depressie raakt iedereen wat kun je doen als iemand in je omgeving een depressie heeft?
INHOUD Inleiding
4
De Depressie Vereniging Tips voor naasten van mensen met een depressie Het probleem erkennen Stel grenzen Ga op zoek naar informatie Luister actief Denk ook aan het volgende Wees aanwezig, maar word geen hulpverlener Moedig behandeling aan Praktische ondersteuning Wees jezelf Verdwijn niet uit beeld Je eigen gevoel Praten over suïcide Vat het niet persoonlijk op Hoop Symptomen van een depressie Websites Lidmaatschap
5 6 6 6 7 7 8 9 9 10 10 10 11 11 13 13 14 17 18
d e p r e s s i e
r a a k t
i e d e r e e n
2
Een uitgave van de Depressie Vereniging tekst & eindredactie
René Kragten
illustraties
Marijke Vlaar
Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door het Fonds Psychische Gezondheid
©
Copyright René Kragten
Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door druk, fotokopie, microfilm of op enige andere wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur.
d e p r e s s i e
r a a k t
i e d e r e e n
3
Inleiding In Nederland krijgen jaarlijks circa 750.000 mensen een (vorm van) depressie. Niet alleen degene met een depressie lijdt, ook de naasten lijden mee. Er zijn verschillende folders over depressie en ook op internet is er veel informatie te lezen over depressie. Er is nog weinig informatie te vinden voor naasten van iemand met een depressie. Deze brochure is bedoeld voor mensen die iemand in hun omgeving kennen met een depressie. Als er iemand in je omgeving depressief is, kan dit allerlei vragen bij je oproepen. Bijvoorbeeld: o o o o
Wat moet ik doen als ik vermoed dat mijn vriend(in) of familielid depressief is? Hoe ga ik om met iemand die erg somber is? Hoe kan ik mijn naaste het beste steunen? Ik merk dat ik ook steeds somberder word, wat moet ik doen?
In deze brochure probeert de Depressie deze en andere vragen te beantwoorden. Ook krijg je informatie over depressie en tips over hoe je het beste om kunt gaan met iemand met een depressie.
d e p r e s s i e
r a a k t
i e d e r e e n
4
De Depressie Vereniging De Depressie Vereniging is een landelijke organisatie die zich inzet voor mensen met depressie of depressieve klachten en hun naasten. Onze medewerkers en vrijwilligers hebben allemaal zelf ervaring met depressie. Wij bieden op onze website informatie over verschillende soorten depressie, het herstellen van een depressie, wat je zelf kunt doen aan een depressie en informatie over verschillende behandelingsmogelijkheden. De Depressie Vereniging biedt de mogelijkheid voor een uitwisseling van gedachten en informatie over depressie. Als lid van onze vereniging kun je in contact komen met mensen die hetzelfde meemaken of hebben meegemaakt. De Depressie Vereniging is niet verbonden aan commerciële activiteiten, een behandelmethode of een behandelcentrum.
N.B. voor de leesbaarheid is in de tekst de “hij” vorm gebruikt. Waar “hij” staat kan ook “zij” gelezen worden.
d e p r e s s i e
r a a k t
i e d e r e e n
5
Tips voor naasten van mensen met een depressie Een depressie kan erg ingrijpend zijn voor degene die het ondergaat, maar ook voor de omgeving kan dit grote gevolgen hebben. Mensen die te maken hebben met iemand die depressief is, voelen zich vaak machteloos. Zij weten niet altijd hoe ze met iemand met een depressie om moeten gaan. Het probleem erkennen Het is voor iemand met een depressie vaak moeilijk om te (h)erkennen dat het om een depressie gaat. Een depressie kan beangstigend zijn en veel onzekerheid oproepen. Het vraagt veel moed om te erkennen dat je depressief bent. Als je vermoedt dat je naaste depressief is, kun je met hem praten over de gevoelens, gedachten en verschijnselen van de depressie. Op deze manier kun je helpen het probleem te erkennen. Je kunt steun bieden door te vertellen dat er allerlei hulp mogelijk is en dat hij niet de enige is die deze gevoelens en gedachten heeft. Het (samen) lezen van bijvoorbeeld folders en brochures, die informatie geven over depressie kan helpen. Als je naaste zich realiseert dat het om een depressie gaat, kan hij sneller inzien dat er (professionele) hulp nodig is. Stel grenzen Als je naaste depressief is, heeft dat ook invloed op je eigen gevoelens. Er kunnen heftige emoties loskomen. Depressieve mensen sluiten zich vaak af voor hun omgeving en lijken dan onbereikbaar. Hierdoor kun je je afgewezen voelen. Om voor een ander te kunnen zorgen is het belangrijk dat je goed voor jezelf blijft zorgen. Mensen met een depressie kunnen veel van hun omgeving eisen. Soms ook eisen ze te weinig van hun omgeving waardoor je je zorgen gaat maken. Let er daarom op dat je je eigen grenzen stelt. Vooral als je vermoeid raakt of wanneer je niet goed weet hoe je moet omgaan met de (negatieve) emoties en het gedrag van je naaste. Als je merkt dat je veel begint te piekeren over zijn problemen, kan dat ook een teken zijn dat het d e p r e s s i e
r a a k t
i e d e r e e n
6
teveel wordt. Zorg goed voor jezelf wanneer je ondersteuning biedt aan iemand die depressief is, zodat je kunt voorkomen dat je zelf (psychische) problemen krijgt. Het is ook belangrijk dat je je eigen leven blijft leiden. Blijf naast steun bieden aan je naaste ook dingen doen die je altijd deed en blijf plezier maken. Het is belangrijk om ondersteuning te bieden en betrokken te zijn, maar houd ook in de gaten dat je naaste (professionele) hulp krijgt of zoekt. Wanneer je (als enige persoon) teveel betrokken raakt, loop je het risico dat iemand afhankelijk van je wordt. Onthoud dat jouw rol bestaat uit het bieden van steun en niet uit het behandelen van de depressie. En als je de ondersteuning niet (meer) aankunt, hoef je je niet schuldig te voelen. Iedereen heeft zijn grenzen.
Ga op zoek naar informatie Het kan nuttig zijn om je te verdiepen in de aandoening depressie, de bijbehorende symptomen en de gevolgen van een depressie op gevoelens, gedachten en het dagelijks leven. Het kan je helpen te begrijpen wat je naaste doormaakt. Het is voor iemand die nooit een depressie heeft gehad erg lastig te begrijpen hoe een depressie het leven kan veranderen. Let wel: iedereen ervaart een depressie op zijn eigen manier. Het kan zijn dat je naaste heel andere klachten ervaart dan iemand anders met een depressie. Luister actief Voor iemand met een depressie is het fijn als hij zich begrepen voelt. Vragen als: ‘Hoe kan ik je helpen?’ of zeggen: ‘Ik ben er voor je’ kunnen van veel betekenis zijn. Ook kun je op het volgende letten:
d e p r e s s i e
r a a k t
i e d e r e e n
7
o
o
o
o
o
Probeer depressieve gevoelens niet weg te praten. Zeg niet: ‘er zijn mensen die het zwaarder hebben’ of: ‘probeer het los te laten, zet het van je af’, etc. Trek de aandacht niet naar jezelf toe als je naaste een persoonlijk verhaal vertelt. Wanneer je zegt: ‘ik heb ook zoiets meegemaakt’ of: ‘toen dat mij overkwam’ verschuif je de aandacht van je naaste naar jezelf. Wees niet betuttelend. Je naaste aanmoedigen om naar de huisarts te gaan is goed. Maar zeggen ‘je hebt een psychiater nodig’ kan een averechts effect hebben. Maak geen beloftes over de toekomst. Wanneer je zegt ‘het komt wel goed’ of ‘het zal wel overwaaien’ kan je naaste het gevoel krijgen dat je hem niet serieus neemt. Denk niet dat je de depressie kunt oplossen door advies te geven. Je naaste aanmoedigen om professionele hulp te zoeken, is erg belangrijk, maar direct oplossingen aandragen heeft geen zin. Actief luisteren houdt in dat je aandacht hebt voor wat je naaste voelt en vertelt.
Denk ook aan het volgende: o
o
Zeg tegen je naaste als je je zorgen maakt. Geef hem het gevoel dat hij van betekenis is voor jou. Mensen met een depressie kunnen het gevoel hebben dat niemand om hen geeft en dat ze er niet toe doen in deze wereld. Geef een reactie op de gevoelens die je naaste met jou deelt zodat hij zich begrepen voelt. Bijvoorbeeld wanneer je naaste zegt: ’ik ben het zo beu om me zo te voelen en ik weet niet meer wat ik moet doen’ kun je (bijvoorbeeld) reageren met: ‘ik kan me voorstellen dat het heel vermoeiend is om je de hele tijd zo somber te voelen, helemaal als je niet goed weet wat je er aan kunt doen om het te veranderen'.
d e p r e s s i e
r a a k t
i e d e r e e n
8
Het kan zijn dat je naaste zich terugtrekt en liever niemand wil zien. Door contact te houden, een kaartje te sturen, door te bellen of te mailen, kun je toch je steun en betrokkenheid laten zien.
Wees aanwezig, maar wordt geen hulpverlener Jij kent je naaste waarschijnlijk erg goed. Je zult merken dat je naaste veranderd is door de depressie. Daardoor weet je niet altijd hoe je hem moet benaderen en kunt helpen. Het is vaak zo dat het ‘er zijn’ voor iemand om kan slaan in ‘hulpverlener spelen’ en dat je het hoe en waarom van de depressie gaat analyseren. Het kan pijnlijk zijn om je naaste te zien lijden aan een depressie. Afstand nemen is belangrijk; voorkom dat je het probleem wilt gaan oplossen. Luister naar je naaste en geef hem emotionele steun, maar probeer geen vervangend therapeut te worden. Iemand die een depressie meemaakt heeft professionele hulp nodig. Moedig behandeling aan Wanneer je een depressieve vriend(in) of familielid steunt, probeer deze dan op een vriendelijke manier aan te moedigen om professionele hulp te zoeken. Wanneer je naaste zelf niet inziet dat hij depressief is en je je zorgen maakt, zeg dit dan tegen hem. Probeer, als dat makkelijker is, om samen te zoeken welke hulp het beste past bij hem. Het kan ook steunend zijn om mee te gaan naar de huisarts, omdat het vragen om hulp spannend en beangstigend kan zijn. Veel mensen met een depressie vinden het lastig om zelf hulp te vragen en onder woorden te brengen wat ze nodig hebben.
d e p r e s s i e
r a a k t
i e d e r e e n
9
Praktische ondersteuning Het kan belangrijk zijn om je naaste te helpen bij dagelijkse activiteiten. Mensen die depressief zijn hebben vaak moeite met praktische zaken zoals het huishouden, de administratie en andere dagelijkse verplichtingen. Praten en emotionele steun zijn heel belangrijk maar denk er aan om ook eens een wandeling te maken of samen iets te doen wat goed past bij je naaste. Dit is belangrijk als je naaste geneigd is zich terug te trekken en zich te isoleren. Ook ondersteuning bij praktische zaken als boodschappen doen, de kinderen naar school brengen of de afwas doen is soms erg gewenst. Deze taken, die voor veel mensen routine zijn, kunnen voor iemand met een depressie een zware opgave zijn. Wees jezelf Jezelf zijn betekent niet dat je moet doen alsof er niets aan de hand is. Het betekent dat je eerlijk bent wanneer je steun geeft. Bespreek de situatie openlijk maar ga geen geforceerd gesprek aan over depressie. Vergeet niet om ook over de normale, dagelijkse dingen te praten. Voor sommige mensen is het een opluchting om over gewone en leuke dingen te praten. Soms is dat veel ontspannener dan je alleen maar bezig houden met de depressie. Verdwijn niet uit beeld wanneer de behandeling is gestart Wanneer de behandeling begint, is het belangrijk dat je betrokken blijft. Ondanks dat je naaste in therapie is, betekent het nog niet dat het vanzelf beter gaat. Het kan weken tot maanden duren voordat een behandeling en/of de medicatie aanslaat. Ook als de behandeling aanslaat, is en blijft jouw steun nodig. Je kunt van mening zijn dat het goed is om je terug te trekken omdat je het gevoel hebt dat de professional ‘jouw taak’ heeft overgenomen. Maar niets is minder waar. Jouw steun is nog steeds erg belangrijk in deze periode en ook daarna.
d e p r e s s i e
r a a k t
i e d e r e e n
10
Je eigen gevoel Het kan erg belastend zijn om iemand met een depressie te steunen. Het is belangrijk om je eigen grenzen aan te geven en ervoor te zorgen dat je niet meegesleurd wordt in een negatieve spiraal van gedachten en gevoelens. Pas op dat je niet zelf onderdeel van het probleem wordt. Hier wat tips en adviezen op een rijtje: o
o
o
o
o
Zorg goed voor jezelf. Niemand heeft er wat aan als jij ook onderuit gaat. Blijf actief met je hobby’s, werk, contacten onderhouden en blijf leuke dingen doen. Hoor de klachten van je naaste aan, maar niet te lang achtereen. Dat is niet goed voor je naaste en ook niet voor jou. Probeer ook over andere dingen dan depressie te praten. Laat je goed informeren. Probeer te lezen over depressie en de behandeling van depressie. Iemand die depressief is, kan dat niet altijd zelf. Blijf niet alleen met de zorgen. Extra zwaar wordt het als je naaste zelfdoding overweegt of hier over nadenkt. Het is een fabel dat diegenen die erover praten het juist niet doen. Als je je zorgen maakt, blijf daar niet mee zitten. Neem contact op met de behandelaar van je naaste of met 113online. 113 online is een website en telefoonlijn waar je terecht kunt met vragen over zelfdoding. Zoek hulp en steun voor jezelf. Probeer de zorgen van je af te praten en blijf niet piekeren over de problemen van je naaste. Zoek zo nodig hulp bij bijvoorbeeld een vriend(in) of bij een hulpverlener.
Praten over suïcide Een veel gemaakte fout is de gedachte dat wanneer je praat over suïcide, je iemand op het idee brengt om suïcide te plegen. Dit klopt niet. Wanneer je vermoedt dat je naaste aan suïcide denkt, probeer dan dit onderwerp op een voorzichtige manier te bespreken. Wanneer je de tijd neemt om te luisteren en je d e p r e s s i e
r a a k t
i e d e r e e n
11
bezorgdheid uit, moedig je je naaste aan om open te praten over zijn gevoelens. Zeg bijvoorbeeld: ‘als je zegt dat je niet meer verder wilt, maak ik me veel zorgen en vraag ik me soms af of je zelfmoord wilt plegen’. Hiermee geef je je bezorgdheid aan en schep je ruimte om over het onderwerp te praten. Wees alert wanneer je naaste praat over een specifieke manier van zelfdoding en wanneer hij ook daadwerkelijk in de gelegenheid is om deze wens tot uiting te brengen. Wanneer je denkt dat er een reële kans bestaat dat je naaste zelfmoord gaat plegen of als hij erg veel met de dood bezig is, schakel dan hulp in. Dit kun je doen door contact op te nemen met 113online. www.113online.nl of 0900- 113 0 113.
d e p r e s s i e
r a a k t
i e d e r e e n
12
Vat het niet persoonlijk op Vat het niet persoonlijk op als je naaste je op afstand houdt. Dat kan heel moeilijk zijn. Probeer te begrijpen dat je vriend(in) of familielid het gevoel heeft dat hij of zij geen recht heeft op liefde en aandacht. Dat hij geen recht heeft om er te zijn en dat hij niet belangrijk is. Of dat je naaste zich zo overmand voelt door de depressie dat elke vorm van contact moeilijk is geworden. Het kan je verdriet doen als je contact zoekt en je naaste niet eens de moeite neemt om de telefoon op te nemen, je terug te mailen of je te sms’en. Onthoud dat hij zichzelf niet is tijdens een depressie en dat het beter is om steun te geven die soms niet welkom lijkt (of geweigerd wordt) dan helemaal geen steun geven. Blijf duidelijk maken dat je er bent. Hoop Garantie geven op een betere toekomst en oplossingen aandragen, biedt vaak niet de gewenste hulp en kan valse hoop geven. Aanmoedigen en oprechte hoop op betere tijden vanuit jezelf laten zien, zijn wel belangrijke dingen die je kunt doen. Je geeft je naaste het gevoel dat jij er vertrouwen in hebt dat hij de depressie kan overwinnen. Bespreek de mogelijkheden van behandeling en zeg dat je bereid bent om samen de strijd aan te gaan. Dit laat tevens zien dat je geeft om je naaste en dat je erin gelooft dat de dingen beter zullen worden zonder valse verwachtingen te scheppen.
d e p r e s s i e
r a a k t
i e d e r e e n
13
Symptomen van een depressie Het is niet altijd duidelijk wanneer er sprake is van een depressie of wanneer iemand zich gewoonweg een tijdje erg somber voelt. Depressiviteit uit zich op vele manieren. De gevolgen van een depressie hebben betrekking op het gevoel en het denken, maar depressiviteit kan zich ook in lichamelijk ongemak uiten. De symptomen kunnen vele vormen aannemen, maar zijn ruwweg als volgt onder te verdelen: Depressieve stemming Het meest voor de hand liggende symptoom, en een van de weinige die bij iedere depressie voorkomt, is een continue sombere stemming. Gevoelens van pessimisme en verdriet hebben voor langere tijd de overhand. Zinloosheid Depressiviteit gaat vaak gepaard met een gevoel van zinloosheid. Alles in het leven lijkt doelloos, niets is de moeite waard. Dit kan een grote onverschilligheid, moedeloosheid en uitzichtloosheid tot gevolg hebben. Lichtgeraaktheid Iemand met een depressie kan in hogere mate lichtgeraakt zijn. Alles kan tijdens een depressie irriteren. Als je depressief bent, heb je zelf meestal niet door dat je sneller dan normaal boos of geïrriteerd reageert. Negatief zelfbeeld Een depressie gaat vaak gepaard met negatieve gedachten over het eigen functioneren. Men kan zich op vele vlakken gaan zien als mislukking en als onbekwaam. Ook komen gevoelens van waardeloosheid voor. Onzekerheid Depressie gaat vaak samen met sterke gevoelens van onzekerheid, ook als gevolg van de andere symptomen. Dit gevoel van onzekerheid heeft onder andere invloed op de assertiviteit en de besluitvaardigheid. Angst Een depressie kan angst met zich mee brengen. Men kan last krijgen van irrationele angsten, die zich zelfs tot fobie kunnen ontwikkelen. Zo kan bijvoorbeeld sociale angst en agorafobie, ook wel pleinvrees genoemd, voorkomen. d e p r e s s i e
r a a k t
i e d e r e e n
14
Slaapproblemen Veel mensen hebben tijdens een depressie last van een onrustige slaap. Men heeft bijvoorbeeld moeite met inslapen en wordt om de paar uur wakker. Er kan ook sprake zijn van totale slapeloosheid of van veel te vroeg wakker worden. Vlakheid Een depressie kan een gevoel van vlakheid veroorzaken. Alle positieve, maar ook negatieve emoties worden of lijken afgevlakt. Zelfs de gevoelens voor naasten en geliefden lijken te zijn afgevlakt. Spanning en nervositeit Iemand die aan een depressie lijdt, kan zich nerveus en gespannen voelen. Deze voortdurende spanning kan andere lichamelijke klachten tot gevolg hebben zoals spierpijn, verkramping van de maag, hoofdpijn of een verhoogde hartslag. Vermoeidheid Depressies leiden vaak tot een aanhoudende vermoeidheid. Direct na het wakker worden is er al een moe en lusteloos gevoel. Er is nauwelijks genoeg energie voor de dagelijkse bezigheden. Eetproblemen Vaak ervaren mensen met een depressie een verminderde eetlust. Het eten smaakt niet meer of maakt zelfs misselijk. Vaak valt men tijdens een depressie een paar kilo's af. Het omgekeerde komt echter ook voor: een vermeerdering van de eetlust. Soms kan veel eten een gevoel van troost geven en de depressie kortdurend verlichten. Zelfverwaarlozing Als gevolg van het gevoel van zinloosheid en onverschilligheid, kan een depressie leiden tot zelfverwaarlozing. Dat kan zich uiten in minder zorg voor het uiterlijk, voor de gezondheid, voeding en voor het huishouden. Concentratieproblemen Depressiviteit zorgt vaak voor problemen met concentreren. Men heeft moeite aandachtig en gefocust te blijven en kan last ondervinden van overmatig dagdromen of piekeren.
d e p r e s s i e
r a a k t
i e d e r e e n
15
Piekeren Een depressie gaat vaak gepaard met eindeloos gepieker. Bepaalde negatieve gedachten worden dan eindeloos herhaald. Schuldgevoelens Depressie gaat vaak samen met ernstige schuldgevoelens. Men heeft het idee overal in te falen en overal te kort in te schieten. Het gaat om overmatige schuldgevoelens Minder behoefte aan seks Onder andere als gevolg van andere symptomen zoals vermoeidheid, spanningen en een negatief zelfbeeld onderdrukt depressiviteit vaak seksuele gevoelens. Motivatie Depressie veroorzaakt nogal eens een gebrek aan motivatie. Juist dit gebrek aan motivatie kan een belangrijke factor zijn in het aanhouden van de depressie. Men heeft weinig of helemaal geen zin (meer) iets te ondernemen. Terwijl in beweging komen of initiatief nemen een doorbreking kan betekenen van de depressie. Lichamelijke klachten Naast de psychische klachten komen er tijdens een depressie ook vaak pijnklachten en lichamelijke klachten voor. De bekendste daarvan is hoofdpijn. Maar de pijn kan overal in het lichaam voorkomen. Een droge mond, lage rugpijn, nekklachten en buikpijn zijn voorbeelden van pijnklachten die de 'onbegrepen pijnklachten' worden genoemd. Denken aan de dood Het komt vaak voor dat mensen met een depressie denken aan de dood. Dit wil niet direct zeggen dat iedereen die depressief is zelfmoord serieus overweegt. Men wil ontsnappen aan de situatie waarin zich men op dat moment bevindt en aan de pijn die men op dat moment voelt. Het is belangrijk om te weten dat dat gevoel overgaat. Deze gevoelens en gedachten komen vaak voor tijdens het dieptepunt van de depressie en het is belangrijk om dit te (h)erkennen. Na dit dieptepunt treedt -bijna altijd- een fase van herstel in, waarbij deze gedachten en gevoelens minder worden en uiteindelijk verdwijnen.
d e p r e s s i e
r a a k t
i e d e r e e n
16
De klachten die depressie veroorzaken, kunnen van persoon tot persoon verschillen. Niet iedereen die depressief is, heeft alle genoemde symptomen. Omgekeerd is niet iedereen die enkele van deze symptomen heeft depressief. Websites www.depressie.org www.113online.nl www.labyrint-in-perspectief.nl
d e p r e s s i e
r a a k t
i e d e r e e n
17
