Notitie weerstandsvermogen gemeente Ten Boer
1. Inleiding In 2008 heeft Aniek Geerts , student Master of Business Administration met begeleiding vanuit de Rijksuniversiteit Groningen door de heer B.J.W.Pennink een eerste aanzet gemaakt voor de totstandkoming van deze notitie. Wij zijn haar hiervoor bijzonder erkentelijk. In 1995 legde het Ministerie van Binnenlandse Zaken gemeenten op in de vorm van de comptabiliteitsvoorschriften om een risicoparagraaf in hun begroting op te nemen. Deze diende ertoe een beter en tijdig inzicht te geven in de risico’s waar gemeenten mee van doen hebben, opdat deze beter beheersbaar worden. Per 2004 is als vervolg hierop het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten in werking getreden (BBV). Hierin is verplicht gesteld dat gemeenten en provincies n.a.v. het opgestelde risicoprofiel in de risicoparagraaf hun financieel weerstandsvermogen in kaart brengen. Dit risicoprofiel behoort weer te geven in hoeverre gemeenten op korte termijn middelen vrij kunnen maken om substantiële tegenvallers op te kunnen vangen zonder hun beleid drastisch om te hoeven gooien. Het BBV bevat voorschriften voor de inrichting van de begroting en het jaarverslag en de jaarrekening. Onder titel 2.3 van het BBV worden de zeven paragrafen opgesomd die een gemeente minstens in haar begroting op dient te nemen. De paragraaf weerstandsvermogen is één van deze zeven paragrafen. Ze bevat volgens artikel 11:2 ten minste: a) een inventarisatie van de weerstandscapaciteit; b) een inventarisatie van de risico’s; c) het beleid betreffende de weerstandscapaciteit en de risico’s. De financiële verordening gemeente Ten Boer Artikel 212 van de Gemeentewet geeft aan de raad de opdracht om bij verordening de uitgangspunten voor het financiële beleid, evenals de regels voor het financiële beheer en voor de inrichting van de financiële organisatie vast te stellen. De verordening is 26 november 2003 door de raad vastgeld als: ‘verordening op de inrichting van de financiële organisatie, het financiële beheer en de uitgangspunten van het financiële beleid van de gemeente Ten Boer’ en vervolgens gewijzigd vastgesteld op 25 februari 2009. Artikel 14 van de verordening geeft het college de volgende opdracht: 1. Het college biedt aan het begin van een nieuwe raadsperiode de nota weerstandsvermogen en risicomanagement aan. In deze nota wordt ingegaan op het risicomanagement, het opvangen van risico’s door verzekeringen, voorzieningen, het weerstandsvermogen of anderszins. In de nota wordt tevens de gewenste weerstandscapaciteit bepaald. 2. Het college geeft in de paragraaf weerstandsvermogen van de begroting en van de jaarstukken de actuele risico’s van materieel belang en een inschatting van de kans dat deze risico’s zich voordoen. Tevens wordt jaarlijks de gewenste weerstandscapaciteit bepaald en opgenomen in de paragraaf.
2
Vraagstelling: Wat is het weerstandsvermogen van de gemeente Ten Boer? 1. Wat zijn de beschikbare middelen van de gemeente Ten Boer om risico’s op te vangen? Een financiële analyse ter bepaling van de aanwezige (on)zichtbare financiële buffercapaciteit om risico’s op te vangen. 2. Wat zijn de risico’s van materiele betekenis die de gemeente Ten Boer draagt? 3. Wat is de mogelijke impact van deze risico’s? Een financiële vertaling van de risico’s. 4. Conclusie: het weerstandsvermogen.
3
2. Weerstandscapaciteit gemeente Ten Boer In het BBV is niet voorgeschreven welke bestanddelen behoren tot de weerstandscapaciteit. Door een vergelijking te maken met nota’s weerstandsvermogen en paragrafen weerstandsvermogen van andere gemeenten (Bedum, Eemsmond, Veghel, Slochteren) is geconcludeerd dat de weerstandscapaciteit van de gemeente Ten Boer per 01-07-2009 bepaald kan worden aan de hand van de volgende bestanddelen: a. Algemene reserve: b. K.I.I.A.: c. Aandeel bestemmingsreserve: d. Stille reserve: e. Onbenutte ruimte belastingtarieven:
€ € € €
1.790.418,34 32.575,54 238.866,65 P.M. 0,00
Totaal:
€
2.061.860,53
a) Algemene reserve De algemene (vrij besteedbare) reserve bedraagt per 01-07-2009: € 1.668.397,34 (Jaarverslag & Jaarrekening 2008 ; mutaties begroting 2009 en mutaties in casu voorstellen genoemd in de eerste Bestuursrapportage 2009).
b) Reserve K.I.I.A. In de programmabegroting van 2009 is een post opgenomen voor onvoorziene incidentele uitgaven ( K.I.I.A.). c) Bestemmingsreserves De bestemmingsreserve bedraagt per 01-07-2009: € 238.866,65 (Jaarverslag & Jaarrekening 2008 ; mutaties begroting 2009 en mutaties in casu voorstellen genoemd in de eerste Bestuursrapportage 2009). Het uitgangspunt bij aanwending van de bestemmingsreserves is dat deze extra begrotingsruimte geeft voor bepaalde posten. Dit houdt in dat de raad nog altijd kan bepalen of de reserve daadwerkelijk gebruikt wordt voor de ingestelde bestemming of niet. Daarom kan voor de berekening van de weerstandscapaciteit 50% van deze bestemmingsreserves meegenomen worden: 50% van € 238.866,65 = € 119.433,33. d) Stille reserves Stille reserves zijn activa die onder de opbrengstwaarde of tegen nul zijn gewaardeerd. In andere woorden: de boekhoudkundige waarde is lager dan de reële waarde. De activa moeten direct verkoopbaar zijn als men dat zou willen. De winst bij verkoop is eenmalig vrij inzetbaar. De stille reserves van de gemeente Ten Boer worden op voorhand niet meegenomen bij het bepalen van de weerstandscapaciteit. e) Onbenutte belasting capaciteit De onbenutte belasting capaciteit is niet van de één op de andere dag te gebruiken en valt onder de structurele weerstandscapaciteit van de gemeente Ten Boer. Wanneer er
4
zich structurele tegenvallers voordoen, zonder dat daar meevallers tegenover staan, en deze kunnen niet afgedekt worden in de volgende begroting dan rest de structurele weerstandscapaciteit als dekkingsmiddel. Met ingang van de programmabegroting van 2009 is het tarief voor de onbenutte belastingruimte voor rioolrechten voor 100% gebruikt: Onbenutte belastingcapaciteit rioolrechten: 0 De afvalstoffenheffing is op basis van de programmabegroting van 2009 kostendekkend. Onbenutte belastingcapaciteit afvalstoffenheffing: 0 In de programmabegroting 2009 is rekening gehouden met een verhoging van 2 % met betrekking tot de OZB. Onbenutte belastingcapaciteit OZB: 0 Naar het dekkingspercentage van de overige rechten zal t.z.t. een onderzoek worden gedaan. Voorshands wordt de eventuele ruimte op 0 gezet. Onbenutte belastingcapaciteit overige rechten: 0
5
3. Risico identificatie gemeente Ten Boer Aangezien in de begroting de doelstellingen en activiteiten van de gemeente Ten Boer opgesteld zijn in de vorm van programma’s en producten, is de begroting gebruikt als leidraad om de risico’s van de gemeente Ten Boer gestructureerd in kaart te brengen. De gemeente Ten Boer heeft 9 programma’s in haar programmabegroting 2009 geformuleerd: 1. Openbaar Bestuur 2. Openbare Veiligheid & Handhaving 3. Wegen & Groen 4. Onderwijs en Jeugd 5. Sport en Recreatie 6. Welzijn, Zorg en Ouderenbeleid 7. Milieu 8. Ruimtelijke Ordening en Economische Zaken 9. Middelen Criteria opname risico’s in de paragraaf weerstandsvermogen afgeleid volgens artikel 11 BBV: Alle risico’s waarvoor geen maatregelen zijn getroffen en die van materiële betekenis kunnen zijn in relatie tot de financiële positie.
Legenda:
Bruto risico
Netto risico
Niet goed kwantificeerbaar
Van geringe betekenis
Van materiele betekenis
Beheers maatregelen
Risico’s die niet meegenomen moeten worden bij het bepalen van het weerstandsvermog en
Kwantificeerbaar
Voorziening/ Bestemmingsreserve
Risico’s die wel meegenomen moeten worden bij het bepalen van het weerstandsvermog en
Figuur 1: typen risico's
Risico’s Openbaar bestuur (1) 1. Gemeentelijke regelingen: De gemeente Ten Boer participeert in een aantal gemeenschappelijke regelingen. Het financiële risico voor de gemeente is dat er niet volledig inzicht is in de financiële positie van de verbonden partij en dat de gemeente geconfronteerd kan worden met hogere bijdragen dan begroot (zie paragraaf 6: verbonden partijen van de programmabegroting 2009).
6
Raad en commissies: 2. Onrechtmatige besluitvorming door de raad kan leiden tot financiële aanspraken van betrokkenen. College van burgemeester en wethouders: 3. Onrechtmatige besluiten genomen door het college van B&W kunnen leiden tot financiële aanspraken van betrokkenen. 4. Wachtgelden voormalige wethouders: Voor eventuele wachtgeldverplichtingen is geen voorziening getroffen echter is er wel budget in de reguliere begroting. Milieu (8) Handhaving bodem en grondstoffen: 5. Voormalige stortplaats aan de Bouwerschapweg te Ten Boer (voormalig zwembad te Woltersum); Afgelopen periode is door de provincie Groningen onderzoek uitgevoerd rondom de voormalige stortplaats. Uit dit onderzoek is naar voren gekomen dat een aantal sloten nabij de voormalige stortplaats dusdanig verontreinigd zijn dat sanering spoedeisend is. De provincie is bezig met de voorbereidingen voor deze sanering. Het is nu nog onduidelijk of de gemeente een bijdrage in de saneringskosten dient bij te dragen. Noch de hoogte van een eventuele bijdrage noch de hoogte van de saneringskosten is op dit moment bekend. 6. Project vervolg Landsdekkend Beeld; De gemeente werkt mee aan dit provinciale project om inzicht te krijgen in mogelijke ernstig verontreinigde locaties en spoedlocaties (ernstig verontreinigde locaties waarvan de sanering spoedeisend is) in de werkvoorraad. De veroorzaker of eigenaar is verantwoordelijk voor verder onderzoek en eventuele sanering. Er kunnen vervolgkosten uit dit project voortvloeien vanwege het feit dat de gemeente eigenaar is van een ernstig verontreinigde locatie dan wel dat de provincie een bijdrage vraagt voor het gezamenlijk oplossen van een milieuhygiënisch dan wel dynamisch knelpunt. Een raming van deze vervolgkosten is op dit moment nog niet te maken.
7
Ruimtelijke ordening & Economische Zaken (9) Gronden en landerijen, Ten Boer dorp, centrumplan, actualisering bestemmingsplannen, Dijkshorn, Hildebrandstraat, Woldwijk: 7. Tegenvallende resultaten uit grondexploitatie. In de jaarrekening 2008 is de voorziening op peil gebracht op grond van de actuele exploitatieopzetten 2009.
Middelen (10) 8. Hogere kosten open-einde regelingen dan begroot: WMO, WWB-inkomensdeel, leerlingenvervoer. Voor de WMO is een bestemmingsreserve gevormd van € 964,26 - en voor de uitvoering WWB-inkomensdeel € 140.000, -. Voor leerlingenvervoer is niets extra’s gereserveerd. 9. De post K.I.I.A. biedt mogelijkheden om incidentele zaken te dekken. Voor structurele uitgaven is geen geld beschikbaar. 10. Verstrekte leningen ambtenaren; Er is in het kader van de woningfinancieringsregeling een totaal bedrag van € 1.161.689,68 aan leningen verstrekt. Wanneer de woningmarkt in stort kan dit financiële risico’s voor de gemeente met zich meebrengen. Gebouwenbeheer: 11. Nog niet voor alle gemeentelijke gebouwen is een actueel beheersplan beschikbaar.
8
4. Financiële vertaling van de risico’s Risico
Kans van optreden
Financieel gevolg
Reëel financieel gevolg *
1. Gemeentelijke regelingen 2. Onrechtmatige besluitvorming van de raad 3. Onrechtmatige besluitvorming van B&W 4. Wachtgelden voormalige wethouders 5. Bodemsanering voormalige stortplaats 6. Bodemsanering nieuwe mogelijk verontreinigde locaties 7. Tegenvallende opbrengsten grondexploitatie 8. Open-einde regelingen 9. Overschrijdingen begroting 10. Verstrekte leningen ambtenaren 11. Gemeentelijke gebouwen Totaal
30%
< € 50.000,-
€ 15.000, -
30%
< € 50.000, -
€ 15.000, -
90%
< € 10.000, -
€ 9.000, -
30%
Tussen € 50.000, - en € 100.000, -
€ 30.000, -
90%
< € 50.000, -
€ 45.000, -
30%
Tussen € 100.000, - en € 500.000, -
€ 150.000, -
30%
Tussen € 100.000, - en € 500.000, -
€ 150.000, -
30%
< € 50.000, -
€ 15.000, -
90%
< € 50.000, -
€ 45.000, -
5%
Tussen € 50.000, - en € 100.000,-
90%
< € 50.000, -
€ 5.000, € 45.000, € 524.000, -
Factoren voor kans: 5% Minimale kans 30% Komt 1 maal per 2-5 jaar voor 90% Komt 1 maal per jaar voor 100% Komt meerdere keren per jaar voor
* Kans van voornemen fiancieel gevolg (financieel gevolg meest ruim genomen)
9
Berekening van het weerstandsvermogen Het weerstandsvermogen wordt bepaald door het reële financiële gevolg van de risico’s van materiele betekenis die de gemeente Ten Boer draagt van de weerstandscapaciteit af te trekken. Dit is: € 1.942.427,21 (weerstandscapaciteit) - € 524.000, - = € 1.418.427,21
Op basis van deze berekening kan gesteld worden dat het weerstandsvermogen voldoende is. Echter, de gemeente Ten Boer heeft in haar nota weerstandsvermogen (14 juni 2006) vastgesteld dat de weerstandscapaciteit minimaal € 170, - per inwoner moet bedragen. Op dit moment is dat: € 1.942.427,21 (weerstandscapaciteit) / 7447 (inwonersaantal 31/12/2008) = € 260,83 per inwoner.
Conclusie: De gemeente Ten Boer heeft een positief weerstandsvermogen in absolute en relatieve zin, en kan daarmee de geïnventariseerde risico’s van materiele betekenis die de gemeente loopt het hoofd bieden.
10
