Thuis. In dit nummer:

Thuis

In dit nummer: >> P. 04 De fotomodellen van Stadlander >> P. 06 Beat the DJ >> P. 08 Eenzaamheid dichtbij >> P. 10 Jongeren leren op eigen benen staan >> P. 12 Beleving leefbaarheid in kaart gebracht >> P. 14 Nieuwe vestiging in Steenbergen >> P. 16 Buurtsuper in Lepelstraat

1e jaargang nr. 3 | oktober 2011

Energiebesparende maatregelen

Voor u als huurder is Stadlander al lang een bekeken zaak. Als u een brief ontvangt van uw woningcorporatie is die afgedrukt op ander papier. Als u informatie zoekt over uw verhuurder gaat u naar een andere website. Zo ver, zo goed. Ondertussen gebeurt er binnen de organisatie wel heel veel. Zo’n fusie is geen flauwekul. Een vriend pleegt te zeggen dat fuseren de hobby van directeuren is. Da’s natuurlijk niet zo. Het gaat allemaal om het volkshuisvestingsbelang. Toevallig valt het volkshuisvestingsbelang vaak mooi samen met het belang van die directeuren, maar daar gáát het niet om. Het gaat er wel om dat Stadlander straks bijvoorbeeld weer een echte vestiging heeft in Steenbergen, met een team collega’s dat van daaruit opereert, dicht bij de klant dus. Zelf moet ik nog erg wennen. Voorheen schreef ik, als daar een aanleiding toe was, wel eens een mail aan alle collega’s van Wonen West Brabant die ik steevast liet beginnen met: ‘Hoi fijne collega’s. Omdat ik dat meende, en omdat ik ze ook allemaal kende. Al was het maar van naam en gezicht. Dit jaar heb ik kennisgemaakt met nieuwe collega’s van voorheen Castria en Soomland en ik twijfel er niet aan dat ook dat fijne collega’s zijn. Maar het zijn heel veel nieuwe collega’s en ik ken ze nog niet. Gezichten bij personeelsbijeenkomsten die ik nog niet kan plaatsen. Veel vertrouwde collega’s hebben straks een andere werkplek en hun plaats wordt dan door anderen bezet. Enkele zeer gewaardeerde collega’s zullen dan niet meer bij Stadlander werkzaam zijn. Het valt me zwaar alle verandering als verbetering te zien. Het zet me aan het denken: waar ben ik nu toch eigenlijk allemaal mee bezig? Da’s wel goed, denk ik, daar eens bij stil te staan. Met de omvang van de nieuwe organisatie ontkom je er niet aan dat dingen anders moeten, slimmer. Samen met, deels nieuwe, collega’s. Met alleen stug doordouwen krijg ik in ieder geval volgend jaar mijn klus niet meer geklaard. Dat mag dan een uitdaging heten, maar soms zie ik er tegenop als tegen die berg van twee kilometer hoog die een stel fantasierijke lieden deze zomer (hoezo zomer?) voor plat Nederland hadden verzonnen. Toch zou dat wel prachtig zijn, een Alpe d’Huez om tegenop te fietsen vlakbij huis. Dat vind ik leuk zoiets: grote dromen. Zo groot hoeft het niet, maar als er een klein bergje is opgericht volgend jaar, dan hoop ik dat we daarop staan, als Stadlanders en dat we er ons thuis voelen. Rob Höhnen, medewerker vastgoedbeheer Stadlander

Column: De Fusie… ……………………

p. 2

Uw vragen beantwoord … ……………

p. 3

De fotomodellen van Stadlander… ……

p. 4

bewoners van een complex of blok akkoord gaat.

Beat the DJ………………………………

p. 6

Svetlana Palagina uit Putte heeft enkele vragen.

In gesprek met Sensoor… ……………

p. 8

Stadlander maakt haar woningen energiezuiniger.

Uw vragen beantwoord…

Column

De Fusie

Dit gebeurt als minimaal 70 procent van de

Niek Meiresonne, adviseur duurzaamheid en energie van Stadlander, geeft antwoord.

Jongeren leren op eigen benen staan … ……………… p. 10 Beleving leefbaarheid in kaart gebracht … …………………… p. 12 Nieuwe vestiging in Steenbergen verkleint afstand … …………………… p. 14 Veel enthousiasme over komst buurtsuper Lepelstraat ………………… p. 16 Tuintips … ……………………………… p. 18 Volg ons op Twitter … ………………… p. 19 Puzzel … ……………………………… p. 20 Een publicatie van Stadlander. Het magazine verschijnt in een oplage van 15.000 exemplaren en wordt gratis onder de huurders verspreid. Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen is alleen toegestaan na schriftelijke toestemming van het redactieteam. Stadlander aanvaardt geen aansprakelijkheid voor persoonlijke of materiële schade veroorzaakt door onjuistheden in de tekst. Aan de inhoud van deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. redactieteam Bert Jansen Maartje Verboven Esther Hoppenbrouwers Lonneke van Eekeren Marizella van Ast

correspondentieadres Postbus 203 4600 AE Bergen op Zoom

interviews Ben v.d. Aarssen Kees van Rixoort

Bezoekadressen Boerenverdriet 20 Bergen op Zoom

fotografie Tonny Presser

telefoon 0164 28 33 00 e-mail [email protected]

Rooseveltlaan 150 Bergen op Zoom

ontwerp- en opmaak ROGG grafisch ontwerp- en communicatievormgeving

Wouwseweg 15 Halsteren

druk Graphic Support

Haven 9 Sint-Maartensdijk Molenweg 60 Steenbergen

Heeft u tips voor de redactie? Laat het ons weten via [email protected]

Waarom zouden wij meedoen? “Als wij energiebesparende maatregelen in uw woning hebben uitgevoerd, levert u een bijdrage aan het terugdringen van het broeikaseffect. U heeft immers minder energie nodig om uw woning te verwarmen. Het gebruik van fossiele brandstoffen neemt daardoor af en de CO2-uitstoot vermindert. Maar energiebesparende maatregelen zorgen ook voor een lagere energierekening. Uw woonlasten gaan omlaag. Ook dat is een goede reden om mee te doen.”

Hoeveel gaan we op energie besparen? “Dat is niet alleen afhankelijk van de energiebesparende maatregelen, maar ook van uw eigen woongedrag. Zet u bijvoorbeeld in de winter een raam open met de verwarming aan, dan zal de energierekening niet omlaag gaan. Om u bewust te maken van uw woongedrag en de besparingsmogelijkheden, hebben wij het Energieloket ontwikkeld. Op www.stadlander.nl kunt u inloggen op ‘mijn Energieloket’ en een account aanmaken. Via het Energieloket helpen wij u om te besparen op energie. U kunt een besparingsplan maken, doelen stellen en maatregelen kiezen. Daarna is eenvoudig af te lezen hoeveel u kunt bezuinigen op energie. Ik help u graag als iets onduidelijk is.” Waarom gaat de huur omhoog na het aanbrengen van de energiebesparende maatregelen? Dat valt toch onder gewoon onderhoud? Thuis ›› pag. 3

“Nee, dit is geen gewoon onderhoud. Bij gewoon onderhoud krijgt het bestaande voorzieningenniveau een opknapbeurt. Zoals het regelmatig schilderen van houten kozijnen. Daar staat geen huurverhoging tegenover. Maar als de corporatie investeert om uw voorzieningenniveau te verbeteren, mag Stadlander daarvoor de huur aanpassen. ” Moet er een gat in onze laminaatvloer worden gezaagd als Stadlander vloerisolatie gaat aanbrengen? “Nee, we gaan geen gat in uw laminaatvloer zagen. De vloer isoleren kan op verschillende manieren en met verschillende materialen. Afhankelijk van de technische mogelijkheden maakt de projectleider een keuze. Een mogelijkheid is bijvoorbeeld dat de medewerker van het isolatiebedrijf via het luik bij uw voordeur of in de trapkast onder de vloer gaat om het isolatiemateriaal aan te brengen.”

Ze komen voorbij op onze website, in onze advertenties en op ons

De fotomodellen van Stadlander

wagenpark. De fotomodellen van Stadlander. Wie zijn ze? Waarom poseerden ze? Hoe vinden ze het om zichzelf terug te zien? Hebben ze al leuke reacties gehad? We zochten enkelen van hen op en vroegen het.

Carola en kids

Samen buiten spelen

e heeft jarenlang professioneel modellenwerk gedaan. Daarom was de stap om te poseren voor Carola Leertouwer niet groot. Ook haar drie kinderen bleken talenten in de dop. “We wonen nog niet zo lang in onze wijk. We vonden dit een originele manier om ons te presenteren.” Samen buiten spelen. Dat was een van de onderwerpen van de fotosessie. Dounia, Laurélie en Esmira laten zien dat het kan. In een van de oude Bergse stadswijken. Zonder zorgen spelen ze buiten. Carola poseert met de laptop op schoot. Ze zoekt op ons Energieloket hoe ze nog meer op woonlasten kan besparen. Op een andere foto is ze thuis op de bank te zien, samen met de kids. Een harp neemt een prominente plek in de woonkamer in. Carola heeft uitdagend werk als muziekdocente. Die liefde voor muziek heeft ze op de kinderen overgedragen. De shoot voor Stadlander noemt ze een leuke ervaring. “Het begon meteen te kriebelen toen ik hoorde dat ze modellen zochten. Ik heb direct gereageerd.”

Sprookje Carola kent het wereldje van binnenuit. Haar levensverhaal klinkt als een sprookje. “Ik ben ooit als model gespot, op straat, in Parijs. Het begon met een reclame voor make-up. Daarna kom je al snel bij een agentschap. Binnen de kortste keren liep ik shows en kwam ik op televisie.” Na een bewogen leven in Frankrijk streek ze in Bergen op Zoom neer. Eerst op de Bergse Plaat. Tegenwoordig in een van de oude wijken. De straat en de speelomgeving zijn flink onder handen genomen, onder andere door Stadlander. Ook in huis wordt hard gewerkt. Er wordt volop geschilderd en geklust. De vriend van Carola is bouwkundige. Zoveel praktische kennis in huis, dat is prettig werken. Nog een slogan uit de fotosessie: geriefelijk wooncomfort. Carola en haar kids voegen de daad bij het woord. Ze zijn vast van plan om hun woning tot een echt thuis te maken. Op school krijgen de kinderen veel reacties op de foto’s. Zelf hoopt Carola stiekem op een vervolg. “Wie weet is het een opstapje naar nieuwe opdrachten.”

Thuis ›› pag. 4

Robert en Ramona Bijna een jaar wonen ze naar hun zin in Huijbergen. In een leuk huis dat ze vonden via zuidwestwonen.nl. Daarom gingen Robert Lansbergen en Ramona Groothuizen graag op de foto. “Leuk dat we op deze manier iets terug kunnen doen.” Ja hoor, ze kunnen rustig over straat. Echte beroemdheden zijn ze nog niet in Huijbergen. Wel krijgt Ramona op haar werk bij Kinderopvang Zuidwesthoek regelmatig reacties van collega’s en moeders. “We zagen je op zo’n grote bus voorbij komen.” Robert werkt in een sportwinkel in Middelburg. Logisch dat ze daar niet weten dat hij in zijn vrije tijd ‘fotomodel’ is. Robert kijkt positief terug op de fotoshoot. “Maar ik wist niet dat ze foto’s tot zo’n groot formaat konden opblazen. Elke baardstoppel van me is te zien. Ik had me wel wat beter mogen scheren.” Over het werken met de fotograaf niets dan lof. “Ik vind het niet gemakkelijk om te lachen op een foto. Maar hij stelde ons meteen gerust en creëerde een ontspannen sfeer.”

Kinderkamer gevonden via zuidwestwonen.nl Starters Bij het maken van de foto’s is wel wat gemanipuleerd, verklappen Robert en Ramona. Ze moesten klussend op de foto. Als jong stel dat net de nieuwe woning betrekt. Om duidelijk te maken dat Stadlander er ook voor starters is. Dus werd er ergens anders gefotografeerd, in een bijna opgeleverd huis. “Tussen de bouwvakkers.” Enthousiast werkten ze mee. Met kwasten, verf en ander materiaal. Terwijl ze zelf al lang en breed in een leuk wijkje in Huijbergen wonen. Robert en Ramona hebben er hun draai gevonden. De uit Hoogerheide afkomstige Ramona had het van tevoren niet durven hopen. “Eerst dacht ik: Huijbergen, dat is niks voor mij, zo stil. Maar nu zou ik niets anders meer willen. Met onze hond zijn we zo in het bos. En ik ben dicht bij mijn moeder. Ook dat vind ik belangrijk.” De in Bergen op Zoom opgegroeide Robert ziet nog meer voordelen. “Ik zit zo op de autoweg, lekker snel naar mijn werk. En de gezellige grote steden zijn vlakbij.”

Thuis ›› pag. 5

Beat the DJ! West-Brabant en Tholen als dancepaleis A AR E N OUDE R

Supercool. Dat belooft het te worden. F1 6J

The DJ heet het. Een uniek podium voor aankomende DJ’s en producers die met hun

A

E

TH

OR

OL

VO

EN

VA

J AD

NA

BE LL

DJ

’S

EN

PR

ODU

C E RS

WES A F KO M S T I G U I T

R TB

AB

AN

T

Beat

EN

eigen dancemuziek de wereld willen veroveren. Met voorronden in de regio en een gro-

T S E T DDOJE MCEE OEN N BEAT THE DJ!

te finale in Gebouw-T in Bergen op Zoom.

EN PRODUCER

Stadlander draait mee. “We willen de jeugd

GEEF1 OJKTEOOBERP VOOR

ingen.nl

of Tholen je in regio West -Brabant Ben jij 16 jaar of ouder, woon staan? je in de spotlights komt te en wordt het weleens tijd dat re dj’s of the dj! Strijd tegen ande Geef je dan nu op voor beat grote de in plek een en maak kans op producers uit jouw regio ! finale in poppodium Gebouw-T

Ontwerp: FraaieD

KIJK OP

niet kwijtraken.’’

ong talent de kans bieden. Talent dat nu misschien nog op de eigen zolderkamer zit en stiekem hoopt om ooit een Armin van Buuren of Tiësto te worden. Dat is de gedachte achter Beat the DJ. Poppodium Gebouw-T en Stadlander hebben daarvoor de handen ineen geslagen. Gert-Jan de Koster, zakelijk leider van Gebouw-T, noemt het een uitgelezen kans. “Talent moet ontwikkeld worden. En dat doe je door op een groot podium te staan en echt podiumervaring op te doen.’’

Muzikaal ondernemerschap Beat the DJ richt zich op jongeren die wonen in WestBrabant en Tholen. Jongeren in de leeftijd tussen de 16 en 25 jaar. Het gevraagde niveau: iedereen die het wel eens tijd vindt om in de spotlights te staan. Iedere deelnemer aan Beat the DJ wordt er volgens De Koster beter van. “Want we bieden ook de kans om deel te nemen aan een workshop, met nuttige en leerzame tips op het gebied van techniek en muzikaal ondernemerschap. Talent en artistieke vaardigheThuis ›› pag. 6

den zijn niet genoeg om door te breken in de dancescene. Je moet ook op de hoogte zijn van marketing, financiën en administratie. En je moet goed kunnen netwerken.

Succesformule Danceorganisator 2K Music is nauw betrokken bij Beat the DJ. Het bedrijf heeft een grote naam opgebouwd met het ontwikkelen en organiseren van events en festivals in heel Zuidwest Nederland en daarbuiten. Volgens Erik Scherpenisse van 2K Music is Beat the DJ een succesformule. “We gaan uit van zeven voorronden in het hele werkgebied van Stadlander en mikken op beginnende en semi-professionele DJ’s en producers. Voor iedere voorronde worden uit de inschrijvingen zes tot zeven kandidaten geselecteerd. In hun eigen woonomgeving gaan ze het tegen elkaar opnemen. Een professionele jury bepaalt wie door mag naar de finale. We letten daarbij vooral op draaitechnieken en het enthousiasme van het publiek.’’ Ook een internetverkiezing maakt deel uit van Beat the DJ. “De publiekswinnaar doet ook mee aan de finale.’’

Ontmoeting De voorrondes worden gehouden in buurthuizen en verenigingsgebouwen. De zalen worden door 2K Music omgetoverd in sfeervolle dancepaleizen. “We focussen ons natuurlijk op het podium. Want daar moet het gebeuren’’, zegt de van het eiland Tholen afkomstige Erik. De in OudVossemeer geboren Arjette van Gorsel doet bij Gebouw-T de communicatie. Zij ziet nog meer voordelen. ,,We betrekken het plaatselijk jeugd- en jongerenwerk bij de activiteit. Het gaat tenslotte ook om ontmoeting. We bieden leeftijdgenoten uit dezelfde wijk of kern een leuke uitgaansavond.’’ Het middelbaar onderwijs wordt in de aanloop naar de voorronden ook benaderd. “We willen een zo breed mogelijk draagvlak.’’ De grote finale in Gebouw-T op vrijdag 2 maart 2012 belooft een spektakel te worden. De Koster gelooft in de kruisbestuiving van Beat the DJ. “Finalisten die elkaar opzwepen naar grote hoogten. Publiek dat uit zijn dak gaat. Alles wordt geregistreerd door leerlingen van de opleiding voor Podium- en Evenemententechniek van het ROC Zoomvliet

die hier hun productiehuis hebben. Voor hen is het meteen een leuke opdracht.’’

Aantrekkelijk En Stadlander, wat doet de corporatie? En waarom doen ze het? Stadlander geeft het evenement een financiële steun in de rug. “Een bewuste keuze”, zegt gebiedsconsulent Renate Hendrickx. “Het is ook ons belang dat deze regio voor de jeugd aantrekkelijk blijft. Een eigen poppodium hoort daarbij. Net als lokaal uitgaan en elkaar ontmoeten in dorpen en stadswijken. Beat the DJ brengt dat allemaal samen.’’ Het belang van het event reikt volgens Hendrickx verder dan iedereen denkt. “We willen dat West-Brabant en Tholen in de toekomst ook een aantrekkelijk gebied blijft om te wonen en te werken. Om dat te realiseren heb je jonge mensen nodig. En die bind je enkel aan deze regio als er ook leuke dingen te doen zijn.’’

Thuis ›› pag. 7

Eenzaamheid: dichterbij dan velen denken

In gesprek met…

Sensoor: Tel: 0900-07 67 (5 ct/m) Chat: www.sensoor.nl E-mail: [email protected]

Drie op de tien Nederlanders voelt zich eenzaam. Dat blijkt uit wetenschappelijk onderzoek. Een goed gesprek doet soms al wonderen. Met de mensen van Sensoor bijvoorbeeld. Een hulpdienst die dag en nacht bereikbaar is via de telefoon. Overdag kan er ook gechat worden. “Echte aandacht helpt.”

‘Het gevoel van afgesneden zijn van anderen’ e gesprekken die de vrijwilligers van Sensoor voeren zijn anoniem en vertrouwelijk. Sensoor is er voor iedereen en voor elk verhaal. “We bieden een luisterend oor aan wie het nodig heeft.” Dat zegt Arnold, een van de vrijwilligers die vanuit de vestiging in Breda werkt. Zijn achternaam doet er even niet toe. Ook dat is anonimiteit. Net zoals het kantoor van Sensoor aan de buitenkant niet herkenbaar is. In hartje stad en toch zonder gezicht. Precies zo kan het met eenzaamheid zijn. “Eenzaamheid is niet hetzelfde als alleen zijn of alleen wonen. Eenzaamheid is een gevoel. Je kunt je net zo goed eenzaam voelen met duizend mensen om je heen.” Eenzaamheid komt ook onder alle leeftijden voor, weet Arnold. “Het is het gevoel van afgesneden zijn van anderen. Dat kun je ook op een bruisend feest hebben.”

Ondersteuning Sensoor Brabant telt vier vestigingen. Gesprekken uit gemeenten Steenbergen, Bergen op Zoom en Woensdrecht komen terecht bij het Sensoor vrijwilligersteam in Breda. Zij voerde vorig jaar een record aantal gesprekken. In totaal werd ruim 43.000 keer hulp geboden. Een stijging van meer dan 20 % ten opzichte van 2009. Het grootste aantal gesprekken wordt via de telefoon gevoerd. Ook via chat en mail is er emotionele ondersteuning. Eenzaamheid is bij Sensoor de belangrijkste reden om contact te zoeken (34,1%). Arnold maakt het allemaal van nabij mee. Vroeger was hij professioneel hulpverlener. Na zijn pensionering deed hij twee jaar lang niets met al die ervaring. Totdat het weer begon te kriebelen. Zo werd Arnold vrijwilliger bij Sensoor. “Vanuit mijn professionele achtergrond heb ik iets met menselijke problemen. Mij is niks te dol. En ik miste collega’s eerlijk gezegd.”

Vertrouwensband De redenen om vrijwilliger te worden bij Sensoor zijn uiteenlopend. “Sommigen zien het als een opstap naar een vaste baan. Anderen willen zich als mens verder ontwikkelen. Dit werk doet veel met je. Je wordt er een rijker mens van.” De hulpverleners worden niet in het diepe gegooid. Ze worden erop getraind om er echt voor de ander te zijn. Ze leren te luisteren en zijn altijd op zoek naar de soms niet uitgesproken vraag. Iedereen staat volgens Arnold, vroeg of laat, oog in oog met eenzaamheid. “Emotionele eenzaamheid als de persoon wegvalt waar je een vertrouwensband mee had. Je partner, je dochter, je beste vriend. Of eenzaamheid na een echtscheiding, waarbij het contact met de kinderen moeilijk komt te liggen. Mensen die werkloos thuis zitten en zich overbodig voelen. Er zijn gewoon vele soorten eenzaamheid. Het is dichterbij dan velen denken.” Diepste gevoelens Sensoor registreert niet waar de telefoontjes en andere hulpvragen vandaan komen. Alweer die anonimiteit en vertrouwelijkheid. Niemand kan dus zeggen of er bijvoorbeeld vanuit oude stadswijken vaker gebeld wordt dan vanaf het platteland. Evenmin is het duidelijk of er in Bergen op Zoom meer eenzaamheid is, dan in pakweg Huijbergen. Arnold vindt dat ook niet belangrijk. Het gaat erom dat mensen van zich af kunnen praten. “Wij wijzen niemand af.” Hulplijnen voorzien in een behoefte. “Een koffieochtend in de wijk over eenzaamheid is zeker ook waardevol. Maar voor sommige mensen is het gemakkelijker om hun hart te openen voor een onbekende, iemand die je niet ziet en niet kent. Ineens vertelt een beller dan zijn hele levensverhaal. Dat zijn vaak heftige gesprekken. Soms lopen ze al jaren met dat verhaal rond.”

Thuis ›› pag. 8

‘Tob-5’ Aanleiding contact in telefoon 1. Eenzaamheid 34,1 % 2. Psychosociale problemen 21,6 % 3. Relatie problemen 12,5 % 4. Gezondheid 9,5 % 5. Seksualiteit 3,1 %

chat 6,1 % 27,0 % 20,0 % 5,1 % 5,5 %

M/V verdeling onder bellers M/V verdeling onder chatters Man 31,8 % Man 11,0 % Vrouw 64,8 % Vrouw 46,0 % Beroepsmatig 2,6 % Onbekend 43,0 % Onbekend 0,8 % Leeftijd bellers Leeftijd chatters Tot 30 jaar 5,2 % Tot 16 jaar 6,1 % 30-60 jaar 71,5 % 16-29 jaar 36,8 % 60 jaar en ouder 20,5 % 30-59 jaar 15,8 % Onbekend 2,8 % 60 jaar en ouder 0,6 % Onbekend 40,7 % (bron: jaarverslag Sensoor, 2010)

Eenzaamheid is ook een thema voor Stadlander. Zo kunnen gebiedsbeheerders signalen van eenzaamheid melden en is het voor gebiedsconsulenten een kleine moeite nieuwe buren aan elkaar voor te stellen. Daarnaast voorziet de corporatie nieuwe wooncomplexen vaak van een ontmoetingsruimte voor gezamenlijke activiteiten. Zo’n ruimte is er niet alleen voor de bewoners zelf, maar ook voor de mensen uit de directe omgeving. Thuis ›› pag. 9

Jongeren leren op eigen benen staan

‘Zonder 4@ll was het nooit gelukt’

In Gageldonk-West gebeurt een hoop moois. 4@ll bijvoorbeeld. Jongeren kruipen er langzaam uit het dal, op weg naar zelfstandig wonen. Zoals Kim: “Dit is echt mijn thuis geworden.’’ et verhaal van Kim is als dat van zoveel anderen. Tegenwind gehad in het leven. Emotioneel in de knoei en de weg kwijt. Het ligt gelukkig allemaal achter haar en er hoeft geen bordje op. Kim is gewoon een leuke jonge meid. Fanatiek in de sportschool en gek van paarden. Sinds kort werkt ze op een zorgboerderij. Dat is helemaal ‘haar ding’. Daarvoor heeft ze ook een opleiding tot activiteitenbegeleidster gevolgd. Ze maakt moeilijk opvoedbare kinderen wegwijs op het zadel. Mooie verhalen kan ze vertellen. Over hoe dieren zijn en hoe mensen veranderen als ze dieren zien. Ze weet hoe het voelt, want ze heeft het zelf meegemaakt. “Ik ben uit een flinke dip gekomen.” Het zijn bijzondere weken voor Kim. Binnenkort verhuist ze naar een ander deel van de stad. Dan gaat ze helemaal op zichzelf wonen en behoort 4@ll voorgoed tot het verleden. Dat is een mijlpaal na twee jaar begeleid wonen en daarvoor zorg, 24 uur per dag. Natuurlijk kijkt ze uit naar haar nieuwe woning. Ze is al een keer gaan kijken. “Er staan bomen voor de deur en er is veel groen. Het voelt er een beetje als buiten wonen”, zegt Kim. Aan de andere kant is er pijn om het afscheid van de mensen waarmee ze een band heeft opgebouwd. Zoals Cora, haar begeleidster. En Hannie, de coördinator van 4@ll. “Ik zal ze missen.”

Wennen Nog één keer draait Kim de film terug. Hoe ze twee jaar geleden in deze straat kwam wonen. Ze schrok. Van het vrij zijn, je eigen dag indelen. Ze wist niet hoe het moest. Ze moest wennen aan een huishouden regelen. Aan de geluiden ’s nachts. In het begin ging ze nog wel eens een nachtje terug naar de Kade, een afdeling van GGZ WNB voor jongeren met psychische problemen. Om goed te kunnen slapen in een omgeving die Thuis ›› pag. 10

voor haar veilig aanvoelde. Het was maar een tussenfase, want stapje voor stapje voelde Kim zich meer thuis in haar woning. Samen met haar vader ging ze aan de slag om er iets moois van te maken. Ze wilde na de Kade niet tussen wal en schip vallen. Maar zelfstandig wonen, dat leer je niet op een regenachtige namiddag. Toch is het haar gelukt. “Ik heb hier heel veel geleerd. Ik ben persoonlijk gegroeid.”

Kwetsbaar Natuurlijk stond Kim er niet alleen voor. Eén uur per week kreeg ze begeleiding vanuit 4@ll. Om de zes weken was er een bijeenkomst met andere bewoners, in het kantoor verderop in de straat. Nuttige ontmoetingen waren het. De jongeren helpen er elkaar met tips, adviezen en praktische karweitjes. “Elkaars talenten benutten”, noemt Hannie het. Als coördinator van 4@ll weet ze als geen ander hoe kwetsbaar jongeren kunnen zijn. “Het lukt ook niet altijd, maar vaak gaat het wel goed. Met vallen en opstaan. En steeds richting het einddoel: op eigen benen staan.” Dat doel heeft Kim nu bereikt. Zonder 4@ll was het haar nooit gelukt, zegt ze. “Er was altijd emotionele ondersteuning wanneer ik het nodig had.” Startproblemen Stadlander heeft twaalf woningen aan 4@ll beschikbaar gesteld. Het zijn huizen die op de nominatie staan om te worden gesloopt. De huizen maken deel uit van de wijkvernieuwing in Gageldonk-West. Tot het moment van sloop maakt 4@ll er gebruik van. Het grote voordeel voor Stadlander: geen leegstand. En daardoor geen ongewenste ontwikkelingen. Tegelijkertijd worden jonge mensen op weg geholpen. Wat Hannie betreft komen er nog meer woningen voor 4@ll beschikbaar. “Want de vraag is groot. Er zijn gewoon veel jongeren met startproblemen, in hun leven en hun wooncarrière.”

Vijf jaar geleden werd in Roosendaal begonnen met 4@ll. Sinds twee jaar is 4@ll ook in Bergen op Zoom actief. Jongeren in de leeftijd van 17 tot 25 jaar krijgen steun bij het zelfstandig wonen. Samen met begeleiders worden afspraken gemaakt over wonen, werken, school en vrije tijd. Ook leren de jongeren van elkaars kwaliteiten en ervaringen. Het traject duurt maximaal twee jaar. Zorginstellingen als Tender, Zuidwester en GGZ WNB doen mee. In Bergen op Zoom stelt Stadlander de woningen beschikbaar.

Thuis ›› pag. 11

“Mensen maken de wijk

Grootschalige enquête onder wijkbewoners

Beleving leefbaarheid in kaart gebracht

aarom ik meedeed? Heel simpel: omdat het belangrijk is dat mensen laten horen hoe ze het wonen in hun wijk ervaren. Voor het eerst was er de gelegenheid om je beleving naar voren te brengen. Ikzelf heb geen klachten over mijn wijk, integendeel. Maar ik kan me voorstellen dat er ook wel wijken zijn waar het minder goed gaat. Prima dat daar naar gevraagd wordt. En ik verwacht dat er ook wat mee gedaan wordt. Ja, dat verwacht ik zeker, want anders hou je niet zo’n onderzoek.” Volgens Ans van der Bijl, huurder van Stadlander, kostte het invullen van de enquête niet veel moeite. De enquêtevragen gingen over de fysieke woonomgeving (speelplekken, plantsoenen en voorzieningen), de sociale woonomgeving (betrokkenheid bij de buurt), veiligheid en ongenoegens als vervuiling en verkeersoverlast. Stadlander voerde het onderzoek deze zomer uit samen met de woningstichtingen Woensdrecht en Dinteloord. Zowel huurders als woningeigenaren kregen de gelegenheid om mee te doen.

Peilstok “De missie van Stadlander is: prettig en duurzaam wonen in wijken en kernen”, zegt Thea de Feyter, vestigingsmanager van Stadlander. “Om dat te realiseren moet je eerst weten hoe de bewoners de leefbaarheid ervaren. De leefbaarheidsmonitor is een soort peilstok: hoe is de stand van zaken en waar willen we naartoe. Door te meten heb je een vertrekpunt en weet je waar je moet inzetten op gerichte verbeteracties. Over twee jaar willen we het onderzoek herhalen om te beoordelen of de leefbaarheid daadwerkelijk verbeterd is.”

Verbeteracties De verbeteracties zijn niet alleen te verwachten van Stadlander, maar ook van bijvoorbeeld de gemeente en de politie. Afstemming en samenwerking zijn daarbij van belang. Thea de Feyter: “We gaan eerst samen met de gemeente de wijken in om de resultaten van het onderzoek te presenteren. En om te kijken of de uitslag overeenkomt met de ervaringen van andere wijkbewoners. Daarnaast zal dan de vraag op tafel komen wat wijkbewoners zelf kunnen doen om de leefbaarheid te bevorderen. De mensen maken immers de wijk.” Ans van der Bijl is het daar helemaal mee eens. Ze voelt zich betrokken bij haar wijk en bij heel Steenbergen. Dat was precies de reden om de enquête in te vullen. Dat ze een van de 25 gelukkige inzenders was die een cadeaubon van 40 euro ontvingen, is mooi meegenomen. “Ik heb nog nooit wat gewonnen. Binnenkort word ik 65 en geef ik een groot feest. Zo’n bon komt dus goed van pas.”

De inwoners van de gemeenten Bergen op Zoom, Tholen, Woensdrecht en Steenbergen die

“Heel mooi, dat Stadlander zo’n onderzoek heeft laten uitvoeren”, vindt Ans van

hebben meegedaan aan de leefbaarheidsmonitor Lemon, geven hun wijk of kern gemiddeld een 6,8. De rapportcijfers lopen uiteen van 5,7 tot 7,6. “Het valt niet tegen”, zegt Thea de Feyter van Stadlander.

der Bijl uit Steenbergen. Ze heeft het over de eerder dit jaar gehouden leefbaar-

“Globaal komt de uitslag overeen met wat wij verwachtten. Wat je vaker ziet terugkomen, in de beleving

heidsmonitor, afgekort Lemon. De resultaten zijn inmiddels bekend. Mevrouw Van

de inzet van bewoners voor hun buurt.” Het onderzoek is representatief. Opvallend is dat ook veel

van de mensen die de vragenlijst hebben ingevuld, is dat het voorzieningenniveau tegenvalt, net als woningeigenaren reageerden (69%).

der Bijl vulde de vragenlijst ook in. Thuis ›› pag. 12

Thuis ›› pag. 13

Werkgebied van Stadlander volledig gedekt

Nieuwe vestiging in Steenbergen verkleint afstand

Altijd een vestiging van Stadlander dichtbij

balie als via de telefoon. De lokale vestigingsmede-

Stadlander kiest voor meer inloopplekken dicht bij de

werkers zijn niet alleen bekend met de werkwijze van

bewoners. Binnenkort zijn er vier verschillende volwaar-

de corporatie en andere instellingen op het gebied van

dige vestigingen: twee in Bergen op Zoom, één in Sint-

wonen en zorg. Zij kennen ook de kernen en de wij-

Maartensdijk en één in Steenbergen. Bij deze vestiging

ken en hebben inzicht in de lokale verhoudingen.

kan de huurder met alle vragen terecht, zowel aan de

Vanaf 9 december telt Stadlander vier vestigingen. Die dag is de officiële opening van de vestiging in Steenbergen. Onder leiding van vestigingsmanager William Dircken komen er ongeveer vijftien medewerkers te werken. Daaronder bevinden zich nieuwe én vertrouwde gezichten. Samen met drie andere vestigingen – twee in Bergen op Zoom en één in Sint-Maartensdijk – is het werkgebied van Stadlander volledig gedekt.

teenbergen heeft een jaar of acht geen volwaardige corporatievestiging gehad. Wonen West Brabant, dat is opgegaan in Stadlander, hield er niet meer dan een steunpunt open. Dat was na de vorige fusie, tussen Stichting Regionaal Woningbezit en Spectrum. Stichting Regionaal Woningbezit was altijd gevestigd in Steenbergen. “Er is de laatste jaren afstand ontstaan tussen de corporatie en de huurders, maar ook met de gemeente Steenbergen”, zegt Ko Droogendijk, manager wonen van Stadlander. “We hebben wat land verloren in Steenbergen, maar dat gaan we nu terugwinnen. Met de opening van onze vestiging willen we de afstand verkleinen en de banden met de huurders, de gemeente en de andere stakeholders aanhalen. Overigens hebben de mensen ‘in het veld’, zoals onze woonconsulent en opzichters, altijd goed werk geleverd in Steenbergen.”

Lokaal wortelen De opening van de nieuwe vestiging past geheel in de visie van Stadlander. “Wij benaderen onderwerpen regionaal maar willen lokaal wortelen. Alles vanuit één groot kantoor regelen, dat kan niet. Stadlander wil midden in de lokale samenleving staan.

Dicht bij de huurders en de stakeholders, nauw betrokken bij de gemeente. De vestigingsmanager gaat daar met zijn team voor zorgen. Hij gaat bijvoorbeeld ook prestatieafspraken maken met de gemeente Steenbergen”, zegt Ko Droogendijk. De vestigingsmanager is William Dircken. Na jaren keert hij terug in Steenbergen. Hij werkte vanaf 1997 enige jaren bij Stichting Regionaal Woningbezit. “Als beleidsmedewerker was ik een manusje-van-alles: van verkoop tot woningaanpassing en overlastzaken, als het druk was hielp ik ook aan de balie. Later werd ik manager Wonen.” Nadat Wonen West Brabant ontstond uit de fusie werkte Dircken voor woningcorporaties in Oudenbosch en Terneuzen, wederom als manager Wonen.

Weten wat er speelt William Dircken: “Wat ik nu ga doen sluit aan bij het wijkgericht werken in Terneuzen. Het is een totaalaanpak: weten wat er speelt, samenwerken met je partners. In Steenbergen ga ik de kar trekken. Een hele mooie uitdaging, vind ik. Samen met de nieuwe club medewerkers, gaan we de vestiging opbouwen. Dicht bij de klant, lokaal verankerd.”

William Dircken, vestigingsmanager

Volwaardige vestiging De vestiging van Stadlander in Steenbergen komt in het gebouw van de Rabobank aan de Fabrieksdijk. In het gebouw kan het publiek ook terecht voor het Centrum voor Jeugd en Gezin en Vraagwijzer. Klanten kunnen er al hun vragen stellen. “Het wordt een volwaardige vestiging”, zegt Ko Droogendijk. “Er komt ook een woonwinkel.” Onder de vestiging Steenbergen vallen zo’n 3500 huurders in Steenbergen, Nieuw-Vossemeer, De Heen, Kruisland, Wouwse Plantage, Halsteren en Lepelstraat. Droogendijk: “Inderdaad, ook Halsteren valt eronder. Halsteren past als landelijk gebied beter bij Steenbergen dan bij het stedelijke Bergen op Zoom. Bovendien liggen Halsteren en Steenbergen dicht bij elkaar.” Thuis ›› pag. 14

Steenbergen

“Samen met de nieuwe club medewerkers, gaan we de vestiging opbouwen.

‘Dit soort initiatieven houden ons dorp leefbaar’

Veel enthousiasme over komst buurtsuper in Lepelstraat “Hard nodig”, zegt mevrouw Van Elzakker. “Nu moet je nog voor je boodschappen naar Halsteren of Steenbergen. Dat is best bezwaarlijk. Als je geen vervoer hebt ben je aangewezen op je kinderen. Het is heel goed dat er weer een supermarkt komt in Lepelstraat.” De supermarkt aan de Kerkstraat, Lekker Makkelijk geheten, gaat binnenkort open. Op 12 oktober is de feestelijke start.

Vrijwilligers welkom

!

Om de cliënten van Stichting Wonen Werken West-Brabant, die in de buurtsuper gaan werken, te begeleiden zijn vrijwilligers nodig. Iedereen die ongeveer vier uur per week vrijwilligerswerk wil doen in de winkel, kan zich opgeven bij de vrijwilligerscoördinator van Stichting Wonen Werken West-Brabant. Het telefoonnummer is 06-39628987.

evrouw Van Elzakker is niet de enige die uitkijkt naar het moment dat de buurtsuper opengaat. Vrijwel heel Lepelstraat is enthousiast. “Iedereen die ik spreek is positief en voelt zich betrokken”, zegt Bert Vos van de Dorpsraad. “Dit soort initiatieven zijn noodzakelijk om ons dorp leefbaar te houden. Een supermarkt is een plek waar veel mensen samenkomen. Je krijgt leven op straat, je ontmoet elkaar en maakt een praatje. De winkel is de mondelinge buurtkrant.” Vos ontving op 24 augustus veel dorpsgenoten in dorpshuis De Lepelaar. Daar was een informatieve bijeenkomst belegd over de komst van de buurtsuper. Wethouder Maarten van Eekelen zei dat het een proces van lange adem was geweest om zover te komen. “De supermarkt is mogelijk gemaakt door intensieve samenwerking tussen Stadlander, de gemeente Bergen op Zoom en Stichting Wonen Werken West-Brabant. Stadlander heeft het pand geschikt gemaakt en verhuurt het. Stichting Wonen Werken West-Brabant exploiteert de buurtsuper en zorgt voor personeel.” De wethouder, zelf inwoner van Lepelstraat, is blij dat de buurtsuper uiteindelijk is gerealiseerd in de nadagen van zijn wethouderschap. Hij deed een oproep aan zijn dorpsgenoten: “Maak gebruik van de buurtsuper. Het is een proef van drie jaar. In die tijd moet de winkel bewijzen dat hij levensvatbaar is. Dat hangt helemaal van jullie af.”

In de maatschappij Buurtsuper Lekker Makkelijk is een gewone supermarkt waar iedereen boodschappen kan doen. Maar het is ook een bijzondere winkel. Bijzonder door de mensen die er gaan werken. Mensen Thuis ›› pag. 16

met een verstandelijke beperking of met een grote afstand tot de arbeidsmarkt. Mensen voor wie sociale contacten met de gemeenschap belangrijk zijn. Directeur Leen van Westen van Stichting Wonen Werken West-Brabant legde in De Lepelaar uit dat zijn stichting gelieerd is aan Zuidwester. Dat is een organisatie die zorg en ondersteuning biedt aan mensen met een beperking. “Belangrijk in onze visie is dat cliënten deelnemen aan de samenleving en zinvolle taken vervullen. Erbij horen, midden in de maatschappij staan. In een winkel, in een dorp waar saamhorigheid is. Hier komen mensen voor een rokertje, een krant, de boodschappen, een kopje koffie. Hier kom je andere mensen tegen. Dat is belangrijk voor u als klant en belangrijk voor onze cliënten. Hier kunnen ze vaardigheden leren en zich ontwikkelen. Dat biedt toekomstperspectief.” De buurtsuper krijgt een volledig assortiment in de schappen. Mogelijk uitgebreid met seizoensproducten uit de streek en naar behoefte bijvoorbeeld een kopieerservice en een afhaalpunt voor de stomerij. Een bezorgdienst zit in de planning. Winst maken hoeft niet, maar verlies draaien is funest. Daarom riep ook Leen van Westen iedereen in Lepelstraat op om in te kopen bij Lekker Makkelijk. “Het succes van de winkel valt of staat met de klandizie.” “Dit kan het hart van Lepelstraat worden. Ik wens u succes met boodschappen doen”, sloot Bert Vos de informatieavond af. Mevrouw Van Elzakker heeft geen enkele twijfel: “De buurtsuper wordt een succes. Ik heb er goede verwachtingen van. Heel goede verwachtingen zelfs.” Meneer Van Dijk, aan hetzelfde tafeltje in De Lepelaar: “Ik ga er zeker kopen. Je hoeft je dorp niet meer uit en je ontmoet er een hoop mensen. Wat wil je nog meer.”

Thuis ›› pag. 17

Tuintips

Volg ons op:

Herfst, een prachtig jaargetijde Herfst. Een prachtig jaargetijde

oor wie al langer op Twitter zit is het geen verrassing. Twitter biedt gigantisch veel mogelijkheden. Veel meer dan je op het eerste gezicht denkt. Met Twitter zend je niet alleen berichtjes via het internet. Maar je luistert en reageert er ook. Het is tenslotte een ‘sociaal medium’.

en zo heerlijk Hollands. De natuur verkleurt nog een laatste keer rijkelijk en trotseert dapper weer

Stadlander twittert haar nieuwsberichten de wereld in. Om mee te beginnen. Zoals het hoort, in korte en krachtige tekstjes. Maar lang genoeg om te weten dat er in uw wijk of dorp iets leuks staat te gebeuren. Zoals een activiteit in een speeltuin of een opening van een buurtsuper. Een DJ Contest of nieuws over een WMOloket. Alles wat maar de moeite waard is om met u te delen.

en wind. Wij trekken er graag op uit om dat moois te bewonderen. Uitwaaiend op het strand, struinend in het bos. Warm aan-

Twitter is laagdrempelig, snel en direct. Het past bij deze tijd. Daarom stapt Stadlander nu ook rond in Twitterland. Voorzichtig verkennen wij onze grenzen. Samen met u. In de toekomst zien we nog veel meer mogelijkheden. Zoals voor onze klantenservice. Of als een middel voor marktonderzoek: om snel te weten wat u van ons vindt. Als een manier om acties onder de aandacht te brengen. Of misschien twitteren we straks wel over een woning die beschikbaar komt. Twitter staat bij ons nog in de kinderschoenen. Maar de toekomst komt met reuzenstappen dichterbij. Daarom: volg Stadlander op Twitter!

gekleed natuurlijk, klaar voor de winterkou. Ook uw tuin maakt u nu winterklaar.

www.twitter.com/stadlander

Herfstklusjes Gazon Naarmate het kouder wordt, hoeft het gazon minder vaak gemaaid te worden. Beneden 10 ºC helemaal niet meer. Zorg er wel voor dat het gras niet te lang is als we de winter ingaan. Zo voorkomt u sterke mosgroei. Bladeren verwijdert u van het gazon, anders stikt het gras. Beplanting • Geef hagen van conifeer, buxus en taxus een laatste snoeibeurt. • Heesters zoals lavendel, knipt u een beetje bij. In het voorjaar snoeit u ze goed terug. • Uitgebloeide bloemen en overtollige bladeren knipt u weg. Ook bij rozen. Bij zacht weer bloeien die nog even door. • Klimplanten controleren en zonodig vastzetten. • Onkruid uittrekken. • Bescherm vorstgevoelige planten met tuinafval of noppenfolie of zet ze binnen. • Bomen, heesters, rozen en bladverliezende hagen kunt u nu planten. • Wilt u in het voorjaar genieten van de eerste kleurige bloemen, plant dan bolletjes. Tulpen, narcissen, hyacinten, blauwe druifjes; er zijn enorm veel varianten in ontelbaar veel kleuren. Onderhoud Het najaar is ook een prima tijd voor onderhoud aan gereedschap, schuttingen, tuinhuisjes en meubilair. Laat bijvoorbeeld

Ook voor koopwoningen

Op zuidwestwonen.nl vindt u alle beschikbare huurwoningen van de deelnemende corporaties. Maar wist u dat er ook koopwoningen te vinden zijn op zuidwestwonen.nl? Zowel nieuwbouwwoningen als bestaande woningen die nu nog eigendom zijn van de woningcorporaties worden op de site gepresenteerd. Vaak tegen aantrekkelijke prijzen en met verschillende kortingsmogelijkheden. Kijk dus ook voor koopwoningen op www.zuidwestwonen.nl! de messen en snijvlakken van gereedschap eens goed slijpen en zet schuttingen weer stevig recht. Denk er ook aan de buitenkraan af te sluiten voordat er nachtvorst komt.

Sfeermakers Voor sfeer in de tuin of op het balkon kunt u bloembakken vullen met winterviooltjes en bijvoorbeeld winterheide. En wilt u gezellig vogeltjes in uw tuin? Hang dan een nestkastje op of plaats een voederhuisje. Veel tuinierplezier!

Thuis ›› pag. 18

W

oningzoekenden in Zuidwest Nederland maken steeds vaker gebruik van de website www.zuidwestwonen.nl. Op deze site staat het complete, beschikbare woningaanbod van twee woningcorporaties uit de regio. De voordelen: • Uitgebreid regionaal aanbod op één website • Gericht zoeken naar de woning van uw keuze • 24 uur per dag toegankelijk en altijd actueel • Gebruiksvriendelijk

Tip

Vragen beantwoord

Heeft u vragen over uw inschrijving bij zuidwestwonen.nl, kijk dan op www.zuidwestwonen.nl/contact voor de antwoorden op veelgestelde vragen. Staat uw vraag er niet bij? Stuur ons dan een e-mail ([email protected]) of bel gratis 0800-99 99 090. n

Kijk voor meer informatie op www.zuidwestwonen.nl of bel: 0800-99 99 090

Puzzel Horizontaal: 1 5 10 12 14 16 19 20 22 23 24 26 27 29

zangspel Noorse componist watervlakte automatische externe defibrillator (afk.) bevroren water gezongen toneelstuk Verenigde Staten (afk.) handenwarmer ontgoocheling slang voeg winkelcentrum (Engels) mok hoeveelheid

30 vuilnis 31 Limburgse stad 33 houding 34 Turkse bevelhebber 36 plaats 40 gewoonterecht 42 watering 43 bloot 46 merk smeerkaas 47 kunstmatige inseminatie (afk.) 48 muzikale uitvoering 50 en dergelijke (afk.) 51 collectieve arbeidsovereenkomst (afk.) 52 Europeaan 54 hotelkamer 56 muziekstuk

1

De oplossing van de vorige Stadlander puzzel is: Raedthuys  De gelukkige prijswinnaars zijn: 1e prijs J.S.W. ter Voort, Pottenbergen, Ossendrecht 2e prijs Fam van Haaften, Burg. Sluijmersstraat, Stavenisse 3e prijs J. Sebrechts, Willem Alexanderplein, Scherpenisse Heeft u de oplossing gevonden? Stuur uw antwoord, met vermelding van uw naam en adres, voor 15 november naar [email protected] of naar Stadlander t.a.v. Magazine Thuis Postbus 203 4600 AE Bergen op Zoom. Onder de juiste inzendingen verloten we drie VVV-cadeaubonnen ter waarde van € 40,-, € 25,- en € 10,-. De winnaars worden bekendgemaakt in de volgende editie van Thuis.

9

2

3

Verticaal 2 personeelszaken (afk.) 3 rivier 4 zintuig 6 vreemd 7 teer 8 jongensnaam 9 overwinningslied 11 tocht 13 bijbels lied 15 seksueel overdraagbare aandoening (afk.) 17 plaaggeest 18 bestuursvoorzitter (afk.) 19 niet leeg 21 muziekkorps 23 dichtstuk, muziekstuk 25 bijbelse koning

4

5

14

15

16

24

23 26

28

29 31

30 33

32 36

19

18

17

25 27

38

42

43

47

35

34

37

40

39 45

44

41 46

49

48

50 53

52

51 54

8 13

22

21

20

7

12

11

10

6

26 Japanse strip 28 golfterm 29 (warme) drank (Engels) 32 dans 35 muziekoefening 37 uitroep 38 keukengerei 39 in orde 41 oppervlaktemaat 43 pinda 44 tennisterm 45 drietal 48 centrale antenneinrichting (afk.) 49 voorzetsel 51 politieke partij (afk.) 53 Rotterdams Dagblad (afk.)

56

55

Oplossing 54

29

30

25

17

15

32

8

50

42

45

55

7

43