte Leenders, Farmaceutisch consulent, Stichting Portaal voor Patiëntveiligheid/CMR.

geneesmiddel. Dit omdat het moeilijk

Aanbevelingen • Wees je ervan bewust dat memocodes niet per definitie uniek zijn voor een product. • Wees je ervan bewust dat naarmate je minder letters gebruikt voor de memocode, de keuzelijst groter wordt en je beter moet opletten. • Typ minimaal vier letters, omdat drie letters typen vaak niet genoeg is om op de juiste stof uit te komen. • Maak het geneesmiddel klaar van het recept. • Zorg dat duidelijk is wat er is afgeleverd, dus verwijder onjuiste etiketten. • Controleer de afgeleverde medicatie niet van het etiket, maar van wat is voorgeschreven op het recept.

UA | 3 | 2014

| 23

ANTONIUS IN BEELD

Luigi is voorzichtig met de mabjes I.V. Station in het St. Antonius Ziekenhuis Gülsüm Aksoy (rechts) en Meyling Yong bij de I.V. Station. Meyling: “We kleden ons tig keer per dag om.

Het apparaat staat in het uitgebreide

Je begint thuis, en als je hier aankomt sta je je weer om te kleden. Wat je aandoet ’s ochtends? Maakt niet

cleanroomcomplex, dat bestaat uit

uit. Bad hair day? Maakt niet uit.”

twee omkleedsluizen, een voorbereidingsruimte, een gang, twee bereidingsruimtes voor het voor

Lange jas aan, mutsje op en slofjes om de

toediening gereedmaken (één voor

schoenen: ook de fotograaf en de redacteur van UA

statica) en een aparte ruimte voor

moeten eraan geloven als ze de bereidingsrobot in

cytostatica en één voor non-cytode robot. De robot maakt de drie meest voorgeschreven biologicals

het St. Antonius Ziekenhuis in de nieuwe Utrechtse

voor toediening gereed: infliximab

wijk Leidsche Rijn willen bekijken. De robot wordt

en bevacizumab (Avastin), in de

ingezet om drie biologicals – in de wandelgangen

(Remicade), trastuzumab (Herceptin) wandelgangen ietwat oneerbiedig de 'mabjes' genoemd. Het zijn dure

ietwat oneerbiedig de ‘mabjes’ genoemd – gereed

geneesmiddelen, die voorgeschreven

te maken voor intraveneus gebruik.

schillende vormen van kanker, reuma

UA | 3 | 2014

worden bij de behandeling van ver-

| 24

en de ziekte van Crohn. De officiële

huis in de robot gebouwd, waardoor

naam van de robot is I.V. Station

het een uniek exemplaar betreft.

(op zijn Engels uitgesproken), waarbij I.V. staat voor intraveneus. Maar zoals

“Als de oplossing klaar is, wordt

dat gaat waar mensen werken met

deze tot de bereiding van het infuus

machines die menselijke eigen-

– meestal de volgende dag – bewaard

schappen lijken te hebben, heeft de

in de koelkast. Voor de bereiding van

van origine Italiaanse robot een mooie

de infusen worden de juiste flacons

– Italiaanse – naam gekregen: Luigi.

in de robot geladen. Daarna trekt de robot de benodigde hoeveelheid

We spreken met senior apothekers-

vloeistof uit de flacons en spuit deze

assistente Liesbeth de Zwart en

in de infuuszak”, vertelt Gülsüm Aksoy.

apothekersassistenten Gülsüm Aksoy

“Soms heeft een patiënt wel zes

en Meyling Yong. Gülsüm Aksoy is al

flacons per infuus nodig.” Vervolgens

vanaf het allereerste begin in 2012

wordt de infuuszak door Luigi van het

betrokken bij de I.V. Station. Zij is ook

etiket voorzien en geeft de robot aan

degene met de grootste ‘band’ met het

Liesbeth de Zwart: “Deze medicatie is grotendeels

dat hij klaar is. “Dan kan ik de zak

apparaat. Met een eindeloos geduld

voor patiënten in de dagbehandeling.”

uitladen.” De verantwoordelijke

bedient ze Luigi, ook als er heel af en

apotheker en Liesbeth de Zwart geven

toe iets hapert. “De bereidingen zelf

tot slot de bereidingen vrij. “Ik check

doet hij feilloos hoor, maar soms

in het verslag van de robot of alles

gaat er iets mis met bijvoorbeeld de

volgens de regels is gemaakt.”

cameraherkenning. Hij geeft dat aan via een foutcode.” Ook de dagelijkse

Minder verspilling

schoonmaakbeurt van een kwartier,

De robot heeft twee grote voordelen

en de wekelijkse van een dik uur vindt

boven de handmatige bereiding door

ze geen straf – terwijl Meyling Yong

assistenten. Ten eerste is daar de

moet bekennen dat ze het poetsen

zwenkarm, die garandeert dat de

soms toch wat saai vindt.

kwetsbare eiwitten na bereiding nog intact zijn, en ten tweede maakt het

Uniek in Nederland

apparaat door extra waarborgen een

Gülsüm Aksoy: “De robot bereidt, en

verantwoord restantenbeheer

als assistente ben je zijn omloop: je

mogelijk, waardoor de spillage van

geeft de benodigde spullen aan – dat

dure geneesmiddelen gereduceerd

wil zeggen je laadt per patiënt flacons

wordt. “De prijs van de flacons varieert

met medicatie in poedervorm, de

van 600 tot 1400 euro”, zegt Liesbeth

spuiten en de infuuszakjes in, en scant

de Zwart. “Per stuk.” Als je in de

via een protocol welk product en welke

cleanroom werkt, houd je aan het eind

dosis nodig zijn voor de betreffende

van de dag altijd wat over, legt Gülsüm

patiënt. De robot spuit water voor

Aksoy uit. “Dat moet je weggooien. De

injecties in de flacons met genees-

robot zorgt dat een flacon na gebruik

middel en de speciale robotarm

wordt gewogen en met alle gegevens

zwenkt het flesje voorzichtig.”

en een unieke code wordt geëtiket-

Meyling Yong: “Dat luistert heel nauw,

teerd en daarna in de koelkast

want als het flesje te hard wordt

bewaard.” Deze waarborgen maken

geschud, gaan de eiwitten kapot en

het mogelijk een restant na enkele

werkt het geneesmiddel niet meer optimaal.” De zwenkarm is op speciaal verzoek van het St. Antonius Zieken-

UA | 3 | 2014

De I.V. Station, oftewel ‘Luigi’. Op de onderste foto de zwenkarm.

>> Lees verder op pagina 26

| 25

ANTONIUS IN BEELD

Boven: Nadat de gegevens van de patiënt zijn ingevoerd en gecontroleerd, geeft de I.V. Station op het scherm precies aan welke geneesmiddelen en hulpmiddelen, zoals spuiten, geladen moeten worden. Onder: Een spuit wordt in de robot gelegd. De robot zorgt voor de bereiding.

Liesbeth de Zwart, Gülsüm Aksoy en Meyling Yong (v.l.n.r.).

dagen nog te gebruiken. Per product is

op de middag ervoor. Gülsüm Aksoy:

dan wanneer die al aan de infuuszak

uitgezocht hoe lang het bewaard kan

“Het oplossen alleen al kost veel tijd,

toegevoegd is.”

worden.

daarom is het handiger om vooruit te werken. Vroeger kwam het regelmatig

Trainen

Bouillontest

voor dat er een soort file van patiënten

Gülsüm Aksoy en Meyling Yong zijn

Het aseptisch proces van de I.V. Station

ontstond omdat je per patiënt soms

momenteel de enigen die de robot

wordt gecontroleerd met een dage-

wel drie kwartier bezig was.

kunnen bedienen. Binnenkort zullen

lijkse bouillontest. Aan het eind van de

We moesten de oplossingen op die

meer apothekersassistenten getraind

dag bereidt de robot een zakje bouillon

dag bereiden. Nu maakt Luigi

worden voor dit werk. Gülsüm Aksoy

volgens de gebruikelijke bereidings-

‘s ochtends van de gereedstaande

heeft haar opleiding genoten bij

procedure. De assistent doet de

oplossingen een infuus, en hoeven

Health Robotics, de leverancier van

bouillon in een stoof en de kweekjes

patiënten minder lang te wachten.”

de I.V. Station, en voor zichzelf en

worden dagelijks ‘op het oog’ gecon-

Liesbeth de Zwart vertelt dat het infuus

haar collega's de werkinstructies en

troleerd. Na veertien dagen verricht

pas bereid wordt als zeker is dat de

schoonmaakrichtlijnen uit het Engels

het FarmaToxLab uit Nieuwegein

patiënt eraan komt: “Deze medicatie

vertaald, die vervolgens door

– het laboratorium van de zieken-

is grotendeels voor patiënten in de

verantwoordelijk ziekenhuisapotheker

huisapotheek – de onafhankelijke

dagbehandeling. Zij geven een belletje

Roeland Vis zijn geautoriseerd.

eindcontrole op bacteriegroei.

naar het ziekenhuis als ze van huis

Iedereen die met de robot werkt, is

gaan zodat wij kunnen beginnen. Je

enthousiast over de mogelijkheden.

Fijner voor patiënten

zou in principe het infuus een dag van

Meyling Yong: “We zijn allemaal trots

Omdat de oplossingen langer houdbaar

tevoren kunnen maken, maar als de

op Luigi. Maar Gülsüm is toch wel het

zijn dan na handmatige bereiding,

patiënt zich dan niet fit voelt en niet

allertrotst.” <

kon de manier van werken worden

komt opdagen, zouden wij een infuus

aangepast. Werden de oplossingen

van misschien wel duizenden euro’s

vroeger klaargemaakt op de dag van

moeten weggooien. De bereide

toediening, tegenwoordig gebeurt dat

oplossing kan langer bewaard worden

UA | 3 | 2014

| 26

DIGITAAL

Het aantal medische apps is explosief gestegen. Wereldwijd zijn er zo’n 100.000 ‘health apps’ in omloop. Welke soorten zijn er? Hoe scheid je het kaf van het koren? Is privacy gewaarborgd? UA ging op onderzoek uit.

Appen maar! Meer dan de helft van de Nederlanders

wisselen. Patiënten hebben namelijk

heeft een smartphone of tablet. Het

vooraf via apps al informatie verza-

gebruik van apps is hierdoor heel

meld en kunnen zelf vaak taken

gebruikelijk. Ook apps ten behoeve

uitvoeren. Denk aan medicijn-

van onze gezondheid zijn geliefd.

bewaking, iets wat de arts voorheen

Appgebruikers ervaren de voordelen

zelf moest doen (daarin uiteraard

van apps. Artsen kunnen bijvoorbeeld

ondersteund door de apotheken).

meer patiënten behandelen omdat het

Patiënten monitoren en managen

minder tijd kost om informatie uit te

deels zelf hun gezondheid. Met het

>> Lees verder op pagina 28

UA | 3 | 2014

| 27

DIGITAAL

gebruik van apps hebben artsen en

behandeling en ondersteuning. Tot

Over medicatie

andere zorgverleners bovendien een

deze categorie behoort onder andere

We hebben een aantal medische apps

beter interactie met en een beter

de Owise app, die vrouwen met

de revue laten passeren. Apps waar je

toezicht op patiënten. Dat scheelt ook

borstkanker helpt om beter om te

patiënten op kunt wijzen. Maar welke

tijd. De verzamelde gegevens in apps

gaan met hun ziekte. Dergelijke apps

apps zijn interessant voor apothekers

geven de consument daarnaast meer

zijn er ook voor patiënten met andere

en apothekersassistenten zelf? Een

inzicht over hoe ze gezonder en fitter

vormen van kanker, diabetes, COPD,

daarvan is de Farmacotherapeutisch

kunnen worden. De app Pollennieuws

hiv, hepatitis, ADHD, pijn, enz.

Kompas app. Alle geneesmiddelen-

bijvoorbeeld, geeft patiënten met

Sommige apps geven patiënten advies,

teksten uit het Farmacotherapeutisch

hooikoorts onder andere de dagelijkse

zoals de Moet ik naar de dokter app.

Kompas zijn in deze app beschikbaar.

pollentellingen en meteorologische

Wat deze app doet, maakt de naam

Daarnaast is er een app die recentelijk

vooruitzichten. Het gebruik van zorg-

al duidelijk. Heeft iemand last van

door de KNMP in de markt is gezet:

apps tot slot, verlaagt de kosten van

iets wat niet echt ernstig is, dan kan

De Appotheek, de app van de site

de gezondheidszorg. Met behulp van

hij met deze app een zelfdiagnose

www.apotheek.nl. Deze app geeft

apps zijn patiënten immers in staat

uitvoeren. Deze app heeft in 2013 de

overzichtelijke informatie over

sneller in te grijpen bij gezondheids-

Health App Award gewonnen. Ook de

medicijnen, klachten en aandoeningen

problemen. En ze hoeven over het

Sugar Alert app adviseert. Deze laat

en is hiermee een handige aanvulling

algemeen minder vaak naar de dokter.

consumenten zien hoeveel suiker

op de informatie in de bijsluiter.

zij tot zich nemen, simpel door de

Overbodig printwerk in de apotheek

Soorten apps

streepjescode van productverpak-

is verleden tijd als de apotheek zijn

David van der Loo is ondernemer en

kingen te scannen. Ook geeft deze

cliënten aanvullende informatie wil

adviseert over mobiele applicaties. Hij

app een dieetadvies.

geven. Leandra Spadon, beleidsmedewerker bij de KNMP, is betrokken

vertelt dat medische apps in diverse categorieën zijn in te delen. Sommige

Doktersadvies

bij de ontwikkeling van deze app.

bieden een service, andere helpen een

Bart Timmers, huisarts in ’s Heeren-

Ze vertelt: “De Appotheek is sinds

patiënt bij een diagnose, sommige

berg, is een enthousiast volger van

10 maart jl. gratis te downloaden

geven advies of stellen een behande-

alles wat er verschijnt aan digitale

via de AppStore en Google Play.

ling voor. Allemaal maken ze dingen

hulpmiddelen, waaronder apps. Welke

Na downloaden is de app ook zonder

makkelijker. Als voorbeeld noemt hij

apps adviseert hij aan zijn patiënten?

internetverbinding te gebruiken.”

de Afsprakenapp. Deze app maakt het

“Een app die ik aanraad, is onder

De medicijninformatie in de app wordt

mogelijk gemakkelijk afspraken te

andere de IP-plaslijst, bedoeld voor

geschreven en onderhouden door het

plannen tussen arts en patiënt. Een

patiënten om informatie over hun

Geneesmiddel Informatie Centrum

ander voorbeeld is de Multident app

mictie, vochtinname en plasklachten

van de KNMP. Het onderdeel ‘klachten

voor het bijbestellen van tandarts-

bij te houden. Het Pijndagboek en de

en ziektes’ is geschreven door het

artikelen uit een grote voorraad. Het

CVRM-risicotabel – een snelle score van

Nederlands Huisartsen Genootschap

lijkt voor de hand te liggen dat een

het cardiovasculair risicoprofiel – zijn

(NHG). “De Appotheek wordt uitgebreid

dergelijke app ook voor apotheken

andere voorbeelden van praktische

met nieuwe functionaliteiten.

beschikbaar zal komen, zodat zij

en handige diagnostische apps. Voor

Binnenkort zijn apotheken die op

medicijnen op een eenvoudige wijze

naslag en educatie gebruik ik apps

www.apotheek.nl staan, bijvoorbeeld

kunnen bestellen.

als HeartPro, Gifwijzer, Wondwijzer,

te vinden op de app”, aldus Spadon.

Meer inhoudelijke apps helpen

Infection Guide, Risico Borstkanker en

patiënten met hun ziekte om te gaan.

Risico Darmkanker. Service-apps die

Enkele andere interessante apps voor

Vaak geven ze informatie, kun je er

ik patiënten aanraad, zijn: Versterk je

de apotheek en voor patiënten zijn:

ziekteverschijnselen op bijhouden,

enkel, Eppy – voor patiënten met

Apotheek App (waarmee je de

maar ook stemming, medicijngebruik

epilepsie –, Buikbuddy – voor mensen

anticonceptiepil bij de apotheek kunt

en andere belangrijke informatie en

met onder andere de ziekte van Crohn

bestellen), en De Medicijnkluis (om je

dit delen met je behandelaar.

en aanverwante buikproblemen – en

medicatiegebruik bij te houden).

Hierdoor krijgen patiënt en arts een

Quitnow. Deze laatste app helpt bij het

totaaloverzicht dat te gebruiken is bij

stoppen met roken.”

UA | 3 | 2014

| 28

Database en keurmerk

Als een arts een app gebruikt die niet

Appen maar, dus! Maar… hoe scheid je

CE-gemarkeerd is voor diagnose of

het kaf van het koren? Er zijn plannen

behandeling en er gaat wat fout, dan

om een keurmerk te ontwikkelen dat

kan hij aansprakelijk worden gesteld

de betrouwbaarheid en de medische

omdat daarmee de bescherming van

functionaliteit van medische apps gaat

de patiënt in gevaar is gekomen.”

borgen. Een belangrijke stap, volgens Karin Oost, kenner van health apps en

Ook de KNMP sluit zich aan bij

oud hoofdredacteur van Artsennet.

landelijke initiatieven die het gebruik

Om meer duidelijkheid te krijgen in

van apps op een goede en verant-

de wirwar van apps, startte Oost in

woorde wijze stimuleren. In een

2011 met de aanleg van een database

reactie stelt de organisatie “dat het

voor apps. Elke week werden apps

belangrijk is dat apothekers op een

beschreven waar artsen vervolgens

goede en verantwoorde manier

hun mening over konden geven.

kunnen kiezen voor het gebruik van

“Daarnaast hebben wij in 2012 en in

een applicatie.” Zo noemt de KNMP

2013 samen met MedicalPHIT de

de website www.digitalezorggids.nl 

Health Apps Awards georganiseerd.

waar apothekers een groot aantal

Dit leverde ons nog meer app-beschrij-

applicaties kunnen vinden met verschillende aandachtsgebieden.

vingen op, zowel van patiënten als van artsen en andere zorgverleners.

hoe zit het met de privacy? Karin Oost:

Sommige van deze applicaties moeten

Nu heeft Artsennet inmiddels een

“Een app die wordt gezien als een

de genoemde CE-markering dragen

database waarin meer dan 300 apps

medisch hulpmiddel behoort een

volgens Europese wet- en regelgeving.

beschreven staan en waarin duizenden

CE-markering te hebben, net als

Nictiz – het landelijke expertisecentrum

reviews te vinden zijn”, vertelt Oost.

andere medische hulpmiddelen,

voor ICT in de zorg – heeft een

die bijvoorbeeld gebruikt worden

whitepaper1 gepubliceerd, bestemd

In een enquête onder artsen vroeg

bij diagnostiek, metingen of opslag

voor de ontwikkelaars van medische

Artsennet of artsen zich juridisch

van gegevens van individuele

apps om te kunnen vaststellen of een

belemmerd voelden bij het gebruik

patiënten. Een CE-markering zorgt

app de CE-markering nodig heeft.

van apps. Is er behoefte aan een

ervoor dat medische hulpmiddelen

Zo worden er kaders gegeven

keurmerk? Karin Oost: “Die behoefte

voldoen aan de Europese eisen voor

waarbinnen de ontwikkeling en het

blijkt er te zijn. Want wat bijvoorbeeld

veiligheid, gezondheid, milieu- en

gebruik van eHealth applicaties op

als de arts afgaat op waarden in een

consumentenbescherming – dus

een veilige manier tot stand kunnen

app die niet blijken te kloppen? Is hij

ook privacy.

komen. De KNMP houdt deze

dan aansprakelijk? Artsennet heeft

De Inspectie van de Gezondheidszorg

ontwikkelingen in de gaten en zal

vervolgens in samenwerking met

heeft aangegeven dat ze vanaf

waar nodig apothekers aanvullend

zorgverzekeraar VvAA een haalbaar-

1 januari strenger toeziet op de

informeren als daar aanleiding toe is. <

heidsstudie uitgevoerd. Hieruit kwam

naleving van deze regelgeving.

naar voren dat er animo is om een keuringsinstantie en daarmee een keurmerk voor medische apps in het leven te roepen. Alleen… voor zo’n instituut en dus voor een keurmerk hebben we wel geld nodig.”

Privacy Voor de betrouwbaarheid en medische functionaliteit van apps komt dus

Databases medische apps: www.digitalezorggids.nl/zoeken/apotheker www.artsennet.nl/Kennisbank/Medische-apps.htm

1

Whitepaper Nictiz

www.nictiz.nl/page/Nieuws?mod%5BNictiz_News_Module%5D%5Bn%5D=2494

waarschijnlijk een keurmerk. Maar

UA | 3 | 2014

| 29

DIGITAAL

App-nieuws

Op deze pagina’s vind je weer een selectie van enkele apps met een toepassing in de zorg en/of bij medicatie. Gebruik jij ook apps, in je werk, privé of bij ziektemanagement? Vind je dat praktisch? Meld ons jouw favoriete apps en vertel wat je ervan vindt via [email protected].

App OOGdruppelen Oogdruppelhulp via de smartphone. Dat is handig! De app heeft verschillende mogelijkheden: herinnering, instructie en informatie. De app is ontwikkeld door Het Oogziekenhuis Rotterdam. Nadat de gebruiker zelf per medicijn de frequentie, de start- en einddatum, welke oog gedruppelkd moet worden, de eerste melding (tijd van opstaan) en de laatste melding (tijd van naar bed gaan) heeft ingevoerd, zal de app hem of haar op de juiste momenten aan het druppelen herinneren. De app zal ook zorgen dat er minstens vijf minuten tussen de toediening van de verschillende soorten oogmedicatie zit en dat de herinnering voor de oogzalf altijd na die voor de oogdruppels komt. Via de instructie kan de gebruiker zien en beluisteren – met tekst en plaatjes – wat de juiste methode is voor het toedienen van oogdruppels bij zichzelf en bij anderen. Na elke stap kan worden doorgetikt of geveegd naar de volgende stap. Tot slot bevat de app algemene informatie over medicatie, hulpmiddelen, de combinatie met contactlenzen en dergelijke. Gratis, voor iPhone en Android. Voor wie geen apps gebruikt: ook via www.oogdruppelen.nl zijn de adviezen te verkrijgen.

Health App Awards 2014

App geeft poetsadvies

Constamed en de EHBO-appp van het Rode Kruis zijn de winnaars van de

Een app die een persoonlijk poetsadvies

Health App Award 2014 voor respectievelijk zorgverleners en consumenten.

geeft. Maar dan moet je er wel de slimme

Op 4 juni werden de winnaars tijdens het congres Apps4Health in Eindhoven

tandenborstel van Oral-B bij hebben.

bekendgemaakt. De tandenborstel maakt via Bluetooth 4.0 Gebruiksvriendelijkheid, design, toegevoegde waarde, innovativiteit, communicatieve

verbinding met een smartphone-app. De

waarde, privacy/security en CE-keurmerk waren criteria waar goed op gescoord moest

tandarts kan in die app aandachtspunten

worden om op de shortlist te komen.

invoeren, bijvoorbeeld dat de gebruiker zijn hoektanden beter moet poetsen. Terwijl je

Via de uitverkozen zorgverlenerapp, Constamed, kunnen patiënten

poetst, kun je op de app ‘live’ de voortgang

minder dringende vragen aan hun huisarts stellen. Huisartsen

van je poetsbeurt zien. De app toont een

kunnen deze vragen via de app beantwoorden als het hun

melding als je aan een ander deel van de

uitkomt. Hierdoor komen er minder mensen met ‘huis-, tuin- en

mond moet beginnen of als je te hard poetst.

keukenklachten’ op het spreekuur. Gratis, voor Android en iOS.

De tandenborstel van Oral-B ligt sinds juni in de winkels voor 219 euro. Hij gaat de

De EHBO-app van het Rode Kruis is uitgeroepen tot de beste

concurrentie aan met de borstel van het

‘Health app’ van 2014 voor consumenten. Deze app heeft al levens

Franse Kolibree.

gered omdat hij zijn waarde heeft bewezen tijdens reanimatie. Gratis, voor Android en iOS.

UA | 3 | 2014

| 30

Doseringsapp voor antistollingsmedicatie Een app met de naam ‘Doseren’. Speciaal

App ‘Moet ik naar de dokter?’ is veilig, maar…

voor alle artsen die patiënten behandelen met

De app ‘Moet ik naar de dokter?’

antistollingsmedicatie. De app is ter beschikking gesteld

– winnaar van de Health App Award

door de Federatie van Nederlandse Trombosediensten

2013 – is veilig, blijkt uit een test.

(FNT).

Maar de financiering is onzeker….

De app zoomt in op tal van doseringsvragen, zoals: Wanneer

De app adviseert of doktersbezoek nodig is nadat op basis van

moet een behandeling worden onderbroken? Hoe te handelen

locatie en klachten vervolgvragen zijn gesteld. Een voorbeeld:

als er sprake is van een zwangerschapswens? Hoe verloopt het

een pijnlijke knie, met ‘ja’ als antwoord op de vraag of het

overschakelen naar een ander antistollingsmedicijn?

been rood en gezwollen is, leidt tot het advies om naar de

(Bron: Zorgvisie.nl)

dokter te gaan. Bij het onderzoek door de afdeling IQ healthcare van het

Een palliatie-app voor terminale patiënten Medisch Centrum Haaglanden heeft een palliatie app ontwikkeld. Het Haagse ziekenhuis wil hiermee de zorg voor terminaal zieke patiënten verbeteren. De app bestaat uit een lijst met vragen over lichamelijke klachten en sociale omstandigheden. Bijvoorbeeld over angst, vermoeidheid en slaapproblemen maar ook over begeleiding door de huisarts en over opvang thuis. In plaats van een cijfer te geven, kunnen mensen met een schuifbalkje een smileygezichtje laten veranderen. In het beste geval staan de mondhoeken helemaal omhoog, in het slechtste geval naar beneden. Mensen lijken dit gemakkelijker te vinden dan een

Radboudumc, in opdracht van het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG), werden alle ingangsklachten getest door ervaren huisartsen en triagisten van de huisartsenpost. De app bleek iets strenger te zijn en verwees iets vaker naar de dokter dan een triagist of doktersassistent. Maar helaas krijgen de makers van de app geen geld meer voor de verdere ontwikkeling van het Innovatiefonds Zorgverzekeraars. De makers overwegen nu met het project te stoppen. De afwijzing is opvallend, omdat minister Schippers het gebruik van e-health juist wil bevorderen. Gratis, voor iOS en Android. Voor wie geen apps gebruikt: ook via www.moetiknaardedokter.nl zijn de adviezen te verkrijgen. (Bronnen: Medical facts, Medisch Contact)

cijfer te noemen. Op de afdeling Radiotherapie van het MCH loopt een pilot met de app. Daar worden vooral vermoeidheid en pijnbeleving beoordeeld via de app. Op basis van wat de patiënt aangeeft, kunnen verpleegkundigen patiënten beter adviseren en begeleiden. De app is op dit moment alleen nog te downloaden op tablets die het MCH beschikbaar heeft gesteld. Uiteindelijk moeten patiënten dit ook op hun eigen telefoon of tablet kunnen downloaden. (Bron: Zorgvisie.nl)

Handige Hooikoorts App Voor hooikoortspatiënten is de Hooikoorts App van Mediq een handig hulpmiddel. Hiermee kunnen ze inzicht krijgen in het verloop van hun hooikoortsklachten en meer controle over de klachten krijgen. Op de kaart van Nederland is in één oogopslag te zien hoe het in elke regio staat met de hoeveelheid stuifmeel in de lucht en om welk type het gaat. Op basis van het profiel dat de gebruiker heeft ingevuld, samen met het ingevulde medicijngebruik en de ingevulde klachten, kan de gebruiker een persoonlijk advies krijgen. Gratis, voor iPhone en Android.

Heeft jouw apotheek een apotheekabonnement? Dan kun je UA thuis ontvangen

UA | 3 | 2014

| 31

PATIËNT IN BEELD

Welke ziekte heb je en hoe merkte je dat? “Op mijn zeventiende kreeg ik last van vermoeidheid. Eerst dachten de artsen aan de ziekte van Pfeiffer, maar mijn klachten bleven. Later leken de klachten te passen bij het chronisch vermoeidheidssyndroom. Uiteindelijk stuurde de huisarts me door naar een reumatoloog. Die vroeg of ik wel eens last had van een zandkorrelgevoel in mijn ogen. Dat had ik, maar ik dacht dat het aan mijn lenzen lag. En ik had ook een droge mond, zodat ik bij het eten altijd moest drinken. Hij zei: “Dan lijkt het erop dat u de ziekte van Sjögren hebt.” Rond die tijd kreeg ik een nieuwe tandarts en die vond dat mijn speeksel raar aanvoelde. Dat in combinatie met de gaten die in mijn gebit vielen, onderstreepte de diagnose verder.”

“De vermoeidheid vind ik een van de vervelendste klachten” Joyce Koelewijn-Tukker over het syndroom van Sjögren:

“Ik doe veel wél, ondanks moeheid’’

Hoeveel tijd ging daarover heen? “Ik was 38 jaar toen de diagnose gesteld werd. Bij veel mensen is het eerste symptoom droge ogen. Dat wijt je dan al snel aan de airconditioning of aan een droge lucht. De gemiddelde

Het gevoel dat je een zandkorreltje in je ogen

tijd tussen de eerste symptomen en de diagnose ligt momenteel op zes jaar.

hebt en dat de hele dag. Zo omschrijft Joyce

Dat is korter dan voorheen. We hebben

Koelewijn-Tukker de klacht die haar droge

tandartsen aangeschreven om alert te

ogen veroorzaken. Sinds tien jaar heeft ze

geleidelijk, maar als mensen geen of

het syndroom van Sjögren.

vanuit de patiëntenvereniging alle zijn op klachten. De ziekte ontstaat zo nauwelijks speeksel hebben, valt dat tandartsen – als het goed is – snel op.”

Wat betekende de diagnose voor je? Joyce Koelewijn-Tukker (47) is secreta-

werkt officieel 28 uur per week. Vaak

“Opluchting. Er was toch echt iets aan

resse bij de Nationale Vereniging

wordt dat meer. Twee jaar geleden is

de hand. Van de andere kant werd het

Sjögrenpatiënten. Ze is de enige

het kantoor van Bunnik naar Maarssen

wel een grote belemmering, want ik

betaalde kracht bij de vereniging en

verhuisd, haar woonplaats.

kon geen contactlenzen meer dragen

UA | 3 | 2014

| 32

vanwege de droge ogen. Maar helaas

oogdruppel aan het uitproberen:

bleek ook dat er niet veel aan te doen

acetylcysteïne. Dit is eigenlijk een

is, behalve symptoombestrijding.

slijmoplosser – onder andere voor

Het syndroom van Sjögren is een auto-

longpatiënten – maar het wordt soms

immuunziekte. Je maakt antistoffen aan

aan Sjögrenpatiënten voorgeschreven

tegen je eigen lichaam. Onder andere

als zij filamenteuze keratitis hebben

de traanklieren worden vernietigd,

(draadjes die zeer pijnlijk zijn).

omdat de ziekte vooral invloed heeft

Helaas worden deze oogdruppels niet

op de vochtuitscheidende klieren.”

vergoed. Verder speelt de tandarts een belangrijke rol in mijn leven. Doordat

Meer informatie: Nationale Vereniging Sjögrenpatiënten Postbus 6, 3600 AA MAARSSEN T 0346 - 55 63 76. [email protected] www.nvsp.nl

Gebruik je medicijnen?

ik geen speeksel heb of speeksel van

“Er zijn wel kunsttranen, maar die

slechte kwaliteit, heb ik een slecht

helpen niet echt. Hetzelfde geldt voor

gebit. Elke drie maanden kom ik op

Om de glazen heen zitten kappen. Dat

kunstspeeksels. Ik heb verschillende

controle en twee keer per jaar ga ik

helpt een beetje, maar zo’n bril ziet er

merken geprobeerd, maar ze smaken

naar de mondhygiëniste. Dit valt

niet zo leuk uit. Verder ga ik nooit de

allemaal erg vies. In plaats daarvan

allemaal nog heel erg mee, want bij

deur uit zonder een zo donker moge-

neem ik vaak slokjes water of thee.

mij zijn er geen organen aangetast.

lijke zonnebril met brede pootjes.”

Om mijn gebit in redelijke staat te

Ook dat kan namelijk gebeuren.”

houden, adviseerde mijn tandarts een

Wat zijn je ervaringen met de apotheek?

’s avonds gebruik. Ik gebruik het liefst

Hoe is het verloop van de ziekte?

geen medicijnen.”

“Bij mij – en bij vele anderen – wordt

voorgeschreven. Een apothekers-

de ziekte langzaam erger. Bij sommige

assistent zei toen: “Het zijn maar

Wat voor invloed heeft de ziekte op je leven?

patiënten blijft de ziekte op hetzelfde

kunsttranen.” Ik was toen nog niet zo

niveau, en er zijn ook mensen bij wie

alert om daarop te reageren, maar ik

“De vermoeidheid vind ik een van de

de symptomen afnemen, al blijven ze

voelde me wel gekrenkt. Ik zou ze

vervelendste klachten. Je weet nooit

wel altijd in enige mate aanwezig.

namelijk mijn hele leven moeten gaan

wat de dag brengt. Soms word ik zo

Naast droge ogen en een droge

gebruiken. Dat is niet niks. Wees alert

door de moeheid overvallen dat ik me

mond – die erg hinderlijk kunnen zijn –

op wat je zegt, wil ik maar zeggen.

afvraag hoe ik de dag doorkom. Het is

heeft 80% van de mensen met

Door mijn werk voor de vereniging

moeilijk om dingen te plannen. Ik vind

‘Sjögren’ klachten van pijnlijke en/of

hoor ik van anderen vaak dat er

veel dingen leuk, dus ik doe ze vaak

ontstoken gewrichten. Ook is 80% heel

problemen zijn met de vergoeding van

gewoon wel. Maar ik moet het altijd

snel moe; sommigen zijn zelfs altijd

medicijnen. Dat geeft veel onrust.”

incalculeren: ben ik één dag actief

moe. Die moeheid kan plotseling

geweest, dan moet ik een paar dagen

zonder herkenbare aanleiding

rustig aan doen. Het is lastig om je

verergeren.”

pH-neutrale fluoridespoeling die ik

grenzen te bewaken, want de klachten

“In het begin kreeg ik kunsttranen

“We hebben vanuit de patiëntenvereniging alle tandartsen aangeschreven om alert te zijn op klachten”

komen in golven. Voor de mensen om

Wat merk je er nu van?

je heen is dat ook moeilijk. De ene dag

“Op het ogenblik is één oog zo

kun je heel veel en de andere dag

aangetast dat ik er echt slecht mee zie.

bijna niets. Gelukkig hebben mijn man

Op het hoornvlies zitten een soort

Wat doet de patiëntenvereniging?

en mijn kinderen hier begrip voor.”

schaafwondjes en door de droogte van

“We behartigen de belangen van

mijn ogen wordt dat alleen maar erger.

mensen met het syndroom van

Hoe word je behandeld?

Het maakt alles extra vermoeiend,

Sjögren. We hebben 2300 leden en zijn

“Ik kom twee keer per jaar bij de

zoals tv kijken, aan de computer

bewust zelfstandig. We werken goed

reumatoloog. Hij controleert vooral of

werken en ik heb ook last van fel

samen met het Reumafonds en andere

de ziekte stabiel blijft of niet. Bij de

licht. Om het traanvocht dat nog wél

verenigingen.” <

oogarts kom ik één keer per jaar.

aanwezig is, vast te houden, heb ik op

Momenteel ben ik een nieuw soort

advies van de oogarts een kappenbril.

UA | 3 | 2014

| 33

ZELFZORG

Jeukende en tranende ogen

We hadden een vroeg hooikoortsseizoen dit jaar, maar we zijn er nog niet vanaf. De grassen kunnen nog tot in augustus bloeien en hun stuifmeelkorrels door de lucht laten waaien. Ook de droogte in maart en april was heel vervelend voor hooikoortspatiënten.

Het stuifmeel blijft bij droog weer

bekend: niezen, jeuk aan de neus, een

De meeste patiënten met hooikoorts

immers lang in de lucht en komt

loopneus. Soms ook een verstopte neus

weten wel dat ze niet verkouden zijn,

genadeloos in de neus en de ogen van

door opgezwollen neusslijmvlies. Als

maar dat het weer ‘de tijd van het jaar’

de hooikoortspatiënt terecht. Hooikoorts

ook de slijmvliezen van de bijholten

is. Elk jaar komen de verschijnselen

is namelijk niet alleen een aandoening

opzwellen, kan door de ontstane druk

terug. Als de berken, de elzen of de

van de neus, maar ook van de ogen.

ook hoofdpijn optreden. Maar bij veel

grassen gaan bloeien, afhankelijk van

De ogen tranen, zien rood en het

mensen doen ook de ogen mee.

hun specifieke allergie. Ze weten

irritantste van alles: ze jeuken zo!

Bij hen veroorzaakt de allergische

gewoonlijk ook wat ze eraan kunnen

De meeste mensen met hooikoorts

reactie rode, tranende, brandende,

doen en vragen gericht naar ‘hun’

hebben last van niezen en een loop-

en jeukende ogen.

antihistaminicum.

neus. De algemene verschijnselen zijn

UA | 3 | 2014

| 34

Tips voor hooikoortspatiënten Antihistaminica

• Blijf in de tijd dat ‘jouw’ hooikoortsplant bloeit zoveel mogelijk binnen met de

Voor mensen met oogklachten ligt in

ramen dicht. Dan blijft het stuifmeel buiten en beperk je de blootstelling.

de zelfzorg gebruik van tabletten het

Houd ook de slaapkamerramen dicht.

meest voor de hand (met cetirizine en

• Zet een bril op als je naar buiten gaat. Een zonnebril, een gewone bril, een

loratadine als eerste keus); neusspray is

veiligheidsbril, een skibril… alles helpt (mits de sterkte van de glazen het zicht

alleen geschikt als er geen oogklachten

niet beperkt). Grote glazen en een volledige afsluiting van de ogen helpen het

zijn. Voor een lokale behandeling met

best.

oogdruppels met een antihistaminicum

• Stofzuig regelmatig; vooral in de slaapkamer.

(levocabastine) moet de patiënt echter

• Zet geen bloemen in huis, al maakt het wel uit of je voor die bloemen wel of niet

eerst een recept halen.

allergisch bent. • Wil of moet je naar buiten? Probeer dat dan te doen na een regenbui. Dan is het

Om een allergische reactie te voor-

stuifmeel ‘neergeregend’. Ook ’s morgens vroeg kan het nog goed uit te houden

komen of te beperken, kan een

zijn.

antihistaminicum relatief kort voor contact met een allergeen worden

• Ben je buiten geweest? Kam dan (buiten) je haren en was je gezicht af, zodat je zoveel mogelijk stuifmeelkorrels kwijt bent.

gebruikt: tabletten één tot twee uur

• Last van de ogen? Dep ze met een nat, schoon washandje. Wrijf niet in de ogen.

voor de blootstelling. Bij een lokaal

• Laat het grasmaaien aan anderen over en blijf zelf uit de buurt.

preparaat is inname een kwartier voor

• Vermijd ook sigarettenrook en andere prikkelende stoffen.

de verwachte blootstelling voldoende. Dit is vooral handig als je van tevoren weet wanneer je aan het allergeen wordt blootgesteld, bijvoorbeeld als iemand met een allergie voor katten

de vrij verkrijgbare oogdruppels met

beginnen. Bovendien moeten de

op bezoek gaat bij vrienden met katten.

cromoglicinezuur dan een oplossing

druppels vier tot zes keer per dag

Iemand met hooikoorts kan het anti-

voor de mensen met oogklachten door

worden toegediend. Daarom wordt

histaminicum in de hooikoortsperiode

hooikoorts? Ja, dat kan een oplossing

cromoglicinezuur (oogdruppels,

beter dagelijks gebruiken totdat de

zijn als je de ogen lokaal wilt behan-

neusspray of tabletten) als tweede

bloeiperiode voorbij is. Men kan het

delen. Maar deze behandeling is

keus beschouwd in de KNMP Zelfzorg-

medicijngebruik echter ook laten

omslachtiger dan gebruik van

standaard Allergische rhinitis.

afhangen van het weer of van de uit te

antihistaminica. Het duurt één tot drie

voeren (buiten)activiteiten.

weken voordat cromoglicinezuur werkt

Maar zoals bekend is voorkomen beter

en pas na drie tot zes weken werkt het

dan genezen, en daarom is het goed om

Oogdruppels?

optimaal. Daarom kan men er het

de tips voor hooikoortspatiënten nog

Oogdruppels met een antihistaminicum

best al een aantal weken voor de

eens onder de aandacht te brengen

zijn niet in de zelfzorg beschikbaar. Zijn

blootstelling aan stuifmeel mee

(zie het kader). <

Jouw advies bij antihistaminica • Tabletten met loratadine of cetirizine zijn eerste keus voor mensen met hooikoortsklachten aan de ogen en/of de neus. Neusspray met azelastine behoort ook tot de eerste keus voor wie alleen neusklachten heeft. • Voor zwangere vrouwen en voor vrouwen die borstvoeding geven zou lokaal cromoglicaat of een lokaal antihistaminicum (oogdruppels of neusspray) te verkiezen zijn. Van orale antihistaminica zijn geen schadelijke effecten bekend bij zwangerschap of borstvoeding, maar uit voorzichtigheid wordt geadviseerd bij gebruik langer dan enkele dagen te overleggen met de arts. • Waarschuw voor de bijwerkingen; slaperigheid, droge mond en lichte duizeligheid kunnen voorkomen bij cetirizine, hoofdpijn, vermoeidheid, misselijkheid en maagpijn worden genoemd bij loratadine. • Voor cetirizine zijn de ziekte van Sjögren (zie pag. 32), een vergrote prostaat en een verminderde nierfunctie de contra-indicaties, loratadine is gecontra-indiceerd bij ernstige leverstoornissen.

UA | 3 | 2014

| 35

ZELFZORG

Spierpijn bij statinegebruik

verbrandingsenergie om te zetten in

zelfs halveren. Spierpijn, spierzwakte en

lichaamsenergie. Bij een tekort aan

spierkramp zijn dan ook bekende

Q10 kan door een tekort aan energie

bijwerkingen van statines.

vermoeidheid en spierpijn ontstaan.

Stoppen met statines? Steeds meer mensen hebben een te hoog cholesterolgehalte en dat is een risico voor harten vaatziekten. De cholesterolverlagende statines worden dan ook veel voorgeschreven. Miljoenen Nederlanders gebruiken ze. Zij verkleinen zo de kans om op latere leeftijd hart- en vaatziekten te krijgen. Statines doen – helaas – echter meer dan alleen het cholesterolgehalte verlagen. Het is belangrijk dit mee te nemen bij jouw advies aan de balie.

Leeftijd en Q10-aanmaak

Het belang van een gezond

Als we ouder worden, maakt ons

cholesterolgehalte is groot. Stoppen met

lichaam minder Q10 aan. Op ons

statines is niet verstandig, ook niet als

twintigste jaar is de lichaamseigen

iemand bijwerkingen heeft. Het is beter

Q10-productie het hoogst. Bij het ouder

om te kijken naar alternatieven. In het

worden daalt deze. Zo bevat het hart op

geval van klachten die het gevolg

veertigjarige leeftijd een derde minder

kunnen zijn van verminderde aanmaak

Q10 dan op twintigjarige leeftijd en als

van Q10 – dus bij spierpijn en spier-

we tachtig zijn, is dat twee derde

zwakte – is suppletie van Q10 een goede

minder geworden. Niet gek dus dat

mogelijkheid. Onderzoek1,2 laat zien dat

ouderen over het algemeen minder

de vermoeidheid en spierpijn bij gebruik

energie hebben. Maar… dit is nog

van een statine sterk afnemen als

zonder het gebruik van statines. Die

daarbij dagelijks 100 mg Q10 wordt

kunnen namelijk de aanmaak van Q10

gebruikt. <

Meer effecten Behalve cholesterol, remmen statines ook de aanmaak van de stof Q10. Dit is een co-enzym dat van groot belang is voor de energieproductie op celniveau. Elke cel heeft zijn eigen energiecentrales, mitochondriën geheten. Cellen die veel moeten werken, zoals de hartspier, hebben veel van die

Co-enzym Q10-hoeveelheid in diverse lichaamsweefsels.

energiecentrales. In deze centrales

Hoe ouder we worden, des te minder Q10 ons lichaam zelf aanmaakt. Aanvullen wordt dan steeds belangrijker.

worden suikers en vetten verbrand met behulp van zuurstof en daarbij

1

komt energie vrij. Q10 helpt deze

Het onderzoek is verricht met Bio-Quinon Q10 Gold van Pharma Nord.

Marcoff L, Thompson PD. J Am Coll Cardiol. 2007;49:2231–7. 2 Caso G, Kelly P, McNurlan MA et al. Am J Cardiol. 2007;99:1409–12.

Jouw advies… bij statines • Vertelt een patiënt die een statine gebruikt dat hij of zij last heeft van spierpijn en vermoeidheid? Dan kun je adviseren een Q10-supplement te gebruiken.

bij spierzwakte • Vraagt iemand advies voor spierzwakte, spierpijn of vermoeidheid? Kijk of vraag dan naar het statinegebruik. Gebruikt de klant een statine, dan kun je adviseren een Q10-supplement te nemen. • Misschien verkoop je Q10 in de apotheek. Zo niet, dan kun je overwegen dit in het assortiment op te nemen. Er zijn immers vele statinegebruikers en dat aantal zal waarschijnlijk wel toenemen. Je kunt de patiënt ook verwijzen naar de drogisterij – waar Q10 meestal wel wordt verkocht - of naar internet.

UA | 3 | 2014

| 37

ZELFZORG

Producttips

Vaselinecrème met carbomeer in 100 g laminaattube

HeltiQ WratWeg: voor wratten én waterwratjes

Similasanoogdruppels zijn terug

NIEUW

Het 100 gram-halffabricatenassortiment van Bipharma is opnieuw uitgebreid: vaselinecrème met carbomeer is nu ook1 verkrijgbaar in een 100 gram laminaattube! Vaselinecrème met carbomeer is een goed smeerbare, licht vettende crème voor de droge en gevoelige huid die snel in de huid trekt. De samenstelling met carbomeer zorgt voor een lichte en luchtige structuur, zodat deze crème uitstekend kan worden toegepast in het gezicht en op behaarde huiddelen. Ideaal voor gebruik tijdens de zomerperiode. ZI-nummer: 15955354 1

HeltiQ WratWeg verwijdert niet alleen hand- en voetwratten, maar behandelt nu ook waterwratjes. WratWeg is gebaseerd op de effectieve huisartsmethode: bevriezing (cryotherapie). Het spuitbusje met de applicatiekap is gebruiksklaar verpakt en vereist geen aanvullende montage. Door het unieke doseringsmechanisme wordt de wrat geleidelijk tot in de kern bevroren. Door deze geleidelijke bevriezing is de behandeling minder pijnlijk dan andere bevriezingsmethoden. Al na 10 tot 14 dagen valt de wrat van de huid en wordt nieuwe, gezonde huid zichtbaar. Dat is meestal al na één enkele behandeling.

voor ‘grootgebruikers’ of ten behoeve van bereidingen

is vaselinecrème met carbomeer al langer verkrijgbaar in een 500 gram-pot (ZI-nummer: 15268217)

Een waterwratje daarentegen zal bij behandeling met WratWeg slechts licht bevriezen. Hierdoor droogt het echter wel uit, zal het minder jeuken en sneller verdwijnen. Kijk voor meer informatie op www.wratweg.nl HeltiQ is een kwaliteitsmerk van Koninklijke Utermöhlen Medisch hulpmiddel, lees voor gebruik de gebruiksaanwijzing.

Oogklachten kunnen heel vervelend zijn. Veel mensen hebben last van geïrriteerde, jeukende of branderige ogen. Similasan-oogdruppels bieden verlichting. Modern en eigentijds komt Similasan terug, nu als medisch hulpmiddel. De samenstelling van de populaire oogdruppels is ongewijzigd, de verpakking geheel nieuw en eigentijds. De oogdruppels zijn ook verkrijgbaar in handige ampullen voor onderweg. Similasan Oogdruppels Nr. 1 zijn voor vermoeide en branderige ogen veroorzaakt door: • verkoudheid, hoest, griep, contactlenzen; • irritaties als gevolg van rook, zand, stof, wrijven in de ogen; • bindvliesontsteking (conjunctivitis). Similasan Oogdruppels Nr. 2 kunnen gebruikt worden voor jeukende en geïrriteerde ogen veroorzaakt door: • diverse allergieën, bijvoorbeeld voor pollen, huisdieren, huisstofmijt en schimmelsporen; • cosmetica, parfums, overige externe oorzaken. Similasan omringt je ogen met zorg, dag in dag uit, het hele jaar door www.similasan.nl

(Advertenties)

UA | 3 | 2014

| 38

ZELFZORG

Zelfzorgnieuws

Cryotherapie in de zelfzorg

+25 oC

In het vorige nummer van UA schreven we in een artikel over de behandeling van wratten dat dimethylether niet zo koud wordt als vloeibaar stikstof en dat de wrat daardoor niet tot in de kern zou bevriezen. Voor het bevriezen van wratten is de temperatuur van dimethylether (-20 tot -30 oC) echter laag genoeg, zeker als het door een zorgvuldig ontworpen kapje precies op de wrat terechtkomt.

-25 oC

Vloeibaar stikstof heeft een temperatuur van ongeveer -200 oC (het kookt bij -196 oC), maar zo koud wordt het weefsel niet. Bij voldoende applicatie van vloeibaar stikstof wordt de temperatuur ter plaatse -25 tot -50 oC. Voor effectieve behandeling van een kwaadaardige woekering is een temperatuur van -40 tot -50 oC nodig, zo schrijft dr. Mark Andrews in zijn artikel over dit onderwerp.1 Voor goedaardige woekeringen zoals wratten volstaat bevriezing tot -20 à -30 oC. Dat die temperatuur bereikt wordt met dimethylether, is te zien op de foto. Hierop zie je het kapje van een applicator met dimethylether. Aan de rechterkant is te zien met welke temperaturen de kleuren overeenkomen. 1

Andrews MD. Cryosurgery for common skin conditions. Am Fam Physician. 2004;69:2365-72. Te lezen via http://www.aafp.org/afp/2004/0515/p2365.html

Minder zelfzorgomzet bij apotheken De totale omzet in de zelfzorgartikelen is in 2013 nauwelijks veranderd ten opzichte van 2012. Dat is te lezen in het jaarverslag over 2013 van Neprofarm (de brancheorganisatie van fabrikanten en importeurs van zelfzorgproducten). Maar de apotheken kwamen er niet zo goed van af. Bij apotheken nam de omzet van zelfzorgartikelen met 4% af ten opzichte van 2012, bij supermarkten was een groei te zien van bijna 8%. Van de totale zelfzorgomzet van 691 miljoen euro vond 14% plaats bij apotheken (98 miljoen euro), 75% bij drogisterijen en 11% bij supermarkten. Bij apotheken was de grootste omzetgroei te zien in de producten voor urogenitale zorg en voortplanting (+9%), de grootste daling in de verkoop van vitamines en mineralen (-9%). Ook pijnstillers, spijsverteringspreparaten en luchtwegproducten werden in de apotheek minder verkocht: deze daalden met ongeveer 4-5%. Producten voor de luchtwegen worden bij apotheken het meest verkocht, gevolgd door pijnstillers. Vitamines en mineralen staan op de derde plaats. (Bron: Neprofarm)

UA | 3 | 2014

| 39

www.tasectan.nl

Win iedere Grote landelijke mediacampagne ™tv-campagne ™internet ™advertenties ™adwords ™nieuwsbrieven ™POS materiaal

dag ĞĞŶ iPad mini ter waarde van €

289,-

Doe mee op

www.tasectan .nl Actieperiode 16

juni t/m 13 juli 2014 Actievoor waard en: zie website.

™ondersteuning in diverse retail folders

Pak nú uw voordeel met de speciale Tasectan zomeractie! ™vermindert buikkrampen en overmatige ontlasting ™geen onnodige hulpstoffen, alleen werkzame stof ™geen bijwerkingen en contra-indicaties* ™geen effect op de darmen ™zeer veilig; geschikt voor kinderen vanaf 0 jaar ™herstelt de vochtbalans door oorzaak uit de darmen af te voeren Om deze grote Tasectan zomeractie ook op de winkelvloer te ondersteunen is er een speciaal actie assorti doosje ontwikkeld.

Bestel nu - via uw reguliere groothandel het speciale actie assorti doosje! Assorti doosje bevat 6 x Tasectan sachets voor kinderen en 6 x Tasectan capsules voor volwassenen.

Tasectan laat je niet zitten! ®

ForestHealthcare

Tasectan is een medisch hulpmiddel. Lees voor gebruik de gebruiksaanwijzing. Tasectan is een product van de makers van Sudocrem. * bij gebruik volgens de gebruiksaanwijzing.

ANNEKEDOTES

Lucht

Dit is ook een leuk woordgrapje.

Gordijn

Een meneer kreeg voor het eerst

In de poliklinische apotheek waar ik

temazepam, dus vroeg ik hem of hij er

werk, voeren de apothekersassistenten

geen bezwaar tegen had om het zelf te

opnamegesprekken met patiënten op

betalen. Waarop de man triomfantelijk

de afdeling. We vragen dan naar de

zei: “Nee hoor, daar lig ik niet wakker

thuismedicatie. Met mijn map met

van!” We schoten allebei in de lach en

daarin alle nog te voeren gesprekken

ik zei: “Nee, daar zult u letterlijk en

loop ik de afdeling op. “Ik ben op zoek

figuurlijk niet wakker van liggen.”

naar meneer Jansen1”, zeg ik tegen de verpleegkundige op de afdeling.

Begrepen?

“Oh”, zegt ze, “meneer Jansen zit achter

Natuurlijk voeren we eerste-uitgifte-

het gordijn, maar je kan gewoon naar

gesprekken, hoewel er patiënten

hem toe gaan hoor.” Toen ik het gordijn

zijn die zeggen dat dat bij hen niet is

opende, zag, maar vooral rook ik iets

gebeurd. Soms merk je hoe belangrijk

waar ik helemaal niet vrolijk van werd.

het is om te controleren of de uitleg

Meneer zat namelijk op de po-stoel

wel begrepen is. Zoals bij de vrouw

en de geur die zich in de ruimte

die aan de balie kwam met een

verspreidde, was verre van

recept voor amoxicilline-clavulaanzuur.

aangenaam. Ik excuseerde me en

Ik pakte de medicatie en vroeg zoals

wilde weer weggaan, maar meneer

altijd of mevrouw nog vragen had over

zei tot mijn grote verbazing dat ik

het gebruik en/of de bijwerkingen van

mijn vragen wel mocht stellen, hij had

het middel. Nee, mevrouw had het

er geen last van. Nee, hij niet, maar ik

begrepen. Heel overtuigd zei ze:

Af en toe sturen collega’s me

wel! Zo snel als ik kon, stelde ik alle

“Dus ik stop driemaal per dag zo’n

hoognodige vragen. Daarna snelde

per e-mail leuke versprekingen toe.

tablet in mijn oor?” De dame in

ik weer naar de gang met mijn map

Hier zijn er weer een paar.

kwestie had oorontsteking...

onder mijn arm. Tegen de verpleeg-

Hallo collega’s,

– “Ik kom mijn antidepressivia ophalen!” – “Ik kom mijn meta-muesli ophalen” (in plaats van Metamucil) – “Ik moet wel de échte Codiovan hebben, van Novotaris!” (in plaats van Novartis).

kundige zei ik dat het voor meneer, Een oudere man stond bij mijn collega

maar zeker ook voor mij beter was

aan de balie. Hij had een dringende

geweest om later terug te komen.

vraag. “Mijn vrouw gebruikt sinds

Zag ik nou een glimlach op haar

kort diazepam, maar ze wil niet meer

gezicht? Ze zou toch niet... nee… ze

met mij naar bed. Ze heeft niet meer

zou toch niet gedacht hebben ‘Ga jij

zo’n zin de laatste tijd. Kan dit door

nou ook maar eens even in die lucht

de diazepam komen?” Mijn collega:

staan’?

“Ik weet niet of dit door de diazepam kan komen, maar vanwege de privacy mag ik dit soort informatie ook niet

Dit was het weer voor deze keer. 

aan u verstrekken.” Waarop de man

Liefs,

verontwaardigd antwoordde: “Maar mijn vrouw staat hier naast me.” Waarschijnlijk had mevrouw gehoopt

Anneke

dat mijn collega zou zeggen dat dit inderdaad een bijwerking is van de diazepam. Maar nee, daar kwam ze Als jullie iets leuks meemaken, dan

niet mee weg.

wil ik dat graag voor jullie verwerken in mijn column. Je kunt me mailen op [email protected] 1

UA | 3 | 2014

niet de echte naam

| 41

VERZORGING

Oogverzorgingstips

Zelfvertrouwen uit (oog)make-up

Naar bed? Eerst je oogmake-up eraf

Hoe verwijder je oogmake-up?

Een groot deel van de vrouwen wil

‘Vrouwen laten make-up te lang zitten’

Voor het verwijderen van oogmake-up

niet zonder make-up door hun partner

kopten diverse websites eind maart.

bestaan speciale removers. Dat kan

gezien worden, volgens een

Een onderzoek in Engeland had

een olie, lotion of gel zijn die je zelf

onderzoek uit Engeland (zie Naar bed?

aangetoond dat 20% van de vrouwen

op een wattenschijfje aanbrengt, maar

Eerst je oogmake-up eraf). Blijkbaar

mascara wel drie dagen laat zitten

er zijn ook oogpads beschikbaar die

ontlenen ze hun zelfbeeld voor een

en 5% zelfs vijf dagen. Veel van die

al in olie of lotion zijn gedrenkt.

deel aan hun (oog)make-up.

vrouwen gaven als reden op dat ze

Zonder make-up door je baas gezien

niet met onopgemaakte ogen door

Het is in elk geval belangrijk om een

hun partner gezien willen worden.

product te gebruiken dat speciaal voor

worden is nóg erger, vindt ruim 20% van de ondervraagde vrouwen.

de ogen is ontwikkeld. Een cleanser voor Gelukkig bleken de meeste vrouwen

het gezicht kan de ogen irriteren.

hun gezicht en ogen wel schoon te

Wattenschijfjes hebben soms wat extra

maken voor het slapengaan. Dat is

reliëf voor extra wrijving. Verder moeten

belangrijk, want als je make-up te

de wattenschijfjes niet te veel pluizen,

lang laat zitten, belemmert dat

want ook die pluisjes kunnen het oog

het herstel van de huid en de

behoorlijk irriteren. Houd een watten-

wimpers. Als mascara niet op tijd

schijfje met oogmake-upremover licht

wordt verwijderd, kan dat ervoor zorgen dat je wimpers uitvallen

tegen de gesloten ogen en verwijder daarmee de make-up. Wrijf daarbij in de

of afbreken. Vooral met waterproof

richting van de neus. Wrijf je van de neus

mascara is het risico op beschadigde

af, dan kan het onderste ooglid iets van

wimpers groot. Restjes oogmake-up

het oog af getrokken worden, zodat er

kunnen ook je ogen irriteren en infecties

een opening ontstaat waar restjes zich

veroorzaken.

kunnen ophopen. Boen de oogleden niet te hard, want de huid rondom je ogen is erg dun en gevoelig. Door veel te ‘boenen’ zou je sneller rimpels rond de ogen kunnen krijgen. Waterproof mascara vereist een speciale, sterkere remover.

UA | 3 | 2014

| 42

Oogbadje om het oog te spoelen

Verzorging na oogchirurgie

Soms is het nodig het oog te spoelen.

Hiervoor zijn steriele reinigingstissues beschikbaar.

Na een oogoperatie moeten de ogen en de wond goed verzorgd worden.

Bijvoorbeeld als de ogen droog of vermoeid zijn van een dag buiten zijn

De vochtige aseptische doekjes, per stuk verpakt, zijn gedrenkt in plantenextracten die de

of van langdurig naar het computer-

ogen kalmeren en reinigen, zwellingen verminderen en vermoeide en droge ogen voorzien

scherm of naar de tv kijken.

van vocht en verkoeling. Behalve na een oogoperatie kunnen deze tissues ook handig zijn in het geval van schilfertjes en korstjes op de oogleden. Deze tissues zijn dus niet bedoeld om

Mensen met hooikoorts vinden verlichting

make-up te verwijderen.

door pollen uit hun ogen te spoelen. In geval van een ooginfectie kan spoelen de infectiebron en ontstekingsproducten verwijderen en als er een bijtende stof of een vreemd voorwerp in het oog is beland, is spoelen de eerste actie om dit te verwijderen. Het oog kan gespoeld worden met een

Bescherm kinderogen tegen de zon

speciale vloeistof en een oogvormig cupje. Adviseer om het cupje te vullen, het oog erop te plaatsen en het hoofd dan voorover te buigen (niet achterover, wat mensen nog wel eens denken).

Pastel en metallic Hoe kies je een oogschaduw? Het beste is om een kleur te kiezen die past bij de teint van je huid of bij de kleur van je ogen. Sommige kleuren passen echter bij vrijwel iedere oogkleur of teint. Dat geldt met name voor pasteltinten, zoals lavendel of mintgroen, maar ook voor metallic-kleuren zoals zacht koper of zilvergrijs. Vooral de lichte kleuren kunnen worden aangebracht op het hele ooglid. Zeker in combinatie met het gebruik van eyeliner, mascara en een wenkbrauwpotlood laten zulke lichte tinten de ogen groter lijken.

In de campagne Oog voor de kleintjes adviseert het Oogfonds om de ogen van kinderen goed tegen de zon te beschermen. Kinderogen zijn extra kwetsbaar (zie pagina 21). Daarom wordt een zonnebril voor kinderen aangeraden. Hieronder staan de tips van het Oogfonds voor een goede zonnebril. • De ideale zonnebril geeft 100% UV-bescherming (aangeduid als UV 400 of 100% UV filter). • Het montuur is groot genoeg en sluit goed aan op het gezicht om te voorkomen dat het UV-licht de ogen via de boven-, onder- of zijkant kan bereiken. • De kleur van de glazen bepaalt alleen hoeveel zichtbaar licht wordt doorgelaten en staat los van de UV-bescherming. Als een zonnebril te veel licht doorlaat, kan dit wel zorgen voor vermoeide, rode en pijnlijke ogen. Advies is lichtabsorptie van minimaal 75%. Kies daarom in de zomer voor een zonnebril met de Europese CE markering 3. Andere adviezen van het Oogfonds: • UV-straling weerkaatst op zand, water en sneeuw en de intensiteit is op grote hoogte hoger. Daarom wordt op het strand, op het water, maar ook in de bergen aangeraden de ogen extra te beschermen. • Hoe jonger het kind, hoe kwetsbaarder de ogen. Vooral ouders met baby’s moeten extra alert zijn. Het gezicht van een baby dient te allen tijde in de schaduw te blijven, met daarbij het advies om de ogen te beschermen met een zonnebril.

UA | 3 | 2014

| 43

LADIVAL ZET DE OVERGEVOELIGE HUID IN HET ZONNETJE

SPECIAAL VOOR DE OVERGEVOELIGE HUID

Ladival zonnebrandproducten zijn ideaal bij allergische huidreacties (zonneallergie) ten gevolge van blootstelling aan de zon. De lichte gelformule bevat geen olie of emulgatoren. Het is makkelijk te verspreiden, snel geabsorbeerd, watervast en laat de huid aangenaam zacht voelen. Daardoor uitermate geschikt voor kinderen. De kwaliteit van Ladival en de deskundigheid van de apotheek zorgen ervoor dat iedereen, van jong tot oud, zorgeloos kan genieten van de zon! UV-A en UV-B bescherming volgens EU richtlijnen Beschermt tegen de schadelijke gevolgen van IR-A straling Bevat geen kleurstoffen, parfum en conserveringsmiddelen www.ladival.nl

COVERGIRL

Emmy Hoogervorst

Toen ze op zaterdag 22 januari binnenkwam, zagen we een totaal andere vrouw: met losse haren en zonder bril. Ze was inmiddels overgestapt op nachtlenzen. Het leek wel een ‘complete makeover’, en toen was ze nog niet eens opgemaakt. De professionele visagie van UA kwam Emmy trouwens goed uit, want ’s avonds had ze een gala.

Leuk werk Emmy werkt nu ongeveer vijf jaar bij Mediq Apotheek Veenendaal-Zuid, waar ze na haar stage kon blijven. Ze heeft het er erg naar haar zin. Ze houdt van het contact met de cliënt, de receptverwerking en de gezelligheid met collega’s onderling. Ook werkt ze graag aan projecten. Als voorbeeld noemt Emmy het controleren van bloedsuiker tijdens de diabetesweek: “Ik hoop dat we dit in de toekomst vast kunnen houden en het belang van de patiënt niet uit het oog verliezen ondanks alle bezuinigingen in de zorg.”

Grootste hobby Over zichzelf schreef Emmy: “Ik ben

Wat een verschillende gezichten heeft de covergirl

22 jaar oud en kom uit een grote en erg

van dit nummer van UA! Emmy Hoogervorst is een

gezellige familie. Met nog acht broers

leuke meid van 22 jaar, werkzaam in Mediq Apotheek

Daarnaast heb ik een erg lieve vriend. Hij is mijn grootste hobby ; – ). Ik vind

Veenendaal-Zuid. Op de foto die ze instuurde, zagen we een spontane en vrolijke jonge vrouw. Ze sprong er meteen uit. En met een bril – dat was weer eens wat anders. Goed voor de diversiteit, en leuk voor dit

en zussen is er altijd wat te doen thuis.

het dan ook leuk om tijd met hem, vrienden en familie door te brengen. Ook vind ik het heerlijk om lekker op de bank te kruipen met een goed boek en om te reizen.” <

nummer met ‘ogen’ als thema.

UA | 3 | 2014

| 45

EVEN VOORSTELLEN

De OOGapotheek in Rotterdam

Weinig medicijnen, veel contacten voor oogmedicatie. Vaak was die medicatie daar niet op voorraad. Het gaat immers om medicijnen die niet veel worden voorgeschreven en bovendien zijn het vaak middelen met een beperkte houdbaarheid. Bij de OOGapotheek kunnen patiënten hun medicatie doorgaans wel meteen meenemen. De voorraad is afgestemd op wat de artsen van Het Oogziekenhuis voorschrijven.

Wel klein… Met het kleine assortiment heeft de OOGapotheek maar weinig ruimte Belinda Willemse (links) en Mady Jongejan in de OOGapotheek (Faridah Lalmahomed en Kim Leeuwangh

nodig. Een balie met computers, een

ontbreken op de foto).

tafeltje met ‘hardlopers’, een klein ladekastje met oogmedicatie en nog

"De patiënten zijn hier veel positiever. Blij dat we het medicijn voor ze hebben dat ze nodig hebben voor hun

wat algemene handverkoop zoals paracetamol en verbandmiddelen. Verder is er achterin een tafel voor

ogen." De apothekersassistenten van de OOGapotheek van

de apotheker en een tafel voor

Het Oogziekenhuis Rotterdam zijn het erover eens: ze zouden

oogdruppelinstructie. Voor de privacy

niet meer terug willen naar een ‘gewone’ openbare

maar met oogmedicatie is daar zelden

apotheek.

behoefte aan. In de apotheek zelf is

kan er een scherm worden uitgeklapt,

weinig wachtruimte. Als het druk is, kunnen patiënten ook in de ziekenVier apothekersassistenten werken er

Dat is in de OOGapotheek – de

huisgang wachten.

in de OOGapotheek: Kim Leeuwangh,

poliklinische apotheek van Het

“Het is hier wel klein, maar ik zit hier

Faridah Lalmahomed, Belinda Willemse

Oogziekenhuis Rotterdam – wel anders.

helemaal op mijn plek”, zegt Belinda.

en Mady Jongejan. De laatste drie

Daar hebben ze een klein assortiment,

"Omdat we continu in contact staan

stapten alle drie over naar de

met vrijwel alleen oogmedicatie, maar

met de patiënten.” Ook de anderen

OOGapotheek toen ze de kans kregen.

daarvan is wel altijd voldoende

vinden het contact met de patiënten

“In de stadsapotheek waren we steeds

voorraad. "We hoeven zelden iemand

het leukste onderdeel van het werk.

bezig met het uitleggen en verdedigen

teleur te stellen en dat maakt dat we

Faridah: “Patiënten zijn hier tevreden.

van regeltjes. Regeltjes waar we niets

tevreden klanten hebben.”

Ook al is er een lange rij, ze zien dat iedere patiënt veel aandacht krijgt en

aan konden doen en waar we zelf niet achter stonden. Bovendien hadden

De OOGapotheek bestaat nu drie jaar.

dat krijgen ze zelf ook als ze aan de

we medicijnen vaak niet op voorraad,

Het Oogziekenhuis zelf bestaat al

beurt zijn. Ze zien ook dat we bezig

dan moest je iemand later laten

140 jaar, maar tot 2011 moesten

zijn, want er is geen ‘achter’. Daardoor

terugkomen. Dat was niet prettig.”

patiënten naar hun eigen apotheek

accepteren patiënten het wachten

UA | 3 | 2014

| 46

Wil jij jezelf of je team ook presenteren in UA? Meld het op [email protected]

De handverkoopkast.

Belinda Willemse aan de balie.

beter dan in een stadsapotheek, waar

Operatiepakket

Bereiden – of toch niet

mensen vaak denken dat assistenten

Welke medicatie de assistenten het

Naast deze politheek is er in Het

‘achter’ niets doen.” Faridah legt uit

meest uitgeven? Het ‘operatiepakket’.

Oogziekenhuis al sinds jaar en dag

hoe ze werken: "We doen alles

Dat is de combinatie van oogzalf en

een ziekenhuisapotheek, met één

individueel en laten de medicatie

oogdruppels met antibiotica, NSAID’s

apothekersassistent. Belinda is al

daarna controleren. We hebben dus

en corticosteroïden die patiënten voor

25 jaar haar vaste vervangster. “Dat is

geen doorgeef- systeem. We zijn dus

en na hun operatie moeten gebruiken.

leuk voor de afwisseling: je maakt de

elk met een eigen patiënt bezig.”

Deze ‘hardlopers’ liggen voor het

medicijnen klaar, laadt ze op je karretje

grijpen. De meeste patiënten komen

en levert het uit op de afdelingen.”

Oogdruppelen

naar het ziekenhuis voor een staar-

Hier wordt voornamelijk de medicatie

Naast medicatie uitgeven is instructie

operatie: het vervangen van de ooglens

klaargemaakt die nodig is bij operaties

geven de voornaamste taak van de

omdat die troebel is geworden. Verder

of voor injecties in het oog, bijvoor-

apothekersassistenten. “Als je

geeft de OOGapotheek veel oogdruppels

beeld bij maculadegeneratie.

patiënten vraagt of ze weten hoe ze

voor glaucoom, kunsttranen, anti-

De oprichter van de OOGapotheek – tot

moeten druppelen, merk je dat veel

biotica, antivirale middelen en

voor kort toezichthoudend apotheker

mensen het niet goed doen. Dan

ontstekingsremmers uit. En bijzondere

van de ziekenhuisapotheek – Jan

leggen we de tafeltjesmethode uit

medicatie? “Cefazoline”, antwoordt

Jansen, heeft zelf diverse bereidingen

(zie de Balietips op pagina 10, red.),

Mady. “Dat is een soort überantibio-

voor oogmedicatie ontwikkeld. Een

we geven een instructiekaart mee en

ticum, tegen heel gemene ‘beestjes’

paar voorbeelden: povidon-jodium-

we wijzen op de app en de website

die je oog behoorlijk kapot kunnen

druppels tegen een adenovirus, de

over oogdruppelen die het ziekenhuis

maken." Dat zijn typisch de patiënten

zojuist genoemde cefazoline-oog-

heeft opgezet (zie kader op pagina 48).

bij wie de behandeling in de eerste of

druppels tegen ernstige bacteriële

Want goed oogdruppelen is zo

tweede lijn niet aansloeg en die

infecties en foscarnet-oogdruppels

belangrijk. Als het niet goed gebeurt,

worden verwezen naar Het

tegen herpes als aciclovir niet meer

krijg je te weinig in het oog en werkt

Oogziekenhuis.

helpt. Maar deze medicamenten

het niet”, legt Belinda uit. Soms zetten

worden niet bereid in de OOGapotheek

de artsen ‘oogdruppelinstructie’ op het

of in de ziekenhuisapotheek.

recept als ze vermoeden dat de patiënt niet goed druppelt.

UA | 3 | 2014

>> Lees verder op pagina 48

| 47

EVEN VOORSTELLEN

Bereidingen worden uitbesteed aan een centrale bereidingsapotheek. Zelf bereiden is niet haalbaar; daarvoor moet je zoveel investeren in apparaten en in maatregelen om aan de regels te voldoen”, vertelt Belinda.

Medicatiebewaking Zoals in alle apotheken, vindt bij uitgifte van medicatie natuurlijk een goede medicatiecontrole plaats. Als een patiënt geen actueel medicatieoverzicht bij zich heeft, wordt daarom contact opgenomen met de eigen apotheek. “We moeten bijvoorbeeld weten of iemand bloedverdunners gebruikt, want dan geven we bepaalde antibiotica zoals Augmentin of doxycycline niet uit. De trombosedienst

Mady Jongejan schrijft de medicatie aan.

moet dan worden gewaarschuwd en dat kan beter door de eigen apotheek

Team van de OOGapotheek

gebeuren”, vertelt Faridah. “Soms

Het team van de Oogapotheek bestaat uit

zien we op een medicatieoverzicht

totaal vier apothekersassistenten en een apotheker. De apotheker is tevens de

medicijnen die we niet kennen. Dat is dan iets nieuws, bijvoorbeeld voor

elkaar beleefd op de nummertjes-

diabetes of voor COPD. Daarvan zijn we

automaat. De apothekersassistenten

niet altijd op de hoogte, maar gelukkig

laten zich niet gek maken. “Dan zit je

waarschuwt het AIS voor interacties als

alleen maar in de stress”, vindt Faridah.

dat nodig is.”

De patiënten zien dat je bezig bent; dat maakt een hoop goed. En als

De eigen apotheek van de patiënt

iemand chagrijnig is, lossen we dat

wordt ook ingeschakeld als een

op met een grapje.”

medicijn onverhoopt niet op voorraad

Nee, ze zouden niet terug willen naar

is. Dan wordt het recept doorgefaxt,

de gewone apotheek. “Ik vond het niet

eventueel met vermelding waar een

leuk meer in de stadsapotheek”, zegt

medicijn besteld kan worden of met

Belinda. Faridah is het met haar eens:

een bereidingsinstructie. Aan de

“Hier is het prettig, met fijne patiënten

patiënt wordt doorgegeven wanneer

en fijne collega’s. We zijn goed op

het medicijn klaarligt bij de apotheek,

elkaar ingespeeld en weten wat we

of dat het wordt thuisbezorgd.

aan elkaar hebben.” De anderen

apotheker voor Het Oogziekenhuis. Gewoonlijk zijn er twee apothekersassistenten aanwezig.

App en website over oogdruppelen Voor duidelijke oogdruppelinstructie kun je verwijzen naar: – www.oogdruppelen.nl – de app OOGdruppelen (zie App nieuws, pag. 30)

kunnen dat alleen maar beamen. <

Niet gek Meestal staan er twee apothekersassistenten in de OOGapotheek. Dagelijks helpen ze er ongeveer tweehonderd patiënten – uit het hele land. De rij wachtenden kan behoorlijk groeien. Maar de patiënten staan of zitten geduldig te wachten en wijzen

UA | 3 | 2014

| 48

BRANCHE

Branchenieuws

Langere wachttijden en andere ergernissen Patiënten moeten in de apotheek vaak langer wachten dan voorheen. Een

Zorgwijzer voor pijn bij de bevalling

gevolg van het prestatiebekostigingssysteem. Dat staat te lezen in het Marketingrapport Apotheken 2014 van Van Es Marketingservices. Het bureau ondervroeg duizend consumenten. Een kwart zei langer te moeten wachten dan voorheen, 65% vond dat de wachttijd hetzelfde was gebleven. 20% zei dat hun preferente geneesmiddel vaker niet op voorraad was dan voorheen, 55% merkte geen verschil. Een andere uitkomst is dat patiënten vaak moeten terugkomen omdat het preferente geneesmiddel niet voorradig is. Patiënten vinden het ook vreemd dat ze in de apotheek een ander merk krijgen dan de arts voorschrijft. Ze krijgen dan het gevoel niet de juiste behandeling te krijgen en zijn daarover vaak verontwaardigd. Of ze krijgen een ander merk dan de verzekering vergoedt. Kosten en betalingen zijn een grote bron van ergernis: meerkosten voor een nietpreferent merk, direct moeten afrekenen en natuurlijk de apart berekende terhandstellingskosten. Hoewel de apotheken het financieel juist moeilijk hebben, krijgen ze hierdoor het imago van ‘zakkenvullers’. Zie voor meer informatie: www.marktdata.nl.

Pijn bij de bevalling. Het hoort erbij, zegt de een. Doe er wat aan, zegt de ander. In de Zorgwijzer ‘Pijn bij de bevalling’ die begin mei werd gepubliceerd, staan aanwijzingen voor het verminderen van pijn. Zo legt de zorgwijzer uit hoe je je als vrouw kunt voorbereiden, hoe je kunt zorgen voor een omgeving waarin je je prettig voelt en op welke andere niet-medicinale manieren je pijn kunt verminderen. Maar er wordt ook ingegaan op de mogelijke medicinale pijnstilling (de ruggenprik, lachgas, pethidine, remifentanil) en de voor- en nadelen

Nierstichting start campagne over medicijnen Medicijnen moeten u beter maken. Niet slechter. Dat is de titel van een campagne van de Nierstichting die dinsdag 20 mei 2014 van start is gegaan. Doel van de campagne is om de medicatieveiligheid te verbeteren. Laat dat nou ook jouw doel in de apotheek zijn! Hangt de poster al bij jullie in de apotheek?

ervan. In de zorgwijzer worden de volgende onderwerpen besproken: • welke pijn er kan ontstaan tijdens (de verschillende fases van) een bevalling; • de non-medicinale manieren voor pijnverlichting; • welke medicijnen er zijn voor pijnverlichting (en de voor- en nadelen

Een slechte nierfunctie wordt lang niet altijd doorgegeven aan de apotheek, terwijl dit sinds

daarvan); • een keuzehulp.

augustus 2013 verplicht is, meldt de Nierstichting. Daarom stimuleert de stichting patiënten om met hun arts en apotheker in gesprek te gaan en om hen toestemming te geven de

www.zorgwijzer.nl/zorgwijzers/ pijn-tijdens-bevalling

nierfunctiewaarden door te geven. In Nederland hebben ruim een miljoen mensen chronische nierschade. Omdat de nierschade vaak een gevolg is van diabetes, hoge bloeddruk en hart- en vaatziekten, gaat het veelal om mensen die medicijnen gebruiken. Voor de apotheek zijn posters, folders en een diashow beschikbaar om patiënten bewust te maken van de mogelijke risico’s van medicijnen bij een verminderde nierfunctie. Zij hebben een grotere kans op bijwerkingen en op verergering van de nierschade. Bij 15% van de medicijngebruikers met een afwijkende nierfunctie blijkt aanpassing van de medicatie noodzakelijk te zijn. De voorlichtingsmaterialen zijn te bestellen of te downloaden via www.nierstichting.nl/apotheker. Op deze website staat ook een kort filmpje over nieren en medicijnen. Heel geschikt om in de apotheek aan patiënten te laten zien!

UA | 3 | 2014

| 49

NU VERKRIJGBAAR IN NEDERLAND!

Doe nu ook de E-learning op ApoWeb!

!

GRIP OP MIGRAINE VERLICHT SNEL DE PIJN EN BIJBEHORENDE SYMPTOMEN zoals hoofdpijn, gevoeligheid voor licht en geluid en misselijkheid

Begint te werken na 30 minuten1

K (samenvatting van productkenmerken/bijsluiter Excedrin, acetylsalicylzuur, paracetamol, cafeïne). een geneesmiddel. Niet gebruiken bij kinderen jonger dan 18 jaar, in geval van overgevoeligheid aan etylsalicylzuur of andere niet-steroïdale anti-inflammatoire middelen, bij maagpatiënten, tijdens de gerschap of bij inname van meer dan 15 mg methotrexaat per week. Lees voor gebruik de bijsluiter. Novartis Consumer Health BV. P3NL130052. KOAG112-0713-1671.

Verkorte product informatie Advagraf® Naam van het geneesmiddel: Advagraf 0,5 mg, 1 mg, 3 mg en 5 mg capsules met verlengde afgifte, hard, bevatten respectievelijk 0,5 mg, 1 mg, 3mg en 5 mg tacrolimus (als monohydraat). Indicaties: Profylaxe van transplantaat-afstoting bij volwassen allogene niertransplantaat- of levertransplantaat ontvangers. Behandeling van afstoting van allogene transplantaten bij volwassen patiënten die eerder zonder succes met andere immunosuppressieve geneesmiddelenwerden behandeld Farmacotherapeutische groep: Macrolide immunosuppressief middel, ATC-code: L04A A05. Dosering en wijze van toediening: Advagraf is een eenmaal daagse orale formulering van tacrolimus. Advagraf capsules dienen direct na uitname uit de blisterverpakking te worden ingenomen. De capsules dienen in zijn geheel met vloeistof (bij voorkeur water) te worden ingenomen (liefst in de ochtend) op een lege maag of ten minste 1 uur vóór of 2-3 uur na de maaltijd. Contra-indicaties: Overgevoeligheid voor tacrolimus of andere macroliden of één of meer van de hulpstoffen. Bijzondere waarschuwingen en voorzorgen bij gebruik: Er zijn medicatiefouten gemeld, waaronder onbedoelde, ongewilde of zonder toezicht uitgevoerde substitutie van tacrolimus formuleringen met directe of verlengde afgifte. Dit heeft geleid tot ernstige ongewenste voorvallen, waaronder transplantaatafstoting, of andere bijwerkingen die mogelijk het gevolg zijn van ofwel onvoldoende ofwel overmatige blootstelling aan tacrolimus. Patiënten dienen op dezelfde formulering van tacrolimus te blijven met het daarmee overeenkomende dagelijkse doseringsregime; wijzigingen in de formulering of het regime dienen uitsluitend plaats te vinden onder scherp toezicht van een transplantatiespecialist. Advagraf wordt niet aanbevolen voor gebruik bij kinderen jonger dan achttien jaar vanwege gelimiteerde gegevens over veiligheid en/of effectiviteit. Gedurende de vroege fase post transplantatie dient controle van de volgende parameters routinematig te worden uitgevoerd: bloeddruk, ECG, neurologische- en visuele status, nuchtere bloedglucosespiegels, bloedwaarden elektrolyten (met name kalium), lever- en nierfunctietesten, hematologische parameters, bloedstollingsbepalingen en plasma-eiwitbepalingen. Fytotherapeutica die Sint Janskruid (Hypericum perforatum) bevatten dienen gedurende therapie met Advagraf te worden vermeden. Gecombineerde toediening van ciclosporine en tacrolimus dient te worden vermeden en voorzichtigheid is geboden bij toediening van tacrolimus aan patiënten die voorheen met ciclosporine zijn behandeld. Het gebruik van grote hoeveelheden kalium of van kaliumsparende diuretica dient te worden vermeden. Bepaalde combinaties van tacrolimus met geneesmiddelen waarvan nefrotoxische of neurotoxische effecten bekend zijn kunnen het risico van deze effecten versterken. Immunosuppressiva kunnen effect hebben op de reactie op vaccinatie, en vaccinatie gedurende gebruik van tacrolimus kan minder effectief blijken. Het gebruik van levende, verzwakte vaccins dient te worden vermeden. Omdat de bloedspiegels van tacrolimus aanzienlijk kunnen veranderen tijdens episoden van diarree wordt extra monitoren van de tacrolimus concentratie aangeraden tijdens episoden van diarree. Risicopatiënten op ventriculaire- en septumhypertrofie die een substantieel hogere dosis immunosuppressiva krijgen, dienen regelmatig gemonitord te worden. Indien zich afwijkingen voordoen, dient dosisverlaging van Advagraf of overschakeling op een ander immunosuppressivum te worden overwogen. Tacrolimus kan het QT interval verlengen maar substantieel bewijs dat Torsades de Pointes veroorzaakt kan worden ontbreekt. Voorzichtigheid is geboden bij patiënten met de diagnose, of verdenking op congenitaal verlengd QT-syndroom. Er is melding gemaakt van de ontwikkeling van EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen. Een combinatie van immunosuppressiva, zoals het gelijktijdig geven van antilymfocytische antilichamen, verhoogt het risico op EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen. Bij EBV-virus capside antigen (VCA)-negatieve patiënten is melding gemaakt van een verhoogd risico op het ontwikkelen van lymfoproliferatieve afwijkingen. Daarom dient bij deze patiëntengroep de EBV-VCA serologie bekend te zijn voordat de Advagraf behandeling wordt gestart. Tijdens de behandeling wordt het nauwkeurig volgen met EBV-PCR aangeraden. Zoals met andere immunosuppressiva dient, met het oog op potentiële risico’s op maligne veranderingen van de huid, blootstelling aan zon- en UV-licht beperkt te blijven door beschermende kleding te dragen en door zonnebrandcrème met een hoge beschermingsfactor te gebruiken. Zoals bij andere potente immunosuppressieve middelen is het risico op secundaire kanker onbekend. Patiënten die behandeld worden met immunosuppressiva, waaronder Advagraf, hebben een verhoogd risico op opportunistische infecties (viraal, bacterieel, fungaal en protozoaal). Hieronder vallen BK-virus geassocieerde nefropathie en JC-virus geassocieerde progressieve multifocale leuko-encefalopathie (PML). Bij patiënten die behandeld zijn met tacrolimus is melding gemaakt van de ontwikkeling van posterior reversibel encefalopathy syndroom (PRES). Indien patiënten die tacrolimus gebruiken symptonen hebben die mogelijk duiden op PRES, dient een radiologisch onderzoek uitgevoerd te worden. Er is beperkte ervaring bij non-blanke personen en patiënten met een verhoogd immunologisch risico. Capsules bevatten lactose. De printinkt gebruikt voor opdruk van de Advagraf capsules bevat soja lecithine. Interacties: Tacrolimus wordt gemetaboliseerd via CYP3A4 in de lever en in de darmwand. Zie de complete SPC tekst voor een overzicht van geneesmiddelen waarmee een interactie bestaat. Zwangerschap, borstvoeding en vruchtbaarheid: Tacrolimus kan worden overwogen bij zwangere vrouwen indien er geen veiliger alternatief beschikbaar is. Zie volledige SPC tekst voor verdere toelichting. Bijwerkingen: Veel van de hieronder weergegeven bijwerkingen zijn reversibel en/of reageren op dosisverlaging. Volgende bijwerkingen deden zich vaak (≥ 1/100 tot < 1/10) tot zeer vaak (≥ 1/10) voor (zie de volledige SPC tekst voor de bijwerkingen met incidentie soms; zelden; zeer zelden, niet bekend). Zeer vaak: hoofdpijn, tremor, diarree, misselijkheid, nierfunctiestoornissen, diabetes mellitus, hyperglycemie, hyperkaliemie, hypertensie, abnormale resultaten leverfunctie test, slapeloosheid. Vaak: ischemische coronaire arterie aandoeningen, tachycardie, anemie, thrombocytopenie, leukopenie, afwijkende rode bloedcel analyse, leukocytose, zenuwstelselaandoeningen, convulsies, verminderd bewustzijn, perifere neuropathie, duizeligheid, sensibiliteit- en gevoelsstoornissen, verminderd vermogen tot schrijven, oogaandoeningen, wazig zien, fotofobie, oorsuizen, parenchymale long afwijkingen, dyspnoe, pleurale effusie, hoesten,faryngitis,neusverstopping en ontstekingen, maagdarm klachten, braken, gastrointestinale en abdominale pijn, ontstekingsreacties van het maagdarmstelsel, gastrointestinale bloedingen, gastrointestinale ulceratie en perforatie, ascites, stomatitis en zweervorming, constipatie, tekenen en symptomen van slechte spijsvertering, flatulentie, opzwelling en vergroting, zachte ontlasting, nierfalen, acuut nierfalen, toxische nefropathie, tubulair necrose, problemen met urineren, oligurie, blaas en urethra symptomen, uitslag, pruritis, alopecia, acne, toenemend zweten, gewrichtspijn, rugpijn, spierkrampen, pijn in de ledematen, anorexia, metabole acidosis, andere stoornissen in de electrolythuishouding, hyponatremie, hypervolemie, hyperuricemie, hypomagnesemie, hypokaliemie, hypocalciemie, verminderde eetlust, hypercholesterolemie, hyperlipdemie, hypertriglyceridemie, hypofosfatemie, primaire transplantaat dysfunctie, thromboembolische en ischemische voorvallen, vasculair hypotensieve aandoeningen, bloedingen, perifeer vasculaire aandoeningen, koorts, pijn en onbehagen, asthenie, oedeem, verstoorde gewaarwording van de lichaamstemperatuur, verhoogd alkalische fosfatase in het bloed, gewichtstoename, galgang aandoeningen, hepatocellulaire schade en hepatitis, galstuwing en geelzucht, verwardheid en desoriëntatie, depressie, symptomen van angst, hallucinaties, geestelijke gestoordheid, depressieve gevoelens, stemmings-afwijkingen en stemmingswisselingen, nachtmerries. Neoplasmata, benigne, maligne en niet-gespecificeerd Patiënten die immunosuppressieve therapie ondergaan lopen een verhoogd risico op maligniteiten. Zowel benigne als maligne neoplasmata, inclusief EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen en huidmaligniteiten zijn gerapporteerd. Afleveringstatus UR Inschrijving Advagraf 0,5 mg capsules (EU/1/07/387/002); Advagraf 1 mg capsules (EU/1/07/387/004); Advagraf 3 mg capsules (EU/1/07/387/012); Advagraf 5 mg capsules (EU/1/07/387/008). Vergoeding Advagraf wordt volledig vergoed; voor prijzen zie G-standaard. Volledige productinformatie is op aanvraag verkrijgbaar bij: Astellas Pharma B.V. Sylviusweg 62 2333 BE Leiden. Tel.: 071-5455854 Fax: 071-5455850. Datum: december 2013 14-adv-005 * Van Hooff JP, et al. Clin Transplant 2011;25:E1-E12.

Astellas Pharma B.V., Postbus 344, 2300 AH Leiden. Tel: 071 - 5455854, Fax: 071 - 5455850.

morgen kunt u haar gerust weer een vraag stellen

Bel de gratis KWF Kanker Infolijn 0800 - 022 66 22 Al uw persoonlijke vragen over kanker persoonlijk beantwoord

Waarom UA?

Colofon

UA, het eerste glossy vakblad voor apothekersassistenten, heeft als doelstelling

UA – Uitsluitend voor apothekersassistenten – is een onafhankelijk vakblad speciaal voor de medewerkers in de apotheek. UA geeft branche-informatie, praktijktips, scholings- en trainingsnieuws en relevante productbeschrijvingen. UA belicht trends en laat mensen uit het vak aan het woord over hun aanpak en ervaringen. UA wordt gerealiseerd door een keur aan specialisten, journalisten en deskundigen.

apothekersassistenten te voorzien van achtergrondinformatie en praktische feitjes en weetjes, zodat ze klanten beter kunnen adviseren over de producten in de apotheek. Met als uiteindelijk resultaat: beter gebruik van de producten, hogere klanttevredenheid en een verbeterde therapietrouw. Voorts wordt de kwaliteit van het verkoopadviesgesprek van de apothekersassistent verhoogd door het geven van zowel achtergrond- als productinformatie en handige tips.

Oplage: 12.500 exemplaren

In het volgende nummer onder andere:

Redactiesecretariaat en administratie: H&B Publishing B.V., Postbus 68, 1300 AB Almere, tel.: 036-548 63 33; fax: 036-548 63 30. E-mail: [email protected] www.ua.nl Directeur-uitgever: Ruud Vester

• Ouderen

Hoofdredactie: Winifred Hazelhoff Roelfzema Accountmanagement: Elisabeth Lopes Escudeiro Website en ondersteuning: Cynthia Dikoen

• Psoriasis

Vormgeving: Booster Fotografie: Fotografie: Eef Bongers (pag. 5, 24-26, 32, 46-48), Werry Crone (pag. 41), Marieke de Haas

• COPD

(pag. 45)

• Vechten tegen chronische hepatitis

Winifred Hazelhoff Roelfzema, Henriëtte Leenders,

Auteurs: Anneke Angenent, Claudia Demmers, Marjam Overmars, Betty Rombout, Willem Rozeboom, Dieuwertje Rijlaarsdam, Karien Vissers Adviseurs: Annette Leijen (apotheker), Monique Knoops (docent FPZ) Eindredactie: Margot van Gils Cover: fotografie: Marieke S. de Haas en Christian Fielden; visagie: Djolien de Kreij; model: Emmy Hoogervorst, Mediq Apotheek Venendaal-Zuid Abonnementen: Gratis naar de apotheek. Abonnement voor apotheek en alle apothekersassistenten met verzending naar de thuisadressen: € 49,50 (incl. btw) per jaar. Losse nummers € 9,50 (incl. btw) Bovenstaande prijzen gelden voor verzending binnen Nederland. Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan. Facturatie gebeurt per kalenderjaar. Redactie en uitgever zijn niet aansprakelijk voor de inhoud van de onder auteursnaam opgenomen artikelen en van de advertenties. UA-app: gratis.

Disclaimer De meningen die in deze uitgave worden geuit, zijn die van de geïnterviewden of geraadpleegde

© 2014 H&B Publishing B.V., Almere. Alle rechten voorbehouden. Geen enkel onderdeel van deze uitgave mag zonder uitdrukkelijke toestemming

bronnen en niet noodzakelijkerwijs die van de uitgever. De inhoud van deze uitgave is met grote

van de uitgever worden verveelvoudigd, opgeslagen

zorg samengesteld. Desalniettemin zijn onvolkomenheden niet altijd te vermijden, mede door de

in een documentatiesysteem of openbaar gemaakt,

snelle ontwikkelingen in de medische wereld. De redacteuren en uitgever aanvaarden geen enkele

noch met elektronische, noch met mechanische

aansprakelijkheid voor de juistheid van de informatie, noch voor enige schade en/of letsel aan

methoden, door fotokopie, opname of anderszins.

personen en/of goederen uit hoofde van productaansprakelijkheid, onjuiste of onvolledige

ISSN 2211-0941

informatie of ontstaan door het toepassen van de in deze uitgave genoemde methoden of producten. De lezer wordt aanbevolen om de besproken diagnoses, behandelingen en productaanwijzingen altijd te controleren in het licht van de nieuwste publicaties. Personen op foto’s komen niet per se in de artikelen voor.

UA | 3 | 2014

| 51