Nota vrijwilligersbeleid inspraakversie
Gemeente Hengelo Sector Beleid en Projecten Afdeling Maatschappelijke Ontwikkelingen Maart 2009
Concept Nota Integraal Vrijwilligersbeleid gemeente Hengelo versie 5 december 2008
Inhoudsopgave
Voorwoord.............................................................................................................................................. 3 Samen maken we een leefbare en levendige stad. ........................................................................ 3 Janneke Oude Alink ................................................................................................................................. 3 Wethouder Welzijn ................................................................................................................................. 3 1
2
Kaders voor integraal vrijwilligersbeleid .................................................................................... 4 1.1
Inleiding................................................................................................................................... 4
1.2
Definitie vrijwilligerswerk en relatie tot andere beleidsterreinen .................................... 4
1.3
Aanleiding en doel van de nota........................................................................................... 4
1.4
Totstandkoming van de nota ............................................................................................... 5
1.5
Leeswijzer............................................................................................................................... 5
Analyse vrijwilligersbeleid in Hengelo........................................................................................ 6 2.1
Kenmerken van Hengelo...................................................................................................... 6
2.2
Ontwikkelingen, bedreigingen en kansen.......................................................................... 8
2.3
Kansen in Hengelo.............................................................................................................. 10
2.4
SWOT- analyse ................................................................................................................... 12
2. 5 Conclusies................................................................................................................................ 12 3
Visie, doelstellingen en uitgangspunten integraal vrijwilligersbeleid................................... 14 3.1
Visie....................................................................................................................................... 14
3.2
Beleidsspeerpunten ............................................................................................................ 15
3.3
Uitgangspunten.................................................................................................................... 15
3.4
Rol als gemeente en de rol van organisaties.................................................................. 15
3.5 Effecten van beleid .................................................................................................................. 16 4.
Beleidsspeerpunten, doelstellingen en activiteiten................................................................ 18 4.1
Beleidsspeerpunt 1 ............................................................................................................. 18
4.2
Beleidsspeerpunt 2 ............................................................................................................. 19
4.3
Beleidspeerpunt 3 ............................................................................................................... 20
5.
Actieplan voor uitvoering beleidsspeerpunten........................................................................ 22
6.
Bestedingsvoorstel nieuwe activiteiten.................................................................................... 27
Lijst van geraadpleegde bronnen..................................................................................................... 30
2
Voorwoord Vrijwilligers vormen een essentieel deel van de lokale gemeenschap. Van iets goeds willen doen tot voorbereiding op een reguliere baan, van tijdverdrijf tot integreren in de Hengelose samenleving, van willen zorgen tot enthousiasme over hobby tot passie. Iedereen heeft zijn eigen redenen om zich vrijwillig in te zetten. Vrijwilligers en hun organisaties dragen bij aan leefbaarheid en de levendigheid van de stad. Vrijwilligerswerk moet ook doorgegeven worden aan de jongere generatie; de maatschappelijke stage biedt hiervoor goede kansen en zal ook in Hengelo met enthousiasme worden opgepakt De afgelopen periode heeft er een open verkenning plaatsgevonden naar het vrijwilligerswerk in Hengelo. Uit gesprekken met de vrijwilligersorganisaties, vrijwilligers en professionele organisaties die met vrijwilligers werken, en op basis van landelijke bronnen is een beeld weergegeven van Hengelo. Het sombere beeld dat regelmatig geschetst wordt komt niet overeen met de werkelijkheid van Hengelo. Gelukkig, Hengelo kan trots zijn op de vele vrijwilligers, maar we moeten er ook voor zorg dragen dat het mogelijk blijft om het vrijwilligerswerk te blijven doen onder goede omstandigheden. Als gemeente voelen we ons erg betrokken bij het vrijwilligerswerk. In deze nota geven wij aan waarom en hoe we vrijwillige inzet, in al haar verschijningsvormen, willen stimuleren en versterken. Met deze nota willen we samen met de vrijwilligers, hun organisaties, samen werken aan een stimulerend vrijwilligersklimaat in Hengelo. Samen maken we een leefbare en levendige stad. Janneke Oude Alink Wethouder Welzijn
3
1
Kaders voor integraal vrijwilligersbeleid
1.1
Inleiding
Hengelo is een gemeente van ruim 81.000 inwoners, waarin vele verschillende vrijwilligers en vrijwilligersorganisaties actief zijn. In Hengelo doet 37 % van de inwoners aan vrijwilligerswerk. De activiteiten bestrijken vele beleidsterreinen, zoals sport, kunst en cultuur, jeugd, emancipatie en onderwijs. Een deel van deze organisaties wordt door de gemeente ondersteund door middel van het verstrekken van subsidies. Er is sprake van vele verschillende vrijwilligersorganisaties die zich laten onderverdelen in: - Organisaties die volledig uit vrijwilligers bestaan; - Organisaties waar het werk wordt uitgevoerd door vrijwilligers en waarbij ondersteuning wordt geboden door beroepskrachten; - Organisaties die hoofdzakelijk bestaan uit beroepskrachten en waar vrijwilligers ondersteunende taken verrichten (zoals de vrijwilligers in de zorg). Ook kan een onderscheid worden gemaakt in lokale organisaties en landelijke organisaties die afdelingen hebben in de gemeente Hengelo. Wat we zien, is een grote verscheidenheid van vrijwilligersorganisaties, maar met als gemeenschappelijkheid dat zij met hun activiteiten van betekenis zijn voor de lokale samenleving hier in Hengelo. Als gemeente staan wij voor de uitdaging om in samenwerking met deze organisaties daar waar nodig en gewenst ondersteuning te geven. Met deze nota integraal vrijwilligersbeleid wordt aangegeven hoe deze ondersteuning in Hengelo de komende jaren wordt vormgegeven. De partijen die hierbij een belangrijke uitvoerende rol spelen zijn het Servicepunt Vrijwilligers Hengelo(Scala), Stichting Welzijn Ouderen Hengelo en Fitis. 1.2
Definitie vrijwilligerswerk en relatie tot andere beleidsterreinen
Voor de gemeente Hengelo is vrijwilligerswerk: Werk dat onbetaald en onverplicht in enige vorm van georganiseerd verband wordt verricht ten behoeve van anderen en/of de samenleving. Het vrijwilligerswerk wordt verricht op een breed scala van beleidsterreinen, zoals welzijn, zorg, onderwijs, sport, kunst en cultuur, emancipatie, inburgering en jeugd. In onze optiek dient beleid voor vrijwilligers dan ook ter ondersteuning van alle andere beleidsterreinen. Waar het om gaat, is dat de vrijwilliger op een bepaald terrein ondersteund wordt in de uitvoering van zijn werkzaamheden die passen binnen de beleidskaders. 1.3
Aanleiding en doel van de nota
Vrijwilligerswerk is binnen de gemeente Hengelo een belangrijk gegeven. In het kader van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en het collegeprogramma zijn sociale cohesie en de participatie van inwoners aan de samenleving voor ons in Hengelo aandachtspunten. De Wmo In het kader van de Wmo wordt met name specifiek ingezet op vrijwilligerswerk. Zo worden gemeenten op grond van prestatieveld 4 verplicht om de ondersteuning aan vrijwilligers en mantelzorg te regelen. Overigens merken wij op dat mantelzorgbeleid geen deel uit maakt van deze nota, omdat hiervoor separaat beleid is ontwikkeld (nota ‘Mantelzorgers doen mee’, vastgesteld november 2008). In ons Wmo-beleid is aangegeven dat wij inzicht willen krijgen in welke problemen vrijwilligersorganisaties ervaren. Op grond van dit inzicht kan worden bepaald hoe de ondersteuning in Hengelo kan worden vormgegeven.
4
Collegeprogramma 2007-2010 In het collegeprogramma “Hengelo maken we samen zichtbaar beter” benoemen wij als college onze ambitie om zaken verder te verbeteren. Hengelo biedt daarop volop kansen. Deze kansen benut je niet alleen, maar samen. Als speerpunten worden de verbetering van de sociale kwaliteit in de wijken en de versterking van het vrijwilligerswerk genoemd. Als college leggen we prioriteit bij goed vrijwilligersbeleid. Gesteld is dat “in samenwerking met (vrijwilligers)organisaties en maatschappelijke instellingen een actieplan moet worden opgesteld”. Werving en ondersteuning zijn daarin belangrijke punten. Tevens is aangegeven tot (nog) betere spreiding en variatie van multifunctionele voorzieningen in te wijken te willen komen, waaronder geïntegreerde loketfuncties. Het doel van deze nota is om binnen de kaders van de Wmo en het collegeprogramma een beleid op vrijwilligers op te stellen. Met dit vrijwilligersbeleid geven wij als gemeente Hengelo onze visie weer op het vrijwilligersbeleid, onze doelstellingen, en kunnen activiteiten worden benoemd voor de periode 2008 - 2011. Deze periode is gelijk aan de planperiode van ons Wmo-beleidsplan. 1.4
Totstandkoming van de nota
De nota vrijwilligersbeleid is tot stand gekomen in een interactief beleidstraject. Wij hebben vrijwilligersorganisaties en (professioneel aangestuurde) vrijwilligersorganisaties in de gemeente Hengelo gevraagd hoe zij het vrijwilligerswerk in de gemeente ervaren en hoe zij de rol ervaren van de gemeente ten aanzien van de ondersteuning van (vrijwilliger)organisaties. Daartoe zijn in de periode van juni tot en met augustus 2008 gesprekken gevoerd met beleidsmedewerkers en afdelingshoofden van de gemeentelijke organisatie, met de portefeuillehouder en met vertegenwoordigers van professionele en vrijwilligersorganisaties. Op basis van deze gesprekken, een analyse van de beleidsstukken en een onderzoek naar het gebruik van ondersteuning voor vrijwilligerswerk is inzicht verkregen in de omvang van en knelpunten in het vrijwilligerswerk. De resultaten zijn verwerkt in deze beleidsnota. Inspraak op deze nota is mogelijk in het kader van de inspraakprocedure van de gemeente Hengelo. 1.5
Leeswijzer
Deze nota beschrijft op welke wijze invulling wordt gegeven aan het vrijwilligersbeleid in Hengelo. Daartoe geven wij in hoofdstuk 1 de kaders weer voor het vrijwilligersbeleid. In hoofdstuk 2 wordt het vrijwilligersbeleid geanalyseerd door het in beeld brengen van de kenmerken van Hengelo, door een schets van de bestaande situatie en een weergave van de ontwikkelingen, trends, kansen en bedreigingen. Op basis van deze analyse worden in hoofdstuk 3 onze visie en missie beschreven. Deze visie leidt tot een aantal beleidsspeerpunten. In hoofdstuk 4 worden deze beleidsspeerpunten nader uitgewerkt naar doelstellingen en activiteiten. De uitvoering van het vrijwilligersbeleid wordt in hoofdstuk 5 weergegeven aan de hand van een actieplan. Tenslotte treft u in hoofdstuk 6 een financieel overzicht aan.
5
2
Analyse vrijwilligersbeleid in Hengelo
2.1
Kenmerken van Hengelo
Hengelo: een stad met dorpse karakteristieken Met zijn ruim 81.000 inwoners behoort Hengelo tot de middelgrote steden. Hengelo kenmerkt zich door een rijke industriële geschiedenis en een huidige bedrijvigheid door de aanwezigheid van vele verschillende bedrijven en maatschappelijke organisaties. In dit verband is ook wel de term ‘storp’ gebruikt: Hengelo, met stadse elementen, maar ook met de kenmerken van een dorp en gemêleerde woonwijken. In Hengelo is de dorpse en Twentse mentaliteit merkbaar, ook wel ‘naoberschap’ genoemd. Deze mentaliteit kenmerkt zich door een compact, overzichtelijk netwerk van allerlei maatschappelijke organisaties, die in een relatief stabiele omgeving functioneren met weinig wisselingen in het vrijwilligerswerk. Het ‘naoberschap’ uit zich ook in culturele waarden, bepaalde gewoonten in de oudere wijken van Hengelo en ‘het voor elkaar klaarstaan’ in de lokale gemeenschap. In deze waarden ligt ook de kracht van de Hengelose samenleving besloten. Bij het vrijwilligerswerk komt dit tot uitdrukking in de vele zelfstandige besturen die van betekenis zijn voor de Hengelose samenleving. Inwoners laten zien dat zij op maatschappelijk vlak iets willen doen en voegen de daad bij het woord. Feiten en cijfers in relatie tot vrijwilligersbeleid Zoals ook op landelijk niveau geldt, is ook in Hengelo sprake van ontgroening en verdere vergrijzing van de bevolkingssamenstelling. De vergrijzing van Hengelo manifesteert zich door een toename van het aantal ouderen, ruim 15 % in 2007. Van de Hengelose samenleving behoort tweederde tot de leeftijdscategorie 15 t/m 65 jaar. Voor het vrijwilligersbeleid is dit een belangrijke doelgroep. In absolute cijfers gaat het om 53.673 inwoners. Volgens de prognose zal het aantal ouderen in 2030 groeien tot circa 21%. Het aandeel volwassenen tot 64 jaar zal juist afnemen van zo’n 60% nu naar 55 % in 2030. Het aandeel jongeren tot en met 19 jaar zal ongeveer gelijk blijven. Bevolkingssamenstelling gemeente Hengelo 2007 leeftijdsgroep absoluut 0 – 14 jaar 15.144 15- 64 jaar 53.672 65+ 12.612 81.428
% 19 % 66 % 15 % 100 %
Interessant als (potentiële) doelgroepen voor het vrijwilligersbeleid zijn de leeftijdsgroep 55- 65 jaar en de inwoners van allochtone afkomst. In Hengelo heeft iets meer dan 10% van de bevolking de niet-westerse etniciteit. Het gaat om circa 8.500 inwoners. Het aandeel allochtone inwoners afkomstig uit niet-westerse landen, ten opzichte van mensen afkomst uit westerse landen neemt in Hengelo toe. De meeste inwoners van niet-westerse komaf wonen in de wijken Berflo Es en Noord. Inzet vrijwilligers in Hengelo Aandeel vrijwilligers in Hengelo licht gegroeid Landelijke cijfers laten zien dat na een tijd van teruggang in het aantal vrijwilligers, nu sprake is van een stabilisatie (wel nemen de uren die de vrijwilliger besteed aan vrijwilligerswerk af). In Hengelo daarentegen is het aandeel vrijwilligers de laatste jaren licht gestegen. In 2001 deed nog 32 % van de volwassen Hengeloërs aan vrijwilligerswerk, inmiddels ligt dit percentage op 37 %. Voor Hengelo gaat het om ruim 23.000 inwoners.
6
De groep vrijwilligers in Hengelo is heel divers. Organisaties als Carint (organisatie voor wonen, welzijn en zorg), de SWOH (Stichting Welzijn Ouderen Hengelo), Scala (welzijnsorganisatie) en MEE Twente hebben veel vrijwilligers. Bij MEE gaat het vooral om vakantieactiviteiten. Daarnaast zijn ook veel vrijwilligers werkzaam in het buurt- en clubhuizen, bij sportverenigingen en amateurkunstverenigingen. Vrijwillige inzet jongvolwassenen en allochtonen blijft achter Vergelijkbaar met het landelijke beeld zijn ook in Hengelo minder jongvolwassenen als vrijwilliger actief. Het percentage van de 18-29 jarigen dat vrijwilligerswerk doet is slechts 27 %. Ook bestaat het beeld dat in Hengelo de vrijwillige inzet van allochtone groeperingen achterblijft. Minder tijd voor vrijwilligerswerk In Hengelo neemt de tijd die mensen in het vrijwilligerswerk steken af. Daar waar in 2001 nog 63 % van de Hengelose vrijwilligers wekelijks tijd aan vrijwilligerswerk besteedde, doet nu nog maar de helft dat. Dit komt overeen met de landelijke trend waarbij de vrijwillige inzet een steeds minder structureel karakter heeft. Behoeftenonderzoek vrijwilligers in de zorg, ouderenbeleid In 2006 is een quick scan uitgevoerd naar de ondersteuning en dienstverlening door vrijwilligers en non-profit organisaties in Hengelo (‘Quick Scan Ondersteuning en Dienstverlening Hengelo’, SWOH 2006). Op basis van een analyse van vraag en aanbod is in beeld gebracht waar de knelpunten liggen en wat in het aanbod wordt gemist. Duidelijk is geworden dat een breed en divers aanbod bestaat op het gebied van onder allerlei woon- en welzijnsdiensten en dat vraag en aanbod redelijk op elkaar aansluiten. Daarbij worden verschillende verbeterpunten voor de dienstverlening genoemd. Het gaat onder andere om: het ontwikkelen van een abonnementssysteem, zorgen voor verbinding met het zorgloket, de woningcorporaties en de wijkservicepunten, zorgen voor een vaste bemiddelaar die contacten onderhoudt met de vraag en het aanbod op wijkniveau. Behoeftenonderzoek sportverenigingen Begin 2008 is door de Sportraad en het SVH (Servicepunt Vrijwilligerswerk Hengelo) een onderzoek uitgevoerd onder 110 sportverenigingen met als doel te inventariseren aan wat voor soort ondersteuning sportverenigingen behoefte hebben t.a.v. vrijwillige inzet. Gebleken is dat op de volgende terreinen ondersteuning wenselijk is: een plek waar organisaties terecht kunnen met algemene vragen, het bemiddelen in vraag en aanbod van vrijwilligerswerk (het vinden en binden van vrijwilligers), deskundigheidsbevordering. In zijn algemeenheid laat deze behoefte zich vooral vertalen als: vraag om ondersteuning ‘op maat’. Verenigingen geven aan veel behoefte te hebben aan ‘een steuntje in de rug’: iemand die persoonlijk het contact zoekt met verenigingen om gezamenlijk te bepalen aan wat voor ondersteuning op dat moment behoefte is, het leveren van maatwerk. De bedoeling is dat de SVH een ´makelaarsfunctie´ vervult om tijdelijk (op projectmatige basis) de gewenste ondersteuning te laten leveren. De ondersteuning kan bestaan uit bijvoorbeeld het meedenken in een effectieve werving van jonge vrijwilligers, het ontwikkelen van een plan met als doel het werven en het behouden van vrijwilligers, maar ook praktische ondersteuning bij de leden of financiële administratie. De bedoeling is dat dit aanbod (vorm van dienstverlening vanuit de SVH) in 2009 operationeel is.
7
2.2
Ontwikkelingen, bedreigingen en kansen
Landelijke trends Uit landelijke toekomstverkenningen voor vrijwillige inzet blijkt dat het aantal vrijwilligers tot 2015 redelijk stabiel blijft. Wel zijn er trends te onderscheiden zoals de te verwachten afname van jongeren en de toename bij ouderen voor het verrichten van vrijwilligerswerk. Het percentage vrijwilligers laat zich moeilijk exact voorspellen. Verder wordt een aantal trends gesignaleerd dat op termijn van nadelige invloed zijn op de inzet van vrijwilligers. In deze paragraaf wordt hier nader op ingegaan. Wij achten het van belang dat in Hengelo wordt geanticipeerd op deze trends. Maatschappelijke trends In de samenleving is sprake van individualisering, ontkerkelijking en veranderende leefstijlen. Mensen stellen het eigen belang boven het belang van de samenleving als geheel. Daarnaast zien we een afname van het aantal Nederlanders dat betrokken is bij de kerk. Bekend is dat bij mensen die kerkelijk betrokken zijn, vaker sprake is van vrijwilligerswerk. Ook een punt van aandacht zijn de veranderende leefstijlen. Mensen hebben volle agenda’s met werk, kinderen, sociale contacten en allerlei andere bezigheden. Een bijkomend aspect is het groeiende aanbod van aantrekkelijke (commerciële) vormen van vrijetijdsbesteding, van sport, vakantie en de mogelijkheden en toegankelijkheid van internet. De veranderende leefstijl hangt ook samen met de multiculturele samenleving, de mix van culturen. Termen als ‘lifestyle’ en ‘fusion’ zijn daarop van toepassing. Het gevolg is dat mensen vrij willen zijn om hun eigen beslissingen te nemen, hun eigen tijd in te delen, en dat vrijwilligerswerk zich soms moeilijk laat inpassen in de agenda’s. Vergrijzing Bijna de helft van het vrijwilligerswerk wordt gedaan door ouderen tussen de 55 en 80 jaar. In Hengelo zal op basis van recente prognoses het aantal mensen van 65 jaar en ouder in 2020 minder snel toenemen ten opzichte van het landelijk gemiddelde. Dit kan betekenen dat aantal ouderen dat mogelijk ingezet zou kunnen worden, kleiner wordt. Toenemende vraag naar vrijwilligers en toenemende complexiteit De vraag naar vrijwillige inzet neemt toe, onder andere doordat veel professionele organisaties zich beperken tot de kerntaken. Maar we zien ook dat de overheden zich bij de uitvoering van taken terugtrekken. Daardoor wordt het appel op de medewerking van inwoners voor vrijwillige inzet groter. Verder is er ook sprake van een toenemende complexiteit van de vraag. Dit is onder andere merkbaar in de zorg. Door decentralisatie en wetswijzigingen (o.a. de wijziging in de AWBZ ten aanzien van Ondersteunende en Activerende Begeleiding per 2009 1) ontstaat een vraag naar deskundige en specifieke inzet van vrijwilligers. Een toename in complexe vragen zien wij ook als gevolg van de multiculturele samenleving. Wij constateren de behoefte om aan te sluiten bij interculturele verschillen. Toename in wet- en regelgeving en eisen aan kwaliteit Organisaties worden bij de uitvoering van hun taken geconfronteerd met veel wetten en regels. Zij spreken ook wel over een toename van de bureaucratie. Het voldoen aan regels en wetten legt voor organisaties een druk op hun uitvoerende activiteiten. Daarnaast stellen ook gebruikers eisen aan de kwaliteit van dienstverlening door de vrijwilligersorganisaties. Maar ook de organisaties zelf willen kwaliteit leveren, wat van invloed is op de inzet van vrijwilligers. Werken in complexe situaties stelt eisen aan vrijwilligers. Van hen wordt gevraagd goed beslagen ten 1 Met ingang van 1-1-2009 vallen verschillende soorten van begeleiding niet meer onder het AWBZ pakket. Het gaat hierbij om hulp aan langdurig zieken en gehandicapten. Gemeenten worden geacht een deel van deze taken over te nemen. Het jaar 2009 geldt als een overgangsjaar.
8
ijs te komen, iets waar zij zelf ook behoefte aan hebben. Kortom, sprake is van een toename van kwaliteitseisen. Dit vraagt om een zekere mate van “professionalisering” van het vrijwilligerswerk, maar ook om voldoende begrenzing van wat de vrijwilliger aan inzet kan en wil bijdragen. Naast deze trends die we op landelijk niveau signaleren en die ook op Hengelo van toepassing zijn, is ook een aantal ontwikkelingen te noemen dat is voortgekomen uit de inventarisatie in onze gemeente. Lokale en regionale trends Kwetsbaarheid bij organisaties Het komt veelvuldig voor dat een organisatie draait op de inzet van slechts enkele (één of twee) vrijwilligers, veelal mensen die al langere tijd vrijwilliger zijn. Deze mensen trekken als het ware de organisatie, waardoor een organisatie sterk afhankelijk is van dit ‘charisma’ en inzet. Behoefte van organisaties om ondersteuning Uit inventarisaties en onderzoeken in Hengelo blijkt, dat organisaties het moeilijk vinden om nieuwe vrijwilligers te trekken. Ook vinden zij het moeilijk om in te spelen op de veranderende vraag. In de praktijk blijkt het lastig te zijn om vraag en aanbod effectief te matchen, ofwel: ervoor te zorgen dat de juiste vrijwilliger op de juiste plek werkzaam is. Organisaties hebben aangegeven dat ondersteuning op deze terreinen wenselijk is. Grote verantwoordelijkheid t.a.v. beheer en personeel Het beheer in de door vrijwilligers bestuurde buurt- en wijkcentra en de diverse culturele instellingen vormt een probleem: zowel in kwantitatief als in kwalitatief opzicht. Verschillende vrijwilligersorganisaties zijn namelijk belast met de taak van beheer en exploitatie van een accommodatie en met de taken op gebied van personeelsbeleid en werkgeverschap. Deze taken nemen in de praktijk soms zoveel tijd in beslag dat de taak van uitvoering van activiteiten onder druk komt te staan. De vraag die in dit verband naar voren is gekomen, is in hoeverre het wenselijk is dat vrijwilligersorganisaties de verantwoordelijkheid over exploitatie en personeel moeten en kunnen dragen. Bij sommige organisaties is deze verantwoordelijkheid groot en gaat het om grote (subsidie)bedragen. Recent heeft de gemeente hiervoor extra middelen beschikbaar gesteld. Nu al is gebleken dat de inzet van de extra middelen niet meer dan een deel van de problemen oplost. Daarom zal voor een structurele aanpak vanaf december 2008 een traject worden ingezet. Een onderdeel van dit traject is het werkgeverschap in de door vrijwilligers bestuurde organisaties. Gemis aan praktische ondersteuning Organisaties hebben te kennen gegeven behoefte te hebben aan praktische ondersteuning: hulp, ondersteuning op maat. Deze ondersteuning kan uiteenlopen van het helpen organiseren van een ledenadministratie en de aanvraag van vergunningen, tot het opzetten van beleid om meer jongeren te werven. Ook mist men adequate deskundigheidsbevordering. Een voorbeeld is dat er algemene cursussen bestaan voor notuleren, maar dat een organisatie behoefte heeft aan een bepaalde praktisch of inhoudelijk gerichte cursus. Ondervertegenwoordiging van groeperingen Bepaalde groeperingen zijn ondervertegenwoordigd bij de vrijwilligers, vooral jongeren en allochtonen. Veranderende interesses bij vrijwilligers Los van de al eerder genoemde landelijke trend, wordt in Hengelo geconstateerd dat bij het zoeken naar bestuursleden, het moeilijk is om mensen te vinden voor een bestuursfunctie. De benaming van
9
een functie kan van invloed zijn op het enthousiasmeren van vrijwilligers. Zo kan bij werving de benaming van ‘lid van Raad van Toezicht’ meer effect hebben dan ‘bestuurslid’. Gemis aan overzicht en sturing binnen de gemeente Voor vrijwilligersorganisaties, vrijwilligers en voor inwoners die initiatief willen nemen, is het niet altijd duidelijk waar en bij wie je binnen de gemeente moet zijn om een vraag voor een initiatief of activiteit te stellen of om de eigen vraag helder te krijgen. Daardoor blijven initiatieven wel eens ‘in de lucht hangen’ met als gevolg dat initiatieven niet van de grond komen.
2.3
Kansen in Hengelo
Voor de werving van nieuwe vrijwilligers en initiatieven voor het behouden van vrijwilligers worden in Hengelo verschillende mogelijkheden gezien. Richten op nieuwe doelgroepen Gezien de ondervertegenwoordiging van bepaalde groeperingen, lijkt het zaak dat bij de werving van nieuwe vrijwilligers, maar ook bij initiatieven voor het behouden van vrijwilligers, specifiek aandacht wordt besteed aan dit potentieel van groeperingen. Aandachtsgroepen zijn de 55+’ers, jongeren (van 15 – 23 jaar) en allochtonen. Daarbij wordt opgemerkt dat dé jongere, dé 55+’er of de dé allochtoon niet bestaat. De verschillen binnen de doelgroepen zijn groot. Voor het interesseren en benaderen van nieuwe doelgroepen is maatwerk vereist. Nodig is ook de nieuwe doelgroepen op een gedifferentieerde manier te benaderen, uitgaan van interesse, mogelijkheden en leefstijl. Maatschappelijke stages Maatschappelijke stages bieden uitstekende mogelijkheden om jongeren kennis te laten maken en te interesseren voor vrijwilligerswerk. Ook in Hengelo zijn initiatieven in gang gezet om deze maatschappelijke stages te ontwikkelen. De scholen vervullen daarbij een essentiële rol. In Hengelo neemt scholengemeenschap de Grundel deel aan de pilot ‘Leerlingen actief in de samenleving’, maatschappelijke stages 2008/2009 Twente-Achterhoek-Salland, juli 2008. Het betreft een gecoördineerde aanpak van VO scholen, gemeenten, servicepunten vrijwilligerswerk en stagebiedende organisaties. De bedoeling is dat onder deze vlag minimaal 2.500 leerlingen uit het genoemde gebied, in het schooljaar 2008-2009 kennismaken met de maatschappelijke stages. De pilot biedt de deelnemende scholen een impuls bij het invoeren van deze stages voordat deze in het schooljaar 2011-2012 verplicht zijn. De regie voor de uitvoering ligt bij de scholen. Lokale organisaties voor het vrijwilligerswerk worden ondersteund vanuit het steunpunt of servicepunt om passende activiteiten voor leerlingen te ontwikkelen. Te voorzien is dat het belangrijkste aandachtpunt is de koppeling van vraag en aanbod en het interesseren van leerlingen. Wat betreft de uitvoering van het vrijwilligerswerk is het zaak dat de begeleiding van leerlingen op een goede manier wordt georganiseerd: zowel vanuit de school als op de plekken waar het vrijwilligerswerk wordt verricht. Waar het in het kader van het vrijwilligersbeleid om gaat, is dat jongeren worden geïnteresseerd in het doen van vrijwilligerswerk. Daar ligt een belangrijke taak voor de scholen. Scholen zijn echter niet de enige spelers in het veld. Ook de vrijwilligersorganisaties zullen zich moeten voorbereiden op het faciliteren en begeleiden van jongeren die een stageplek gaan vervullen. Uitgaan van leefstijlen en competenties van (potentiële) vrijwilligers Het enthousiasmeren van vrijwilligers voor vrijwilligerswerk vraagt om een min of meer nieuwe aanpak. Uitgaande van de maatschappelijke trends en van persoonlijke motieven van mensen om
10
vrijwilligerswerk te doen, is het de kunst om de juiste match tot stand te brengen. Daarbij moet goed worden gekeken naar zaken als de mogelijkheden van de vrijwilliger, zijn interesses en inzet waartoe iemand bereid is. Initiatieven in Hengelo laten zien dat er incidenteel al op deze manier wordt gewerkt bij de werving van vrijwilligers. Richten op vrijwilligerswerk in de wijken Hengelo kent een structuur van wijkgericht werken. Bekend is dat vrijwilligers ‘dicht bij de mensen’ moeten staan. In het kader van wijkgericht werken is er sprake van korte lijnen, directe communicatie, ‘het ons kent ons’. Mensen kunnen daardoor direct worden benaderd voor vrijwilligerswerk, bijvoorbeeld door middel van het wijkwelzijnswerk. Mogelijkheden van sociale activering In Hengelo wordt (buurtgerichte) sociale activering ingezet. We maken daarbij het onderscheid in sociale activering ter bevordering van de maatschappelijke participatie (met als doel sociale zelfredzaamheid) en sociale activering gericht op re-integratie naar werk (met als doel economische zelfstandigheid). Het maakt gebruik van een outreachende benadering van mensen in hun eigen leefomgeving en sluit daarbij aan op de sociale netwerken van bewoners om de drempels voor activering te verlagen. Vrijwilligerswerk is één van de instrumenten om mensen te laten participeren. Mogelijkheden volwasseneneducatie De gemeente heeft de wettelijke taak om uitvoering te geven aan volwasseneneducatie. De uitvoering van deze taak heeft de gemeente uitbesteed aan het ROC. De gemeente bepaalt in overleg met het ROC welke trajecten worden ingekocht voor inwoners en doelgroepen. Hiervoor beschikt de gemeente over autonome middelen. Daar waar het gaat om deskundigheidsbevordering, scholing en adequate begeleiding voor vrijwilligers en vrijwilligersorganisaties, kan volwasseneneducatie in een interessant aanbod voorzien (zoals cursussen voor vrijwilligers in besturen). Voor een deel wordt al in dit aanbod voorzien. Maatschappelijk ondernemerschap Ook commerciële bedrijven en organisaties kunnen van betekenis zijn in het stimuleren van vrijwilligerswerk. Hengelo en omgeving kent een groot aantal bedrijven, die van betekenis kunnen zijn om uitvoering te geven aan maatschappelijk ondernemerschap (zoals de initiatieven van de Slinger2 en het MVO pact3. Servicepunt Vrijwilligers Hengelo (SVH) Hengelo heeft een stedelijk punt voor het vrijwilligerswerk: de SVH. Er liggen kansen voor vrijwilligersbeleid als deze voorziening wordt aangewezen als het centrale punt voor het vrijwilligerswerk. Vanuit dit centrale punt (de front-office voor vrijwilligerswerk) kunnen herkenbare en laagdrempelige diensten en activiteiten worden ontwikkeld die nodig zijn om het vrijwilligersbeleid te versterken. Ondersteuning door Scala Scala welzijnswerk ondersteunt bewoners en bewonersorganisaties in de wijken met het opbouwwerk. Het werk van de SVH wordt uitgevoerd onder verantwoordelijkheid van Scala.
2 De Slinger is een stichting die alle inwoners in Hengelo wil aansporen om de verantwoordelijkheid te nemen voor hun deel van de samenleving (betrokken burgerschap). De Slinger brengt deze mensen met elkaar in verbinding, zodat ze elkaar kunnen helpen. 3 Het MVO pact is een initiatief in Hengelo waarbij de verbinding wordt gelegd tussen o.a. economische en not-for profit activiteiten. Het doel is om sociaal maatschappelijke rendement te realiseren.
11
Kortom, in Hengelo is op verschillende terreinen sprake van waardevolle initiatieven en ontwikkelingen die wij van betekenis zien voor het vrijwilligersbeleid. 2.4 SWOT- analyse Sterke punten in Hengelo: - Mensen voelen zich betrokken bij elkaar - Diverse vormen van ondersteuning door gemeente en overlegstructuren waarbinnen vrijwilligersondersteuning is georganiseerd. - Diverse initiatieven en activiteiten vanuit beleidsterrein en door vrijwilligersorganisaties. - Ontwikkeling van wijkwelzijnswerk (wijkservicepunten).
Kansen: - Maatschappelijke stages verplicht - Vrijwilligerswerk in de wijken (wijkservicepunten) - Mogelijkheden sociale activering en inburgering - Mogelijkheden Volwasseneneducatie - Maatschappelijk ondernemerschap - Benutten Servicepunt Vrijwilligerswerk Hengelo (SVH) - Ondersteuningsaanbod van Scala op gebied van met name beheer accommodaties - Provincie biedt ondersteuning
Zwakke punten: - Beperkte deelname jongeren en allochtonen - Kwetsbaarheid bij organisaties - Voor organisaties lastig om vrijwillige inzet goed te matchen - Grote verantwoordelijkheid t.a.v. beheer en personeel - Gemis aan praktische ondersteuning - tekort aan (deskundige) vrijwilligers, met name voor bestuursfuncties; - onbekendheid met de aangeboden ondersteuning (Steunpunt Vrijwilligerswerk, aanbod Volwasseneneducatie) - geen duidelijke structuur binnen gemeente, geen duidelijk aanspreekpunt (beleidscoördinatie); - Belasting door wet- en regelgeving en kwaliteitseisen door gebruikers. Bedreigingen: - Individualisering, ontkerkelijking, veranderde leefstijlen, concurrentie vrijetijdsbesteding, multiculturele samenleving - Vergrijzing - Toenemende vraag naar vrijwilligers toenemende complexiteit - Toename complexe/ stringente wet- en regelgeving
2. 5 Conclusies De ontwikkelingen, bedreigingen en kansen samenvattend, kunnen we het volgende stellen. - De vraag naar vrijwillige inzet in Hengelo neemt toe. Dit geldt zowel in kwantitatief als in kwalitatief opzicht. Ook is sprake van professionalisering van de werkzaamheden. De vrijwilliger is (positief) kritisch. Zijn tijd is beperkt, de vrijwilliger maakt zijn eigen afwegingen. -
Door het inzetten van een andere vorm van vrijwilligerswerk met een beperkte tijdinzet, in een beperkte periode, kunnen nieuwe mensen worden betrokken.
-
Vrijwilligersorganisaties missen adequate ondersteuning en begeleiding bij de uitoefening van hun taken.
-
Gemist wordt sturing en coördinatie in het vrijwilligersveld maar ook binnen en vanuit de gemeentelijke organisatie. Men wil graag een herkenbaar, centraal punt voor het vrijwilligerswerk in Hengelo.
12
-
De basis van ondersteuning is al voorhanden in Hengelo. Er zijn overlegstructuren van waaruit ondersteuning aan vrijwilligersorganisaties wordt geboden.
-
Door meer bekendheid te geven aan het bestaande aanbod van ondersteuning kan het vrijwilligerswerk worden versterkt.
-
Er liggen kansen voor nieuwe doelgroepen, zoals jongeren, allochtonen en 55+’ers.
-
Maatschappelijke stages bieden uitstekende mogelijkheden om meer jongeren vrijwilligerswerk te laten doen.
-
Door maatschappelijk ondernemerschap te versterken, liggen er kansen om het bedrijfsleven te betrekken en de aanwezige kennis te benutten.
13
3
Visie, doelstellingen en uitgangspunten integraal vrijwilligersbeleid
3.1
Visie
‘Hengelo maken we samen zichtbaar beter’, hebben wij in ons collegeprogramma gesteld. Wij doen dit onder andere door het vormgeven van ons vrijwilligersbeleid. Vrijwilligersbeleid is om een aantal redenen voor Hengelo van belang. Deze zijn van maatschappelijke en van economische aard en aan de orde in het kader van sociale duurzaamheid in Hengelo. Visie Vrijwilligerswerk als maatschappelijk belang In onze optiek levert het vrijwilligerswerk in Hengelo een belangrijke bijdrage aan de sociale verbindingen in Hengelo en aan de betrokkenheid van inwoners bij de stad. Vrijwilligerswerk is een manier om als inwoner samen en met elkaar een bijdrage te leveren aan de eigen leefomgeving. Je neemt daarmee je verantwoordelijkheid voor de samenleving. Je leert anderen kennen en het doen van vrijwilligerswerk kan het gevoel geven ‘erbij te horen’, los van de eigen achtergrond of cultuur. Vrijwilligerswerk is daarmee van collectieve betekenis. Maar ook op individueel niveau zien wij de betekenis van vrijwilligerswerk. Door vrijwilligerswerk te doen, kan iemand worden gestimuleerd in zijn eigen ontwikkeling. Als inwoners doe je kennis en ervaringen op. Je kunt interesses ontwikkelen, vriendschappen sluiten en vaardigheden opdoen. Vaardigheden die van belang kunnen zijn in de opstap naar werk. Dit alles biedt mogelijkheden tot het ‘meedoen’, het participeren in de samenleving en je ‘thuis’ te voelen. Vrijwilligerswerk doen, is leuk. En door vrijwilligerswerk te doen, kunnen inwoners ook maatschappelijk iets betekenen. Dit is van positieve invloed op de versterking van de eigen identiteit van mensen. Vrijwilligerswerk: economisch belang en sociale duurzaamheid Het stimuleren en ondersteunen van vrijwilligerswerk is echter ook een noodzaak. We zien dat de totale omvang van vrijwilligerswerk in Hengelo groot is. Als we de bestaande voorzieningen en activiteiten in Hengelo willen handhaven, gaan we het zonder vrijwilligers niet redden. Hun inzet is onbetaalbaar. Wij zien ook dat het daarbij om meer gaat dan alleen de kosten en de baten. Door hun inzet geven vrijwilligers de organisaties waarvoor zijn werkzaam zijn hun bestaanswaarde. Het is de lokale samenleving met haar organisaties die daarmee op termijn bijdraagt aan de sociale duurzaamheid in Hengelo. Anticiperen op maatschappelijke ontwikkelingen en trends Bepaalde maatschappelijke ontwikkelingen en trends zijn ook voor Hengelo een gegeven. Zo is sprake van individualisering van de samenleving, van vergrijzing, verandering van leefstijlen, van snelheid, mix van culturen (‘fusion’) en druk vanuit aantrekkelijk aanbod aan van commerciële vrijetijdsbesteding. Het gevolg is dat de vrijwilliger kritisch is in het maken van zijn eigen afwegingen. Veelal is de vrijwilliger tijdelijk beschikbaar, zijn tijd is beperkt, de inzet specifiek. Wij zien dat als wij nu niets doen, er op termijn een tekort aan vrijwilligers ontstaat. Als gemeente zetten wij ons in voor de ontwikkeling van vrijwilligerbeleid en wel in samenwerking met maatschappelijke organisaties. Wij zien mogelijkheden in het aanpassen van werkwijzen aan de eisen van deze tijd. Het gaat om flexibiliteit, sturen op kwaliteit en meer aansluiten bij de behoefte van (nieuwe!) vrijwilliger. Aandacht richten op jongeren, allochtonen, 55+ ‘ers en mensen met een beperking. In het kader van het vrijwilligersbeleid willen wij de aandacht specifiek richten op nieuwe doelgroepen. Te noemen zijn jongeren (15-23 jarigen), allochtonen, 55+’ers en mensen met een beperking.
14
Wij zien het als onze taak, om samen met maatschappelijke organisaties in Hengelo, ervoor te zorgen dat er voor nu en in de toekomst in Hengelo voldoende inwoners zijn die met plezier en voldoening vrijwilligerswerk verrichten. Hengelo staat daarmee voor de Uitdaging om: a. Voorwaarden te scheppen om de vrijwillige inzet te vergemakkelijken. b. Inwoners enthousiast te maken én te houden voor het vrijwilligerswerk “Vrijwilligerswerk moet leuk zijn en blijven!”
3.2
Beleidsspeerpunten
Gebaseerd op wat we hiervoor hebben beschreven, formuleren we de volgende speerpunten van ons beleid: 1. Het versterken en uitbreiden van vrijwilligerswerk door het ontwikkelen van nieuwe vormen en door het enthousiasmeren van nieuwe doelgroepen. 2. Het realiseren/ versterken van één herkenbaar, centraal punt voor het vrijwilligerswerk en het centraal coördineren van vrijwilligerswerk van gemeentezijde en van het veld. 3. Het creëren van een goed kader en ondersteuningsaanbod en daarmee het stimuleren en behouden van vrijwilligers, zijnde een basisaanbod. De uitwerking van beleidsspeerpunten naar doelstellingen en activiteiten volgt in hoofdstuk 4.
3.3
Uitgangspunten
Om als gemeente gestalte te kunnen geven aan doelstellingen voor het vrijwilligersbeleid is een aantal uitgangspunten van belang. - Als gemeente richten wij ons op initiatieven van vrijwilligers en vrijwilligersorganisaties die passen binnen de vastgestelde beleidskaders en binnen het kader van aanvaardbare risico’s. Een daarmee samenhangend onderwerp is het professionaliseren van verantwoordelijkheden van vrijwilligersorganisaties ten aanzien van beheer en personeel. Bij de beleidsspeerpunten wordt hier nader op ingegaan. - Voor de uitvoering van vrijwilligersbeleid worden de autonome middelen van de gemeente effectief ingezet (subsidies) en met elkaar verbonden. Financiële middelen komen ten goede aan de activiteiten van de vrijwilligersorganisaties. - Bij het vrijwilligersbeleid wordt uitgegaan van de competenties van vrijwilligers, zodat het vrijwilligersbeleid vraaggericht wordt vormgegeven. - Voor de beleidsspeerpunten dient de gemeentelijke begroting als financieel kader. Voor bepaalde activiteiten is het nodig extra financiële middelen te reserveren. - Bij vrijwilligersbeleid wordt specifiek aandacht besteed aan ‘nieuwe’ doelgroepen:, jongeren (15-23 jaar), allochtonen, 55+’ers en mensen met een beperking.
3.4
Rol als gemeente en de rol van organisaties
Bij vrijwillige inzet speelt een groot aantal organisaties en individuen een rol: vrijwilligers, welzijnsorganisaties, zorgaanbieders, vrijwilligersorganisaties, scholen etc. Al deze betrokken organisaties en instanties hebben hun eigen belangen, vervullen uiteenlopende taken en streven verschillende doelen na. Alle maken deel uit van een netwerk dat voor de realisatie van het
15
vrijwilligersbeleid onmisbaar is. Wij zijn als gemeente de ‘spin in het web’ en zorgen voor samenhang en integraliteit. Niet alleen extern, maar ook intern tussen verschillende beleidsterreinen. Rol als gemeente Wij willen de regierol op ons nemen om op deze wijze te zorgen voor een samenhangend en integraal ondersteuningsaanbod op het terrein van vrijwillige inzet. Wij zien vanuit deze regierol voor onszelf de volgende taken: • • • • • • • •
Het stellen van kaders en doelstellingen en de prioriteiten voor het beleid op vrijwillige inzet. Deze nota is hiervan de uitwerking. Het op elkaar afstemmen van logisch aan elkaar verbonden beleidsterreinen. Het aangeven van concrete doelen gekoppeld aan een actieplan. Het stimuleren van nieuwe initiatieven en samenwerkingsverbanden die een meerwaarde hebben op het vrijwilligersbeleid. Het (financieel) ondersteunen van gesubsidieerde organisaties en activiteiten die een bijdrage leveren aan de vrijwillige inzet van de gemeente. Het doelmatig en rechtmatig inzetten van subsidies (voor een effectieve besteding van de middelen). Het monitoren van het geformuleerde beleid door het houden van een tussenevaluatie, twee jaar na ingang van de planperiode. Het betrekken van vrijwilligers bij het opstellen en uitvoeren van beleid op het gebied van vrijwillige inzet om zo vorm te geven aan inspraak en advies.
Rol (vrijwilligers)organisaties Op grond van de kaders is het aan de instellingen om aan te geven welke prestaties of interventies nodig zijn om de doelstellingen te behalen en intern voldoende voorwaarden te scheppen voor het vrijwilligerswerk. Het gaat om de volgende taken: • • • •
Aan de hand van de kaders, doelstellingen en prioriteiten voorstellen doen voor prestaties en interventies. Bewaken/ afschermen van toelaatbare psychische en fysieke risico’s bij vrijwilligers. Initiatieven nemen voor afstemming met andere organisaties: elkaar vinden, het kennen van elkaars aanbod en daar waar nodig elkaar aanvullen. Zorgen voor de werving en het behouden van (voldoende) vrijwilligers.
3.5 Effecten van beleid Bij het Wmo beleid gaat het om ‘meedoen’, ‘participeren aan de lokale samenleving’. Voor het gemeentebestuur is het van belang dat het beleid dat wordt uitgevoerd, kan worden gevolgd en dat kan worden beoordeeld of de activiteiten het beoogde effect opleveren: vrijwilligerswerk is meedoen in Hengelo! Uitgaande van onze visie op vrijwilligersbeleid zijn twee effecten te onderscheiden: een collectief effect dat verband houdt met de sociale cohesie van de stad en een individueel effect dat samenhangt met de individuele participatie van inwoners aan de lokale samenleving. In Hengelo zijn voor de effectmeting van beide niveaus (collectief en individueel) instrumenten voorhanden. Effect op sociale cohesie (collectief) In de periodieke enquête van de gemeente, de monitor ‘Leefbaarheids en Veiligheid’, zijn indicatoren opgenomen voor het meten van de leefbaarheid en sociale samenhang in Hengelo. Zo zijn in de
16
enquête vragen (stellingen) opgenomen die indicatief zijn voor de beleving van de sociale cohesie van inwoners. Deze indicatoren worden overigens landelijk erkend, waardoor benchmark mogelijk is. Effect op individuele participatie (individueel) In Hengelo kan het effect op individueel niveau op twee manieren worden gemeten. • Het periodieke onderzoek van de gemeente: het gezondheidsonderzoek van de GGD, waarin gevraagd wordt naar het welbevinden van inwoners. • Aan de hand van het ‘participatiewiel’ (ontwikkeld door Movisie). In dit wiel, dat in Hengelo verder wordt ontwikkeld in het kader van het gemeentelijk emancipatie- en participatiebeleid, worden zes (hoofd)doelen van activering en participatiebevordering onderscheiden: zelfstandig functioneren, sociale contacten, maatschappelijke participatie, doorstroom naar arbeid, toename arbeidsvaardigheden en. naar betaalde arbeid. Het wiel stelt de gemeente Hengelo in staat leemtes, overlap en combinatie- en samenwerkingsmogelijkheden in het aanbod in kaart te brengen en beter op elkaar af te stemmen. In het kader van beleidsverantwoording leveren de hierboven genoemde instrumenten de benodigde informatie. In feite wordt daarmee antwoord gegeven op de vraag ‘doen wij in Hengelo de juiste dingen’ en ‘worden de middelen op een adequate manier besteed’.
17
4.
Beleidsspeerpunten, doelstellingen en activiteiten
Voor het vrijwilligersbeleid in Hengelo gelden de volgende beleidsspeerpunten: 1. Het versterken en uitbreiden van vrijwilligerswerk door het ontwikkelen van nieuwe vormen en door het enthousiasmeren van nieuwe doelgroepen. 2. Het realiseren/ versterken van één herkenbaar, centraal punt voor het vrijwilligerswerk en het centraal coördineren van vrijwilligerswerk van gemeentezijde en van het veld. 3. Het creëren van een goed kader en ondersteuningsaanbod en daarmee het stimuleren en behouden van vrijwilligers, zijnde een basisaanbod. 4.1
Beleidsspeerpunt 1
Het versterken en uitbreiden van vrijwilligerswerk door het ontwikkelen van nieuwe vormen en door het enthousiasmeren van nieuwe doelgroepen. Algemeen Het blijkt wenselijk te zijn om het vrijwilligerswerk anders in te richten. Een veranderde leefstijl van burgers vraag om een eigentijdse manier waarop vrijwilligersactiviteiten worden aangeboden en georganiseerd. Vroeger waren vaste uren en patronen vanzelfsprekend. Nu is er behoefte aan een meer flexibele en gerichte invulling van het vrijwilligerswerk. Een afgebakende taak, in een afgebakende periode en een afgebakende tijdsinvestering zijn van belang. Ook vinden wij het van belang dat bepaalde groeperingen die nu nog zijn ondervertegenwoordigd in het vrijwilligerswerk, erbij worden betrokken. Onze aandacht gaat uit naar jongeren (15-23 jaar), allochtonen, 55+ ‘ers en mensen met beperkingen. Doelstelling 1 Het realiseren van een flexibel aanbod van vrijwilligersactiviteiten en vrijwilligersvormen, waardoor het vrijwilligerswerk wordt versterkt Activiteiten a. Wij vragen het Servicepunt Vrijwilligers Hengelo (SVH) om, met ondersteuning door de provincie, vrijwilligersorganisaties te helpen nieuwe vormen te ontwikkelen met als doel: het werven en behouden van vrijwilligers en het meer flexibel organiseren van de taken binnen de organisaties. De bedoeling is activiteiten te ontwikkelen die aansluiten bij de wensen en mogelijkheden van de vrijwilligers. Dit kan zijn een activiteit met een afgebakende taak, in een afgebakende periode en een afgebakende tijdsinvestering. Bijvoorbeeld: het ‘opknippen’ van de taak van penningmeester in: het opstellen van het jaarverslag in maanden december en januari, of meedraaien in het rooster van de dierenambulance voor 2 dagdelen in de maand. b. We geven inzicht in en creëren samenhang tussen de verschillende activiteiten die beogen maatschappelijke participatie te bevorderen. Het gaat hierbij niet alleen om de hiervoor genoemde sociale activeringstrajecten (als dan niet met als einddoel werk) in relatie tot het welzijnswerk in Hengelo, maar ook om inburgeringtrajecten, volwasseneducatie en vrijwilligerswerk. c. Wij stellen voor om maatschappelijk ondernemerschap verder te stimuleren. Daartoe is in Hengelo het concept van de ‘Beursvloer’ ingevoerd. Dit is het organiseren van een ontmoetingsplek voor bedrijven waar maatschappelijke organisaties en instellingen met elkaar in contact kunnen treden. d. Wij stellen voor de SVH in het kader van ‘vrijwilligerswerk in de buurt’ uitvoering te laten geven aan het vormgeven van de makelaarsfunctie van vraag en aanbod vrijwilligerswerk op wijkniveau.
18
De bedoeling is in te zetten op koppelingen van 1 op 1, dicht bij huis en herkenbaar. Binnen het wijkservicepunt voorziet een aanspreekpunt in de functie van ‘makelaar vrijwilligerswerk’. Doelstelling 2 Specifieke doelgroepen worden gestimuleerd vrijwilligerswerk te verrichten: jongeren (15-23 jarigen), allochtonen, 55+’ers en mensen met beperkingen. Activiteiten e. Wij zullen het SVH en Scala vragen om in samenwerking met de vrijwilligersorganisaties in kaart te brengen: het aanbod aan stageplekken voor de maatschappelijke stages, de benodigde ondersteuning vanuit de vrijwilligersorganisaties en daar waar mogelijk deze ondersteuning te regelen. f. Wij zullen de SVH en Scala vragen om, met ondersteuning van de provincie, een werkwijze te ontwikkelen waardoor meer jongeren, allochtonen en 55+’ers gaan participeren in het vrijwilligerswerk4. g. Voor het stimuleren van vrijwilligerswerk door mensen met beperkingen geven wij actief uitvoering aan de regierol van de gemeente. In samenwerking met relevante partijen zullen wij een voorstel ontwikkelen in de inzet van deze doelgroep te vergroten. Daartoe nodigen wij verschillende partijen aan tafel. Waar het om gaat, is dat de vraag van vrijwilligerswerk (afgebakende, gestructureerde taken) en het aanbod van mensen die vrijwilligerswerk kunnen doen, effectief wordt gekoppeld. h. In het kader van het jeugdbeleid worden in samenwerking met jongeren concrete voorstellen ontwikkeld hoe jongeren te interesseren zijn voor vrijwilligerswerk en voor het verrichten van maatschappelijke stages. Dit gebeurt door middel van de DAP kaarten (afspraken inzake doel, activiteit, product) voor het jongerenwerk. i. Wij vragen de SVH, met ondersteuning vanuit de provincie, een wervingscampagne te ontwikkelen waarin jongeren en allochtonen worden gestimuleerd om vrijwilligerswerk te gaan doen. Dit kan in samenwerking met de scholen, de jongerenorganisaties en de allochtonenorganisaties. Jongeren en allochtonen krijgen de opdracht een pakkende reclameopdracht te ontwikkelen, bijvoorbeeld het maken van een site.
4.2
Beleidsspeerpunt 2
Het realiseren/ versterken van één herkenbaar, centraal punt voor het vrijwilligerswerk en het centraal coördineren van vrijwilligerswerk van gemeentezijde en van het veld. Algemeen Al eerder in deze nota is opgemerkt dat vrijwilligersbeleid vele verschillende beleidsterreinen en onderwerpen raakt. Het is in Hengelo voor vrijwilligersorganisaties maar ook binnen de gemeentelijke organisaties niet altijd duidelijk wie het aanspreekpunt is. Ook blijkt dat het aanbod aan ondersteuning niet altijd bekend is. Dit geldt ook voor (een deel) van het dienstenaanbod van het Servicepunt Vrijwilligerswerk. We constateren dat er behoefte bestaat aan één centraal, goed bereikbaar aanspreekpunt in Hengelo, een front-office voor vrijwilligerswerk, maar ook aan een (vast) aanspreekpunt binnen de gemeentelijke organisatie. In onze optiek kan het SVH de uitvoering van de makelaarsfunctie op wijkniveau coördineren.
4 Opgemerkt wordt dat in Hengelo reeds belangrijke initiatieven in gang zijn gezet om de participatie van allochtonen in het vrijwilligerswerk te vergroten. Het gaat om ‘Duizend en één kracht’, het project VIBZ (Vrouwen in Besturen en Zo) en initiatieven met een kleine maar actieve groep allochtone zelforganisaties.
19
Doelstelling 1: Het versterken van het Servicepunt Vrijwilligerswerk Hengelo (SVH) Activiteiten a. Het SVH aanwijzen als de één-loket voorziening cq front-office voor het vrijwilligerswerk. De SVH voorziet in een fysiek en digitaal punt (balie en website). b. De SVH een ‘marketingplan’ laten opstellen om de herkenbaarheid naar organisaties te versterken, het dienstenaanbod onder de aandacht te brengen en af te stemmen met partners c. De SVH de opdracht geven om vanuit een regierol uitvoering te geven: aan de centrale ‘makelaarsfunctie’: het effectief ‘makelen’ van vraag en aanbod van het vrijwilligerswerk; het in beeld brengen van vraag en aanbod van scholing en daar waar mogelijk matchen met het aanbod van het ROC.
Doelstelling 2: Het aanbieden van informatie en advies Activiteiten d. Binnen de gemeentelijke organisaties een aanspreekpunt aanwijzen: contactfunctionaris vrijwilligerswerk (beleidscoördinatie). e. Vanuit de functie informatie en advies coördineert en ondersteunt de SVH de vrijwilligersorganisaties ten aanzien van de uitvoering van wet- en regelgeving (organisaties wegwijs maken).
4.3
Beleidspeerpunt 3
Het creëren van een goed kader en ondersteuningsaanbod en daarmee het stimuleren en behouden van vrijwilligers, zijnde een basisaanbod. Algemeen Het is belangrijk dat in Hengelo de vrijwilliger met plezier vrijwilligerswerk verricht. Het moet de vrijwilliger voldoening geven en mogelijkheid tot zelfontplooiing. Met andere woorden: het moet leuk zijn om als vrijwilliger actief te zijn. Wij willen dan ook een ondersteuningsaanbod realiseren dat is afgestemd op de vraag en de behoefte van de vrijwilliger en de vrijwilligersorganisatie. Een punt van aandacht is ook de verantwoordelijkheid van vrijwilligersorganisaties ten aanzien van beheer en personeel. Wij willen de mogelijkheden en de consequenties van een goed georganiseerd professioneel kader voor facilitair management/ beheer en werkgeverschap in kaart brengen. Een ander aandachtspunt is het vergemakkelijken van de uitvoering van de taken van de vrijwilligersorganisaties door het vereenvoudigen en dereguleren van regelgeving binnen de gemeente.
20
Doelstelling 1 Het zorgen voor een adequate ondersteuningsstructuur, afgestemd op de vraag van de vrijwilligers(organisatie) Activiteiten a. Voor een structurele aanpak van de aandachtspunten op het gebied van professioneel beheer en werkgeverschap wordt vanaf december 2008 een traject ingezet. Een onderdeel van dit traject is het werkgeverschap in de door vrijwilligers bestuurde organisaties. b. In afwachting van de resultaten van de pilot ‘praktische ondersteuning aan vrijwilligersorganisaties/ ondersteuning op maat’ (zoals dat nu wordt gerealiseerd voor de sportorganisaties), streven wij ernaar om (bij positieve bevindingen) het aanbod beschikbaar te stellen t.b.v het gehele vrijwilligersveld. c. Binnen de gemeente wordt onderzocht welke aanpassingen bij de uitvoering van het subsidiebeleid mogelijk zijn om de procedures rondom subsidieaanvragen en – verantwoordingen voor vrijwilligersorganisaties te vergemakkelijken. Dit maakt deel uit van het Plan van Aanpak Optimalisering subsidiesystematiek. d. Voor het monitoren van ons vrijwilligersbeleid gaan wij in gesprek met vrijwilligersorganisaties. Doelstelling 2 Het stimuleren van een adequaat scholingsaanbod voor vrijwilligers (deskundigheidsbevordering) Activiteiten e. Wij zullen de SVH vragen om, in samenwerking met de aanbieder van deskundigheidsbevordering (zoals het ROC), een adequaat scholingsaanbod te ontwikkelen om de nieuwe vrijwilligers te werven en te behouden. Centaal staat voor organisaties: het werken vanuit competenties van vrijwilligers (vanuit een portfolio) en voor de (individuele) vrijwilligers: het ontwikkelen van benodigde persoonlijke vaardigheden. Ook zal de SVH worden gevraagd een centrale rol te vervullen in het makelen van vraag en aanbod van deskundigheidsbevordering. De uitvoering van het scholingsaanbod komt bij het ROC te liggen. Uitzondering hierop wordt gevormd door de ‘sport’. Sportorganisaties en –koepels hebben zelf al een breed aanbod aan deskundigheidsbevordering ontwikkeld. Eventuele lacunes in het aanbod van de sportorganisaties kunnen worden ingevuld door het lokale aanbod. Doelstelling 3 Het stimuleren van PR activiteiten om bekendheid te geven aan vrijwilligersbeleid Activiteiten f. Als gemeente zijn wij alert en actief in het laten blijken van erkenning en waardering van het vrijwilligerswerk. Daartoe faciliteren wij evenementen en activiteiten van vrijwilligersorganisaties en zorgen wij als gemeentebestuur voor bestuurlijke vertegenwoordiging bij evenementen en activiteiten. g. Voorgesteld wordt de mogelijkheid en bereidheid te onderzoeken om voor bestuur en medewerkers van de gemeente een zogenaamde ‘meewerkdag’ te organiseren. h. De gemeente vraagt het SVH de website door te ontwikkelen en aan te laten sluiten bij de wensen en behoeften van de vrijwilligersorganisaties i. De gemeente ondersteunt het initiatief van het SVH in het organiseren van de jaarlijkse MADday.
21
5.
Actieplan voor uitvoering beleidsspeerpunten
Beleidsspeerpunt 1: Het versterken en uitbreiden van vrijwilligerswerk door het ontwikkelen van nieuwe vormen en door het enthousiasmeren van nieuwe doelgroepen. Doelstelling: 1. Het realiseren van een flexibel aanbod aan vrijwilligersactiviteiten en vrijwilligersvormen, waardoor het vrijwilligerswerk wordt versterkt. 2. Specifieke doelgroepen worden gestimuleerd vrijwilligerswerk te verrichten: jongeren (15-23 jarigen), allochtonen, 55+’ers en mensen met een beperking.
a) Ontwikkelen van nieuwe vormen voor werving en het behouden van vrijwilligers
SVH
2009
b) Inzicht verkrijgen in en samenhang aanbrengen tussen de verschillende activiteiten die maatschappelijke participatie als doel hebben (waaronder het vrijwilligerswerk)
Nader te bepalen
2009
c) Vormgeven maatschappelijk ondernemerschap middels uitvoering van ‘Beursvloer’ .
MVO pact
2009
d) Realiseren van aanspreekpunt voor ‘makelaarsfunctie’ op wijkniveau.
SVH
2009
Budget SVH €124.000
e) In kaart brengen van stageplekken voor maatschappelijke stages, benodigde ondersteuning en ondersteuning regelen.
Voortgezet Onderwijs
2009
Budget SVH €124.000
f)
SVH + Scala+ SWOH
2009
Budget SVH €124.000
g) Voorstel ontwikkelen om meer de inzet van mensen met een beperking bij vrijwilligerswerk te vergroten.
Gemeente, Scala
2009
Budget Gehandic beleid
h) In de DAP kaarten jongerenwerk specifiek opnemen: het ontwikkelen van voorstellen om jongeren te interesseren voor maatschappelijke stages en vrijwilligerswerk.
Scala
2009
Budget jongeren werk
Ontwikkelen werkwijze om meer jongeren, allochtonen en 55+’ers te stimuleren voor vrijwilligerswerk.
Dekking
Wannee r
Kosten
“Opdrachtnemer”
Activiteit
Budget SVH €124.000
€ 22.0 00
nee
22
i)
Ontwikkelen van wervingscampagne om jongeren en allochtonen te stimuleren tot vrijwilligerswerk.
SVH + Scala
2009
Budget ‘systemat iek voucher bewoners intitiatiev en´ €50.000
23
Beleidsspeerpunt 2: Het realiseren/ versterken van één herkenbaar, centraal punt voor het vrijwilligersbeleid en het centraal coördineren van vrijwilligerswerk van gemeentezijde en van het veld.
Doelstelling: 1. Het realiseren/ versterken van één herkenbaar, centraal punt voor het vrijwilligerswerk. 2. Het aanbieden van informatie en advies
a. Aanwijzen van het SVH als de één loket voorziening cq front-office voor het vrijwilligerswerk (fysiek en digitaal)
SVH
2009
Budget SVH €124.000
b. Opstellen van een marketingplan voor de SVH
SVH
2009
Budget SVH €124.000
c. De SVH de opdracht geven om vanuit een regierol uitvoering te geven: i. aan de centrale ‘makelaarsfunctie’: het effectief ‘makelen’ van vraag en aanbod van het vrijwilligerswerk; ii. het in beeld brengen van vraag en aanbod van scholing en daar waar mogelijk matchen met het aanbod van het ROC.
SVH
2009
Budget SVH €124.000
d. Aanwijzen van aanspreekpunt binnen de gemeentelijke organisatie: contactfunctionaris vrijwilligerswerk
Gemeente
2009
e. Vanuit de functie informatie en advies coördineert en ondersteunt de SVH de vrijwilligersorganisaties ten aanzien van de uitvoering van wet- en regelgeving (organisaties wegwijs maken, zijnde een taak van de SVH).
SVH
2009
Dekking
Wannee r
Kosten
“Opdrachtnemer”
Activiteit
Budget SVH €124.000
24
Beleidspeerpunt 3: Het creëren van een goed kader en ondersteuningsaanbod en daarmee het stimuleren en behouden van vrijwilligers, zijnde een basisaanbod. Doelstelling: 1. Het zorgen voor een adequate ondersteuningsstructuur, afgestemd op de vraag van vrijwilligers(organisaties) 2. Het stimuleren van een adequaat aanbod scholingsactiviteiten voor vrijwilligers (deskundigheidsbevordering) 3. Het stimuleren van PR activiteiten om bekendheid te geven aan vrijwilligersbeleid
a) In het kader van het project ‘Good governance’ beleid ontwikkelen m.b.t. de door vrijwilligers bestuurde organisaties. Centrale thema’s zijn: professioneel beheer en werkgeverschap.
Gemeente
20092010
Budget projecten
b) Aanbod van ‘praktische ondersteuning/ ondersteuning op maat’ inzetten voor gehele vrijwilligersveld.
SVH
2009
Budget SVH €124.000
c) In het kader van ‘Good Governance’ mogelijkheden onderzoeken voor vergemakkelijken procedures rondom subsidieaanvragen en –verantwoordingen (onderdeel Plan van Aanpak Optimalisering subsidiesystematiek).
Gemeente
2009
Budget projecten
d) Monitoren vrijwilligersbeleid door in gesprek te gaan met vrijwilligersorganisaties.
Gemeente
2009
e) SHV, i.s.m. het ROC, een aanbod laten ontwikkelen tbv werven en behouden van vrijwilligers, dat gebaseerd is op competenties van de vrijwilligers (portfolio).
SVH
20092011
f)
Gemeente
2009
g) Mogelijkheden en bereidheid onderzoeken tot ´meewerkdag´ door bestuur en medewerkers gemeente.
Gemeente
2009
h) Laten doorontwikkelen van de website van het SVH.
SVH
2009
Als gemeente alert en actief zijn in het laten blijken van erkenning en waardering, faciliteren en bijwonen van evenementen en activiteiten.
€ 30.000
Dekking
Wanneer Kosten
“Opdrachtnemer”
Activiteit
Educ. Middelen en Budget SVH € 124.000
25
i)
Ondersteunen van het initiatief van de jaarlijkse MADD
SVH en de Slinger
2009
Budget SVH € 124.000
26
6.
Bestedingsvoorstel nieuwe activiteiten
De uitvoering van het vrijwilligersbeleid kan voor een belangrijk deel worden bekostigd uit de bestaande budgetten van de gemeentelijke begroting. Voor een deel van de activiteiten zijn extra financiële middelen nodig om uitvoering mogelijk te maken. Beleidsspeerpunt 1. Het versterken en uitbreiden van vrijwilligerswerk door het ontwikkelen van nieuwe vormen en door het enthousiasmeren van nieuwe doelgroepen.
Nieuwe activiteit
2. Het realiseren/ versterken van één herkenbaar, centraal punt voor het vrijwilligersbeleid en het centraal coördineren van vrijwilligerswerk van gemeentezijde en van het
Dekking
a. Ontwikkelen van nieuwe vormen voor werving en het behouden van vrijwilligers.
Ja
b. Inzicht verkrijgen in en samenhang aanbrengen tussen de verschillende activiteiten die maatschappelijke participatie als doel hebben (waaronder het vrijwilligerswerk).
Nog in te vullen
c.
Beleidsspeerpunt
Kosten
Vormgeven maatschappelijk ondernemerschap middels ‘Beursvloer’.
d. Realiseren van aanspreekpunt voor ‘makelaarsfunctie’ op wijkniveau, als onderdeel van de wijkservicepunten.
Ja
e. In kaart brengen van stageplekken voor maatschappelijke stages, benodigde ondersteuning en ondersteuning regelen.
Ja
f.
Nog in te vullen
Ontwikkelen werkwijze om meer jongeren, allochtonen en 55+’ers te stimuleren voor vrijwilligerswerk.
g. Voorstel ontwikkelen om de inzet van mensen met een beperking bij vrijwilligerswerk te vergroten.
Ja
h. Als thema bij jeugdparticipatie (jeugdbeleid) laten opnemen: het ontwikkelen van voorstellen om jongeren te interesseren voor maatschappelijke stages en vrijwilligerswerk.
Ja
Nieuwe activiteit
Kosten
Dekking
a. Aanwijzen van de SVH als de één loket voorziening cq front-office voor het vrijwilligerswerk (fysiek en digitaal).
Ja
b. Opstellen van een marketingplan voor de SVH.
Ja
27
Beleidsspeerpunt veld.
3. Het creëren van een goed kader en ondersteuningsaanbod en daarmee het stimuleren en behouden van vrijwilligers, zijnde een basisaanbod.
Nieuwe activiteit c.
Opstellen van een plan voor de invullen van de ‘makelaarsfunctie’: effectief ‘makelen van vraag en aanbod.
Kosten
Dekking Ja
d. Aanwijzen van aanspreekpunt binnen de gemeentelijke organisatie: contactfunctionaris vrijwilligerswerk.
Ja
e. Regelen van coördinatie tussen SVH en vrijwilligersorganisaties bij uitvoering taken wet- en regelgeving.
Ja
a. Het realiseren van adequaat beheer, in kwantitatief en kwalitatief opzicht, in de welzijnsorganisaties en overige door vrijwilligers bestuurde organisaties.
PM
b. Het ontwikkelen van beleid m.b.t. werkgeverschap voor mensen die werkzaam zijn in door vrijwilligers bestuurde organisaties.
PM
c.
Ja
Aanbod praktische ondersteuning/ ondersteuning op maat inzetten voor gehele vrijwilligersveld, met waar mogelijk, een uitvoering door vrijwilligers.
d. Mogelijkheden onderzoeken voor vergemakkelijken procedures rondom subsidieaanvragen en – verantwoordingen, in het kader van het project Good Governance.
Nog in te vullen
e. Monitoren vrijwilligersbeleid door vrijwilligerswerk in gesprek te gaan met vrijwilligersorganisaties.
Nog in te vullen
f.
Nog in te vullen
SVH een aanbod laten ontwikkelen tbv werven en behouden van vrijwilligers dat uitgaat van de competenties van de vrijwilliger (portfolio).
g. Als gemeente alert en actief zijn in het laten blijken van erkenning en waardering en het faciliteren en bijwonen van evenementen en activiteiten.
Ja
28
Beleidsspeerpunt
Totaal
Kosten
Nieuwe activiteit
Dekking
h. Mogelijkheden en bereidheid onderzoeken tot een ´meewerkdag´ door bestuur en medewerkers gemeente.
Nog in te vullen
i.
Laten doorontwikkelen van de website van het SVH.
Ja
j.
Ondersteunen van het initiatief van de jaarlijkse MADD.
Ja
k.
Afsluiten van een vrijwilligersverzekering voor alle inwoners van Hengelo door de gemeente.
Ja
€
€
29
.
Bijlage
Lijst van geraadpleegde bronnen •
Collegeprogramma Hengelo 2006-2010
•
‘Statistisch Jaarboek 2007’, gemeente Hengelo
•
‘OnSignalement’ gemeente Hengelo, 22 april 2008
•
‘Leefbaarheid en Veiligheidsenquête 2007’, gemeente Hengelo 2007.
•
‘Verkenning demografische ontwikkelingen Hengelo 1950-2050’, gemeente Hengelo, januari 2008
•
SCP: Toekomstverkenning vrijwillige inzet 2015, De Sociale Staat van Nederland 2007/ Tijd als spiegel, hoe Nederlanders hun tijd besteden.
•
‘Vrijwilligersbeleid onderzocht’, SCP 2005.
•
‘De sociale staat van Nederland 2007’, SCP-publicatie 2007/20
•
Beleidsbrief vrijwillige inzet 2005-2007, VWS en Beleidsbrief Mantelzorg en Vrijwilligerswerk 20082011, VWS, resp. 19 oktober 2005 en 9 oktober 2007.
•
`Samen & Overijsel, Jeugd, Sociale Infrastructuur en Cultuur 2009 -2012´, provincie Overijssel, juni 2008.
•
Plan van aanpak Stichting Vrijwilligerscentrale Hengelo 2007: “naar een nieuwe service voor het vrijwilligerswerk in Hengelo”
•
Plan van Aanpak ‘Verenigingsondersteuning, een antwoord op de vraag’, gemeente Hengelo, mei 2008.
•
Diverse subsidiebeschikkingen en ‘DAP kaarten’ van de gemeente Hengelo aan maatschappelijke organisaties op het gebied van o.a. vrijwilligers, cultuur, sport, emancipatie.
•
‘Mantelzorgers doen mee! Beleidsnotitie Ondersteungin mantelzorgers’, gemeente Hengelo, mei 2008
•
‘Quick Scan Ondersteuning en Dienstverlening in Hengelo 2006’, SWOH, maart 2006
•
Productenboek 2009 Budgetfinanciering, SWOH april 2008.
•
‘Actieplan Duizend en één Kracht Hengelo’, gemeente Hengelo april 2008
•
‘Convenant inzake de ontwikkeling van de makelaarsfunctie tbv maatschappeljke stage en de stimulering van vrijwilligerswerk’, VWS, OCW, VNG, december 2007
30
Websites VNG Ministerie van VWS Ministerie van OCW Invoering Wmo Provincie Overijssel MVO pact Movisie Make a difference day De Beursvloer Senioren voor uw gemeente
www.vng.nl www.vws.nl www.ocw.nl www.invoeringwmo.nl www.overijssel.nl www.pactmvohengelo.nl www.movisie.nl www.makeadifferenceday.nl
[email protected] www.beursvloer.nl www.seniorenvooruwgemeente.nl
31
