NUMMER 1 FEBRUARI 2015 Heeft jouw apotheek een apotheekabonnement? Dan kun je UA thuis ontvangen

NUMMER 1 | FEBRUARI 2015

een apotheek w u jo t f t? e He nnemen o b a k e e h apot is je UA thu n u k n a D en ontvang

In dit nummer onder meer: Thema Virussen: Hiv-behandeling Alles over ebola Buikgriep

JAARGANG 5

En verder: Balietips voor het slikken Hygiëne Als apothekersassistent werken aan geneesmiddelonderzoek

DAVID ZORGT VOOR SCHOON DRINKWATER IN ZUID-SUDAN Onze mensen bieden wereldwijd medische hulp. Daar waar dit het hardst nodig is.

STEUN ONS WERK. GA NAAR ARTSENZONDERGRENZEN.NL

OP RECEPT

Voorgeschreven – Marc van der Valk: “Eén dag je hiv-medicatie

overslaan kan resistentie veroorzaken” 6 Alles over ebola 10 Productnieuws 14 Van kop tot teen – Virussen: de hackers van de biologie 16 Therapietrouwnieuws 18 Virusnieuws 20 Er was laatst een patiënt – Onvolledige medicatiebewaking voor middelen buiten de medicatierol 22

ZELFZORG

Buikgriep – vooral virussen 26 Producttips 30 Zelfzorgnieuws 31

VERZORGING BRANCHE

Hygiëne: eerste stap naar preventie 32 Verzorgingstips 35

Sta jij binnenkort op de cover van UA? 13 Annekedotes – 25! 19

Balietips – Pillen slikken 24 Er was laatst een apothekersassistent: “Ik heb geen UA ontvangen” 29 Begeleidingsgesprek nieuw geneesmiddel 36 Covergirl – Sule Akcan 38 Branchenieuws 39 Even voorstellen – Apothekersassistenten bij de sectie Onderzoeksmedicatie aan het VUmc: “Wij houden van organiseren” 40

26

32

10

16 22

UA | 1 | 2015

| 3

Heeft jullie apotheek al een collectief abonnement op UA? Ben je apothekersassistent en werkzaam in een apotheek, dan kun je UA thuis ontvangen. Als de apotheek een collectief abonnement neemt à € 49,50, dan kunnen ALLE apothekersassistenten, farmaceutisch consulenten en farmaceutisch managers van die apotheek UA thuis ontvangen.

Hoe kun je UA thuis ontvangen? Stap 1: De apotheek neemt een abonnement • De apotheek neemt een apotheekabonnement à € 49,50 per jaar door een e-mail te sturen naar [email protected]. • De apotheek ontvangt een accountcode. • Ga naar www.ua.nl. • Klik op Registreren (rechtsboven). • Activeer het account van de apotheek (via De eerste keer? Klik hier…). Het wijst zich vanzelf. • Voer de accountcode in en het e-mailadres van de apotheek. • Kies een wachtwoord en typ dat in. Kies het wachtwoord in overleg met de apotheker. Het is immers het account van de apotheek. Zorg dat iemand dit wachtwoord onthoudt of bewaart. Je hebt het weer nodig als je een volgende keer wilt inloggen. Bijvoorbeeld om een nieuwe assistent(e) aan te melden of een adreswijziging door te geven.

Stap 2: Thuisadressen opgeven Als het account van de apotheek is geactiveerd, kun je de apothekersassistenten aanmelden die UA thuis willen ontvangen en hun adresgegevens invoeren. Als apothekersassistent heb je dus zelf geen account.

Nog geen apotheek-abonnement? Vraag dit aan via [email protected].

Voor één collectief abonnement à € 49,50 per jaar kunnen ALLE apothekersassistenten, farmaceutisch managers en farmaceutisch consulenten van die apotheek UA thuis ontvangen Let op: aanmelding kan alleen via het UA-account van de apotheek! Als de apotheek geen abonnement afsluit, kun je als apothekersassistent een individueel abonnement afsluiten à € 17,50. Stuur een e-mail aan [email protected] om je als individueel abonnee op te geven.

EERST DIT…

‘Virusje’

“Ach, een virusje.” Het klinkt zo onschuldig als verklaring voor ons gesnotter. “Virusje” verwijst naar een van de vele verkoudheidsvirussen, die inderdaad niet erg veel schade veroorzaken. Alleen wat last. Maar niet alle virusinfecties zijn zo onschuldig. Wist je bijvoorbeeld dat het bekendste verkoudheidsvirus – het RS-virus – voor baby's dodelijk kan zijn? Ook het griepvirus wordt serieus genomen; niet voor niets worden risicogroepen daartegen ingeënt. Herinneren jullie je nog de paniek die er was rond de Mexicaanse griep, een paar jaar geleden? En zo zijn er nog vele andere virussen die mens en dier ernstig ziek kunnen maken. Het afgelopen jaar was een aantal van die virussen regelmatig in het nieuws. De onverwacht heftige ebola-epidemie, bedrijven met vogelgriep in Nederland en Duitsland, een polio-epidemie in Syrië, uitbraken van het norovirus en in 20132014 in Nederland een golf van mazelen. Maar er was ook goed nieuws op virusgebied. Zo werden vorig jaar twee nieuwe antivirale middelen tegen hepatitis C geregistreerd – en inmiddels ook vergoed – die het verschil kunnen gaan maken. Professor Ton de Boer riep sofosbuvir en simeprevir dan ook uit tot de nummer 1 van de middelen die in 2014 een echte doorbraak vormden. Hij deed dat in het Pharmaceutisch Weekblad. Op pagina 14 lees je er meer over. Dit 25ste (!) nummer van UA is voor een groot deel gewijd aan virussen en wat je ertegen kunt doen. Stonden we enkele tientallen jaren geleden nog met lege handen, tegenwoordig zijn er virusremmende middelen en vaccins beschikbaar waarmee we de strijd tegen bepaalde virussen beter kunnen voeren. Maar helaas staan we tegenover sommige virussen nog steeds met lege of slechts halfgevulde handen. Hiv-patiënten bijvoorbeeld, moeten hun virusremmers nog altijd levenslang slikken. Ook mislukt de griepvaccinatie soms, doordat de virussen zo snel veranderen. Maar soms is er plotseling weer een mijlpaal te melden. Een behandeling tegen het bovengenoemde RS-virus lijkt dichterbij te komen, er zijn effectievere geneesmiddelen tegen hepatitis C – met minder bijwerkingen – en vaccins tegen ebola bevinden zich op dit moment in de testfase. Allemaal spannende ontwikkelingen. Maar het zal waarschijnlijk altijd zo blijven dat ‘een virusje’ ons toch wel af en toe laat snotteren. Ach, als het niet erger is dan dat...

Veel leesplezier

Heeft jouw apotheek een apotheekabonnement? Dan kun je UA thuis ontvangen

UA | 1 | 2015

Winifred Hazelhoff Hoofdredacteur

| 5

VOORGESCHREVEN

Hiv, humaan immunodeficiëntie virus, is een slim en snel muterend virus (muteren is het veranderen van DNA). “Het virus heeft de nare eigenschap om bepaalde witte bloedcellen te besmetten en deze te gebruiken om nieuwe virussen te maken. Het gehalte in het bloed van deze witte bloedcellen, de CD4-positieve T-helpercellen, kan dan enorm dalen. En laat een mens deze specifieke cellen nou net nodig hebben om te vechten tegen allerlei infecties.” Aan het woord is Marc van der Valk, internist-infectioloog in het AMC in Amsterdam en voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Hivbehandelaren. Hij ziet dagelijks patiënten met infectieziekten, maar mensen met hiv hebben zijn bijzondere belangstelling. Als arts en onderzoeker voert hij een “verbeten gevecht om deze vijand te verslaan”, vertelt hij. Ook de rest van zijn verhaal is doorspekt met strijdbare terminologie: klappen uitdelen, op apegapen liggen, opkrabbelen. Al met al doen we het niet slecht: “Mensen met hiv die trouw hun medicatie slikken, hebben een bijna even goede levensverwachting als de gemiddelde bevolking.”

Afweer

Internist-infectioloog Marc van der Valk:

Van der Valk legt uit hoe het ook al

“Eén dag je hiv-medicatie overslaan kan resistentie veroorzaken”

geïnfecteerd is met hiv, en daardoor te

weer zit met hiv en aids. “Iemand die weinig CD4-cellen heeft, is vatbaar voor allerlei infecties met bacteriën,

“Apotheken hebben een cruciale rol in de strijd tegen hiv. Niet alleen door het bewaken van interacties, maar vooral door te zorgen voor een continue levering van medicatie. Hiv is anders dan de meeste infectieziekten, het virus evolueert razendsnel en wanneer een patiënt één dag zijn tabletten niet slikt, kan het virus al kans zien om resistentie te ontwikkelen.” UA | 1 | 2015

| 6

schimmels of virussen waar je normaal

hiv-virus remmen. Ze kunnen op ver-

Atripla gebruiken last van heel leven-

gesproken niet ziek van wordt. Vroeger

schillende stukjes van de delingscyclus

dige dromen, duizeligheid en het

noemden we het moment dat je tegen

ingrijpen; daardoor zijn er verschillende

gevoel van depersonalisatie – ‘ik

zo'n rare infectie aanliep ‘AIDS’. Dat

klassen van hiv-remmers (zie de tabel,

ben er wel, maar ik ben er niet’.

stond voor Acquired Immune Defi-

red.). Door enkele middelen te combi-

We informeren mensen goed over

ciency Syndrome. Had je zo’n vreemde

neren – meestal drie, elk met een

de bijwerkingen van hiv-remmers.

infectieziekte, dan was dat het teken

effect op een ander stukje van die

We hebben er een heel arsenaal van,

dat je afweer onder een bepaald

cyclus – geef je zo'n enorme dreun dat

en het is cruciaal dat mensen een

niveau gedaald was. De infectie werd

de virusdeling op apegapen ligt. Dat

combinatie kiezen die bij ze past.

behandeld, maar binnen afzienbare tijd

leidt tot een afname van hiv in het

Daarmee lukt het in Nederland bij 90%

kwam er een tweede, een derde en

bloed tot een onmeetbaar laag niveau.

van de mensen die de medicatie slikt

dan overleden mensen aan de

Dan ben je ook veel minder besmette-

om het virus te onderdrukken, en dat

gevolgen van hiv/aids. Inmiddels is

lijk.” Afhankelijk van de resistentie van

getal loopt op.”

het begrip aids minder belangrijk dan

het virus, en de levensstijl en even-

vroeger. Wanneer je tegenwoordig met

tuele andere aandoeningen van de

zo'n ernstige infectie in het ziekenhuis

patiënt wordt in samenspraak met

terechtkomt en je deze eerste fase

hem of haar gekozen voor een

overleeft, dan kunnen we met de

bepaalde combinatietherapie. Deze

huidige hiv-remmers de virusdeling

moet uiteraard werkzaam zijn en goed

Liever niet per maand

helemaal platleggen en de afweer

inpasbaar zijn in de levensstijl teneinde

Maar hoe zit het nu met die resis-

herstellen.”

de therapietrouw maximaal te bevor-

tentie? “De pillen werken alleen maar

deren.

als ze iedere dag op tijd worden

Hoe eerder hiv ontdekt wordt, hoe

“Een beruchte interactie is die tussen hiv-remmers en cholesterolremmers”

ingenomen. Als je een of twee dagen

beter. “Als je laat in zorg komt, is de

De ontwikkeling van hiv-middelen is

overslaat, of je vergeet een van de

uitkomst op lange termijn minder goed

snel gegaan. In 1996 werden de

componenten, dan kan het virus kans

dan van iemand bij wie hiv vroeg

proteaseremmers geïntroduceerd. “Op

zien om te ontsnappen en een

wordt gediagnosticeerd. En als je dan

wetenschappelijke congressen heerste

resistente variant te ontwikkelen.

zo'n ernstige infectie hebt, dan is de

een hoera-stemming.” Maar het bleek

Therapietrouw is dus ongelooflijk

kans reëel dat je eraan overlijdt. Maar

dat de therapietrouw moeilijk was vol

belangrijk. Wat er nu speelt, en daar

ben je er op tijd bij, nog voordat het

te houden en dat de middelen veel

hebben wij hiv-behandelaren grote

aantal CD4-cellen sterk is gedaald, dus

bijwerkingen hadden. “Het innemen

moeite mee, is de regel van zorg-

als je afweer nog goed is, dan kun je

moest volgens vaste regels, in de trant

verzekeraars dat wanneer de

met combinatietherapie gewoon oud

van: exact iedere acht uur, nuchter, en

hiv-medicatie per maand duurder is

worden. Er worden dan ook veel

één uur ervoor en twee uur erna niet

dan 1000 euro, de middelen niet meer

inspanningen verricht om mensen

eten, daarbij vier liter water drinken

per drie maanden, maar per maand

die mogelijk besmet zijn, en dus zelf

omdat je anders nierstenen kreeg.

afgeleverd moeten worden. Dat

besmettelijk zijn, op tijd te testen.

En de vetverdeling op het lichaam

betekent dat de patiënt twaalf keer

Dat is goed voor de patiënt, maar ook

veranderde, waardoor mensen een

per jaar naar de apotheek moet, en

voor het beheersen van de epidemie.”

ingevallen gezicht en een dikke buik

met een beetje pech – deze medicatie

kregen.”

is vaak niet op voorraad – 24 keer

Inmiddels zijn de medicijnen minder

omdat hij er voor moet terugkomen.

schadelijk en zijn er zelfs combinaties

Ik weet dat apotheken deze regels niet

ontwikkeld die eenmaal daags geslikt

verzinnen, maar naar aanleiding van

kunnen worden. “Dus één pil met

de signalen die wij van patiënten

Combinatietherapie

verschillende hiv-remmers.” Daarbij is

krijgen, zou ik hier toch een oproep

Bij de behandeling van hiv krijgen

Atripla de meest gebruikte, die ook

willen doen aan apotheekmede-

mensen een combinatie van hiv-

relatief goed verdragen wordt. “Maar

werkers dat ze hun uiterste best

remmers. “Deze geneesmiddelen

toch, als je goed doorvraagt, heeft

heten zo omdat ze de deling van het

meer dan 10% van de patiënten die

“De pillen werken alleen als ze iedere dag op tijd worden ingenomen”

UA | 1 | 2015

>> Lees verder op pagina 9

| 7

Advertentie receptgeneesmiddel

UA | 1 | 2015

| 8

VOORGESCHREVEN

doen om juist hiv-medicatie snel en accuraat te leveren.”

Combinatiepreparaten van hiv-remmers (eenmaal daags één tablet)

Een ander punt waar apotheken een

Atripla

(efavirenz, emtricitabine, tenofovirdisoproxilfumaraat)

belangrijke rol spelen is in medicatie-

Eviplera

(emtricitabine, tenofovirdisoproxil, rilpivirine)

bewaking. Hiv-patiënten hebben een

Stribild

(emtricitabine, tenofovirdisoproxil, elvitegravir, cobicistat)

Triumeq

(abacavir, dolutegravir, lamivudine)

grotere kans op het optreden van andere aandoeningen, bijvoorbeeld hart- en vaatziekten, nierproblemen en botontkalking. “Of het door het hiv-virus komt of door de combinatie-

Ritonavir: van remmer naar booster

therapie, dat weten we nog niet

Ritonavir is een van de eerste proteaseremmers en werd vroeger in een hoge dosering

precies, maar het feit is er. Daarom

als hiv-remmer gebruikt. Maar het had veel hinderlijke bijwerkingen, met name

gebruiken hiv-patiënten vaak comedicatie.” Een beruchte interactie is die tussen ritonavir en cholesterolremmers. “De bloedspiegels van

diarree. Tegenwoordig wordt ritonavir nog in een heel lage dosering gebruikt met een heel ander doel: om het cytochroom P450-3A te remmen, een leverenzym dat veel andere geneesmiddelen afbreekt. Daardoor remt het de afbraak van andere hivremmers (zoals datunavir en atazanavir), zodat de spiegels van die andere middelen worden verhoogd. Dat noemen we ‘boosten’. Een andere booster is cobicistat, dat

simvastatine kunnen bijvoorbeeld

eveneens het cytochroom P450-3A remt. Ook cobicistat wordt verwerkt in

tien keer verhoogd worden, met alle

combinatiepreparaten. Een andere booster is cobicistat, dat eveneens het cytochroom

gevolgen van dien. Een behandelend

P450-3A remt. Cobicistat is verwerkt in combinatiepreparaten zoals Stribild (zie de

arts mag dit middel natuurlijk niet

tabel) en Rezolsta (darunavir + cobicistat).

voorschrijven, maar het gebeurt wel.

De remming van cytochroom P450-3A is ook verantwoordelijk voor de interactie met

Het is dan zaak dat de apotheek het

onder andere vele statines, steroïden en nifedipine.

signaleert en ingrijpt.” Daarom is het belangrijk dat de apotheek op de hoogte is van alle medicatie die de patiënten gebruiken. Als dat nog niet

Hiv in Nederland in cijfers

via het Landelijk Schakelpunt (LSP)

In november 2013 waren er in Nederland 18.217 mensen hiv-positief getest, van wie

wordt gegarandeerd, dan zou het

17.006 zorg kregen in een van de 26 hiv-behandelcentra. Dit zijn 16.813 volwassenen

verstandig zijn als hiv-patiënten alle

(80% man en 20% vrouw) en 193 kinderen. Naar schatting zijn er 7000 mensen die hiv

medicatie bij één apotheek halen.<

hebben en dit zelf nog niet weten. Bron: Monitoring Report 2013 Human Immunodeficiency Virus (HIV) Infection In The Netherlands – Ard van Sighem et al.– Stichting HIV Monitoring (SHM) – november 2013

Jouw advies bij de uitgifte van hiv-remmers • Doe je best voor een continue levering van de hiv-medicatie. Eén dag overslaan kan bij een patiënt al tot resistentie leiden. • Hiv-patiënten slikken vaak veel verschillende medicijnen. Houd interacties extra goed in de gaten. • Hiv-patiënten krijgen inname-instructie van hun arts en de hiv-verpleegkundige, maar toch is het belangrijk dat ze ook in de apotheek goed geïnstrueerd worden. • Bij twijfel over medicatie: altijd overleggen. Er zijn 26 hiv-behandelcentra in Nederland met verpleegkundig consulenten die goed telefonisch bereikbaar zijn.

UA | 1 | 2015

| 9

ALLES OVER … Veel Nederlanders hadden voor de huidige epidemie in West-Afrika nog niet eerder gehoord van het ebola-virus. Maar nu westerse hulpverleners en mogelijk ook toeristen worden getroffen, raakt men in de westerse landen wel geïnteresseerd – of zelfs bang. Is dat laatste wel terecht?

Van Centraal- naar West-Afrika De besmettelijke ebolaziekte werd voor het eerst gezien in 1976 in Sudan en in het toenmalige Zaïre (nu Democratische Republiek Congo). Een onbekende ziekte, besmettelijk en dodelijk. De oorzaak was onbekend, maar al snel werd duidelijk dat het belangrijk was om mensen die getroffen waren niet aan te raken. Onderzoekers isoleerden het virus en noemden het naar de rivier waar de besmettelijke virusziekte voor het eerst werd aangetroffen, de Ebolarivier. Sindsdien zijn er – schrik niet – ruim twintig grotere en kleinere ebolaepidemieën geweest, allemaal in Centraal-Afrika, vaak op geïsoleerde plaatsen in het regenwoud. Toch kwam

Ebola

een ebola-uitbraak zelden in het nieuws. Het aantal slachtoffers bleef beperkt tot hooguit tweehonderd per uitbraak. Nu waart het ebola-virus

Een ernstige – dodelijke – besmettelijke

sinds eind 2013 rond in enkele West-

aandoening treft enkele West-Afrikaanse landen:

Liberia en Sierra Leone. Waarom maakt

ebola. Een virusziekte die al eerder in Afrika

een aantal oorzaken. Allereerst vond de

voorkwam, maar toen niet zo’n epidemie

niet bekend was met ebola. Daardoor

veroorzaakte als nu. Hoe komt dat? Is het virus

er pas laat preventiemaatregelen

veranderd? Hoe besmettelijk is ebola? Moeten

niet opgevolgd omdat men er weinig

we bang zijn voor ebola? Is er behandeling

Ook begrafenisrituelen hebben voor

mogelijk? Hoe voorkom je besmetting? Alles

Mensen komen van heinde en verre

over ebola op een rij.

bewijzen; men is er gewend de doden

Afrikaanse landen, vooral in Guinee, het nu duizenden slachtoffers? Dat heeft uitbraak plaats in een gebied waar men werd de ziekte niet herkend en werden genomen. Bovendien werden adviezen vertrouwen heeft in de overheid. besmetting en verspreiding gezorgd. om de overledene de laatste eer te aan te raken, te aaien. Veel mensen, veel contacten. Begrafenisgasten namen

UA | 1 | 2015

| 10

Ebola in het kort Het ebolavirus komt van nature voor bij grote vleermuizen in Centraal-Afrika, die er geen

het virus daarna mee naar de steden,

last van lijken te hebben. Mensen kunnen besmet worden door het eten van dieren die

waar besmettingen nog sneller

drager zijn van het virus. Naast vleermuizen kunnen dat bijvoorbeeld ook apen,

verspreid werden.

antilopen of stekelvarkens zijn.

Niet zo besmettelijk

Overdracht van mens op mens vindt plaats via lichaamsvloeistoffen (bloed, braaksel, speeksel,

Eigenlijk is ebola helemaal niet zo besmettelijk: één patiënt besmet gemiddeld één tot twee anderen. Dat is niet veel, vergeleken met andere virale

ontlasting, enz.). Het virus kan de ontvanger infecteren als het in contact komt met een beschadiging van de huid of onbeschermde slijmvliezen. Verspreiding van het virus via (druppeltjes in) de lucht is nooit aangetoond. De besmettelijkheid van ebola is niet erg groot, vergeleken met andere virale aandoeningen, maar omdat de ziekte bij een groot deel van de geïnfecteerde personen dodelijk is, is het toch

aandoeningen (zie tabel). Maar omdat

een ernstige ziekte.

het virus aanwezig is in lichaamsvloei-

Tussen de besmetting en de eerste symptomen liggen 2 tot 21 dagen.

stoffen zoals bloed, speeksel, braaksel

Pas vanaf het moment dat er symptomen zijn, is iemand besmettelijk.

en ontlasting, wordt het bij contact

De symptomen zijn: eerst griepachtige verschijnselen, zoals koorts, malaise, diarree, oogont-

met deze vloeistoffen makkelijk

steking, hoofdpijn, braken, hoesten en huiduitslag. Het meest kenmerkende van de ziekte is

overgedragen. Zo worden huisgenoten

dat het virus ontstekingen van kleine bloedvaatjes kan geven. Uiteindelijk leidend tot ernstige

en verzorgenden makkelijk besmet.

bloedingen bij 30-50% van de patiënten, orgaanfalen en shock. In de diverse epidemieën die

En eenmaal besmet is er een grote

geweest zijn, overleed 50-90% van de geïnfecteerde patiënten. Bij de huidige uitbraak is dat

kans op overlijden. In Afrika overlijdt

ongeveer 50%.

meer dan de helft van de patiënten. De ziekte is alleen besmettelijk als de

kan de patiënt uiteindelijk komen te

de eerste voorzichtige succesjes worden

patiënt symptomen heeft. De eerste

overlijden.

al gemeld. Drie vaccins worden nu bij mensen getest. Daarbij wordt eerst bij

symptomen van ebola zijn griepachtige verschijnselen; later krijgt de patiënt ernstige bloedingen door en over het hele lichaam. Als de patiënt er niet

Vooral de eigen afweer van de patiënt moet de infectie te lijf gaan

een kleine groep gezonde vrijwilligers nagegaan of inspuiting van het vaccin leidt tot de aanmaak van beschermende antistoffen en of er geen ernstige

bovenop komt, leiden orgaanfalen en shock uiteindelijk tot de dood.

Bestrijding

bijwerkingen ontstaan. Als het vaccin in

Bij de meeste virussen hoeft contact

De bestrijding van ebola leunt vooral

deze fase goede resultaten geeft wordt

bij een goede afweer niet tot infectie

op het doorbreken van de keten van

het in de tweede fase getest in een

en ziekte te leiden. Bij een ebola-

besmetting. Isolatie en hygiëne zijn

gebied met ebola. Dan moet blijken of

besmetting is dat anders, doordat het

daarbij cruciaal. Dat is de reden dat

er onder mensen die zijn gevaccineerd

afweersysteem wordt ondermijnd: de

we op televisie beelden zien van hulp-

inderdaad minder besmettingen voor-

afweercellen zelf raken geïnfecteerd

verleners in sterk beschermende

komen dan onder de niet-gevaccineerde

en gaan daaraan kapot. Dat verhindert

kleding, van het afspuiten van huizen

personen. De eerste testvaccinaties

ook de aanmaak van antistoffen.

met ontsmettingsmiddel en van het

zullen dan naar verwachting worden

In het bloed van iemand die met ebola

begraven van geheel ingepakte lijken.

uitgevoerd bij hulpverleners.

geïnfecteerd is, is het virus vanaf twee

Vaccinproducenten werken hard aan het

dagen na de besmetting aantoonbaar.

ontwikkelen van vaccins tegen ebola, en

>> Lees verder op pagina 12

Bij een goede afweerreactie verschijnen de eerste antistoffen ongeveer twee dagen na het ontstaan van de symptomen (dus ongeveer 4-23 dagen na

Virussen – hoe snel worden ze verspreid als er geen vaccinatie voorhanden zou zijn?

besmetting). In dat geval kan de

Eén patiënt met…

besmet gemiddeld…

hoeveelheid virus in het bloed na

ebola

1-2 personen

ongeveer een week beginnen te dalen

SARS

2-5 personen

en kan de patiënt uiteindelijk genezen.

hiv

2-5 personen

Als de afweerreactie onvoldoende is, zal

de bof

4-7 personen

de hoeveelheid virus in het bloed niet

pokken

5-7 personen

dalen, worden de symptomen erger en

mazelen

12-18 personen

Bron: http://www.nature.com/news/ebola-by-the-numbers-the-size-spread-and-cost-of-an-outbreak-1.16144

UA | 1 | 2015

| 11

ALLES OVER …

De behandeling is voornamelijk gestoeld op bestrijding van symptomen: diarree en braken voorkomen, uitdroging voorkomen, vocht toedienen en antibiotica geven tegen secundaire infecties. Verder moet de eigen afweer van de patiënt de infectie te lijf gaan. In Afrika komt ongeveer de helft van de geïnfecteerden er zo weer bovenop, in westerse landen met intensieve zorg waarschijnlijk meer.

Bij gebrek aan een effectieve antivirale behandeling wordt ebola bestreden door ondersteunende zorg en contactpreventie

Bij vervoer van een mogelijke ebolapatiënt zijn strikte isolatiemaatregelen vereist.

Meer informatie

Er zijn ook enkele experimentele

http://www.rivm.nl/Onderwerpen/E/Ebola

behandelingen. De bekendste zijn het

www.who.org

toedienen van serum van genezen

www.cdc.gov

patiënten, Zmapp (een mengsel van

www.ecdc.org

antistoffen), nucleosidepolymeraseremmers (BCX4430, brincidofovir en favipiravir) en oligonucleotiden (Tekmira

verspreiding inmiddels langzamer. De

universiteitsziekenhuizen – is geschikt

en Sarepta). Maar deze bieden voorlopig

kennis groeit, wellicht de acceptatie

om patiënten van wie vermoed wordt

geen soelaas, aldus de Europese ge-

van de isolatiemaatregelen ook.

dat ze misschien ebola hebben in

neesmiddelenautoriteit half december.

isolatie op te nemen voor onderzoeken,

Geen van de experimentele behande-

Ebola in Nederland

ondersteunende zorg en eventueel een

lingen tegen het ebolavirus zou

Voor een ebola-epidemie in Nederland

experimentele behandeling. Overigens

bewezen veilig of werkzaam zijn. Dus

hoeven we niet bang te zijn. Als er een

moeten deze patiënten dan niet alleen

voorlopig blijven ondersteunende zorg

ebolapatiënt in Nederland zou zijn,

op ebola worden onderzocht, maar ook

en contactpreventie de belangrijkste

dan zal die snel ontdekt worden, en

op andere tropische ziekten. De kans is

manieren om ebola te bestrijden.

geïsoleerd worden verpleegd. Iedereen

namelijk groot dat iemand malaria

die contact met de patiënt heeft gehad,

heeft en geen ebola.

Kennis

wordt opgespoord en krijgt de instructie

Bij de preventie is het ontzettend

om tweemaal daags de temperatuur op

belangrijk dat de bevolking de ziekte

te nemen en zich bij koorts te melden

kent, dat mensen weten wat ze moeten

voor verder onderzoek.

doen en vooral wat ze niet moeten

Wanneer moeten we alert zijn op ebola?

In december 2014 werd in Nederland

doen als iemand symptomen vertoont.

Je kunt aan ebola denken als iemand

een ebolapatiënt verpleegd in het UMC

Juist door gebrek aan kennis heeft de

minder dan 22 dagen geleden nog in

Utrecht. De patiënt kon het ziekenhuis

huidige uitbraak zich zo kunnen

een land was waar ebola voorkomt, en

na ruim twee weken verlaten; gene-

ontwikkelen. Met goede educatie

griepachtige verschijnselen vertoont.

zen. <

probeert men mensen bewust te

Dan is het altijd belangrijk om

maken van het gevaar van de ziekte,

telefonisch contact op te nemen met

ze de ziekte te leren herkennen en ze

een ziekenhuis – dus niet naar een

te laten begrijpen hoe de ziekte wordt

dokter of ziekenhuis toe te gaan.

verspreid.

Contact met lichaamsvloeistoffen moet

De ebola-epidemie in West-Afrika

zoveel mogelijk worden voorkomen.

opleiding, werkzaam in het Elisabeth-

verspreidt zich nog steeds, al gaat de

Een aantal ziekenhuizen – met name de

TweeStedenZiekenhuis in Tilburg.

UA | 1 | 2015

Vaccins tegen ebola zijn in ontwikkeling

Dit artikel is tot stand gekomen met medewerking van Judith Beuving, medisch microbioloog in

| 12

COVERGIRL

Sta jij binnenkort op de cover van UA?

Ben jij apothekersassistent? Ben je trots op je beroep en wil je graag een keer op de cover van UA staan? Heb je wat te vertellen over je vak? Dan zijn wij op zoek naar jou! Het maakt niet uit of je oud bent of jong, man of vrouw, dik of

In de apotheek Dit jaar gaan we het anders aanpakken dan voorheen. We komen bij jou op locatie fotograferen. Dus in de apotheek waar jij werkt. Lekker vertrouwd. Je kunt ons dan ook iets over je werk vertellen.

Interesse? Wil jij op de cover van UA? Laat dan een foto van je maken in de apotheek. Stuur die vóór 1 maart a.s. via e-mail naar [email protected] met als onderwerp ‘cover’. Schrijf ook iets over

dun. Blank of donker, blond of rood.

jezelf en je werk: wat maakt jouw werk speciaal? Wat wil jij

Je moet wel een beetje van de camera

de lezers van UA vertellen?

houden én apothekersassistent, farma-

Tot slot: noem in je e-mail ook de apotheek waar je werkt,

ceutisch consulent of farmaceutisch

geef je e-mailadres en je telefoonnummer.

manager zijn.

Vraag ook alvast toestemming aan de apotheker, want als je tot de uitverkorenen behoort, komen we in de apotheek fotograferen. Dat kan eventueel ook buiten openingstijden. Als je geselecteerd wordt en we gaan een afspraak maken, zouden we graag een documentje ontvangen waaruit blijkt

In dit nummer onder meer:

In dit nummer onder meer:

Thema Zenuwaandoeningen: Ziekte van Parkinson, Dementie, Hersenschade, Reisziekte Wilna Wind (NPCF): “Verdere verschraling van het basispakket kan echt niet” Ervaring met NOAC’s Insulinepennen nader bekeken Zonbescherming Gedetacheerd

Thema Vrouw:

In dit nummer onder meer: Thema mannen:

Anticonceptie, Hevig menstrueel

Prostaatkanker, Seksuele stoornissen,

bloedverlies, Overgang, Osteoporose,

Fractuurpreventie, ADHD, Incontinentie

Vaginale schimmelinfectie, Reageren

Spieren

vrouwen anders op geneesmiddelen?

Plusapotheken voor hiv-patiënten

Nieuwe antidiabetica

Balietips Verslag van de fotoshoot voor de covers

Huidverzorging in 1940 en nu

Startende ondernemers aan het woord

Wie weet sta jij dan binnenkort wel op de cover van een van de nummers van UA!

JAARGANG 4

Couperose

JAARGANG 3

JAARGANG 3

dat de apotheker hiermee akkoord gaat. NUMMER 1 | FEBRUARI 2014

Lees UA op nu ook je tablet

NUMMER 4 | AUGUSTUS 2013

NUMMER 3 | JUNI 2013

Lees UA op nu ook je tablet

een apotheek Heeft jouw nement? apotheekabon thuis je UA Dan kun ontvangen

NUMMER 4 | SEPTEMBER 2014

NUMMER 3 | JUNI 2014

NUMMER 2 | APRIL 2014

Zat je vorige keer niet bij de selectie? Natuurlijk kun je het weer proberen! een apotheek Heeft jouw nement? apotheekabon thuis je UA Dan kun ontvangen

een apotheek Heeft jouw nement? apotheekabon thuis je UA Dan kun ontvangen

In dit nummer onder meer:

In dit nummer onder meer:

In dit nummer onder meer:

Thema huid: Handeczeem, Huidkanker, Acne, Scabies, Zonnetips, Wratten, Huidadvies

Thema ogen:

Thema Ouderen:

Het Oogziekenhuis, de OOGapotheek,

over veroudering, Ouderen met pijn, Even

Oogverzorgingstips

voorstellen: specialisten in ouderenmedicatie

En verder:

En verder:

Alles over hepatitis, Luigi en de mabjes,

Psoriasis, Chronische hepatitis, Verlengde

Appen maar, Genitale wratten

afgifte – andere dosering, Vitamine D, Halitose

JAARGANG 4

JAARGANG 4

JAARGANG 4

De visie van geriater Kees Kalisvaart, Alles

Oogdruppeltips, Jeukende en tranende ogen,

En verder: Tips voor de ramadan Satellietapotheken in het nieuwe St. Antoniusziekenhuis Communicatie-op-maat

Jouw reactie Stuur een e-mail voor 1 maart a.s. met: – een foto van jou in de apotheek;

een apotheek Heeft jouw nement? apotheekabon thuis je UA Dan kun ontvangen

In dit themanummer onder meer:

NUMMER 1 | FEBRUARI 2015

– de apotheek waar je werkt; NUMMER 6 | DECEMBER 2014

SPECIAL DIABETES | NOVEMBER 2014

– je naam, e-mailadres en telefoonnummer;

een apotheek Heeft jouw nement? apotheekabon je UA thuis Dan kun ontvangen

In dit nummer onder meer:

In dit nummer onder meer:

Complicaties van diabetes Diabeteszorgverleners: mensen blijvend motiveren

En verder:

“De stem van de patiënt moet gehoord worden”

JAARGANG 4

JAARGANG 4

JAARGANG 5

Balietips bij diabetes Voetverzorging bij diabetes

UA | 1 | 2015

En verder: Balietips voor het slikken Hygiëne Als apothekersassistent werken aan geneesmiddelonderzoek

Dagbehandeling voor eczeem en psoriasis COPD – Benauwdheid en vaak nog veel meer Maagzuur: zinvol, zeurend, soms riskant Lean werken

Diabetespatiënten in beeld Diabetesnieuws

– iets over jezelf en je werk.

Thema Virussen: Hiv-behandeling Alles over ebola Gevaarlijk verkoudheidsvirus Buikgriep

Zorg en oncologie: Pijnbehandeling, Ondervoeding, Patiënten in beeld, Wondverzorging, Balietips

Innovaties in de behandeling van diabetes

– of je al toestemming hebt van de apotheker; een apotheek Heeft jouw nnement? apotheekabo UA thuis je Dan kun ontvangen

Stuur de e-mail naar [email protected] met als onderwerp ‘cover’.

| 13

Productnieuws Grootste doorbraak van 2014 In het laatste nummer van Pharmaceutisch Weekblad (PW) van 2014 verscheen een interview met professor Ton de Boer, hoogleraar aan de Universiteit Utrecht, die zich onder andere bezighoudt met geneesmiddelinnovatie. De redactie van PW vroeg hem naar de grootste doorbraken op geneesmiddelgebied van 2014.

Nummer 1: sofosbuvir en simeprevir De nieuwe middelen tegen hepatitis C - sofosbuvir en simeprevir (merknamen respectievelijk Sovaldi en Olysio) - zijn door prof. De Boer samen uitgeroepen tot de nummer 1 van de middelen die in 2014 een doorbaak vormden. Zowel sofosbuvir als simeprevir worden inmiddels vergoed. Citaat uit PW: ‘Wat De Boer “indrukwekkend” vindt aan de nieuwe hepatitis C-therapie is dat het merendeel van de patiënten kan genezen wanneer sofosbuvir of simeprevir worden toegevoegd aan ribavirine en/of peginterferon of wanneer ze worden gecombineerd. “Dat was met de voorheen gangbare combinatie van ribavirine en peginterferon alfa niet het geval.” En het gaat met 20.000 tot 55.000 hepatitis C-patiënten in Nederland om een grote groep, die ook nog op de lange termijn een verhoogd risico heeft op levercirrose of levercarcinoom, zegt De Boer.’ Nummer 2 op de lijst was bedaquilline (Sirturo) tegen multiresistente tuberculose. Het eerste nieuwe geneesmiddel tegen tuberculose na veertig jaar. De derde doorbraak is vedolizumab (Entyvio), aldus De Boer. Deze biological wordt gebruikt tegen inflammatoire darmziekten

Referenties

1. Kerstjens HAM, et al. NEJM 2012;367:1198-207 + supplementary appendix. 2. SmPC Spiriva Respimat.

Verkorte productinformatie Spiriva® Respimat®

Samenstelling: Spiriva® Respimat® bevat oplossing voor inhalatie en bevat per inhalatie 2,5 microgram tiotropium, overeenkomend met 3,124 microgram tiotropiumbromide monohydraat. Indicaties: COPD: Bronchusverwijder voor de onderhoudsbehandeling van chronische obstructieve luchtwegaandoeningen (COPD), ter verlichting van symptomen bij patiënten. Astma: Spiriva® Respimat® is geïndiceerd als een additionele bronchusverwijdende onderhoudsbehandeling voor gebruik bij volwassen astmapatiënten die momenteel behandeld worden met een onderhoudsdosering van een combinatie van inhalatiecorticosteroïden (≥800 μg budesonide/dag of equivalent) en langwerkende bèta-2-agonisten en die één of meer ernstige exacerbaties hebben doorgemaakt in het voorgaande jaar. Contra-indicaties: Overgevoeligheid voor tiotropiumbromide, atropine of derivaten zoals ipratropium of oxitropium, of voor een van de hulpstoffen (benzalkoniumchloride, dinatrium edetaat, gezuiverd water, zoutzuur) Farmacodynamische eigenschappen: Tiotropium Respimat® is een langwerkend anti-cholinergicum en geeft bij COPD patiënten een verbetering in longfunctie gedurende 24 uur. Tiotropium Respimat® verbetert dyspneu, en de gezondheidsgerelateerde kwaliteit van leven. Tiotropium Respimat® vermindert COPD exacerbaties en COPD ziekenhuisopnames. Tiotropium Respimat® verbetert bij astma als toevoeging aan een behandeling met ICS en LABA de longfunctie en vermindert het risico op ernstige astma-exacerbaties en astma-verslechteringen. Waarschuwingen en voorzorgen: Niet gebruiken als aanvangsbehandeling van acute episoden van bronchospasmen of voor het verlichten van acute symptomen. Spiriva® Respimat® dient niet te worden gebruikt als (eerst keus) monotherapie voor astma. Astmapatiënten moeten worden geadviseerd om ontstekingsremmende medicatie (d.w.z. inhalatiecorticosteroïden) onveranderd te blijven gebruiken nadat gestart is met Spiriva® Respimat®, zelfs wanneer hun symptomen verbeteren. Met voorzichtigheid gebruiken bij patiënten met nauwe-kamerhoek glaucoom, prostaathyperplasie of blaashalsobstructie. Geneesmiddelen voor inhalatie kunnen inhalatie-geïnduceerde bronchospasmen veroorzaken. Bij patiënten met matige tot ernstige nierinsufficiëntie (creatinineklaring van ≤ 50 ml/min) dient Spiriva® Respimat® alleen te worden gebruikt indien de verwachte voordelen opwegen tegen het potentiële risico. Patiënten dienen erop gewezen te worden dat oogcontact met het geneesmiddel vermeden dient te worden. Spiriva® Respimat® dient met voorzichtigheid te worden gebruikt bij patiënten die bekend zijn met hartritmestoornissen. De droge mond die wordt waargenomen bij de behandeling met anticholinergica zou op de lange termijn kunnen samengaan met cariës. Het gebruik van Spiriva® Respimat® wordt niet aanbevolen bij cystische fibrose. Tiotropiumbromide dient niet vaker dan eenmaal daags te worden gebruikt. De patroon kan alleen worden gebruikt in de Respimat® inhalator. Interacties: Gelijktijdige toediening van Spiriva® Respimat® en andere anticholinergicabevattende geneesmiddelen is niet onderzocht en wordt daarom afgeraden. Vruchtbaarheid, zwangerschap en borstvoeding: Er zijn zeer beperkte gegevens beschikbaar over het gebruik van tiotropium bij zwangere vrouwen. Als voorzorgsmaatregel kan het gebruik van Spiriva® Respimat® tijdens de zwangerschap beter vermeden worden. Het gebruik van Spiriva® Respimat® wordt niet aanbevolen aan vrouwen die borstvoeding geven. Er zijn geen klinische gegevens beschikbaar over vruchtbaarheid en tiotropium. Bijwerkingen: De meest geziene bijwerkingen zijn anticholinerge bijwerkingen zoals droge mond, wat in gecontroleerde klinische studies bij ongeveer 3,2% van de COPD-patiënten en 1,2% van de astmapatiënten voorkwam. Ernstige bijwerkingen overeenkomstig de anticholinerge effecten zijn onder andere glaucoom, obstipatie en darmobstructie waaronder paralytische ileus en urineretentie. De anticholinerge effecten kunnen met het stijgen van de leeftijd toenemen. Dosering en wijze van toediening: Zowel voor COPD als voor astma eenmaal daags 5 microgram tiotropium, bestaand uit 2 inhalaties uit de Respimat® inhalator, steeds op hetzelfde tijdstip van de dag. Bij de behandeling van astma zal het volledige voordelige effect van het geneesmiddel bereikt worden na toediening van verschillende doses. Registratie/afleverstatus: Spiriva® Respimat® (2,5 microgram, oplossing voor inhalatie) RVG 34382 / U.R., Voor volledige productinformatie wordt verwezen naar de geregistreerde SmPC (augustus 2014). Registratiehouder: Boehringer Ingelheim International GmbH, Duitsland. Voor inlichtingen: Boehringer Ingelheim bv, Comeniusstraat 6, 1817 MS Alkmaar, 0800-2255889.

UA | 1 | 2015

Dit geneesmiddel is onderworpen aan aanvullende monitoring. Daardoor kan snel nieuwe veiligheidsinformatie worden vastgesteld. Beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg wordt verzocht alle vermoedelijke bijwerkingen te melden. VERKORTE PRODUCTINFORMATIE REZOLSTA 800 MG/150 MG FILMOMHULDE TABLETTEN Productinformatie bij advertentie elders in dit blad. SAMENSTELLING: Elke filmomhulde tablet bevat 800 mg darunavir (als ethanolaat) en 150 mg cobicistat. INDICATIES: Rezolsta is, in combinatie met andere antiretrovirale geneesmiddelen, geïndiceerd voor de behandeling van infecties met het humaan immunodeficiëntievirus-1 (hiv-1) bij volwassenen van 18 jaar of ouder. Het gebruik van Rezolsta dient te worden geleid door onderzoek van het genotype DOSERING EN TOEDIENING: ART-naïeve patiënten: het aanbevolen doseringsschema is één filmomhulde tablet Rezolsta eenmaal daags, in te nemen met voedsel. ART-voorbehandelde patiënten: Eén filmomhulde tablet Rezolsta, eenmaal daags ingenomen met voedsel, kan worden gebruikt bij patiënten die eerder blootgesteld zijn aan antiretrovirale geneesmiddelen, maar die geen met darunavirresistentie geassocieerde mutaties (DRV-RAM’s) * hebben en die in het plasma < 100.000 kopieën hiv-1-RNA per ml hebben en * 100 x 106 CD4+-cellen/l. * DRV-RAM’s: V11I, V32I, L33F, I47V, I50V, I54M, I54L, T74P, L76V, I84V, L89V. Bij alle andere ART-voorbehandelde patiënten of als een test op hiv-1-genotype niet beschikbaar is, is het gebruik van Rezolsta niet geschikt en dient een ander antiretroviraal schema te worden gebruikt. CONTRA-INDICATIES: Overgevoeligheid voor de werkzame stof(fen) of voor één van de hulpstoffen. Patiënten met ernstige leverinsufficiëntie (Child-Pugh-klasse C). Gelijktijdige toediening met de volgende geneesmiddelen is gecontra-indiceerd vanwege het mogelijke verlies van therapeutisch effect: carbamazepine, fenobarbital, fenytoïne, rifampicine, sint-janskruid. Gelijktijdige toediening met de volgende geneesmiddelen is gecontra-indiceerd vanwege de mogelijkheid van ernstige en/of levensbedreigende bijwerkingen: alfuzosine, amiodaron, bepridil, dronedaron, kinidine, ranolazine, systemisch lidocaïne, astemizol, terfenadine, colchicine indien gebruikt bij patiënten met nier- en/of leverinsufficiëntie, ergotalkaloïden (bijv. dihydro-ergotamine, ergometrine, ergotamine, methylergonovine), cisapride, pimozide, quetiapine, sertindol, triazolam, oraal toegediend midazolam (voor voorzichtigheid met betrekking tot parenteraal toegediend midazolam, sildenafil indien gebruikt voor de behandeling van pulmonale arteriële hypertensie, avanafil, simvastatine en lovastatine, ticagrelor. WAARSCHUWINGEN EN VOORZORGEN: Darunavir bevat een sulfonamidegroep. Rezolsta dient met voorzichtigheid te worden toegepast bij patiënten met een bekende allergie voor sulfonamide. Ernstige huiduitslag, die vergezeld kan gaan van koorts en/of verhoging van transaminases, is opgetreden bij 0,4 % van de met darunavir behandelde patienten tijdens het klinisch onderzoeksprogramma. DRESS (Drug Rash with Eosinophilia and Systemic Symptoms) en Stevens-Johnson-syndroom zijn zelden (<0,1%) gemeld en bij post-marketingervaring is melding gemaakt van toxische epidermale necrolyse en acuut gegeneraliseerd pustuleus exantheem. Behandeling met Rezolsta dient te worden gestopt als zich een dergelijke aandoening ontwikkelt. Rezolsta dient bij patiënten met lichte of matig-ernstige leverstoornis met voorzichtigheid te worden gebruikt. Rezolsta is gecontra-indiceerd bij patiënten met ernstige leverinsufficiëntie. Patiënten met chronische hepatitis B of C die worden behandeld met een antiretrovirale combinatietherapie hebben een verhoogd risico op ernstige en mogelijk levensbedreigende leverbijwerkingen. Indien er sprake is van gelijktijdige antivirale therapie voor de behandeling van hepatitis B of C, raadpleeg dan de SPC van Rezolsta en deze geneesmiddelen. Bij patiënten met bestaande leverafwijkingen waaronder chronische hepatitis, is de frequentie van afwijkingen van de leverfuncties tijdens antiretrovirale combinatietherapie verhoogd. Bij deze patiënten dienen de leverfuncties gecontroleerd te worden volgens de klinische praktijk. Als de leverziekte bij deze patiënten blijkt te verergeren, dient onderbreking of beëindiging van de behandeling te worden overwogen. Het is aangetoond dat cobicistat de geschatte creatinineklaring vermindert door remming van de tubulaire secretie van creatinine. Om deze reden mag Rezolsta mag niet worden gestart bij patiënten met een creatinineklaring van minder dan 70 ml/min indien het gelijktijdig wordt toegediend met één of meer middelen waarvoor op basis van de creatinineklaring een dosisaanpassing vereist is. Bij hiv-geïnfecteerde patiënten met ernstige immuundeficiëntie kan bij de start van de antiretrovirale combinatietherapie een ontstekingsreactie op asymptomatische of residuele opportunistische pathogenen ontstaan. Daarnaast is in klinische onderzoeken met darunavir reactivering van herpes simplex en herpes zoster waargenomen. Van auto-immuunziekten (zoals de ziekte van Graves) is ook gerapporteerd dat ze in een setting van immuunreactivering kunnen optreden. INTERACTIES: Er zijn geen geneesmiddelinteractiestudies met Rezolsta uitgevoerd. Aangezien Rezolsta darunavir en cobicistat bevat, bepalen de interacties die zijn vastgesteld met darunavir (samen met een lage dosis ritonavir) en met cobicistat de interacties die met Rezolsta kunnen plaatsvinden. Darunavir is een remmer van CYP3A en een zwakke remmer van CYP2D6 en een remmer van P-gp. Cobicistat is een CYP3A-remmer, en een zwakke CYP2D6-remmer. Cobicistat remt de transporteiwitten P-glycoproteïne (P-gp), BCRP, MATE1, OATP1B1 en OATP1B3. Gelijktijdige toediening van cobicistat met geneesmiddelen die substraten zijn van deze transporteiwitten kan leiden tot verhoogde plasmaconcentraties van de gelijktijdig toegediende geneesmiddelen. Gelijktijdige toediening van darunavir/ cobicistat en geneesmiddelen die voornamelijk worden gemetaboliseerd door CYP3A kan leiden tot een verhoogde systemische blootstelling aan deze geneesmiddelen, wat hun therapeutisch effect en bijwerkingen kan versterken of verlengen. Rezolsta mag daarom niet worden gecombineerd met geneesmiddelen die voor hun klaring sterk afhankelijk zijn van CYP3A en die een nauwe therapeutische index hebben. Darunavir en cobicistat worden gemetaboliseerd door CYP3A. Geneesmiddelen die de activiteit van CYP3A induceren, kunnen leiden tot verlaagde plasmaconcentraties van darunavir en cobicistat. Voorbeelden zijn: efavirenz, carbamazepine, fenytoïne, fenobarbital, rifampicine, rifapentine, rifabutine, sint-janskruid. Gelijktijdige toediening van Rezolsta en geneesmiddelen die CYP3A remmen (zoals ketoconazol en clotrimazol), kan leiden tot verhoogde plasmaconcentraties van darunavir en cobicistat. Rezolsta dient niet gelijktijdig te worden gebruikt met middelen of schema’s met ritonavir of cobicistat. Rezolsta dient niet te worden gebruikt in combinatie met de afzonderlijke bestanddelen van Rezolsta (darunavir of cobicistat). Rezolsta dient niet te worden gebruikt in combinatie met een ander antiretroviraal middel dat farmacokinetische versterking nodig heeft, aangezien de doseringsaanbevelingen voor een dergelijke combinatie niet zijn vastgesteld. BIJWERKINGEN: Tijdens de klinische fase III-studie GS-US-216-130 met darunavir/cobicistat (N=313, therapienaïeve en voorbehandelde personen) ondervond 66,5% van de personen minstens één bijwerking. De gemiddelde behandelduur was 58,4 weken. De bijwerkingen die het vaakst werden gemeld waren diarree (28%), nausea (23%) en rash (16%). Ernstige bijwerkingen waren diabetes mellitus, overgevoeligheid (voor het geneesmiddel), immuunreconstitutie-ontstekingssyndroom, rash en braken. Al deze ernstige bijwerkingen traden op bij 1 persoon (0,3%), met uitzondering van rash dat optrad bij 2 personen (0,6%). FARMACOTHERAPEUTISCHE CATEGORIE: Direct werkende antivirale middelen. AFLEVERSTATUS: UR. REGISTRATIEHOUDER: Janssen Cilag International NV, Turnhoutseweg 30, B 2340 Beerse, België. VERGOEDING: Volledige vergoeding. UITGEBREIDE PRODUCTINFORMATIE: Voor volledige registratietekst / SPC, zie: www.janssennederland.nl. DATUM: 19 november 2014. REFERENTIES: 1. REZOLSTA Summary of Product Characteristics • 2. Llibre JM et al. AIDS Rev 2013; 15: 112-121 • 3. Ortiz R et al. AIDS 2008; 22: 1389-1397 • 4. Mills AM et al. AIDS 2009; 23: 1679-1688 • 5. Orkin C et al. HIV Med 2013; 14: 49-59 • 6. Cahn P et al. AIDS 2011; 25: 929-939 • 7. Nelson M et al. J Antimicrob Chemother 2010; 65: 1505-1509 • 8. Tashima K et al. AIDS Research and Therapy 2014; 11: 39 • 9. Kakuda TN et al. J Clin Pharmacol 2014; 54(8): 949-957. Telefoon: 0800-242 42 42, E-mail: [email protected], Internet: www.janssennederland.nl

Janssen-Cilag B.V.

| 14

©Janssen-Cilag B.V. - PHNL/REZ/0115/0005

(ziekte van Crohn en colitis ulcerosa).

Nieuw in 2015

Azotet (ezetimibe/ atorvastatine), een nieuwe cholesterolverlager

Rezolsta bij hiv Met ingang van 1 februari 2015 is Rezolsta (darunavir met cobicistat) beschikbaar voor de behandeling van hiv-patiënten. Darunavir is een bekende virusremmer (proteaseremmer); door

MSD heeft begin februari een nieuwe cholesterolverlager

de toevoeging van cobicistat wordt het effect ervan versterkt.

op de markt gebracht, die twee werkzame stoffen bevat: ezetimibe en atorvastatine, die cholesterol elk op een andere

Cobicistat remt namelijk cytochroom P450-3A, en daardoor wordt

manier remmen.

darunavir minder snel afgebroken. Patiënten die darunavir eenmaal daags voor de behandeling van hiv gebruiken, hoeven met Rezolsta

Deze cholesterolverlager is geïndiceerd als aanvullende therapie

geen losse, of extra booster te in te nemen. De behandeling met

voor gebruik naast een dieet bij volwassen patiënten met primaire

darunavir is hiermee vereenvoudigd.

(heterozygote familiaire en niet-familiaire) hypercholesterolemie of gemengde hyperlipidemie waar het gebruik van een combinatieproduct aangewezen is: • patiënten die niet voldoende onder controle zijn met een statine

Veel generieken geschorst

alleen; • patiënten die al met een statine en ezetimibe worden behandeld.

Je hebt er vast al mee te maken gehad aan de balie: het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen heeft eind januari van tientallen generieke medicijnen de handelsvergunning

De combinatietablet is ook geïndiceerd voor gebruik als aan-

ingetrokken.

vullende therapie naast een dieet bij volwassen patiënten met homozygote familiaire hypercholesterolemie.

Onder de geschorste middelen zijn venlafaxine, irbesartan, esomeprazol, alendroninezuur en metoclopramide van bepaalde producenten of handelsfirma’s. Op www.ua.nl kun je lezen om welke middelen en merken het gaat. De voorraad in de apotheek kan nog worden uitgegeven, want waarschijnlijk is er niets mis met de veiligheid of de effectiviteit. Alleen was het onderzoek naar de gelijkwaardigheid met het merkgeneesmiddel niet volgens de regels gedaan, meldt het CBG op de website. Het onderzoek van al deze middelen was uitgevoerd door hetzelfde bedrijf. Veel van deze middelen waren preferente middelen die dus vervangen moeten worden. Gelukkig hebben de zorgverzekeraars laten weten dat ze vervangende middelen zullen vergoeden, maar het kan natuurlijk wel een probleem zijn om vervangende middelen snel op voorraad te hebben. De maatregel heeft betrekking op ongeveer 150.000  à 200.000 gebruikers van medicijnen. Krijg je een verontruste patiënt aan de balie? Mensen kunnen hun geneesmiddel het best volgens de instructies blijven gebruiken. Bij de volgende uitgifte krijgen ze een ander merk. Bron: CBG-MEB

UA | 1 | 2015

| 15

VAN KOP TOT TEEN

Virussen: de hackers van de biologie Dit nummer van UA gaat over virusziektes. Maar wat zijn virussen ook alweer precies? Hoe zien ze eruit, hoe werken ze en wat zijn de verschillen met andere infectieuze organismen? Een biologieles.

Virussen kunnen ellendige ziektes

Uitbuiting

veroorzaken, maar je kunt er ook

Virussen hebben – of zijn – dus geen

bewondering voor hebben. Ingenieus

cellen. Er is geen sprake van een cel

zoals ze de omgeving naar hun hand

met een membraan eromheen en

zetten. Ze bestaan alleen maar uit

celorganellen daarbinnen. Ook hebben

wat erfelijk materiaal (DNA of RNA)

ze geen eigen enzymen en geen eigen

en een eiwitmantel, ook capside

energievoorziening; allemaal zaken

genoemd. Deze eiwitmantels kunnen

die in cellen wel aanwezig zijn.

verschillende vormen hebben:

Op zichzelf kan een virus daardoor

veelhoekig of spiraalvormig. Een

niets. Maar virussen maken gebruik

deel van de virussen, en met name

van gastheren – zoals dat eufemistisch

de virussen die mensen en dieren

heet. Al is de term slachtoffer toe-

besmetten, hebben ook een mem-

passelijker. Want de onvrijwillige

braanachtige envelop. Net als

‘gastheer’ wordt uitgewoond en

celmembranen bestaat die uit

uitgebuit. Het virus gebruikt de

fosfolipiden en glycoproteïnen. Dat

machinerie en de energievoorziening

komt goed van pas als het virus een

van de gastheercellen om zichzelf te

cel binnendringt, zoals je verderop

vermenigvuldigen. Is het virus

kunt lezen.

eenmaal vermeerderd, dan gaat de gastheercel te gronde en komen de

UA | 1 | 2015

| 16

Bijna 3000 soorten nieuwe virussen vrij, klaar om nieuwe

cel het enzym lysozym produceert.

Er zijn vele soorten virussen. In 2013

slachtoffercellen te infecteren.

Dit laat de gastheercel uit elkaar

onderscheidde het International Comittee

Hacking

vallen, waardoor de virussen zich

on Taxonomy of Viruses 2828 soorten virus-

verder kunnen verspreiden.

sen. Deze behoren tot zeven hoofdgroepen

Hoe gebruikt – of liever misbruikt – een

(klassen). De klassen zijn vastgesteld op

virus zo’n slachtoffercel? Dat gebeurt

Overwinnaar

basis van het erfelijk materiaal: DNA of

via een ingenieus proces. Eigenlijk is

Hoewel termen als uitbuiting, mis-

RNA, enkelstrengs of dubbelstrengs,

er sprake van een soort hacking: het

bruik en hacking suggereren dat er

positief of negatief, wel of niet gebruik-

virus breekt in in de cel en neemt het

sprake is van een bewust proces,

makend van het enzym reverse-transcrip-

besturingssysteem over. Stap voor stap

hebben virussen geen bewustzijn

tase. Zo komt het dat virussen uit

gaat het als volgt.

en geen vooropgezet doel. Een

verschillende klassen niet door hetzelfde

Allereerst hecht een virus zich met de

besmetting is een gevolg van een

antivirale middel worden aangepakt.

envelop aan de celmembraan van een

onbewust en toevallig contact, waarbij

gastheercel. Deze versmelten met

helaas de ene partij de overwinnaar

elkaar, waardoor een blaasje met het

blijkt te zijn en de andere partij de

de antivirale middelen veel specifieker

virus in de cel terechtkomt. Dit proces

verliezer. Word je geïnfecteerd en ziek,

tegen één bepaald virus of zelfs tegen

heet endocytose; het is een bekend

dan is het virus de overwinnaar. Kan

één bepaalde stam gericht. Deze mid-

proces waarmee ook voedingsstoffen

het virus jou niet de baas, dan komt

delen grijpen in op de enzymen die

de cel binnenkomen, of materialen

het als verliezer uit de strijd.

nodig zijn voor de deling van het erfelijk materiaal.

die afgebroken moeten worden. Vervolgens probeert de cel om met

Antivirale middelen

Bij virussen kunnen over het algemeen

zijn eigen enzymen de inhoud van dat

Lange tijd waren er geen genees-

snel kleine veranderingen in het

blaasje af te breken. Het lukt dan wel

middelen tegen virussen, maar de

erfelijk materiaal ontstaan (mutaties),

om de eiwitmantel af te breken, maar

laatste tijd zijn er vele antivirale

waardoor ze niet meer aangetast

het RNA of DNA komt uiteindelijk de

middelen ontwikkeld. In vergelijking

kunnen worden door bestaande

cel in. Dan worden de celorganellen

met de antibiotica tegen bacteriën zijn

antivirale middelen.<

(de ‘stofwisselingsfabriek’) in die cellen ingezet om het virusmateriaal te vermenigvuldigen en om nieuwe

Verschillen tussen virussen en bacteriën

eiwitmantels te produceren. Eerst zorgen componenten van het virus

Virus

Bacterie

Bestaat uit

DNA of RNA, eiwitmantel, soms

Eén cel, zonder kern maar met

een membraanachtige envelop

organellen en een celmembraan

Grootte

20-300 nanometer

ervoor dat de productie van gastheereiwitten wordt gestopt. Vervolgens wordt het mechanisme zo gestuurd dat er vele kopieën van het RNA of

Vermenigvuldiging In gastheercel, vermenig-

DNA van het virus worden gemaakt.

vuldiging van één virus in vele

Daarna worden de eiwitfabriekjes in

nieuwe virussen

de cel zo aangestuurd dat ze compo-

Overleving

Kan alleen overleven in cellen

Kan in leven blijven en zich

Veel soorten kunnen sporen

eigen eiwitten. Dit alles gebeurt in een

vormen en lang overleven buiten

volgorde die bepaald wordt door het

die voedingsstof tot ze weer in de

virus-DNA of -RNA, zodat alles op het

juiste omstandigheden zijn Klassen

op de juiste plek wordt ingebouwd

7 klassen op basis van erfelijk

7 groepen op basis van vorm

materiaal

(nog vele andere indelingen zijn

(geassembleerd) in de nieuwe

mogelijk) Te bestrijden met

Sommige virussen zijn te

Nadat het virus zich in de cel heeft

onderdrukken of te bestrijden

vermenigvuldigd, zorgt het nog dat de

met specifieke virusremmers

UA | 1 | 2015

deelt zich in twee nieuwe cellen

voedingsstof

gaan produceren, in plaats van de

virussen.

Zelfstandig, elke bacteriecel

vermenigvuldigen op de juiste

nenten voor de eiwitten van het virus

juiste moment beschikbaar komt en

1-5 micrometer (=1000-5000 nanometer)

Antibiotica, diverse klassen

| 17

THERAPIETROUW

Therapietrouwnieuws

Rakkers en stakkers Therapie-ontrouw kan vele oorzaken hebben en bij maatregelen

Combineer meetmethoden voor therapietrouw

is het belangrijk rekening te houden met wat in dat specifieke

Hoe meet je therapietrouw? Daarvoor zijn verschillende

geval de oorzaak is. Een handige indeling voor mensen die niet

manieren. Bijvoorbeeld: vragen aan de patiënt, het

therapietrouw zijn, is die in rakkers en stakkers.

afhaalgedrag registreren, het aantal overgebleven tabletten tellen en/of gegevens aflezen van een MEMS*.

Rakkers, dat zijn de mensen die het behandeladvies bewust niet

MEMS wordt beschouwd als de beste manier, maar is toch

volgen. Zij maken een afweging tussen de voordelen van een middel

onnauwkeurig, ontdekte ziekenhuisapotheker Hein van

en de nadelen die het volgens hen kan hebben.

Onzenoort.

Stakkers, dat zijn degenen die onbewust therapie-ontrouw zijn: ze

In een onderzoek naar betere bloeddrukcontrole werd ook

vergeten wel eens een inname, weten niet hoe ze het middel correct moeten gebruiken, of kunnen gebruik niet inpassen in hun dagelijkse routine. Bij deze categorie horen bijvoorbeeld mensen van wie het geheugen achteruitgaat, mensen met beperkte verstandelijke vermogens, mensen met beperkt begrip van het Nederlands en laaggeletterden.

de therapietrouw gemeten. Dat gebeurde door het tellen van tabletten en door MEMS-verpakkingen te gebruiken. Gemeten met MEMS was de therapietrouw 92%, volgens het tellen van tabletten 96%. Maar als beide methoden werden gecombineerd, dan had slechts 47% volgens beide methoden voldoende medicatie gebruikt. 39% was volgens een van de methoden wel therapietrouw, maar volgens de andere niet.

Voor de stakkers zijn innameherinneringen en herhaalde adviezen manieren om de therapietrouw te bevorderen, voor de rakkers is goede informatie en motiverende gespreksvoering een goed instrument. Nicolette van der Horssen raadt in Pharmaceutisch Weekblad aan om samenwerkingsafspraken met de diverse zorgverleners te

En 14% had volgens beide methoden onvoldoende medicatie gebruikt. Het openen van de verpakking zonder er tabletten uit te halen (misschien ter controle?) en het pakken van meerdere tabletten bij één opening zijn verklaringen voor deze discrepanties.

maken om therapie-ontrouw te signaleren en te verminderen. Bron: Pharmaceutisch Weekblad 9 januari 2015

* MEMS: Medication Event Monitoring System, een chipje dat registreert wanneer een verpakking wordt geopend Bron: H. van Onzenoort, nascholing Apothekersassistenten terug naar de

“Combinatieproducten bevorderen therapietrouw”

schoolbanken, 29 november 2014

In 2014 verschenen diverse combinatiegeneesmiddelen op de markt. Gevraagd naar de doorbraken van 2014 (zie ook pag. 14) zei professor Ton de Boer in Pharmaceutisch Weekblad (PW) dat er niet altijd behoefte is aan combinatieproducten, maar dat deze wel de therapietrouw bevorderen. Als voorbeeld noemt De Boer de combinaties van de SGLT2-remmers dapagliflozine en canagliflozine met metformine. Hij betwijfelt of daar behoefte aan is. De combinatie van de afzonderlijke middelen staat namelijk niet vermeld in de NHG-Standaard Diabetes mellitus (overi-

gens, de afzonderlijke SGLT2-remmers dapagliflozine en canagliflozine ook niet, red.). “Meer dan één werkzame stof in één tablet is zinvol als de combinatie is gebaseerd op evidence en richtlijnen”, aldus professor De Boer in PW, “en het draagt bij aan de therapietrouw.” Bron: Pharmaceutisch Weekblad 19 december 2014

UA | 1 | 2015

| 18

ANNEKEDOTES

25!

Altijd leuk om via de mail een

Jammer dat het zo moet, maar het is

belevenis van een collega te

niet anders.

ontvangen, zoals het volgende verhaal. ‘Als team hadden wij afgesproken

Poes

om aan elke patiënt nadrukkelijk te

Op een dag kwam er een vrouw in

vragen: “Heeft u nog vragen?”

de apotheek. Zij wilde mij even iets

Ik (vrouw, 25 jaar) had een man aan

vragen. Ze deed nogal geheimzinnig

de balie, een joviale man van in de

en ik begreep al snel dat zij zich

vijftig. Hij kwam een recept halen.

waarschijnlijk schaamde en haar vraag

Ik gaf hem de nodige voorlichting en

liefst onder vier ogen wilde stellen.

vroeg: “Heeft u verder nog vragen?”

Ik nam haar mee naar een aparte

Antwoordt hij: “Ja, heb je vanavond

ruimte, voor wat privacy. Maar toen

wat te doen?” Deze vraag had ik

wij daar net binnen waren, was er van

natuurlijk niet verwacht, maar wij

schaamte geen sprake meer. Mevrouw

hadden natuurlijk wel dikke pret

deed de rits van haar broek open,

daar aan de balie.’

liet vervolgens haar broek zakken en zei: “Ik heb zo’n ongelofelijke jeuk

Rugzak

aan mijn poes en dat wil ik u graag

Nu een heel ander soort voorval.

even laten zien, misschien weet u

Toen ik nog in een openbare apotheek

wat het is.”

in Utrecht werkzaam was, stonden

Jullie begrijpen natuurlijk dat dit

de Vichy-producten nog gewoon in

niet de poes was die bij haar op de

de publieksruimte. Wij dachten toen

vensterbank ligt. Ik heb haar (zonder

dat dat gewoon kon, maar de

te kijken) gezegd dat zij dit soort

reacties op mijn columns! Nooit

werkelijkheid was anders. Er kwam

vragen beter bij de dokter kan stellen

verwacht dat wij met zijn allen

een jonge man met een zwarte rugzak

en toen mevrouw vertrokken was, had

zoveel leuke dingen meemaken.

de apotheek binnen en hij liep naar

ik natuurlijk weer een smeuïg verhaal

de kast waar de Vichy-producten

voor tijdens de pauze. Haha, eet

uitgestald stonden. Eerst stond hij een

smakelijk!

Ik wil jullie graag even bedanken. Ik krijg namelijk zoveel leuke

En wist je dat dit de 25ste keer is dat mijn column verschijnt in UA?

beetje naar alle producten te kijken.

En ook deze 25ste keer heb ik

En kijken mag natuurlijk. Op een

Nou dit was het dan weer, Ik hoop

gegeven moment kregen wij een

dat jullie weer genoten hebben.

telefoontje van een klant die langs

Als jullie zelf iets meemaken: ik hoor

onze apotheek liep en die door het

of lees het graag.

weer leuke belevenissen te melden.

raam zag dat de man zijn rugzak aan het volladen was met onze dure Vichyproducten. Kort na dit telefoongesprek probeerde de man met een volgeladen rugzak onze apotheek te verlaten. De

Liefs,

Anneke

apotheker is hem achterna gegaan om te vragen of hij niet vergeten was de producten af te rekenen. Uit de rugzak kwam het halve assortiment van Vichy. Dat is toch niet normaal! Dit soort dingen moeten we dus Als jullie iets leuks meemaken, dan

voorkomen. Hoe? Bijvoorbeeld door de

wil ik dat graag voor jullie verwerken

producten uit de doosjes te halen en

in mijn column. Je kunt me mailen op [email protected]

UA | 1 | 2015

pas bij aankoop erin te doen. Of door het hele assortiment achter de balie te plaatsen.

| 19

Virusnieuws

Norovirus aan top Het norovirus was de ziekteverwekker die in 2013 de meeste ziektegevallen van voedselinfecties en voedselvergiftigingen in Nederland veroorzaakte. Op de tweede plaats staat de bacterie Campylobacter. Dat staat te lezen in het rapport ‘Registratie van voedselinfecties en -vergiftigingen 2013’ van het RIVM en de Nederlandse Voedselen Warenautoriteit (NVWA). De bacterie Salmonella veroorzaakte minder ziektegevallen dan in de jaren ervoor. Bron: RIVM

Middel tegen verkoudheid op komst? Een nieuw antiviraal middel van Gilead lijkt bij orale toediening effectief te zijn tegen een bepaald verkoudheidsvirus, het respiratoir syncytieel (RS-)virus. Na toediening in een klinisch onderzoek bleek het te zorgen voor minder symptomen van verkoudheid, minder slijmvorming in de neus en minder virus in het neusslijm dan bij mensen die placebo hadden gekregen. In een klinisch onderzoek werden 140 volwassenen via de neus met het RS-virus geïnfecteerd. Na de incubatietijd kregen 53 mensen placebo en de rest kreeg het antivirale middel.

Doorbraak in strijd tegen norovirus

Er waren zes verschillende doseringsschema’s, maar alle schema’s waren even effectief. Omdat het RS-virus vooral baby’s treft – en dan een ernstig beloop kan hebben – zal er in een later stadium ook onderzoek bij zieke jonge kinderen moeten

Het norovirus – de meest voorkomende verwekker van ernstige buikgriep – kan sinds eind 2014 gekweekt worden in

plaatsvinden. Bron: New England Journal of Medicine

een laboratorium. Daardoor wordt het veel makkelijker om antivirale middelen op het virus te testen. Mogelijk komen behandel- en preventiemethoden daardoor een stap dichterbij. De wetenschappers hebben hun bevindingen gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Science. Ze hebben ook ontdekt dat het virus met een bacterie meelift en zo menselijke cellen infecteert. Het norovirus is zeer besmettelijk en hardnekkig en veroorzaakt

virusnie buikgriepuitbraken op scholen, in bejaardenhuizen en geregeld ook op cruiseschepen. Bron: NOS

UA | 1 | 2015

| 20

Hoe eerder hoe beter Hiv is (nog) niet te genezen. Het is voor hiv-patiënten belangrijk om de afweer zo goed mogelijk op peil te houden. Vroeg starten met antiretrovirale therapie (ART) geeft meer kans om een goede afweer terug te krijgen dan een latere start, al blijft de afweer ook dan bij meer dan de helft van de patiënten verminderd. Dat blijkt uit onderzoek dat werd gepubliceerd in JAMA Internal Medicine. De onderzoekers schrijven dat het belangrijk is om met de medicijnen te beginnen binnen twaalf maanden nadat het virus aangetoond kan worden in het bloed. Zo vergroten ze de kans op een goede afweer. Maar – zo staat in een commentaar te lezen – zelfs in vrijwel ideale omstandigheden is de kans op afweerherstel maar net meer dan 1 op 3. Die ideale omstandigheden bestaan niet in de landen waar hiv en aids het meeste voorkomen. Er is dus nog steeds behoefte aan betere medicijnen. Bron: Medisch Contact

Griepvaccin kan beter Hoe maak je het beste griepvaccin? Onderzoekers in Cambridge denken dat het beter is om te mikken op een geëvolueerde stam van een oud influenzavirus. Een vaccin dat op de nieuwe manier is samengesteld kan antistoffen opwekken tegen oude en nieuwe stammen van het influenzavirus. De Wereldgezondheidsorganisatie WHO besluit elk jaar al in februari welke griepstammen moeten worden gebruikt voor de vaccinatiecampagne in oktober. Dan wordt het vaccin gericht tegen die stammen van het influenzavirus die op dat moment het meest voorkomen onder de bevolking. Het virus kan echter in de tussentijd veranderen. Dit jaar blijkt dat de griepprik niet optimaal beschermt tegen het

Verkoudheidsvirus houdt van kou Verkoudheidsvirussen (rhinovirussen) houden niet zo van onze lichaamstemperatuur. De longen (37 graden) zijn te warm voor ze. Daarom zitten ze in het minder warme neusslijmvlies, en als we koude lucht inademen wordt het er nog wat kouder. Daarbij gedijen de rhinovirussen goed. ‘Van kou word je niet verkouden’, wordt gezegd. Nee, je wordt verkouden als iemand anders je met het verkoudheidsvirus besmet. Maar dat besmetten lukt beter in de kou. Dat ontdekten onderzoekers aan de universiteit van Yale. Zij lieten de virussen bij 33 en bij 37 graden groeien op kweekjes met cellen uit het neusslijmvlies van muizen. Bij 33 graden Celsius kon het virus zich sneller vermenigvuldigen dan bij 37 graden. “Dat is de reden dat koorts een bescherming is”, legde viroloog Ab Osterhaus in de Volkskrant uit. Is iemand eenmaal besmet, dan kan het virus zich door een hogere temperatuur minder snel vermenigvuldigen. Bron: De Volkskrant

Weerbaarder tegen griep door knuffelen? Knuffelen zou mensen wel eens weerbaarder kunnen maken tegen griep, zo beweren psychologen van de Universiteit van Carnegie Mellon (VS). Mensen die weinig sociale conflicten hebben en relatief vaak worden geknuffeld, lijken minder vatbaar te zijn voor griep. Vierhonderd proefpersonen werden ondervraagd over de sociale steun die ze ondervonden en over hoeveel knuffels ze per dag ontvingen. Vervolgens werden ze besmet met een onschuldig griepvirus en in quarantaine geplaatst. Bij degenen die volgens hun antwoorden meer sociale steun en meer knuffels kregen, waren de symptomen milder dan gemiddeld. Er kunnen nog geen definitieve conclusies aan het onderzoek worden verbonden, aldus de wetenschappers. Het is dus misschien een beetje voorbarig om dit nieuws al in UA te plaatsen. Maar wat is

euws griepvirus dat nu in Nederland rondwaart. De influenzavariant A, dit jaar verantwoordelijk voor 86% van de griepgevallen, is namelijk in een deel van de gevallen gemuteerd. Bron: De Volkskrant

UA | 1 | 2015

er mis met een extra argument om regelmatig lekker te knuffelen? Behalve dan misschien dat knuffelen ook virussen kan overbrengen… Bron: Nu.nl

Heeft jouw apotheek een apotheekabonnement? Dan kun je UA thuis ontvangen

| 21

ER WAS LAATST EEN PATIËNT Een patiënt gebruikt een aantal medicamenten en krijgt die in een medicatierol (GDS, geneesmiddeldistributiesysteem). Los van de rol wordt acenocoumarol geleverd. De trombosedienst bepaalt de dosering van acenocoumarol op basis van de INR en geeft deze aan de patiënt door. Acenoumarol wordt daarom niet wekelijks in de baxterrol geleverd. De apothekersassistent heeft de acenocoumarol wel in de distributiemodule gezet, op ‘Altijd bewaken, zonder einddatum maar wel afroepbaar’ (zie ook de achtergrondinformatie). Dan komt de patiënt met een nieuw recept voor Fraxodi (nadroparine) naar de apotheek. Op het Fraxodi-recept staat vermeld dat er gestopt dient te worden met het gebruik van acenocoumarol. De apothekersassistent voert de Fraxodi via de receptverwerking in het AIS in (de patiënt gaat zelf spuiten). Maar er verschijnt geen pseudodubbelmedicatiesignaal bij het aanschrijven van de Fraxodi.

Onvolledige medicatiebewaking voor middelen buiten de medicatierol Er was laatst een patiënt die naast haar medicatierol los acenocoumarol gebruikte. Dan komt zij met een nieuw recept voor Fraxodi naar de apotheek. Bij het aanschrijven moet dus een pseudo-dubbelmedicatiesignaal verschijnen, maar dat gebeurt niet…

Vertrouw niet volledig op de medicatiebewaking door het AIS, met name als er medicatie buiten het GDS is ingevoerd in de distributiemodule Geluk bij een ongeluk Gelukkig had de arts er op het recept bij gezet dat de patiënt moet stoppen met acenoumarol. Hierdoor is het in de apotheek duidelijk geworden dat de patiënt ook acenocoumarol gebruikt. Anders was dat – door het ontbreken van het signaal – niet opgemerkt.

Wat ging er mis? Laten we eens kijken hoe dit heeft kunnen gebeuren. Deze apotheek gebruikte als AIS het systeem van GCM. Als in dit systeem voor een

UA | 1 | 2015

| 22

geneesmiddel ‘chronisch bewaken’ of ‘altijd bewaken’ is aangezet, bewaakt

Achtergrondinformatie

het systeem op interacties en contraindicaties. Zo nodig geeft het systeem een pseudo-dubbelmedicatiesignaal op basis van de berekende einddatum van het reeds ingevoerde geneesmiddel. Het systeem berekent die einddatum aan de hand van de ingevoerde dosering. In deze apotheek werd ace-

Waarom werd medicatie ten onrechte ingevoerd in de distributiemodule? • De Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) heeft de thuiszorg verplicht de geneesmiddelverstrekking vast te leggen in de toedienlijst. In deze toedienlijst dienen alle geneesmiddelen te staan die de patiënt gebruikt, ook de geneesmiddelen die niet worden geleverd via het GDS. • IGZ stelt eveneens als eis dat er afspraken worden gemaakt over het bestellen van

nocoumarol – in verband met opname

medicatie die buiten GDS geleverd wordt. Is de afspraak dat de thuiszorg de

op de toedienlijst voor de thuiszorg (zie

medicatie verzorgt, dan dient de apotheek een bestellijst te leveren.

achtergrondinformatie) – ingevoerd in

• Om logistieke redenen wordt daarom in deze apotheek (met CGM als AIS)

de distributiemodule (hoewel het niet

gebruikgemaakt van de mogelijkheid om de acenocoumarol in te voeren via de

via GDS werd geleverd), en wel met

distributiemodule en niet via de receptverwerking (hetzelfde kan bijvoorbeeld

een eigen ingevoerde doseringscode

gebeuren bij insulines en oogdruppels). Dit is enerzijds om het middel toch op de

(GVT, gebruik volgens Trombosedienst)

toedienlijst te krijgen, anderzijds omdat de verpleging of verzorging deze middelen

en een daarbij horend daggebruik van

via de meegegeven bestellijst kan bestellen als dat nodig is. In de apotheek kan het

0,25 (een kwart) tablet per dag. De extreem lage dosering van acenocoumarol van slechts 0,25 tablet per dag was ingevoerd om de einddatum zo ver mogelijk vooruit te schuiven.

geneesmiddel dan eenvoudig via de distributiemodule geleverd worden. • Invoer via de receptverwerking geeft in dit AIS niet de mogelijkheid om een bestellijst met verstrekkingsdata te verstrekken. Ook op het medicatieoverzicht voor de huisarts dat driemaandelijks wordt geprint, ontbreken dan de verstrekkingsdata, hetgeen tot onduidelijkheid en vragen bij de huisarts leidt.

Maar onbedoeld bleek deze dosering te leiden tot de einddatum van een week na verstrekking. De einddatum

kan zich dus nog steeds voordoen in

Heb jij ook wel eens dit soort

was daardoor al verlopen toen Fraxodi

apotheken met het CGM-AIS die de

incidenten meegemaakt in je

werd aangeschreven.

distributiemodule gebruiken. Het is

apotheek? Meld incidenten bij

Het probleem van deze specifieke

niet bekend of dit probleem met

dosering is nog niet verholpen en

andere systemen ook kan optreden.<

het Portaal voor Patiëntveiligheid/CMR Meer informatie op www.medicatieveiligheid.info

Aanbevelingen ter voorkoming • Voer geneesmiddelen altijd in via de receptverwerking, ook bij patiënten met een geneesmiddeldistributiesysteem. • Controleer eigen ingevoerde doseercodes en de berekende einddatum, als je om administratieve redenen geneesmiddelen moet aanschrijven via de distributiemodule. • Als je zeker wilt zijn van bewaking op dat geneesmiddel voor (pseudo)dubbelmedicatie – onafhankelijk van de berekende einddatum plus de ingestelde marge – maak dan gebruik van de mogelijkheid om handmatig op profielniveau (per patiënt) in te stellen dat altijd bewaakt moet worden op dit middel. Daarvoor kun je (bij CGM) de gebruikstermijn verlengen naar een datum ver in de toekomst. Op deze manier zorg je ervoor dat pseudodubbelmedicatiesignalen zo nodig worden gegenereerd, ongeacht de berekende einddatum. • Hebben jullie een ander AIS dan CGM en constateer je een soortgelijk risico? Informeer dan bij het softwarehuis naar vergelijkbare oplossingen. • Informeer ook de CMR over het medicatie-incident. Deze casus is gebaseerd op een melding bij de CMR. Met medewerking van Henriëtte Leenders Farmaceutisch consulent bij Stichting Portaal voor Patiëntveiligheid/CMR

UA | 1 | 2015

| 23

BalieTips Pillen slikken: dat is voor veel mensen lastig en vervelend. Op deze pagina’s enkele tips om het slikken van tabletten en capsules te vergemakkelijken.

Kin op de borst

Kiezen op elkaar

Veel mensen denken dat een tablet of

Een tablet of capsule is nog makkelijker door te slikken door de kiezen op elkaar te

capsule makkelijker naar binnen glijdt als

duwen en de tongpunt tegen de tanden te houden. Dan volgt het slikken haast vanzelf.

ze hun hoofd naar achteren houden (kin

De tablet – die op de tong ligt – wordt zo tegen het verhemelte gedrukt en kan alleen nog

omhoog). Het tegendeel is waar. Probeer

naar achteren, de keel in.

maar eens te slikken met je hoofd naar achteren. Adviseer patiënten kun kin naar beneden te houden, naar de borst toe. Dat slikt veel makkelijker. In onderzoek

Tip: Door de tong tegen de tanden te duwen ga je haast vanzelf slikken.

vond 97% van de patiënten dat het slikken zo gemakkelijker ging.

Tip: Eerst een slokje water, dan de tablet op de tong, weer een slokje water, hoofd naar voren, dan slikken.

Lukt het slikken? Hoe weet je nou of een patiënt moeite heeft met het ‘pillen slikken’? Door bij het ophalen van herhaalmedicatie gewoon even te vragen: “Lukt het met het slikken? Als dat namelijk moeilijk gaat, kan ik u wat tips geven.”

Tip: Leg het initiatief niet bij de patiënt, maar vraag zelf hoe het slikken gaat.

UA | 1 | 2015

| 24

Liever met vla of appelmoes?

Flesje water

Tabletten glijden makkelijker de keel in met een dikkere vloeistof dan met water.

Bij een andere slikmethode wordt een

Sommige patiënten - vooral oudere patiënten en kinderen - vinden het daarom prettig

plastic flesje water gebruikt. De patiënt

om hun medicijnen in te nemen met vla, yoghurt of appelmoes. Maar dat kan niet bij

legt de tablet of capsule op de tong en zet

alle medicijnen. Denk aan levothyroxine en de bisfosfonaten, die niet met voedsel

het flesje water aan de mond, de lippen

ingenomen mogen worden en aan tetracyclines die niet met melkproducten ingenomen

stevig om de opening. Met een slok water,

mogen worden.

zonder lucht, spoelt de ‘pil’ zo naar binnen.

Tip: Wijs de patiënt op de instructies op het etiket.

Rechtop Voor bedlegerige patiënten is het belangrijk om bij het slikken van hun medicijnen - en ook bij eten en drinken - zoveel mogelijk rechtop te zitten. Bij liggend slikken bestaat

In onderzoek vond 89% van de patiënten dat het slikken zo gemakkelijker ging.

Tip: De methode met de kin op de borst is de beste methode, maar de methode met het flesje water werkt ook erg goed.

het gevaar dat er materiaal in de luchtpijp komt in plaats van in de slokdarm. Dat leidt tot verslikking en schade aan de luchtwegen. Bovendien kan het doorgeslikte materiaal beter en sneller naar de maag zakken als de patiënt rechtop zit. Dat is vooral belangrijk bij medicijnen die de wand van de slokdarm kunnen beschadigen (bijvoorbeeld bisfosfonaten en doxycycline).

Tip: Adviseer mantelzorgers om patiënten te ondersteunen, zodat deze de medicijnen rechtop zittend kunnen innemen.

Instructie thuis Kan de patiënt de tips moeilijk onthouden? Een mooi instructiefilmpje voor de ‘hoofd voorover-methode’ is te vinden op www.apotheek.nl. Klik bij het onderdeel Instructiefilmpjes op Toedienen van tabletten en capsules.

Tip: Wijs patiënten op de instructiefilmpjes op www. apotheek.nl.

Malen of omzetten? Lukt het slikken niet ondanks deze tips, dan kun je nog nagaan of het medicijnen gemalen mag worden. Dat kan het makkelijker maken om ze door te slikken. Op de Kennisbank van de KNMP kun je terugvinden wat je kunt doen bij slikproblemen. Daar worden ook adviezen gegeven over eventuele omzettingen.

Tip: Kijk bij slikproblemen op de Kennisbank.

UA | 1 | 2015

| 25

ZELFZORG

Buikgriep – vooral virussen Diarree, om de vijf minuten naar de wc rennen, krampen in de buik, misselijkheid en overgeven. Het zijn symptomen van buikgriep maar ze kunnen ook op andere aandoeningen wijzen. Dat besef is belangrijk bij het advies.

UA | 1 | 2015

| 26

Voedselinfectie en voedselvergiftiging De officiële naam is acute gastro-enteritis – oftewel acute ontsteking van het maagdarmkanaal. In de volksmond: buikgriep. De oorzaak is in de meeste gevallen een virusinfectie, maar er kunnen ook andere oorzaken zijn (zie de tabel). Vooral norovirussen zijn in dit opzicht berucht. Volgens het RIVM krijgen ongeveer 4,5 miljoen Neder-

Voedselinfectie en voedselvergiftiging kunnen dezelfde symptomen veroorzaken, maar de oorzaak is verschillend • Buikgriep kan een gevolg zijn van voedselinfectie: een infectie met virussen, bacteriën of darmparasieten wordt via voedsel van de ene op de andere persoon overgedragen. • Bij voedselvergiftiging is het voedsel zelf besmet met bacteriën die gifstoffen produceren. Ook bij voedselvergiftiging krijgt de patiënt last van misselijkheid, braken, buikpijn of buikkrampen, plotselinge diarree of koorts.

landers per jaar buikgriep en wordt ongeveer een half miljoen gevallen

het gebrek aan calorieën en belangrijke

kinderopvang kunnen de verzorgenden

veroorzaakt door norovirussen. Deze zijn

voedingsstoffen – ernstige consequen-

ongewild een infectie van de ene naar

erg besmettelijk en als de weerstand

ties hebben.

de andere persoon overbrengen, bij-

verminderd is, kun je er erg ziek van

voorbeeld na het verschonen van een

worden. De besmetting treft vooral

Besmetting

luier. Braaksel of ontlasting zijn natuur-

ouderen die dicht op elkaar verblijven,

Buikgriep wordt in de meeste gevallen

lijk duidelijke besmettingsbronnen,

zoals in een zorgcentrum of op een

veroorzaakt door een virusinfectie, maar

maar het is niet altijd zo duidelijk waar

cruiseschip.

daarnaast kunnen ook bacteriën of

de besmetting vandaan komt. Er zijn

Bij de term buikgriep zou je kunnen

darmparasieten buikgriep veroorzaken

aanwijzingen dat norovirussen, die

denken dat het – zoals bij echte griep –

(zie de tabel). De indringers bescha-

relatief vaak ouderen treffen, zich ook

gaat om een infectie met een influenza-

digen de darmwand en dat veroorzaakt

via de lucht kunnen verspreiden. Twee

virus of dat infectie via de luchtwegen

de vervelende symptomen, die een

andere typen virussen, het rotavirus en

plaatsvindt. Maar dat is meestal niet het

halve dag tot enkele dagen na

het astrovirus, komen relatief veel voor

geval. ‘Griep’ in buikgriep duidt op de

besmetting de kop opsteken. Als een

bij kleine kinderen. Het rotavirus treft

besmettelijkheid en besmetting vindt

ziekteverwekker de darmcellen ernstig

vooral kinderen jonger dan vijf jaar

doorgaans plaats via de mond.

beschadigt, kan de diarree gepaard

en waart vooral rond in de winter.

gaan met bloed en wordt de opname

Het veroorzaakt – juist bij jonge

van voedingsstoffen belemmerd.

kinderen – hevige diarree. Het gevaar

De besmetting vindt plaats via de mond

voor uitdroging is dan reëel. Het is

en het is dus logisch dat water of

mogelijk om kinderen vanaf een leeftijd

voedsel vaak de besmettingsbron is.

van zes weken hiertegen te laten

Hygiëne is de belangrijkste maatregel om verspreiding van buikgriep te voorkomen Symptomen

Niet voor niets wordt er gewaarschuwd

vaccineren. De ziekteverschijnselen

Iemand met buikgriep heeft doorgaans

om in verre oorden op te passen voor

bij besmetting met het astrovirus zijn

last van klachten zoals misselijkheid en

onzuiver drinkwater, rauwe groente en

over het algemeen minder hevig.

overgeven, buikkrampen, rommelende

fruit en onverpakt ijs. Maar al ben je

De gewoonte van kinderen om van

darmen en vooral diarree. Daarnaast

nog zo voorzichtig, toch kun je besmet

alles in hun mond te stoppen bevordert

kunnen er algemene klachten zijn, zoals

raken als niet iedereen de juiste hygië-

de verspreiding van deze virussen.

koorts, hoofdpijn en spierpijn. Een

nische maatregelen neemt. Bijvoorbeeld

Een speeltje dat door een ziek kind is

geradbraakt gevoel en gewichtsverlies

als bestek niet goed is afgewassen of

vastgehouden, kan zo de infectie

horen er ook bij. Wat dat betreft lijkt het

als de kok of de ober geen schone

wel weer op griep.

handen heeft. In zorgcentra of in de

>> Lees verder op pagina 28

Op zich hoeft buikgriep niet ernstig te zijn, maar het gevaar dat op de loer ligt is het vocht- en zoutverlies door overgeven en diarree; zeker bij kleine kinderen en bij ouderen. Vaak zijn het verzwakte patiënten die getroffen worden door buikgriep. Juist voor hen kunnen de gevolgen – vochtverlies, een verstoord elektrolytenevenwicht en ook

De belangrijkste verwekkers van buikgriep Virussen

Bacteriën

Eencellige parasieten

Norovirus

Campylobacter

Giardia

Rotavirus

Salmonella

Cryptosporidium

Astrovirus

Shigella

Adenovirus

Escherichia coli

Parvovirus Sapovirus

UA | 1 | 2015

| 27

ZELFZORG Voorzichtig met loperamide bij kinderen overbrengen. Het is dus niet vreemd dat kinderen die naar de kinderopvang gaan vaker buikgriep hebben dan kinderen

Als het hele gezin diarree heeft, zijn er mensen die de diarreeremmer loperamide aan alle gezinsleden geven. Maar loperamide moet bij kinderen heel terughoudend worden toegepast. Het kan de nog onvolledige bloed-hersenbarrière passeren en dan schade veroorzaken in de hersenen. Wat zijn de adviezen?

die thuis blijven. Bronnen van bacteriële besmettingen

Zelfzorg: vanaf 6 of 8 jaar

met Campylobacter of Salmonella zijn

• De KNMP raadt in de Zelfzorgstandaard Diarree (2014) aan om loperamide niet te

bijvoorbeeld onvoldoende verhit vlees, vis of eieren. Parasieten loop je vooral op via vuil water.

adviseren voor kinderen jonger dan 6 jaar. • Volgens de bijsluiters kan loperamide (in de vorm van capsules, tabletten of smelttabletten) in de zelfzorg vanaf 8 jaar worden toegepast.

Wat te doen?

Op recept: liever vanaf 3 jaar

Hygiëne is de belangrijkste maatregel

• Volgens de bijsluiters kan loperamide (in de vorm van drank) worden toegepast bij

om besmetting met dergelijke ziekteverwekkers te voorkomen. Altijd na toiletbezoek de handen wassen,

kinderen vanaf 2 jaar. • Maar het Kinderformularium is voorzichtiger en adviseert om loperamide niet te geven aan kinderen jonger dan 3 jaar.

evenals voor het bereiden, serveren of eten van voedsel. Speeltjes van

en de ernst van de ziekte – een kuurtje

spierkrampen of een stugge huid die

kinderen moeten – voor zover mogelijk –

antibiotica of metronidazol geven.

niet direct terugveert na knijpen of

ook regelmatig door het sop, zeker in

induwen.

kinderdagverblijven.

Oppassen

Normaal gesproken gaat buikgriep

‘Een buikgriepje’ klinkt onschuldig, maar

Oppassen is ook nodig omdat verschijn-

vanzelf weer over. De ziekteverwekker

als het te lang aanhoudt, ligt gevaar

selen die op een buikgriep lijken te

wordt het darmkanaal uitgedreven.

voor uitdroging op de loer. Daarom is

wijzen ook een gevolg kunnen zijn van

Daarom is het niet verstandig een

het belangrijk vocht, zouten en suikers

een ernstiger aandoening. Bijvoorbeeld

diarreeremmer te gebruiken. Vooral

aan te vullen met ORS (oral rehydration

een ernstige bacteriële of parasitaire

bij virale buikgriep kun je na een paar

solution) en de dokter te raadplegen

infectie of wellicht een kwaadaardige

dagen alweer op de been zijn, maar bij

als ernstig overgeven of hevige diarree

aandoening. Als de maagdarmverschijn-

een slechte weerstand of als het

langer dan een dag aanhouden. Dat

selen langer dan twee weken aanwezig

gaat om een hardnekkige bacterie of

geldt ook als er symptomen van uit-

blijven, is contact met de huisarts

parasiet, kan het weken duren voordat

droging optreden: een droge mond,

daarom op zijn plaats. <

het beter gaat. Een arts kan zo nodig

voortdurend dorst, weinig plassen, zeer

– afhankelijk van de ziekteverwekker

donkere urine, sufheid, duizeligheid,

Jouw advies bij buikgriep • Bij diarree wordt nogal eens gegrepen naar loperamide. Bij buikgriep is dat geen goed idee. De ziekteverwekker moet het lichaam kunnen verlaten. Alleen als plotseling toiletbezoek onmogelijk is (bijvoorbeeld tijdens een vliegreis) kan loperamide een uitkomst zijn. • Adviseer loperamide niet langer te gebruiken dan twee dagen. • Waarschuw voor toepassing van loperamide bij kinderen (zie het kader hierover). • Waarschuw voor uitdroging en noem de symptomen: dorst, droge mond, donkere urine, lusteloosheid, verwardheid, sufheid, flauwvallen, snelle hartslag en ademhaling, koude armen en benen. • Aanvullen van vocht kan het beste gebeuren met ORS. Schoon, gekookt water vult wel vocht aan maar geen zouten. Vruchtensap is af te raden omdat het de darm kan irriteren. Zelf ORS samenstellen met ‘een schepje zout en een schepje suiker’ is af te raden. • Paracetamol kan de griepachtige verschijnselen en de koorts verlichten. • Hoge koorts en bloed bij de ontlasting zijn redenen om naar de huisarts te verwijzen.

UA | 1 | 2015

| 28

ER WAS LAATST EEN APOTHEKERSASSISTENT

“Ik heb mijn UA niet ontvangen”

Nadat we op facebook en via de digitale nieuwsbrief bekend hadden gemaakt dat UA 6 was verschenen, kregen we een berichtje van een verontruste apothekersassistent. Ze had het betreffende nummer van UA niet ontvangen. Als jou dat gebeurt: wat kan er dan aan de hand zijn? Geen abonnement? Een foutje bij de bezorging? Iedere apotheek krijgt per editie één

Het komt wel eens voor dat een poststuk

gratis exemplaar van UA toegestuurd. Als

niet bezorgd wordt. Misschien is het op een

je als apothekersassistent, farmaceutisch

verkeerd adres bezorgd, of is de post

consulent of farmaceutisch manager een

vertraagd. Als je collega’s UA wel thuis

eigen UA thuis wilt ontvangen, dan moet

hebben ontvangen, maar jij niet, wacht dan

de apotheek – sinds begin 2014 – een

een week af. Heb je UA dan nog niet

collectief abonnement nemen. Dat kost

ontvangen, dan horen we het graag van je.

de apotheek slechts € 49,50 voor alle geadresseerden samen, ongeacht het aantal deelnemers. Heeft de apotheek geen abonnement genomen, dan ontvang je UA niet thuis. Je kunt UA dan wel op

Wat doen? Stuur een mail aan [email protected]. Wij geven het door aan de bezorgservice, die daarna de bezorging op jouw adres extra goed zal controleren.

je werkplek lezen.

Wat doen? Vraag je apotheker of de

Verhuisd?

apotheek een betaald abonnement heeft. Is dat het geval, maar heb je UA niet

Als je verhuisd bent, kan degene die het

thuis ontvangen, controleer dan of jouw

account van de apotheek beheert het adres

gegevens goed zijn ingevoerd op het

aanpassen via www.ua.nl. Zie pagina 4 voor

account van de apotheek. Is er geen

de toegang.

betaald abonnement? Stel je apotheker

Wat doen? Laat je adres wijzigen door

voor om te gaan regelen dat dat er komt.

degene die het account beheert.

Dit kan door een mail te sturen aan [email protected] (zie ook pagina 4).

Gefuseerd? Als je apotheek onlangs is gefuseerd met een andere apotheek, dan kan het zijn dat een van de accounts is opgeheven.

Is je aanmelding of wijziging pas onlangs ingevoerd? Ben je pas onlangs aangemeld of is je adres onlangs gewijzigd? Was dat korter dan drie weken geleden? Dan waren de adressen al naar de drukker gestuurd op

Wat doen? Stuur een mail aan

het moment dat jouw gegevens werden

[email protected] om jullie account te laten

ingevoerd. De volgende uitgave zul je dan

controleren en evt. herstellen.

normaal ontvangen.

Geen UA gekregen? Lees UA online of via de app Heb je geen UA ontvangen? Geen nood. Als je de UA-app downloadt op je tablet, kun je alle UA's op je tablet lezen. Vraag een toegangscode aan via [email protected]. Je kunt de laatste UA ook online lezen – via de link in de digitale nieuwsbrief die tegelijk met het verschijnen van

xx

UA wordt verstuurd.

UA | 1 | 2015

| 29

ZELFZORG

Producttips

Luieruitslag? Sudocrem!

Zelfzorgnieuws

Waterpokken Lotion Ontwikkeld door dermatoloog drs. Leenarts

Meer menstruatiepijn bij rokers Vrouwen die roken – of gerookt hebben – hebben vaker last van menstruatiepijn. Vooral degenen die vroeg zijn begonnen met roken, lijken meer last te hebben. Dat blijkt uit onderzoek in Australië bij ruim negenduizend vrouwen. Aan de vrouwen werd tussen 2000 en 2012 elke drie-vier jaar gevraagd naar

De huid van baby's is kwetsbaar. Als urine gedurende een lange periode in contact komt met de huid, ontstaat luieruitslag. De urine kan samen met de ontlasting in de luier reageren en de huid veranderen. Ook wrijving door de luier kan bijdragen aan het ontstaan van luieruitslag. Gelukkig kun je er iets tegen doen. Zorg allereerst voor een goede hygiëne. Was de babybilletjes met lauw water en dep ze goed droog. Breng bovendien bij elke luierwisseling Sudocrem aan. Gebruik een klein beetje zalf en wrijf dit uit tot een lichte waas. Sudocrem plakt niet aan de luier. De bijzondere samenstelling van Sudocrem maakt het een uniek product. Sudocrem verzacht en helpt de rode en kwetsbare huid. Sudocrem is hypo-allergeen, ruikt lekker en kan meteen vanaf de geboorte worden gebruikt. Daarom is Sudocrem het meest gebruikte middel bij luieruitslag. Nu ook verkrijgbaar in een handige tube. Sudocrem is trouwens niet alleen geschikt voor de huid van de allerkleinsten, maar ook voor de verzorging van de huid van ouderen. Want bijvoorbeeld door gebruik van incontinentiemateriaal kunnen zij ook last hebben van rode en schrale billen.

Marjolein Leenarts, dermatoloog in het Rode Kruis Ziekenhuis in Beverwijk (bekend van het Brandwondencentrum), besloot een eigen, allergeenvrije productlijn te ontwikkelen voor de behandeling van simpele huidproblemen als waterpokken. Dokter Leenarts Waterpokken Lotion bevat onder andere zinkoxide en talk als werkzame stoffen. De combinatie van de verschillende ingrediënten zorgt voor een indrogend, jeukstillend, verkoelend en beschermend effect op de huid. Behalve bij waterpokken, biedt dokter Leenarts de oplossing bij luieruitslag, een droge huid/eczeem en berg. Alle producten van dokter Leenarts zijn gebaseerd op medische kennis en door het Huidfonds erkend met het Allergiekeurmerk. De unieke samenstellingen bevatten geen onnodige ingrediënten zoals geurstoffen, parabenen of wolalcoholen.

hun rookgewoonten en naar menstruatiepijn. In 2000 had een kwart van de vrouwen (op dat moment 18-23 jaar) elke maand menstruatiepijn. Bij de rokers was dat 29%, bij de niet-rokers 23%. 11% kreeg in de loop van de jaren meer last, 33% juist minder. De kans op maandelijkse ernstige menstruatiepijn van langer dan twee dagen was – over de hele periode 2000-2012 – 60% hoger bij vrouwen die als meisje vóór hun 13de jaar waren begonnen met roken. Of de pijn uiteindelijk minder wordt als je stopt met roken, is nog niet duidelijk. Waardoor roken menstruatiepijn zou verergeren, dat is nog speculeren. Misschien komt het door nauwere bloedvaatjes (dus minder doorbloeding van het baarmoederslijmvlies), maar het zou ook kunnen zijn dat roken vóór de eerste menstruatie de hormoonhuishouding beïnvloedt. Bron: Medical News Today

Interesse? Kijk op www.dokterleenarts.com of neem contact op via [email protected].

www.sudocrem.nl (Advertenties)

UA | 1 | 2015

| 30

Meer buikgriep op de crèche Kinderen die naar een kinderdagverblijf gaan, hebben twee keer zo vaak buikgriep als thuisblijvende kinderen. De kans op een ernstige buikgriep – en ziekenhuisopname vanwege complicaties – is vooral hoger na het eerste crèchebezoek. Dat is gebleken uit onderzoek van Remko Enserink, verbonden aan het RIVM en UMC

Hoger valrisico bij combinatie quercetine  en tamsulosine Het voedingssupplement quercetine kan het risico op vallen verhogen. Quercetine wordt als zelfzorgsupplement onder andere toegepast bij een vergrote prostaat. Als iemand voor die klacht ook tamsulosine gebruikt, wordt het valrisico extra hoog.

Utrecht onder bijna vijfduizend gezinnen en honderd kinderdagverblijven. Twee keer zo vaak – dat linkt alarmerend, maar het komt erop neer dat een kindje op de crèche gemiddeld één keer per jaar thuisblijft vanwege buikgriep. Daarmee is buikgriep wel de meest voorkomende infectieziekte op crèches. Kinderen die naar de kinderopvang gaan, bezoeken ook

Dat blijkt uit onderzoek van de vakgroep Toxicologie van het Maastricht UMC+. Tamsu-

vaker de huisarts.

losine verslapt de spieren van de urinewegen, waardoor mannen die het gebruiken,

En dachten we dat zo’n infectie goed is voor de

weer makkelijker kunnen plassen. Daarnaast verwijdt het de bloedvaten. Daardoor kan de

weerstand… nou, dat valt tegen. Eenmaal op

bloeddruk dalen bij het opstaan en dat verhoogt het risico om te vallen. Ook quercetine

de basisschool zijn deze kinderen net zo vaak

verwijdt de bloedvaten. De combinatie geeft daardoor een extra hoog valrisico.

ziek als kinderen die voorheen thuis bleven.

Onderzoeker Misha Vrolijk: ”De combinatie van beide zorgde ervoor dat het effect van het

Uit het onderzoek bleek verder dat de

medicijn op de bloedvaten tot maar liefst dertien keer werd versterkt en dus het risico op

aanwezigheid van zandbakken, zwembadjes

vallen aanzienlijk werd verhoogd.“

en dieren leidt tot meer buikgriepgevallen. Wat uitbreiding van buikgriep kan beperken:

Overigens komt quercetine normaal voor in appels, uien, rode wijn en groene thee, maar als

dagelijks schoonmaken van speelgoed en

voedingssupplement heeft het een veel hogere dosis. Het kan dus verstandig zijn om

beddengoed, zieke kinderen apart opvangen,

patiënten die tamsulosine gebruiken te waarschuwen tegen de combinatie met quercetine.

medewerkers bij dezelfde groep houden.

Bron: Maastricht UMC+

Bron: RIVM

Geen astma door paracetamol Kinderen die paracetamol krijgen, hebben geen verhoogde kans op astma. In eerdere onderzoeken leek dat wel het geval te zijn. Nu zijn alle elf onderzoeken uit de laatste 46 jaar op een rij gezet, met de bovenstaande conclusie. In 2012 werd nog bericht dat kinderen die in het eerste levensjaar behandeld worden met paracetamol een grotere kans zouden hebben om later astmatische klachten te krijgen. Een dergelijk verband is er niet, concluderen onderzoekers nu in het tijdschrift Archives of Disease in Childhood. Waarschijnlijk zijn de baby’s al vatbaarder voor infecties en gebruiken ze daarom vaker paracetamol tegen de koorts. Bron: nrc.next

UA | 1 | 2015

| 31

VERZORGING

Hygiëne: eerste stap naar preventie Goede hygiëne is een van de belangrijkste maatregelen om overdracht van infectieziektes te voorkomen. Wat komt er allemaal kijken bij ‘goede hygiëne’? En zijn altijd dezelfde maatregelen nodig?

UA | 1 | 2015

| 32

Klassen van hygiënische maatregelen Virussen, schimmels, bacteriën, parasieten – ze zitten overal in, op en rond ons lichaam. Een groot deel is

1. Algemene hygiëne 2. Hygiëne op risicoplaatsen (bijvoorbeeld een ziekenhuis of bij een zieke) 3. Isolatiemaatregelen • Bescherming tegen overdracht vanuit een geïnfecteerd persoon (bronisolatie)

nuttig – denk aan de bacteriën in onze

– contactisolatie

darmen die helpen voedsel te verteren,

– druppelisolatie

of die ons helpen onze weerstand op te

– aerogene isolatie

bouwen. Of aan de schimmels en gisten

– strikte isolatie

die we benutten bij de productie van

– cohortisolatie

voedsel, zoals brood en bepaalde kaassoorten. Maar tal van micro-

• Bescherming tegen overdracht naar een (kwetsbare) ontvanger (beschermende isolatie)

organismen zijn niet goed voor onze gezondheid. Ze veroorzaken ziektes en worden makkelijk van de ene persoon

hun ziekte of door de immuniteits-

aan de andere doorgegeven.

onderdrukkende geneesmiddelen die ze

dere vorm van druppelisolatie, met

Hygiënische maatregelen kunnen

gebruiken. In ziekenhuizen worden dan

een zwaarder mondneusmasker dan

dat doorgeven voor een groot deel

ook striktere hygiënische maatregelen

bij druppelisolatie;

voorkomen. Zo is de verspreiding van

gehanteerd. Er zijn protocollen voor

– strikte isolatie: hierbij is de zorgverle-

infectieziektes in de vorige eeuw

verschillende gradaties van hygiëne,

ner/bezoeker helemaal beschermd

enorm afgenomen door de aanleg van

afhankelijk van de situatie.

(bijvoorbeeld bij infecties met ebola

waterleidingen voor schoon water en

Allereerst worden de handen gedesin-

of MRSA).

rioleringen voor afvalwater.

fecteerd met handalcohol, terwijl thuis

– aerogene isolatie: dit is een zwaar-

wassen met handzeep afdoende is

Sluis

Thuis

(hierover verderop meer).

Bij aerogene isolatie en bij strikte

Hoe strikt je hygiënische maatregelen

In het ziekenhuis kunnen ook isolatie-

isolatie wordt de patiënt verpleegd

moet toepassen, is erg afhankelijk van

maatregelen nodig zijn om overdracht

achter een sluis, waarin medewerkers

de situatie. Als er geen zieke in huis is,

van ziekteverwekkende micro-organis-

of bezoekers beschermende kleding

hoef je thuis alleen de ‘gewone’ hygiëne

men te voorkomen. Dat is enerzijds

aan- en uittrekken volgens een bepaald

in acht te nemen: handenwassen voor

nodig om medewerkers, medepatiënten

protocol. Deze materialen mogen niet

het bereiden of nuttigen van voedsel en

en bezoekers te beschermen tegen

de gang op, maar worden na gebruik

na toiletbezoek, regelmatig vaatdoekjes

overdracht van ziektekiemen (dat heet

direct in een zak gedaan die goed

en handdoeken wisselen, en dergelijke.

‘bronisolatie’), anderzijds om kwetsbare

wordt afgesloten, ter vernietiging.

Is er iemand met een infectieziekte of

patiënten te beschermen tegen

Verder moeten mensen die de kamer

met een verminderde weerstand in

besmetting (‘beschermende isolatie’).

verlaten na bezoek aan de patiënt

huis, dan moet je strikter te werk gaan:

de handen desinfecteren.

vaker de vaat- en handdoeken wisselen

Er bestaan verschillende vormen van

In de kamer achter de sluis heerst

en uitgebreid de handen wassen na

bronisolatie. Hoewel het ‘bronisolatie’

onderdruk. De luchtdruk is er lager

contact met de zieke, met braaksel of

heet, worden de beschermende maat-

dan in de overige ruimtes. Daardoor zal

met andere lichaamsvloeistoffen. En

regelen meestal toegepast bij degene

lucht – met daarin mogelijk gevaarlijke

vergeet niet om papieren zakdoekjes

die de patiënt bezoekt. Afhankelijk van

micro-organismen – niet vanuit de

na gebruik meteen weg te gooien.

de mogelijke besmettingsroute en de

kamer naar buiten stromen.

virulentie van het organisme, zijn er

Als er meerdere patiënten met een-

Protocollen

de volgende mogelijkheden:

zelfde besmetting zijn, bijvoorbeeld met

In het ziekenhuis waren meer

– contactisolatie: de zorgverlener/

influenza (griep), dan kunnen die samen

ziekteverwekkers rond dan thuis.

bezoeker beschermt zich door

in één ruimte verpleegd worden, strikt

Bovendien zijn ze doorgaans virulenter;

middel van een schort en

gescheiden van de andere ziekenhuis-

dat wil zeggen infectieuzer en

handschoenen;

patiënten. Dit wordt cohortisolatie

pathogener. Verder zijn er in het

– druppelisolatie: de zorgverlener/

ziekenhuis veel mensen die extra

bezoeker beschermt zich met een bril

kwetsbaar zijn voor infecties; door

en mondneusmasker;

UA | 1 | 2015

genoemd. >> Lees verder op pagina 34

| 33

VERZORGING

Bij beschermende isolatie zijn het ook

vuil en vreemde micro-organismen

de bezoekers en medewerkers die

mechanisch verwijderd. Weggepoetst

maatregelen moeten nemen, ter

dus. Je eigen microflora en ‘gewone’

bescherming van de kwetsbare patiënt.

micro-organismen om je heen hoef je

Zo moeten medewerkers en bezoekers

niet weg te halen. Immers, je eigen

voor het betreden van de kamer de

flora beschermt je huid en de normale

handen desinfecteren, een schort aan,

micro-organismen om je heen zullen

een muts op, een (chirurgisch) mond- en

binnen de kortste keren weer op je

neusmasker op en handschoenen aan.

handen zitten.

Mensen met een infectie mogen niet

Met handalcohol worden alle micro-

bij de kwetsbare patiënt op de kamer

organismen op de handen gedood.

komen en intensief contact (zoals

Dat is dus veel rigoureuzer, en als

knuffelen, zoenen) moet worden

er geen besmettingsgevaar is, té

vermeden.

rigoureus. In het ziekenhuis is dat

Op de deur van de kamer waar een

wel belangrijk, omdat een ‘gewone’

patiënt in isolatie ligt, hangt een kaart

microflora van een medewerker voor

om medewerkers en bezoekers duidelijk

een kwetsbare patiënt gevaarlijk kan

te maken welke maatregelen er gelden.

Doordat er meer gereisd wordt, rukt

zijn.

Binnen een bepaald protocol kunnen de

resistentie ook op naar Nederland. De

Voordeel van de professionele hand-

maatregelen voor zorgverleners en

meeste resistente infecties worden

alcohol is dat het ingrediënten bevat

bezoekers verschillend zijn.

namelijk opgelopen in buitenlandse

met een ‘terugvettende’ werking. Wie

ziekenhuizen. Dat komt enerzijds

relatief vaak handzeep of niet-profes-

Steeds vaker

doordat daar meer resistente bacteriën

sionele reinigingsgel gebruikt, zal zijn

Isolatiemaatregelen in ziekenhuizen

voorkomen en anderzijds is de hygiëne

of haar handen regelmatig moeten

zijn steeds vaker noodzakelijk. Dat is

er vaak onvoldoende.

invetten, omdat de huid anders uitdroogt en er kloofjes kunnen

omdat er steeds vaker patiënten zijn met resistente ziekenhuisbacteriën. Dit is onder andere een gevolg van het ontstaan van resistente bacterie-

Professionele handalcohol bevat ingrediënten met een ‘terugvettende’ werking

ontstaan. In kloofjes kunnen bacteriën zich ophopen, en dat bevordert juist het gevaar voor infectie.<

stammen door langdurig of verkeerd gebruik van antibiotica. Vooral in het

Handhygiëne

buitenland komt dat nog steeds voor,

In het ziekenhuis (of in de apotheek)

maar ook in Nederland moeten we

wordt een strengere handhygiëne

patiënten op het hart blijven drukken

toegepast dan daarbuiten. Als je je

Angela Rutten, deskundige infectiepreventie in het

om een antibioticakuur af te maken.

handen wast met handzeep, worden

Elisabeth/Tweestedenziekenhuis in Tilburg.

Dit artikel kwam tot stand met medewerking van

Jouw rol bij het voorkomen van besmettingen • Houd je aan de richtlijnen voor hygiëne, thuis en op je werk. Was regelmatig je handen. Bedenk dat je in de apotheek een grotere kans hebt om in aanraking te komen met ziektekiemen dan thuis. Zorg ook dat je handen niet uitdrogen, dus vet ze regelmatig in. • Het is een open deur, maar we zeggen het nog maar eens: druk patiënten die een antibioticum komen halen op het hart de kuur af te maken en de medicatie op de juiste manier te gebruiken, om vorming van resistentie te voorkomen. • Toetsenborden en andere gebruiksvoorwerpen zijn soms een bron van besmetting. Maak voorwerpen die door meerdere mensen worden gebruikt regelmatig schoon. Denk hierbij aan toetsenborden, het pinapparaat bij de kassa, deurklinken en handgrepen van kasten en laden.

UA | 1 | 2015

| 34

VERZORGING

Verzorgingstips Tips voor goede hygiëne Voorkom dat mensen elkaar besmetten. Deze tips voor een goede hygiëne dragen bij aan het voorkómen van besmetting met verkoudheid, griep, en andere makkelijk overdraagbare virale aandoeningen.

Hoesten en niezen, hoe? Voel je een hoest of nies aankomen? Pak snel een papieren zakdoek, hoest of nies in die zakdoek en gooi hem direct daarna weg in een afgesloten afvalemmer. Hoest of nies je in de handen, was de handen dan zo snel mogelijk daarna.

Handenwassen, hoe?

Tegenwoordig hoor je vaak het advies om in de elleboogholte te hoesten of te niezen. Hoewel de meningen over de effectiviteit verdeeld zijn, heb je via je elleboogholte of mouw in elk geval

Handenwassen, hoe doe je dat goed? Niet zomaar even snel,

minder contacten – en dus besmettingsrisico’s – dan via je

maar zeker dertig seconden, en met de volgende stappen.

handen.

• Maak de handen nat met lauwwarm water. • Doe zeep uit een pompje op de handen. • Wrijf de handen stevig over elkaar. • Was alle delen van de handen; vergeet daarbij niet:

Andere tips

– de vingertoppen; – de delen tussen de vingers;

• Raak je mond, neus of ogen zo weinig mogelijk aan.

– de knokkels en de gebieden tussen de knokkels;

• Maak voorwerpen waar mensen met de handen aanzitten

– de handruggen; – het gebied tussen de duim en de vingers;

regelmatig schoon. Denk hierbij aan trapleuningen, lichtknopjes, deurklinken, afstandsbedieningen en toetsenborden.

– de delen onder de nagels;

• Ventileer woon- en slaapruimten.

– de polsen.

• Probeer zo goed mogelijk in conditie te blijven.

• Spoel alle zeepresten af met stromend warm water.

• Beweeg en zoek de buitenlucht op.

• Droog de handen goed af (ook de huid tussen de vingers),

• Hoe lang is iemand besmettelijk? Voor virusinfecties zoals griep

met een papieren handdoekje of met een gewone handdoek

en verkoudheid geldt: zolang je last hebt van snotteren,

die regelmatig vervangen wordt. Met een papieren handdoekje

hoesten, diarree, braken of koorts – maar ook al daarvoor – kun

kun je ook de kraan weer dichtdoen.

je het virus overbrengen op anderen. Door thuis te blijven bescherm je anderen, al is het niet uitgesloten dat je al anderen

Zie ook http://www.rivm.nl/Onderwerpen/H/Hygiene

besmet hebt.

(rechts op de pagina is een instructiefilmpje te zien).

Handenwassen, wanneer? Handenwassen is een heel belangrijke handeling om besmettingen te voorkomen. Wanneer moet je dat doen? • Voor, tijdens en na het bereiden van voedsel. • Voor het eten. • Na toiletbezoek. • Na het aanraken van dieren of dierlijk afval. • Na het werken in de tuin. • Na bezoek aan iemand met een besmettelijke aandoening. • Als je zelf een besmettelijke infectie hebt: na het aanraken van de mond of de neus, na het niezen of hoesten. • Na het wisselen van een luier of incontinentiemateriaal. • Als de handen vuil zijn.

UA | 1 | 2015

| 35

BRANCHE

Begeleidingsgesprek nieuw geneesmiddel Eerste uitgifte in een nieuw jasje Sinds 1 januari wordt bij een eerste uitgifte het Begeleidingsgesprek nieuw geneesmiddel gevoerd. Een nieuwe naam voor het vroegere Eersteterhandstellingsgesprek. Als het goed is, verandert er behalve de naam niet zoveel. Maar omdat er vorig jaar nogal wat onvolkomenheden in de publiciteit kwamen, is het handig om nog even op een rijtje te zetten wat je bij de eerste uitgifte moet doen.

Wanneer een Begeleidingsgesprek nieuw geneesmiddel?

Wat vertel je in een Begeleidingsgesprek nieuw geneesmiddel?

Het Begeleidingsgesprek nieuw geneesmiddel voer je als

Onderwerpen die aan de orde moeten komen, zijn:

een patiënt een geneesmiddel voor het eerst krijgt, of als

– de werking van het middel;

de vorige uitgifte meer dan een jaar geleden is. Dat bete-

– de juiste dosis, wanneer en hoe te gebruiken;

kent dat je bij elk recept moet nagaan of de betreffende

– wanneer het effect te verwachten is;

patiënt het medicijn al eerder gebruikte en zo ja, wanneer.

– belangrijke bijwerkingen, of die bijwerkingen naar

Heeft de patiënt eerder hetzelfde middel in een andere sterkte gehad? Dan gelden dezelfde regels: – korter dan een jaar geleden: normale terhandstelling; – langer dan een jaar geleden: begeleidingsgesprek nieuw geneesmiddel.

verwachting tijdelijk zijn en hoe lang ze doorgaans aanwezig blijven; – eventuele waarschuwingen (interacties, gebruik bij zwangerschap, zorg voor anticonceptie, rijvaardigheid; waarschuw ook voor andere machines).

Hoe voer je een Begeleidingsgesprek nieuw geneesmiddel? Belangrijk is dat je een dialoog voert. Dat wil zeggen: een gesprek waarin de patiënt en jij informatie uitwisselen. Geen monoloog, geen eenrichtingsverkeer dus. Vraag dus eerst aan de patiënt wat hij of zij weet. Als die informatie klopt, bevestig je het. Waar nodig, vul je de kennis aan. Bij de afronding ga je na of de informatie is overgekomen en of de patiënt nog vragen heeft. Geef schriftelijke informatie mee en zeg dat men bij vragen contact kan opnemen met de apotheek.

UA | 1 | 2015

| 36

Het Begeleidingsgesprek nieuw geneesmiddel stapsgewijs 1. Ga na of het geneesmiddel al eerder werd gebruikt en zo ja wanneer. Hiervoor kun je het AIS en zo nodig het LSP raadplegen, maar vraag het ook aan de patiënt.

Het middel werd niet eerder gebruikt

Het middel werd eerder gebruikt

Korter dan 12 maanden geleden

Het middel werd eerder gebruikt in een andere sterkte

Langer dan 12 maanden geleden

Het is niet duidelijk of het middel eerder werd gebruikt

Niet duidelijk wanneer

Lever het geneesmiddel af volgens de normale procedure

2. Voer het Begeleidingsgesprek nieuw geneesmiddel. Geef informatie, maar controleer ook wat de patiënt al weet. Zorg voor tweerichtingsverkeer in het gesprek.

Vraag: Voor welke klachten krijgt u het medicijn?

Vraag: Weet u hoe het medicijn werkt?

Vraag: Weet u hoeveel u moet gebruiken, wanneer en hoe?

Vraag: Weet u welke bijwerkingen u misschien kunt krijgen?

Vraag naar bijzonderheden (interacties, waarschuwingen, gebruik bij zwangerschap, rijvaardigheid enz.

Pas je informatie aan op de indicatie waar nodig

Geef informatie, vul kennis aan waar nodig

Geef informatie, vul kennis aan waar nodig

Geef informatie, vul kennis aan waar nodig

Geef informatie, vul kennis aan waar nodig

3. Controleer: heeft de patiënt de informatie begrepen? Stel controlevragen.

4. Afronding

Vraag: Heeft u nog vragen?

UA | 1 | 2015

Geef schriftelijke informatie mee (informatiefolder over de klachten, uitdraai van de patiënteninformatie)

Vertel: Bij vragen kunt u contact opnemen met de apotheek.

| 37

COVERGIRL

Sule Akcan

Het geven van informatie over geneesmiddelen aan patiënten aan de balie – dat vond Sule als apothekersassistent het mooiste en prettigste onderdeel van het vak. Ook in haar nieuwe baan als farmakundige staat informatie geven centraal. Sule: “In het bedrijf waar ik nu werkzaam ben, beantwoord ik vragen van apothekers en apothekersassistenten over verschillende producten en diensten. Dagelijks heb ik telefonisch en via e-mail contact met apothekers en apothekersassistenten om ze te adviseren over eventuele problemen in de apotheek.” Erg leuk werk, vindt ze, waarbij haar ervaring als apothekersassistent een goede achtergrond is.

FPZ Tijdens haar minor en haar afstudeerstage heeft Sule zich met name verdiept in farmaceutische patiëntenzorg (FPZ). Sule: “FPZ wordt ingezet om de therapietrouw van patiënten te verbeteren. Ik vind FPZ erg belangrijk, omdat het onjuist gebruik van medicatie voorkomt, de geneesmiddelenkosten verlaagt en de effectiviteit verhoogt. Zowel apothekers als patiënten hebben hier baat bij.” Haar baan – fulltime – is geknipt voor haar, vindt Sule. “Ik ben erg leergierig. Als farmakundige leer ik elke dag iets nieuws uit

Op de cover van dit nummer van UA staat Sule Akcan. Tijdens de fotoshoot, een jaar geleden, was zij 22 jaar en apothekersassistent bij Mediq apotheek Tabaksteeg in Leusden. Op dat moment studeerde zij ook farmakunde. Inmiddels is ze afgestudeerd en heeft ze een nieuwe baan. Als farmakundige.

UA | 1 | 2015

het werkveld.” Buiten haar werk brengt Sule haar tijd graag door met familie en vrienden. <

| 38

Branchenieuws

Vanaf 75 jaar meer medicatierollen Het zijn vooral mensen ouder dan 75 jaar die weekdoseersystemen gebruiken: vaak weekdozen, nog vaker medicatierollen. Niet verwonderlijk, want juist ouderen gebruiken meerdere medicijnen tegelijk, met verschillende innametijden. De Stichting Farmaceutische Kengetallen (SFK) heeft uitgezocht welke leeftijdsgroepen patiënten (zonder bewoners van AWBZ-instellingen zoals verpleeghuizen) gebruikmaken van deze doseersystemen en hoeveel middelen daarin worden verpakt. Gemiddeld krijgen mensen hun eerste weekdoseersysteem als ze 70 jaar zijn. Het gebruik neemt tussen de 70 en 90 jaar toe van ongeveer 3 tot 38%. Mogelijk stijgt het gebruik van de medicatierol als iemand geen partner meer heeft (dit staat niet expliciet in het bericht van SFK). Bij mensen jonger dan 50 jaar wordt een weekdoseersysteem meestal gebruikt voor antipsychotica. In een weekdoseersysteem zitten gemiddeld 6,1 verschillende geneesmiddelen, berekende SFK. Bij mensen tussen de 70 en 77 jaar is dat het hoogst: 7,2 geneesmiddelen. Sommige geneesmiddelen worden niet in de rol geleverd. Het gaat dan met name om laxantia en insulines, om middelen waarvan de dosering niet vaststaat zoals antistollingsmiddelen waarvan de dosering regelmatig wordt aangepast via de trombosedienst of middelen die alleen 'zo nodig' gebruikt worden.

Stichting helpt bij hoge eigen bijdrage ADHD-medicatie

Bron: www.sfk.nl, ook gepubliceerd in Pharmaceutisch Weekblad, Jaargang 150, nr 1/2

De eigen bijdrage voor ADHD-medicatie kan flink oplopen, en is vaak niet op

Brochure voor ouderen over ‘wijs’ medicijngebruik De KNMP heeft in samenwerking met Unie KBO een nieuwe brochure uitgegeven, speciaal bedoeld voor ouderen die meerdere medicijnen tegelijk

te brengen voor mensen met een minimuminkomen. En dat terwijl kinderen met ADHD enorm gebaat kunnen zijn bij deze medicatie. De nieuwe stichting Medhulp wil helpen.

gebruiken. De brochure met de titel 'Wijs met medicijnen' legt uit hoe men

De stichting probeert met donaties geld

medicijnen op de juiste manier kan gebruiken en waarom dat belangrijk is.

in te zamelen om voor ouders met een

Ook wordt uitgelegd dat er bij ouderen – zeker als ze meerdere medicijnen gebruiken – een grotere kans is op bijwerkingen. Het principe van wisselwerkingen wordt besproken en de brochure geeft veel tips over hoe de patiënt medicijnen juist kan gebruiken en ook wordt erin benadrukt dat men altijd vragen kan stellen aan de arts of bij de apotheek. Veel ouderen gebruiken vijf of meer verschillende medicijnen. In de nieuwe brochure kunnen ze lezen wat veelvoorkomende risico’s van medicijnen zijn, wat zij zelf kunnen doen om nare gevolgen te voorkomen en wat de arts en apotheker doen om medicijnen zo goed mogelijk op elkaar en op de patiënt af te stemmen. Bron: KNMP

UA | 1 | 2015

minimuminkomen de eigen bijdrage voor bepaalde ADHD-geneesmiddelen te kunnen betalen. “AD(H)D-medicatie zoals Concerta en Strattera wordt niet geheel vergoed door een betaalbare aanvullende zorgverzekering. Dit kan zelfs oplopen tot een bedrag van 1380 euro per jaar voor Strattera”, aldus de stichting op haar website www.medhulp.nl. Via de site kunnen zowel donateurs als aanvragers voor een bijdrage zich melden. Bron: Medhulp

| 39

EVEN VOORSTELLEN

Apothekersassistenten bij de sectie Onderzoeksmedicatie aan het VUmc:

“Wij houden van organiseren” catie bestaat vooral uit logistiek, organiseren en controleren. E-mails beantwoorden, recepten verwerken, pakjes ontvangen, formulieren invullen, protocollen opstellen, overeenkomsten sluiten… Veel 'papierwerk' en natuurlijk ook veel pc-werk. Voor een indrukwekkend aantal studies: er lopen ongeveer 180 studies tegelijkertijd. Niet dat de assistenten voortdurend met al die studies in de weer zijn, maar je moet wel je hoofd erbij houden. “De ene studie kost je meer tijd dan de andere”, legt Anneke uit. “Voor sommige krijg je eens per maand medicatie binnen, voor andere Anneke Admiraal en Lillian van der Laan, apothekersassistenten bij de sectie Onderzoeksmedicatie VUmc.

twee keer per week. In sommige studies zitten maar één of twee

Geen medicijnen te zien, wel veel ordners en

patiënten, in andere enkele tientallen. Voor de ene studie moet je medicatie

papieren. Toch is dit een onderdeel van de apotheek

voor toediening gereedmaken (VTGM),

van het VU medisch centrum (VUmc). Apothekers-

afleveren.”

assistenten Anneke Admiraal en Lillian van der Laan van de sectie Onderzoeksmedicatie van de apotheek zijn vooral bezig met logistiek.

voor de andere kun je de medicatie zo Als de medicatie binnenkomt, moet die verwerkt worden, op de juiste wijze bewaard worden en worden overgedragen aan de researchverpleegkundige van de betreffende afdeling. “Wij zien nooit patiënten, alleen researchverpleegkundigen”,

“Wat wij doen, is het verzorgen van de

hier nu een halfjaar. In hun team van

medicatie voor onderzoeken die de

drie apothekersassistenten - er is een

artsen in het ziekenhuis uitvoeren”,

vacature - zien ze geen patiënten, en

Anneke legt uit hoe het proces ver-

legt Anneke Admiraal uit. Het gaat

dat vinden ze helemaal niet erg. “Dat is

loopt. De onderzoekers (dat zijn de

grotendeels om onderzoeken van

juist waarom ik in het ziekenhuis ben

artsen) hebben een overeenkomst

farmaceutische bedrijven waar artsen

gaan werken”, verklaart Anneke.

met de firma waarvoor het onderzoek

aan meewerken, en soms om onder-

Vergoedingen, eigen bijdrage, prefe-

wordt uitgevoerd. Ze hebben afge-

zoeken die artsen zelf initiëren.

rentiebeleid – daar hebben ze niets

sproken om patiënten met een

Anneke werkt al ruim 25 jaar in de

mee te maken.

bepaalde aandoening te behandelen

apotheek van het VUmc en al acht jaar

vertelt Lillian.

met de studiemedicatie. Die patiënten

bij de sectie Onderzoeksmedicatie.

Logistiek en organiseren

moeten dan wel aan bepaalde criteria

Haar collega Lillian van der Laan werkt

Het verzorgen van onderzoeksmedi-

voldoen – bijvoorbeeld 18 jaar of ouder

UA | 1 | 2015

| 40

Wil jij jezelf of je team ook presenteren in UA? Meld het op [email protected]

Anneke Admiraal bij de ordners met formulieren en overeenkomsten.

Lillian van der Laan bij de stickerautomaat.

zijn, een bepaalde ernst van de ziekte

hoe het moet worden bewaard,

wel precies volgens de regels verloopt.

hebben, niet aan andere

eventuele bereiding (VTGM),

Ze controleren ook de registratie van

aandoeningen lijden, en dergelijke.

studiespecifieke receptformulieren en

de temperatuur waarbij de medicatie

Vervolgens wordt de sectie Onder-

wat er moet gebeuren met retour-

wordt bewaard. Met al die studies

zoeksmedicatie benaderd voor de

medicatie of met de medicatie die

heeft de afdeling nogal eens bezoek

logistieke ondersteuning. Ook de

vernietigd moet worden. Op aflever-

van monitors: twee à drie per dag.

apotheek sluit een overeenkomst met

lijsten per middel wordt bijgehouden

de firma.

welke patiënten op welk moment nieuwe medicatie moeten krijgen.

“Wij hebben hier alle fases van klinisch onderzoek“

Overigens zie je niet altijd welke

" Patiënten zien we niet. Wel researchverpleegkundigen. En monitors"

medicatie er in een doosje zit. Voor een dubbelblind onderzoek (dat is

Succes

Procedures en formulieren

een vergelijkend onderzoek waarbij

Bij die 180 studies gaat het om

Omdat er zoveel verschillende studies

niemand mag weten welk middel

geneesmiddelonderzoeken in alle

zijn, is het belangrijk dat bepaalde

een patiënt krijgt) staan op het doosje

fases. Van fase 1 – het vinden van een

procedures gestandaardiseerd zijn. Om

alleen de naam van de studie en een

dosering waarbij de bijwerkingen

fouten te voorkomen.

nummer.

aanvaardbaar zijn in verhouding tot de ernst van de ziekte – tot en met fase 4,

Standaardprocedures, standaardformulieren en checklists regeren het proces.

Controle

waarin een geneesmiddel na registra-

“Met de firma sluiten we een ‘logistie-

De firma's controleren nauwlettend of

tie nog verder wordt onderzocht. Maar

ke overeenkomst’ waarin alle details

de apotheken en artsen wel precies de

het meeste werk hebben de assis-

worden vastgelegd.” Dat zijn bijvoor-

procedures volgen. Controleurs van de

tenten aan fase 3-studies. “Dat zijn de

beeld details over de studiemedicatie

firma’s – monitors genoemd – gaan

grootste en de langste studies”, legt

(de naam, dosis, doseringsfrequentie,

hiervoor de ziekenhuizen af en contro-

Anneke uit. Het zijn de studies op basis

toedieningsvorm, enz.) en de even-

leren of alles goed verloopt. Voordat

waarvan een middel uiteindelijk

tuele vergelijkingsmedicatie. Ook

een studie begint kijken ze al of alles

geregistreerd wordt.

wordt beschreven hoe de medicatie

in orde is. Ze kijken naar de formulie-

besteld en afgeleverd moet worden,

ren, of alles is ingevuld, ze controleren

wie het klaarzet, wie het controleert,

alle procedures en checklists: of alles

UA | 1 | 2015

>> Lees verder op pagina 42

| 41

EVEN VOORSTELLEN

Zo heeft ze in de loop der jaren ook meegewerkt aan de succesvolle

Fases van onderzoek

registratie van bijvoorbeeld het vaccin

Voorafgaand aan registratie wordt een geneesmiddel onderzocht in drie fases.

tegen baarmoederhalskanker (HPV).

Elke stap moet met succes worden doorlopen en alle resultaten moeten positief

Recentere successen zijn de registratie

worden bevonden voordat een geneesmiddel kan worden goedgekeurd.

van nieuwe middelen tegen hepatitis C – Olysio (simeprevir) en Sovaldi (sofos-

• Fase 1, veiligheidsonderzoek. Onderzoek bij gezonde vrijwilligers. Hierbij wordt

buvir) – en Entyvio (vedolizimab, tegen

gekeken hoe veilig een geneesmiddel is en of er bijwerkingen zijn. Er wordt ook

colitis ulcerosa en de ziekte van Crohn).

onderzoek gedaan naar hoe het geneesmiddel wordt opgenomen, omgezet en

De assistenten verzorgen ook de medicatie voor patiënten die – zo lang het middel niet vergoed wordt – na afloop van de studie het middel mogen blijven gebruiken op kosten van de firma. Dat zijn de zogeheten ‘compassionate use programma’s’ of ‘name

uitgescheiden. Aan een fase 1-onderzoek neemt meestal een beperkt aantal vrijwilligers deel (20 tot 100). • Fase 2, effect- en dosisbepaling. Het effect van het nieuwe geneesmiddel wordt gemeten bij patiënten met de ziekte waarvoor het geneesmiddel bedoeld is. Het belangrijkste doel is de dosis, de veiligheid en de effectiviteit van het geneesmiddel vast te stellen. Aan dit onderzoek doen meestal vele honderden patiënten mee. De studies zijn gewoonlijk vergelijkend en dubbelblind. • Fase 3, registratiestudies. Ook hier gebeurt onderzoek bij patiënten met de

patient programma’s’.

aandoening waarvoor het nieuwe geneesmiddel is bedoeld. Het gaat om

Behalve naar nieuwe geneesmiddelen

uitgebreider onderzoek, om dieper inzicht te krijgen in de effectiviteit, voordelen

wordt er ook onderzoek gedaan naar

en bijwerkingen van het te onderzoeken middel. Aan deze fase kunnen honderden

nieuwe indicaties en naar de effectiviteit van combinaties van bestaande

tot vele duizenden proefpersonen meewerken. (Bron: CBG)

middelen. “Dat laatste zien we vooral veel bij diabetes”, zegt Anneke. Niet verwonderlijk, want het VUmc heeft een grote en actieve diabetesafdeling.

gaan groeien, is er onhygiënisch

vindt ze. “Toen gaf ik informatie over

Incidenteel zijn er studies bij kinderen.

gewerkt.)

producten die waren goedgekeurd,

Vooral voor de afdelingen Oncologie en

hier staan we aan het begin van de

Hematologie zijn er studies met zoge-

Al dat werk ten behoeve van farma-

ontwikkeling. We moeten hier meer

naamde ‘escape’ middelen. “Voor elke

ceutische firma’s... is daar ook een

achter zaken aan om ze goed te

soort kanker is er wel een middel in

vergoeding voor? “Jazeker”, antwoordt

regelen en op tijd voor elkaar te

onderzoek dat voor uitbehandelde

Anneke, “alle werkzaamheden worden

krijgen. Dat is heel leuk en interes-

patiënten een laatste redmiddel zou

vergoed. Dat is vastgelegd in het

sant”, aldus Lillian. “En elke studie is

kunnen zijn.”

contract. Onze sectie wordt zo volledig

anders; het blijft uitdagend.” <

gefinancierd door de firma's waar we

Bereiden

voor werken.”

Toch is het niet allemaal papier- en pc-werk wat de assistentes doen.

Aantrekkelijk

Ze maken soms ook medicatie voor

Zowel Anneke als Lillian vinden vooral

toediening gereed. Dat gebeurt dan in

het regelwerk het aantrekkelijke van

de bereidingsruimte van de ziekenhuis-

hun functie. Anneke: “Hiervoor was ik

apotheek. “Niet voor cytostatica, dat

tien jaar hoofdassistent. Toen moest

doen alleen gespecialiseerde

ik ook veel regelen, dat vond ik het

apothekersassistenten”, vertelt Lillian,

leukste onderdeel van mijn werk, niet

“maar we maken wel andere medicatie

het leidinggeven. Dus nu heb ik alleen

klaar.” En dus moeten Anneke en Lillian

dat leukste onderdeel van mijn werk

ook jaarlijks hun test afleggen door

gehouden.”

een bouillontest te doen. (Daarbij

Lillian heeft hiervoor bij diverse

wordt een bereiding op een kweek

farmaceutische bedrijven en groot-

met bouillon gezet. Als er bacteriën

handels gewerkt. “Een hele overgang”,

UA | 1 | 2015

| 42

Waarom UA?

Colofon

UA, het eerste glossy vakblad voor apothekersassistenten, heeft als doelstelling

UA – Uitsluitend voor apothekersassistenten – is een onafhankelijk vakblad speciaal voor de medewerkers in de apotheek. UA geeft branche-informatie, praktijktips, scholings- en trainingsnieuws en relevante productbeschrijvingen. UA belicht trends en laat mensen uit het vak aan het woord over hun aanpak en ervaringen. UA wordt gerealiseerd door een keur aan specialisten, journalisten en deskundigen.

apothekersassistenten te voorzien van achtergrondinformatie en praktische feitjes en weetjes, zodat ze klanten beter kunnen adviseren over de producten in de apotheek. Met als uiteindelijk resultaat: beter gebruik van de producten, hogere klanttevredenheid en een verbeterde therapietrouw. Voorts wordt de kwaliteit van het verkoopadviesgesprek van de apothekersassistent verhoogd door het geven van zowel achtergrond- als productinformatie en handige tips.

Redactiesecretariaat en administratie:

In het volgende nummer onder andere:

H&B Publishing B.V., Postbus 68, 1300 AB Almere, tel.: 036-548 63 33; fax: 036-548 63 30. E-mail: [email protected] www.ua.nl Directeur-uitgever: Ruud Vester Hoofdredactie: Winifred Hazelhoff Roelfzema

• Huidziekten

Accountmanagement: Elisabeth Lopes Escudeiro Website en ondersteuning: Cynthia Dikoen Vormgeving: Booster

• Zonneschade

Fotografie: Fotografie: Eef Bongers (pag. 5, 6, 40-42), Werry Crone (pag. 19), Marieke de Haas (pag. 38)

• Eczeem

Auteurs: Anneke Angenent, Claudia Demmers, Winifred Hazelhoff Roelfzema, Henriëtte Leenders,

• Allergie

Marjam Overmars, Willem Rozeboom, Karien Vissers Adviseurs: Annette Leijen (apotheker), Monique Knoops (docent FPZ) Eindredactie: Margot van Gils Cover: fotografie: Marieke S. de Haas en Christian Fielden; visagie: Djolien de Kreij; model: Sule Akcan, Amersfoort Abonnementen: Gratis naar de apotheek. Abonnement voor apotheek en alle apothekersassistenten met verzending naar de thuisadressen: € 49,50 (incl. btw) per jaar. Losse nummers € 9,50 (incl. btw) Bovenstaande prijzen gelden voor verzending binnen Nederland. Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan. Facturatie gebeurt per kalenderjaar. Redactie en uitgever zijn niet aansprakelijk voor de inhoud van de onder auteursnaam opgenomen artikelen en van de advertenties. UA-app: gratis. © 2015 H&B Publishing B.V., Almere.

Disclaimer De meningen die in deze uitgave worden geuit, zijn die van de geïnterviewden of geraadpleegde

Alle rechten voorbehouden. Geen enkel onderdeel van deze uitgave mag zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever worden verveelvoudigd, opgeslagen in een documentatiesysteem of openbaar gemaakt,

bronnen en niet noodzakelijkerwijs die van de uitgever. De inhoud van deze uitgave is met grote

noch met elektronische, noch met mechanische

zorg samengesteld. Desalniettemin zijn onvolkomenheden niet altijd te vermijden, mede door de

methoden, door fotokopie, opname of anderszins.

snelle ontwikkelingen in de medische wereld. De redacteuren en uitgever aanvaarden geen enkele

ISSN 2211-0941

aansprakelijkheid voor de juistheid van de informatie, noch voor enige schade en/of letsel aan personen en/of goederen uit hoofde van productaansprakelijkheid, onjuiste of onvolledige informatie of ontstaan door het toepassen van de in deze uitgave genoemde methoden of producten. De lezer wordt aanbevolen om de besproken diagnoses, behandelingen en productaanwijzingen altijd te controleren in het licht van de nieuwste publicaties. Personen op foto’s komen niet per se in de artikelen voor.

UA | 1 | 2015

| 43

Advertentie receptgeneesmiddel