Nota
Begraafplaatsen
Achtergronden en motivering ten behoeve van besluitvorming over diverse onderwerpen op het gebied van begraafplaatsen in de gemeente Midden-Drenthe
Inhoud Samenvatting..................................................................................... 2 Inleiding ............................................................................................. 5 Algemeen H 1: Algemeen ....................................................................... 7 Actuele vraagstukken: achtergronden en mogelijke oplossingen H 2: Kostendekkendheid begraafplaatsen .............................. 9 2.1 Inleiding............................................................................ 9 2.2 Kostendekkendheid tot nu toe .......................................... 9 2.3 Aanpassen grafrechten .................................................. 11 2.4 Verlenging ...................................................................... 13 2.5 Overige aanpassingen tarieven ...................................... 13 2.6 Problemen door tariefsverhogingen................................ 14 2.7 Voorstellen ..................................................................... 15 H 3: Ruimen van graven ...................................................... 16 3.1 Inleiding.......................................................................... 16 3.2 Wat houdt ruimen in ....................................................... 16 3.3 Wanneer mag worden geruimd ...................................... 17 3.4 Omgaan met ruimen....................................................... 18 3.5 Voorstellen ..................................................................... 18 H 4: Capaciteit...................................................................... 19 4.1 Analyse begraafcapaciteit.............................................. 19 4.2 Wens begraafplaats Drijber en Nieuw Balinge............... 22 4.3 Wens islamitische begraafplaats ................................... 24 H 5: Overige vraagstukken ................................................... 25 5.1 Aansprakelijkheid slecht onderhouden graven............... 25 5.2 Harmonisering aula’s..................................................... 27 5.3 Verbeteren informatievoorziening .................................. 29 Voorstellen en procedures H6: Voorstellen..................................................................... 31 H7: Procedure en planning................................................... 32 Bronnen........................................................................................... 33
Bijlagen zijn apart opgenomen.
1
Samenvatting In deze Nota Begraafplaatsen staan de achtergronden bij diverse vraagstukken rondom de begraafplaatsen. De bij ons aanwezige gemeentelijke voorzieningen voor begraven en asbestemming hebben een locale functie. Er is in principe een goed verspreid voorzieningenniveau. Kostendekkendheid In 2000 heeft een discussie over kostendekkendheid van de begraafplaatsen al geleid tot aanpassing van tarieven. Tarieven voor diensten en voorzieningen voor asbestemming zijn op zich kostendekkend gemaakt. De tarieven voor grafrecht zijn nog niet kostendekkend. Op dit moment kost het recht op een graf voor 25 jaar € 700,-. Het verhogen van tarieven is in diverse Drentse gemeenten aan de orde, een voorbeeld is De Wolden die naar een tarief van ongeveer € 1.500,- voor 25 jaar gaat. Midden-Drenthe heeft in 2000 de uitgangspunten voor een kostendekkend grafrecht als volgt vastgesteld: Qua onderhoud mag een begraafplaats per m2 evenveel kosten als plantsoen per m2. De meerkosten per m2 per jaar dienen te worden gedekt uit de opbrengsten van grafrechten voor gewone en urnengraven. De tarieven dienen voor alle begraafplaatsen gelijk te zijn. Overheadkosten worden niet meegerekend. Belangrijk aspect dat in 2000 nog niet speelde, is dat het college aangeeft dat ook de kosten in verband met de nieuwe begraafplaats in Beilen gedekt moeten worden door de tarieven. Volledig kostendekkend niet haalbaar Een volledig kostendekkend tarief op basis van deze uitgangspunten zou op meer dan € 1.800,- uitkomen. De begrafenisverenigingen vinden dit te veel. Kosten en opbrengsten zijn overigens moeilijk te verbinden, mede omdat inkomsten betrekking hebben op nieuwe graven, terwijl de kosten betrekking hebben op oude en nieuwe graven. Omdat er in onze gemeente pas in 1976 begonnen is met uitgifte van graven voor bepaalde tijd (25 jaar), is een tarief dat ook de kosten van de oude verplichtingen dekt nauwelijks haalbaar. Door Eursing apart te nemen krijgen wij enig inzicht in de kosten als er geen oude verplichtingen zijn. Het tarief zou dan ongeveer € 1.280,- zijn. Om de kosten voor aanleg en instandhouden van de nieuwe begraafplaats te dekken uit een verhoging van grafrechten, zou het tarief minimaal € 1.233,- moeten worden. De taakstelling die in het kader van de bezuinigingen onlangs door het college is aangegeven betreft behalve de dekking voor de nieuwe begraafplaats ook een vermindering van het tekort met ongeveer € 40.000,- per jaar. Totaal zou een bedrag van € 120.000,- extra binnen moeten komen via de grafrechten, wat leidt tot een tarief van € 1.500,-. Een tariefsverhoging is momenteel zeker op zijn plaats, in hoeverre dit moet plaatsvinden is onder meer afhankelijk van wat de raad maximaal acceptabel acht. Zeker wanneer de gemeente de tarieven verder verhoogt, komen meer mensen met een laag inkomen in betalingsproblemen. Niet voor iedereen is het mogelijk om zich te verzekeren voor alle uitvaartkosten. De mogelijkheden voor een soort vangnet beperken zich tot gespreid betalen en in bepaalde gevallen een beroep op de bijstand. Beide mogelijkheden zijn op dit moment aanwezig. Mensen die begraven willen worden maar weinig draagkracht hebben en onvoldoende verzekerd zijn, kunnen kiezen voor een algemeen graf. In uiterste gevallen moeten naaste verwanten bijspringen of kan een beroep op de bijstand worden gedaan. In het alleruiterste geval verzorgt en betaalt de gemeente de uitvaart. Het tarief voor verlenging staat op dit moment niet in verhouding met het tarief voor grafrecht. Het is wenselijk om dit nu recht te trekken. Verder blijkt het gewenst om de keuze voor een termijn van 35 jaar te bieden. Ook dit is eventueel mogelijk.
2
Het is aan te bevelen de kosten waar mogelijk te verlagen, onder ander door stenen en beplanting waar mogelijk te verwijderen, graven te ruimen en opnieuw uit te geven en hiermee ook aanlegkosten te beperken. Ruimen Voor een gezonde exploitatie van begraafplaatsen is ruimen van graven waarvan de grafrechttermijn is verlopen, nodig. Vanaf 2001 zijn in onze gemeente de eerste grafrechttermijnen afgelopen en daarom is het belangrijk om ruimingsbeleid vast te stellen. Te adviseren is om als het grafrecht is beëindigd en er niet wordt verlengd, de grafbedekking te verwijderen. Verder is het wenselijk de graven daarna zoveel mogelijk te ruimen afhankelijk van de behoefte aan begraafruimte. Dit kan per graf of grootschalig (per rij of gedeelte). Ook urnengraven kunnen op deze manier worden geruimd. Er zijn in het verleden veel graven uitgegeven voor onbepaalde tijd. Als ruimen in een gedeelte gewenst is, geeft dit een probleem. In dergelijke gevallen zullen wij de betreffende rechthebbenden vragen schriftelijk afstand te doen van het recht, zodat het graf geruimd kan worden en opnieuw uitgegeven. In bepaalde gevallen, waar rechthebbenden zich niet aan de regels houden, is het mogelijk het recht vervallen te verklaren. Omdat ruimen een gevoelig onderwerp is, is goede communicatie en informatieverstrekking extra belangrijk. Ook het instandhouden van bijzondere graven is een aandachtspunt. Capaciteit De begraafcapaciteit voor de komende 30 jaar is berekend per begraafplaats. De belangrijkste conclusies: Smilde en Hijken: Uitbreiding op korte termijn nodig (in beide gevallen is grond voor uitbreiding in eigendom), grootte uitbreiding afhankelijk van wel of niet ruimen (mogelijkheid ruimen nu nog beperkt). Bovensmilde: was vol, er is weer voor een paar jaar ruimte gemaakt. De behoefte aan begraafruimte in deze voor Midden-Drentse begrippen toch redelijk grote plaats, is groot. De mogelijkheid voor ruimen moet worden onderzocht, maar kan problemen geven doordat nog lang graven voor onbepaalde tijd zijn uitgegeven. Als dit niet mogelijk is, is het aan te raden om de mogelijkheden voor extra begraafruimte te onderzoeken. Wens begraafplaats Drijber en Nieuw Balinge Zowel Drijber als Nieuw Balinge hebben laten weten graag een eigen begraafplaats te willen. In Drijber gaat het om een begraafplaats met 75 graven, in Nieuw Balinge zijn 150 graven voldoende voor 30 jaar. Met het oog op exploitatie, capaciteit en acceptabele afstanden tot huidige begraafplaatsen, zijn er geen extra begraafplaatsen nodig binnen onze gemeente. Drijber is bovendien erg klein voor een eigen begraafplaats, rekening moet dan worden gehouden met precedentwerking voor m.n. Elp en Zwiggelte. Wens islamitische begraafplaats Ook is een wens (mondeling) binnengekomen voor een begraafplaats voor een specifieke islamitische groep. De groep is gericht op de drie noordelijke provincies. Ze willen als groep graag een eigen begraafplaats of eigen gedeelte op een begraafplaats met bijbehorende voorzieningen. De graven mogen niet geruimd worden, het betreft dus eeuwigdurende graven. De voorkeur gaat uit naar Midden-Drenthe, als dit niet mogelijk blijkt, dienen zij een verzoek in bij Assen. In onze gemeente is Smilde eventueel een optie. In de keuze of meegewerkt wordt aan het verzoek, speelt met name of wij een begraafplaats willen die gericht is op een groep mensen uit alle drie noordelijke provincies. Dit sluit namelijk niet aan op het beleid dat onze begraafplaatsen gericht zijn op de locale bevolking.
3
Aansprakelijkheid slecht onderhouden graven Aansprakelijkheid rondom slecht onderhouden graven is op dit moment een actueel onderwerp bij begraafplaatsen. Dit is onder andere het gevolg van een uitspraak van de Hoge Raad, wat inhoudt dat begraafplaatseigenaars juridisch ook eigenaar zijn van grafbedekkingen. Als stenen bijvoorbeeld na omvallen schade veroorzaken aan mensen of naastliggende graven, dan is de eigenaar van de begraafplaats aansprakelijk. In onze verordening is opgenomen dat de rechthebbende verplicht is de grafbedekking te onderhouden en dat bij nalatigheid de gemeente de grafbedekking kan verwijderen (na bekendmaking). Het is raadzaam om als de termijn van het grafrecht is afgelopen en niet verlengd wordt, een grafbedekking zo snel mogelijk te verwijderen. Er kan, ter voorkoming van misverstanden, in het reglement worden opgenomen dat de eigenaar van de begraafplaats niet aansprakelijk is voor schade die door derden aan graven wordt toegebracht en dus niet gehouden is de schade te herstellen. Hiervoor zijn standaardteksten gemaakt die wij kunnen toepassen. Harmonisering aula’s Er zijn drie aula’s, in alle gevallen is bouw en oprichting bekostigd door de gemeente. Er zijn echter grote verschillen in de exploitatie en beheer van aula’s. In Beilen is de aula in eigendom en beheer van een stichting. In Westerbork verhuurt de gemeente de aula voor € 0,45 en is alleen klein onderhoud voor de vereniging. In Smilde is de huurprijs € 5.491,- per jaar en verzorgt de gemeente alle onderhoud en gas, water, electra en dergelijke. Smilde heeft moeilijkheden om de huur te betalen en heeft verzocht om harmonisatie van de tarieven. Er zijn drie opties: verlagen van het Smildiger tarief, verhogen van het Westerborker tarief, of Smilde en Westerbork privatiseren zoals in Beilen gebeurd is. Informatievoorziening Informatievoorziening is belangrijk bij begraafplaatsen. Met name wanneer meer aandacht komt voor ruimen van graven, weghalen van grafbedekkingen ed, moet dit goed zijn. Plaatsen van publicatieborden op de begraafplaatsen zijn daarom gewenst. Daarnaast is een regelmatiger overleg met begrafenisverenigingen (eens per jaar ) een aandachtspunt. Publicatie van voorgenomen beheer- en beleidsmaatregelen in de kranten zal ook meer aandacht moeten krijgen. Tot slot is een goede begraafplaatsenadministratie onmisbaar. Vervolg In het voortraject is een conceptnota gemaakt, waarop inspraak mogelijk is geweest. De reacties zijn te vinden in de bijlagen en zijn zoveel mogelijk verwerkt in de tekst van de nota die voor u ligt. Na besluitvorming door de raad volgt bekendmaking van besluiten en het uitwerken van verschillende acties die hieruit volgen (bijvoorbeeld wijziging verordening, tariefwijziging, uitwerken uitbreiding Smilde en Hijken, onderzoek Bovensmilde).
4
Inleiding Deze nota gaat over de begraafplaatsen in Midden-Drenthe. De nota geeft achtergronden op basis waarvan voor diverse vraagstukken een besluit kan worden genomen. De conceptversie van deze nota is verschenen in juli 2003. In de commissie Ruimte en Groen is deze opiniërend behandeld. Ook zijn reacties verzameld van begrafenis- en aulaverenigingen, uitvaartverzorgers en van de inwoners van Midden-Drenthe. Naar aanleiding van de reacties is de nota aangepast en aangevuld. De verslagen en schriftelijke reacties zijn opgenomen in de bijlagen. Vraagstukken Op dit moment is bij de begraafplaatsen een aantal vraagstukken actueel. Omdat ze allemaal met elkaar in verband staan wordt getracht om in deze nota een totaalbeeld te geven. Meerdere onderwerpen zullen nadat een standpunt hierover is ingenomen, verder uitgewerkt worden. Het gaat met name om de volgende vraagstukken: ♦ tarieven grafrecht, ♦ ruimingsbeleid, ♦ gebrek aan capaciteit in met name de omgeving van Smilde, ♦ begraafplaatsen in kleine kernen (wens Drijber en Nieuw Balinge), ♦ wens islamitische begraafplaats, ♦ harmonisatie aula’s, Betekenis van begraafplaats Bij alle vraagstukken speelt geld een belangrijke rol. De betekenis van een begraafplaats is eigenlijk niet in geld uit te drukken; bij een begraafplaats gaat het om onzichtbare gevoelens en gedachten van nabestaanden. De zichtbare werkelijkheid moet ruimte en gastvrijheid geven aan de behoeften die mensen individueel hebben. Die werkelijkheid kost natuurlijk geld en moet bedrijfsmatig worden bekeken. Er moet rekening worden gehouden met de vraag van nabestaanden, maar ook wordt gestreefd naar een kostendekkende exploitatie van de begraafplaatsen. Voor plannen voor begraafplaatsen moet politiek en maatschappelijk draagvlak worden gecreëerd Strekking van de nota Deze nota geeft achtergronden en aanbevelingen voor de diverse onderwerpen. De voorstellen worden apart in bijbehorend raadsvoorstel vermeld. Indeling van de nota: Algemeen Een algemeen beeld van de begraafplaatsen op dit moment. Actuele vraagstukken: achtergronden en mogelijke oplossingen Kostendekkendheid: wat betekent dit voor tarieven, gevolgen voor minima. Ruimen: wat houdt het in, wat zijn consequenties, hoe kunnen wij dit uitvoeren. Capaciteit: waar is uitbreiding/nieuwe aanleg gewenst en hoe gaan wij hier mee om. Overig: diverse kleinere vraagstukken komen hier aan de orde, namelijk aula’s, slecht onderhouden graven en informatievoorziening. Aanbevelingen en procedures Een weergave van de aanbevelingen, de acties die hieruit volgen en de procedure die wordt gevolgd.
5
Algemeen
H1 Algemeen
6
H 1 Algemeen Dit hoofdstuk geeft kort wat algemene informatie over de algemene begraafplaatsen in gemeente Midden-Drenthe. Daarnaast een overzicht van het geldende beleid. Begraafplaatsen in Midden-Drenthe De begraafplaatsen in Midden-Drenthe vervullen een locale functie. Ze zijn primair een voorziening voor de inwoners van het betreffende dorp en directe omgeving. Er zijn ongeveer 150 begrafenissen per jaar in onze gemeente. Er zijn 9 plaatsen verdeeld over de gemeente waar begraven kan worden (zie kaartje in de bijlagen). Dit maakt dat wij in principe een goed verspreid voorzieningenniveau hebben op dit gebied. De begraafplaats in Hoogersmilde is gedeeltelijk eigendom van de uitvaartvereniging. De Joodse begraafplaatsen en de graven bij de Koepelkerk in Smilde maken geen onderdeel uit van deze nota Begraafplaatsen. Soorten graven Wij kennen twee soorten graven: algemeen en eigen. Algemeen graf: Uitgifte voor 10 jaar, kan niet worden verlengd. Een algemeen graf is en blijft in onderhoud van de gemeente. Wordt ook kosteloos graf genoemd. Komt weinig voor. Er kan een steen op geplaatst worden. Eigen graf: Een nabestaande koopt een recht voor 25 jaar, dit kan telkens met 10 jaar worden verlengd. De rechthebbende van een eigen graf is verplicht om te zorgen voor het onderhoud van het graf, de voorwerpen en de beplanting. Voor asbestemming zijn er de volgende mogelijkheden: Urnengraven en –nissen: op alle begraafplaatsen zijn urnengraven en/of urnenmuren met nissen. Hiervoor gelden dezelfde bepalingen als voor eigen graven. Asverstrooiing: op alle begraafplaatsen is een strooiveld aanwezig waar as verstrooid kan worden. Op enkele begraafplaatsen in kan daarbij een gedenkplaat op een muur worden aangebracht (Hooghalen, Hijken, Wijster, en Beilen (Asserstraat en Eursing). Voor het plaatsen van gedenktekens bestonden verschillende categorieën (o.a. steen staand of liggend, hoogtes, mogelijkheid voor beplanting). Onlangs heeft het college besloten deze categorieënindeling op te heffen. Het Uitvoeringsbesluit grafbedekkingen wordt binnenkort aangepast als gevolg van dit besluit. Aula’s Er zijn 3 aula’s: in Smilde, Beilen en Westerbork. Taakverdeling: De werkzaamheden zijn als volgt verdeeld: Grafdelven: afdeling Wegen en Groen; Onderhoud: afdeling Wegen en Groen en Alescon; Administratie, klantencontacten etc.: afdeling Dienstverlening; Beleid: afdeling Openbare Werken i.s.m. afdeling Wegen en Groen. Regelgeving en beleid Landelijk zijn er de Wet op de Lijkbezorging en het Besluit op de lijkbezorging; Er zijn raakvlakken met de Wet op de Ruimtelijke ordening en de wet Milieubeheer. Gemeentelijk beleid is weergegeven in de volgende stukken: notitie verordening begraafplaatsen, m.n. over grafbedekkingen (maart ’98) notitie harmonisatie tarieven begraafrechten (november ’98) verordening lijkbezorgingrechten 1999 (8e wijziging m.i.v. 1-1-04) beheersverordening begraafplaatsen, 1998 uitvoeringsbesluit grafbedekkingen, 1998 notitie kostendekkendheid begraafplaatsen (niet vastgesteld) (januari-oktober 2000) 7
Actuele vraagstukken: achtergronden en mogelijke oplossingen
H 2 Kostendekkendheid begraafplaatsen 2.1 inleiding 2.2 kostendekkendheid tot nu toe 2.3 aanpassen grafrechten 2.4 verlenging 2.5 overige aanpassingen tarieven 2.6 problemen door tariefsverhogingen 2.7 voorstellen
H 3 Ruimen van graven 3.1 inleiding 3.2 wat houdt ruimen in 3.3. wanneer mag worden geruimd 3.4 omgaan met ruimen 3.5 voorstellen
H 4 Capaciteit 4.1 analyse begraafcapaciteit 4.2 wens begraafplaats Drijber en Nieuw Balinge 4.3 wens islamitische begraafplaats
H 5 Overige vraagstukken 5.1 aansprakelijkheid slecht onderhoud graven 5.2 harmonisering aula’s 5.3 verbeteren informatievoorziening
8
H 2 Kostendekkendheid begraafplaatsen 2.1 Inleiding Kostendekkendheid van begraafplaatsen, wat houdt dat eigenlijk in? Wat is er tot nu toe gedaan in onze gemeente op dit gebied en hoever kunnen en willen we gaan in ons streven naar kostendekkendheid? Wat zijn de gevolgen voor mensen met een minimuminkomen? Het doel van dit hoofdstuk is achtergronden en aanbevelingen geven om het streven naar kostendekkende begraafplaatsen in onze gemeente verder vorm te geven.
2.2 Kostendekkendheid tot nu toe Wat is kostendekkend Begraafplaatsen hebben voor veel mensen een grote emotionele betekenis. Aan de andere kant kunnen begraafplaatsen worden bekeken als een bedrijfsmatige activiteit die de gemeente uitvoert ten dienste van haar burgers. Een gezonde exploitatie hoort daarbij, maar blijkt erg lastig te zijn. Er spelen enerzijds ontwikkelingen vanuit de burgers zoals de vraag naar meer mogelijkheden voor persoonlijke wensen, een hogere kwaliteit en meer service en de burger heeft er meer geld voor over. Daartegenover staan vanuit de gemeente juist de ontwikkelingen als beperktere financiële middelen en streven naar een kostendekkende exploitatie. De vraag die dan ook net als in veel andere gemeenten speelt is: kunnen onze begraafplaatsen kostendekkend worden geëxploiteerd, terwijl we toch voldoen aan de vraag van de bewoners, en dat alles zonder dat de tarieven onacceptabel hoog worden? Landelijk zijn dekkingspercentages van 40 a 60% eerder regel dan uitzondering (en dan is nog de vraag welke kosten hier allemaal in zitten). Dit heeft onder meer te maken met het feit dat kostensoorten en opbrengstsoorten niet simpel te verbinden zijn. Bovendien hebben de inkomsten betrekking op nieuwe graven, terwijl de uitgaven betrekking hebben op zowel oude als nieuwe graven. Kostendekkende tariefstelling is en blijft een zeer complexe zaak. Notitie kostendekkendheid begraafplaatsen 2000 In 2000 is het onderwerp ‘kostendekkendheid begraafplaatsen’ uitvoerig aan de orde geweest. Over een aantal uitgangspunten heeft het college in februari 2000 een besluit genomen. Stukken over de besluitvorming in 2000 zijn te vinden in de bijlagen. Met de begroting van 2000 als basis, is destijds bekeken hoe hoog de tarieven dienen te zijn om kostendekkend genoemd te kunnen worden. Bij het behandelen van dit onderwerp in 2000 waren er echter nog vele onduidelijkheden. De notitie is dan ook niet ter vaststelling in de raad geweest, maar is aangehouden met als kanttekening dat e.e.a. na ongeveer 2 jaar opnieuw bekeken zou worden. Wel zijn de destijds berekende tarieven grotendeels ingevoerd, zodat toch met een goede basis m.b.t. de kostendekkendheid gewerkt kon gaan worden. Het college heeft in beginsel ingestemd met de volgende uitgangspunten: Qua onderhoud mag een begraafplaats per m2 evenveel kosten als plantsoen per m2. De meerkosten per m2 per jaar dienen te worden gedekt uit de opbrengsten van grafrechten voor gewone en urnengraven. Urnennissen en gedenkmuren bij strooivelden dienen op zich kostendekkend te zijn. Diensten (bijvoorbeeld begraven) moeten kostendekkende tarieven krijgen. De tarieven dienen voor alle begraafplaatsen gelijk te zijn. Overhead (zoals beleid, handhaving, etc.) zijn in elk geval niet gebruikelijk in een kostendekkend tarief en zijn dus ook niet meegerekend.
9
Omdat volledige kostendekkendheid toen niet haalbaar bleek, wordt een gedeelte van de kosten betaald uit de Algemene Middelen. Bovendien is aangegeven dat een advies over de mogelijkheden voor ruimen van begraafplaatsen gemaakt moest worden. De onduidelijkheden die reden gaven dat de berekeningen later opnieuw bekeken moesten worden waren met name: de kosten per m2 plantsoen is een aanname, verwacht werd dat na de groeninventarisatie hiervan betere gegevens bekend zouden zijn. de totale kosten voor begraafplaatsen waren een aanname n.a.v. de herindeling, verwacht werd dat enkele jaren na de herindeling een stabieler beeld zou komen. Hoe werken we nu? Als iemand begraven wordt gaat dit bijna altijd om een eigen graf of nis. Hiervoor betalen mensen een recht voor 25 jaar en daarnaast een bedrag voor de diensten. Voorbeelden van diensten zijn: begraven/bijzetten urn, vergunning voor de steen, eventueel onderhoud van de steen. De tarieven voor diensten zijn bij ons in 2000 kostendekkend gemaakt. ‘Kostendekkend begraven’ doen we dus al. Voor de grafrechten is in 2000 een globale omschrijving gemaakt voor wat men in Midden-Drenthe op dat moment onder kostendekkendheid vond vallen. Op basis daarvan is een inschatting gemaakt van een kostendekkend tarief voor grafrechten. Dit tarief (€ 693,-) was echter niet haalbaar (in de berekening van 2000 waren kosten voor de nieuwe begraafplaats niet meegerekend). Het tarief voor grafrecht is toen in 2 stappen verhoogd en was in 2003 € 477,20. Aan de hand van de conceptnota begraafplaatsen is het tarief in 2004 vast verder verhoogd. Het tarief is momenteel € 700,- voor 25 jaar. Tarieven omliggende gemeenten Onderstaande tabel geeft een indruk van de tarieven die omliggende gemeenten toepassen. Grafrecht termijn (jaar) MiddenDrenthe Westerveld Hoogeveen Coevorden Noordenveld Aa en Hunze
Grafrecht 2004 (€)
Grafrecht omgerekend naar 25 jaar (€)
25
700,00
700,00
20 20 30 50 30
435,20 648,10 611,40 1.120,00 870,50
544,00 810,13 509,50 560,00 725,41
(Bron: internet en telefonische informatie)
Geconcludeerd kan worden dat wij ondanks de verhoging per 1 januari 2004 momenteel nog in de middenmoot zitten. Het hoogste tarief in de omliggende gemeenten bedraagt omgerekend naar 25 jaar € 810,-. Bekend is echter dat ook de hoogste in de tabel, Hoogeveen, lang niet kostendekkend werkt. Verhoging van de tarieven voor grafrecht is in meerdere Drentse gemeenten een actueel onderwerp. Pas is bekend gemaakt dat het tarief voor grafrecht in De Wolden fors wordt verhoogd. Omgerekend naar 25 jaar komt het tarief daar op € 1.500,-. Wordt gekeken naar tarieven in het westen van het land, dan zijn de tarieven van Drentse gemeenten laag.
10
2.3 Aanpassen grafrechten Grafrechten opnieuw bezien Het opnieuw bezien van kostendekkende tarieven geldt dus alleen voor de tarieven voor grafrecht (inclusief kindergraven, urnengraven en urnennissen en de bijbehorende verlengingen). De overige tarieven zijn zoals gezegd al kostendekkend. Verschillende rekenmethoden Er zijn verschillende rekenmethoden toe te passen om te komen tot berekening van een ‘kostendekkend’ tarief. Het is voor ons logisch om de rekenmethode zoals toegepast in 2000 weer te hanteren als basis. Met name omdat ook de wens voor dekking van de extra kosten voor de nieuwe begraafplaats Beilen nu actueel is, zijn ook andere gangbare methoden onderzocht. Model Vereniging Stadswerk Een voorbeeld is een model dat wordt aanbevolen door de Werkgroep Begraafplaatsen en Crematoria, Vereniging Stadswerk (i.s.m. VNG). Uitgangssituatie is hierbij echter dat graven na afloop van de grafrechttermijn geruimd worden en deze graven opnieuw gebruikt worden. De kosten die per graf gemaakt worden, worden volledig gedekt door de tarieven voor het graf. In de kosten waarop dat tarief is gebaseerd zitten geen kosten voor oude graven, zoals graven met een eeuwigdurend grafrecht zoals ze bij ons tot 1976 veelal werden uitgegeven. Indien wij dit model toepassen, zou dus een aanzienlijk gedeelte van de kosten niet door het tarief kunnen worden gedekt. Dergelijke kosten moeten volgens het model worden gedekt op een andere wijze, bij voorkeur door een opgebouwde reserve van eerder geïnde grafrechten, of uit de algemene middelen. Wij komen tot de conclusie dat dit model voor ons niet interessant is. Wel is het interessant om te kijken naar wat een begraafplaats kost als er geen oude graven worden meegeteld. Notitie 2000 als basis Gekozen is om de notitie van 2000 als basis te blijven gebruiken. De afdeling Openbare Werken heeft samen met de afdeling Advies en Beheer 6 verschillende rekenmodellen voor berekening van grafrechttarieven opgezet ten behoeve van de conceptnota. In een memo aan de raadscommissie Ruimte en Groen zijn deze modellen nader toegelicht. Ook is er een extra model aan toegevoegd. In deze nota wordt niet weer nader ingegaan op alle verschillende modellen. Naar aanleiding van alle reacties zijn er twee modellen relevant, namelijk een berekening van kostendekkende grafrechten (volgens ‘model 3’ uit de conceptnota) en ter vergelijking een berekening van de grafrechten op basis van alleen de begraafplaats Eursing (betreft het later toegevoegde extra model). Deze modellen zijn weer herberekend, aan de hand van de begroting voor 2004. De kosten voor onderhoud plantsoen waren in de conceptnota nog een aanname (€ 1,13 per m2). Deze kosten worden nu voor 2004 geraamd op € 1,18 per m2. De kosten voor de nieuwe begraafplaats Eursing worden wegens meevallende aanbestedingen geraamd op € 80.000,- per jaar in plaats van € 90.000,-. Berekening kostendekkende grafrechten Dit model kan in onze gemeente worden gehanteerd om een kostendekkend tarief voor grafrecht te berekenen. De uitgangspunten zijn: Basis zijn de lasten voor het instandhouden van alle begraafplaatsen volgens de actuele begroting (inclusief nieuwe begraafplaatsen en uitbreidingen). Overhead (zoals beleid, handhaving, etc.) zijn in elk geval niet gebruikelijk in een kostendekkend tarief en worden niet meegerekend. De gemeente neemt € 1,18 per m2 voor onderhoud van het groen op de begraafplaats voor haar rekening, ook van Eursing (totaal 197.762 m2 + 20.000 m2 = 217.762 m2).
11
-
De tarieven zijn voor alle begraafplaatsen gelijk. Basis is de begroting van 2004
8.5600 Begraafrechten lasten (begroting Dienstverlening): af ivm andere kosten 8.7800 Begraafplaatsen lasten bestaande begraafplaatsen af ivm overhead Openbare Werken Begraafplaatsen lasten Eursing Totaal verhaalbare kosten incl Eursing: Af (197.762+20.000) m2 x € 1,18 t.l.v. Algemene Dienst Totaal:
€ af € € af € € € af € €
44.282,21.500,445.029,16.825,80.000,530.986,256.959,274.027,-
Berekend kostendekkend tarief: € 274.027/150 begravingen: € 1.827,-. Een kostendekkend tarief zou jaarlijks opnieuw berekend moeten worden, daarbij moeten grote schommelingen voorkomen moeten worden. Het is slecht te voorspellen wat het aantal begravingen en verlengingen wordt bij een dergelijk tarief. Ook zouden in de toekomst kosten van ruimingen en uitbreidingen meegenomen moeten worden. Berekening grafrechten op basis van alleen de begraafplaats Eursing Ter vergelijking de berekening op basis van alleen de begraafplaats Eursing. Eén van de redenen dat de begraafplaatsen zo ‘duur’ zijn, is dat er zoveel oude graven zijn waar geen inkomsten meer van binnenkomen. Deze gedeelten worden wel instandgehouden en kosten dus geld. Als alleen de kosten voor de huidige graven worden meegeteld, wat zou dan het tarief zijn? Er kan dan gekeken worden naar de berekening op basis van alleen de nieuwe begraafplaats Eursing. Basis zijn de lasten van alleen begraafplaats Eursing volgens de actuele ramingen. De aanleg en kosten voor instandhouden van de nieuwe begraafplaats Eursing zijn meegerekend. De gemeente neemt € 1,18 per m2 voor onderhoud van het groen op de begraafplaats voor haar rekening (totaal 20.000 m2). Er vinden naar schatting 50 begravingen per jaar plaats op de nieuwe begraafplaats. Berekening (basis is begroting 2004): 8.5600 Begraafrechten lasten (begroting Dienstverlening) 50/150ste deel van €44.282,-) af ivm andere kosten (50/150ste deel van € 21.500,-) Begraafplaatsen lasten Eursing Totaal verhaalbare kosten Eursing Af 20.000 m2 x € 1,18 t.l.v. Algemene Dienst Totaal:
€ 14.761,af € € € af € €
7.167,80.000,87.594,23.600,63.994,-
Berekend tarief met bovenstaande uitgangspunten: € 63.994,- / 50 begravingen= € 1.280,Dit geeft dus een indicatie van de kosten van een volledige begraafplaats zonder dat oude graven invloed hebben op het tarief voor een nieuw graf. Verhogen huidig tarief met dekking voor kosten Eursing Er is nog geen dekking voor de kosten voor de aanleg en het instandhouden van Eursing. De bedoeling was dit te dekken door een verhoging van de tarieven. Geraamde lasten voor Eursing zijn nu € 80.000,- per jaar. Dit geeft een verhoging van de tarieven van € 80.000,- / 150 begravingen = € 533,-. Het huidig tarief is € 700,-. Om in elk geval dekking te hebben voor de extra kosten van de nieuwe begraafplaats, moet het nieuwe tarief minimaal € 700,- + € 533,- = € 1.233,- worden.
12
Taakstelling bezuiniging Het college heeft in het kader van de bezuinigingen de suggestie gedaan om € 120.000,- meer per jaar aan opbrengsten uit de grafrechten te genereren. Dit geeft een dekking voor de kosten van de nieuwe begraafplaats (€ 80.000,- per jaar) en bovendien een vermindering van het tekort met ongeveer € 40.000,- per jaar. Voor het tarief betekent dit een verhoging van € 120.000,-/150 begravingen = € 800,-. Dit opgeteld bij het huidige tarief geeft een tarief voor grafrecht van € 700,- + € 800,- = € 1.500,- voor 25 jaar. Conclusie tarief Geconcludeerd kan worden dat gelet op kostendekkendheid het huidige tarief te laag is: voor een 100% kostendekkend tarief, moet het tarief verhoogd worden naar € 1.827,-. Uit de reacties op de conceptnota is gebleken dat een dergelijk tarief door met name de begrafenisverenigingen als te hoog wordt beschouwd. De insteek van het college is een tarief van € 1.500,-. De kosten die niet gedekt worden door de tarieven, komen dan ten laste van de Algemene Dienst en worden dus door alle inwoners gedragen.
2.4 Verlenging Na 25 jaar is er de mogelijkheid om telkens met 10 jaar te verlengen. Hiervoor wordt 50% van het tarief voor een grafrecht gerekend. Om een graf in stand te houden, moet een nabestaande na 25 jaar elke 10 jaar het tarief voor verlenging betalen. Door de verhoging van de tarieven voor grafrecht, worden ook deze kosten steeds forser, wat een zware last kan betekenen voor nabestaanden. Verlenging van een eigen graf kost nu 50% van € 700,- = € 350,-. Het zou redelijk zijn om het tarief voor 10 jaar 10/25ste van het tarief voor grafrecht te laten zijn. In de volgende tabel is weergegeven wat dan de gevolgen zijn voor de kosten, bij de verschillende opties voor grafrecht.
Grafrecht € 700,- (huidig) Grafrecht € 1.250,Grafrecht € 1.500,Grafrecht € 1.827,-
Verlenging 50% van tarief grafrecht (kosten in €) 350,- (huidig) 625,750,914,-
Verlenging 10/25ste van tarief grafrecht (kosten in €) 280,500,600,731,-
Keuze langere termijn van grafuitgifte Door één van de begrafenisverenigingen is de wenselijkheid aangegeven voor sommige mensen om direct bij overlijden ook de verlenging te regelen. Men kan bij de notaris vastleggen dat de verlenging wordt geregeld. Een andere mogelijkheid is dat de gemeente de mogelijkheid biedt om te kiezen voor een langere termijn van grafuitgifte (35 jaar). Dit kan geregeld worden in de beheersverordening.
2.5 Overige aanpassingen tarieven Gevolg voor andere tarieven Het verhogen van het tarief voor het recht op een graf heeft gevolgen voor andere tarieven, omdat deze hieraan gekoppeld zijn: Recht op een graf voor een kind (25 jaar): helft van het recht op een graf Recht op een urnengraf (25 jaar): helft van het recht op een graf Indexering Jaarlijks wordt voor de hoogte van tarieven van o.a OZB uitgegaan van een trendmatige aanpassing. Voor 2004 was dit 3%. Dit geldt niet voor de tarieven met volledige kostendekking zoals afvalstoffenheffing. Bij de lijkbezorgingsrechten wordt voor kostendekkende tarieven zoals begraven het kostendekkend tarief jaarlijks berekend. Als 13
voor grafrechten een volledig kostendekkend tarief wordt gekozen, moet dit tarief dus jaarlijks opnieuw berekend worden. Wordt niet voor een kostendekkend tarief gekozen, maar voor een tarief van bijvoorbeeld € 1.250,- of € 1.500,-, dan kan dit tarief jaarlijks met de indexering (=gebruikelijke trendmatige aanpassing) verhoogd worden. Hoe is de exploitatie van de begraafplaatsen verder te beïnvloeden? De exploitatie van de begraafplaatsen zijn behalve door het verhogen van de tarieven te beïnvloeden door de kosten waar mogelijk te verlagen. Aandachtspunten zijn hierbij: het ruimen van graven wel/niet uitbreiden van begraafplaatsen en aanleggen van nieuwe begraafplaatsen. (zie elders in deze nota). In de berekeningen zijn nu geen kosten voor ruiming, uitbreiding ed meegerekend.
2.6 Problemen door tariefsverhogingen Vooral door de begrafenisverenigingen is aangegeven dat forse verhogingen van de tarieven tot problemen zal leiden. De verenigingen hebben hun zorgen hierover geuit. Verzekeren is vaak niet toereikend en voor sommigen niet mogelijk. Bij een hoog tarief zullen er mogelijk mensen zijn die kiezen voor crematie, terwijl zij daar vanwege hun (geloofs)overtuiging eigenlijk tegen zijn. De begrafenisverenigingen pleiten voor een draagkrachtverdeling, bij voorkeur door de tarieven niet te verhogen en de lasten gedeeltelijk uit de Algemene Middelen te bekostigen. Verzekering Iemand die lid is van een uitvaart- of begrafenisvereniging betaalt jaarlijks contributie en krijgt bij overlijden een relatief klein bedrag. De bedragen verschillen per uitvaartvereniging, maar de contributie en vergoeding zijn altijd op elkaar afgestemd (bijvoorbeeld in Beilen betaalt een gezin € 50,- per jaar en is de vergoeding bij overlijden € 1.000,- per persoon). Voor de overige kosten kan iemand zich bijverzekeren (bijvoorbeeld bij DELA). Een rekenvoorbeeld: Een gemiddelde begrafenis kost ongeveer € 4.000,- (uitgaande van € 1.500,- grafrecht). De uitkering van een begrafenisvereniging per uitvaart is € 1.000,-, kosten € 50,- per gezin per jaar. Om zich voor het restbedrag (€ 3.000,-) bij te verzekeren betaalt een gemiddeld gezin ongeveer € 150,- per jaar. Totale kosten gemiddeld gezin waarbij alle uitvaartkosten gedekt zijn: ongeveer € 200,- per jaar Hoe ouder je bent, hoe duurder de premie voor bijverzekeren is. Voor de oudere mensen geldt vaak dat zij zich helemaal niet meer kunnen bijverzekeren; bij de meeste verzekeringsmaatschappijen is bijverzekeren vanaf de leeftijd van 69 niet meer mogelijk. Ook ongeneeslijk zieken kunnen zich niet bijverzekeren. Mogelijkheden voor extra vangnetregelingen Suggesties zijn er gedaan om een vangnet/voorziening mogelijk te maken voor mensen die moeite hebben met betalen. Voorbeelden zijn: mogelijkheden voor kwijtschelding, gespreid betalen, differentiatie naar leeftijd of tarieven naar draagkracht. Hiervoor zijn de volgende mogelijkheden: Tariefdifferentiatie: mag alleen als er sprake is van verschil in genot en onderhoud. Er kan bijvoorbeeld wel differentiatie per begraafplaats toegepast worden, hierbij moeten de verschillen worden onderbouwd. Er zijn in onderhoud en genot geen wezenlijke verschillen, en er is onvoldoende grondslag voor toepassing van een gedifferentieerd tarief naar bergraafplaats. Differentiatie naar leeftijd of draagkracht zijn wettelijk niet toegestaan. Kwijtschelding: Het is wettelijke toegestaan om kwijtschelding te verlenen voor grafrechten; dit kan in de verordening Lijkbezorgingsrechten geregeld worden. De vraag is of het wenselijk om daarvoor de mogelijkheid van kwijtschelding op te nemen. Redenen: men kan zich voor dergelijke kosten verzekeren (in tegenstelling tot OZB / afvalstoffenheffing en rioolrechten);
14
heeft wellicht een precedentwerking: waarom voor grafrechten wel en voor leges voor uittreksels, paspoorten, rijbewijzen etcetera niet? bij de toetsing voor kwijtschelding van OZB, afvalstoffenheffing en rioolrechten wordt rekening gehouden met het vermogen dat wordt opgebouwd via een overlijdensrisicoverzekering bij een erkende maatschappij (dit geldt niet voor de premie die wordt betaald); als voor grafrechten kwijtschelding wordt verleend: geldt dit dan ook voor alle andere kosten op grond van de verordening Lijkbezorgingsrechten? Bij de VNG zijn geen gemeenten bekend die kwijtschelding verlenen voorgrafrechten. Gespreid betalen: In de verordening lijkbezorgingsrechten was tot voor kort aangegeven dat binnen 30 dagen betaald moet worden. Het was al zo dat als mensen problemen hadden met betaling, er een betalingsregeling kon komen. Naar aanleiding van het initiatiefvoorstel van het CDA heeft de raad in april 2004 besloten het gespreid betalen voor een ieder mogelijk te maken. Per 1 mei 2004 kunnen alle lijkbezorgingsrechten daarom in 12 maandelijkse termijnen betaald worden Conclusie: Behalve het gespreid betalen, wat dus al geregeld is per 1 mei ’04, zijn er geen mogelijkheden die wenselijk te noemen zijn. -
Alternatieven voor minima Voor mensen met weinig draagkracht die wel begraven willen worden maar niet of onvoldoende verzekerd zijn, zijn er de volgende mogelijkheden: Er kan gekozen worden voor een algemeen graf, er zijn dan geen kosten voor grafrecht. Als de nalatenschap van de overledene onvoldoende is, zijn de naaste verwanten verplicht om de kosten van de uitvaart te betalen. Personen die niet over eigen geld beschikken om de kosten van de uitvaart van echtgenoot, ouder, kind (of een ander familielid in de eerste graad) te voldoen, kunnen een beroep doen op bijstand, op grond van de Algemene Bijstandswet. In bepaalde gevallen kan dan bijstand worden verleend (Sociale Zaken). Als helemaal niemand de begrafenis of crematie regelt, dan moet de gemeente de uitvaart verzorgen en betalen. De gemeente heeft de mogelijkheid om de kosten te verhalen op de bloedverwanten of nalatenschap.
2.7 Voorstellen Voorgesteld wordt om: Gelet op de suggesties zoals die bij de kaderstelling voor de begroting 2005 door het college zijn gedaan, het tarief voor het recht op een graf per 1-1-2005 in één maal te verhogen naar € 1.500,- voor 25 jaar en om dit tarief daarna jaarlijks met indexering te verhogen. Voor een kindergraf en een urnengraf wordt het tarief dan € 750,- (ook voor 25 jaar). Het tarief voor 10 jaar verlenging van het recht op een graf per 1-1-2005 te verhogen naar € 600,-, zijnde 10/25ste deel van het tarief voor het recht op een graf. Voor een kindergraf en een urnengraf wordt het tarief voor verlenging dan € 300,-. Het tekort te dekken door de Algemene Middelen. Het mogelijk maken om te kiezen voor een termijn van 35 jaar, en hiervoor een tarief te rekenen van het tarief voor 25 jaar + 1 maal verlenging (€ 1.500,- + € 600,- = € 2.100,- ).
15
H 3 Ruimen van graven 3.1 Inleiding Belangrijk voor een aantal kwesties is het standpunt over ruimingsbeleid. Dit heeft invloed op kostendekkendheid, tarieven, en uitbreidingen. Ook is helderheid hierin belangrijk om te weten wat te doen met graven waarvan de termijn is verstreken. Achtergronden Ruimen is het leegmaken van graven zodat er ruimte is om andere overledenen te begraven. Hoewel dit op veel plaatsen al lang gebruikelijk is, blijven graven in Midden-Drenthe tot nu toe steeds. In 2002 waren voor het eerst grafrechttermijnen afgelopen, en is ruimen in onze gemeente echt aan de orde. Een ruimingsbeleid was nog niet gemaakt. Bij de behandeling van de notitie kostendekkend begraven in 2000 is aangegeven dat dit onderwerp verder uitgewerkt moest worden. In 2001 is hier nog weer naar gevraagd door de commissie Ruimte en Groen. Gevoelig Ruimen kan echter een gevoelig onderwerp zijn. Vooral als een begraafplaats ruimte genoeg heeft, wordt over het algemeen het ruimen van graven waarvan de termijn al is verstreken vaak uitgesteld. Men is bang voor de publieke opinie en kiest vaak voor uitbreiden van begraafplaatsen. Dit heeft uiteraard gevolgen voor de exploitatie, immers uitbreidingen kosten veel geld. Graven waarvan de termijn is verlopen, brengen geen geld meer op terwijl het onderhoud gewoon door moet gaan. Het onnodig langer in stand houden van grafbedekkingen en uitbreiden van begraafplaatsen terwijl met ruimen ruimte gemaakt kan worden, is voor de gemeenschap onnodig duur. Het regelmatig ruimen is voor een gezonde begraafplaatsenexploitatie van groot belang.
3.2 Wat houdt ruimen in Ruimen gebeurt vaak in twee fasen: 1 verwijderen grafmonument; 2 ruimen inhoud graf. Verwijderen grafbedekking: Te adviseren is om zo snel mogelijk als de termijn van grafrecht is beëindigd, de grafbedekking te verwijderen. Dit, als signaal dat er wat gebeurt als de rechten zijn verlopen en men niet verlengt, maar ook i.v.m. aansprakelijkheid bij schade en natuurlijk het onderhoud. De gemeente verwijdert de grafbedekking op kosten van de gemeente. In de beheersverordening is aangegeven hoe dit in zijn werk gaat. Ruimen inhoud graf Er zijn twee vormen van ruimen van de inhoud van het graf: Stoffelijke resten worden overgebracht naar een verzamelgraf of verzamelput. De resten in het graf worden verzameld en onderin hetzelfde graf herbegraven. Ruimen kan grootschalig of incidenteel. Grootschalige ruimingen. Het gaat dan om hele rijen. Een bijkomend voordeel is dat er mogelijkheid is voor reconstructies, bijvoorbeeld drainage of bredere paden zodat ze beter bereikbaar zijn met machines. Grootschalige ruimingen kunnen het beste door gespecialiseerde bedrijven worden uitgevoerd. (Er bestaat de mogelijkheid voor een nabestaande om een verzoek in te dienen om resten in een apart graf te herbegraven of te cremeren. Dit is dan een opgraving.) Resten gaan meestal in een verzamelgraf, bijvoorbeeld aan de rand van een begraafplaats. Incidentele ruimingen vinden meestal plaats bij eigen graven, als de rechthebbende geen
16
belangstelling heeft getoond voor verlenging. In dat geval wordt vaak eerst het monument verwijderd. De ruiming van stoffelijke resten vindt meestal pas plaats als men de grafruimte opnieuw nodig heeft voor een andere familie/persoon. Voordeel is dan dat men bij het ruimen gelijktijdig een nieuw graf delft. De grond hoeft dus maar 1 keer op de schop. Resten worden onder in hetzelfde graf herbegraven of gaan in een verzamelgraf. Bij urnengraven en -nissen geldt in principe hetzelfde als voor gewone graven. De inhoud van de asbus kan worden verstrooid door de houder van de begraafplaats. Consequenties als niet wordt geruimd Als niet actief wordt aangeschreven t.a.v. verlenging en niet wordt geruimd, zijn er de volgende gevolgen: Begraafplaats mist inkomsten omdat niet voor verlenging betaald is. Er zijn extra kosten, namelijk de kosten voor onderhoud. De begraafplaats heeft steeds meer ruimte nodig. Steeds meer onderhoud door voortdurend vergroten van oppervlak. Voordeel is natuurlijk dat er geen mogelijk gevoelige kwestie wordt aangesneden.
3.3 Wanneer mag worden geruimd Van toepassing is artikel 31 van de Wet op de lijkbezorging. Er mag wettelijk pas worden geruimd als er 10 jaar is verstreken na de laatste begraving in het betreffende graf. Als te verwachten is dat ontbinding van lijken traag is, wordt een langere periode aangehouden. Verder is het van belang of het een algemeen, eigen of eeuwigdurend graf is. Voor asbussen geldt een termijn van 20 jaar nadat de as in de bus is gedaan. Algemene graven In Midden-Drenthe worden algemene graven uitgegeven voor 10 jaar. Toestemming voor ruiming is niet aan de orde. Na de tien jaar kan worden geruimd. Tijdige bekendmaking is wel aan te raden. Eigen graf bepaalde tijd In gemeente Midden-Drenthe worden eigen graven alleen nog maar uitgegeven voor bepaalde tijd. Een nabestaande koopt een uitsluitend recht voor 25 jaar en kan dit telkens met 10 jaar verlengen. Als een eigen graf niet wordt verlengd, kan de gemeente zonder toestemming ruimen op voorwaarde dat er 10 jaar grafrust is geweest na de laatste bijzetting. De gemeente is verplicht om voor afloop van de termijn verlenging aan te bieden en het is raadzaam om daarbij mee te delen dat niet verlengen betekent dat de steen wordt verwijderd en dat er geruimd kan worden. Dit geldt ook voor urnengraven en -nissen. Eeuwigdurende graven. Er zijn veel eeuwigdurende graven in onze gemeente. In het verleden werd een uitsluitend recht verleend voor onbepaalde tijd. Zo’n recht blijft in principe altijd bestaan en kan worden overgeërfd. Dat betekent dat wanneer de rechthebbende overlijdt, het grafrecht aan een erfgenaam vervalt. Er zijn wel mogelijkheden dat eeuwigdurende graven geruimd kunnen worden: 1 wanneer het graf verwaarloosd wordt en de laatste begraving meer dan 30 jaar geleden is geweest, kan het graf onder bepaalde voorwaarden geruimd worden; 2 ook kan een graf geruimd worden als de rechthebbende schriftelijk afstand doet van het recht en dus toestemming geeft voor ruiming; 3 ook kan een recht op het graf door het college vervallen verklaard worden, als er niet is voldaan aan bepaalde regelingen die in de beheersverordening zijn gesteld. De beheersverordening die van toepassing was bij de uitgifte van het grafrecht is hierbij geldend.
17
3.4 Omgaan met ruimen Publicatie Het is verstandig om bij ruimen van algemene graven informatie te verstrekken een jaar voor ruiming, bijvoorbeeld door een bordje bij de graven, een advertentie in de krant of een mededeling op een publicatiebord. Ook persoonlijk aanschrijven is een mogelijkheid, maar dit levert vaak problemen op omdat er geen ‘rechthebbende’ is zoals bij eigen graven. Bij publicatie van een voorgenomen ruiming wordt ook informatie gegeven over de eventueel nog te verwijderen grafbedekking. Instandhouden bijzondere graven Graven die van bijzondere waarde zijn, door de overledene of door het gedenkteken, kunnen eventueel worden ontzien bij een ruiming. Onderhoud kan in sommige gevallen vallen onder monumentenzorg. Bijzondere graven zijn bijvoorbeeld oorlogsgraven, grafbedekkingen met bijzondere vorm, symboliek, materiaal of leeftijd. Hierover kan eventueel advies worden ingewonnen, als een ruiming aan de orde is. Ruimingsbeleid Vanaf 1976 zijn er graven uitgegeven voor 25 jaar. Sinds enkele jaren worden rechthebbenden aangeschreven voor verlenging. Als er niet verlengd wordt, is de gemeente weer rechthebbende. Algemene graven kunnen na 10 jaar geruimd worden. De volgende keuzes zijn er: laten liggen (grafbedekking verwijderen), geen voornemen om te ruimen; laten liggen (grafbedekking verwijderen), indien er ruimtetekort is grootschalig ruimen; direct weer uit te geven (incidenteel ruimen). In 2001 zijn er ongeveer 10 stuks niet verlengd. De verwachting is dat met het verhogen van de tarieven aanzienlijk meer graven niet verlengd worden. Het duurt nog lang voordat ergens grootschalig geruimd kan worden. De rechten van eeuwigdurende graven blijven in principe geldig. Tot nu toe is er geen actie ondernomen door de gemeente om grafrechten waar mogelijk vervallen te verklaren, of om rechthebbenden te vragen afstand te doen van het grafrecht. Ruiming voorbereiding en uitvoering Als ruimen aan de orde is, is het verstandig dit proces uit te besteden, met name bij grootschalige ruiming. Er wordt dan een ruimingsplan opgesteld. Hierna kan eventueel opnieuw worden ingericht. Incidentele ruimingen kunnen eventueel zelf worden uitgevoerd. Een ruimingsplan wordt besproken met de betreffende begrafenisvereniging. Advies van de inspecteur voor volksgezondheid is verplicht.
3.5 Voorstellen -
Voorgesteld wordt om bij capaciteitsgebrek te gaan ruimen voor zover dit mogelijk is; hiervoor wordt dan een ruimingsplan aan het college voorgelegd; aandachtspunten hierbij zijn handhaven bijzondere graven en overleg met de begrafenisvereniging; waar mogelijk de eeuwigdurende rechten vervallen verklaren (na voldoende pogingen om nabestaanden te informeren en gelegenheid te geven te reageren);
In het volgende hoofdstuk wordt aangegeven welke begraafplaatsen te maken hebben met capaciteitsproblemen, en waar ruimen een optie is om de capaciteit te vergroten.
18
H 4 Capaciteit 4.1 Analyse begraafcapaciteit Doel van deze paragraaf is inzichtelijk maken hoeveel begraafcapaciteit er op de begraafplaatsen is en hoeveel capaciteit er benodigd is. Waar een tekort aan graven verwacht wordt, wordt ingegaan op mogelijkheden om het aantal beschikbare graven te vergroten. Berekenen capaciteitsbehoefte Midden-Drenthe Aan de hand van berekeningen van behoefte aan begraafcapaciteit, kan worden bepaald oft er voldoende capaciteit is, of er moet worden geruimd, uitgebreid of een combinatie hiervan. In alle gevallen wordt uitgegaan van de locale bevolking als doelgroep. Behoefte aan begraafcapaciteit Om een richtlijn te krijgen voor de toekomstige behoefte aan begraafcapaciteit, is als uitgangspunt een inschatting van de ontwikkeling van het sterftecijfer in de gemeente van belang. Het sterftecijfer is het aantal sterfgevallen per 1000 inwoners) In de afgelopen jaren waren de cijfers als volgt: 2000: 309 (9,5 sterftecijfer Midden-Drenthe) (8,0 landelijk) 2001: 289 (8,8 sterftecijfer Midden-Drenthe) (7,9 landelijk) 2002: 319 (9,7 sterftecijfer Midden-Drenthe) (8,0 landelijk) Het sterftecijfer in Midden-Drenthe ligt op dit moment hoger dan het landelijk gemiddelde. Effecten van de vergrijzing van de bevolking worden in de toekomst steeds meer merkbaar in het aantal begravingen. Ook de naoorlogse geboortegolf heeft hierop de komende decennia invloed. Daardoor is de verwachting dat het aantal sterfgevallen per 1000 inwoners tot 2050 nog blijft stijgen. Het Centraal Bureau voor de Statistiek verwacht bovendien dat ongeveer in 2030 de totale bevolking in Nederland haar hoogste punt zal bereiken. Dit tezamen zorgt ervoor dat het aantal sterfgevallen per jaar blijft stijgen. Dit verschilt per regio, maar zal ook in Midden-Drenthe zeker merkbaar zijn. Prognose aantal sterfgevallen per jaar tot 2050 in Midden-Drenthe (Op basis van landelijke sterftecijfer prognose Centraal Bureau voor de Statistiek) 2010: 318 (9,3 sterftecijfer landelijk) 2020: 359 (10,2 sterftecijfer landelijk) 2030: 412 (11,5 sterftecijfer landelijk) 2040: 462 (12,8 sterftecijfer landelijk) 2050: 469 (13,1 sterftecijfer landelijk) Prognose benodigd aantal graven tot 2030 in Midden-Drenthe De verhouding crematie-begraven is zowel landelijk als in Midden-Drenthe ongeveer 50%50%. Er is geen aanleiding aan te nemen dat hierin grote verschuivingen te verwachten zijn. Op grond van de prognoses zijn per 100 inwoners in 2004, ongeveer 17 graven benodigd voor de komende 30 jaar. (Uitgaande van de gemiddelde toename van de bevolking van 6%, een gemiddeld sterftecijfer van 10,7 per 1000 inwoners en een verhouding van 50-50 voor begraven en cremeren.) Dit betekent dat er in de hele gemeente ruim 5500 graven nodig zijn de komende 30 jaar. Inzicht in capaciteit per begraafplaats In het volgende schema is het benodigde aantal graven (globaal) per begraafplaats uitgesplitst (voor de komende 30 jaar). Aangegeven wordt hierbij wat het doelgebied is, of er een tekort wordt verwacht en wat de stand van zaken is t.a.v. uitbreidingen en dergelijke.
19
Beilen (locaties Torenlaan, Asserstraat, Eursing) Doelgebied is Beilen met totaal 10403 bewoners. Benodigd aantal graven tot 2034 geschat op: 1769. De bestaande 2 begraafplaatsen zijn nagenoeg vol. Door de nieuwe begraafplaats (1500 graven) is hier voldoende capaciteit. Westerbork Doelgebied is Westerbork, Elp, Zwiggelte, Garminge, Balinge, Mantinge, Orvelte, totaal 6493 inwoners. Benodigd aantal graven tot 2034 geschat op: 1100. Op het nieuwe gedeelte van de begraafplaats in Westerbork is nog voor ongeveer 350 graven ruimte. Tegen de tijd dat dit gedeelte vol is, kan er m.b.v. ruimen ruimte gemaakt worden. Tevens is het volkstuinengebied op termijn voor eventuele uitbreiding te gebruiken. Smilde (locatie Kerkenveld/Kyllot) Doelgebied is Smilde met 4700 bewoners Benodigd aantal graven tot 2034 geschat op: 800. Deze begraafplaats is bijna vol. Uitbreiding (en evt ruimen) is noodzakelijk op korte termijn. Er is voldoende grond beschikbaar voor meer dan 900 graven (dit zijn nu volkstuinen). Uitwerking van een uitbreiding wordt binnenkort opgestart. Hoe groot de uitbreiding in eerste instantie wordt, is tevens afhankelijk van ruimingsbeleid. Bovensmilde Doelgebied is Bovensmilde met 3504 bewoners. Dit is inclusief de Molukse bevolking, deze worden momenteel veelal in Assen of Hooghalen begraven maar zijn hier wel meegeteld. Benodigd aantal graven tot 2034 geschat op: 600. Deze begraafplaats was vol, begrafenissen vinden daarom m.n. in Smilde plaats.Onlangs is er wat ruimte gemaakt door verwijderen van een gedeelte van de beplanting. Dit geeft ruimte voor ongeveer 120 graven. Er is nog een open ruimte naast de begraafplaats, hierover is door het college van B&W de uitspraak gedaan (10 maart 03) dat zij geen voorstander is om deze ruimte te bestemmen als begraafplaats. Ruimen van graven kan problematisch zijn doordat nog lange tijd graven voor onbepaalde tijd zijn uitgegeven. Als zo geen ruimte gemaakt kan worden zijn alternatieven voortzetting van het begraven in Smilde of het realiseren van een nieuwe begraafplaats. Hoogersmilde Doelgebied is Hoogersmilde en Oranje met 1756 inwoners. Het werkgebied ligt tot aan de Wittewijk. Benodigd aantal graven tot 2034 geschat op: 300. Is voorlopig nog wel wat ruimte maar niet voldoende voor 30 jaar. Begraafplaats is slechts gedeeltelijk gemeentelijk. De uitvaartvereniging bezit een perceel van 1,3 ha, waarvan voor 0,3 ha toestemming is om te begraven. Voor de rest van het perceel is bestemmingswijziging aangevraagd. Dit wordt door afdeling Ruimtelijke Ontwikkeling meegenomen bij de vernieuwing van het bestemmingsplan buitengebied. Als dit wordt gehonoreerd, is er ruimte genoeg voor de komende 30 jaar. Hooghalen Doelgebied is Hooghalen met 1470 inwoners. Benodigd aantal graven tot 2034 geschat op: 250. Er is voldoende capaciteit. Hijken Doelgebied is Hijken met 874 inwoners. Benodigd aantal graven tot 2034 geschat op: 150 Deze begraafplaats is bijna vol. Er is een stuk grond beschikbaar naast de begraafplaats voor uitbreiding. Dit stuk is voldoende voor 450 graven. Wijster Doelgebied is Wijster, Spier en Drijber, totaal 1910 inwoners. Benodigd aantal graven tot 2034 geschat op: 325. In 1995 is de laatste uitbreiding geweest, op dit moment zijn er nog 130 graven beschikbaar. Zonder maatregelen is deze begraafplaats over 10 tot 15 jaar vol. Tegen die tijd kan ook met ruimen eventueel ruimte gemaakt worden. Verdere uitbreiding zal naar verwachting moeilijkheden geven, gezien de procedure die eerder is geweest ten behoeve van uitbreiding. Witteveen Doelgebied is Witteveen en Nieuw Balinge, totaal 1680 (waarvan 1037 in en om Nieuw Balinge). Opgemerkt moet worden dat in de praktijk Nieuw Balinge voornamelijk op Nieuweroord is georiënteerd, wat sinds de herindeling niet meer in dezelfde gemeente ligt. Benodigd aantal graven tot 2034 (inclusief Nieuw Balinge) geschat op: 285. Er zijn nog ongeveer 350 plaatsen beschikbaar. Er is dus nog ruim voldoende capaciteit.
20
Vergroten van capaciteit Op de plekken waar onvoldoende capaciteit is, zijn er verschillende opties om de capaciteit te vergroten: 1 2 3
Uitbreiding of nieuwe aanleg Ruimen, evt. weer gebruiken bestaande volle begraafplaatsen. In twee lagen boven elkaar begraven
Ad 2: ruimen geeft op korte termijn nog niet veel ruimte. Uitbreiding en nieuwe aanleg is dus nog niet te vermijden op een aantal plaatsen. Het idee is om met de nu voorgestelde uitbreidingen, en de ruimingen zoals voorgesteld, ook in de toekomst voldoende capaciteit te houden. Ad 3: Er worden dan twee mensen boven elkaar begraven. In Midden-Drenthe is het gebruikelijk om in 1 laag te begraven. Bij nieuwe aanleg kan overwogen worden in meerdere lagen te begraven. Dit geeft echter vaak problemen met de eisen aan de minimale drooglegging van de grond: de grondwaterstand moet dan minimaal 2,15 m onder maaiveld zijn. Hiervoor moeten vaak (te) hoge kosten gemaakt worden in verband met de benodigde ophoging c.q. dieptedrainage. Bovendien heeft dit gevolgen voor het landschap en omringende gebied. Zowel uitbreiding als ruiming geeft kosten wat voor extra lasten zorgt in de begroting. Tekort op korte termijn: Hijken, Smilde, Bovensmilde Hijken en Smilde hebben op korte termijn nieuwe capaciteit nodig. Smilde zou voor 2007 een uitbreiding moeten hebben, Hijken voor 2006. Voor beide plaatsen is er reeds grond bij de gemeente in eigendom voor uitbreiding. Uitwerking van uitbreidingsplannen zijn gepland in 2004/2005. De begraafplaats in Bovensmilde was vol, er is echter door het rooien van plantsoen extra ruimte ontstaan, zodat er weer een paar jaar begraven kan worden. Uitbreiding is hier niet verder mogelijk. Ruimte maken door graven te ruimen is een optie, maar hier worden problemen mee verwacht omdat nog lange tijd graven met eeuwigdurend recht zijn uitgegeven. Bovensmilde is na Beilen, Smilde en Westerbork de grootste plaats (alleen al in de kern 3300 inwoners) en de afstand naar Smilde is relatief groot (6 km). Bovensmilde heeft aangegeven dat zij graag weer de mogelijkheid wil om in eigen dorp te begraven. Als dat niet op de huidige plek kan, kan overwogen worden om elders in Bovensmilde een nieuwe begraafplaats te creëren. Tekort op langere termijn: Wijster, Westerbork In Westerbork en Wijster wordt op wat langere termijn (15 jaar) gebrek aan capaciteit verwacht. Hier kan bezien worden of ruimte gecreëerd kan worden door middel van ruimen, of dat er moet te zijner tijd uitgebreid worden. Voldoende capaciteit: Hoogersmilde, Witteveen, Hooghalen en Beilen Hoogersmilde (na wijziging bestemming), Hooghalen en Beilen hebben de komende decennia nog voldoende ruimte. In Witteveen is nog relatief veel ruimte over. Hier maken wij een gedeelte geschikt voor ‘natuurlijk begraven’. Dit is een trend momenteel en in Witteveen zijn de omstandigheden hiervoor aanwezig. Dit heeft alleen invloed op het beheer van de plek (extensief onderhoud, behoud van natuurwaarden). Voorstellen: Voor de korte termijn wordt voorgesteld: Voor Smilde en Hijken binnenkort uitbreidingsplannen uit te werken; Voor Bovensmilde te onderzoeken of door ruimen weer ruimte gemaakt kan worden.
21
4.2 Wens begraafplaats Drijber en Nieuw Balinge Zowel Drijber als Nieuw Balinge heeft laten weten graag een eigen begraafplaats te willen. De vraag is of de gemeente hier medewerking aan wil verlenen of niet. Om deze vraag te beantwoorden spelen kort gezegd de volgende voors en tegens een rol: Voor: De wens voor een eigen begraafplaats en het kunnen begraven in of dichtbij de eigen woonkern. Daarbij is natuurlijk de wens en inzet van de mensen uit dat dorp zwaarwegend. Tegen: Daar tegenover staat het streven naar kostendekkendheid, het capaciteitsverhaal en de eventuele precedentwerking naar andere kleinere kernen. Wens Drijber In Drijber zijn enkele bewoners al enige tijd actief om een eigen begraafplaats te krijgen, in combinatie met het opknappen van het ‘Bosveen’. In de bijlagen zijn diverse stukken over de wens van Drijber opgenomen. De raad en het college heeft zij hier bij betrokken. Het gaat om een locatie buiten Drijber. De grond is in particulier bezit, de eigenaar is bereid om het gedeelte voor een begraafplaats over te dragen voor een symbolisch bedrag. Rekening houdend met een doelgroep van de kern Drijber (113 inwoners) en buitengebied Drijber (380 inwoners), is hooguit een capaciteit benodigd van 85 graven voor de komende 30 jaar, dit komt overeen met 1000 m2. Plan: Er zijn nog geen concrete plannen. Het idee is een eenvoudige begraafplaats met natuurlijke sfeer, waar extensief onderhoud gepleegd kan worden. De volgende inspanningen zullen verricht moeten worden om het plan te realiseren: De haalbaarheid nader onderzoeken (o.a. op grond van wet op lijkbezorging) Planvorming, projectcoördinatie en voorbereiding Verkrijging van de grond (symbolisch bedrag) Bestemmingswijziging (geen extra kosten, meenemen in nieuwe bestemmingsplan voor buitengebied) Planuitwerking, directie, toezicht Aanleg: paden, goed toegankelijke toegangsweg, hekwerk, gras, bomen. Kosten: Op basis van zeer globale plannen is een inschatting gemaakt van de totale kosten. De aanleg van de begraafplaats en opknappen van het Bosveen wordt als 1 project beschouwd. Totaal worden de kosten geschat op € 65.000,-. Dit is op basis van een zeer eenvoudige inrichting (geen parkeervoorziening, gebouwen, urnenmuur e.d.). Als de plannen meer vorm krijgen kan een nauwkeuriger inschatting gemaakt worden. Bijdragen van derden (subsidie SGB, Stichting Welzijn en BOKD, zelfwerkzaamheid, andere subsidies) worden geschat op € 40.000,-. De bijdrage van de gemeente schatten wij dus op € 25.000,-. Dit betekent een kapitaalslast van € 1.750,- per jaar, bij afschrijving over 30 jaar. Onderhoudskosten worden ingeschat op € 1.250,- per jaar, rekening houdend met wat zelfwerkzaamheid. De totale lasten zijn dus naar schatting € 3.000,- per jaar. Wens Nieuw Balinge De wens van Nieuw Balinge is vorig jaar kenbaar gemaakt bij de gemeente. Vanuit Nieuw Balinge worden mensen voornamelijk in Nieuweroord begraven. Door de herindeling vinden begrafenissen dus plaats buiten de eigen gemeente. Nieuw Balinge verzoekt de gemeente om een eigen begraafplaats. Rekening houdend met de grootte van het dorp is een capaciteit benodigd van ongeveer 150 graven voor de komende 30 jaar. Dit komt overeen met 2000 m2. Hier zijn nog geen plannen voor (het verzoek heeft zich tot nu toe beperkt tot een mondeling verzoek). Op basis van een eenvoudige opzet zou je rekening moeten houden met minimaal € 5.000,- extra lasten per jaar.
22
Overweging De volgende aspecten spelen bij de overweging om wel of niet aan de wensen te voldoen: Spreiding De begraafplaatsen in Midden-Drenthe vervullen een lokale functie, de bestaande begraafplaatsen zijn primair een voorziening voor de inwoners van het betreffende dorp en directe omgeving. Zoals ook in de notitie Kostendekkendheid begraafplaatsen 2000 is gesteld, mag geconcludeerd worden dat de gemeente beschikt over een zeer verspreid voorzieningenniveau op het gebied van begraafplaatsen. Een dergelijke spreiding heeft natuurlijk ook gevolgen voor de exploitatie. Hoe gespreider de voorzieningen, hoe minder efficiënt te exploiteren. Het hebben van de mogelijkheid om in of dicht bij het dorp te worden begraven is reeds een te waarderen kwaliteit van onze gemeente. Bijna alle kernen hebben binnen een afstand van 5 km een begraafplaats in de eigen gemeente. Uitzondering is Nieuw Balinge (7 km), er is echter een begraafplaats binnen de gemeente Hoogeveen die binnen een afstand van 4 km van Nieuw Balinge ligt. De afstand van Drijber naar de begraafplaats in Wijster is 4 km. Capaciteit Nieuw Balinge is momenteel voornamelijk georiënteerd op Nieuweroord (gemeente Hoogeveen), er vindt een verschuiving plaats richting Witteveen. In Witteveen is ruim voldoende capaciteit om te voorzien in de begraafbehoefte van zowel Witteveen als Nieuw Balinge voor de komende 40 à 50 jaar. Drijber is momenteel met name georiënteerd op Wijster. In Wijster is nog voor de komende 15 jaar voldoende capaciteit voor de begraafbehoefte van Spier, Wijster en Drijber. Indien Drijber een eigen begraafplaats zou hebben, is in Wijster nog voor 17 jaar ruimte voor de begraafbehoefte van Wijster en Spier. Met het oog op capaciteit is geen reden tot aanleg van een extra begraafplaats in Nieuw Balinge of Drijber. Vergelijk met andere kernen. In onze gemeente zijn de kleinste kernen met een eigen begraafplaats momenteel Wijster (1058 inwoners), Hijken (874 inwoners) en Witteveen (643 inwoners) Deze drie begraafplaatsen hebben echter ook een functie voor omliggende dorpen. Nieuw Balinge (896 inwoners) past wat aantallen betreft in het rijtje met een eigen begraafplaats. Drijber (476 inwoners) is echter extreem klein voor een eigen begraafplaats. Als Drijber een eigen begraafplaats krijgt, dient rekening te worden gehouden met een precedentwerking voor Elp (505 inwoners) en Zwiggelte (479 inwoners). (Aantal inwoners is hier kern plus het gebied buiten de kern). Bezwaren Voor een nieuwe begraafplaats aangelegd kan worden, moet een bestemmingsplanprocedure gevolgd worden. Bovendien moet de locatie aan een aantal eisen voldoen (o.a. grondsamenstelling, grondwaterstand, bereikbaarheid). Voor wat betreft Drijber is er op voorhand reeds een bezwaar binnengekomen tegen de begraafplaats op de beoogde locatie. Overige overwegingen Met het oog op exploitatie, capaciteit en acceptabele afstanden tot huidige begraafplaatsen, zijn er geen extra begraafplaatsen nodig binnen onze gemeente. Op basis van andere overwegingen zou hier eventueel wel voor gekozen kunnen worden. Gedacht wordt dan aan de inzet van bewoners zelf (m.n. Drijber) en hun duidelijke voorkeur voor een eigen begraafplaats. Voorstel Geen medewerking te verlenen aan begraafplaatsen in Drijber en Nieuw Balinge.
23
4.3 Wens islamitische begraafplaats Bij ons is mondeling een wens binnen gekomen voor een islamitische begraafplaats. De wens komt van een aparte groep van de islam. Zij hebben kortgeleden een stichting in Assen opgericht, gericht op de drie noordelijke provincies. Het is een moderne stroming die behoren tot de ‘shiatie’. De leider van deze stroming woont in Syrië. Er is een eigen cultuur voor begraven bij de islam, met name het tijdstip van begraven, het wassen van de overledene, bidden. Veel moslims worden begraven in het land van herkomst. Deze groep ziet Nederland als eigen land en willen graag in Nederland begraven worden als dat kan volgens hun gewoonten. Ze willen als groep graag een eigen begraafplaats of eigen gedeelte op een begraafplaats met bijbehorende voorzieningen. Zij hebben het verzoek (mondeling) ingediend. Daarbij willen zij graag een klein gebouw (of een plek in een gebouw), met klein kantoor, plek om overledene te wassen (2 tafels) en een plek om te bidden. Ze denken aan ongeveer 150 graven. Deze graven mogen nooit geruimd worden (eeuwige graven) en de graven worden gericht op Mekka. Verschillende begraafplaatsen in Nederland hebben een aparte plek op de begraafplaats gereserveerd voor islam. De groep wil graag een gedeelte, met als doelgroep alle overledenen van die religieuze groep uit de drie noordelijke provincies. De voorkeur is voor Midden-Drenthe, als dit niet kan willen ze graag naar Assen (daar is de stichting). Mening gemeente Voordat dieper wordt ingegaan op de wens (een beter beeld van de groep en hun wensen) moet duidelijk zijn hoe hierover bestuurlijk gedacht wordt. Mogelijkheden in gemeente Wat betreft ruimte is er in Beilen geen mogelijkheid, de nieuwe begraafplaats in Beilen biedt geen ruimte voor hun wensen qua gebouw en eigen gedeelte. Wat betreft capaciteit is het ook niet verstandig, mede gezien de wens voor eeuwige graven. In de gemeente is Smilde eventueel een optie. Hier is de ruimte voor uitbreiding meer dan voldoende en zou een apart gedeelte goed ingepast kunnen worden. Dit zou verder onderzocht kunnen worden. Onmogelijkheden in gemeente Wat betreft beleid dat begraafplaatsen gericht zijn op de locale bevolking past een dergelijke begraafplaats voor een groep mensen uit alle drie noordelijke provincies niet in ons beleid. Een islamitisch graf mag niet geruimd worden, wat ook niet past in ons beleid. Voorstel Geen medewerking te verlenen aan een aparte islamitische begraafplaats.
24
H 5 Overige vraagstukken 5.1 Aansprakelijkheid slecht onderhouden graven Aansprakelijkheid slecht onderhouden graven is op dit moment een actueel onderwerp bij begraafplaatsen. Dit is onder andere het gevolg van een uitspraak van de Hoge Raad, wat inhoudt dat begraafplaatseigenaren ook juridisch eigenaar zijn van grafbedekkingen. Gemeente juridisch eigenaar grafbedekkingen Volgens de wet is de eigenaar van de grond ook de eigenaar van de grafbedekkingen en kelders. De redenering is hierbij dat een grafbedekking wordt beschouwd als iets dat duurzaam met de grond verenigd is. De Hoge Raad heeft hier in oktober 2002 een uitspraak over gedaan, wat veel discussie heeft losgemaakt. Begraafplaatseigenaren wordt aangeraden om na te gaan of aanpassingen in de verordening nodig zijn. Eigenaar bij schade aansprakelijk Als grafmonumenten bijvoorbeeld na omvallen schade veroorzaken aan mensen of naastliggende graven, dan is de eigenaar van de begraafplaats aansprakelijk. Als er nog grafrechten op een graf rusten kunnen risico’s afgewenteld worden op de rechthebbende (als de verordening hiervoor de juiste bepalingen bevat). Wanneer aansprakelijk De eigenaar van een begraafplaats is alleen aansprakelijk voor schade als het schadeveroorzakende grafteken niet aan de eisen voldoet die men daaraan in de gegeven omstandigheden mag stellen. Een grafsteen mag bijvoorbeeld niet om kunnen vallen of gevaar opleveren. Het is daarom belangrijk dat het onderhoud van graven goed geregeld is. Bij ons is de rechthebbende van een graf verplicht om hiervoor te zorgen. Onderhoudsplicht rechthebbende Rechthebbenden op graven hebben de wettelijke en contractuele verplichting om het graf(monument) te onderhouden. De wet biedt een regeling voor het geval een graf waarop een grafrecht rust, verwaarloosd wordt. Die regeling geldt voor alle eigen graven, dus ook voor graven die voor onbepaalde tijd zijn uitgegeven. In geval van verwaarlozing van een eigen graf (en indien het onderhoud ervan niet door de begraafplaats moet worden verricht), moet de eigenaar de rechthebbende schriftelijk op de hoogte stellen van de verwaarlozing. Als het adres van de rechthebbende onbekend is dan wordt de verklaring van verwaarlozing aangeplakt bij de ingang van de begraafplaats (publicatiebord) en een mededeling wordt bij het graf aangegeven. In onze verordening is opgenomen dat de rechthebbende verplicht is de grafbedekking te onderhouden en dat bij nalatigheid de gemeente de grafbedekking kan verwijderen (na bekendmaking). Als na aanschrijving niet in het onderhoud is voorzien door de rechthebbende, vervalt het grafrecht dertig jaar nadat de laatste begraving heeft plaatsgevonden. Het graf kan dan ook geruimd worden. Een goede administratie van rechthebbenden en een actief beleid ten aanzien van het onderhoud is van essentieel belang. Als aanschrijven van rechthebbenden aan de orde is, zal er overleg plaatsvinden met de betreffende begrafenisvereniging. Onderhoud kan slechts in beperkte mate worden opgedragen aan de gemeente: onderhoud door de gemeente betreft alleen het schoonmaken 2x per jaar. Is dus niet het herstel van verzakkingen, weersinvloeden, of onderhoud van beplanting op het graf (mogelijkheid onderhoud beplanting staat wel in de verordening trouwens). In het verleden is het wel eens voorgekomen dat er verdergaande afspraken zijn gemaakt over onderhoud, maar dit zijn uitzonderingen.
25
Risico’s beperken Het is raadzaam om als de termijn van het grafrecht is afgelopen en niet verlengd wordt, een grafbedekking zo snel mogelijk te verwijderen. Zo loop je als begraafplaats geen onnodige risico’s. Dit zou bovendien een goed teken van daadkracht zijn, men heeft immers niet voor langer betaald. In de verordening is opgenomen hoe hiermee om wordt gegaan. Het is aan te raden om: de grafmonumenten te verwijderen waarvan de termijn is verstreken; de graven in te zaaien in afwachting van een toekomstige ruiming. Zo blijft het aanzien goed en de risico’s en kosten beperkt. In de praktijk gaat het als volgt: de rechthebbende wordt op de hoogte gesteld van het verwijderen van een grafbedekking, dit kan in combinatie met de correspondentie over verlenging. Als er geen rechthebbende is of deze niet bekend is komt er een bordje bij het graf. Na minimaal 1 jaar kan de gemeente de grafbedekking verwijderen. Deze blijft dan nog 12 weken beschikbaar. Als de steen niet wordt afgehaald en er geen verzoek komt om de steen op te halen, vervalt de grafbedekking aan de gemeente. Verzekering Er is een kans dat de gemeente aansprakelijk wordt gesteld voor schade op de begraafplaats door bijvoorbeeld omvallende stenen en inzakkende graven. Hoe beter wordt gelet op verwaarloosde graven en hoe minder graven zonder rechthebbende er zijn, hoe kleiner die kans. Er zijn verzekeringen voor deze gevallen. De premie voor zo’n verzekering kan in de tarieven worden doorberekend. Volgens artikelen van een goed bekende deskundige op dit gebied, is zo’n verzekering niet noodzakelijk, relatief erg duur en dus volgens hem niet gewenst. Het lijkt mij daarom niet nodig om hier verder op in te gaan. Voorwaarde is natuurlijk dat aansprakelijkheid zoveel mogelijk wordt voorkomen. Schade door vernieling e.d. Als er graven vernield worden bijvoorbeeld door vandalisme, lijdt de eigenaar van de begraafplaats (materiële) schade. (De nabestaanden hebben natuurlijk immateriële schade). De materiële schade kan verhaald worden op degene die de schade heeft aangericht. Als die niet bekend is, kan de schade meestal niet verhaald worden. Er kan, ter voorkoming van misverstanden, in het reglement worden opgenomen dat de eigenaar van de begraafplaats niet aansprakelijk is voor schade die door derden aan graven wordt toegebracht en dus niet gehouden is de schade te herstellen. Hiervoor zijn standaardteksten gemaakt die wij kunnen toepassen. Voorgestelde acties Voorkomen van slecht onderhouden graven: na afloop van grafrechttermijn de steen verwijderen. In geval van slecht onderhouden graven: aanschrijving en zonodig publicatie over het verplichte onderhoud en het benodigde herstel van grafmonumenten. Actief opruimingsbeleid indien niet of negatief op aanschrijving/publicatie reageren. Verordening aanpassen t.a.v. aansprakelijkheid.
26
5.2 Harmonisering aula’s Aanleiding Gezien de grote verschillen tussen de wijze waarop de gemeente omgaat met de aula’s in haar gemeente, is het wenselijk om dit te harmoniseren. Met de aulaverenigingen Westerbork en Smilde is overleg gevoerd over de huidige situatie, de wensen en de mogelijkheden. In de bijlagen zijn diverse stukken hierover opgenomen. Huidige situatie In onze gemeente zijn drie aula’s: Smilde, Beilen en Westerbork. Voor deze aula’s zijn er totaal verschillende afspraken. Een overzicht: Smilde: Aulavereniging Smilde, aula staat op de begraafplaats. Bouw aula in 1976, uitgebreid in 1991. Overeenkomst van 1988. Huur aula: € 5490,76 per jaar. Groot onderhoud wordt door de gemeente betaald. Gas, electriciteit, water, reinigingsrechten en klein onderhoud worden ook door de gemeente betaald (begroot op ongeveer € 3.000,- in 2004). In 1998 afspraak met gemeente om huur niet te wijzigen, in afwachting van harmonisatie. Beilen: Nieuwbouw aula Eursingerweg (apart van begraafplaats), gereed 1997. Bij de bouw zijn er drie opties overwogen (advies maart 1996): 1 gemeente bouwt, overdracht aan stichting voor symbolisch bedrag 2 gemeente levert grond aan stichting, stichting geeft opdracht voor bouw en inrichting, gemeente verstrekt investeringssubsidie. 3 gemeente bouwt en verhuurt gebouw aan stichting. Gekozen is toen voor optie 2. Dit mede in verband met de voorkeur voor privatisering. De stichting ‘Uitvaartcentrum Beilen’ is hiervoor opgericht. Investeringssubsidie f 1.393.575 van gemeente aan stichting betaald. Inrichting tuin en verhardingen door gemeente. Overeenkomst 1996: eigendom, beheer, groot en klein onderhoud etc door stichting. Bij beëindiging stichting gaat alles om niet terug naar de gemeente. Er is geen behoefte om deze situatie te wijzigen. Westerbork: Aula op de begraafplaats. Huurovereenkomst, m.i.v. 1982: Gemeente verhuurt de aula aan de begrafenisvereniging, de huurprijs is € 0,45 per jaar. Groot onderhoud door gemeente. De vereniging betaalt zelf de kosten voor klein onderhoud, water, gas, elektra, telefoon, aanschaf en onderhoud inventaris voor vereniging. De bouw en oprichting is in alle gevallen bekostigd door de gemeente. Het is duidelijk dat er grote verschillen zijn in huur en beheersafspraken; harmonisering is daarom zeker gewenst. Beilen is geprivatiseerd. Het verschil tussen Westerbork en Smilde is het klein onderhoud en de kosten voor water, gas, electra en afvalstoffenheffing. De kosten hiervan zijn veel minder dan het verschil in huurprijs (€ 0,45 tegen € 5490,75).
27
Mogelijkheden Voor harmonisering zijn er de volgende opties:. verlaging van het tarief van Smilde; verhoging van het tarief van Westerbork voor Westerbork en Smilde een zelfde constructie opzetten als in Beilen; Problemen In Smilde is een afname te zien in het aantal opbaringen. De aula geeft al jaren een negatief resultaat. Dit blijkt ook uit de stukken die de vereniging op verzoek heeft toegezonden (jaarrekening, cijfers aantal opbaringen en uitvaarten). Smilde heeft moeilijkheden met het betalen van de huur. In afwachting van de ontwikkelingen is de huur opgeschort tot na de behandeling van de nota begraafplaatsen. Met de huidige situatie en ontwikkelingen is er geen goede basis voor privatisering. Wensen in Smilde zijn met name grotere en tevens apart toegankelijke opbaarruimtes. Voor Westerbork geldt eigenlijk hetzelfde. Het aantal opbaringen en uitvaarten vanuit de aula geeft op zich geen goede basis voor privatisering. Dit wordt mede geweten aan het feit dat de aula op de begraafplaats staat . De aulavereniging heeft aangegeven geen behoefte te hebben aan privatisering. Alleen als het financiële plaatje goed is kunnen zij hiermee akkoord gaan. De aula is momenteel te klein, het verzoek is ingediend om de aula uit te breiden, zodat een gemiddelde uitvaartstoet van 100-125 personen ook terecht kan in de aula. Daarnaast zouden de opbaarruimtes apart toegankelijk gemaakt moeten worden, en het interieur is aan vernieuwing toe. Nader onderzoek Met het oog op de ingezette lijn met betrekking tot privatisering, zoals bij Beilen is toegepast, en gezien de ervaring hiermee, is er nader onderzoek nodig naar de mogelijkheid om in Westerbork en Smilde eenzelfde soort constructie op te zetten als in Beilen. Bij Beilen zijn het gebouw en de grond in eigendom overdragen. Voorwaarden Westerbork geeft aan dat instemming met privatisering afhankelijk is van het financiële plaatje en wat er tegenover staat. Smilde staat ook niet negatief tegenover het idee, maar geeft wel aan dat de exploitatie erg krap is. Ook bij hen moet er iets tegenover staan om het geheel overeind te kunnen blijven houden. De mogelijkheden moeten verder uitgewerkt en berekend worden voor een definitief besluit genomen kan worden. Voorstellen: Voor de aula’s in Smilde en Westerbork de mogelijkheid voor overdracht van beheer en exploitatie aan de aulaverenigingen verder te onderzoeken. Tevens hierbij de wensen van de beide aula’s meenemen, zoals de uitbreiding van de aula in Westerbork.
28
5.3 Verbeteren informatievoorziening Belangrijk dat er openheid is naar bewoners over begraafplaatsenaangelegenheden. Om goed aan te sluiten bij de wensen, te weten wat er wederzijds leeft, en om duidelijk te maken wat de rechten en plichten van nabestaanden zijn. Huidige communicatiemiddelen Voor informatie kunnen mensen in eerste instantie terecht bij de afdeling Dienstverlening. Sinds 2001 is er een duidelijke folder waarin algemene informatie wordt gegeven. Op internet is deze folder ook weergegeven, en zijn bovendien beschrijvingen opgenomen van de diensten van afdeling Dienstverlening t.a.v. begraafplaatsen (aanvraag vergunningen, verlof tot begraven e.d.). Intern overleg over begraafplaatsen vindt ongeveer eens per jaar plaats. Hierbij zijn de betrokken medewerkers van Wegen en Groen, Openbare Werken en Dienstverlening aanwezig, zodat zaken op beleids-, uitvoerings- en administratiegebied regelmatig kortgesloten worden. Met de begrafenisverenigingen vindt momenteel zeer beperkt overleg plaats. Door het college is eerder jaarlijks overleg toegezegd tussen begrafenisverenigingen, Wegen en Groen en Openbare Werken. Voor wijzigingen in beleid zijn de begrafenisverenigingen onze gesprekspartner. In 2000 is er een overleg geweest met alle begrafenisverenigingen, hierin kwamen de notitie kostendekkend begraven en wensen van de verenigingen in het algemeen aan de orde. Een vervolg op deze vergadering is gewenst. Meerdere begrafenisverengingen hebben inmiddels ook laten weten regelmatig overleg op prijs te stellen. Met betrekking tot diverse onderwerpen (bijvoorbeeld voornemen tot verwijderen grafstenen, beheermaatregelen) is nadere publicatie gewenst. Publicatieborden op de begraafplaats kunnen hierin een uitstekende functie vervullen, naast (beperkte) publicatie in de kranten. Ook is het van belang beleidsmatige wijzigingen bekend te maken, een bericht in de krant is daarvoor geschikt. Klachten Klachten en verzoeken hebben meestal te maken met de gedenksteen. Voor wat betreft de klachtenafhandeling zijn er geen problemen die om actie vragen. Begraafplaatsenadministratie Een goede begraafplaatsenadministratie is een voorwaarde om goed om te kunnen gaan met verlengingen en aanschrijvingen m.b.t. grafbedekkingen en ruimingen. De huidige administratie laat op dit gebied wel te wensen over. Voorstellen: Periodiek overleg met begrafenisverenigingen (1x per jaar). Plaatsen publicatieborden (met telefoonnummer en contactpersoon) Publicatie van (voorgenomen) beheer- en beleidsmaatregelen in de kranten. Ervoor zorgen dat de begraafplaatsenadministratie op orde is en er beter inzicht in de grafuitgifte komt.
29
Voorstellen en procedures
H 6 Voorstellen H 7 Procedure en planning
30
H 6 Voorstellen Grafrechten: Gelet op de suggesties zoals die bij de kaderstelling voor de begroting 2005 door het college zijn gedaan, het tarief voor het recht op een graf per 1-1-2005 in één maal te verhogen naar € 1.500,- voor 25 jaar en om dit tarief daarna jaarlijks met indexering te verhogen. Voor een kindergraf en een urnengraf wordt het tarief dan € 750,- (ook voor 25 jaar). Het tarief voor 10 jaar verlenging van het recht op een graf per 1-1-2005 te verhogen naar € 600,-, zijnde 10/25ste deel van het tarief voor het recht op een graf. Voor een kindergraf en een urnengraf wordt het tarief voor verlenging dan € 300,-. Het tekort te dekken door de Algemene Middelen. Het mogelijk maken om te kiezen voor een termijn van 35 jaar, en hiervoor een tarief te rekenen van het tarief voor 25 jaar + 1 maal verlenging (€ 1.500,- + € 600,- = € 2.100,- ). Ruimen: - Voornemen om bij capaciteitsproblemen te gaan ruimen voor zover dit mogelijk is, hiervoor wordt dan een ruimingsplan aan het college voorgelegd; - Aandachtspunten hierbij zijn handhaven bijzondere graven en overleg met de begrafenisvereniging; - Waar mogelijk de eeuwigdurende rechten vervallen verklaren (na voldoende pogingen om nabestaanden te informeren en gelegenheid te geven te reageren); Capaciteit: - Voor Bovensmilde te onderzoeken of m.b.v. ruimen weer ruimte gemaakt kan worden voor nieuwe begravingen; - Voor Smilde en Hijken binnenkort uitbreidingsplannen uit te werken, - Geen medewerking te verlenen aan begraafplaatsen in Drijber en Nieuw Balinge; - Geen medewerking te verlenen aan een aparte islamitische begraafplaats. Slecht onderhouden graven: - Voorkomen van slecht onderhouden graven: na afloop van grafrechttermijn de steen verwijderen. - In geval van slecht onderhouden graven: aanschrijving en zonodig publicatie over het verplichte onderhoud en het benodigde herstel van grafmonumenten. Actief opruimingsbeleid indien niet of negatief op aanschrijving/publicatie reageren. - Verordening aanpassen m.n. op gebied van aansprakelijkheid grafbedekkingen. Harmonisering aula’s: - Voor de aula’s in Smilde en Westerbork de mogelijkheid voor overdracht van beheer en exploitatie aan de aulaverenigingen verder te onderzoeken. - Hierbij de wensen van de beide aula’s meenemen (o.a.uitbreiding aula Westerbork) Informatievoorzieningen: - Periodiek overleg te voeren met begrafenisverenigingen (1x per jaar met portefeuillehouder); - De informatievoorziening te verbeteren door publicatieborden te plaatsen op alle begraafplaatsen, t.b.v. publicatie ruimingen, verwijderen grafbedekking en dergelijke; - Voorgenomen beheer- en beleidsmaatregelen te publiceren in de kranten; - Ervoor te zorgen dat de begraafplaatsenadministratie op orde is en er beter inzicht in de grafuitgifte komt.
31
H 7 Procedure en planning Inzicht in de procedure en planning Na vaststelling van de nota door de gemeenteraad, worden de onderdelen verder uitgewerkt of uitgevoerd. Belanghebbenden zullen schriftelijk op de hoogte worden gesteld van besluiten. Voor wijzigingen in de verordeningen worden voorstellen gemaakt die aan de raad worden voorgelegd, evenals zaken waarvoor krediet benodigd is. Indien de aanbevelingen worden overgenomen moeten de volgende acties worden ondernomen: Actie Wijziging van de verordening lijkbezorgingsrechten
Voorbereiding Voorbereiding op korte termijn
Wijziging beheersverordening begraafplaatsen en uitvoeringsbesluit grafbedekkingen
Voorbereiding op korte termijn
Opstellen plan Bovensmilde (ruimen of alternatief) Uitwerken uitbreidingsplannen Hijken en Smilde
Voorbereiding kan op korte termijn beginnen Aanvraag krediet via de raad Voorbereiding 2004/2005
Verwijderen grafstenen waar grafrechttermijn is verlopen Aanschrijven rechthebbenden van slecht onderhouden graven
Onderzoeken om welke het gaat, bekendmaking onderzoeken om welke het gaat in overleg met begrafenisverenigingen Overdracht aula’s Westerbork en Verder onderzoeken Smilde aan aulaverenigingen mogelijkheden Hierover gaat vervolgens een voorstel naar de raad Overleg begrafenis- en Plannen overleg aulaverenigingen Publicatieborden op alle begraafplaatsen
Voorstel voorbereiden voor aanschaf (aanvraag krediet via de raad)
Voorlichting
Uitvoering Van toepassing verklaren kan op korte termijn. Tarieven met ingang van 1-12005 Van toepassing kan op korte termijn
Voorstel over actie 2004/2005 Uitvoering Hijken zou ruim voor 2006 gereed moeten zijn. Smilde ruim voor 2007. Verwijdering 1 jaar na bekendmaking Aaanschrijven, zonodig grafbedekking verwijderen Overdracht
Overleg op korte termijn
Aanschaf en plaatsing
Aandacht schenken aan voorlichting over gevolgen van de genomen besluiten
32
Bronnen Archief gemeente Folder begraven en asbestemming, gemeente Midden-Drenthe Zakboek Uitvaartwezen, Koninklijke Vermande 2002 Inspectierichtlijn wet op de Lijkbezorging, ministerie van VROM, 1999 Katern Begraving, editie 2000, Koninklijke Vermande, mr. Van der Putten Handleiding Opgraven en Ruimen, Koninklijke Vermande ism Landelijke organisatie van Begraafplaatsen, 2001 Kostendekkend begraven: een begraafplaats als onderneming, Vereniging Stadswerk, 1999 Internet: www.uitvaart.nl/panel www.vng.nl www.modelverordeningen.nl Tijdschrift ‘De Begraafplaats’
33
