NUMMER 5 OKTOBER 2015 Heeft jouw apotheek een apotheekabonnement? Dan kun je UA thuis ontvangen

NUMMER 5 | OKTOBER 2015

een apotheek w u jo t f t? e He nnemen o b a k e e h apot is je UA thu n u k n a D en ontvang

In dit nummer onder meer: Thema inhalatie: “Inhalatie-instructie hoort bij de apotheek” Inhalatie-instructie: hoe houd jij je kennis op peil? Balietips over inhalatie

En verder:

JAARGANG 5

Het afbouwen van antidepressiva Littekens en hun verzorging De evolutie van de doordrukstrip Militairen achter de balie

Advertentie receptgeneesmiddel

OP RECEPT

De visie van prof. Thys van der Molen: “Inhalatie-instructie

hoort bij de apotheek” 6 Inhalatie-instructie: hoe houd jij je kennis op peil? 10 Luchtwegnieuws 14 Vitamine D, zeker in de donkere dagen 19 Alles over het afbouwen van antidepressiva 20 Productnieuws 23 Therapietrouwnieuws 25 Balietips – Inhalatie 26 Hoe werkt het: Systemische bijwerkingen van inhalatiecorticosteroïden 29

ZELFZORG

Q10 bij hartfalen 31 Het mondslijmvlies: onze ‘waker’ 32

Zelfzorgnieuws 33

VERZORGING BRANCHE

Littekens en hun verzorging 34 Verzorgingstips 37

Annekedotes – Tweedehands 17 Covergirl – Fieke Geurts 39

Even voorstellen – Militairen achter de balie 40 Aan het woord: Vergeet de mantelzorger niet 43 De evolutie van de doordrukstrip 44 Branchenieuws 45 40

26

10

20 6

UA | 5 | 2015

| 3

APOTHEKERSASSISTENT (24-32 uur/week) In apotheek De Brug, de poliklinische apotheek van het Flevoziekenhuis in Almere verstrekken we veelal specialistische genees- en hulpmiddelen; 7 dagen per week, 24 uur per dag. Meer dan 70% van de geneesmiddeluitgiftes betreft een EU. Een robot neemt je veel werk uit handen. Zo kun jij je richten op jouw patiënt.

BESCHIK JIJ OVER • het diploma apothekersassistent; • recente en minimaal 2 aangesloten jaren werkervaring als allround en baliegerichte apothekersassistent; • een vriendelijke, hulpvaardige, leergierige en zelfstandige werkhouding; • een voorliefde voor baliewerk?

BEN JIJ VERDER • goed in communiceren en luisteren; • empathisch en klantgericht; • flexibel en oplossingsgericht?

MEER INFORMATIE Wat wij bieden, zie je op https://www.zorggroep-almere.nl/ vacatures/apothekersassistent_de_brug2.php Telefoon 036 - 5454378, vraag naar Danielle van der Duin, apotheker.

salmeterol/fluticason 50/500 AirFluSal Forspiro 50/500 microgram/dosis, inhalatiepoeder, voorverdeeld Naam: AirFluSal Forspiro 50/500 microgram/dosis, inhalatiepoeder, voorverdeeld. Samenstelling: Elke afgemeten dosis van dit middel geeft 50 microgram salmeterol DOV VDOPHWHURO [LQDIRDDW  HQ  PLFURJUDP ÁXWLFDVRQSURSLRQDDW DI 'LW NRPW overeen met een afgegeven dosis van 45 microgram salmeterol (als salmeterol [LQDIRDDW  HQ  PLFURJUDP ÁXWLFDVRQSURSLRQDDW %HYDW ODFWRVH ,QGLFDWLHV Astma: AirFluSal Forspiro is geïndiceerd voor de reguliere behandeling van astma, wanneer het gebruik van een combinatieproduct (langwerkende ß2-agonist en inhalatiesteroïd) geschikt wordt bevonden bij patiënten die onvoldoende onder controle zijn met een corticosteroïd per inhalatie en een kortwerkende ß2-agonist per inhalatie die “indien nodig” wordt gebruikt of bij patiënten die al onder controle zijn met een corticosteroïd en een langwerkende ß2-agonist SHU LQKDODWLH &23' $LU)OX6DO )RUVSLUR LV JHwQGLFHHUG YRRU GH V\PSWRPDWLVFKH EHKDQGHOLQJ YDQ SDWLsQWHQ PHW &23' )(9  YDQ GH YRRUVSHOGH QRUPDOH waarde (prebronchodilatoir)) en een voorgeschiedenis van herhaalde H[DFHUEDWLHV GLH VLJQLÀFDQWH V\PSWRPHQ KHEEHQ RQGDQNV UHJHOPDWLJ JHEUXLN YDQ HHQ EURQFKXVYHUZLMGHU 'RVHULQJ $LU)OX6DO )RUVSLUR LV XLWVOXLWHQG YRRU JHEUXLN SHU LQKDODWLH 'H GRVHULQJ PRHW JHWLWUHHUG ZRUGHQ QDDU GH ODDJVW PRJHOLMNH GRVHULQJZDDUELMGHV\PSWRPHQHIIHFWLHIRQGHUFRQWUROHEOLMYHQ$VWPDHQ&23' YROZDVVHQHQPDDOGDDJVLQKDODWLH$LUÁXVDO)RUVSLURPDJQLHWJHEUXLNWZRUGHQ ELMNLQGHUHQHQDGROHVFHQWHQ&RQWUD,QGLFDWLHV2YHUJHYRHOLJKHLGYRRUÁXWLFDVRQ salmeterol of lactose. Waarschuwingen en voorzorgen: Het behandelregime van astma dient normaal gesproken een stapsgewijs programma te volgen en de respons van de patiënt dient klinisch en met longfunctietests gecontroleerd te worden. AirFluSal Forspiro is niet bestemd voor de behandeling van acute DVWPDV\PSWRPHQZDDUELMHHQVQHOHQNRUWZHUNHQGHEURQFKXVYHUZLMGHUQRGLJLV Ernstige astmagerelateerde bijwerkingen en exacerbaties kunnen optreden tijdens EHKDQGHOLQJPHW$LU)OX6DO)RUVSLUR9RRU]LFKWLJKHLGLVJHERGHQELMSDWLsQWHQPHW longtuberculose, ernstige cardiovasculaire aandoeningen, hartritmestoornissen, GLDEHWHVPHOOLWXVWK\URWR[LFRVHRIRQJHFRUULJHHUGHK\SRNDOLsPLHRIELMSDWLsQWHQ die neigen tot lage serumkaliumwaarden.Er zijn vaker luchtweginfecties gemeld LQ YHUJHOLMNLQJ PHW SODFHER ,QWHUDFWLHV *HOLMNWLMGLJ JHEUXLN YDQ QLHWVHOHFWLHYH als selectieve ß-blokkers dient te worden vermeden tenzij er dwingende redenen ]LMQRPGH]HWHJHEUXLNHQ*HOLMNWLMGLJJHEUXLNYDQDQGHUHßV\PSDWKLFRPLPHWLFD NDQHHQSRWHQWLHHODGGLWLHIHIIHFWKHEEHQ*HOLMNWLMGLJHWRHGLHQLQJYDQNUDFKWLJH CYP 3A4 remmers (zoals ritonavir, ketoconazol en itraconazol) kan leiden tot een YHUKRRJGHV\VWHPLVFKHEORRWVWHOOLQJDDQÁXFWLFDVRQHQVDOPHWHUROHQGLHQWLQGLHQ mogelijk, te worden vermeden. Zwangerschap en borstvoeding: Het gebruik van AirFluSal Forspiro door zwangere vrouwen mag alleen worden overwogen als het verwachte voordeel voor de moeder groter is dan het mogelijke risico voor de IRHWXV+HWLVQLHWEHNHQGRIVDOPHWHUROHQÁXWLFDVRQSURSLRQDDWPHWDEROLHWHQLQ de menselijke moedermelk worden uitgescheiden. Een risico voor pasgeborenen/ EDE\·V GLH ERUVWYRHGLQJ NULMJHQ NDQ QLHW ZRUGHQ XLWJHVORWHQ %LMZHUNLQJHQ =HHU YDDNKRRIGSLMQHQQDVRIDU\QJLWLV9DDNFDQGLGLDVLVYDQPRQGHQNHHOSQHXPRQLH EURQFKLWLV K\SRNDOLHPLH LUULWDWLH YDQ GH NHHO KHHVKHLGG\VIRQLH VLQXVLWLV FRQWXVLHV VSLHUNUDPSHQ WUDXPDWLVFKH IDFWXUHQ DUWUDOJLH HQ P\DOJLH =HOGHQ ]LMQ DQDI\ODFWLVFKHUHDFWLHVJHPHOG5DDGSOHHJGH6P3&YRRUDQGHUHELMZHUNLQJHQ 5HJLVWUDWLHQXPPHU 59*  $ÁHYHULQJVVWDWXV 85 5DDGSOHHJ YRRU GH volledige informatie de geregistreerde Samenvatting van de Productkenmerken. 2SDDQYUDDJYHUNULMJEDDUELM6DQGR]%93RVWEXV$+$OPHUHWHO 9HUNRUWHSURGXFWLQIRUPDWLH9DXJ63

Verkorte productinformatie ADVAGRAF. Beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg worden verzocht alle vermoedelijke bijwerkingen te melden via de website van het Nederlands Bijwerkingen Centrum Lareb (www.lareb.nl). Samenstelling: Advagraf 0,5 mg, 1 mg, 3 mg, 5 mg, capsules met verlengde afgifte, hard, bevatten respectievelijk 0,5 mg, 1 mg, 3 mg, 5 mg tacrolimus (als monohydraat). Therapeutische indicatie: Profylaxe van transplantaatafstoting bij volwassen allogene niertransplantaat- of levertransplantaat ontvangers. Behandeling van afstoting van allogene transplantaten bij volwassen patiënten die eerder zonder succes met andere immunosuppressieve geneesmiddelen werden behandeld. Dosering en wijze van toediening: Advagraf is een eenmaaldaagse orale formulering van tacrolimus. Startdosering is na niertransplantatie 0,2-0,3 mg/kg/dag, na levertransplantatie 0,1-0,2 mg/kg/dag, gegeven in de ochtend. Gedurende periode post-transplantatie kan dosis gewoonlijk Advagraf verlaagd worden. Conversie van Prograft naar Advagraf: 1:1 (mg:mg), totale dagdosering. Gedurende onderhoudstherapie zijn bij zowel lever-, hart- als niertransplantatie de bloedconcentraties doorgaans tussen 5-15 ng/ml. Therapeutische geneesmiddelmonitoring is nodig bij instellen van de patiënt op tacrolimus en bij wijzigingen in medicatie. Contra-indicaties: Overgevoeligheid voor tacrolimus of andere macroliden of een of meer van de hulpstoffen. Bijzondere waarschuwingen en voorzorgen bij gebruik: Er zijn medicatiefouten gemeld, waaronder onbedoelde, ongewilde of zonder toezicht uitgevoerde substitutie van tacrolimus formuleringen met directe of verlengde afgifte. Dit heeft geleid tot ernstige bijwerkingen, waaronder transplantaatafstoting, of andere bijwerkingen die mogelijk het gevolg zijn van ofwel onvoldoende ofwel overmatige blootstelling aan tacrolimus. Patiënten dienen te blijven op dezelfde formulering van tacrolimus met het daarmee overeenkomende dagelijkse doseringsregime; wijzigingen in de formulering of het regime dienen uitsluitend plaats te vinden onder scherp toezicht van een transplantatiespecialist. Advagraf wordt niet aanbevolen voor gebruik bij kinderen jonger dan achtien jaar. Gedurende vroege fase post-transplantatie dient controle van de volgende parameters routinematig te worden uitgevoerd: bloeddruk, ECG, neurologische- en visuele status, nuchtere bloedglucosespiegels, elekrolyten, lever- en nierfunctietesten, hematologische en bloedstollingsparameters en plasma-eiwitbepalingen. Bij klinisch relevante afwijkingen dient aanpassing van immunosuppressief regime te worden overwogen. Wanneer stoffen zoals sterke remmers inductoren van CYP3A4 worden gecombineerd met tacrolimus, zal de tacrolimus bloedconcentratie gemonitord moeten worden en eventuele dosisaanpassing doorgevoerd, zodat de bloedspiegel onveranderd blijft. Sint Janskruid (Hypericum perforatum) bevattende fytotherapeutica dienen gedurende therapie met Advagraf te worden vermeden vanwege het risico van interacties die tot een verlaging van tacrolimusbloedconcentraties en therapeutisch effect van tacrolimus kunnen leiden. Gecombineerde toediening van ciclosporine en tacrolimus dient te worden vermeden en voorzichtigheid is geboden bij toediening van tacrolimus aan patiënten die voorheen met ciclosporine zijn behandeld. Het gebruik van grote hoeveelheden kalium of van kaliumsparende diuretica dient te worden vermeden. Bepaalde combinaties van tacrolimus met geneesmiddelen waarvan nefrotoxische of neurotoxische effecten bekend zijn, kunnen het risico van deze effecten versterken. Vaccinatie gedurende gebruik van tacrolimus kan minder effectief blijken. Het gebruik van levende, verzwakte vaccins dient te worden vermeden. Extra monitoren van de tacrolimusconcentratie wordt aangeraden tijdens episoden van diarree, omdat de bloedspiegels van tacrolimus dan kunnen veranderen. Risicopatiënten op ventriculaire- en septumhypertrofie die substantieel hogere dosis immunosuppressiva krijgen, dienen regelmatig gemonitord te worden. Indien zich afwijkingen voordoen, dient dosisverlaging van Advagraf of overschakeling op een ander immunosuppressivum te worden overwogen. Tacrolimus kan het QT-interval verlengen en Torsades de Pointes veroorzaken. Voorzichtigheid is geboden bij diagnose, of verdenking op congenitaal of verworven verlengd QT-syndroom. Bij patiënten behandeld met tacrolimus is melding gemaakt van ontwikkeling van EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen. Bij EBV-VCA negatieve patiënten is melding gemaakt van een verhoogd risico op deze afwijkingen. Zoals bij andere potente immunosuppressieve middelen is het risico op secundaire kanker onbekend. Blootstelling aan zon- en UV-licht zoveel mogelijk beperken dmv beschermende kleding en zonnebrandcrème met hoge factor. Patiënten behandeld met immunosuppressieva, oa. Advagraf, hebben verhoogd risico op opportunistische infecties. Patiënten behandeld met tacrolimus is melding gemaakt van ontwikkeling van PRES en van PRCA (bij laatste groep waren risicofactoren hierop gemeld). Dosisverlaging kan noodzakelijk zijn bij patiënten met ernstig gestoorde leverfunctie. Advagraf mag niet gebruikt door patiënten met galactose-intolerantie, Lapp-lactase-deficientie of glucose-galactose-malabsorptie. Ernst van overgevoeligheid voor pinda’s of soja dient te worden afgewogen. Interacties: CYP3A4 remmers welke mogelijk leiden tot stijging van de tacrolimusbloedspiegel en waarbij dosisverlaging nodig is: ketokonazol, fluconazol, itraconzol, viroconazol, erytromycine, HIV proteaseremmers, HCV proteaseremmers, (Chinese) kruidenmiddelen die extracten van Schisandra sphenanthera. Grapefruitsap dient vermeden ivm verhogen van tacrolimusspiegel. CYP3A4 inductoren welke mogelijk leiden tot verlaging van tacrolimusspiegels: rifampicine, fenytoine, St. Janskruid. Bijwerkingen: Zeer vaak: Nierfunctiestoornissen, hyperglycemie, diabetes mellitus, hyperkaliëmie, infecties, hypertensie, slapeloosheid, hoofdpijn, tremor, diarree, misselijkheid, abnormale leverfunctietesten. Vaak: anemie, thrombocytopenie, leukopenie, afwijkende rodebloedcel analyse, leuocytose, anorexia, metabole acidosis, andere stoornissen in electrolythuishouding, hyponatriemie, hypervolemie, hyperuricemie, hypomagnesemie, hypokaliëmie, hypocalciëmie, verminderde eetlust, hypercholesterolemie, hyperlipidemie, hypertriglyceridemie, hypofosfatemie, verwardheid en desoriëntatie, depressie, symptomen van angst, hallucinaties, geestelijke gestoordheid, depressieve gevoelens, stemmingsafwijkingen en – wisselingen, nachtmerries, zenuwstelselaandoeningen, convulsies, verminderd bewustzijn, perifere neuropathie, duizeligheid, sensibiliteit- en gevoelsstoornissen, verminderd vermogen tot schrijven, oogaandoeningen, wazig zien, fotofobie, oorsuizen, ischemische coronaire aandoeningen, tachycardie, thromboembolische en ischemische voorvallen, vasculaire hypotensieve aandoeningen, bloedingen, perifeer vasculaire aandoeningen, parenchymale longafwijkingen, dyspnoe, pleurale effusie, hoesten, faryngitis, neusverstopping en ontstekingen, maagdarmklachten, braken, gastrointestinale en abdominale pijn, ontstekingsreacties van het maagdarmstelsel, gastrointestinale bloedingen, gastrointestinale ulceratie en perforatie, ascites, stomatitis en zweervorming, constipatie, tekenen en symptomen van slechte spijsvertering, flatulentie, opzwelling, vergroting, zachte ontlasting, galgang aandoeningen, hepocellulaire schade, hepatitis, galstuwing, geelzucht, uitslag, pruitus, alopecia, acne, toenemend zweten, gewrichtspijn, rugpijn, spierkrampen, pijn in ledematen, nierfalen, acuut nierfalen, toxische nefropathie, tubulaire necrose, problemen met urineren, oligurie, blaas en urethrasymptomen, koorts, pijn en onbehagen, asthenie, oedeem, verstoorde gewaarwording van lichaamstemperatuur, verhoogd alkalisch fosfatase, gewichtstoename, primaire transplantaat disfunctie. Soms: coagulatiestoornissen, pancytopenie, neutropenie, afwijkende coagulatie en bloedingsanalyse, dehydratie, hypoglycemie, hypoproteïnemie, hyperfosfatemie, psychische gestoordheid, encephalopathie, hersenbloedingen, beroertes, coma, spraak-, taalstoornissen, verlamming en parese, amnesie, cataract, gehoorverlies, hartfalen, ventriculaire aritmie, hartstilstand, supraventriculaire aritmie, cardiomyopathie, abnormaal ECG, ventriculaire hypertrofie, hartkloppingen, abnormale pols en hartslag, DVT, shock, infarct, ademhalingsstoornissen, ademhalingsstoornissen, astma, acute en chronische pancreatitis, peritonitis, verhoogd bloedamylase, adynamische ileus, gastro-oesofagale refluxziekte, verstoorde maaglediging, vena-occlusieve leverziekte, trombose leverarterie, dermatitis, lichtovergevoeligheid, gewrichsklachten, HUS, anurie, pijnlijke menstruatie en uterine bloedingen, gewichtsafname, griepachtige verschijnselen, verhoogd lactaat dehydrogenase, zenuwachtig gevoel, abnormaal gevoel, Multi-orgaanfalen, drukkend gevoel op de borst, temperatuurintolerantie. Zelden of zeer zelden en ernstig: BKvirus geassocieerde nefropathie, JC virus geassocieerde progressieve multifocale leuko-encefalopathie, maligne neoplasmata, inclusief EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen en huidmaligniteiten, blindheid, doofheid, abnormaal echocardiogram, elektrocardiogram QT verlengd, Torsades de Pointes, acute respiratoire distress syndroom, pseudocysten in de pancreas, onvolledige ileus, vena-oclusieve leverziekte, leverarterietrombose, leverfalen, syndroom van Lyell, syndroom van Stevens-Johnson, nefropathie, hemoragische cystitis. Advagraf is uitsluitend verkrijgbaar op recept. Volledige productinformatie op www.Astellas.nl. Astellas Pharma B.V. Sylviusweg 62, 2333BE Leiden 0715455854 SPC, 25 juni 2015 15-ADV-003 Referenties: 1. SmPC Prograft November 2014. 2. SmPC Advagraf Juni 2015 . 3. Stifft et al. Transplantation 2014;97: 775-780. 4. Kuijpers et al. Transplantation 2013;95: 333-340. 5. Adam et al. American Journal of Transplantation 2015; doi: 10.1111/ajt.13171

Astellas Pharma B.V., Postbus 344, 2300 AH Leiden. Tel: 071 - 5455854, Fax: 071 - 5455850.

EERST DIT…

Lucht

Het is weer herfst. Natte, koude en winderige dagen staan ons te wachten. Mijn familieleden en vrienden die inhalatiemedicatie gebruiken, hebben nu vaker een pufje nodig. Gewoon omdat ze vaker tekort aan ‘lucht’ hebben, en gaan piepen en hijgen. Een van hen stopt zomers met de onderhoudsmedicatie, maar moet daar nu weer mee beginnen. Niet alleen tegen de benauwdheid, ook om erger te voorkomen: astma-aanvallen of infecties. Buiten is het de koude lucht en de vochtige lucht die benauwdheid uitlokt, binnen de muffe lucht of de droge lucht. Ook van huisstof krijgen mensen weer meer last. Van een warm huis de koude buitenlucht in, doet hen ook geen goed. Zoals mijn vrienden en familieleden zijn er velen die nu weer hun inhalatiemedicatie nodig hebben. Aan de balie zullen recepten voor deze medicijnen weer vaker door je handen gaan. En je zult dus weer vaker de inhalatietechniek moeten controleren. Want gaat het wel altijd goed? In het merendeel van de gevallen niet, lezen we ook weer in dit nummer. Professor Thys van der Molen verzucht hoe fijn het zou zijn als er één simpel systeem was dat voor alle patiënten geschikt is. De werkelijkheid is anders. Er komen zelfs nog steeds nieuwe combinaties bij – in nieuwe inhalatoren. Telkens wordt er weer een inhalator geïntroduceerd die het makkelijker moet maken om goed te inhaleren, zodat de medicatie hiermee wél op de juiste plaats komt en patiënten inderdaad weer meer lucht krijgen. Als apothekersassistent moet je ook van deze nieuwe systemen weer weten hoe ze gebruikt moeten worden en waar je op moet letten. Hoe kom je aan die informatie? Assistenten uit drie apotheken vertellen erover. We geven ook weer een aantal balietips over inhalatiemedicatie, want tips kun je nooit genoeg krijgen. En of de nieuwe inhalatoren inderdaad beter helpen? Volgens professor Van der Molen is de meestgemaakte fout dat patiënten niet volledig uitademen voordat ze hun medicijn inhaleren. Eerst moet de lucht eruit, dan kan het medicijn erin. Zolang dat niet goed gaat, helpt geen enkel medicijn, uit geen enkele inhalator. Puntje van extra aandacht aan de balie misschien!

Winifred Hazelhoff Hoofdredacteur

Heeft jouw apotheek een apotheekabonnement? Dan kun je UA thuis ontvangen

UA | 5 | 2015

| 5

DE VISIE VAN…

Prof. Thys van der Molen:

“Inhalatieinstructie hoort bij de apotheek” “Goed inhaleren is echt moeilijk! Als je kijkt naar de instructiefilmpjes op www.inhalatorgebruik.nl, dan zie je dat er bij de meeste inhalatoren wel tien tot twintig stappen nodig zijn voor een goede inhalatie. Geen wonder dat 70% van de patiënten essentiële fouten maakt bij het inhaleren.”

UA | 5 | 2015

| 6

De meestgemaakte fouten bij inhalatie Aan het woord is professor Thys van der Molen, hoogleraar Huisartsgeneeskunde aan de Rijksuniversiteit Groningen en verantwoordelijk voor het huisartsgeneeskundig onderzoek op het gebied van de luchtwegen. Hij onderzoekt bijvoorbeeld of de

• Niet helemaal uitademen vooraf • Niet de adem inhouden na het inhaleren • Een poederinhalator schudden • Een poederinhalator scheef of niet rechtop houden • Niet het dopje eraf halen • Geen dosis laden • Niet krachtig inhaleren (als dat wel moet, bij een poederinhalator) • Het mondstuk niet goed tussen de tanden nemen

inhalatie-instructie goed blijft hangen bij de patiënt. En welke fouten er gemaakt worden. “Ik weet niets van

instructie, en gebruiksaanwijzingen en

ververst. Na maximaal uitademen krijg

de individuele inhalatoren”, antwoordt

instructiefilmpjes van alle beschikbare

je dus veel meer medicatie binnen.

hij op een vraag naar een van de

inhalatoren (met uitzondering van

Ook wordt de adem niet goed

nieuwere types. “Maar ik weet wel

inhalatoren die nog maar net beschik-

ingehouden na het inhaleren. Dat zijn

dat er heel veel verschillende zijn. Als

baar zijn). Toch is het de vraag in

zaken waar het type inhalator geen

je er niet dagelijks mee werkt, dan zie

hoeverre deze website tot verbetering

invloed op heeft. Andere fouten zijn

je door de bomen het bos niet meer.”

heeft geleid of zal leiden. Wordt hij

gerelateerd aan de inhalator: ten

Eigenlijk zou het mooi zijn als er maar

wel gebruikt? Een student van Van der

onrechte wel of niet schudden, niet

één type inhalator zou zijn, vindt hij,

Molen ondervraagt patiënten over hun

goed rechtop houden, en dergelijke.

het liefst ook makkelijk in gebruik.

inhalatie-instructie. Er zijn maar weinig

Die fouten zouden vermeden kunnen

Maar ja, elke patiënt is anders. De een

patiënten die een filmpje hebben

worden als de inhalator zo ontworpen

kan krachtig inhaleren, de ander niet.

gezien. “Maar als je ze een filmpje laat

is dat er weinig mis kan gaan.

De een heeft een goede coördinatie,

zien, dringt dat veel beter door dan

de ander niet. En dus zijn er verschil-

een brochure”, verklapt Van der Molen

lende typen inhalatoren op de markt.

uit een tussentijdse rapportage.

Miljoenen verloren

“De belangrijkste fout: vooraf niet helemaal uitademen”

In een onderzoek naar het gebruik van

“Gebruik dat zichzelf wijst, dat zou natuurlijk mooi zijn” Intuïtief Een aantal relatief nieuwe inhalatoren heeft het predicaat ‘gebruiksvriendelijk’

inhalatiemedicatie bij astmapatiënten bleek dat 70% één of meer essentiële

Fouten

en ‘intuïtief’. Dat wil zeggen dat het

fouten maakte. Dit percentage wordt

Ook het medicijngebruik van COPD-

gebruik zich vanzelf wijst. Van der

– sinds het bekend werd – vaak

patiënten is al jaren onderwerp van

Molen wil en kan naar eigen zeggen

aangehaald. ‘Essentiële fouten’ zijn

onderzoek van Van der Molen. In dat

geen uitspraak doen over individuele

fouten die tot gevolg hebben dat er

onderzoek blijkt dat de helft van de

inhalatortypes. Maar een gebruik dat

niet voldoende medicatie op de juiste

patiënten fouten maakt bij het

zichzelf wijst, dat zou natuurlijk mooi

plaats terechtkomt. “30% van de

inhaleren. “Dit percentage is al jaren

zijn. “Het is al heel belangrijk als voor

patiënten maakte zelfs twee of meer

stabiel”, aldus Van der Molen, “maar we

een goede inhalatie geen twintig maar

van die essentiële fouten. Dan kun je

hebben nog geen recente gegevens

tien, of liever nog, vier stappen nodig

ervan uitgaan dat de medicatie zijn

waaruit we kunnen afleiden of de

zijn”, vindt hij. “Dat maakt de kans op

gewenste effect niet kan uitoefenen.

nieuwe LAN-protocollen en nieuwere

fouten al veel kleiner. Elke fout die

Dat betekent dat veel inhalatiemedi-

inhalatoren verbetering brengen.”

voorkomen kan worden – door goede

catie verspild wordt door verkeerd

“Weet je wat de meest gemaakte

instructie en door de inhalator te

gebruik. Daar gaan jaarlijks miljoenen

fout is?”, vraagt hij. “Vooraf niet

vereenvoudigen – is winst.”

verloren.”

maximaal uitademen! Dan kun je

Het onderzoek waaruit deze gegevens

nooit voldoende inhaleren.” Bij gewoon

In de apotheek

komen is van voor 2014. In 2014 werd

rustig in- en uitademen adem je maar

Maar een essentiële handeling zoals

de website www.inhalatorgebruik.nl

een klein deel van je longinhoud in

vooraf maximaal uitademen, is niet

gelanceerd: de website van de

en uit – nog geen 15%. Met maximaal

afhankelijk van het type inhalator en

Longalliantie Nederland (LAN) met

uitademen en vervolgens (rustig!)

eenduidige protocollen voor inhalatie-

maximaal inademen wordt bijna 80%

UA | 5 | 2015

>> Lees verder op pagina 9

| 7

Advertentie receptgeneesmiddel

DE VISIE VAN…

gaat wel het vaakst fout. “Hier komt het aan op een goede instructie.”

Welke inhalator voor wie?

Door wie die instructie gegeven moet worden? Dat kan bij de arts, door een longverpleegkundige, een POH of bij

bij normale coördinatie

bij normale inademingskracht

bij lagere inademingskracht

– droogpoederinhalator

– droogpoederinhalator met feedback-mechanisme op complete dosisinname – aerosol (evt. met voorzetkamer) – droogpoederinhalator met feedback-mechanisme op complete dosisinname – aerosol met voorzetkamer – ademgestuurde aerosol – vernevelaar

de apotheek. Van der Molen vindt de apotheek de meest logische verantwoordelijke. “De instructie hoort bij de uitgifte.” Ook bij elke wisseling van een

bij verminderde coördinatie

inhalator hoort weer een goede

– aerosol (evt. met voorzetkamer) – droogpoederinhalator

– aerosol met voorzetkamer – ademgestuurde aerosol

instructie. Als het goed is, is dit natuurlijk al gebruikelijk in de apotheek: bij een eerste uitgifte van een inhalator wordt instructie gegeven, bij de tweede – en

als hij het ene middel moet schudden

dat de patiënt dit het beste oppikt.

liefst ook bij volgende uitgiftes – wordt

en het andere juist niet mag schudden.

Artsen, longverpleegkundigen, POH’s

gekeken of de inhalatie inderdaad

Of als hij het ene middel krachtig moet

en apothekersassistenten: ze doen

goed wordt uitgevoerd.

inhaleren en het andere geleidelijk.

allemaal hun best. Maar Van der Molen

Als de patiënt toch twee soorten

zou willen weten hoe vaak het goed

inhalatoren gebruikt, zou je vanuit de

gaat. “De helft van de patiënten

apotheek contact moeten opnemen

inhaleert niet zoals het is uitgelegd.

met de arts om dit te bespreken.”

Nu is het percentage patiënten dat

Zorgverzekeraars zijn onverantwoor-

bij eerste uitgifte inhalatie-instructie

delijk bezig als ze een bepaald type

krijgt, een prestatie-indicator. Maar

De arts hoort te bepalen welk type

inhalator als preferent voorschrijven,

je zou eigenlijk moeten toetsen op

inhalator de patiënt zou moeten

vindt hij. “Daarmee bestaat de kans

het percentage patiënten dat foutloos

krijgen, vindt Van der Molen. Dat

dat de medicatie niet goed wordt

inhaleert”, filosofeert hij. Overigens

patiënten soms een andere inhalator

gebruikt. Dan wordt goedkoop

denken patiënten zelf dat ze goed

meekrijgen, op initiatief van de

duurkoop.”

inhaleren; ze zijn zich absoluut niet

“Zorgverzekeraars zijn onverantwoord bezig als ze een bepaald type inhalator als preferent voorschrijven”

apotheek of van de zorgverzekeraar, keurt hij af. “Als een inhalator niet geschikt voor iemand blijkt te zijn, zou de arts een andere inhalator moeten voorschrijven.” De arts zou er ook op

bewust van hun fouten. Reden dus

“Elke fout die voorkomen kan worden – door goede instructie en door de inhalator te vereenvoudigen – is winst”

om patiënten bij elk contact een inhalatie voor te laten doen en ze op hun fouten te wijzen. Want dat lijkt het beste te werken.<

moeten letten dat een patiënt niet verschillende typen inhalatoren krijgt

“Het gaat goed”

voor verschillende middelen. “Het is

Er is nog niet veel bekend over hoe

uitermate verwarrend voor de patiënt

je zó instructie zou moeten geven

Jouw rol bij inhalatie • Zie je dat een patiënt twee inhalatiemiddelen in twee verschillende typen inhalatoren gebruikt? Neem dan contact op met de arts om te overleggen of het mogelijk is beide soorten medicatie via hetzelfde type inhalator af te leveren. • Herhalen is hoofdzaak. Bij elke uitgifte de belangrijkste punten herhalen, of – nog beter – de inhalatie van de patiënt controleren. Dat is een van de belangrijkste manieren om iemands inhalatietechniek te verbeteren. • Let daarbij vooral op de in de tabel genoemde mogelijke fouten (zie pagina 7).

UA | 5 | 2015

| 9

VOORGESCHREVEN

Inhalatie-instructie:

Hoe houd jij je kennis op peil? Een paar keer per week sta je er als apothekersassistent mee in je handen: een inhalator, waarover je instructie moet geven. En er komen steeds nieuwe inhalatoren op de markt waar je weer iets over moet weten. Hoe komen assistenten aan de instructies en aan kennis over inhalatoren? UA vroeg het aan apothekersassistenten uit drie verschillende apotheken.

UA | 5 | 2015

| 10

“Wij hanteren de LAN-protocollen,

Ingrid: “Het zou wel mooi zijn als de

Bij de meestgebruikte apparaten en

die we van www.inhalatorgebruik.nl

instructie op dezelfde manier zou gaan.

medicijnen ga ik dan ook weer uit

halen”, vertelt Agnes van Overveld.

Vooral voor patiënten. Eerst wennen

van een aantal belangrijke punten.”

Ze is van apothekersassistente door-

aan een inhalator, dan een medicijn-

“Dat is voor jezelf inderdaad handig om

gegroeid tot pr- en communicatie-

wijziging en dan weer een ander

belangrijke punten even na te gaan

medewerkster bij Apotheek Roosen-

apparaatje werkt verwarrend.”

voordat je de instructie geeft”, vindt

daal. “Dezelfde protocollen staan ook

Maar Agnes denkt er iets anders over:

Ingrid. “Sommige inhalatoren zijn

op de apotheekkennisbank.” Apotheek

“Het is haast niet te doen om er één

ingewikkeld. Je moet er goed bij

Roosendaal telt zeven apotheken en

instructie van te maken, al zou het

nadenken. Toch vind ik wel dat als je

één apotheekservicepunt. Vorig jaar

wel wenselijk zijn. Elke inhalator heeft

eenmaal weet hoe een inhalator

hebben alle assistenten (bijna 100) een

namelijk zijn voor- en nadelen en wat

werkt, het vooral een kwestie is van

multidisciplinaire nascholing gehad

voor de één geschikt is, is voor de

even je kennis opfrissen.”

over inhalatie-instructie. Ook een

ander minder geschikt. Ik let zelf altijd

longverpleegkundige, een huisarts,

op een aantal vaste punten bij het

doktersassistenten en thuiszorgmede-

geven van een instructie:

Wat vinden jullie van de nieuwe inhalatoren?

werkers waren daarbij aanwezig.

• De houding: je moet je kin iets

Ingrid: “Een van de nieuwe inhalatoren

“Zo gaat het bij ons ook”, vertelt

optillen en een bochtje in je keel

(de soft-mist-inhalator) vinden we fijn

Ineke Slis, apothekersassistente bij

maken. Alleen zo kan het medicijn in

in gebruik. Het gas gaat er langzamer

Apotheek De Lans in ’s-Hertogenbosch.

de longen terechtkomen. Daar moet

uit en dat maakt het makkelijker om te

“De afgelopen twee jaar hebben

het immers zijn werk doen.

inhaleren. Alleen hebben mensen

we veel aan bijscholing over inhalatie-

• De inhalatie zelf, met daarbij de

soms wel wat moeite om de patroon

instructie gedaan. Vanuit het

benodigde inhalatiekracht: die

er goed in te krijgen, maar dat doen

samenwerkingsverband van de

verschilt per toedieningsvorm. Ook

wij dan voor ze.”

apotheekketen hebben we allemaal

let ik op of mensen goed diep

“Gebruiksgemak vinden onze cliënten

bijscholing gevolgd. Daarnaast krijgen

inademen en de adem wel

belangrijk”, zegt Agnes. “Zo merk ik

vasthouden.

bijvoorbeeld dat ze het prettig vinden

we regelmatig vanuit de fabrikanten cursussen aangeboden.”

Oefenen met placebo

• De nazorg, zoals het spoelen van de

als ze kunnen zien wanneer het

mond na inhaleren van het inhalatie-

apparaatje bijna leeg is of als het

corticosteroïd en het schoonmaken.

automatisch stopt als het leeg is.”

Ook in Apotheek Borrendamme in Zierikzee, waar Ingrid Klijnsma als

>> Lees verder op pagina 13

apothekersassistente werkt, zijn alle assistenten via regionale bijscholingen op de hoogte. “We krijgen cursussen via de SBA, zodat iedereen de instructie kan geven. Komt er een nieuw apparaat op de markt, dan moet je even de tijd nemen voor de uitleg door de vertegenwoordiger en om te oefenen met een placebo. Het hoort bij je vak, vind ik. Je moet zelf zorgen dat je op de hoogte blijft.”

Vaste punten De verschillen tussen de inhalatoren zijn talrijk. Je vraagt je af of het handig zou zijn als er één instructiesysteem of één protocol was. Hoe pakken ze dat in de praktijk aan?

UA | 5 | 2015

| 11

Advertentie receptgeneesmiddel

VOORGESCHREVEN

Maken jullie gebruik van de website inhalatorgebruik.nl? Bij apotheek Roosendaal maken de

De filmpjes op www.inhalatorgebruik.nl geven stap voor stap instructie. Handig voor in de apotheek én voor thuis. (De filmpjes zijn ook toegankelijk via www.apotheek.nl).

assistenten gebruik van de website inhalatorgebruik.nl, maar bij Ineke en Ingrid nog niet. “Eerlijk gezegd komt het er nog niet van”, aldus Ineke. “Dat heeft te maken met tijdgebrek en bovendien hebben we bij de instructie geen computer tot onze beschikking. We verwijzen soms wel naar de website inhalatorgebruik, zodat de

met zijn mond wijd open een gaspufje

inhaleren. Vragen zoals: Heeft u last

patiënt de instructie thuis nog eens

neemt. Of mensen inhaleren veel te

van bijwerkingen? Zijn uw klachten

kan bekijken. Verder hebben we

hard. Ook het spoelen van de mond

verminderd? Als we vermoeden

niet zo vaak eerste uitgiftes voor een

wordt vaak vergeten.”

dat het inhaleren niet goed lukt,

inhalator. Komen mensen er een

“De meest gemaakte fout is de

controleren we of een cliënt juist

ophalen, dan zeggen ze vaak dat

houding”, is de ervaring van Agnes.

inhaleert (soms moet dit door drukte

het niet de eerste keer is en dat ze

“Als mensen niet schuin omhoog

op afspraak). Als we vermoeden dat

het allemaal nog wel weten. Ik leg

kijken, dan blijft het geneesmiddel in

het middel niet (voldoende) werkt,

dan uit dat het goed is om de

de keel hangen.”

verwijzen we naar de voorschrijver.

instructie nog eens door te nemen.”

Als mensen met COPD tijdens een

Ingrid: “De website inhalatorgebruik.nl

Hoe controleer je?

voorlichtingsavond aan me vragen of

kende ik nog niet. We maken soms

Hoe controleer je of de patiënt zich

ze de inhalator goed gebruiken, kijk ik

gebruik van ons eigen computer-

aan de instructie houdt en deze goed

even mee. Maar ze kunnen ook voor

programma om iets in op te zoeken.

genoeg kent?

advies terecht in de apotheek. Vaak

Je zou zelfs de stappen samen met

Ineke: “We weten (en lezen vaak) dat

vinden ze het fijner om de instructie

een patiënt kunnen doorlopen, maar je

inhalatoren niet op de juiste manier

één-op-één nog eens door te nemen

staat vaak nog niet stil bij die optie.

gebruikt worden. We vragen daarom

dan in een grote groep.” <

Ik denk dat dat komt omdat we niet

ook of het allemaal lukt – of liever

zijn opgegroeid met het gemak iets te

nog – we vragen: 'Mag ik nog eens

laten zien via je smartphone of tablet.”

zien hoe u het doet?'. Dat moet je voorzichtig aanpakken, want meestal

Welke fouten zie je patiënten maken?

hebben mensen het idee dat ze het

“Mensen kunnen gekke fouten maken”,

Agnes: “We controleren met vragen

weet Ingrid te vertellen. “Dat iemand

(en doorvragen) hoe mensen

allemaal goed doen.”

Jouw uitleg bij inhalatie-instructie • Plaats een computer of tablet in de spreekkamer, zodat je makkelijk filmpjes en gebruiksaanwijzingen kunt laten zien. • Op de website www.inhalatorgebruik.nl vind je eenduidige inhalatie-instructie. Dat wil zeggen dat de protocollen en instructies zoveel mogelijk op elkaar zijn afgestemd, voor zover de verschillen tussen inhalatoren dat toelaten. • Gebruik bij je uitleg een standaard stappenplan, zodat je geen belangrijke stappen kunt overslaan. De protocollen op www.inhalatorgebruik.nl volgen ook zo’n stappenplan. • Vraag de patiënt bij een herhalingsuitgifte om de inhalatie nog eens voor te doen. Vraag dat voorzichtig, zodat een patiënt zich niet beledigd voelt.

UA | 5 | 2015

| 13

Luchtwegnieuws

Longziekte vaststellen met E-nose Even ‘blazen’ bij de arts, direct weten of je een longziekte hebt en de juiste behandeling bepalen. Dat kan binnenkort met de elektronische neus of e-nose, die binnen een minuut longziekten ‘ruikt’. Het apparaat stelt nu bij acht op de tien mensen de juiste diagnose, maar die precisie moet nog omhoog, vinden de onderzoekers. Daarom wordt een speciale versie voor de spreekkamer uitgebreid getest bij drieduizend personen bij huisartsen en ziekenhuizen in Nederland. In Nederland hebben ruim één miljoen mensen een longziekte, zoals astma of COPD. Ruim honderdduizend kinderen hebben astma, de meest voorkomende chronische ziekte bij kinderen. De diagnose is vooral bij kinderen onder de zes jaar moeilijk te stellen. Het AMC Amsterdam is erin geslaagd om een e-nose te ontwikkelen die het verschil ruikt tussen iemand met en iemand zonder longziekte. Het apparaat analyseert de uitgeademde lucht en stelt vast of iemand een longziekte heeft. Ook kan de e-nose in de toekomst steeds beter vaststellen of een behandeling aanslaat, want het apparaat leert bij van elke meting. De komende zestien maanden wordt de verbeterde e-nose bij huisartsen en ziekenhuizen getest bij drieduizend patiënten. Dit onderzoek is mogelijk dankzij een subsidie van de VriendenLoterij. (Bron: AMC) 

Dagelijks frisdrank? Meer astma Kinderen die veel suikerhoudende drankjes krijgen zoals frisdrank, fruitdrank of appelsap, hebben meer kans om astma te krijgen. De ziekte lijkt verband te houden met het zogeheten vrije fructose, een vorm van ongebonden suiker. Dit blijkt uit Amerikaans onderzoek. Vruchtensap

Ademtest voorspelt naderende astma-aanval

(bijvoorbeeld sinaasappelsap) is niet verdacht. Voor tieners was al eerder een relatie aangetoond tussen astma en consumptie van suikerhoudende dranken. Nu

Een astma-aanval bij kinderen is al twee weken van tevoren te

hebben wetenschappers in New York bijna tweeduizend

voorspellen. Eveneens met een ademtest. Dat heeft een onderzoeker

kinderen van 2 tot 9 jaar onderzocht.

van het Maastricht UMC aangetoond. Op basis van de ademtest kan

Bij kinderen die meer dan vijf glazen suikerhoudende drank

het kind tijdig zijn medicatie aanpassen om een plotselinge

per week kregen, was de kans op astma vijf keer zo groot

verergering van astmaklachten te voorkomen.

als bij kinderen die minder dan één glas per maand kregen. Vooral bij consumptie van één glas of meer per week was

Bij de ademtest worden specifieke stoffen in de uitgeademde lucht

de kans op astma groter.

gemeten. In de uitgeademde lucht zitten honderden zogeheten vluchtige

Vrije fructose zit in appelsap, andere fruitdrankjes en

organische stoffen (VOC's). Zeven daarvan blijken voorafgaand aan een

frisdranken. Vruchtensappen zoals sinaasappelsap horen

astma-aanval voor te komen. Worden deze specifieke stoffen gemeten, dan

daar niet bij. Die bevatten minder fructose en meer

is het zeer waarschijnlijk dat de patiënt binnen veertien dagen een aanval

sucrose. Sucrose lijkt juist te beschermen tegen astma.

krijgt. Dit bleek in 82% van de gevallen te kloppen. De patiënt kan dan de

Sinds de jaren tachtig neemt het aantal mensen met astma

medicatie aanpassen, om een aanval te voorkomen. Maar dit is nog

sterk toe. Ook de consumptie van suikerhoudende dranken

toekomstmuziek, want patiënten hebben nog geen apparaatje om thuis

is sinds die tijd toegenomen. De wetenschappers van deze

hun uitademingslucht te meten.

studie vermoeden dat dit met elkaar te maken heeft.

(Bron: Maastricht UMC)

(Bron: Longfonds)

luchtweg UA | 5 | 2015

| 14

Kort slapen maakt vatbaar voor verkoudheid Lang slapen is lekker, maar houdt je ook gezond. Als je te weinig slaapt, ben je vatbaarder voor verkoudheid. Eigenlijk is dat wel bekend, maar het is nu in onderzoek van de Universiteit van California bevestigd. Bij mensen die minder dan zes uur per nacht slapen, is de kans om verkouden te worden vier keer zo groot als bij mensen die langer dan zeven uur per nacht slapen. Hoe onderzoek je zoiets? Hoe weet je dat weinig slapen tot verkoudheid leidt en niet andersom? Eerst werd bij 164 gezonde mannen en vrouwen (18-55 jaar) een week lang gemeten hoe lang ze sliepen. Dat gebeurde met een bewegingsmeter en de personen schreven ook op hoeveel en hoe goed ze sliepen. Daarna werden ze

gnieuws

vijf dagen in quarantaine gehouden in een hotel en kregen ze verkoudheidsvirussen toegediend via neusdruppels. Degenen die minder dan vijf uur per nacht sliepen, werden het vaakst verkouden: 4,5 keer zo vaak als degenen die meer dan zeven uur per nacht sliepen. (Natuurlijk werd er rekening gehouden met andere mogelijke oorzaken zoals stress, roken, alcoholgebruik, opleidingsniveau enz.) Er is dus een relatie tussen slaaptekort en vatbaarheid voor ziektes. Waarschijnlijk wordt je afweersysteem aangetast als je te weinig slaapt. (Bron: Sleep 2015;38(9):1353–1359)

UA | 5 | 2015

| 15

Advertentie receptgeneesmiddel

ANNEKEDOTES

Tweedehands

Een collega stuurde me de volgende

Een andere collega meldt: We werden

anekdote.

in onze apotheek gebeld door een

Aan een klant die pas een

klant. Ze zei dat een van haar

niertransplantatie had ondergaan,

medicijnen op was. “Welk medicijn is

vroeg ik: “U heeft toch een nieuwe

op?”, was onze vraag. Het antwoord:

nier?” De vrouw antwoordde: “Nou,

“Mijn DYNAMIET is op”. We konden

niet helemaal nieuw hoor, het is een

onze lach nog net inhouden, want ze

tweedehandsje maar ik ben er wel

bedoelde natuurlijk Dynavit.

heel erg blij mee.” Even weet je dan niet hoe je moet reageren, maar een

iPhone 7

lieve glimlach is in deze situatie

Het volgende voorval heb ik zelf

voldoende.

meegemaakt. Laatst had ik een wat oudere dame met haar echtgenoot

Gleuftabletten

bij mij aan de zitbalie. Ik was bezig

Dit voorval wil ik ook graag met jullie

om haar recept aan te schrijven en

delen; het komt uit de knipselkrant

toen ik opkeek om haar iets te vragen,

van de VGFD (Vereniging van Gepensio-

zat mevrouw met een joekel van een

neerden binnen de Farmaceutische

handtas aan haar oor. Ik zei: “Wat

Dienstverlening, red.), en misschien

krijgen we nou? Is de nieuwe iPhone 7

kennen jullie hem ook al uit een

al op de markt?” We hebben met zijn

andere bron.

drieën hard gelachen, het was echt

Een al wat oudere dame belt naar

zo’n komisch gezicht. Maar de vrouw

de apotheek met een verward verhaal

zei: “Oh nee, ik luisterde even door

over haar huishoudelijke hulp die

mijn tas heen, ik dacht dat mijn

Daar ben ik weer en ik wil

met de verkeerde medicijnen is

telefoon ging.”

iedereen die mij leuke

thuisgekomen. De assistente stelt de

voorvalletjes heeft toegestuurd

vrouw gerust. Ze zoekt het recept erbij

Dit was het weer. Houd je oren en

en vraagt aan haar collega die de

ogen goed open. Beleef je iets leuks?

medicijnen gepakt heeft of ze echt

Mail mij!

Hallo collega’s,

hartelijk bedanken. Eentje gaat over ‘iets tweedehands’. Maar

heeft meegegeven wat er op het

ook sommige berichtjes zijn in

recept staat gekrabbeld. Dit blijkt

zekere zin tweedehands. Ik heb

inderdaad het geval. De assistente pakt de telefoon weer op en zegt:

ze ontvangen van collega’s of

“Mevrouw, uw hulp heeft echt

ontleend aan andere bronnen.

meegekregen wat de dokter heeft

Liefs,

Anneke

voorgeschreven.” “Nee hoor”, zegt de mevrouw aan de andere kant van de lijn. “De dokter zou tabletten voorschrijven, maar nu krijg ik van u iets heel anders, namelijk gleuftabletten. Dat staat op het doosje!” “Maar mevrouw, dat zijn gewone tabletten, die u desgewenst kunt breken op de gleufstreep.” “Niet waar!”, houdt de dame aan de andere kant halsstarrig vol. “Gleuftabletten zijn niet om in te slikken, die moeten in je Als jullie iets leuks meemaken, dan

gleuf, u weet wel, waar de kindertjes

wil ik dat graag voor jullie verwerken

uit komen.”

in mijn column. Je kunt me mailen op [email protected]

UA | 5 | 2015

| 17

Advertentie receptgeneesmiddel

SUPPLETIE

Vitamine D, zeker in de donkere dagen Tijdens de ‘donkere dagen’ (oftewel, als de R in de maand zat) kregen veel kinderen vroeger elke dag een lepeltje levertraan. Ze denken er vaak nog met afschuw aan terug. Maar het was een goede manier om vitamine A en D aan te vullen, want levertraan bevat veel vitamine A en D. En vitamine D, dat hebben we vooral nodig tijdens die donkere dagen, omdat het zonlicht in Nederland dan zo zwak is dat onze huid nauwelijks nog vitamine D aanmaakt. Als we al buiten komen. Want daar ontbreekt het tegenwoordig ook aan.

Vitamine D – we hebben het nodig.

apothekers – toch mensen van wie

Voor de opname van calcium uit de

je zou denken dat ze bewust met

verpleeghuizen;

darm, en dus voor de opbouw van

hun gezondheid bezig zijn – op dat

– zwangere vrouwen;

botten en tanden. Maar ook voor een

moment een goede vitamine D-status

– vrouwen van 50 tot 70 jaar;

goede werking en coördinatie van de

(>75 nmol/l) had (althans, een kwart

– mensen (ook kinderen) met huidtype

spieren. Om je evenwicht goed te

van de 120 apothekers die zich hadden

bewaren, en dus niet te vallen. Stel

laten testen).2 Bij 16% was de vitamine

je de combinatie voor van vallen en

D-spiegel in het serum zo laag dat je

zwakke botten; een botbreuk is dan

van deficiëntie kon spreken (lager dan

het logische gevolg. Vervelend voor de

30 nmol/l), bij 26% was de spiegel

800 IE per dag wordt aanbevolen aan:

patiënt, duur voor de gezondheidszorg

onvoldoende (30-50 nmol/l).

– iedereen ouder dan 70 jaar;

en voor de maatschappij.

De winter die net voorbij was, leek

– mensen met een verhoogd

– bewoners van verzorgings- en

4, 5 of 6 (gepigmenteerd); – mensen (ook kinderen) met onvoldoende blootstelling aan zonlicht.

fractuurrisico.

hier een duidelijke invloed te hebben, De Gezondheidsraad adviseert daarom

want tijdens het KNMP-congres

iedereen om in de lente en de zomer

daarvoor – in oktober 2013 – was de

Een zeer kwetsbare groep zijn de

dagelijks tussen 11 uur en 15 uur een

vitamine D-spiegel bij bijna de helft

bewoners van zorginstellingen. Zij

kwartier tot een halfuur naar buiten te

voldoende.

komen zo weinig buiten dat 90%

gaan voor de aanmaak van voldoende

van hen risico heeft op een vitamine

vitamine D.1 Maar hoeveel mensen doen

Suppletie van vitamine D is dus voor

D-tekort.1 Logisch dus dat de Gezond-

dat? De meeste mensen werken binnen,

bepaalde groepen mensen op zijn

heidsraad adviseert om ze standaard

recreëren binnen (met tv, computer of in

plaats, zeker in de winter. Volgens de

vitamine D-suppletie voor te schrijven.

de sportschool) en maken gebruik van

richtlijnen van de Gezondheidsraad zou

In alle jaargetijden. <

de auto voor hun vervoer van deur tot

iedereen uit de volgende groepen

deur. Een vitamine D-tekort komt dan

dagelijks 400 IE vitamine D moeten

ook best veel voor. Vorig jaar bleek nog

gebruiken:

op het KNMP-congres (in maart 2014)

– kinderen jonger dan 4 jaar;

suppletie 1

2

Gezondheidsraad. Evaluatie van de voedingsnormen voor vitamine D. Den Haag, 2012. Pharmaceutisch Weekblad 23 mei 2014, op basis van metingen bij de stand van Meda Pharma op het KNMP-congres.

dat slechts een kwart van de

UA | 5 | 2015

| 19

ALLES OVER …

Antidepressiva worden vaak met andere ogen bekeken dan ‘gewone’ medicijnen. Er ligt vaak een associatie met emoties als ‘Ben ik dan ‘gek’?’, ‘Het maakt mij een ander mens’ of ‘Wat denken mensen als ze weten dat ik ze gebruik?’. Ook zijn mensen bang om er verslaafd aan te raken – wat helemaal niet kan, want antidepressiva zijn niet verslavend. De roker verlangt naar zijn sigaretje en de drinker naar zijn alcohol, maar de gebruiker van een antidepressivum vergeet eerder een tablet dan dat hij er ‘hunkerend’ naar uitziet. Maar antidepressiva zijn wel middelen waarmee zorgvuldig moet worden omgegaan, omdat de bijwerkingen fors kunnen zijn en het afbouwen ervan vaak allerminst probleemloos verloopt. Jan van Ingen Schenau, voormalig specialist Ouderengeneeskunde, kwam enkele jaren geleden in contact met moleculair geneticus Peter Groot. Samen schreven ze een pleidooi voor een richtlijn voor het afbouwen van antidepressiva. Die richtlijn is er nog niet, maar zo langzamerhand is er wel

Antidepressiva zijn middelen waarmee zorgvuldig moet worden omgegaan. Niet alleen bij het starten en het gebruik, maar zeker ook bij het afbouwen. Gebeurt dit te snel, dan kunnen er onttrekkingsverschijnselen optreden. Langzaam afbouwen is dus het devies. Maar hoe langzaam, en waarom eigenlijk?

meer inzicht gekomen. Bovendien werd met dit pleidooi de ontwikkeling van taperingstrips (ook afbouwstrips genoemd) van paroxetine in gang gezet. Deze zijn inmiddels beschikbaar. Aan taperingstrips voor venlafaxine wordt gewerkt.

Het afbouwen van antidepressiva UA | 5 | 2015

| 20

Ernstige klachten

De afbouwperiode zou volgens de

Veel patiënten stoppen van de ene op

NHG-Standaard minimaal vier weken

de andere dag met hun antidepres-

moeten zijn.

sivum of bouwen naar eigen inzicht

“ Patiënten zouden zelf moeten kunnen kiezen hoe snel ze hun antidepressivum willen afbouwen”

– en in veel gevallen te snel – af. Wat je dan kunt ervaren, is niet mis. Je kunt last krijgen van griepachtige beelden, van maagdarmstoornissen, van evenwichtsstoornissen, van

Zo gebeurt het nu ook vaak: de

extrapiramidale stoornissen en van

dagdosis wordt gehalveerd en dan na

psychische symptomen, met klachten

enige tijd (bijvoorbeeld twee weken,

zoals een grieperig gevoel, trillen,

zoals in de NHG-Standaard staat)

tintelingen, schokjes in het hoofd en

nogmaals, en zo verder tot 0 is bereikt.

duizeligheid (zie de tabel). Het internet

Dit wordt dan ‘geleidelijk’ genoemd.

staat vol met verhalen van gebruikers

Maar voor bepaalde antidepressiva is

die grote problemen krijgen, zelfs als

dit helemaal niet geleidelijk. Vooral

ze geleidelijk afbouwen. Bij sommige

paroxetine en venlafaxine zijn in dit

antidepressiva – met name bij anti-

opzicht berucht. De ‘geleidelijke’

depressiva met een korte halfwaarde-

afbouwschema’s die voor paroxetine

tijd – kan zelfs het vergeten van één

en venlafaxine werden gebruikt,

reguliere inname – dus een soort korte

bleken in de praktijk helemaal niet

stop – al dergelijke klachten geven. Dat dat al zo snel kan gebeuren, weet lang niet iedereen. Ook artsen niet. Een gebruiker op internet vroeg zich bijvoorbeeld vertwijfeld af wat er aan de hand was, want volgens de huisarts

Foto van een deel van een paroxetine taperingstrip. Met tabletten van 10 mg, 5 mg, 1 mg en 0,5 mg kan, op dezelfde manier als we muntgeld ‘passen’, in ieder zakje een andere dosis worden gestopt. In dit geval 19 mg in het zakje voor zondag, 18 mg voor maandag, 17 mg voor dinsdag, en zo verder.

geleidelijk te zijn. De laagste dosis voor het stoppen was namelijk nog steeds veel te hoog. Ook bij lage doseringen is het belangrijk dat de verdere afname in heel kleine stapjes gaat. Maar omdat zulke lage doseringen niet beschikbaar waren,

‘was het niet mogelijk dat hij klachten had door het vergeten van één tablet’.

Hoe afbouwen?

was het in de praktijk niet goed

Overigens zijn dergelijke problemen

Afbouwen van een antidepressivum

mogelijk om dat ook te doen.

bij het afbouwen niet uniek voor

moet dus geleidelijk en met beleid

antidepressiva. Ze komen ook voor

gebeuren. Hoe precies, dat weten

Héél voorzichtig

bij het afbouwen van bijvoorbeeld

artsen vaak niet, laat staan dat

Inmiddels zijn we erachter dat we de

bètablokkers, benzodiazepines en

patiënten ervan op de hoogte zijn.

dosis bij deze specifieke antidepressiva

antipsychotica.

Ook wetenschappelijk is het nog

het beste telkens een heel klein beetje

niet duidelijk. Er is dan ook nog geen

kunnen verlagen. Halveren is te veel.

speciale ‘afbouwrichtlijn’ voor artsen

Het is veel beter om een dosis van

beschikbaar, noch in Nederland, noch

bijvoorbeeld 40 mg in een groot aantal

in andere landen.

kleine stappen te verlagen – bijvoor-

Hoeveel mensen lopen kans op deze

In de NHG-Standaard Depressie staat

beeld iedere dag 1 of 0,5 mg minder –

klachten? Om hoeveel gebruikers van

wel vermeld wanneer met antidepres-

dan in een paar hele grote stappen

antidepressiva die willen afbouwen

siva moet worden gestart en wat

(zoals één halvering per twee weken).

gaat het eigenlijk? We weten dat de

daarvoor de geëigende aanpak is.

Vooral aan het eind van het traject, als

helft van de mensen die met hun

Verder wordt er wel gewaarschuwd

de dosis heel laag is geworden, is het

antidepressivum stoppen onttrekkings-

voor acuut stoppen vanwege de kans

belangrijk om kleine stapjes te nemen.

verschijnselen krijgt, met soms

op onttrekkingsverschijnselen en wordt

Bij afbouwen zit het venijn in de staart.

ernstige klachten. Dan praten we over

vermeld dat het afbouwen geleidelijk

Het kan zijn dat de afbouw goed gaat,

jaarlijks 350.000 mensen in Nederland,

moet gebeuren. Geadviseerd wordt om

maar dat er, aangekomen bij de

voor alleen al de antidepressiva.

de dosis elke twee weken te halveren.

“Antidepressiva zijn niet verslavend”

>> Lees verder op pagina 22

UA | 5 | 2015

| 21

ALLES OVER …

laagste dosis – bijvoorbeeld 5 mg paroxetine – klachten optreden. Dan moet teruggegaan worden naar de

Over Cinderella Cinderella Therapeutics is een stichting zonder winstoogmerk die zich inzet voor het beschikbaar maken van geneesmiddelen en behandelingen waar patiënten behoefte aan hebben en die door andere partijen niet worden ontwikkeld. Productie van taperingstrips is één van de projecten van de stichting.

voorlaatste dosis – bijvoorbeeld 10 mg – en een traject worden ingezet van misschien wel vier weken waarbij

Meer informatie over de taperingstrips is te vinden op www.cinderella-tx.org/nl/tapering

de dosering in nog kleinere stapjes wordt verlaagd. Door tabletten te leveren met 0,5 - 1 - 2 - 5 en 10 mg,

Bewuste keuze

hóeft er niets te gebeuren). Als er

zijn alle doseringen samen te stellen

Wanneer patiënten hun antidepressi-

onttrekkingsverschijnselen optreden,

en kan een dosering worden afge-

vum willen afbouwen, is het belangrijk

is dit risico bewust genomen en zal

bouwd met zelfs 1 tot 0,5 mg per dag.

dat ze dit met de behandelend arts

de patiënt er beter tegen kunnen,

Andere antidepressiva zoals fluoxetine

bespreken. Daarbij kunnen ze een

het accepteren of alsnog kiezen voor

leveren bij het gebruikelijke afbouw-

keuze maken tussen een kortere of

een langzamer traject.

schema (tweewekelijkse halvering)

een langere afbouwperiode. Bij het

• Langzaam afbouwen – Iemand die

meestal weinig problemen op en

afbouwen van paroxetine kan sinds

dit risico liever niet neemt, zal een

bupropion en agomelatine kunnen

enige tijd gebruik worden gemaakt van

keuze maken voor een langere

zelfs direct gestopt worden. Bij

zogenaamde taperingstrips. Dankzij

afbouwperiode.

adviezen voor afbouwen kunnen we

deze taperingstrips kan de patiënt nu

dus niet alle antidepressiva over één

zelf kiezen hoe snel het afbouwen

Het voordeel van de bewuste keuze

kam scheren. Hoe het moet gebeuren,

moet gaan.

(samen kiezen, shared decision

moet per middel bekeken worden.

• Snel afbouwen – Iemand die snel

making) is dat de patiënt zich nauw

De halfwaardetijd geeft een goede

van zijn antidepressivum af wil,

betrokken voelt bij zijn eigen besluit

indicatie: bij middelen met een kortere

moet zich ervan bewust zijn dat er

en daar dan ook de verantwoorde-

halfwaardetijd – wat het geval is bij

bij snellere afbouw een grotere kans

lijkheid voor neemt. Ook voor de arts

venlafaxine en paroxetine – treden

is op onttrekkingsverschijnselen dan

zal het prettiger zijn om de patiënt in

eerder problemen op.

bij een langere afbouwperiode (al

zijn eigen beleid te ondersteunen. <

Somber, maar geen terugval Het is belangrijk om de patiënt er bij het afbouwtraject over te informeren dat onttrekkingsverschijnselen niet verward moeten worden met een terugkeer

Dit artikel kwam tot stand met medewerking van Jan van Ingen Schenau, werkzaam geweest als specialist Ouderengeneeskunde, en Peter Groot, moleculair geneticus

van hun symptomen van depressie of angst. De kans is namelijk groot dat iemand die bij het afbouwen bepaalde klachten krijgt, denkt dat de depressie weer terugkomt. Onttrekkingsverschijnselen treden op als het afbouwen te snel gaat, een echte terugval treedt meestal pas enige tijd later op.

Jouw rol bij het afbouwen van antidepressiva • Waarschuw bij uitgifte van een antidepressivum dat de patiënt last kan krijgen van onttrekkingsverschijnselen als hij of zij ineens stopt of te snel afbouwt. • Adviseer om altijd te overleggen met de voorschrijvend arts over een geschikt afbouwschema. • Vertel dat er voor het afbouwen andere verpakkingen nodig zijn, met andere doseringen. • Begint iemand met afbouwen, bespreek dan dat er tijdens het afbouwen onttrekkingsverschijnselen kunnen optreden en leg goed uit dat dat niet hetzelfde is als de terugkeer van depressieve klachten. Onttrekkingsverschijnselen gaan na een tijdje vanzelf over en kunnen worden beperkt door niet te snel af te bouwen. Een terugkerende depressie treedt meestal pas later op.

UA | 5 | 2015

| 22

Productnieuws

Ook taperingstrips voor stoppen met diazepam

Opengebarsten tabletten methylfenidaat van Mylan

Bij het stoppen of te snel afbouwen van diazepam, kunnen vervelende onttrekkingsverschijnselen optreden. Net als bij te snel stoppen met bepaalde antidepressiva (zie pagina 20). Ook voor het stoppen met diazepam zijn nu taperingstrips ontwikkeld.

Tabletten met langwerkend methylfenidaat van Mylan kunnen openbarsten. Bijwerkingencentrum Lareb ontving in juni/juli van dit jaar vijf meldingen van dit probleem. Bij twee van deze meldingen werd opgemerkt dat de tabletten waren opengebarsten nadat ze buiten de originele verpakking waren bewaard, bijvoorbeeld in een weekdoos. De originele verpakking is een flacon.

Door de taperingstrips kan de dosis geleidelijk worden verlaagd in een tempo dat in overleg met de patiënt wordt vastgesteld. Zo kan de patiënt wennen aan de steeds lagere dosis; dit voorkomt onttrekkings-

Het gaat om de tabletten voor verlengde afgifte van 18, 36 en 54 mg.

verschijnselen. Het realiseren van taperingstrips is een initiatief van de

Waardoor de tabletten barsten, is nog niet bekend. Zolang dat niet

stichting Cinderella Therapeutics. Cinderella maakt de taperingstrips

duidelijk is, wordt geadviseerd om de tabletten in de oorspronkelijke

niet zelf en heeft geen enkel financieel belang bij de verstrekking

verpakking te bewaren. Er is geen aanwijzing dat de werkzaamheid

ervan. Apotheker drs. Paul Harder van de Regenboogapotheek werd

en veiligheid van de tabletten in het geding is.

bereid gevonden om dat te doen. Taperingstrips zijn alleen op recept

Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) geeft apothe-

verkrijgbaar en de medicatie wordt uit het basispakket vergoed op

ken de volgende adviezen:

basis van de hiervoor geldende regels. Hiermee wordt voldaan aan

• Informeer patiënten en hun verzorgers over het mogelijk barsten

de maatschappelijke doelstelling van Cinderella om medicijnen en behandelingen voor een maatschappelijk aanvaardbare prijs

van tabletten nadat deze uit de oorspronkelijke verpakking (flacon) zijn gehaald.

beschikbaar te maken.

• Adviseer om de tabletten in de flacon te bewaren.

(Bron: Cinderella Therapeutics)

• Benadruk het belang van het goed sluiten van de flacon na ieder gebruik.

Nieuwe inhalatiemiddelen, nieuwe inhalatoren Er zijn enkele nieuwe middelen en nieuwe inhalatoren beschikbaar voor de (onderhouds)behandeling van chronische obstructieve longziekte (COPD). • DuoResp is de combinatie van formoterol en budenoside (respectievelijk een langwerkende luchtwegverwijder en een corticosteroïd) in de nieuwe Spiromax inhalator. • Spiolto Respimat, met twee langwerkende luchtwegverwijders – tiotropium en olodaterol – wordt geïnhaleerd via de Respimat soft-mist-inhalator. • AirFluSal bevat salmeterol en fluticason; respectievelijk een

Tabletten die zijn teruggebracht, kunnen bij Mylan worden omgeruild. (Bron: Lareb, CBG)

Mirabegron niet bij ernstige hoge bloeddruk Ernstige hoge bloeddruk die niet onder controle is, is voortaan een contra-indicatie voor Betmiga (mirabegron). Dat is het resultaat van hernieuwde beoordeling van gegevens, naar aanleiding van meldingen van ernstige gevallen van verhoogde bloeddruk. De contra-indicatie wordt toegevoegd aan de bijsluiter en de productinformatie voor arts en apotheker.

langwerkende luchtwegverwijder en een corticosteroïd. AirFluSal

Mirabegron wordt gebruikt bij de behandeling van aandrang, vaak

wordt geïnhaleerd via de Forspiro, een nieuwe inhalator. AirFluSal

moeten plassen en/of aandrangincontinentie bij volwassen patiënten

is tevens voor de onderhoudsbehandeling van astma.

met het overactieve-blaassyndroom (OAB-syndroom). Een verhoogde

(Diverse bronnen)

bloeddruk is een bekend risico van mirabegron en staat vermeld in de productinformatie. Aan voorschrijvende artsen wordt geadviseerd de bloeddruk van de patiënt te meten voor aanvang van de behandeling en om dit ook tijdens de behandeling met mirabegron regelmatig te doen. (Bron: CBG)

UA | 5 | 2015

| 23

Referenties: 1. SmPC Spiolto Respimat. 2. Buhl R, et al. Eur Resp J 2015;45 (4):969–979. Samenvatting van de productkenmerken: Spiolto® Respimat® bevat LQKDODWLHRSORVVLQJHQEHYDW{PLFURJUDPWLRWURSLXPDOVEURPLGHPRQRK\GUDDW  HQ { PLFURJUDP RORGDWHURO DOV K\GURFKORULGH  SHU LQKDODWLH Indicaties: Spiolto® Respimat®LVJHÊQGLFHHUGDOVHHQEURQFKXVYHUZLMGHU YRRU GH RQGHUKRXGVEHKDQGHOLQJ YDQ FKURQLVFKH REVWUXFWLHYH OXFKWZHJ DDQGRHQLQJHQ&23' WHUYHUOLFKWLQJYDQV\PSWRPHQELMYROZDVVHQSDWLenten. Contra-indicaties2YHUJHYRHOLJKHLGYRRUGHZHUN]DPHVWRƪHQRI YRRU ÄÄQ YDQ GH KXOSVWRƪHQ Farmacodynamische eigenschappen: Spiolto® Respimat® LVHHQLQKDODWLHRSORVVLQJPHWHHQYDVWHGRVLVFRPELQDWLH YDQHHQODQJZHUNHQGHPXVFDULQHUHFHSWRUDQWDJRQLVWWLRWURSLXPHQHHQ ODQJZHUNHQGHEÃWD2DGUHQHUJHDJRQLVWRORGDWHURO/$0$/$%$ 7LRWUR SLXPE  URPLGHLVHHQODQJZHUNHQGHDQWLFROLQHUJLFXPHQOHLGWWRWUHOD[DWLH YDQ GH EURQFKLDOH JODGGH VSLHUHQ GLH ODQJHU GDQ { XXU DDQKRXGW 2ORGDWHUROLVHHQODQJZHUNHQGHEÃWDDGUHQHUJHUHFHSWRUDJRQLVW/$%$  PHWVQHOLQWUHGHQGHZHUNLQJHQHHQZHUNLQJVGXXUYDQWHQPLQVWHXXU Waarschuwingen en voorzorgen: 'LHQW QLHW JHEUXLNW WH ZRUGHQ ELM astPD1LHWJHEUXLNHQYRRUEHKDQGHOLQJYDQDFXWHHSLVRGHQYDQEURQFKR VSDVPHQ DOV UHVFXH PHGLFDWLH 1HW DOV DQGHUH LQKDODWLHPHGLFDWLH NDQ Spiolto® Respimat® SDUDGR[DOHEURQFKRVSDVPHQYHURRU]DNHQGLHOHYHQVEHGUHLJHQGNXQQHQ]LMQ0HWYRRU]LFKWLJKHLGJHEUXLNHQELMSDWLÆQWHQPHW QDXZHNDPHUKRHNJODXFRRP SURVWDDWK\SHUSODVLH RI EODDVKDOVREVWUXFWLH 3DWLÆQWHQ GLHQHQ HURS JHZH]HQ WH ZRUGHQ GDW RRJFRQWDFW PHW KHW JHQHHVPLGGHOYHUPHGHQGLHQWWHZRUGHQ'HGURJHPRQGGLHLVZDDUJHQRPHQ ELM GH EHKDQGHOLQJ PHW DQWLFKROLQHUJLFD ]RX RS GH ODQJH WHUPLMQ NXQQHQVDPHQJDDQPHWFDULÆV$DQJH]LHQELMHHQYHUPLQGHUGHQLHUIXQFWLH GHSODVPDFRQFHQWUDWLHYDQWLRWURSLXPVWLMJWGLHQW6SLROWR® Respimat® ELM SDWLÆQWHQPHWHHQPDWLJWRWHUQVWLJYHUPLQGHUGHQLHUIXQFWLHFUHDWLQLQHNODULQJYDQ ” {POPLQ DOOHHQWHZRUGHQJHEUXLNWLQGLHQGHYHUZDFKWH YRRUGHOHQRSZHJHQWHJHQKHWSRWHQWLÆOHULVLFR'HHUYDULQJPHW6SLROWR® Respimat® LVEHSHUNWELMSDWLÆQWHQGLHLQKHWDIJHORSHQMDDUHHQP\RFDUG LQIDUFW KHEEHQ GRRUJHPDDNW ELM SDWLÆQWHQ PHW LQVWDELHOH RI OHYHQV EHGUHLJHQGHDULWPLHELMSDWLÆQWHQGLHLQKHWDIJHORSHQMDDULQKHW]LHNHQKXLV]LMQRSJHQRPHQJHZHHVWPHWKDUWIDOHQRISDWLÆQWHQPHWYDVWJHVWHOGH SDUR[\VPDOHWDFK\FDUGLH!KDUWVODJHQSHUPLQXXW 6SLROWR® Respimat® PRHW LQ GH]H SDWLÆQWJURHSHQ PHW YRRU]LFKWLJKHLG ZRUGHQ JHEUXLNW 2ORGDWHURONDQELMVRPPLJHSDWLÆQWHQHHQNOLQLVFKUHOHYDQWFDUGLRYDVFXODLUHƪHFWYHURRU]DNHQZDWWRWXLWLQJNRPWLQWRHQDPHYDQGHKDUWVODJ EORHGGUXN HQRI FDUGLDOH  V\PSWRPHQ /DQJZHUNHQGH EÃWD2DGUHQHUJH DJRQLVWHQPRHWHQPHWYRRU]LFKWLJKHLGJHEUXLNWZRUGHQELMSDWLÆQWHQPHW FDUGLRYDVFXODLUHDDQGRHQLQJHQLQKHWELM]RQGHULVFKHPLVFKHKDUW]LHNWHQ HUQVWLJH GHFRPSHQVDWLR FRUGLV KDUWULWPHVWRRUQLVVHQ K\SHUWURƬVFKH

Verkorte productinformatie: DUAKLIR® GENUAIR® 340 mcg/12 mcg (19Nov2014) WDit geneesmiddel is onderworpen aan aanvullende monitoring. Beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg wordt verzocht alle vermoedelijke bijwerkingen te melden. Farmaceutische vorm en samenstelling: Inhalatiepoeder. Wit of nagenoeg wit poeder. Elke afgeleverde dosis (de dosis die het mondstuk verlaat) bevat 396 mcg aclidiniumbromide (equivalent aan 340 mcg aclidinium) en 11,8 mcg formoterolfumaraatdihydraat. Dit komt overeen met een afgemeten dosis van 400 mcg aclidiniumbromide (equivalent aan 343  mcg aclidinium) en een afgemeten dosis van 12  mcg formoterolfumaraatdihydraat. Hulpstof: Elke afgeleverde dosis bevat ongeveer 11 mg lactosemonohydraat. Farmacotherapeutische groep/ categorie: Geneesmiddelen voor obstructieve aandoeningen van de luchtwegen, adrenergica in combinatie met anticholinergica. ATC-code: R03AL05. Indicatie: Duaklir Genuair is geïndiceerd als onderhoudsbehandeling voor bronchodilatatie om symptomen van chronische obstructieve longziekte (COPD) bij volwassenen te verlichten. Dosering: De aanbevolen dosis is tweemaal daags één inhalatie. Duaklir Genuair is niet bestemd voor kinderen en adolescenten. Contra-indicaties: Overgevoeligheid voor de werkzame stof(fen) of voor de hulpstof lactosemonohydraat. Waarschuwingen en voorzorgen: Astma: Duaklir Genuair mag niet worden gebruikt bij astma; er is geen klinisch onderzoek uitgevoerd bij astma. Paradoxaal bronchospasme: In klinische onderzoeken werd geen paradoxaal bronchospasme waargenomen met Duaklir Genuair bij de aanbevolen dosis. Het is echter wel waargenomen met andere inhalatietherapieën. De behandeling moet dan worden gestopt. Niet voor acuut gebruik: Duaklir Genuair is niet geïndiceerd voor de behandeling van acute episoden van bronchospasme. Cardiovasculaire effecten: Duaklir Genuair moet met voorzichtigheid worden gebruikt bij patiënten met: een myocardinfarct in de afgelopen 6 maanden, onstabiele angina, een nieuwe diagnose van aritmie in de afgelopen 3 maanden, QTc (methode van Bazett) hoger dan 470 ms, of die in de afgelopen 12 maanden werden opgenomen voor hartfalen klasse III en IV volgens de “New York Heart Association”. Indien effecten optreden als een versnelde hartslag en verhoogde bloeddruk, veranderingen in het elektrocardiogram (ECG) zoals afvlakking van de T-golf, onderdrukking van het ST-segment, en verlenging van het QTc-interval, kan het nodig zijn om de behandeling te staken. Langwerkende ␤2-adrenerge agonisten moeten met voorzichtigheid worden gebruikt bij patiënten met een voorgeschiedenis van, of bekende verlenging van QTc-interval of die behandeld worden met geneesmiddelen die het QTc-interval beïnvloeden. Systemische effecten: Duaklir Genuair moet met voorzichtigheid worden gebruikt bij patiënten met ernstige cardiovasculaire aandoeningen, convulsieve stoornissen, thyreotoxicose en feochromocytoom. Metabole effecten van hyperglykemie en hypokaliëmie kunnen gezien worden bij hoge doses ␤2-adrenerge agonisten. Bij patiënten met ernstige COPD kan hypokaliëmie worden versterkt door hypoxie en door comedicatie. Vanwege de anticholinerge werking moet Duaklir Genuair met voorzichtigheid worden gebruikt bij patiënten met symptomatische prostaathyperplasie, urineretentie of nauwekamerhoek-glaucoom. Een droge mond, waargenomen bij anticholinerge behandelingen, kan op lange termijn gepaard gaan met tandbederf (cariës). Interacties: Gelijktijdige toediening met andere anticholinergica- en/of geneesmiddelen die langwerkende ␤2-adrenerge agonisten bevatten is niet onderzocht en wordt afgeraden. Voorzichtigheid wordt aanbevolen bij gelijktijdige behandeling met methylxanthinederivaten, steroïden of niet-kaliumsparende diuretica vanwege het versterkende hypokaliëmische effect van ␤2-adrenerge agonisten. Indien ␤-adrenerge blokkers nodig zijn (inclusief oogdruppels), genieten cardioselectieve bèta-adrenerge blokkers de voorkeur, hoewel ook deze voorzichtig moeten worden toegediend. Duaklir Genuair moet voorzichtig worden toegediend aan patiënten die worden behandeld met geneesmiddelen waarvan bekend is dat ze het QTc-interval verlengen, zoals monoamineoxidaseremmers, tricyclische antidepressiva, antihistaminica of macroliden. Bijwerkingen: Vaak (≥1/100,<1/10): nasofaryngitis, urineweginfectie, sinusitis, tandabces, slapeloosheid, angst, hoofdpijn, duizeligheid, beven, hoest, diarree, misselijkheid, droge mond, myalgie, spierkrampen, perifeer oedeem, verhoogd creatinekinase in het bloed. Soms (≥1/1.000,<1/100): hypokaliëmie, hyperglykemie, agitatie, dysgeusie, wazig zien, tachycardie, verlengd QTc op ECG, palpitaties, dysfonie, keelirritatie, uitslag, pruritus, urineretentie, verhoogde bloeddruk. Zelden (≥1/10.000,<1/1.000): overgevoeligheid, bronchospasme (inclusief paradoxaal). Niet bekend: angio-oedeem. Afleverstatus: U.R., volledige vergoeding. Uitgebreide productinformatietekst: Voor de volledige productinformatie wordt verwezen naar de SPC-tekst op www.astrazeneca.nl. Voor overige informatie en literatuurservice: AstraZeneca BV, Postbus 599, 2700 AN Zoetermeer. Tel. 079 363 2222. Referenties: 1. SPC Duaklir Genuair.

666213.011Exp01/01/2017

REVWUXFWLHYH FDUGLRP\RSDWKLH K\SHUWHQVLH HQ DQHXU\VPD ELM SDWLÆQWHQ PHW HSLOHSWLVFKH DDQGRHQLQJHQ RI WK\UHRWR[LFRVH ELM SDWLÆQWHQ PHW beNHQGHRIYHUPRHGHYHUOHQJLQJYDQKHW47LQWHUYDOELMY47!{VHF  HQ ELM SDWLÆQWHQ GLH EXLWHQJHZRRQ JHYRHOLJ UHDJHUHQ RS V\PSDWKLFRPLPHWLVFKH DPLQHQ %ÃWD2DGUHQHUJH DJRQLVWHQ NXQQHQ K\SRNDOLÆPLH JHZRRQOLMN YDQ YRRUELMJDDQGH DDUG ,QKDODWLH YDQ KRJH GRVHV EÃWD2DGUHQHUJHDJRQLVWHQNDQOHLGHQWRWYHUKRRJGHSODVPDVSLHJHOVYDQJOXFRVH 9RRU]LFKWLJKHLGLVJHERGHQLQJHYDOYDQHHQJHSODQGHRSHUDWLHPHWJHKDORJHQHHUGHNRROZDWHUVWRƪHQDOVDQHVWKHWLFXPYDQZHJHHHQWRHQDPH YDQGHJHYRHOLJKHLGYRRUGHFDUGLDOHELMZHUNLQJHQYDQEURQFKXVYHUZLMGHQGH EÃWDDJRQLVWHQ6SLROWR® Respimat® PDJQLHWZRUGHQJHEUXLNWLQFRPELQDWLH PHWDQGHUHJHQHHVPLGGHOHQGLHODQJZHUNHQGHEÃWD2DGUHQHUJHDJRQLVWHQ bevatten. Spiolto® Respimat® PDJQLHWYDNHUGDQHHQPDDOGDDJVZRUGHQ JHEUXLNW Interacties: *HOLMNWLMGLJH WRHGLHQLQJ PHW DQGHUH DQWLFKROLQHU JLFDEHYDWWHQGH JHQHHVPLGGHOHQ LV QLHW RQGHU]RFKW HQ ZRUGW GDDURP QLHWDDQJHUDGHQ*HOLMNWLMGLJHEHKDQGHOLQJPHW[DQWKLQHGHULYDWHQVWHURLGHQRIQLHWNDOLXPVSDUHQGHGLXUHWLFDNDQHHQK\SRNDOLÆPLVFKHƪHFWYDQ DGUHQHUJH DJRQLVWHQ YHUVWHUNHQ *HOLMNWLMGLJH WRHGLHQLQJ YDQ DQGHUH DGUHQHUJHVWRƪHQNDQGHELMZHUNLQJHQYDQ6SLROWR® Respimat® YHUVWHUNHQ %ÃWDDGUHQHUJHEORNNHUVNXQQHQKHWHƪHFWYDQRORGDWHUROYHU]ZDNNHQRI WHJHQZHUNHQ0RQRDPLQHR[LGDVHUHPPHUVWULF\FOLVFKHDQWLGHSUHVVLYDRI DQGHUHJHQHHVPLGGHOHQGLHKHW47FLQWHUYDOYHUOHQJHQNXQQHQPRJHOLMN GH ZHUNLQJ YDQ 6SLROWR® Respimat® RS KHW FDUGLRYDVFXODLUH V\VWHHP verVWHUNHQ Vruchtbaarheid, zwangerschap en borstvoeding: (U ]LMQ ]HHUEHSHUNWHJHJHYHQVEHVFKLNEDDU8LWYRRU]RUJKHHIWKHWGHYRRUNHXU om Spiolto® Respimat® QLHW WLMGHQV GH ]ZDQJHUVFKDS WH JHEUXLNHQ 2ORGDWHURONDQGHEHYDOOLQJUHPPHQGRRUHHQRQWVSDQQHQGHƪHFWRSGH JODGGH VSLHUHQ YDQ GH EDDUPRHGHU (HQ EHVOXLW RP GH ERUVWYRHGLQJ WH FRQWLQXHUHQVWRSSHQRIWHFRQWLQXHUHQVWRSSHQPHWGHEHKDQGHOLQJPHW Spiolto® Respimat® GLHQW JHPDDNW WH ZRUGHQ PHW LQDFKWQHPLQJ YDQ KHW YHUZDFKWHYRRUGHHOYDQKHWJHYHQYDQERUVWYRHGLQJYRRUKHWNLQGHQKHW YHUZDFKWHYRRUGHHOYDQGH6SLROWR® Respimat® WKHUDSLHELMGHYURXZ (U]LMQJHHQNOLQLVFKHJHJHYHQVEHVFKLNEDDURYHUYUXFKWEDDUKHLGHQWLRWUR piumHQ RORGDWHURORI GH FRPELQDWLHYDQEHLGH EHVWDQGGHOHQ Dosering en wijze van toediening: {PLFURJUDPWLRWURSLXPHQ{PLFURJUDPRORGDWHUROEHVWDDQGHXLWWZHHLQKDODWLHVXLWGH5HVSLPDW® inhalator, eenmaal GDDJVHONHGDJRSKHW]HOIGHWLMGVWLS5HJLVWUDWLHDƮHYHUVWDWXV Spiolto® Respimat® PLFURJUDPPLFURJUDPLQKDODWLHRSORVVLQJ RVG 115528 859RRUGHYROOHGLJHSURGXFWLQIRUPDWLHZRUGWYHUZH]HQQDDUGH6P3& MXQL   5HJLVWUDWLHKRXGHU %RHKULQJHU ,QJHOKHLP ,QWHUQDWLRQDO *PE+ 'XLWVODQG Voor inlichtingen: %RHKULQJHU ,QJHOKHLP EY &RPHQLXVVWUDDW   06 $ONPDDU 0800-2255889.

Verkorte productinformatie DuoResp Spiromax 160/4,5 en 320/9 Samenstelling 160/4,5: Elke afgegeven dosis (de dosis die uit het mondstuk van de Spiromax komt) bevat 160 microgram budesonide en 4,5 microgram formoterolfumaraatdihydraat. Dit komt overeen met een afgemeten dosis van 200 microgram budesonide en 6 microgram formoterolfumaraatdihydraat. Samenstelling 320/9: Elke afgegeven dosis (de dosis die uit het mondstuk van de Spiromax komt) bevat 320 microgram budesonide en 9 microgram formoterolfumaraatdihydraat. Dit komt overeen met een afgemeten dosis van 400 microgram budesonide en 12 microgram formoterolfumaraatdihydraat. Therapeutische indicatie: DuoResp Spiromax is uitsluitend geïndiceerd voor gebruik bij volwassenen in de leeftijd van 18 jaar en ouder. Astma: Onderhoudsbehandeling van astma, wanneer het gebruik van een combinatie van een inhalatie-corticosteroïd met een langwerkend bèta₂-adrenoceptoragonist geschikt wordt geacht, bij patiënten wiens astma niet adequaat onder controle is met een inhalatiecorticosteroïd en ‘zonodig’ een kortwerkende bèta₂-agonist of bij patiënten wiens klachten al adequaat onder controle zijn met een inhalatiecorticosteroïd en een langwerkende bèta₂-adrenoceptoragonist. COPD: Symptomatische behandeling van patiënten met ernstige COPD (FEV1 < 50% voorspelde normaalwaarde) en een voorgeschiedenis van herhaalde exacerbaties die significante symptomen hebben ondanks regelmatige behandeling met langwerkende luchtwegverwijders. Dosering 160/4,5: Astma: DuoResp is niet bedoeld als initiële behandeling van astma. De dosering is individueel en afhankelijk van de ernst van het ziektebeeld. Er zijn twee behandelmethoden: A) DuoResp onderhoudsbehandeling (tesamen met een aparte snelwerkende luchtwegverwijder): Volwassenen (18 jaar en ouder): tweemaal daags 1-2 inhalaties (maximaal tweemaal daags 4 inhalaties per dag). B) DuoResp onderhouds- én ‘zonodig’ behandeling. Volwassenen (18 jaar en ouder): aanbevolen onderhoudsdosering 2 inhalaties per dag en indien nodig extra inhalatie(s) bij symptomen (per keer maximaal 6 inhalaties). Per dag maximaal 8 inhalaties, of gedurende een beperkte periode maximaal 12 inhalaties per dag. COPD: Volwassenen (18 jaar en ouder): tweemaal daags 2 inhalaties. Dosering 320/9: Astma: DuoResp is niet bedoeld als initiële behandeling van astma. De dosering is individueel en afhankelijk van de ernst van het ziektebeeld. Volwassenen (18 jaar en ouder): tweemaal daags 1 inhalatie (maximaal tweemaal daags 2 inhalaties per dag). COPD: Volwassenen (18 jaar en ouder): tweemaal daags 1 inhalatie. Contra-indicaties: Overgevoeligheid (allergie) voor budesonide, formoterol of lactose (dat kleine hoeveelheden melkeiwitten bevat). Bijzondere waarschuwingen: Staak de behandeling niet abrupt, maar bouw geleidelijk af. Als patiënten de dosis niet effectief vinden, of de hoogste aanbevolen dosis DuoResp Spiromax overschrijden, dient medische hulp te worden gezocht. Patiënten met een plotselinge en progressieve achteruitgang van de controle van de astma of COPD dienen direct medisch onderzocht te worden. Raad patiënten aan altijd hun snelwerkende luchtwegverwijder beschikbaar te hebben. Patiënten dienen dagelijks hun DuoResp onderhoudsdosering te gebruiken, óók als zij geen klachten hebben. Het ‘zonodig’ gebruik van DuoResp 160/4,5 is niet bedoeld als profylaxe, bijvoorbeeld bij inspanning. Start de behandeling niet gedurende een exacerbatie. Indien de astma niet onder controle is, of verergerd na het starten van de behandeling, raad patiënten dan aan om de behandeling voort te zetten maar wel contact op te nemen met de behandelend arts. Paradoxaal bronchospasme kan optreden. Adviseer de patiënt na inhalatie de mond met water te spoelen ter voorkoming van mondschimmel. De nodige voorzichtigheid is vereist bij patiënten met thyreotoxicose, feochromocytoom, diabetes mellitus, onbehandelde hypokaliëmie, ernstige cardiovasculaire aandoeningen. De behoefte aan en de dosering van inhalatiecorticosteroïden moet opnieuw worden geëvalueerd bij patiënten met actieve of latente longtuberculose, schimmels en virale infecties in de luchtwegen. Extra controles op bloedglucose moeten worden overwogen bij patiënten met diabetes. Hypokaliëmie kan optreden bij hoge doses. Extra voorzichtigheid is geboden bij onstabiele of acute ernstige astma. Bij deze patiënten moet het serumkalium niveau worden gecontroleerd. De hulpstof lactose bevat kleine hoeveelheden melkeiwitten die allergische reacties kunnen veroorzaken. Interacties: sterke CYP3A4-remmers (bijvoorbeeld ketoconazol, itraconazol voriconazol, posaconazol, claritromycine, telithromycine, nefazodon en HIV proteaseremmers), bèta-blokkers (inclusief oogdruppels), kinidine, disopyramide, procainamide, fenothiazides, anti histaminica (terfenadine), MAO-remmers, furazolidon en procarbazine en tricyclische antidepressiva, L-dopa, L-thyroxine, oxytocine, alcohol, gehalogeneerde koolwaterstoffen, andere bèta-agonisten of anti-cholinergica en digitalisglycosiden. Zwangerschap en borstvoeding: Alleen gebruiken als de voordelen opwegen tegen de potentiële risico’s. Budesonide wordt uitgescheiden in de moedermelk; bij therapeutische doses zijn er geen effecten op het kind te verwachten. Rijvaardigheid: DuoResp Spiromax heeft geen of een verwaarloosbare invloed op de rijvaardigheid en op het vermogen om machines te bedienen. Bijwerkingen: Ernstig: Onmiddellijke en vertraagde overgevoeligheidsreacties, zoals exantheem, urticaria, pruritus, dermatitis, angio-oedeem en anafylactische reactie, syndroom van Cushing, adrenerge suppressie, groeivertraging, afname van de botdichtheid, hypokaliëmie, hyperglykemie, agressie, psychomotorische hyperactiviteit, angst, slaapstoornissen, depressie, gedragsveranderingen, cataract en glaucoom, tachycardie, hartritmestoornissen, zoals boezemfibrilleren, supraventriculaire tachycardie en extrasystolen, angina pectoris, verlenging van de QTc-interval, variaties in de bloeddruk, bronchospasmen en paradoxale bronchospasmen. Veel voorkomend: Candida-infecties in de orofarynx, hoofdpijn, tremor, palpitaties, milde irritatie in de keel, hoesten en heesheid. Raadpleeg de SPC voor andere bijwerkingen. Afleverstatus: U.R. Registratiehouder: Teva Pharma BV, Computerweg 10, 3542 DR Utrecht, Nederland. Voor prijzen zie KNMP taxe. Meer informatie: Zie de geregistreerde productinformatie (SPC) voor meer informatie, EU/1/14/920. Voor overige vragen: Teva Nederland BV, Swensweg 5, 2003 RN Haarlem, tel. (0800) 0228 400. Versie jan 2015.

THERAPIETROUW

Therapietrouwnieuws

Telefonisch contact verbetert therapietrouw Telefonisch contact met de apotheker kan patiënten helpen hun medicijnen beter in te nemen en zorgt zo mede voor een beter effect van de medicijnen. Dat bleek vooral bij patiënten die bloeddrukverlagers nemen, blijkt uit promotieonderzoek van Marcel Kooij aan de Universiteit Utrecht. Voor veel mensen is het niet zo eenvoudig om medicijnen regelmatig in te nemen volgens de voorschriften van de zorgverleners. Dat kan bijvoorbeeld liggen aan de ernst van de ziekte, aan de voor- en nadelen van de behandeling, aan de opvattingen en vaardigheden van de patiënt en/of aan de relatie met de zorgverlener. Marcel Kooij onderzocht of apothekers de patiënt kunnen ondersteunen bij het goed gebruiken van medicijnen. Hij onderzocht verschillende methodes bij verschillende patiëntengroepen. Telefonische begeleiding bij de start van een therapie blijkt vooral goed te helpen bij patiënten die bloeddrukverlagende medicijnen gebruiken. In de groep die gebeld werd door apothekers bleken minder patiënten vroegtijdig te stoppen met de medicijnen. (Bron: Universiteit Utrecht)

Slechte invloed van de dokter? Mensen die medicijnen gebruiken, hebben vaak (al of niet bewust) een negatief gevoel bij de medicijnen die ze innemen. Dus laten ze ze soms staan. Ook artsen hebben zo hun ideeën en gevoelens bij de medicijnen die ze voorschrijven. Brengen ze die over op hun patiënten? Ligt de sleutel tot therapietrouw in deze onbewuste beïnvloeding?

Informatie over slikproblemen beschikbaar Als iemand niet goed kan slikken, kan dat ervoor zorgen dat hij of zij de voorgeschreven medicijnen niet of niet goed inneemt. Een probleem dat vooral voorkomt bij ouderen en bij kinderen. De KNMP heeft een nieuwe folder en een poster uitgebracht waarin patiënten met slikproblemen worden opgeroepen de apotheker om hulp te vragen.

Dr. Bart van den Bemt, apotheker en onderzoeker aan de Sint Maartenskliniek, gaat dat uitzoeken met steun van het Reumafonds. Hoe? Onbewuste gevoelens kun je in kaart brengen met behulp van beelden. Onderzoekers laten de reumatologen steeds

Veel ouderen en kinderen hebben moeite met het innemen van medicijnen. Van de 60-plussers heeft zelfs meer dan de helft een slikprobleem. Mensen nemen dan hun medicijn niet in of gaan

twee foto's zien en vragen welk plaatje het meeste aanspreekt.

zelf op zoek naar ‘oplossingen’. Vaak oplossingen die ongewenst

Zo krijgen ze een indruk van waar een medicijn staat op een schaal

zijn, zoals het openen van capsules of het

van – bijvoorbeeld – ‘een zonovergoten eiland’ tot ‘een camping

fijnmaken van tabletten met gereguleerde

in de regen’. Dit wordt vergeleken met het resultaat van een

afgifte.De nieuwe folder en poster van

vragenlijst die weergeeft wat de artsen rationeel van medicijnen vinden. Ook bij patiënten wordt het gevoel bij medicijnen

de KNMP wijzen de patiënten op de bezwaren van deze oplossingen en

geïnventariseerd en hun medicijngebruik wordt gemeten met een

stimuleren ze om de apotheekmede-

potje met een chip die registreert hoe vaak het open- en dichtgaat.

werkers om raad te vragen.

Van den Bemt probeert een verband tussen al die gegevens te

(Bron: KNMP)

vinden. (Bron: Reumafonds)

UA | 5 | 2015

| 25

BalieTips Inhalatie Over inhalatie-instructie raken we nooit ‘uitgetipt’. Zo lang er nog zoveel inhalaties niet goed worden uitgevoerd, blijft het belangrijk mensen goed te adviseren en te instrueren. Hier enkele tips die je misschien aan het arsenaal van adviezen kunt toevoegen.

Bereken de einddatum Op aerosolen (het ‘pufje’ in de volksmond) zit geen teller. Hoe weet je dan wanneer de medicatie op is en wanneer het tijd is voor een nieuw

Inhaleren: niet door de neus We denken dat we het zo goed uitleggen. Maar als je dan terugziet hoe iemand inhaleert, ga je aan jezelf twijfelen. Zo blijkt dat sommige mensen hun inhalator in de mond nemen en vervolgens door de neus inademen. Of iemand door de mond of door de neus inademt, kun je niet goed zien. Een droogpoederinhalator met feedbacksysteem geeft wel duidelijkheid over de vraag of de juiste dosis is geïnhaleerd.

patroon? Bij chronisch gebruik kun je daarvoor de openingsdatum noteren en de einddatum berekenen. In een aerosolpatroon zitten vaak 120 of 200 pufjes. Als iemand continu tweemaal

Tip: Om door de mond te inhaleren, is het belangrijk het mondstuk tussen de tanden te nemen, met de lippen eromheen.

daags moet inhaleren uit een aerosol die 120 pufjes bevat, dan zal deze na 60 dagen leeg zijn.

Houd droogpoeder droog

Tip: Adviseer bij chronisch gebruik de openings- én de einddatum te noteren.

Net als voor veel medicatie, is de badkamer zeker voor een droogpoederinhalator verboden terrein. Het is er veel te vochtig; de medicatie gaat dan klonteren. Adem ook niet uit in de inhalator; dat zou het poeder vochtig kunnen maken.

Tip: Bewaar de droogpoederinhalator in een droge ruimte.

UA | 5 | 2015

| 26

Gebruik een voorzetkamer bij een aerosol

Luister goed naar de bevindingen “Ik ben nog steeds benauwd.” Klaagt de patiënt erover dat hij geen baat heeft bij het gebruik van de inhalator? Ga dan na of de inhalatie wel goed wordt uitgevoerd. Bij verkeerd gebruik kan het gewenste effect immers

Een ‘pufje’ gebruiken zonder voorzetkamer

uitblijven. Vraag ook welk medicijn de patiënt gebruikt en op welk

is af te raden. De patiënt moet al een heel

moment. Bij een luchtwegverwijder is bij goed gebruik vrijwel direct

goede coördinatie hebben wil hij een

effect merkbaar. Bij een inhalatie-corticosteroïd kan het effect één tot

aerosol tegelijkertijd kunnen indrukken én

twee weken op zich laten wachten.

inhaleren. Een voorzetkamer is dan onmisbaar.

Tip: Leg uit dat het gebruik van een voorzetkamer het gemakkelijker maakt om de inhalator op de juiste manier te gebruiken.

Tip: Ga in het gesprek na of de patiënt begrepen heeft of het medicijn direct of na één à twee weken effect heeft.

Spoelen bij corticosteroïden Gebruikt de patiënt corticosteroïden? Dan is het belangrijk de mond erna met water te spoelen. Dit om te voorkomen dat lokale infecties (onder andere schimmels) ontstaan of heesheid door atrofie van de spiertjes van de stembanden. Bij voorkeur tweemaal gorgelen en steeds het spoelwater uitspuwen.

Tip: Adviseer om de corticosteroïden te inhaleren voor het eten. Dan wordt tijdens het eten de mond-keelholte nog eens gereinigd.

Adem eerst maximaal uit! We zetten er een uitroepteken achter, want het gebeurt te weinig, vertelde prof. Thys van der Molen (zie pag. 6). Om voldoende medicatie binnen te krijgen, moet je eerst he-le-maal uitademen!

Tip: Als je inhalatie-instructie geeft, leg dan goed uit waarom het zo belangrijk is om helemaal uit te ademen: omdat je anders maar een klein deel van de benodigde medicatie kunt inademen.

UA | 5 | 2015

| 27

HOE WERKT HET?

Systemische bijwerkingen van inhalatiecorticosteroïden

stevig en kunnen gemakkelijker blauwe plekken ontstaan bij stoten of spelen. • Gedragsstoornissen en andere psychische bijwerkingen. Dit komt

Corticosteroïden die geïnhaleerd worden, moeten lokaal werken: in de luchtwegen. Maar ze kunnen ook deels in de bloedbaan komen en dan kunnen ze (hoewel het slechts zelden vookomt) effecten hebben in de rest van het lichaam. Bijvoorbeeld de steroïdproductie in de bijnierschors onderdrukken, blauwe plekken veroorzaken of psychische bijwerkingen uitlokken. Hoe komt dat?

doordat lipofiele stoffen gemakkelijk in de hersenen komen, waar zij processen in cellen kunnen verstoren. Hoe psychische klachten door inhalatiecorticosteroïden precies ontstaan, is niet bekend. Wel kunnen kinderen bijvoorbeeld last krijgen van druk gedrag of boosheid. Bij volwassenen kunnen depressie en psychosen voorkomen. • Teratogene effecten (beïnvloeding

Een stof die geïnhaleerd wordt, kan op

roïden af. Beclometason wordt op deze

van de ontwikkeling van het onge-

twee manieren in de bloedbaan komen.

manier voor 70% inactief gemaakt,

boren kind). Dit hoeft echter geen

fluticason zelfs voor 99%. Bij sommige

reden te zijn om te stoppen met een

1. Vanuit de longen. Net zoals zuurstof

stoffen blijft er dus een deel over dat

inhalatiecorticosteroïd. Het is namelijk

en andere gassen vanuit de longen in

voor systemische effecten kan zorgen.

ook schadelijk voor een ongeboren kind als de moeder langdurig ziek is

het bloed worden opgenomen, kan dat

door astma. Dus als een vrouw die

stoffen gaan altijd het gemakkelijkst

Goede werking – eerder bijwerking

door een celmembraan heen. Die

Juist de eigenschappen die ervoor

wens heeft een inhalatiecorticosteroïd

komen dus het gemakkelijkst in het

zorgen dat een stof goed werkt in de

moet gebruiken, zal ze hierover goed

bloed, en worden ook gemakkelijk

longen – krachtig, een hoge affiniteit

moeten overleggen met de behan-

afgegeven aan andere weefsels.

voor de receptor en lipofiel – versterken

delend arts.

Fluticason en beclometason zijn

ook effecten in andere weefsels. De

voorbeelden van lipofiele cortico-

bijwerkingen die bij inhalatiecortico-

Aan de andere kant zorgen een lage

steroïden. Afhankelijk van de deeltjes-

steroïden kunnen optreden, zijn vaak

lipofiliteit en een lage affiniteit voor

grootte, het type inhalator en de

ook bekende bijwerkingen van orale

de receptor voor lage beschikbaarheid.

inhalatietechniek komt 10 tot 50% van

corticosteroïden, zoals prednisolon.

Dat maakt het weinig lipofiele bude-

de medicatie in de longen terecht. Met

Hieronder volgen enkele voorbeelden

noside relatief veilig bij zwangerschap.

een aerosol is het hoogste percentage

van zulke systemische bijwerkingen

Bovendien, als budenoside wordt

in de longen te verwachten; daarin is

van inhalatiecorticosteroïden.

ingeslikt, zal het in de lever voor 90%

de deeltjesgrootte het kleinst.

• Onderdrukking van de productie

onschadelijk worden gemaakt.

ook met medicatie gebeuren. Lipofiele

zwanger is of een zwangerschaps-

van steroïden in de bijnierschors.

2. Via de darmen. De meeste

Oorzaak is een feedbackmechanisme:

Kortom

patiënten inhaleren niet optimaal, niet

de bijnierschors ‘ziet’ corticosteroïden

Een goede inhalatietechniek is heel

precies zoals het moet. Vaak blijft een

in het bloed en ‘denkt’ dat er geen

belangrijk voor een goede werkzaam-

deel van de medicatie daardoor in de

steroïden aangemaakt hoeven te

heid van inhalatiecorticosteroïden in

mondholte of het slaat neer in de keel.

worden. Dit kan een probleem zijn

de luchtwegen. Maar er moet altijd

Dan wordt het doorgeslikt en via het

als het lichaam tijdelijk wel extra

rekening worden gehouden met de

darmslijmvlies opgenomen in de bloed-

steroïdhormonen nodig heeft,

mogelijkheid van systemische

baan. Met het bloed wordt de medicatie

zoals bij stress en ziekte.

bijwerkingen, vooral na langdurig

vanuit de darmen naar de lever ver-

• Onderhuidse bloedingen (blauwe

gebruik en hoge doseringen. De

voerd en daar ondergaat het een first-

plekken). Corticosteroïden vermin-

opnameroute vanuit het longweefsel

pass-effect. Het co-enzym cytochroom

deren de aanmaak van collageen

speelt hierbij een belangrijke rol. <

P450, verantwoordelijk voor de afbraak

in bloedvatwanden van de huid.

van veel stoffen, breekt ook corticoste-

Hierdoor zijn de bloedvaten niet zo

UA | 5 | 2015

Met medewerking van Bijwerkingencentrum Lareb

| 29

ZELFZORG vraag is of dat misschien een aanknopingspunt is voor therapie?

Q10 bij hartfalen

Behandeling

Hartfalen is niet te genezen, maar met aanpassing van de leefstijl, medicijnen en zo nodig de plaatsing van een ‘pacemaker’ kunnen patiënten met hartfalen nog een kwalitatief goed leven hebben. De medicatie bij hartfalen is gericht op het ontlasten van het hart. Maar is er ook iets te doen aan het gebrek aan energie dat de meeste patiënten met hartfalen parten speelt?

Patiënten met hartfalen krijgen over het algemeen medicijnen en adviezen voor hun leefstijl. Beide zijn erop gericht dat het hart wordt ontlast. Zo krijgen ze adviezen om gezond te leven, en zo nodig af te vallen, minder zout te eten en minder vocht te drinken. Medicijnen die vaak worden gegeven, zijn bijvoorbeeld vaatverwijders, bètablokkers die de hartslag vertragen en diuretica om vocht af te voeren. Vorig jaar werden de resultaten van een onderzoek gepubliceerd waarbij was gekeken of patiënten met matig of ernstig chronisch hartfalen baat hadden bij het supplement Q10. Zoals hierboven is beschreven, is Q10 nodig bij de

Bij hartfalen is de pompfunctie van

verbranding van glucose of van vetten.

energielevering aan de hartspier. Alle

het hart verminderd. Het hart kan niet

Daarbij komt onder andere ATP

420 patiënten in het onderzoek kregen

genoeg bloed rondpompen. Als gevolg

(adenosinetrifosfaat) vrij. Dat ATP is een

de standaardbehandeling, maar de helft

daarvan hebben patiënten weinig

energiedrager; als het wordt gesplitst in

van de patiënten gebruikte daarbij drie-

energie en zijn ze snel uitgeput en

ADP (adenosinedifosfaat) en een

maal daags 100 mg Q10 en de andere

kortademig. Ze houden ook vocht vast,

fosfaat-ion komt er energie vrij die

helft placebo. Na twee jaar bleek dat de

achter de longen of in de benen en ze

benut kan worden voor het samen-

patiënten die Q10 gebruikten, significant

kunnen last hebben van koude handen

trekken van een spier.

minder ‘ernstige cardiovasculaire voorvallen’ kregen. Het gaat dan om

en voeten. Hartfalen kan worden veroorzaakt door andere hart- of vaat-

ATP wordt gevormd uit AMP (adenosine-

verslechtering van het hartfalen, leidend

aandoeningen zoals een hartinfarct,

monofosfaat) en fosfaat-ionen. Daarbij

tot ziekenhuisopname of tot overlijden,

een hartritmestoornis, een aangetaste

zijn ook andere stoffen nodig, waar-

of tot plotselinge hartdood. Ook trad er

hartklep, hoge bloeddruk of een ziekte

onder enzymen en co-enzymen. Eén

minder ‘totale sterfte’ (inclusief andere

van de hartspier.

van die co-enzymen is co-enzym Q10,

oorzaken) op en verbeterden de symp-

kortweg Q10 genoemd. Onderzoekers

tomen van hartfalen bij de Q10-groep.

Te weinig energie

hebben gevonden dat mensen met

Die verbetering van de symptomen,

Dat het hart niet genoeg pompkracht

hartfalen minder Q10 in het hart

zoals kortademigheid en vermoeidheid,

heeft, betekent in feite dat het te

hebben. Er lijkt zelfs een gradueel effect

was trouwens al vier maanden na het

weinig energie heeft. Energie wordt in

te zijn: hoe minder Q10, des te slechter

begin van het onderzoek merkbaar,

alle cellen van het lichaam gehaald uit

is de pompfunctie van het hart. De

maar nog niet statistisch significant. De onderzoekers adviseren mensen

Mogelijke gevolgen van hartfalen na twee jaar met en zonder Q10-suppletie (in onderzoek van Mortensen et al. 2014) Normale behandeling aangevuld met placebo 218 patiënten

15%

26%

hebben, moet de dosering van hun

9%

16%

bètablokker of van andere medicatie

10%

18%

misschien worden aangepast. <

Cardiovasculaire sterfte* Totale sterfte* Ziekenhuisopname in verband met hartfalen*

* statistisch significant verschillend

willen gaan gebruiken, om dat eerst te

Normale behandeling aangevuld met Q10 202 patiënten Ernstige cardiovasculaire voorvallen*

Patiënten met verbeterd hartfalen (NYHA-klasse verbeterd)*

met hartfalen die Q10 als supplement

8%

14%

58%

45%

overleggen met hun arts. Omdat Q10 ook een bloeddrukverlagend effect kan

Bron: Mortensen SA, et al. Results from Q-SYMBIO: a randomized double-blind trial. JAAC: Heart Failure 2014;2:641-9. Het onderzoek werd uitgevoerd met Q10 van Pharma Nord.

UA | 5 | 2015

| 31

ZELFZORG

Het mondslijmvlies: onze ‘waker’

Een goede mondhygiëne • Tweemaal per dag de tanden poetsen. • Eenmaal per dag de ruimte tussen de

Aan de binnenkant van de mond zit het mondslijmvlies. Een mooie rode vochtige laag, die voorkomt dat ziekteverwekkers of stoffen rechtstreeks uit de mond het weefsel kunnen binnendringen. Maar soms raakt die barrière beschadigd.

tanden reinigen met flosdraad, tandenstokers of ragers. • Eventueel een mondspoeling en/of een tongschraper gebruiken. • Voldoende water drinken; dit voorkomt een te droge mond en de daaruit voortvloeiende problemen.

Net als de huid behoort ons mondslijm-

Ontsteking

vlies tot de ‘eerstelijnsverdediging’

Ook een beschadiging kan de barrière

van ons lichaam. Bij dijken spreken

doorbreken. In dat geval gaat de

we over de waker, de dromer en de

‘tweede lijn’ – het immuunsysteem –

slaper – welnu: huid en slijmvlies zijn

hard aan het werk om eventuele indrin-

de waker. Pas als een ziekteverwekker

gers zo gauw mogelijk uit te schakelen.

Bij iemand die regelmatig aften heeft,

of een vreemde stof die barrière toch

De ontsteking die het gevolg kan zijn, is

raakt het mondslijmvlies blijkbaar

weet te slechten, komt de tweedelijns-

goed tegen indringers, maar vervelend

makkelijk beschadigd. Om wondjes te

verdediging (de ‘dromer’) in actie:

voor wie het in zijn mond heeft. Want

voorkomen, is het dan belangrijk om

het immuunsysteem.

zo’n ontsteking is behoorlijk pijnlijk.

voorzichtig te zijn bij het tandenpoetsen

Een beschadiging kan allerlei oorzaken

en om rustig te eten. Een goede mond-

Om ziekteverwekkers buiten te houden,

hebben. Hele simpele, zoals het bijten

hygiëne is ook erg belangrijk (zie het

is het mondslijmvlies bekleed met een

op je wang, het eten van te hard voed-

kader).

dikke laag… bacteriën. Goede bacteriën

sel, een slecht passend kunstgebit of

Verder zijn er verschillende producten

wel te verstaan. En zolang die in een

een beugel. Maar ook aandoeningen,

die de pijn van aften kunnen verzach-

dikke laag op het slijmvlies zitten, kan

zoals een chronische darmontsteking of

ten. Bekend zijn de producten met een

een ziekteverwekker er niet aan-

kanker, of bestraling of chemotherapie

pijnstillende werking, zoals lidocaïne,

hechten. Aanhechten is namelijk de

kunnen tot beschadiging en ontsteking

of die met een ontsmettende werking,

eerste stap op weg naar doordringen.

van het mondslijmvlies leiden.

zoals chloorhexidine. En verder zijn er ook producten die een laagje om de

De barrièrefunctie kan echter afnemen,

Aften

aften leggen, bijvoorbeeld op basis van

bijvoorbeeld door stress, een ernstige

Zo’n twintig procent van de mensen

hyaluronzuur, bepaalde polysacchariden

ziekte zoals diabetes of kanker of een

krijgt wel eens te maken met aften:

en/of taurine.

aandoening van het immuunsysteem,

zweertjes in de mond. Grijswitte plekjes

Als aften blijven terugkeren of niet

zoals de ziekte van Sjögren of de ziekte

met een rode rand. Misschien speelt

binnen drie weken genezen, is het

van Crohn. Ook als iemand te weinig

een tekort aan vitamine B12, vitamine C,

belangrijk naar de dokter te verwijzen.

vitamines binnenkrijgt of medicijnen

foliumzuur en/of ijzer een rol. Maar een

Die kan nagaan of er misschien sprake

gebruikt die invloed hebben op de

besmetting met een virus of bacterie

is van een andere aandoening en zo

speekselklieren, kan de barrièrefunctie

door een bestaand wondje kan ook de

niet, dan kan die ook een andere

verstoord raken. Een ontsteking kan het

oorzaak zijn. Aften verdwijnen spontaan

behandeling voorschrijven. <

gevolg zijn. Een witte, beslagen tong is

na één of twee weken. Ze zijn bijzonder

al een teken dat de schimmels het

pijnlijk, vooral bij het eten, en bij

hebben gewonnen van de ‘goede’

sommige mensen komen ze telkens

bacteriën.

terug.

UA | 5 | 2015

| 32

Zelfzorgnieuws Ibuprofen tot 2400 mg blijft algemeen verkrijgbaar Ibuprofen 200 mg in een verpakking tot twaalf tabletten houdt de afleverstatus ‘Algemene Verkoop’. Dat heeft het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) geconcludeerd na een recente Europese herbeoordeling. Deze herbeoordeling was gericht op het risico op bijwerkingen op hart en bloedvaten. Bij langdurig gebruik van dagdoseringen vanaf 2400 mg is dit risico verhoogd. Bij langdurig gebruik van dagdoseringen van 1200 mg niet. De bijsluiter geeft aan dat 1200 mg de maximale dosis per dag is die zonder recept verkrijgbaar is. Het CBG ziet dan ook geen reden de afleverstatus aan te passen. (Bron: CBG)

Afleverstatus ibuprofen: AV: ibuprofen 200 mg: max 12 tabletten UAD: ibuprofen 200 mg: max 48 tabletten / 400 mg max 24 tabletten UA: ibuprofen 200 mg: >48 tabletten / 400 mg: >24 tabletten

Miconazol vaak ten onrechte meegegeven Miconazol-crème wordt vaak meegegeven zonder dat is gevraagd naar overig medicatiegebruik. Dat bleek uit een mystery-guestonderzoek van de Consumentenbond. Het ging mis bij 6 van de 40 apotheken (15%) en bij 23 van de 40 drogisterijen (58%). In het onderzoek vroegen de klanten om miconazol voor behandeling van een vaginale schimmelinfectie bij hun moeder of buurvrouw. De apothekersassistent of drogisterijmedewerker had naar overig medicijngebruik moeten vragen. Als dat gebeurde, werd

Hoofdluismarkt groeit, maar niet bij de apotheek

geantwoord dat de betreffende vrouw bloedverdunners gebruikte. Dan moeten de alarmbellen gaan rinkelen, want miconazol gecombineerd met fenpro-

De hoofdluismarkt in Nederland heeft de afgelopen drie jaar een constante groei

coumon of acenocoumarol kan risico

doorgemaakt. Dit blijkt uit een analyse van Meda Pharma (van Prioderm) van de

geven op ernstige bloedingen. Bij 34

cijfers uit de totale hoofdluismarkt.

apotheken werd de vraag gesteld. Bij drie apotheken werd de miconazol toch

De meeste hoofdluismiddelen worden gekocht bij de drogisterij (73%), bij de apotheek

meegegeven, zestien apotheken gaven

is dat 25%. Slechts weinig mensen kopen dergelijke middelen bij de supermarkt. Daar-

de klant 'een alternatief middel' mee

naast werd bij de drogisterijen 9% groei gezien, terwijl de verkoop bij de apotheken

(waarschijnlijk clotrimazol, dat deze

met 2% daalde. Trouwens, ook bij zelfstandige drogisterijen daalde de omzet, terwijl

interactie niet heeft). De andere vijftien

de verkoop bij drogisterijketens steeg. Vooral de niet-chemische hoofdluismiddelen zijn

gaven het advies dat de patiënt de

populair (aandeel 84%). Geen wonder, deze staan als eerste keus in de richtlijnen

huisarts zou bezoeken. De KNMP ziet

vermeld. Het gaat hier om middelen op basis van dimeticon.

hierin dat er een verbeterslag heeft

(Bron: Meda Pharma, op basis van verkoopgegevens van de totale hoofdluismarkt van IMS)

plaatsgevonden sinds het eerdere onderzoek van de Consumentenbond. Vreemd genoeg staat de interactie niet in alle bijsluiters van miconazolbevattende crèmes. Apotheekmedewerkers kunnen de interactie wel vinden op de KNMP Kennisbank. Carl Jakobs, campagneleider bij de Consumentenbond, oppert dat het goed zou zijn als er een waarschuwingssticker komt op de verpakking van zelfzorggeneesmiddelen die een waarschuwing behoeven. (Bron: Consumentenbond)

UA | 5 | 2015

| 33

VERZORGING

Littekens en hun verzorging Iedereen heeft wel eens een wondje. De huid heeft een eigen vernuftig systeem om zich te herstellen, waardoor je na een paar weken vaak niets meer van zo’n beschadiging ziet. Maar bij een grotere wond – bijvoorbeeld door een operatie of wanneer iemand zich heeft gesneden – zal de huid op een andere manier dichtgroeien. Dit kan een litteken veroorzaken.

Een litteken is een (al of niet blijvend)

Emotioneel

zichtbare afwijking op de huid die

Waar de een er niet zo mee zit, kan een

achterblijft na genezing van een wond.

litteken voor een ander best emotioneel

Zo luidt de definitie. Als er een litteken

liggen. Bijvoorbeeld omdat het litteken

ontstaat, dan was de wond dusdanig

herinnert aan een ongeluk. Verder kan

groot dat de huid een andere manier

een heel zichtbaar en opvallend litteken

zoekt om te herstellen en aan elkaar

iemand het gevoel geven minder

te groeien. Hoe? Door bindweefsel aan

aantrekkelijk te zijn. Ook hebben

te maken. Bindweefsel bestaat uit

mensen met een opvallend litteken

lichaamscellen en vezels die geschikt

nogal eens last van het – vaak terechte –

zijn om huid snel weer aan elkaar te

idee dat mensen naar het litteken

laten groeien. De structuur is echter

staren.

anders dan die van de oorspronkelijke huid, waardoor er een zichtbare

Behandeling

afwijking ontstaat. Het litteken heeft

Voor ernstige en grote littekens kan

een andere structuur en een andere

behandeling door een arts nodig zijn,

kleur dan de omringende huid.

bijvoorbeeld in de vorm van een operatie (plastische chirurgie, radio-

Van gevoelig naar gevoelloos

therapie, cryotherapie (bevriezing),

Tijdens de herstelperiode doorloopt

steroïden. Minder grote littekens kunnen

het nieuwe huidje qua kleur en

uitstekend topicaal worden behandeld.

gevoeligheid diverse stadia. In het

In de apotheek kun je klanten een goed

begin is het nieuwe bindweefsel ‘vurig’

advies geven om de huidconditie te

van kleur. Ook is het in deze fase erg

verbeteren en in veel gevallen het

gevoelig. Met de tijd wordt de rodere

litteken te verminderen. Essentieel is

huid lichter en minder fel van kleur,

om de huid ter plaatse goed gehydra-

maar de oorspronkelijke kleur van de

teerd te houden, maar niet af te sluiten

huid komt niet of nauwelijks terug.

voor zuurstof. Tegenwoordig is siliconen-

Uiteindelijk is een rijp litteken zelfs

therapie de eerste keuze om littekens

lichter dan de omringende huid.

te laten vervagen. Silicone voorkomt

Vaak is de huid die over een rijp litteken

overmatig vochtverlies ter plaatse,

zit, ook minder gevoelig. Hoe dikker

waardoor er minder littekengroei

en verhevener het litteken, des te

optreedt. Uit verschillende studies

minder gevoel.

blijkt dat silicone het litteken egaliseert,

lasertherapie of injectie met cortico-

onder meer ook doordat het de colla-

Lid-teken of lik-teken Volgens de etymologie komt ‘litteken’ van ‘lid-teken’, wat ‘teken op een ledemaat’ betekent. Maar er wordt ook gedacht aan een andere verklaring: ‘lik-teken’, waarbij ‘lik’ een verbastering is van het woord ‘lijk’, voor lichaam. Een teken op het lichaam dus.

geenaanmaak en -afbraak van de huid normaliseert. Het ontspant de huid en het vermindert roodheid en bijkomende jeuk van een herstellende wond. Silicone is beschikbaar in verschillende vormen, zoals gel, verband, kompres, en pleisters. Silicone werkt bovendien waterafstotend. Hierdoor wordt het litteken beschermd tegen de opname

UA | 5 | 2015

| 34

Soorten littekens Onrijp litteken

van te veel vocht. Ook kan men zich – na het aanbrengen van de silicone –

Het kan jeuken en nog van uiterlijk veranderen Rijp litteken

voorzichtig wassen of douchen (eventueel met een wondpleister

Hypertrofisch litteken Een dik, gezwollen litteken op de plek van de verwonding, binnen enkele weken na de verwonding ontstaan. Dit kan nog snel groter

Over de rol van vitamine E (tocoferol) De een ziet het als huidhersteller bij

worden, maar pas na verloop van tijd (mogelijk twee jaar) vervagen Keloïd litteken

getinte huid en kan verergeren tijdens de zwangerschap.

enkel bewijs dat vitamine E iets kan weefsel. Ook wordt wel gesuggereerd

Woekering van littekenbindweefsel waardoor er een dikke bult kan ontstaan; dit type litteken komt meer voor bij mensen met een

uitstek, volgens de ander is er geen doen aan het verminderen van litteken-

Genezing voltooid; vaak wit van kleur. Dit type litteken zal niet meer van uiterlijk veranderen

op het litteken). zijn de meningen nogal wisselend.

Vers litteken, nog bezig met genezing; vaak rood en verheven.

Dit type litteken is vrijwel alleen te verminderen met radiotherapie Atrofisch litteken

Kleine putjes in de huid, vaak als gevolg van acne of waterpokken

dat silicone vooral geschikt is voor nieuwere, onrijpe littekens en vitamine E

Siliconenlaag

voor oudere, rijpe littekens. Vitamine E zou stug bindweefsel soepeler maken,

Geschikt milieu: vochtig en zuurstofrijk

waardoor een litteken vervaagt.

Niet op open wonden Nieuwe, maar ook oudere littekens

Litteken met collageenophoping

kunnen worden behandeld met een

Opperhuid

littekenproduct op basis van silicone, al of niet in combinatie met vitamine E. In geval van een gel, crème of zalf luidt het advies om deze tweemaal daags op het litteken aan te brengen.

Lederhuid

N.B.: Littekenproducten mogen niet worden aangebracht op open wondjes. Wacht dus altijd met behandelen totdat de huid geheeld is. <

Onderhuids weefsel Schematische voorstelling van de huid waar een litteken wordt gevormd. Een siliconenlaag voorkomt overmatig vochtverlies, waardoor het litteken minder zal opvallen.

Siliconen Siliconen zijn synthetische polymeren, dat wil zeggen stoffen die bestaan uit een lange keten van silicium- en zuurstof-

Jouw advies bij littekens

atomen, met een organische groep eraan. Ze hebben elastische, rubberachtige eigenschappen, geleiden nauwelijks warmte en zijn goed bestand tegen hoge en lage temperaturen of de inwerking van UV-straling. We kennen ze in veel toepassingen. Silicone zit in afdichtingskit, in borstimplantaten, in lijm, kunstlenzen, steunzolen, mallen, stopverf, in cosmetica, enz. En het is dus ook geschikt voor de behandeling van littekens.

UA | 5 | 2015

• Vraagt een klant advies bij het laten vervagen van een litteken? Adviseer dan een product op basis van silicone. • Er zijn producten in de vorm van gel, crème, zalf, pleisters en kompressen. • Niet gebruiken op open wonden, alleen na volledige sluiting van het litteken. • Niet te dicht bij ogen en geen contact met slijmvliezen. • De aanbevolen behandelduur is minstens twee maanden.

| 35

Kanker en de huid

Verzorgingstips

Door chemo- of radiotherapie, maar ook door de ziekte zelf kan de huid veranderen. Dat kan op allerlei manieren. De huid kan droog en schilferig worden of

Look good… feel better

juist vet, er opgezet uitzien of juist dunner lijken, en rood of vlekkerig worden. Ook

Op maandag 5 oktober vond de eerste nationale Look Good…Feel Better-dag

kan de huid gevoeliger zijn voor infecties

plaats. Schoonheidsspecialisten door het hele land gaven belangeloos

of gemakkelijk gaan bloeden.

workshops, verwenbehandelingen en informatiesessies voor mensen met kanker. Wie er goed uitziet, voelt zich beter. Met dit motto werden schoonheidsspecialisten

Geen pleister

en hun klanten uitgenodigd om ‘een glimlach cadeau te geven’. Klanten van deelnemende schoonheidsspecialisten konden voor € 25 een cadeaubon voor een

Omdat de huid – vooral door bestraling

dierbare met kanker kopen, die daarmee een schoonheidsbehandeling kon krijgen.

of chemotherapie – kwetsbaarder

Het bedrag komt direct ten goede aan de stichting Look Good…Feel Better. De dag

wordt, is het beter om bij een wondje

werd georganiseerd door de stichting Look Good…Feel Better en ondersteund door

geen pleister te gebruiken, maar een

ANBOS (de brancheorganisatie Schoonheidsverzorging) en de Nederlandse Cosmetica

gaasje dat op zijn plaats wordt

Vereniging.

gehouden door een netverband.

(Bron: Look Good…Feel Better)

Producttip GUM® AftaClear: krachtig tegen aften en mondwondjes Onderzoek heeft uitgewezen dat 20% van de bevolking met aften te maken krijgt. Aften zijn pijnlijk, hinderlijk en beïnvloeden het dagelijks leven. Ze beïnvloeden het vermogen om zich te concentreren, te eten en te drinken en zelfs om normaal te kunnen spreken.

GUM® AftaClear biedt onmiddellijk een langdurige bescherming en bevordert een snel herstel. Bij aften en kleine beschadigingen van het mondslijmvlies, zoals wondjes door een beugel, tandirritatie en brandblaartjes. Zeker ook te gebruiken bij bestraling of in geval van een prothese. Met GUM® AftaClear is er geen sprake van last van prikken, branden, een verdoofd gevoel of een droge mond en het bevat geen alcohol.

GUM® AftaClear is verkrijgbaar in drie uitvoeringen: • mondwater (ZI-nr. 16175603) voor de behandeling van meerdere, steeds terugkerende en moeilijk bereikbare wondjes; • spray (ZI-nr. 16175611) heeft een gemakkelijk toepasbare pomp die zorgt dat de vloeistof precies op de juiste plek komt en is ideaal voor onderweg; • gel (ZI-nr. 16175638) is het meest geschikt voor directe behandeling van een plaatselijk wondje. Deze producten zijn beschikbaar via de groothandel.  Dit najaar zal een intensieve radiocampagne GUM® AftaClear extra onder de aandacht brengen. Meer informatie: www.aftaclear.nl of [email protected].

(Advertentie) UA | 5 | 2015

| 37

Beschermt en herstelt de gevoelige huid Eucerin pH5 Protection helpt de gevoelige huid te beschermen tegen schadelijke invloeden van buitenaf zoals vervuiling, pollen, hitte of kou maar ook stress of frequent douchen. Met 5% Dexpanthenol, ter ondersteuning van het huidvernieuwingsproces Versterkt de natuurlijke huidbarrière Voor langdurige hydratatie Geschikt voor een huid met allergie Type 1 (bijvoorbeeld hooikoorts en astma) Ga voor meer informatie naar www.eucerin.nl

Gevoelige Huid

5% Dexpanthenol

COVERGIRL

Fieke Geurts: “Lekker gemoedelijk” “Lekker gemoedelijk”, zo omschrijft Fieke de sfeer bij de apotheekhoudende huisartsenpraktijk De Maasdorpen te Vierlingsbeek. Het is haar eerste baan als apothekersassistente en ze werkt er nu twee jaar. “Superleuk” vindt ze het. “Echt een droombaan.” “De praktijk is klein en daardoor erg gezellig”. Dat ‘klein’ valt overigens best mee, met twee huisartsen, één huisarts in opleiding, twee praktijkondersteuners, één doktersassistente en drie apothekersassistenten. Maar wel is de sfeer lekker gemoedelijk, zowel onderling als met de patiënten. “Iedereen kent elkaar”, vertelt Fieke, “als in een ouderwetse tv-serie.” Maar ouderwets is het verder allerminst, want de praktijk gaat met zijn tijd mee. Zo verzorgen de apothekersassistenten ook medicatierollen voor patiënten en is er een pro-actieve herhaalservice, zodat patiënten de chronische medicatie niet meer zelf hoeven te bestellen. De apotheek is sinds vorig jaar gecertificeerd.

Eigen balie Fieke en haar twee collega-apothekersassistenten bemannen de apotheek, die een eigen balie heeft. De meest voorgeschreven geneesmiddelen zijn uiteraard op voorraad aanwezig, zodat patiënten ze direct na het spreekuur kunnen meenemen. Andere geneesmiddelen worden besteld – bij de goothandel of bij een bereidingsapotheek. Tijdens haar opleiding heeft Fieke stage gelopen in een openbare apotheek. Er zijn wel wat verschillen met haar huidige werkplek: “We hebben hier nauwelijks handverkoop. Alleen een klein rekje

Dit keer staat Fieke Geurts (22) op de cover. Zij is apothekersassistente bij

met paracetamol, hoestdrank en xylometazoline-neusspray.” Verder zijn er natuurlijk dezelfde werkzaamheden: aanschrijven, uitgifte, uitleg, voorraadbeheer, enzovoorts. Maar omdat er altijd

een apotheekhoudende huisartsen-

maar twee of drie apothekersassistenten tegelijk zijn, doen ze

praktijk. Daar houdt zij zich niet alleen

Ook bij de apotheekhoudend huisarts heb je te maken met

bezig met medicatie, maar soms

meer taken tegelijk dan in een grotere apotheek. preferentiebeleid. “Verschrikkelijk”, noemt Fieke dat. Gelukkig hebben ze in het dorp met maar weinig verschillende verzeke-

maakt ze ook de afspraken voor het

raars te maken, maar natuurlijk zijn er af en toe wel switches.

spreekuur en ook kijkt ze af en toe

Doktersassistententaken

urine na.

Doordat het een huisartsenpraktijk is, nemen de apothekersassistenten soms ook taken waar van de doktersassistenten, bijvoorbeeld het aannemen van de telefoon en afspraken inplannen, en het nakijken van urine. Juist deze afwisseling van taken vindt Fieke erg leuk. “Dat hebben we hier in de praktijk geleerd. Natuurlijk nemen we niet alle taken waar en zo nodig halen we de dokter erbij.” <

UA | 5 | 2015

| 39

EVEN VOORSTELLEN

Militairen achter de balie Het Centraal Militair Hospitaal is gesitueerd in Utrecht en ligt pal naast het Universitair Medisch Centrum. “De buren”, noemt adjudant Oscar Rohde de ziekenhuisapotheek van het UMC dan ook. Er bestaat een nauwe samenwerking tussen de beide apotheken. Zo neemt de apotheek van het UMC de bereidingen voor zijn rekening, evenals de levering van medicatie aan de klinische patiënten in het CMH. “We zitten wel binnen de muren van een ziekenhuis, maar we zijn geen reguliere ziekenhuisapotheek”, verklaart Oscar. “We zijn de enige apotheek binnen Defensie, en eigenlijk vergelijkbaar met een openbare apotheek, omdat we in feite eerstelijns werken.” Op de overige locaties binnen Defensie zijn gezondheidscentra, waar geneesmiddelen worden verstrekt vanuit Een deel van het team van de apotheek CMH.

een kleine apotheekvoorraad van apotheekhoudende huisartsen. Oscar is tevens kwaliteitsfunctionaris binnen de apotheek CMH en daarnaast ‘point of contact’ (POC, aanspreekpunt) van de

vakgroep Farmacie binnen Defensie In de apotheek van het Centraal Militair Hospitaal voor de apothekersassistenten. hebben de meeste apothekersassistenten een Geen keelsnoepjes militaire rang, opklimmend van sergeant naar De apotheek is functioneel ingericht. sergeant-majoor, adjudant en luitenant. De balie is ronduit sober te noemen. Hier geen reclame voor handverkoop, Bij de apothekers gaat het van kapitein tot schaaltjes met keelsnoepjes of een pompflesje desinfecterende handgel. luitenant-kolonel. Maar op de werkvloer dragen Gewoon een balie, computers en een de apothekersassis- tenten gewoon een witte jas vriendelijke assistent. Om het hoekje bevinden zich kantoor en werkruimtes – met rangonderscheidingsteken. “Geen camoumet een grote medicijnrobot, apotheflagekleding hier”, zegt apothekersassistent Oscar kerskasten, koelkasten, werkplekken Rohde. “Ik draag hooguit af en toe mijn DT (dagelijks en een wand vol gekleurde bakjes met namen van locaties waaraan de tenue). Maar dat is alleen op de momenten dat ik apotheek levert. Dat zijn niet alleen kazernes in bijvoorbeeld Ermelo en niet met medicatie werk.”

UA | 5 | 2015

| 40

Wil jij jezelf of je team ook presenteren in UA? Meld het op [email protected]

Adjudant Oscar Rohde in zijn DT.

De balie is eenvoudig.

Ede, maar ook plaatsen als Münster in

Defensie heeft een eigen militaire

De apothekers die nu nog bij de

Duitsland en op dit moment ook Mali.

postorganisatie die nauw samenwerkt

verschillende krijgsmachtonderdelen

De ruimte waar vroeger bereidingen

met PostNL.

gelegerd zijn, krijgen in de toekomst allemaal Utrecht als standplaats. De

plaatsvonden, is nu alleen nog in gebruik als keukentje. Iedere Nederlandse militair is als patiënt ingeschreven bij de apotheek

“Militairen moeten elke drie jaar switchen van locatie of functie. Een burger apothekersassistent zorgt voor de continuïteit”

werkzaamheden van een apotheker bij Defensie zijn nauwelijks te vergelijken met die van een burgerapotheker, vindt Oscar. “De apotheker bij de apotheek CMH controleert natuurlijk

CMH, vertelt Oscar. De apotheek bevoorraadt via een ‘postordersysteem’

Eén burger

wel recepten, maar verder houden

alle gezondheidscentra en huis-

Binnen Defensie wordt in het kader

apothekers zich vooral bezig met

artsenposten binnen Defensie en de

van bezuinigingen volop gereorga-

organiseren, adviseren, oefeningen,

hospitalen op buitenlandse missies.

niseerd, en ook de apotheek ontkomt

opleidingen en missies.”

Daarnaast verzorgt de apotheek de

hier niet aan. Volgend jaar zal de

poliklinische recepten vanuit de

apotheek CMH deel uitmaken van de

24/7 militair

specialisten in het CMH. “De patiënten

Defensie Farmaceutische Dienst, met

Ook het werk van een militaire

van de poliklinieken komen hier bij ons

als personeelsbezetting: een majoor

apothekersassistent verschilt in veel

aan de balie. Verder helpen we ook

apotheker, een adjudant kwaliteit-

opzichten van dat van een burger,

militairen die van hun militaire huisarts

apothekersassistent, twee sergeant-

en dat geldt vooral voor alle assis-

een recept meekrijgen en op weg

majoors apothekersassistent, drie

tenten die bij de verschillende brigades

tussen kazerne en huis even langs-

sergeanten apothekersassistent en een

in Nederland paraat staan.

komen.” Voor het Militair Revalidatie-

burger apothekersassistent. De

Op de vraag wát het werk nou zo

centrum Aardenburg in Doorn fungeert

verhouding man/vrouw binnen de

anders en uniek maakt, gaat Oscar

de apotheek CMH als instellingsapo-

groep militaire apothekersassistenten

onbewust verzitten. “Heb je even? Het

theek en ook de militaire geestelijke

is momenteel fifty-fifty. “De burger

gaat om je eigen mind-set, de inhoud

gezondheidszorg betrekt de medicatie

apothekersassistent in het CMH is er

van je werk, de omgeving waarin je

van de apotheek CMH. Alle postorder-

voor de continuïteit. Militairen moeten

werkt, je familie, alles eigenlijk”, somt

recepten worden aan het eind van de

elke drie tot vijf jaar switchen van

hij op. “Je bent 24/7 militair en je hebt

dag in dozen verpakt en per post – of

locatie of functie, dus het is praktisch

zo nodig per koeltransport – verzonden.

als we een stabiele factor hebben.”

UA | 5 | 2015

>> Lees verder op pagina 42

| 41

EVEN VOORSTELLEN

V.l.n.r.: Oscars 'DT', de bakjes voor de locaties waaraan geleverd wordt, en het uitzetten van medicatie voor het Militair Revalidatie Centrum.

een voorbeeldfunctie als militair, en

hebt veel bewegingsruimte”, vat Oscar

bloedproducten en van zuurstof. Het

als je ergens voor gaat, dan is dat voor

samen. “Letterlijk en figuurlijk. Je ziet

bloed komt van Sanquin, vertelt Oscar.

200 procent. Daarnaast moet je als

veel van Nederland en het buitenland

“Collega’s van de Militaire Bloedbank

militaire apothekersassistent een echte

door oefeningen en missies. Je maakt

van Defensie maken van vers bloed

zorgattitude hebben: voor onze eigen

heel wat mee, leuke en – vooral tijdens

diepvriesproducten. Om de bloed-

mensen zorgen, maar tijdens missies

missies – minder leuke dingen. Als het

producten bij langdurige bevriezing

of bij calamiteiten ook voor burgers.”

moeilijk is, zijn we professioneel

toch in goede conditie te houden,

Ook moet je flexibel zijn, betoogt

genoeg om elkaar daarin te

wordt een bepaalde stof toegevoegd.

Oscar: “Militairen moeten gewoonlijk

begeleiden.” En mocht het zo ver

Op locatie wordt het bloed toedienings-

elke drie tot vijf jaar ergens anders

komen dat je een andere functie

gereed gemaakt, waarbij het bloed via

gaan werken, en ze moeten als dat zo

ambieert dan die van apothekers-

een kritisch bereidingsprocedé wordt

uitkomt op missie. En als je eenmaal

assistent? Dan kun je je omscholen. Of

'gewassen' om deze bestanddelen eruit

apothekersassistent bent, moet je je

‘op andere gebieden specialiseren en

te filteren. Ook worden er ‘voedings-

nog steeds blijven oriënteren op het

despecialiseren’, zoals dat bij Defensie

stoffen’ aan het bloed toegevoegd om

militaire gedeelte. Je bent onderofficier,

wordt genoemd.

de cellen in optimale conditie te houden. Dat is een heel secuur proces.”

dus je wordt geacht les te kunnen geven aan andere militairen. Je kunt bijvoorbeeld cursussen volgen tot schietinstructeur op diverse wapens, maar ook tot kerninstructeur brandpreventie, brandbestrijding of BHV

“Tijdens missies of bij calamiteiten moeten apothekersassistenten voor onze eigen mensen zorgen, maar ook voor burgers.”

Ook zuurstof wordt door apothekersassistenten ter plekke bereid. “We hebben in een hospitaal een zuurstofcontainer met een concentrator die uit de buitenlucht geconcentreerde zuurstof produceert van minimaal 93%

(bedrijfshulpverlening). Dat maakt je werk als apothekersassistent natuurlijk

Missies

zuiverheid, zoals de Europese Farma-

heel divers.” Je moet dus heel wat in je

Uitzendingen zijn een verhaal apart.

copee vereist. Zuurstof is zeer brand-

mars hebben. “Als enige apothekers-

Momenteel zijn er geen grote missies

baar, te gevaarlijk om te transporteren

assistent op een kazerne werken met

met een eigen hospitaal, dus er zijn

en bij trauma’s altijd nodig. Daarom

veertien- vijftienhonderd man, is een

geen militaire apothekersassistenten in

maken we het ter plekke.”

grote uitdaging. Je moet niet alleen

het buitenland. Maar wanneer

inhoudelijk adviseren op farmaceutisch

apothekers en assistenten meegaan

Oscar is zelf heel enthousiast over zijn

gebied, maar ook op geneeskundig

op een missie, heeft de assistent een

functie, en zijn collega’s ook, denkt hij.

logistiek gebied je mannetje staan.

grote verantwoordelijkheid. “Ik zeg

“Dat enthousiasme willen we heel

Want je hebt zowel de verantwoorde-

altijd maar zo: zijn er geen medicijnen

graag overdragen aan jongere

lijkheid voor medicijnen, als voor

of verbandmiddelen, dan is het

collega's. Defensie bezuinigt weliswaar,

geneeskundige verbruiksmiddelen

hospitaal dicht. In het hele genees-

maar aanwas van jonge mensen blijft

zoals verbandmiddelen, infuus-

kundig-logistieke gedeelte heeft de

hard nodig om het bedrijf gezond te

materiaal en zuurstof. Daar komt veel

apothekersassistent een centrale rol.”

houden.” <

bij kijken wat betreft logistieke

Op missie komen daar nog twee

aspecten en wet- en regelgeving. Je

belangrijke taken bij: het bereiden van

UA | 5 | 2015

| 42

AAN HET WOORD Hoe gaat het met u? In de apotheek komen mantelzorgers die ik geregeld help. Als ze dan weer langskomen met een recept, met een trits aan medicatie erop, maken ze weleens gekscherend een opmerking zoals: “Ik zie u bijna nog vaker dan

mijn kinderen.” Voor mij is dit een teken dat ze op beginnen te raken (het is natuurlijk een aanname, maar in de praktijk ervaar ik dat zo). Als ik dan vraag: “Hoe gaat het eigenlijk met u?” kunnen er, naar mijn ervaring, twee

Vergeet de mantelzorger niet

dingen gebeuren. Mensen blijven hangen in de ‘ach ja’- en ‘schouderophaal’-modus óf er komt een stortvloed aan woorden. Ze vertellen dat ze moe zijn, dat je een van de

Bianca Kok is apothekersassistente in de Sumatra

eerste zorgverleners bent die dit vraagt.

Apotheek in Amsterdam. Zij plaatst regelmatig columns

reactie ook is, je ziet dat het oplucht;

op haar LinkedIn-pagina. Voor een van haar columns

ze worden gehoord en gezien.<

Vaak zelfs tot huilen aan toe. Hoe hun

maken we in UA graag een plaatsje vrij. “Hoe gaat het eigenlijk met u?” Een kleine vraag, maar soms een De term mantelzorger staat voor iemand

door een naaste gedragen wordt, kan

grote steun in de rug. Ik stel de vraag

die langdurige en onbetaalde zorg

sterk wisselen. Dit is geheel afhankelijk

graag, jij ook?

verleent aan een naaste. Door alle

van de situatie, zoals het ziektebeeld,

veranderingen en door de groeiende

maar ook de draagkracht van de

behoefte aan zorg, is mantelzorg

mantelzorger, en hoeveel tijd die

alsmaar harder nodig. In Nederland

beschikbaar heeft. 

Bianca Kok

hebben we al jaren een groot aantal mantelzorgers. Helaas zijn de laatste

Praatje

cijfers hierover van het CBS uit 2012;

Als zorgverlener kom je genoeg mensen

toen ging het om 1,5 miljoen actieve

tegen van wie je weet dat ze mantel-

mantelzorgers, van wie één op de zeven

zorger zijn. Zelf zie ik bijvoorbeeld

het zwaar had. Gezien de vergrijzing,

geregeld een partner of een andere

sneller ontslag uit ziekenhuizen, enz.

naaste komen met een doktersrecept.

zal dit aantal alleen maar verder stijgen.

Beetje bij beetje zie ik die persoon dan

In mijn ogen is het cijfer uit 2012 al

achteruitgaan. Niet de patiënt, nee, de

schokkend hoog.

partner of andere naaste die steeds met het recept komt. Langzaamaan zie je

Belastend

de vermoeidheid groeien. Sommige

De duur van de zorg per dag loopt sterk

mensen zijn heel gereserveerd; bij deze

uiteen. Bij een oudere hulpbehoevende

personen houd ik mijn afstand. Andere

zie je sneller een groot aantal zorguren.

mensen stralen uit dat ze om een

Maar ook bij jonge mensen moet de

praatje verlegen zitten. En waarom zou

omgeving soms bijspringen, bijvoor-

je ze dat niet geven, als het kan?

beeld bij iemand met een slopende

Mantelzorg is een liefdevolle, maar

chronische ziekte. Hoe lang die zorg

soms monsterlijke taak.

UA | 5 | 2015

| 43

BRANCHE

De evolutie van de doordrukstrip aandeel in blisterverpakkingen en bij-

Het is moeilijk te geloven dat blisterverpak-

behorende machines. Waar in het begin

kingen al meer dan vijftig jaar bestaan.

waren, zijn dat er nu 1200 per minuut.

Tot 1960 werden medicijnen vooral in glazen potjes of papieren verpakkingen afgeleverd.

zo’n 400 blisters per minuut mogelijk

Minder ruimte De voordelen van de blisterverpakkingen werden al snel erkend. In vergelijking met traditionele

Anno 2015 hebben de blisterverpakkingen met doordrukstrip deze markt bijna volledig overgenomen – alleen in de Verenigde Staten

verpakkingen als glazen potten bespaarde het al snel zo’n 60 procent aan verpakkingsmateriaal, was het makkelijker op te slaan en nam het minder ruimte in beslag.

worden medicijnen nog in glazen potjes

De meest voorkomende verpakking

verkocht.

plastic thermoform voor het hulsel en

voor pillen is een combinatie van aluminiumfolie om door te drukken. Vooruitgang in het temperen en lamineren van deze twee materialen

Schering, dat nu Bayer heet, ontwik-

Ontwikkelingen

zorgt voor een betere verpakkings-

kelde de eerste anticonceptiepil. Deze

Door drie grote ontwikkelingen was het

veiligheid.  

vroeg om een verpakking waarbij

mogelijk om blisterverpakkingen tot

De volgende generatie van blisterver-

consumenten makkelijk konden zien

zo’n groot succes te maken:

pakkingen maakte de ontwikkelingen

of ze hun pil al hadden ingenomen.

– PVC en later copolymer, wat makkelijk

van coldform verpakkingen door, ook

Een glazen pot was daarbij onhandig; de blisterverpakking met dagen erop

te vormen is en waar makkelijk grote

wel bekend als Formpack. Dit product

holtes in gemaakt kunnen worden;

zorgt ervoor dat medicijnen langer

des te beter. In de jaren tachtig van

– getemperd aluminiumfolie als

de vorige eeuw, toen de markt van

afdekmateriaal waar makkelijk

dubbel aluminium in plaats van twee

farmaceutische blisterverpakkingen

doorheen te duwen was op het

verschillende materialen is er geen

gewenste moment;

andere blisterverpakking zo bestand

het snelst groeide in Europa, werd de Originele Verpakking Dosering (OPD)

– en als laatste een machine die de

houdbaar zijn. Door het gebruik van

tegen vocht en gassen.

gezien als de makkelijkste manier om

holtes kon creëren in de plastic

Met de vele ontwikkelingen op het

patiënten medicijnen te leveren en om

verpakkingen, in te vullen en daarna

gebied van blisterverpakkingen worden

problemen als schade, vervuiling of

af te dekken.

de voordelen alleen nog maar duide-

fouten uit de apotheek te elimineren.

Die eerste thermoformmachine was niet

lijker: steeds meer producten kunnen

bedoeld om farmaceutisch te verpak-

steeds langer bewaard blijven en het is

ken, maar voor het afdekken van

altijd duidelijk voor de consument

voedsel. Het idee om deze machine ook

hoeveel pillen er al gebruikt zijn. Dat de

Met toestemming overgenomen van

in te zetten voor farma kwam van

toekomst van deze verpakkingssoort

www.verpakkingsprofs.nl

Hassia, een toonaangevende fabrikant

veilig gesteld is, staat als een paal

Bron: https://www.verpakkingsprofs.nl/kennisbank/

in verpakkingslijnen. Vandaag de dag

boven water. <

de-evolutie-van-de-blisterverpakking

hebben Duitsland en Italië het grootste

Auteur: Andrew Manly, Verpakkingsconsultant AIPIA

UA | 5 | 2015

| 44

Branchenieuws

Apotheek.nl toont teksten specifiek over gebruik bij kinderen

‘Eenmalig’ als nieuwe term in doseringstabel Per 1 augustus jl. is de nieuwe term ‘eenmalig’ opgenomen in de G-Standaard en in de NHG-tabel Gebruiksvoorschriften. Deze term vergemakkelijkt het voorschrijven en

Wie op www.apotheek.nl kijkt, ziet bij zo’n 150 medicijnen een tabje Volwassenen

afleveren van eenmalige giften en

en een tabje Kinderen. Zo ziet de gebruiker in één oogopslag de juiste informatie.

de medicatiebewaking hierop.

In bijsluiters staat veel informatie, en ook nog eens zo goed mogelijk gerangschikt, maar toch sluit de informatie vaak niet goed aan bij het gebruik van medicijnen door kinderen. Voor 150 medicijnen is er nu op www.apotheek.nl een tabje Kinderen waaronder staat of het middel geschikt is voor kinderen, met de juiste dosering, en specifieke aanwijzingen voor toediening. Je zult er niet vinden of je met dit middel kunt autorijden en of je het mag gebruiken als je zwanger bent. Naast geregistreerde indicaties zijn er ook off-labelindicaties van het Kinderformularium opgenomen. Zo staat in de rubriek ‘Ervaring bij kinderen’ in begrijpelijke taal uitgelegd of het middel geregistreerd is of niet, en of het in het laatste geval dan toch veilig is om door kinderen te laten gebruiken. Het is de bedoeling om van meer medicijnen informatie over gebruik bij kinderen op te nemen. (Bron: KNMP)

Medicijnen die eenmalig worden gegeven, zijn bijvoorbeeld een vaccinatie, de morning-afterpil, een furosemideinjectie bij hartfalen op de eerste hulp, of de inleidende premedicatie bij een operatie. Voorheen werd zo’n eenmalige dosering op een recept vaak weergegeven als ‘1x per dag 1 tablet/injectie’ met als afleverhoeveelheid ‘1 stuk’ of met aanvullende tekst. Door de term ‘eenmalig’ te gebruiken, zijn dergelijke aanvullingen niet meer nodig. Het

Verdere upgrade voor AMiSmedicijnverdeelwagen De Alphatron Mobile intelligent careStation (AMiS) is een gebruiksvriendelijke en intelligente medicijnverdeelwagen die steeds geavanceerder wordt. Zo is nu toedienregistratie mogelijk en koppeling met het EPD. Binnen een jaar zijn twee verdere verbeteringen te verwachten. In het huidige systeem Collective Lock worden alle medicijnlades in een medicatiemodule

voorschrift wordt dan bijvoorbeeld: ‘eenmalig 1 tablet’. Ook maakt het de dosiscontrole op eenmalige doseringen in de toekomst mogelijk. Daarvoor moet de medicatiebewaking op doseringen worden aangepast. Als een tweede toediening nodig mocht zijn, betreft dat een nieuw voorschrift. (Bron: KNMP)

aan de AMiS-medicijnwagen automatisch vergrendeld als ze gedurende een bepaalde (vooraf ingestelde) tijd niet zijn gebruikt. Na het intoetsen van een pincode kan de verpleegkundige de lades weer openen. Om automatisch te worden vergrendeld, moeten de lades wel dicht zijn. De verpleging laat soms lades openstaan om ze niet telkens te hoeven ontgrendelen. Bij het nieuwe systeem Collective Lock Plus wordt het mogelijk om de lades te ontgrendelen via de werknemerspas. Veel gemakkelijker voor de verpleegkundige. Daarnaast zijn er enkele andere aanpassingen die de medicatieveiligheid verhogen. Dit systeem komt in het vierde kwartaal van 2015 beschikbaar. Bij het Individual Lock systeem worden niet alle lades tegelijk ontgrendeld, maar alleen de lade met de medicijnen van een specifieke patiënt. Dit gebeurt door een opdracht tot openen te geven in het elektronisch patiëntendossier, dat ook op de medicijnwagen toegankelijk is. Dit systeem zal vanaf begin 2016 worden getest. (Bron: Alphatron Medical)

UA | 5 | 2015

| 45

Waarom UA?

Colofon

UA, het eerste glossy vakblad voor apothekersassistenten, heeft als doelstelling

UA – Uitsluitend voor apothekersassistenten – is een onafhankelijk vakblad speciaal voor de medewerkers in de apotheek. UA geeft branche-informatie, praktijktips, scholings- en trainingsnieuws en relevante productbeschrijvingen. UA belicht trends en laat mensen uit het vak aan het woord over hun aanpak en ervaringen. UA wordt gerealiseerd door een keur aan specialisten, journalisten en deskundigen.

apothekersassistenten te voorzien van achtergrondinformatie en praktische feitjes en weetjes, zodat ze klanten beter kunnen adviseren over de producten in de apotheek. Met als uiteindelijk resultaat: beter gebruik van de producten, hogere klanttevredenheid en een verbeterde therapietrouw. Voorts wordt de kwaliteit van het verkoopadviesgesprek van de apothekersassistent verhoogd door het geven van zowel achtergrond- als productinformatie en handige tips.

Redactiesecretariaat en administratie:

In het volgende nummer onder andere:

H&B Publishing B.V., Postbus 68, 1300 AB Almere, tel.: 036-548 63 33; fax: 036-548 63 30. E-mail: [email protected] www.ua.nl Directeur-uitgever: Ruud Vester Hoofdredactie: Winifred Hazelhoff Roelfzema

• Leverproblemen

Accountmanagement: Elisabeth Lopes Escudeiro Website en ondersteuning: Cynthia Dikoen Vormgeving: Booster

• Maagproblemen • Mondzorg bij diabetes

Fotografie: Fotografie: Eef Bongers (pag. 5, 40-42, Werry Crone (pag. 17), Gerda de Voogd (pag 6) Auteurs: Anneke Angenent, Claudia Demmers, Winifred Hazelhoff Roelfzema, Jan van Ingen Schenau, Henriëtte Leenders, Andrew Manly, Berry de Nijs, Marjam Overmars, Willem Rozeboom, Karien Vissers Adviseurs: Annette Leijen (apotheker), Monique Versleijen (docent FPZ) Eindredactie: Margot van Gils Cover: fotografie: Eef Bongers; model: Fieke Geurts, huisartsenpraktijk De Maasdorpen, Vierlingsbeek Abonnementen: Gratis naar de apotheek. Abonnement voor apotheek en alle apothekersassistenten met verzending naar de thuisadressen: € 49,50 (incl. btw) per jaar. Losse nummers € 9,50 (incl. btw) Bovenstaande prijzen gelden voor verzending binnen Nederland. Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan. Facturatie gebeurt per kalenderjaar. Redactie en uitgever zijn niet aansprakelijk voor de inhoud van de onder auteursnaam opgenomen artikelen en van de advertenties. UA-app: gratis. © 2015 H&B Publishing B.V., Almere. Alle rechten voorbehouden. Geen enkel onderdeel van

Disclaimer De meningen die in deze uitgave worden geuit, zijn die van de geïnterviewden of geraadpleegde

deze uitgave mag zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever worden verveelvoudigd, opgeslagen in een documentatiesysteem of openbaar gemaakt, noch met elektronische, noch met mechanische

bronnen en niet noodzakelijkerwijs die van de uitgever. De inhoud van deze uitgave is met grote

methoden, door fotokopie, opname of anderszins.

zorg samengesteld. Desalniettemin zijn onvolkomenheden niet altijd te vermijden, mede door de

ISSN 2211-0941

snelle ontwikkelingen in de medische wereld. De redacteuren en uitgever aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid voor de juistheid van de informatie, noch voor enige schade en/of letsel aan personen en/of goederen uit hoofde van productaansprakelijkheid, onjuiste of onvolledige informatie of ontstaan door het toepassen van de in deze uitgave genoemde methoden of producten. De lezer wordt aanbevolen om de besproken diagnoses, behandelingen en productaanwijzingen altijd te controleren in het licht van de nieuwste publicaties. Personen op foto’s komen niet per se in de artikelen voor.

UA | 5 | 2015

| 46

Advertentie receptgeneesmiddel