november Tijd om te oogsten

Gaandeweg oktober / november 2013

Tijd om te oogsten

Resultaat dankzij Jurgen

www.salet.nl

Het nieuwe Liedboek weer volop beschikbaar! Reserveer het nieuwe liedboek via www.nieuwliedboek.nl Zwolle Maagjesbolwerk - Jufferenwal 2 Tel: 038-4216171 Stadshagen - Wade 106 Tel: 038-4222440 www.westerhofboeken.nl

VAN WEEGHEL COACHING

Nijverdal Keizerserf 31 - Tel: 0548 - 612474

#ŊXVTU ĸGTDIFJEOFNFO Melden Overlijden? 038-453 6320 24 uur per dag

www.meander-uitvaartbegeleiding.nl

In deze Gaandeweg Op de voorpagina: Ook de vogels kunnen oogsten: er is een overvloed aan lijsterbessen. Gery Bruins maakte deze foto.

Themapagina’s Wie in tranen zaait pagina 4 Eerlijke handel voor menswaardig bestaan pagina 5 Hoe Zwolle Dankdag viert pagina 6 en 7 Na oogsten komt dorsen De steppe zal bloeien Column: Wie zaait… pagina 9

Aandacht voor

Een mooie oogst Als deze Gaandeweg verschijnt is de letterlijke tijd om te oogsten eigenlijk alweer achter de rug. We weten zo ongeveer wat ons gezwoeg heeft opgebracht, wat de vruchten zijn van ons geploeter. Is er genoeg om de schuren te vullen, samen te delen en dankbaar te zijn? En hoe doen we dat in deze tijd? Dat is een van de vragen die wordt gesteld in deze Gaandeweg en die in woord en beeld worden beantwoord. Op deze pagina weer een foto van Tineke Vlaming, die haar camera vaker richt op de kleine verrassingen van Moeder Natuur. Zoals het aandoenlijke hartje in het blad van deze appels. Ook de foto op pagina 4 is van Tineke. De volgende Gaandeweg verschijnt kort voor de eerste zondag van Advent en heeft als thema ‘Licht dat in de nacht begint’. Een regel uit een Adventslied van Maarten Luther, opgenomen in het nieuwe Liedboek (433). Doet die regel u denken aan een ander lied, een gedicht of tekst of inspireert ze tot een foto? Laat het ons weten, het liefst per mail naar [email protected] en uiterlijk 14 oktober. Per post opsturen mag ook: naar Molenweg 241, 8012 WG Zwolle

Leeftijd De eerste Gaandeweg van de zevende jaargang verschijnt omstreeks 1 februari 2014. ‘Gezegende leeftijd’, wordt het thema van dit nummer, het is gewijd aan oud zijn. Is dat inderdaad een zegen? We vragen het uiteraard aan ervaringsdeskundigen en mensen die dat ooit hopen te worden. Hebt u iets te zeggen over dit onderwerp en wilt u meewerken aan deze Gaandeweg? Vertel het ons, uiterlijk 1 november, per mail of per post. Wij hopen ook wat dit betreft op een mooie oogst.

Onder andere het 125-jarig bestaan van de Oosterkerk pagina 10 tot en met 15

Redactie Gaandeweg

Beleid en bestuur

Gaandeweg is het magazine voor alle leden van de Protestantse Gemeente Zwolle, de Evangelisch-Lutherse Gemeente Zwolle en De Hoofdhof Berkum

Ervaringen kerkleden in fusieproces pagina 16 Jeruzalemkerk gerenoveerd pagina 17 Kerkdiensten komende maanden pagina 18, 19 en 20 Informatie van Kerkelijk Bureau pagina 21

Colofon Zesde jaargang nr. 4, oktober / november 2013 Verschijnt vijf keer per jaar. Oplage: 10.000 Redactie: Ds. Iemke Epema (hoofdredacteur), Gery Bruins (eindredacteur), Saskia Dankers, Rob van Harten en Jan Nauta Advertentiebeheer Kerkelijk Bureau tel. (038) 421 75 96 Vormgeving en grafische productie: door Upmeyer Grafimedia Zwolle

Dit magazine is milieuvriendelijk geproduceerd

Aanleveren kopij en foto’s: De volgende Gaandeweg verschijnt in de week van 24 november en loopt tot en met zaterdag 25 januari 2014. Kopij en foto’s dienen uiterlijk maandag 28 oktober te zijn aangeleverd via [email protected] of schriftelijk bij het Kerkelijk Bureau. Er is in Gaandeweg ruimte voor berichten uit de wijkgemeenten en aankondigingen van andere kerkelijk gerelateerde activiteiten. De redactie beoordeelt of deze van belang zijn voor zoveel mogelijk lezers. 3

Tijd om te oogsten

Wie in tranen zaait… Mooie boel is dat. De redactie probeert weer een aantrekkelijk nummer van Gaandeweg te presenteren en dan komt een van de predikanten met deze treurige titel voor de meditatie: wie in tranen zaait…! Tja. Het thema van dit kerkblad, ‘Tijd om te oogsten’, kan ook vrolijker beelden oproepen. Oogsten, dat is eindelijk binnenhalen waar je tijden voor geploeterd hebt. Je verdiende succes krijgen, na lang geduld te hebben gehad. Er is weinig zo mooi als oogsten. In de Bijbel oogsten mensen ook wel eens – maar vaker worden ze geoogst. Jezus zag hoe de mensen snakten naar zijn woorden en hij zei: “De velden zijn wit om te oogsten.” Geoogst worden, dat is Gods Koninkrijk binnengehaald worden. Eens, zegt de Bijbel, komt de grote oogstdag. Een feestdag! Een feestdag? Ja, een feestdag. Je ziet het op het eerste oogstfeest: Pinksteren. Dan gaat de sikkel voor het eerst in de wuivende korenhalmen, daar vallen ze, twaalf, tweehonderd, drieduizend: ze worden samengebonden in schoven en met gejuich binnengehaald. Ze zijn pas een beginnetje, maar nu het begin er is, weet je zeker dat er nog vele zullen volgen. De volle oogst komt zeker: een Koninkrijk dat al onze gedachten te boven gaat. Op de eerste Pinksterdag zijn er al vele halmen, vele mensen, die als voorproefje totaal in beslag worden genomen door de Geest, door dat Koninkrijk dat komt. Ze hechten niet meer aan hun bezittingen, maar vragen zich vooral af wat een ander eraan kan hebben. Ze hebben tenslotte een gekruisigde Heer! Daarom leveren ze hun agenda’s in: ze hechten niet meer aan hun eigen plannen, maar vragen zich vooral af wat God aan hun tijd kan hebben. Ze zullen in de wereld staan als door de Geest geoogst. Anders. Maar nu komen ze helemaal tot hun recht. Geoogst worden is een feestelijk gebeuren. Maar het grijpt ook diep in. In wie je bent. In hoe je leeft. Heftig. Ook mensen oogsten in de Bijbel. Als ze goed oogsten, dan zijn hun ‘successen’ kleine afspiegelingen van de grote oogst. Dan heeft hun oogst met dat Koninkrijk te maken. Vrolijk! – Maar ook: anders, verontrustend anders… Ineens begrijp ik iets van deze Bijbeltekst: “Zij die in tranen zaaien, zullen oogsten met gejuich.” (Psalm 126 vers 5). Aan de oogst gaat afzien vooraf. Afzien van heel veel dingen die aanzien genoten. Zaaien is loslaten. Pijnlijk. Tranenrijk. Maar het juichen komt. Edward van ’t Slot, predikant Stinskerk

4

Binnen het kader van het dankbaar zijn voor wat de aarde geeft en het verantwoord omgaan met haar grondstoffen, past Fair Trade heel goed. Wat is Fair Trade? Letterlijk: ‘eerlijke handel’ die draait om een eerlijker verdeling van de welvaart in de wereld. Het gaat er om dat Fair Trade producenten in nietwesterse culturen een eerlijke prijs krijgen en meer omzet. Daarmee kunnen zij een menswaardig bestaan opbouwen en investeren in een goed huis, gezonde voeding, scholing voor hun kinderen en medische voorzieningen. Wie Fair Trade producten wil kopen, kan met name terecht in de Wereldwinkels. De Zwolse is gevestigd aan de Assendorperstraat 33. Sigrid Aalfs maakte deze foto van Jetty ten Have (links) en Jannet Hooykaas, al tientallen jaren actief als vrijwilligers in de Wereldwinkel.

Eerlijke handel voor een menswaardig bestaan Sigrid Aalfs sprak met Jannet Hooykaas en Jetty ten Have, medewerkers van Wereldwinkel Zwolle. Beide zijn bij een kerk betrokken: Jannet bij de Oosterkerk en Jetty bij de Hoofdhof. In de Oosterkerk worden regelmatig Fair Trade producten verkocht en dat gebeurt eveneens in de Lutherse kerk en de Adventskerk. “De opbrengst van de verkoop in de Oosterkerk gaat naar Oikocredit, een sociaal-ethisch beleggingsfonds dat investeert in kleine bedrijfjes in minder ontwikkelde landen,” legt Jannet uit. Ze vertelt dat de Wereldwinkel zowel food als non-food verkoopt. “Onder andere koffie, thee, chocola, en wijn. Deze zijn voorzien van het Max Havelaar-keurmerk. Non-food bestaat uit cadeau-artikelen zoals vazen en schalen, sjaals, sieraden, en kaarsen. Deze verkopen goed.” Hoe promoot de winkel zichzelf, behalve door de verkoop in sommige kerken? “We sturen persberichten naar de (social) media, staan op de jaarlijkse braderie in Assendorp, we organiseren Tajine-avonden en speksteenworkshops,” aldus Jetty. “Tijdens een Tajine-avond bereiden medewerkers een maaltijd met de tajine, een Marokkaanse stoofpot, bij iemand thuis,” licht Jannet toe. “De winkel verkoopt beeldjes van speksteen; in de speksteenworkshops kunnen geïnteresseerden ervaren hoe het is om met speksteen te werken. Ook wordt uitgelegd wat eerlijke handel is en worden folders uitgedeeld. Verder hebben we een website; www.wereldwinkelzwolle.nl”

Andere tijd Hoe zijn jullie betrokken geraakt bij Wereldwinkel Zwolle en wat trok je erin aan? Jetty: “Mijn zoon werkte in Derde Wereldlanden als arts; hij maakte aan den lijve mee hoe zwaar mensen het hadden. Hij attendeerde mij op de winkel, om zo wat terug te doen voor de mensen. Ik ben zo’n twintig jaar geleden begonnen, een heel andere tijd. Toen waren de lijntjes heel kort. Er kwamen bijvoorbeeld dozen met poppen binnen uit Indonesië, met een foto erbij van de mensen die ze gemaakt hadden. Zo wist je direct voor wie je het deed, heel persoonlijk ook. Nu is dat heel anders, het is meer een gewone winkel geworden. Mijn motivatie nu haal ik uit het iets doen voor mijn medemens, de minderbedeelden.” Jannet vertelt dat ze ongeveer zestien jaar geleden betrokken is geraakt. “Ik bezocht een aantal keer een vriendin in Kenia, Afrika, en hielp dan zelf mee. Ik zag hoe hard eerlijke handel nodig was en ik zag de eerste tekenen van Fair Trade. Het effect was dat dorpsbewoners een eerlijke prijs kregen voor hun product en dus een beter bestaan.”

Bewust kopen De twee vrijwilligers kopen zelf als het even kan ook bewust. Jetty probeert groente en vlees te kopen die duurzaam en biologisch geproduceerd zijn. “Daarvoor ga ik regelmatig naar de vrijdagmarkt in de stad. Wat betreft kleding is het meer zoeken.” “Voor mij geldt dat ook”, zegt Jannet. “Als ik vlees eet, haal ik biologisch vlees en ik koop ook wel biologische groente.” Beide vrijwilligers proberen goede rentmeesters te zijn, verklaren ze, door bewuster om te gaan met de aarde. “Daardoor krijgen wij ook de kans onze medemens, die vaak in moeilijker omstandigheden leeft dan wij, te helpen en te ondersteunen.” Is de crisis van invloed op de bereidheid van mensen om meer te betalen voor eerlijke handel? “We merken er wel iets van”, legt Jannet uit. “ Als je naar het gemiddelde kijkt van de landelijke omzet van de vierhonderd Wereldwinkels tot nu toe dit jaar, dan is die met zeven procent gedaald ten opzichte van 2011. Maar dat is weinig vergeleken met andere typen winkels. De omzet van onze winkel was afgelopen juli groter dan juli 2012. Wat dat betreft gaat het de goede kant uit; mensen zijn steeds meer bewust bezig met hun uitgave- en eetpatroon.” Op de vraag wat volgens hen de kracht is van Fair Trade, antwoorden Jetty en Jannet eensgezind. “Mensen krijgen de kans zelfredzaam en duurzaam te produceren op hun eigen manier en op een eerlijke manier.” Particulieren en bedrijven kunnen ook met Sinterklaas en Kerst laten merken dat ze betrokken zijn bij mensen die het minder goed hebben, door aan Fair Trade te denken bij het kopen van cadeaus en het samenstellen van kerstpakketten. “Of een cadeaubon geven van de Wereldwinkel”, vullen Jetty en Jannet aan. 5

Tijd om te oogsten

Dankdag leeft nog steeds in Zwolle De Dankdag voor Gewas en Arbeid is in reformatorisch Nederland een eeuwenoude traditie. Al in 1578 bepaalde de Synode van Dordrecht dat er tijdens oorlog en rampen massaal gebeden en gedankt moest worden. Wanneer er een bidof dankdag nodig was, werd deze door de landelijke of provinciale overheden uitgeschreven. Een vaste dag om te danken ontstond in 1658 als eerste in de provincie Overijssel. Tegenover de dankdag werd later ook een vaste dag om te bidden ‘voor gewas en arbeid’ ingesteld. Dankdag wordt gehouden op de eerste woensdag van november. Op deze dag, dit jaar 6 november, worden in vier wijkgemeenten van de PGZ kerkdiensten gehouden: de Emmaüskerk, de Sionskerk en de Stinskerk; de Grote Kerkgemeente komt bijeen in de Jeruzalemkerk. In de andere wijken staat op de zondag voor of na 6 november in een oogstdienst de dankbaarheid centraal. Gaandeweg maakte een ‘rondje’ langs vier van de wijken.

Andries Slingerland: “Wij kunnen nog geen aardappel laten groeien” De boerderij waar hij met zijn gezin woont, even ten zuiden van Wijhe, is al honderd jaar in de familie. Andries Slingerland is na zijn grootvader en vader de derde generatie die hier het vak van boer uitoefent. “En de laatste, want mijn kinderen, drie zonen en een dochter, zijn geen van allen boer.” Het klinkt nuchter, zo is het nu eenmaal, maar het boerenvak is voor Andries zelf wel altijd zijn passie geweest. Op de lagere school vroeg hij al vrij om te kunnen helpen met de graanoogst. “Ik geniet ervan”, zegt hij over het werk in zijn gemengde bedrijf: de Slingerlands hebben melkvee, verbouwen aardappelen, bieten en maïs en begeleiden de laatste dertien jaar ook mensen met een verstandelijke beperking. Drie deelnemers telt de zorgboerderij, overal waar dat kan helpen de jongens mee. “We zijn daar eigenlijk per ongeluk mee begonnen”, memoreert Andries. “Een verstandelijk gehandicapte jongen die hier één keer was geweest, liet weten dat hij bij ‘die boer wel wilde werken’. Zijn begeleiders vroegen ons of dat mogelijk was. In die tijd had ik nog geen idee hoe ik met deze mensen moest omgaan. Dat is nu veel gemakkelijker geworden, al is het nog steeds heel intensief. Maar mijn vrouw Hanneke en ik genieten echt van dit contact, zolang we kunnen gaan we ermee door.”

Er is veel veranderd sinds Andries ruim twintig jaar geleden het bedrijf overnam. “Vooral de laatste jaren gaan de ontwikkelingen hard, zonder steeds verdergaande automatisering kan het niet meer. Handwerk komt nauwelijks meer voor.” De controle en beheersing zijn enorm en toch ervaart de boer ook nog steeds de afhankelijkheid. “Dat heeft te maken met hoe je in het leven staat, maar als het erop aankomt, kunnen we als mensen nog geen aardappel of biet laten groeien”, zegt Andries. Hij is lid van de Grote Kerkgemeente en heeft de Dankdagdiensten van deze gemeente, die de laatste jaren in de Jeruzalemkerk worden gehouden, nooit overgeslagen. Samen met zijn vrouw Hanneke gaat hij naar de kerk en de kinderen die op dat moment thuis zijn gaan mee. “Zonder gemor”, volgens Andries. “Het gevoel is niet altijd even sterk”, verklaart hij, “maar vanuit de afhankelijkheid leven is wel iets anders dan denken dat je alles zelf kunt. En dat geldt natuurlijk niet alleen voor het boerenvak, ook mensen die een ander beroep hebben kunnen die afhankelijkheid voelen. Vooral in deze tijd, nu immers niets meer zeker lijkt te zijn.”

Adventskerk: Voedselbank herkenbaar doel De Adventskerkgemeente houdt sinds 2010 ieder jaar rond Dankdag een inzamelingsactie voor de Voedselbank. “In dat jaar”, herinnert diaken Nelleke de Vries zich, “was de oogstzondag, die voorafgaand of na Dankdag plaatsvindt, een zogeheten Wind-in-de-zeilendienst. Deze diensten, waarmee de Adventskerkgemeente rond die tijd is begonnen, hebben een enigszins experimenteel karakter. Er kan en mag meer dan in ‘gewone’ diensten; gemeenteleden denken en/of doen mee. De toneelgroep kan iets doen, er komt een bijzonder koor… In 2010 was er het idee om de oogstdienst te verbinden met de Voedselbank en een inzameling te houden. Sindsdien is dat zo gebleven.” De diaconie zamelde in de afgelopen jaren op de oogstzondag boodschappen voor de Voedselbank in, houdbare producten zoals rijst, macaroni, voedsel in blik, koffie en wasmiddelen. “De opbrengst is heel goed”, vindt Nelleke. “Voor de gemeente is de Voedselbank een herkenbaar doel, zeker vanwege de link met Dankdag. Voor de Voedselbank betekent onze inzameling een nuttige aanvulling op wat zij mensen kunnen bieden. Bovendien levert de actie de Voedselbank meer bekendheid op. Eens per jaar een inzameling houden in de kerk is prima, de Voedselbank zelf adviseert dat niet te vaak te doen, omdat mensen dan ‘voedselbankmoe’ zouden kunnen worden. Maar voorlopig lijkt daar in de Adventskerk nog geen sprake van: we gaan de inzameling dit jaar daarom zeker herhalen. Andere diaconale doelen komen in de rest van het jaar weer aan bod. Bijvoorbeeld tijdens de startzondag. Begin dit jaar hebben we een Diaconale Markt gehouden waar ieder gemeentelid zijn eigen project kon promoten. Mogelijk gaat dat ook een traditie worden.” 6

Ruilof van Putten: “Niet van-zelf-sprekend” Ds. Ruilof van Putten, predikant van de Sionskerk is ook bankier. Hij beschrijft wat Dankdag voor hem betekent. “De joodse wortels van het christelijk geloof blijken ook uit de aandacht voor de oogst, zoals met Dankdag. De joodse traditie kent uitbundige oogstfeesten. Toegegeven, onze bid- en dankdagen daar nog maar een slap aftreksel van. Het heeft ook te maken naar hoe wij naar ons werk kijken. Het is vooral iets van onszelf. Onze opleiding zien we als een investering in de toekomst. Onze oogst, ons loon, vormt het rendement van die investering. Wij verdienen zelf ons brood. Niet God zorgt voor ons, maar wijzelf, onze werkgever, de overheid. Het idee dat we het allemaal zelf in de hand hebben, overheerst zeker ook in de financiële sector. ‘Succes is een keuze.’ Wie ontzag voor God heeft leren krijgen, weet wel beter! Het is niet van-zelf-sprekend, maar van-God-sprekend. Je handen zijn niet om te grijpen of graaien, maar om te ontvangen, op te houden. Maar het is zo tegennatuurlijk! We zijn mensen van de 21ste eeuw en hebben geleerd om goed voor ons zelf te zorgen. Hoezo ben ik dan afhankelijk van God? Als je zelf buiten het arbeidsproces bent geraakt door ziekte, werkloosheid of pensionering dan weet je ook wel dat het allemaal niet zo vanzelfsprekend is. Als leidinggevende heb ik ook wel mensen moeten vertellen dat er een einde komt aan hun dienstverband. Om welke reden dan ook. Dat zijn van die momenten die ik niet gauw vergeet. Het is ingrijpend. Ook al is het afscheid naar de mens gesproken fatsoenlijk geregeld, dan nog. En ook daarom is het goed om God te danken voor ons werk. Sterker, ‘doe uw werk met plezier, alsof het voor de Heer is en niet voor de mensen’. Zo schrijft Paulus het aan de gemeente van Efeze. Ook ons gewone werk is buitengewoon. We doen het voor God. Geloven we dat nog?”

Evangelisch-Lutherse Gemeente: oogstdienst met collecte in natura De oogstdienst wordt in de Lutherse gemeente van Zwolle gevierd op de eerste zondag van november, voor of na de dankdag voor gewas en arbeid. Traditioneel is de kerk dan mooi versierd door enkele vrijwilligers die hiervoor een bijzonder talent hebben. Op en rond de altaartafel staan vruchten en noten, brood, bloemen en allerlei andere producten die ons doen beseffen dat wij door God rijk gezegend zijn met goede gaven. Aan de gedachte dat die gaven gedeeld moeten worden, is in de loop der jaren op verschillende manieren vorm gegeven. Regelmatig kreeg een bepaalde doelgroep uit de gemeente (bijvoorbeeld ouderen die moeilijk nog ter kerke gaan of zieken) een bloemetje of een fruitbakje. De laatste jaren wordt in natura gecollecteerd voor de Voedselbank in Zwolle. In 2012 gebeurde dit voor het eerst in de vorm van citrusfruit. Aan vitamine C is namelijk groot gebrek in de gezinnen die afhankelijk zijn van wat de Voedselbank hen verstrekt. Het liturgisch centrum stond vol met wat mensen hadden meegebracht. “Wij zijn er heel blij mee”, zegt ds. Erwin de Fouw, “dat de diaconie van de Protestantse Gemeente Zwolle en enkele andere kerken zich bij dit initiatief van de Lutherse diaconie hebben aangesloten!” Nu vinden de gezinnen door het jaar heen regelmatig sinaasappelen, mandarijnen of ander fruit in hun pakket. Wat gebleven is en zal blijven, is de ansichtkaart met daarop een afbeelding van een kunstwerk en een mooie tekst, die kerkgangers mee naar huis krijgen en die naar gemeenteleden van vijfenzeventig jaar en ouder thuis wordt gestuurd. Erwin de Fouw: “Zo is er voor iedereen een tastbaar teken van Gods goedheid waaruit wij allen leven.”

Bij de foto’s Op pagina 6: Andries Slingerland wordt bij het binnenhalen van het stro geholpen door Jeroen en Jos (rechts), deelnemers aan het zorgprogramma van zijn boerderij. Foto: Hanneke Slingerland. Op deze pagina links: Chris Eekel fotografeerde vorig jaar in de Lutherse kerk de opbrengst van de inzameling van citrusfruit voor de Voedselbank. Foto boven: De kaart bij de oogstdienst van de EvangelischLutherse Gemeente wordt ieder jaar gesierd door een betekenisvolle foto. Deze is gemaakt door City Sites Zwolle. Foto onder: Zomaar langs de kant van de weg zag Tineke Vlaming deze gulle kist met pruimen.

7

Tijd om te oogsten

Na oogsten komt dorsen Peter van ’t Riet is oprichter en oud-voorzitter van Stichting Judaica Zwolle en auteur van diverse boeken over het joodse karakter van de bijbel. Zie ook zijn website: www.petervantriet.nl. Hij beschrijft de betekenis van ‘oogsten’ in de Bijbel. De foto’s zijn gemaakt door Paul de Vries in Ethiopië, waar het dorsen, met behulp van ossen, en het wannen van de graanoogst Bijbelse taferelen oplevert.

Oogsten speelt een belangrijke rol in de Bijbel. Er werd geoogst in voorjaar en najaar. Het was een tijd van vreugde, waarvan de symboliek verbonden is met het aanbreken van de messiaanse tijd. Maar na het oogsten volgde het dorsen van graan en het persen van druiven en olijven: koren en sap moesten immers van het kaf en het vruchtvlees gescheiden worden! De symboliek van dorsen en wannen is dan ook verbonden met de ‘dag des oordeels’, de schifting van goed en kwaad. Oogsten is in de Bijbel niet alleen een economische maar ook een religieuze en maatschappelijke activiteit. Het gaat om handelingen waarin God en de medemens voortdurend partij zijn. Om te beginnen moest op de akkers de ‘hoek van het veld’ ongemaaid blijven voor de armen. Ook moesten aren die bij het oogsten op de grond vielen, blijven liggen voor de ‘nalezing door de armen’. Daarna was God aan de beurt. In de Tora is al het land van Hem en dus ook alles wat het voortbrengt. Vandaar dat de eerstelingen van de oogst aan Hem werden ‘teruggebracht’ in de tempel als erkenning van Zijn koningschap. Vervolgens werd de eerste tiende van de oogst afgezonderd voor de levieten en de priesters om hun werk in de samenleving en het heiligdom te kunnen doen. Tempel- en offerdienst vormden daar een ‘theologie van daden’– het zichtbaar maken van Israëls geloof – zoals het jodendom dat vandaag ook zonder tempel nog altijd is. Tot slot werd er een tweede tiende van de oogst afgezonderd, alweer voor de armen maar ook om pelgrimsreizen naar Jeruzalem te kunnen maken. Wat overbleef was voor de landbouwer zelf. Oogsten heeft in de Tora dus alles te maken met godsbesef en medemenselijkheid.

Schoven

8

Ook in de bijbels-joodse kalender speelt oogsten een belangrijke rol. Pèsach (pasen) in het vroege voorjaar is het feest van de gersteoogst. Op de tweede dag van Pèsach werd in de tempel in Jeruzalem de eerste gersteschoof (de eersteling) aan God aangeboden. Op die dag begon de omertelling (schoventelling): elke dag werd namens het volk een nieuwe schoof naar de tempel gebracht, vijftig dagen lang. Op de vijftigste dag was het Sjavoe’ot (Pinksteren), dan begon de tarweoogst. Op Sjavoe’ot werd en wordt in de synagoge het boek Ruth gelezen, een oogstverhaal bij uitstek met messiaanse trekken. En dan was er na de zomer nog Soekkot (loofhuttenfeest), het feest van de druivenoogst. Zeven dagen lang werd een deel van de dag in loofhutten doorgebracht.

Nu nog is dat zo in Israël: in de eigen tuin, op het balkon, in het stadspark, op het terras voor het café, op het plein bij het stadhuis, mooi om eens mee te maken.

Oogst van pelgrims Opmerkelijk is dat alledrie genoemde feesten pelgrimsfeesten zijn. In Jezus’ tijd stroomden jaarlijks honderdduizenden joden vanuit de hele wereld naar Jeruzalem om in en rond de tempel de vieringen mee te maken. Al weken van te voren reisden grote groepen over land en over zee om op tijd aanwezig te zijn, om de ceremonies te kunnen uitvoeren en om Tora te studeren bij de joodse leraren die in de zuilengangen van de tempel hun leerhuizen hadden. Ook deze ‘oogst van pelgrims’ werd drie keer per jaar in Jeruzalem binnengehaald en was belangrijk voor de verspreiding van Torakennis onder de joden in de hele wereld. Maar na oogsten kwam dorsen, want de pelgrims konden na het feest veel juridische kwesties voorleggen aan de gerechtshoven in Jeruzalem.

Oogst van volken Dit alles is de achtergrond van Jesaja’s visioen over het komende vrederijk (Jesaja 2 vers 2-4): “En het zal geschieden in het laatste der dagen: dan zal de berg van het huis van de Eeuwige vaststaan [….] en alle volken zullen daarheen stromen en zeggen: Komt, laten wij opgaan naar de berg van de Eeuwige, naar het huis van Jakobs God, opdat Hij ons zal leren over zijn wegen en opdat wij zijn paden bewandelen. Want uit Sion zal de Tora uitgaan en het woord van de Eeuwige uit Jeruzalem.” Jesaja zag een ‘oogst van volken’ die wordt binnengehaald om Tora te leren. Maar hij zag ook dat na de oogst het dorsen komt, want hij vervolgt met de woorden: “En Hij zal rechter zijn tussen volk en volk en rechtspreken over machtige natiën.” Tora leren en naleven brengt immers ook aan het licht wat kaf en wat koren is om van elkaar te scheiden. Pas als die fase doorlopen is, kan het vrederijk werkelijk tot bloei komen: “Dan zullen zij hun zwaarden tot ploegscharen omsmeden en hun speerpunten tot sikkels. Geen volk zal tegen een ander volk het zwaard opheffen, zij zullen de oorlog niet meer leren.” Het is een eeuwenoud en tegelijkertijd nog zeer actueel visioen. Helaas is het nog altijd niet zover. Dat kunnen we dagelijks zien als we in de wereld om ons heen kijken. Er moet nog veel geoogst en nog veel gedorst worden. Er moet nog veel Tora worden geleerd.

... en wij zullen opstaan Een van de mooiste ‘oogstliederen’ die te vinden zijn in het nieuwe Liedboek, is ‘De steppe zal bloeien’, Lied 608. De tekst is van Huub Oosterhuis, bij Jesaja 35, de melodie van Antoine Oomen. Dit ‘lied van de opstanding’ past ook in deze tijd van het jaar: het wordt op de laatste zondag van het kerkelijk jaar, als de overledenen worden herdacht, in veel kerken gezongen.

Column Wie zaait… “Heb je nog wat voor mij?” De caissière moet vast even verbouwereerd hebben gekeken na de vraag van de assertieve vijfjarige. Dat krijg je als supermarkten regelmatig wat weggeven, want wie zaait…. Had ze nog wat voor hem? Nou, eh… alleen een pakje met twee schuursponsjes? Een kinderhand blijkt gauw gevuld en de schuursponsjes worden die avond trots aan de visite getoond. Iets wat je zelf niet bezit is – hetzij tijdelijk – des te leuker als je er mee kunt spelen. Dat ondervond ook een meisje bij de kinderoppas. Ze was helemaal weg van zo’n apparaatje waarmee je figuurtjes uit kunt ponsen. Na de kerkdienst moest ze het weer inleveren. Ach, zei de eigenaresse van het ponsje, ze mag het wel houden hoor. Lief bedoeld natuurlijk, maar het kind had het juist zo mooi gevonden omdat ze het thuis niet had. De kans is groot dat het binnen een dag of twee uit de gratie was, want zo gaat dat. En als ze er nog wel gebiologeerd door was, vrees ik voor de gordijnen…

2. De ballingen keren. Zij keren met blinkende schoven. Die gingen in rouw tot aan de einden der aarde, één voor één, en voorgoed, die keren in stoeten. Als beken vol water, als beken vol toesnellend water, schietend omlaag van de bergen. Met lachen en juichen die zaaiden in tranen, die keren met lachen en juichen. 3. De dode zal leven. De dode zal horen: nu leven. Ten einde gegaan en onder stenen bedolven: dode, dode, sta op, het licht van de morgen. Een hand zal ons wenken, een stem zal ons roepen: Ik open hemel en aarde en afgrond. En wij zullen horen, en wij zullen opstaan en lachen en juichen en leven.

In mijn woonkamer staat al jaren een vaasje met enkele papegaaienveren. De vijfjarige jongen kreeg deze ineens in de gaten. Of hij die mocht hebben? Nee, dat mocht niet, maar uit een inmiddels flink geslonken voorraadje kon ik nog wel een kleine, kleurige veer voor hem opdiepen. Het was hem duidelijk te min, hij wilde zo’n lange. Het leek me niet zinvol hem te vertellen dat hij zo’n zelfde lange veer drie jaar terug al eens van mij had gekregen, want dat is voor hem meer dan een half leven geleden. Hij nam de kleine veer toch maar aan. Vlak voor het naar huis gaan probeerde hij toch de beproefde methode maar weer eens: “Heb je nog wat voor mij?”. Nee, joh, je hebt al een veer van me gekregen. Maar moet ik de volgende keer daar niet anders op reageren bedacht ik later? Ja hoor, ik heb een kus en een knuffel voor je! Dan is het snel uit met vragen, vrees ik. Het is jammer dat de ‘heb je nog iets voor mij’-vraag slaat op materiële zaken. En eerlijk is eerlijk, ook ik vind het leuk om bij de supermarkt iets moois of grappigs gratis te krijgen bij een product. We vinden het vast allemaal leuk om onverwachts een cadeautje van iemand te krijgen, hoewel we het waarschijnlijk helemaal niet nodig hebben. En toch zou het waardevol zijn om een immaterieel antwoord te kunnen bedenken op de vraag ‘heb je nog iets voor mij’. Dat je iemand een gevoel van waardering geeft, dat-ie er toe doet. Als je dát kunt zaaien… wat zal de oogst dan mooi zijn! Saskia Dankers

9

Aandacht voor Reis naar Iona in voorbereiding Ds. Margo Jonker, sinds 30 juni als predikant verbonden aan de Open Kring, heeft samen met Marije Mazereeuw een aantal actviteiten voorbereid die te maken hebben met een mogelijke pelgrimage naar Iona. Marije was stagiaire in de Oosterkerkgemeente en werd door Margo begeleid. In mei 2014 zou Margo opnieuw die pelgrimage willen organiseren, in samenwerking met de Oosterkerkgemeente.

Keltisch kruis op Iona, gefotografeerd in 2008 tijdens de pelgrimage van een groep uit De Hoeksteen

Op 2, 16 en 30 oktober zal een serie activiteiten plaatsvinden rondom Keltische kruisen, waarvan het hoog kruis van Iona een voorbeeld is. Er zijn verschillende van dit soort kruisen. Sommigen zijn ook wat dichter bij huis te bewonderen bijvoorbeeld in de Verrij-

zeniskerk. Op 2 oktober kunnen geïnteresseerden deze kruisen bekijken. Deze avond begint om 19.30 uur in de Oosterkerk. Op 16 oktober in de Open Kring en 30 oktober op een nog te bepalen locatie kunnen deelnemers zelf op een creatieve manier een Keltisch kruis maken. Deze avonden beginnen om 20.00 uur. Alle belangstellenden zijn welkom bij deze activiteiten, maar die kunnen wellicht mensen motiveren tot het maken van een bezinnende reis naar Iona. Deelnemers zijn een week te gast bij de Ionacommunity, op het eiland aan de noordwestkust van Schotland. Voor meer informatie, zowel over de avonden als de pelgrimage: [email protected], tel. (038) 452 54 08.

Musicalgroep zoekt regisseur De Musicalgroep Oosterkerk laat al spelend en zingend Bijbelse verhalen tot leven komen. Wegens het vertrek van de huidige regisseur is de groep op zoek naar een vervanger. Gedacht wordt aan een enthousiaste man of vrouw die samen met de groep leven in de brouwerij brengt en mensen aan het denken zet! Belangstellenden worden uitgenodigd een keer bij ons te komenkijken. De repetities zijn op woensdag in de Oosterkerk van 20.00 uur tot 22.00 uur. Op dit moment wordt de laatste hand gelegd aan de voorbereidingen van de uitvoering van de musical ‘Maria’, op 10 november in de Open Kring. In november begint de groep met een nieuwe musical, die weer ongeveer één tot anderhalf jaar in beslag neemt. Het regisseren van de musical als project in het kader van een opleiding is mogelijk. Vragen kunnen per mail worden gesteld aan dirigent Geeske Koopman-Ridderbos: [email protected], of via: [email protected]

Liederen van verlangen In het Dominicanenklooster wordt in samenwerking met de Oosterkerk dit najaar een serie avonden gewijd aan de pelgrimspsalmen. Dat zijn gebeden van heimwee en hoop, liederen van verlangen naar thuis, liederen van vreugde op weg naar Gods huis.

In vier bijeenkomsten wordt gemediteerd over Psalm 137, 84, 126 en 122 en gezocht naar hun oorsprong. De soms klagende, soms uitbundige klanken van typisch joodse muziek helpen om hun essentie te ervaren en in de dans wordt verlangen en vreugde belichaamd.

Deze avonden zijn op dinsdag 15 en 29 oktober, 12 en 26 november van 20.00 – 22.00 uur. De begeleiding is in handen van ds. Iemke Epema (Oosterkerk), pastor Anneke Grunder (Dominicanenkerk) en Susanne de JongTennekes voor dans (Thomashuis).

Bijbel en internet Op woensdag 30 oktober wordt in de Oosterkerk een informatieavond gehouden over Bijbel en internet, de mogelijkheden om met de Bijbel te werken op pc, laptop, smartfoon of tablet. Het gebruik van het programma OLB staat centraal en wordt gedemonstreerd. OLB staat voor Online Bible, een complete bibliotheek van Bijbelvertalingen, concordanties, woordenboeken, uitleggingen en afbeeldingen. De bijeenkomst duurt van van 20.00 tot 22.00 uur, inleider is Jelle Zijlsta. Wie zich voor 23 oktober opgeeft, krijgt vooraf informatie gemaild door [email protected], tel. (038) 454 25 62. Maar ook zonder opgave is men welkom. Zie ook www.onlinebible.org/html/dut

Anders in de kerk

10

Vijf jaar geleden zijn in de Oosterkerkgemeente twee informatieavonden gehouden rond het thema ‘Kerk en homoseksualiteit’, één voor jongeren, één voor ouders/ouderen. Daaruit zijn ontmoetingsavonden voortgekomen die

zijn gehouden in het gebouw van het COC en de laatste keren in de Oosterkerk. Ook dit jaar is weer een bijeenkomst gepland. Bezoekers wisselen van gedachten over een thema dat te maken heeft met geloof, kerk en homoseksuali-

teit. De bijeenkomst vindt plaats in de Oosterkerk op donderdag 14 november om 20.00 uur. Inlichtingen: [email protected], tel. (038) 452 46 60.

Oosterkerk 125 jaar: oude strijdbijlen begraven Op zondag 29 september vierde de Oosterkerkgemeente dat 125 jaar geleden haar kerkgebouw werd ingewijd. Aan dit jubileum is ook een brochure gewijd: ‘De Oosterkerk 125 jaar – van scheiden naar helen en verder’, geschreven door Henk Moerman. De brochure kost €5,- en is te bestellen via e-mail: [email protected], tel. (038) 422 04 50. Joost van Belois sprak met de auteur en met emeritus predikant Dick van Santen over een bewogen stuk kerkgeschiedenis: de Doleantie. Op 21 april 1888 werd de eerste steen gelegd voor de Oosterkerk en binnen een half jaar vond de ingebruikname plaats door de ‘Nederduits Gereformeerde Kerk, dolerend’. Het woord dolerend verbergt veel pijn, want het drukt de scheiding uit met de vaderlandse kerk (bekend als de hervormde kerk) en kent tegelijkertijd het gevoel van trots en zelfbewustheid: het is maar gelukt een eigen kerk te bouwen en te financieren. Een kerk die dr. Abraham Kuijper volgt in zijn weg terug naar de Dordtse Kerkorde van 1618/19 en naar de drie Formulieren van Enigheid. Niet langer een door de staat gereglementeerde kerk, niet langer een landelijke synode die de dienst uitmaakt, niet de dominees en de regenten die het beleid bepalen maar de plaatselijke gemeente en de kerkenraad. Niet de Verlichting en daarbij horende vrijzinnigheid maar terug naar het orthodox calvinistische fundament van menselijke zondigheid en goddelijke genade. Henk Moerman heeft de archieven geraadpleegd en ander kerkhistorisch materiaal. Hij heeft daarvan een brochure gemaakt met het doel ‘te weten waar je vandaan komt’.

Scheiden Het valt op, vindt Dick van Santen, hoe scherp indertijd de verhoudingen lagen. “De toon van de door Moerman genoemde stukken doet me denken aan de felheid van de discussies rond de Vrijmaking in 1944”. Onverzoenlijk van toon, harde bewoordingen. Toch, in de scheiding kan men ook een emancipatiebeweging van het gemeentelid herkennen: van domineeskerk naar zelfbewuste leken. De bouw verliep zonder problemen. Architect was J.W Meyer uit Amsterdam die ook de bouw van een Doleantiekerk in Delft begeleidde. Uitgangspunt was duidelijk: woordverkondiging. Veel zitplaatsen dus, preekstoel centraal, en zo goedkoop mogelijk. Zo werd de afstand tussen de banken teruggebracht tot 75 centimeter, de preekstoel kreeg een rechte trap in plaats van een gedraaide. Een orgel was van later zorg. Voor de geldwerving kwam er een intekenlijst, enkele gemeenteleden financierden een hypotheek en er werden renteloze en rentende aandelen geplaatst in de gemeente. De kerkenraadsleden stonden borg! De inwijding vond plaats op 25 september 1888. Ds. Boonstra preekte over Johannes 4 vers 19-21. Nogmaals werd het standpunt van de dolerenden toegelicht en de hervormden verweten dat bij hen de reglementen het hoogste gezag hebben en niet de leer.

Helen Nu, 125 jaar later, aldus Moerman, zitten de nazaten van de kemphanen van toen broederlijk en zusterlijk samen in de Oosterkerk. Een ingrijpende verbouwing heeft de ruimte aan de huidige inzichten aangepast. Wel is er nog steeds sprake van een ‘hervormd’, respectievelijk ‘gereformeerd’ kerkgevoel. Identiteit zit soms diep. Maar de oude strijdbijlen zijn begraven. Er is de wil en de energie om verder te gaan: als gemeente die ‘leert’ en ‘viert’, in de kerk en in de wereld.

Zin in kerk! Op donderdag 21 november begint in de Oosterkerk een serie van vier bijeenkomsten over kerk-zijn vandaag. Vier verschillende kanten van het kerk zijn komen in deze serie aan bod. De eerste avond gaat over ‘Geloven in een seculiere tijd’. In de 21e eeuw is geloven en deel uitmaken van een kerkelijke gemeenschap niet meer vanzelfsprekend. Hoe is dat zo gekomen? Is een gelovige levenshouding daardoor

moeilijker geworden of juist niet? Inleider is ds. Iemke Epema. Op donderdag 9 januari is prof. dr. Rick Benjamins van de Protestantse Theologische Universiteit de inleider. ‘Spreken over God vandaag’, is de titel van zijn inleiding. Op dinsdag 11 maart vertelt Joke Wisseborn van het Leger des Heils IJsselland over de betekenis van de kerk vandaag in de pastorale en diaconale praktijk. Ten slotte wordt op zaterdag

24 mei onder leiding van Heidi Schröder een excursie gehouden naar pioniersplek protestants klooster in Jorwerd. De eerste drie avonden worden gehouden in de Oosterkerk en beginnen om 20.00 uur. Belangstellenden uit alle wijkgemeenten kunnen zowel de hele serie meemaken als één van de bijeenkomsten.

Zin in film? Samen naar een goede film kijken met de mogelijkheid er over na te praten. Dat is een nieuwe gezamenlijke activiteit van Oosterkerk, Thomas a Kempisparochie en Dominicanenkerk. Op vrijdagavond 8 november wordt vanaf 19.30 uur in de Refter van het Dominicanenklooster (Assendorp) Jagten (2012) vertoond. Een aangrijpende film waarin wordt verteld hoe een gerucht over de mishandeling van een kleuter door een leraar zich verspreidt in een kleine gemeenschap. En welke diepgaande gevolgen dit heeft. Entree: € 4.- inclusief consumptie. Begeleiding: pastor Hans Schoorlemmer. 11

Aandacht voor Derde Israëlreis in 2014

In 2010 en 2012 heeft een groep gemeenteleden uit de Adventskerk een reis gemaakt naar Israël. Zij bezochten de Bijbelse plaatsen voor het eerst of hernieuwden hun kennismaking met het land van de Bijbel. De deelnemers kwamen enthousiast en geïnspireerd terug. De foto is gemaakt in Jeruzalem: het indrukwekkende uitzicht op de oude stad. Dit succes heeft geleid tot de organisatie van een derde reis naar Israel. De reis wordt gehouden van 9 t/m 19 maart 2014. Per luxe airconditioned bus gaat de reis van Dan tot Beersheba. Onderweg wordt een simpele lunch of een picknick verzorgd. De groep logeert in kibbutzim en hotels in Nathanja, Tiberias, Jeruzalem, de Negev woestijn en Tel Aviv. De reis is ongedwongen en veelzijdig van opzet en wordt begeleid door een ‘eigen’ joodse, Nederlands sprekende gids. Er zijn twintig plaatsen beschikbaar. Meer informatie en het volledige programma met reisgegevens is beschikbaar bij Anneke van der Meulen (reisleider), Westenbergmate 53, 8014 MG Zwolle, tel. (038) 4652579 /06-53720539 of per email: [email protected]

Weg van leven in Adventskerk In de wijkgemeente Adventskerk loopt in het seizoen 2013-2014 het project ‘Weg van Leven’. In dit project staat de innerlijke weg centraal die mensen gaan in het concrete leven van alle dag, met zijn vreugde en verdriet, verwondering en ontreddering, vinden en verliezen, weten en twijfelen, slagen en falen, verbondenheid en eenzaamheid. ‘Weg van Leven’ is een project voor persoonlijke geloofsverdieping en gezamenlijk geloofsgesprek. Het gezamenlijk geloofsgesprek over vooraf bekende thema’s vindt plaats in een zevental groepsbijeenkomsten. Dit project valt samen met een studieopdracht van ds. Hans Tissink in het kader van zijn opleiding Geestelijke Begeleiding. De bijeenkomsten zijn op de woensdagen 9 oktober, 6 november en 11 december 2013 en 8 januari, 5 februari, 12 maart en 9 april 2014. Van 20.00 tot 22.00 uur in wijkcentrum SIO. Inleider is Hans Tissink, tel. (038) 337 44 06, e-mail : [email protected] De kosten zijn € 2,- voor koffie of thee. Opgave via [email protected]

Gedachten over gedichten Om je in een gedicht te verdiepen is boeiend en inspirerend. Vooral als je dit samen met anderen doet. Op de woensdagen 2,16 en 30 oktober wordt daar tijd voor gemaakt in wijkcentrum SIO van 9.30 tot 11.30 uur.

Leidraad voor de bijeenkomsten van dit jaar is ‘Vrijheid’. De eerste twee bijeenkomsten zijn gericht op wat bepaalde gedichten oproepen. Voor de derde bijeenkomst gaan de deelnemers zelf op zoek naar een gedicht dat voor hem of

haar veelzeggend is. Nelleke Eygenraam en Hadewieg Louissen hebben de leiding van de bijeenkomsten, de kosten bedragen € 2,- per keer. Voor informatie: [email protected] Opgave via: [email protected]

Bezoek aan Zwolse synagoge De eerste zondag van oktober is het voor de Protestantse Kerk Nederland Israël-zondag. Dan is er meer dan anders aandacht voor de onopgeefbare verbondenheid met het volk Israël. In dit kader bestaat de mogelijkheid op maandag 7 oktober een bezoek te brengen aan de Zwolse synagoge met een rondleiding en uitleg over de Joodse godsdienst, rituelen en gebruiken. Tijdens de bezichtiging van de tentoonstelling ‘Joods leven in en om Zwolle’ wordt verteld over de joodse historie en traditie. Belangstellenden kunnen zich vanaf 19.50 uur verzamelen bij de synagoge aan de Samuel Hirschstraat. Om 20.00 uur begint het bezoek. Voor mannen zijn keppeltjes beschikbaar. De kosten zijn € 4,- per persoon, graag gepast te betalen. De avond gaat door als zich minimaal vijftien deelnemers hebben gemeld. Voor informatie: Anneke van der Meulen, tel. (038) 4652579, of [email protected]

Gespreksgroep voor ouders Geloven met kinderen van 4-12 jaar is het thema van bijeenkomsten voor ouders, die plaatsvinden bij een van hen thuis. De eerste bijeenkomst is op vrijdagavond 11 oktober bij Mieke Pinxterhuis, Hoefslagmate 10, vanaf

20.00 uur. Het thema van de eerste avond is: Hoe kan ik het nieuwe Liedboek thuis met mijn kinderen gebruiken? Het is de bedoeling eens in de zes tot acht weken bij elkaar te komen en telkens andere thema’s te kiezen. De

gespreksleiding berust bij Dirk-Jan Steenbergen, Nelleke Eygenraam of Hans Tissink van de Adventskerk. Voor informatie/opgave: ds. Hans Tissink, tel. (038) 337 44 06, e-mail: [email protected]

Bibliodrama in Oosterkerk

12

Voor wie samen met anderen wil zoeken naar verdieping in geloof en leven, is er in de Oosterkerk gelegenheid om bibliodrama te spelen. Deelnemers leven zich in in een Bijbelverhaal en komen zo tot verrassende ontdekkingen over hun eigen levensverhaal, over een ander, over God. De bijeenkomsten zijn op de maandagavonden 28 oktober, 2 december, 13 januari, 3 maart en 12 mei, steeds van 19.30 tot 22.00 uur. De leiding berust bij ds. Wim Hortensius en pastor Hans Schoorlemmer van de Thomas à Kempisparochie. Inlichtingen en aanmelding: [email protected].

Museumviering Lutherse Gemeente Op zondag 30 oktober 2011 vierde de Lutherse gemeente de eredienst bij de buren, Museum De Fundatie. Op 20 oktober is er opnieuw een museumviering. Deze dienst begint om 10.00 uur in De Fundatie en zal worden gehouden in de nieuwe bovenzaal van het museum. De viering sluit aan bij de videokunst in de tentoonstelling ‘The way I see it’ van Pieter Henket, waarin ‘wachten’ een belangrijk thema is. Wie naar de dienst wil komen zou voorafgaand aan 20 oktober eens een bezoek aan het museum kunnen brengen om de tentoonstelling te ervaren. Tijdens de viering kan wellicht op die ervaring worden teruggegrepen.

Cursus Leren van Luther, deel 2 De cursus ‘Leren van Luther’ krijgt in 2013 en 2014 een vervolg. Dezelfde predikanten zullen met evenveel enthousiasme nieuwe onderwerpen bespreken, zoals Maarten Luthers visie op het Heilig Avondmaal en de vraag hoe het eigenlijk gesteld was met Luthers tolerantie en zijn kijk op de vrijheid. De folder van de cursus wordt onder meer via de website van de Lutherse Gemeente beschikbaar gesteld. De avonden in Zwolle worden in de Oosterkerk gehouden, vanaf 19.30 uur, op de woensdagen 2 en 23 oktober, 13 november, 4 december en 8 januari. Wie niet op tijd is voor de eerste bijeenkomst, kan ook op de tweede cursusavond nog aanschuiven. In de folder staan alle plaatsen en data, wie verhinderd is kan mogelijk elders een avond inhalen. Opgave via: [email protected]; tel. (038) 230 32 70. De kosten van de gehele serie bedragen € 20,- per persoon. Betaling geschiedt contant bij aanvang van de cursus.

Vakantie Bijbel Klub in Westenholte – ook in de herfst! In de zomervakantie was er weer drie ochtenden Vakantie Bijbel Klub in Westenholte. Deze keer werden de kinderen en vrijwilligers gastvrij ontvangen in de kantine van voetbalvereniging WVF. De kinderen hebben enthousiast gezongen, gelachen om de poppenkast en er waren drie verhalen uit de Bijbel rond het thema Té gek! over mensen die iets

heel onverwachts moesten doen: Noach, Abram en Nicodemus. Daarbij waren weer leuke knutselwerkjes. Ook in de komende herfstvakantie kunnen de kinderen van Westenholte en omstreken weer genieten van een ochtend Vakantie Bijbel Klub. Het wordt geen standaardochtend maar er komt een ‘Té gekke’ voorstelling. Meer informatie komt op www.stinskerk.nl

Ook kerstartikelen op boekenmarkt Emmaüskerk Op zaterdag 26 oktober van 9.00 tot 12.00 uur wordt in de Emmaüskerk weer een boekenmarkt gehouden. De opbrengst is bestemd voor Ancora, de Zwolse zang- en muziekgroep voor mensen met een verstandelijke beperking. Om op de markt zoveel mogelijk goede boeken, cd’s en dvd’s en tevens kerstartikelen te kunnen aanbieden, is de organisatie op zoek naar mensen die deze artikelen beschikbaar stellen. Op de maandagen 7, 14 en 21 oktober van 19.00 tot 20.30 uur, kunnen de boeken en andere spullen worden ingeleverd in de Emmaüskerk, Campherbeeklaan 53.

Kledingactie voor Mensen in Nood Op zaterdag 5 oktober vindt in Zwolle de jaarlijkse inzemeling van Sam’s Kledingactie voor Mensen in Nood plaats. Goede, nog draagbare kleding, schoeisel en huishoudtextiel kan van 10.00 tot 12.00 uur in gesloten plastic zakken afgegeven worden op de volgende adressen. De Hoeksteen, Scheldelaan 141;

Dominicanenkerk, Assendorperdijk; De Hoofdhof, Kerkweg 26; Verrijzeniskerk, Bachlaan 148; Stinskerk, Westenholterweg 19; Jozefkerk, Ministerlaan 203 en Transportbedrijf Van Krevel, Herfterlaan 50. Buiten deze inzameling kan het gehele jaar kleding worden ingeleverd bij de heer W. Eijkelkamp, Herfterlaan 28a; de familie Koppenrade,

Lovinkbeek 35 en bij mevrouw M.J. van der Heyden, Mr. P.J. Oudlaan 61. De opbrengst van de ingezamelde kleding gaat naar de ontwikkelingsprojecten van Cordaid Mensen in Nood. Voor meer informatie over Sam’s Kledingactie en de gesteunde projecten zie www.samskledingactie.nl of bel naar (073) 687 10 60.

Leerhuis over de Bergrede Op drie avonden staat de Bergrede uit het Evangelie volgens Matteüs centraal. Deze kernteksten van het christelijk geloof worden besproken aan de hand van de Duitse theoloog Dietrich Bonhoeffer (1906-1945), in zijn boek Navolging, geschreven tussen 1935 en 1937 in Nazi-Duitsland, en de Nederlandse theoloog Bert ter Schegget (1927-2001), in zijn boek Een hart onder de riem, geschreven in 2001. De deelnemers aan dit leerhuis ontvangen ruim van te voren een leesgids om zich goed te kunnen voorbereiden. De avonden zijn op de donderdagen 31 oktober, 21 november en 12 december, van 20.00 tot 22.00 uur in wijkcentrum SIO. De kosten bedragen per keer € 2,- voor koffie of thee en eenmalig € 1,50 voor de leesgids. Inleider is ds. Nelleke Eygenraam, tel. (038) 452 52 23, e-mail: [email protected] Opgave via: [email protected]

13

Aandacht voor Israëlmaand in Sionskerk Oktober is in de Sionskerk Israëlmaand. De kerkdiensten gaan over Israël, over de God van het verbond, over de Messias van Israël, Jezus, over de joodse wortels van ons geloof, over de verbondenheid tussen Israël en christenen. De gemeente leeft mee met de joodse gemeenschap in Zwolle door gebed en onderling contact. Op 8 oktober wordt in de Sionskerk de Israëlavond gehouden. Ds. Henk Poot spreekt over ‘Gezegend om tot zegen te zijn’. De avond begint om 20.00 uur.

Nieuwe website De Sionskerk viert haar 30-jarig bestaan onder meer met een nieuwe website, opgezet door het PR-team. Steeds meer mensen zoeken informatie via internet. Veel mensen die lid worden van de Sionskerk oriënteren zich vooraf ook via de website. Hier is informatie te vinden over alle activiteiten van de gemeente. Zie www.sionskerkzwolle.nl

Adem voor de ziel Gebed is de adem voor de ziel, de adem voor de gemeente. In de Sionskerk komen mensen regelmatig bijeen om te bidden. Tijdens de zondagse kerkdiensten bidt de gemeente samen; als in de kerk het Onze Vader wordt gebeden, luidt de klok. In de kerk ligt een voorbedeboek. Daarin kan iedereen gebedspunten schrijven. Elke eerste en derde zondag van de maand kan men persoonlijk voor zich laten bidden na de dienst. Buiten de kerkdiensten zijn er verschillende gebedskringen. Op elke eerste maandag van de maand van 19.30 -20.15 uur in de kerk en op elke derde woensdag van de maand van 10.00 tot 11.00 uur thuis bij de familie Scheper, Noord 26. Op elke tweede dinsdag van de maand van 19.30 tot 21.00 uur staat het samen op een andere manier de Bijbel lezen centraal in Lectio Divina. En op elke derde maandag van de maand wordt in de kerk een gebedslunch gehouden van 12.00 tot 13.00 uur. Contactpersoon voor het gebed is Wim Scheper, tel. (038) 454 68 99.

Christen zijn en leiding geven Christen zijn en leidinggeven in het bedrijfsleven: hoe doe je dat? Wat voor leider ben jij? Wat in je werk levert spanning op en waar krijg je energie uit? Maakt het christelijk geloof verschil op de werkvloer? Hoe ga je in de crisis om met ontslag en (dreigend) faillissement? En hoe zit een bedrijfsleider in de kerk? Belangstellenden kunnen hier met elkaar over praten tijdens de najaarsbijeenkomst in de Sionskerk op maandag 18 november. De bijeenkomst vindt plaats bij een van de deelnemers op de zaak. Op 2 april 2014 is de voorjaarsbijeenkomst voor managers gepland. Voor informatie: ds. H. Evers, tel. (038) 455 06 50.

Nieuw seizoen Gespreksgroep 50plus Gespreksgroep 50plus die bijeenkomt in de Oosterkerk, presenteert het programma voor het seizoen 2013/2014, voor zover dat nu bekend is. De bijeenkomsten beginnen om 10.00 uur. De kosten bedragen €4,per ochtend, inclusief koffie en thee. Het seizoen wordt geopend op woensdag 16 oktober met een lezing over de Deense theoloog en filosoof Søren Kierkegaard, door

dr. P.H. Vos, docent Ethiek aan de Protestantse Theologische Universiteit te Amsterdam. Hij is gepromoveerd met een dissertatie over Søren Kierkegaard. Op 20 november spreekt dr. Peter van ‘t Riet, over de filosofie van het scheppingsverhaal. Dr. Van ’t Riet is auteur, redacteur en vertaler van boeken, brochures en artikelen over het joodse karakter van de bijbel en de betekenis

van het jodendom voor het christendom. Na de jaarwisseling zijn de bijeenkomsten op 15 januari, 19 februari, 19 maart en 16 april. Over het programma meer in de volgende nummers van Gaandeweg. Voor meer informatie: Frits Slothouber, tel. (038) 422 90 97, e-mail: [email protected]

Basisbeweging de Werkplaats viert 45-jarig bestaan Belangstellenden zijn op zondag 13 oktober welkom bij de viering van het 45-jarig bestaan van de Werkplaats, de Basisbeweging Zwolle. Dit gebeurt in gebouw de Bazuin, Jupiterstraat hoek Mombaerstraat, waar de groep ook iedere tweede zondag van de maand bijeenkomt. Vanaf 10.00 uur is er koffie en gebak en om 10.30 uur begint een feestelijke dienst. Daarna wordt op een informele manier aan tafels van vijf mensen met elkaar gesproken over ‘vormen van maatschappelijke betrokkenheid’. Er is dan ook gelegenheid om op te scheppen van het lopend buffet. De lustrumviering wordt om 14.30 uur afgesloten, maar wie dat wil kan ook eerder weggaan. De Werkplaats is een podium voor mensen die zoeken naar inspiratie voor hun handelen dichtbij en veraf. Een gemeenschap die met elkaar levensbeschouwelijke en spirituele inzichten wil delen met respect voor ieders mening. Twee of drie mensen bereiden een viering voor, waarin zij op een persoonlijke manier een (Bijbel)tekst uitleggen. De aanwezigen zingen, voeren gesprekken en luisteren naar elkaar om inzichten rond zingeving en maatschappelijke betrokkenheid te verdiepen. Voor nadere informatie: www.basisbewegingzwolle.nl 14

Sionskerkers actief in Zambia

Tijdens de compostactie werden 1200 zakken compost rondgebracht.

Na een jaar van voorbereiden hoopt een groep van twaalf mensen, waarvan zes leden van de Sionskerkgemeente, op 7 oktober voor een paar weken naar Zambia te gaan. Het zal geen luie vakantie worden, zij gaan meewerken in een ontwikkelingsproject. Namens de groep geven de Sionskerkers antwoord op een aantal vragen. Hoe ontstaat zo’n groep? “In dit geval ligt het initiatief bij de Stichting Afrika 2007 Zwolle. Daar komen vanuit het Afrikaanse continent regelmatig hulpvragen binnen. Er gaat een algemene oproep uit naar het netwerk van de stichting om te kijken wie er belangstelling heeft om mee te doen aan een projectreis. Meestal komen er op de eerste informatie avond zo’n 20 á 30 mensen. Daar wordt dan over het tijdstip en doel van de reis gesproken. En niet te vergeten over de inspanningen die van de deelnemers worden verwacht. Er volgt een maand waarin ieder voor zich een principebesluit moet nemen. Dit kan voor de kandidaten een moeilijk proces zijn. Ze zijn enthousiast over de mogelijkheid, maar aan de andere kant lukt het soms praktisch niet vanwege tijd, gezin, werk en soms geld.”

Wat gebeurt er in het voorbereidingsjaar? “Neem nu het Zambia project. De vraag was om te helpen met landbouwtraining en het maken van regenwateropvang. De Stichting ‘Geef de kinderen van Mpongwe toekomst’ is al meer dan tien jaar actief in de Copperbelt en bouwt er aan een schoolcomplex, waar jongeren (een groot deel is aids-wees) een vak kunnen leren: lassen, timmeren, kleding maken. Zambia is een vruchtbaar land en het is zinvol betere landbouwmethoden te introduceren. Voldoende water is heel belangrijk om de oogsten beter en zelfs meerdere malen per jaar mogelijk te maken. Er wordt contact gezocht met de organisatie ter plaatse en geïnventariseerd waar de meeste behoefte aan is. Binnen de projectgroep worden subgroepjes samengesteld, die tijdens het voorbereidingsjaar acties op touw zetten om geld bij elkaar te krijgen, de organisatie van de reis, de inhoud van het project, bezinning en voorlichting. Elke maand is er een teambijeenkomst, waarbij de voortgang van de voorbereidingen wordt besproken, maar ook echt aan het team wordt gewerkt. Het team moest flink aan de bak met het maken van stamppotten voor zoveel mogelijk mensen (bijna 400 in 2012), het rondbrengen van 1200 zakken compost, het verzorgen van 92-weggeef ontbijtjes. Ook het functioneren binnen een groep wordt getraind, want straks zit je drie weken op elkaars lip onder soms emotioneel zware omstandigheden! Boven alles merken wij dat zoiets je ook geestelijk vormt, doordat je samen bidt en nadenkt. We hebben samen ook een heleboel plezier, want anders zou je het niet redden.” Hoe staat het er nu voor? Met steun van de organisatie Wilde Ganzen, die een premie geeft over het ingezamelde geld, hebben we bijna

€25.000 euro bij elkaar geharkt. Het is nu ook duidelijk, dat wij de lokale bevolking kunnen helpen met het planten van vruchtbomen en een omheining rond de modeltuinen. Dit moet klaar zijn voordat het regenseizoen in november aanbreekt. Dan moet de wateropvang ook af zijn en dat is een megaklus. Grote graafmachines zijn er niet in dat gebied, alles moet met de hand uitgegraven worden. Bij middagtemperaturen van zo’n 35 graden zal er menige zweetdruppel vallen. We zijn blij dat samen met locale Zambianen te kunnen doen. We hebben ook een aantal korte kinderactiviteiten voorbereid en kunnen onderwerpen aanbieden als voedingsleer en koken met minder energie. Maar we moeten zien wat mogelijk en wenselijk is.” Is er ook nog tijd om wat te zien van het land en waar gaan jullie naar de kerk? “Zambia is een christelijk land, zondag is een echte rustdag. Mensen gaan massaal naar de kerk. Er is een vrij grote RoomsKatholieke Kerk en er zijn diverse meer evangelisch gerichte kerken. Er zijn vanuit het project goede contacten met de kerken, dus zijn ook wij welkom. Hoe het er in de kerk aan toe gaat? Geen idee, vast veel muziek en swingend, maar niemand van onze groep is eerder in Zambia geweest. Wij laten ons inspireren. In de laatste van de drie weken gaan we als groep enkele dagen op stap, misschien toch nog op safari, om weer te wennen aan ‘het westers denken’. Ook hopen we nog andere projecten te bezoeken.” En wat gebeurt daar als jullie weer weg zijn? “Het grote voordeel is, dat dit project al jaren loopt en dat er blijvende contacten met Nederland zijn. Daarom hopen wij dat de mensen zichzelf steeds verder zullen ontwikkelen, totdat ze ons niet meer nodig hebben. Onze ervaringen zijn te volgen via de website: www.afrika2007zwolle.nl”

Bijbelquiz op 28 oktober Op maandagavond 28 oktober, een dag na de Nationale Bijbelzondag, wil de afdeling Zwolle van het Nederlands Bijbelgenootschap voor de vierde keer een Bijbelquiz houden, deze keer in de kerkzaal van het Leger des Heils aan de Geert Grootestraat. Vanaf 19.30 uur is iedereen welkom in de zaal, de quiz begint om 20.00 uur. Er is een collecte voor de onkosten. Teams van zes personen zullen tegen elkaar strijden en ook zal er een persoonlijke winnaar zijn. Deelnemers zijn welkom als groep of individueel. Zij kunnen zich aanmelden bij Annemarie Prins, secretaris NBG Zwolle, [email protected]

15

Beleid en bestuur Ervaringen van kerkleden centraal in onderzoek Het afgelopen jaar heeft studente Lieke Hoenselaar, onder meer binnen de Oosterkerkgemeente, onderzoek gedaan naar kerkelijke fusieprocessen. Inmiddels heeft zij haar onderzoek afgerond en is zij afgestudeerd. Voor Gaandeweg geeft zij een samenvatting van haar bevindingen betreffende het proces dat geleid heeft tot de gefuseerde Oosterkerkgemeente. Wie benieuwd is naar de wetenschappelijke conclusies of graag het gehele onderzoek willen lezen, kan contact opnemen met Lieke Hoenselaar via [email protected] of 06-51500324. Secularisatie leidt binnen de PKN tot een afname van het aantal kerkleden. De inkomsten van de gemeente lopen terug, maar ook het aantal vrijwilligers waarop een gemeente een beroep kan doen. Al met al kan de terugloop tot gevolg hebben dat gemeenten op termijn niet meer levensvatbaar zijn. Een maatregel bij een terugloop van mensen en middelen, is het fuseren van gemeenten. Kerkelijke fusieprocessen zijn actueel. Omdat er tot nu toe voornamelijk documenten zijn verschenen over het bestuurlijke aspect van een kerkelijke fusie, heb ik mijn onderzoek gericht op de ervaringen van kerkleden. Ik heb gekeken naar de verschillen tussen hun ervaringen en de visie van stuurgroepleden tijdens de fusie. Tijdens mijn onderzoek heb ik verschillende personen binnen de Oosterkerkgemeente geïnterviewd: twee dominees, leden van de stuurgroepen die de fusie geleid hebben, betrokken kerkleden en ten slotte gemeenteleden die na de fusie niet zijn meegegaan naar de nieuwe gemeenschap. De gegevens uit deze interviews heb ik geanalyseerd.

zo meegroeien in de ontwikkeling van de plannen en dit vergroot hun acceptatie. De oorspronkelijke gemeenten zijn op verschillende manieren omgegaan met het onderwerp inspraak voor kerkleden. De stuurgroep van de Hoeksteengemeente heeft een duidelijke lijn uitgezet en geprobeerd de kerkleden ervan te overtuigen dat deze lijn de beste optie was. De stuurgroepleden van de Jeruzalemkerkgemeente luisterden juist naar hun gemeenteleden, wat ertoe leidde dat zij (tijdelijk) uit het fusieproces stapten. Inspraak van kerkleden vergroot de kans op medewerking aan een fusie aanzienlijk. Echter, ook een goede leiding is van groot belang. Tussen de leiding en bevoegdheden van de stuurgroep en de inspraak van de betrokken kerkleden moet een balans worden gevonden.

Kerkgebouw De keuze voor de Oosterkerk als het gebouw van de gefuseerde gemeente, werd gemaakt door de Algemene Kerkenraad. Deze beslissing leidde bij veel kerkleden tot verdriet en boosheid. Persoonlijke aspecten, zoals de duur van de verbondenheid of ervaringen uit het verleden, blijken van invloed te zijn op de mate en de snelheid van de acceptatie van het verlies van een gebouw. Door de verbouwing van de Oosterkerk voelt de kerk nu voor alle kerkleden in enige mate nieuw aan. Dit draagt bij tot de saamhorigheid. Alle stuurgroepleden geven nadrukkelijk aan dat dit een fusie is van drie gemeenten, waarbij één nieuwe gemeente zou ontstaan. Zowel kerk- als stuurgroepleden zijn over het algemeen tevreden met de verloop van het fusieproces. Toch heeft iedereen in het begin erg moeten wennen aan de nieuwe situatie. Als kerkleden actief betrokken zijn bij de gemeente en zich openstellen voor de nieuwe situatie, draagt dit positief bij aan de mate waarin zij zich thuis voelen in de nieuwe gemeente.

Afgevallen leden Niet positief De stuurgroepleden van de drie gemeenten wisten dat er in de nabije toekomst maatregelen nodig waren om te kunnen blijven bestaan; de fusieaankondiging kwam voor hen niet onverwacht. Veel kerkleden hadden een fusie niet zo snel zien aankomen, daardoor stonden zij in eerste instantie niet positief tegenover de fusie. Om een goede en snelle acceptatie van een fusieproces mogelijk te maken is het van belang dat kerkleden op de hoogte zijn van de situatie waarin een gemeente verkeert. Dan komt de fusie ook voor hen niet onverwacht en hebben zij tijd gehad om aan het idee te wennen. De leden van de stuurgroep vinden dat de te fuseren gemeenten (de Oosterkerk-, de Hoeksteen- en de Jeruzalemkerkgemeente) goed bij elkaar pasten, vooral op het gebied van kerk zijn en visie. Ook de kerkleden zijn van mening dat de drie gemeenten goed bij elkaar aansluiten. In dit geval waren de gekozen fusiepartners de beste opties.

Zowel een deel van de Hoeksteen- als van de Jeruzalemkerkgemeente heeft besloten om na de fusie niet mee te gaan naar de nieuwe Oosterkerkgemeente. Velen hiervan zijn overgestapt naar een andere gemeente, bijvoorbeeld de Open Kring in Stadshagen of de Adventskerk in Zwolle Zuid. De redenen die zij geven voor deze overstap zijn deels praktisch van aard en deels vanwege persoonlijke problemen met het verloop van het fusieproces. De stuurgroepleden lijken gelaten te zijn en zich weinig bezig te houden met de afgevallen kerkleden. Toch is contact met kerkverlaters essentieel: om hen het gevoel te geven dat zij gehoord worden én om dit soort situaties in de toekomst te voorkomen. Omdat de fusie pas ruim een jaar geleden is afgerond, is de nieuwe gemeente nog druk bezig zichzelf vorm te geven en te ontwikkelen. De grootste verandering die de kerkleden opmerken is dat het zoveel drukker is geworden in de kerk. Het zal nog wel even duren voordat elk gemeentelid zijn of haar plek in de nieuwe gemeente heeft gevonden.

Informatievoorziening

16

De stuurgroepleden bleken veel waarde te hechten aan goede informatievoorziening naar gemeenteleden. Zij hebben vele gemeentebijeenkomsten georganiseerd over de vorderingen in het proces. De kerkleden zijn zeer tevreden over de informatievoorziening tijdens het fusieproces. Zij konden

Bij de foto Pinksteren 2012: de Paaskaars van de Jeruzalemkerk wordt binnengedragen in de Oosterkerk. Foto: Maarten Matser.

Kerkrentmeester Gerrit Bredewout coördineerde renovatie Jeuzalemkerk voor Grote Kerkgemeente

“Zonder vrijwilligers was dit niet mogelijk geweest” De meest opvallende verandering van het gebouw is de verplaatsing van de hoofdingang naar de kant van de Molenhof. In de grote kerkzaal is onder meer de verlichting vernieuwd en zijn op alle banken nieuwe zitkussens gekomen. De consistorie is bijzonder stijlvol geworden: de deuren en lambrisering hebben hun oorspronkelijke kleuren teruggekregen. Onder fraaie, moderne lampen staan stoelen van de Jeruzalemkerk om de prachtige vergadertafel uit het Refter. Ook de wijnrode gordijnen in de grote zaal, die heel veel ramen heeft, komen uit het Refter, ze zijn door vrijwilligers op maat gemaakt. Bezoekers van kerk en wijkcentrum kunnen gebruik maken van twee vernieuwde toiletblokken. En straks buiten van zo’n tachtig parkeerplaatsen: dankzij de aanleg van veertig nieuwe plekken wordt het aanbod verdubbeld. “Je zult zien dat het straks weer leeft hier.” Gerrit Bredewout, kerkrentmeester in de Grote Kerkgemeente kijkt vergenoegd om zich heen in het zalencentrum van de Jeruzalemkerk. Er is hier in de afgelopen maanden heel veel werk verzet en hier en daar moet nog wel iets gebeuren. Heel veel handige leden van de Grote Kerkgemeente hebben zich ingezet, met de hamer, de verfkwast of de naaimachine. De jongeren zijn in de compleet ontruimde kelder aan het werk geweest en hebben daar een eigen honk gebouwd met meubilair van afvalhout. Ook de bar is zelf getimmerd, de muren zijn gesaust en de nieuwe vloer glimt. Gerrit heeft al die werkzaamheden gecoördineerd en als dat nodig was ook zelf de handen uit de mouwen gestoken. Hij steekt de loftrompet over de ongeveer zestig vrijwilligers die de renovatie van het tachtig jaar oude, monumentale kerkgebouw mogelijk hebben gemaakt. Anders was de opknapbeurt, die zowel door de wijkgemeente als het centrale College van Kerkrentmeesters is gefinancierd, veel te duur geworden. Want er was heel veel te doen, vertelt Gerrit. Er was de laatste jaren nauwelijks onderhoud gepleegd, omdat de Protestantse Gemeente Zwolle aanvankelijk van plan was de kerk in Assendorp af te stoten. De wijkgemeente die hier kerkte ging met Pinksteren 2012 samen met de Oosterkerk. Mede omdat het gebouw tot gemeentelijk monument werd verklaard, wat de verkoop aanzienlijk zou bemoeilijken, veranderden de plannen van de PGZ. Het is de bedoeling om het Refter, in gebruik als wijkcentrum voor de Grote Kerkgemeente, wel te verkopen; de Jeruzalemkerk kon die functie overnemen. Na de vele activiteiten van de Grote Kerkgemeente worden geleidelijk aan ook steeds meer van haar kerkdiensten naar Assendorp verplaatst.

Startzondag Op zaterdag 30 augustus organiseerde Gerrit een ‘dankjewelbarbecue’ voor al zijn vrijwilligers, een week later, op zondag 8 september, konden de gemeenteleden de renovatie in ogenschouw nemen. Toen vond voor het eerst de start van hun kerkenwerk in de Jeruzalemkerk plaats. “Zo gaat het voor iedereen vanzelf een beetje leven”, zegt de kerkrentmeester.

Huurders welkom “Dit moet een mooi, functioneel en gerevitaliseerd wijkcentrum voor onze gemeente worden, met een goede plek in de buurt”, vat Gerrit Bredewout de wensen voor de toekomst samen. ’s Avonds zijn de zalen doorgaans gevuld met activiteiten van de gemeente, maar overdag zijn externe huurders van harte welkom. De voormalige huurders, van wie de meesten elders ruimte hebben gezocht, zijn allemaal op de hoogte gebracht van de mogelijkheden van het zalencentrum. Er zijn drie ruime zalen en naast de grote kerkzaal is er nog steeds de kapel. Met een nieuwe vloer en fris schilderwerk is ook die weer representatief. Het echtpaar Ourik, dat vele jaren de beheerderswerkzaamheden in het Refter verrichtte, gaat de gasten ontvangen. Pieter en Hennie nemen de taak over van Alie ter Moolen, koster-beheerder van de Jeruzalemkerk, die eind dit jaar met pensioen gaat. “Wij kenden Alie niet en voor haar waren wij onbekend, maar ze heeft de afgelopen maanden heel erg haar best gedaan voor ons”, zegt Gerrit. Hij verwacht dat voor steeds meer werkzaamheden, zoals het onderhoud van gebouw en tuin, door vrijwilligers zullen worden ingezet. “Dat moet eigenlijk normaal gaan worden”, vindt hij. “En dat kan ook, want ik heb het de afgelopen maanden ervaren: er zijn in de Grote Kerkgemeente heel veel handige mensen.”

Bij de foto’s Jan Jonker maakte foto’s tijdens de ‘dankjewelbarbecue’ voor de vrijwilligers.

17

Kerkdiensten

Adventskerk

Emmaüskerk

Grote Kerk

Jeruzalemkerk

Talmaplein 2 Zwolle - Zuid Mw. ds. N.A. Eygenraam Ds. J.T. Tissink D.J. Steenbergen Tel. scriba: (038)4658028 www.adventskerk.nl

Campherbeeklaan 53 Zwolle - Berkum Ds. H. Bakhuis Kerkelijk werker: dhr. G. van Vulpen Tel. scriba: (038)4544719

Grote Markt 18 Zwolle - Centrum Ds. J. Mulderij Tel. scriba: (038)4223241 www.grotekerkgemeente.nl

Windesheimstraat 1 Zwolle - Assendorp

www.emmauskerk-berkum.nl

Zondag 6 oktober

9.30 uur ds. J.T. Tissink

10.00 uur ds. H. Bakhuis 19.00 uur ds. J.H. van Osch, Vaassen

10.00 uur ds. K. van Meijeren, Ede 16.30 uur Taizéviering

Grote Kerkgemeente 19.00 uur ds. J. Mulderij

Zondag 13 oktober


10.00 uur ds. J.D.Th. Wassenaar, Hellendoorn 19.00 uur dhr. G. van Vulpen (zangdienst)

10.00 uur ds. J. Mulderij 16.30 uur Michaëlscantate

Grote Kerkgemeente 19.00 uur kand. E.M. van den Noort, Kampen

Zondag 20 oktober

9.30 uur mw. ds. N.A. Eygenraam (doop)

10.00 uur ds. H. Bakhuis 19.00 uur ds. A.H.J. Bierma, Nijverdal

10.00 uur ds. J. Mulderij 16.30 uur Gaandewegviering

Grote Kerkgemeente 19.00 uur ds. L.J. Geluk, Rotterdam

Zondag 27 oktober

9.30 uur mw. ds. N.A. Eygenraam (Wind-in-de-zeilendienst)

10.00 uur mw. ds. P.J. Vlasblom-Bennink, Apeldoorn 19.00 uur ds. W. Hortensius

10.00 uur ds. A.D. Poortman, Veenendaal 16.30 uur Michaëlsviering

Grote Kerkgemeente 19.00 uur ds. H. Markus, Putten

Zondag 3 november


10.00 uur ds. H. Engelsma, Hellendoorn (Heilig Avondmaal) 19.00 uur dienst in Hoofdhof

10.00 uur ds. J. Mulderij 16.30 uur Gaandewegviering

Grote Kerkgemeente 19.00 uur ds. P.L.R. van der Spoel, Amersfoort

Woensdag 6 november Dankdag

15.00 uur dienst Grote Kerkgemeente 19.30 uur ds. J. Mulderij

19.30 uur dienst in Hoofdhof

Zondag 10 november

9.30 uur ds. J.T. Tissink (Oogstdienst/Schrift en Tafel)

10.00 uur ds. H. Bakhuis 19.00 uur Sing-in in Ichtuskerk

10.00 uur dr. J. van Beelen, Veenendaal 16.30 uur Michaëlsvesper


Zondag 17 november

9.30 uur mw. ds. N.A. Eygenraam en dhr. D.J. Steenbergen (kerk-school-gezin) 19.00 uur Taizéviering

10.00 uur mw. ds. L.A. Burggraaff (kerk-school-gezin) 19.00 uur dienst in Hoofdhof

10.00 uur ds. J. Mulderij (Heilige Doop) 16.30 uur Gaandewegviering


Zondag 24 november Laatste zondag kerkelijk jaar

9.30 uur mw. ds. N.E. Eygenraam, ds. J.T. Tissink (gedachtenis overledenen)

10.00 uur dhr. G. van Vulpen (eeuwigheidszondag) 19.00 uur dienst in Hoofdhof

10.00 uur ds. J. Mulderij 16.30 uur Gedachtenisviering

Grote Kerkgemeente 19.00 uur ds. G.J. Codee, de Bilt

Promise in Adventskerk Op zondag 13 oktober 2013 is er een Opendeurdienst in de Adventskerk. De dienst begint om 19.00 uur. Ds. Nelleke Eygenraam is voorganger, het interkerkelijk koor Promise werkt mee aan de dienst. De zangers van Promise willen zingend hun geloof uitdragen. Zoals ze zelf aangeven: zingen werkt van oudsher inspirerend. Zingen is communiceren en ook nog eens een creatieve manier van omgaan en uitdragen van je overtuiging. Het koor is vorig jaar eerste geworden in hun categorie op het korenfestival. Ans Roetman-Wenderich is dirigente en de piano wordt bespeeld door Diddy van der Stouwe. 18

Oosterkerk

Open Kring

Sionskerk

Stinskerk

Bagijnesingel 17 Zwolle - Centrum Ds. A. den Besten Mw. ds. I.P. Epema Ds. W. Hortensius Tel. scriba: (038)4546229 www.oosterkerk.nl

Hofstedestraat 1 Zwolle - Stadshagen Mw. ds. N. Beimers Mw. ds. M.E. Jonker Tel. scriba: (038)4200176 www.openkring.nl

Glanerbeek 10 Zwolle - Noord Mw. mr. dr. H. Evers Drs. ir. R. van Putten Tel. scriba: (038)4546104 www.sionskerkzwolle.nl

Westenholterweg 19 Zwolle - Westenholte Ds. E. van ’t Slot Tel. scriba: (038)4215164 www.stinskerk.nl

10.00 uur mw. ds. I.P. Epema pastor R. Dinklo (kanselruil)

9.30 uur ds. E. van ’t Slot

10.00 uur mw. ds. H. Evers (doopdienst mmv Sjema) 19.00 uur mw. ds. H. Evers (Bijbel & Kunst)

9.30 uur mevr. A. Westerduin, ’s Heerenbroek (ContaKtdienst) 19.00 uur mw. ds. M.E. Jonker

Zondag 6 oktober

10.00 uur ds. W. Hortensius 14.00 uur PERKI mw. ds. F. Makatipu-Kambey

9.30 uur mw. ds. M.E. Jonker

10.00 uur mw. ds. H. Evers 19.00 uur mw. ds. H. Evers (Opendeurdienst)

9.30 uur ds. E. van ’t Slot 19.00 uur ds. P. Baas, Zalk

Zondag 13 oktober

10.00 uur ds. W. Hortensius

9.30 uur ds. A. den Besten

10.00 uur mevr. G. Lubbersen

9.30 uur de heer B. Greveling 19.00 uur ContaKtdienst

Zondag 20 oktober

10.00 uur ds. A. den Besten (doop) 14.00 uur PERKI mw. ds. M.J. Hukubun-Rahajaan

9.30 uur ds. A.H. Zweers

10.00 uur ds. R. van Putten

10.00 uur dhr. G. van Vulpen 19.00 uur ds. M. Zoeteweij, Lemele

Zondag 27 oktober

10.00 uur ds. W. Hortensius

9.30 uur mw. ds. N. Beimers

10.00 uur mw. ds. H. Evers (oogstdienst) 19.00 uur mw. ds. H. Evers (Bijbel & Kunst)

9.30 uur ZWO-dienst 19.00 uur ds. J.C. Oosterwijk, Wezep

Zondag 3 november

19.30 uur mw. ds. H. Evers

19.30 uur ds. E. van ’t Slot


Vrijdag 1 november Allerheiligen Grote Kerk 19.30 uur muzikale vesper Thema: ‘De heiligen ons voorgegaan’ 10.00 uur ds. W. Hortensius 14.00 uur PERKI mw. ds. S. Marla WincklerHuliselan (kerk-school-gezin)

9.30 uur mw. ds. M.E. Jonker (doopdienst)

10.00 uur mw. ds. H. Evers (schooldienst mmv Sjema) 19.00 uur ds. R. van Putten (Opendeurdiens mmv Vrij Evang. Gemeente Een nieuw Lied)

10.00 uur ds. E. van ’t Slot (Heilige Doop) 19.00 uur ds. A. den Besten

Zondag 10 november

10.00 uur mw. ds. I.P. Epema (Schrift en Tafel)

9.30 uur mw. ds. M.E. Jonker (Heilig Avondmaal)

10.00 uur ds. R. van Putten (Heilig Avondmaal)

10.00 uur ds. E. van ’t Slot 19.00 uur ContaKtdienst

Zondag 17 november

10.00 uur ds. A. den Besten, mw. ds. I.P. Epema, ds. W. Hortensius 14.00 uur PEERKI mw. ds. M.J. Hukubun-Rahajaan

9.30 uur mw. ds. N. Beimers

10.00 uur w. ds. H. Evers

10.00 uur ds. E. van ’t Slot 19.00 uur ds. J.T. Tissink


Bijbel en Kunstdiensten in Sionskerk In de Bijbel en Kunstdienst op 6 oktober in de Sionskerk staat het schilderij Abraham en de drie engelen van Marc Chagall centraal. De dienst begint om 19.00 uur, ds. Hélène Evers gaat voor. Op zondag 3 november spreekt zij aan de hand van het schilderij Paradijs, eveneens van Marc Chagall. Ook deze Bijbel en Kunstdienst begint om 19.00 uur.

19

Kerkdiensten

Collectedoelen In de PGZ-gemeenten zijn de eerste en tweede collecte altijd bestemd voor diaconie en kerk. De opbrengst van de derde collecte gaat naar de volgende doelen. Zondag 6 oktober: Kerk en Israël Zondag 13 oktober: Werelddiaconaat Zondag 20 oktober: Exploitatie Protestantse Gemeente Zwolle Zondag 27 oktober: Onderhoudsfonds Zondag 3 november: Zending / GZB Woensdag 6 november Dankdag: Kerk in Actie Zondag 10 november: Wijkkas Zondag 17 november: Jeugddiaconaat Zondag 24 november: Zwolse migrantenkerken

De Hoofdhof

Lutherse Kerk

Kerkweg 26

Koestraat 4

Zwolle - Berkum

Zwolle

Mw. ds. L.A. Burggraaff

Ds. E. de Fouw

Tel. scriba: (038)4547233

Tel. scriba: (038)4226826

www.hoofdhof.nl

www.elkz.nl

Zondag 6 oktober

9.30 uur mw. ds. L.A. Burggraaff 19.00 uur dienst in Emmaüskerk

10.00 uur ds. E. de Fouw

Zondag 13 oktober

9.30 uur mw. ds. L.A. Burggraaff 19.00 uur dienst in Emmaüskerk

10.00 uur ds. G. Breveling

Zondag 20 oktober

9.30 uur mw. ds. G.H. Neppelenbroek 19.00 uur dienst in Emmaüskerk


Rehoboth 10.00 uur drs. E. Akkerman; Isala 10.00 uur dienst; Zandhove 10.00 uur mw. G. de Vries; Zonnehuis 11.30 uur ds. G.L. Kruizinga (Heilig Avondmaal)

Zondag 27 oktober

9.30 uur ds. A. Pietersma 19.00 uur dienst in Emmaüskerk

10.00 uur ds. E. de Fouw (Heilig Avondmaal)

Eglise Wallonne 10.30 uur P. Stemerding; Rehoboth 10.00 uur dhr. M. Westerduin; Rivierenhof 10.00 uur dhr. H. van Enthoven; Isala 10.00 uur dienst; Zandhove 10.00 uur dhr. M. Luttenberg en dhr. K. Fredriks (oec. viering); Zonnehhuis 11.30 uur ds. J. Vonk

Zondag 3 november

9.30 uur mw. ds. L.A. Burggraaff (Heilig Avondmaal) 19.00 uur mw. ds. L.A. Burggraaff (Heilig Avondmaal)

10.00 uur ds. E. de Fouw (oogstdienst)


19.30 uur ds. H. Bakhuis

Zondag 10 november

9.30 uur mw. ds. L.A. Burggraaff 19.00 uur ds. J. Ridderbos, Assen

10.00 uur ds. T.K. van Dam

Eglise Wallonne 10.30 uur H. Spoelstra; Rehoboth 10.00 uur ds. P. van Veen; Rivierenhof 10.00 uur ds. J. Vonk (Schrift en Tafel); Isala 10.00 uur dienst; Zandhove 10.00 uur T. Hoekstra; Zonnehuis 11.30 uur ds. J. Janssen

Zondag 17 november

9.30 uur ds. W. Jeroense, Moordrecht 19.00 uur Drieklankdienst in Ichthuskerk o.l.v. ds. H. Bakhuis


Rehoboth 10.00 uur ds. T. Dankers; Isala 10.00 uur dienst; Zandhove 10.00 uur mw. W.J. Treep; Zonnehuis 11.30 uur ds. G.L. Kruizinga


9.30 uur mw. ds. L.A. Burggraaff 19.00 uur ds. J. Kombrink, Zwolle

10.00 uur ds. E. de Fouw (Heilig Avondmaal)

Eglise Wallonne 10.30 uur K. Blei; Rehoboth 10.00 uur ds. H. de Jong; Rivierenhof 10.00 uur dhr. H. van Enthoven; Isala 10.00 uur dienst; Zandhove 10.00 uur dhr. M. Luttenberg en dhr. K. Fredriks (oec. viering); Zonnehuis 11.30 uur pastor J. Groot

IJsselbolder 10.00 uur dienst; Molenhof 10.00 uur mw. ds. M.E. Jonker; Rehoboth 10.00 uur ds. G.A. Cnossen; Isala 10.00 uur dienst; Zandhove 10.00 uur mw. ds. N.A. Eygenraam (Heilig Avondmaal); Zonnehuis 16.00 uur ds. G.L. Kruizinga Eglise Wallonne 10.30 uur H. Spoelstra (jongerendienst); Rehoboth 10.00 uur dhr. D. Klompjan; Rivierenhof 10.00 uur ds. G.L. Kruizinga; Isala 10.00 uur dienst; Zandhove 10.00 uur H. Hagg; Zonnehuis 11.30 uur dienst

Berkumstede 15.00 uur mw. ds. L.A. Burggraaf (Heilig Avondmaal); Molenhof 10.00 uur mw. ds. I.P. Epema; IJsselbolder 10.00 uur dienst; Rehoboth 10.00 uur mw. A. Wijnhout; Isala 10.00 uur dienst; Zandhove 10.00 uur M. Benard; Zonnehuis 11.30 uur ds. G.L. Kruizinga

Diensten in Kievitsbloem Op vrijdag 18 oktober en vrijdag 15 november wordt om 15.00 uur een oecumenische dienst gehouden in woonzorgcentrum de Kievitsbloem. Op 18 oktober is dit een dienst van de St. Jozefparochie, op 15 november gaat ds. J.T. Tissink voor.

De kerkdiensten op deze pagina’s zijn vermeld voor zover bekend op 9 september.

Projectcantorij voor Sing-in Op zondag 17 november om 19.00 uur vindt in de Ichthuskerk weer de halfjaarlijkse gezamenlijke Sing-in van de drie Berkumse kerken plaats, voorbereid door de werkgroep Drieklank. Het thema is ‘Ga met God’. De presentatie is in handen van ds. Henk Bakhuis en organist is Fred Pals. De gekozen liederen komen veelal uit het onlangs verschenen nieuwe Liedboek. Uiteraard verschijnen de teksten op de beamer. Naast een optreden van de blokfluitgroep Mis’ ensemble zal een projectcantorij de dienst ondersteunen. Zanglustigen worden uitgenodigd zich hiervoor op te geven bij Aad Stevens: [email protected] of tel. (038) 454 02 57. De repetities zijn op de donderdagen 31 oktober, 7 november en 14 november, steeds van 19.30 tot 20.30 uur in de Ichthuskerk. 20

Kerkelijk Bureau Meer weten… Voor besluiten en beleidsstukken van de Algemene Kerkenraad en het College van Kerkrentmeesters, zie www.pknzwolle.nl en klik op de Berichten van deze colleges.

Onmisbare vrijwilligers Protestantse Gemeente Zwolle Kerkelijk Bureau: Molenweg 241, 8012 WG Zwolle Centraal adres voor Algemene Kerkenraad, kerkrentmeesters en diakenen Geopend: maandag t/m vrijdag 8.00 – 12.00 uur Tel.: (038) 421 75 96 E-mail: [email protected] Website: www.pknzwolle.nl Website Diaconie: www.diaconiezwolle.nl Gaandeweg e-mail: [email protected]

“Zonder vrijwilligers was dit niet mogelijk geweest”, luidt de kop boven een artikel in deze Gaandeweg. Dat geldt ook voor Gaandeweg zelf: dankzij de inzet van enthousiaste redactieleden en anderen die regelmatig in woord en beeld bijdragen leveren, komt het blad elke twee maanden tot stand en kunnen de kosten flink worden gedrukt. En ook onze trouwe adverteerders zorgen voor onmisbare inkomsten. Wij hopen dat u als lezer blij bent met Gaandeweg en dat u ook u wilt meewerken het blad in stand te houden.

Bankrekeningen: College van Kerkrentmeesters: 800 430 en 69.96.41.705 College van Diakenen: 874 034 en 69.95.43.320 Gaandeweg: 69.97.69.167 Beheer en Exploitatie Grote Kerk: 587 931 en 69.97.43.745 Stichting Schnitgerorgel Zwolle: 59.80.52.100

Dat kan weer met een financiële bijdrage via de acceptgiro die u vindt bij dit nummer. Die gift is vrijwillig en al even onmisbaar als de inzet van al die andere vrijwilligers in onze kerk. Bedankt! Redactie Gaandeweg

Collectepenningen Er zijn penningen verkrijgbaar van: €0,20, €0,50, €1,-, €2,-, €5,en €10,-. Verkoopadres Kerkelijk Bureau. Hier kan contant, per pin of door middel van een eenmalige machtiging worden betaald. Overige verkoopadressen: Emmäuskerk en Adventskerk: 1e maandag van de maand 19.00 - 20.00 uur Stinskerk: 1e maandag van de maand 16.30 - 17.30 uur Sionskerk: 1e donderdag van de maand 18.00 - 19.00 uur Open Kring: 1e maandag van de maand van 18.30 - 19.45 uur In Zwolle-Noord: E. van Buiten, Welle 58, K. Smit, Meppelerdiep 92 In Zwolle-Zuid: W.A. Stomp-de Koning, Rendierveld 41. In Stadshagen: L. Blauw, Goudplevierstraat 123 (tel. 460 90 16) Op deze adressen kan contant of door middel van een eenmalige machtiging betaald worden.

Te huur

Z AA L R U I M T E Voor vergaderingen en cursussen met gebruik van kantine en voldoende parkeergelegenheid Inlichtingen: Wijkcentrum Jeruzalemkerk Windesheimstraat 1 Tel. (038) 421 24 42 (b.g.g. 4538964)

21

Leuke collega’s, Ǉ©CVG@CJ©UCPI©CL©HC©FCJNR© XMTCCJ©KCLQCLů

Kom werken bij Christal maak ICLLGQ©MN© www.christal.nl/ werkenbij

5GH©XGHL©CCL©FSGQ©T?L©TCP@GLBGLE ©5GH©TCP@GLBCL©EMCBC©BMCJCL©KCR©FSL©BML?RCSPQ ©4G?© BC©RCJCDMML©CL©ML©JGLC ©8M©UCPTCL©UGH©EGǊ©CL ©TPGHUGJJGECPQ©CL©GLDMPK?RGC ©-N©BGC©K?LGCP©FCJNCL© UGH©EMCBC©BMCJCL©FSL©UCPI©RC©BMCL ©-KB?R©UC©N?QQGC©FC@@CL©TMMP©CCL©@CRCPC©UCPCJB ©

Voor deskundige begeleiding. Voor behartiging van uw belangen. Voor een optimale verkoopprijs. Voor aankoop en verkoop. Voor u. De eerste stap? Onze vrijblijvende waardebepaling. Gratis. Thomas a Kempisstraat 9 | www.boertjeshorst.nl |

8021 BG Zwolle 038-4216164

Raamdecoratie en vloeren

KŽŐŵĞƟŶŐΘ KŽŐŵĞƟŶŐΘ ŵŽŶƚƵƵƌƵŝƚǌŽĞŬĞŶĂĂŶŚƵŝƐ ŵŽŶƚƵƵƌƵŝƚǌŽĞŬĞŶĂĂŶŚƵŝƐ

Ofﬁciële partner van Multiraamdecoratie.nl

<ǁĂůŝƚĞŝƚ <ǁĂůŝƚĞŝƚ

| 038 - 33 73 736 | www.vdd-interieur.nl |

'ĞŵĂŬ 'ĞŵĂŬ hŝƚŐĞďƌĞŝĚĞŬĞƵƐ hŝƚŐĞďƌĞŝĚĞŬĞƵƐ ^ĞƌǀŝĐĞ͕ŽŽŬŶĂĂĂŶŬŽŽƉ͊ ^ĞƌǀŝĐĞ͕ŽŽŬŶĂĂĂŶŬŽŽƉ͊

Branderweg 1f 038 465 02 22 www.schildersbedrijfporte.nl www.twitter.com/@porteschilders

^^ƚĞĞŶďŽĞƌǁĞŐϮͲϴϬϰϮdǁŽůůĞͲtĞƐƚĞŶŚŽůƚĞ ƚĞĞŶďŽĞƌǁĞŐϮͲϴϬϰϮdǁŽůůĞͲtĞƐƚĞŶŚŽůƚĞ ƚƚĞůϬϯϴͲϴϴϴϴϬϴϴͲǁǁǁ͘ũĂĂƉŚĞƌŬĞƌƚŽƉƟĐŝĞŶ͘Ŷů ĞůϬϯϴͲϴϴϴϴϬϴϴͲǁǁǁ͘ũĂĂƉŚĞƌŬĞƌƚŽƉƟĐŝĞŶ͘Ŷů

Jaap ap Herkert Opticien Oogzorg op maat bij u thuis

Kuiper

Loodgietersbedrijf

Voor al uw

? ? ? ? ? ?

Dakbedekking Gas en water Riolering Sanitair Centrale Verwarming Diamantboren

U kunt ons bereiken op werkdagen van 9.00 tot 18.00 uur

Meerw rwaard r voor uwde voete ten!

Telefoon 038-4535121 fax op 038-4540803. E-mail [email protected]

Vechtstraat 23-25 8021 AS Zwolle Erkend Installateur

www.kuiper-zwolle.nl 'LH]HUNDGHr=ZROOHrZZZZLHWHQVFKRHQFRPIRUWQO

@AD:@@::A:@IGDI:8=C>:@

0PLWPPSVFFOCFUSPVXCBSFQBSUOFS

8JKHFWFO|EFLBOTEJUUFFSWBSFO #SFNBO,MPFLLFFMFLUSPUFDIOJFLJTBMKBSFOMBOHFFOCFUSPVXCBSF QBSUOFSJOEFFMFLUSPUFDIOJTDIFJOTUBMMBUJFTFDUPS7FFMPQESBDIU HFWFST[JKOQPTJUJFGPWFSPOTXBBSCJKFFOMBOHEVSJHFSFMBUJF CJK[POEFSLFONFSLFOEJT

.FFSJOGPSNBUJF #SFNBO,MPFLLFFMFLUSPUFDIOJFL#7 1PTUCVT %#;XPMMF 5FMFGPPO LMPFLLF!CSFNBOOM

XXXCSFNBOOM

#SFNBO4BNFOCJK[POEFS

Snel thuiszorg nodig? Of nachtzorg? Of personenalarmering? Bel 0900 86 62 (lokaal tarief) Dag en nacht bereikbaar (24/7) www.carinova.nl

november Tijd om te oogsten

Recommend Documents