U hebt er net een stukje opzitten met Merkel, nabetalingen, Yes Minister en hoe die EU' ers je toch aan het schrijven krijgen over hun terwijl je dat geeneens wil, listige sluikreclame in de nrc, DDRBurgers en hun slips, extremely high culture ofwel wat we aan 't Academische hebben, en low culture with hair that was very much in style in those days, (soms) luisterend naar de naam Tatjana .. en dan is het nog geeneens klaar (wat wel thematisch had geweest, geef toe). Pas na Rammstein clip foto's en een flink shot Jesaja ... Kuch. Never mind. Nog weer elders zeg ik met zoveel woorden, Rob Trip for president, wegens André Koipazz1 Helaas, de Expo is wél erg Men moet de details vorsen, om te weten of het echt erg is. Ik had een voorgevoel bij de Space Expo. Kijk: voor ons hoef je het niet te doen, de E van ESA staat dan ook niet voor Eindhoven of Enschede (of Eeenigh) (altmodisch, Copernicus was er al in 1616). Fokker is er niet meer, raketten hebben we nooit gemaakt en yanks willen hier nooit wat verkopen, want dat kost Joules, en ze moeten aan hun BMI werken, wegens de aanbrengprovisie op de dotterbehandeling, daarmee redden ze het dan weer 5 jaar (denk ik, anders kun je toch net zo goed normaal blijven, dat is me een gedoe. neenee, wat er ook ggeen feit is, de kleddervette Amerikaan is echt - en ook dat je dat niet spontaan wordt) (jazeker wel, dat land stapelt schuld op schuld, dat weet je, van wie zijn de winkelcentra hier, en dat is weer om de Chinees af te lossen, jawel, daar kopen ze al die meuk die ze niet verkopen. dus een beetje idiote acties om de bleeders te stelpen, zo gek is dat niet gedacht). Je kunt bijvoorbeeld alles uitleggen. Nederland, het onzichtbare land, niemand kijkt naar ons om, we zijn de schroothoop van Europa zegt men (sloperij, uitbeenderij, gehaktballendraaiers); we zijn een beetje vies, met die homo's ook enzo. Jawel, dat is onrein, en dat separatorvlees in de KvW is dat ook, kalkoenen zijn hun eigen mest-eters en hoe halen ze dat dan van die nekkies af? nou dat weten we dus nu nog niet. Enfin: dat wij er wel een beetje suffig bijzitten, maar dat we niet dom zijn. Had gekund. Je kunt reclame maken voor de US. Zij hebben het bedacht, back in the days. En voor TV, daar deje ze het toch allemaal voor, JFK, Nixon, prime time, satellieten. Of voor de USSR. Mja, wij betalen hun om Andrej te sturen. Ik moet u zeggen, was ik CFO van een detacheerder, dan werd de Expo mijn bedrijfsuitje. We sent a guy, that's what we did. Hij is in beeld, gossie wat is dat hoofd testbeeld - op den duur denk je nou weet ik het wel, die gast die 'de wangetjes knijpklaar aanbieden' woordspeelde ('t ging over gezinsautoverkoop, red), die moest eens weten! Als museum -indachtig de DVD van de NOS, wat de facto een plat medium heet te wezen- had van alles uitleggen wel een voor de hand liggende geweest. Wie heeft dat nu écht geïnitieerd? JFK, nou dan is het maar goed dat ie niks tegen bevolkingsgroepen had, als ie dat net zo allenig deed. Ik bedoel: ik ken niemand die dringend over de continenten wil bellen. Behalve een enkele oorlog is geen enkel nieuwsprogramma ooit life, mondiaal, bladibla. Het is dus gewoonweg zeker dat in die tijden van Mies de rabiate defaultvrouw met de snik in de stem opent een dorp vol zieligerds en haalt zo ge naamd geld op, wat al lang beloofd was (ik heb ook wel eens gecallcentered hoor), Nixon het interview, Formule Enen en Tours de France het ijzer dat TV heet, zeer heet was. Gauw snel vlugvlug die satteliet zien te financieren. Een Zaz Tavria kun je niet eens kopen, terwijl dat nut heeft - maar ik moet wel kunnen bellen met Wladiwostok. Met wie? 1
Bij kaarslicht is ze mooi, met een bruggetje vanaf Suprinder en Jane die beide gender benden, bij deze gelegenheid. Zeg maar: brug. Culminerend in een beschaafd stukje motivatietechniek naar de VVD: dreigen met Bob Fosko-nivo. Passé heet de andere genoemde.
Ja lieve elfjarige, gossie, heb ik er eentje? (eindelijk!), maar je kon wel al communiceren. Kabel, op de oceaanbodem. Het ging over de toename in communicatie. Verder kunnen mensen best even naar het belhuis voor een interoceanisch belletje -als dat inderdaad zoals in mijn geval een keer per leven gebeurt- en sattelieten zijn altijd goed voor 250 000 000 000 000 telefoongesprekken parallel. Weet je niet? Wie is die club wijsneuzen, waar google-buurtwacht het ultieme dieptepunt van is, qua zinloos bandbreedte opstoken. Wie betaalt dat, museumbezoekers betalen duiten, die hebben recht op meer kennis dan anderen. Hansje Brinker met de dijken, is dat nu écht goedkoper zo? Of vreesde een enkele snuggere among the braindead society© US dat de TV programma's uit de US inderdaad niet in België of Austria uitgezonden werden, zodat het sinnledigkeit gehalte mogelijk eens in de smiez'n zou loop'n? Hoef niet alles te weten, maar een hint van een schijnbeweging. Als moderne redactie -als het dan echt moet, want zo is het, tegenwoordig- kon men het in de human interestsfeer trekken: wat ging er door u heen, toen het allemaal toch gewoon vulkaansteen bleek te zijn? (Basalt heet het). Waarna het een relatiegeschenk werd -Reagan, herinner ik me. Dark side of the moon is ook geen vrolijk album. Copernicus wist al lang dat de aarde rond was, maar stelde terecht vast: ik koop er niks voor, ik laat het zo. Die carjères in de techniek, nou dat zal allemaal best, mij niet gezien Hij was zijn tijd zéér ver vooruit, in elk opzicht. Lava, Fra Mauro Basalt om precies te zijn, maakt u thuis onderscheid tussen Cien en Head and Shoulders voor u 't in uw ogen spuit? Nee he, het gaat erom wat je ermee kunt doen. Niks, in dit geval. Teleurstelling, thema? Had zomaar gekund. Of vele, vele andere open vragen. Al die oefeningen met gewichtsloosheid, eten uit een slurfie .. maar dit hier lijkt me toch een auto? Op wielen. Dus niet met straalaandrijving, zeg ik iets raars? Veel dingen weet ik zelf, maar trof ik niet aan. Ik weet dat het gesteente, wat er onder de voeten zit knetterkoud is. Zeker de darkside, die er natuurlijk wel mee in verbinding staat. Dat de zon je opwarmt, maar de ogen daarom beschermd moeten worden - dat vizier met goud-film. En die bolle schoenen dus wel op de vloer. Waar een eigen stijltje uit ontstaat, wat weer een aardig marketingding is, nu dat door zoveel mensen -gemakshalve: de hele bewoonde wereld- is gezien. De jeugd hoeft helemaal niks meer tegenwoordig, wat zo erg niet was, als ze dat beeld niet zelf de hele tijd liepen te bevestigen (met die moeders van ze, al vielen de vaders deze 30e evenmin mee, zodat we terug kunnen keren naar het begin, as ever, as everywhere: waren deze bezoekers echt? Zijn we eigenlijk failliet? Een Duitser komt hiervoor naar Noordwijk? Omdat de kantine schoon leeg te knagen, is die man helemaal Bonkazz ofzo. Enzovoort, etcetera dat sporthuis Centrum publiek sporthuis Centrum publiek is, kun je sporthuis Centrum publiek eigenlijk niet verwijten. Maar wel fake, dus). Ja ik ken wel een paar intelligente kinderen, nou die overwegen echt geen techniek te studeren, daar zijn ze veel te kansrijk voor. Maar goed, naïef gerust nog een tijdje door, met je santenkraam (toch moet je op een keer voldoende Radiologen en Internisten hebben, dat is toch ook waar). Niettemin: je kunt ergens goed geld mee verdienen en op feestjes kijken ze naar je op, of je moet
franchise of ZZP-gewijs je bestaan zelf je eigen bestaan vooruitbetalen, terwijl dat met die geile secretaresses nu net weer niet voor technici geldt - je weet hoe vrouwen in Nederland zijn. Moeilijke afweging. Misschien moeten de toevalsgeneratoren en de volautomatische bulkblaatproductiefaciliteiten die in de icteee office en containerbegripgewijs de Fietsenmakersbranche zo welig tieren, zich nog eens de vraag stellen, hoe simpel ze het volk nu eigenlijk blieven? Al 20 jaar allenig roepen dat je er rijk van wordt .. tja, dat vaatje raakt ook eens leeggetapt hè. En toch .. hebben we echt nooit branches nodig die niet de overheid zijn, eventually? Kennelijk niet, ik verzin dit soort dingen toch niet, zoekt u gerust nog even de sales vacature van de ballentent die dat voor de 10.000e keer doet, de facto VCA reachtruck pr, want dat hebben we dan nog, wat logistiek fabriekswerk, daar schijn je een heul echte carrièrrrrrer in te kunnen maken, zeggen ze. Wel een Leon V6 aanschaffen, da's verplicht. De hoogst gewaardeerde attractie. Die ISS dummy met de afgebroken knopjes, tja, dan is de DVD Expedition 30/31 informatiever. Overigens ook door Esa betaald, en een beetje de NOS (de vrouw van Rob Trip, niet doorvertellen dat je dat van mij hebt hoor).
Dat is de beleving, in de dummy. Leuk als u servers verkoopt, maar ja, een publiek van negenjarigen .. wel erg ver weg van de doelgroep. Ik had een intermezzo'tje, ik was bij de open vragen. Materiaalkunde en Straal vliegtuigen. Onze lieve Fokkertjes zijn hevig weggepest door de straaldingen. Plaats dat in zijn tijd: Ground Control, zoals we inmiddels weten, ze vallen als witjes, daar heeft in welke geschiedenis dan ook nog nooit iemand -tijdens het neerstorten- wat aan luchtverkeersleiding gehad, ook al kost het een Godenvermogen, maar dat wisten ze toen niet, dat alles goedkoper zou worden, behalve dat.. Wat ze wel hadden, ik kom ook wel eens in een bieb, is een paar uitermate nare ongelukken. Sabena. Radiobakens, daar vlogen ze nog op en bij sneeuw is dat nnnniet ideaal. Kist met celeb, nog net niet La Loren (sofie) het was maar een stand-in, close call. Honderden kilometers uit koers. Neerploffen, tuurlijk Dat is de sixties. De fraaie Constellation heeft zich gewillig laten slachtofferen. Die 200 man ground control, de straaljager, de motor, de betrouwbaarhei, het menselijk/mannelijk vernuft: dat deden ze allemaal niet zo maar. Maar ja, je bent een curator, je bent zo mondain als de lokale VVV (helemaal de straat uitlopen, Wilhelminaweg, dat hokje van een winkel). Dat weten de rabiate simpelaars van de luchtvaart ook niet meer met hun konijnengeheugen: die ouwe stomp van piloten waren duur voor een reden, toen. Je navigeerde zoals met een boot, maar dan met af en toe een onweersbui of een bergtop die ertussen kwam, weetjewel. 500 km/h propellor, of 800 stratosferisch, maar al heel snel daarna/mee kwam de autopilot, volgens mij. Overigens -kan ik me ook zo nijdig over maken- die Aziaten die geen Engels kunnen, die zonder autopilot verloren zijn, die collectief mondiaalWesters geblacklist zijn, die maken elftallen mensen dood in vredestijd hoor. Zou wel leuk zijn, als iemand daar iets van vond, in plaats van een blijere naam met drrrream erin en een nog grotere kist. Een radiobaken is iets wat blieb kraak bliep doet. Via FM-radio dus. Dat was echt geen peulenschil hoor, een vliegtuig in slecht weer ter plekke krijgen, vroeger. Van origine was een piloot iemand die iets wat nu een F16 zou zijn kon vliegen, dat spul kwam allemaal uit de oorlog en dat ge-OH van die ellendige opleiders altijd overal, daar word ik ook niet goed van. Dat heeft de Medisch specialist OOK beter voor elkaar: dat een chirurg geen studiepikkie is, die boodschap hebben ze tenminste bij het volk over weten te brengen. Ambacht, skill; sneller denken dan je assistent, maar je handen zijn nog weer sneller. Deze zin klopt. Maar nu is een digi-cursus zinloze voorschriften oplepelen via Het Net van zo'n veel te ambitieuze man uit een Tuktuk familie goed genoeg. Die er zelf ook niks aan kan doen!! dat een gesprek-naastde-tent in 1987 van moi met een Pas-du-Calaisse (verzin ik die naam?) multilingualer en diepzinniger is (ja bij jullie is get gewoon pa regel me een Wijf sew your royal oats doen ik voor je ram bam knal Rawhide, nou ik ben frusto genoeg dat als je me dat tegenspreekt, ik je prontissimo helemaal puncak boleh tinggal mep). Maar laten we nou voor een keer eens welwezen (laten we dat doen): het egalitarisme werkt altijd tégen ons. Gaat het om het weglazeren van veel te veel geld bij bovenbazen in het Westen, dan heb je kompels en Godenzonen. Meest gespeeld door George Clooney.
Gaat het om je veiligheid, en om het toerisme, is zeker ook geen belanghebbenden bij, ach wat een irritant onderwerp is dit toch, maar ze hebben wel een Fonds, oh wat zijn ze blij en hun neus zit niet opzij; dan is algemene ontwikkeling, kennis en kunde, competenties, allemaal opeens nonsens, helemaal weggedefinieerd. Wij kunnen niet winnen, wij die normaal zijn! Goed, het lijstje van wat ik miste, de PR van de luchtvaart, wie gooit er even een bom op, of word ik nu erg knorrig? shitcreek Materiaalkunde. Je moet plankgas omhoog, zo ver kan een vliegtuig niet, ja waarom, bananen
krom, het lukt niet okee. Door die dampkring douwen. Dat gaat zo loeihard, dan schroeit het biefstukje geheel aan, dat is kennelijk schurend materiaal, wat is een dan een dampkring-einde, weet jij wel, weet ik nu nog niet. Heb er ook geen gevoel bij, ja de ozonlaag, die heb je daar. O3 is dat. En dan bij punt drie vol gas geven, dan moet je uit dat magnetisch veld van ons en in dat van de maan komen. En zo niet? Volgens mij zit je dan op expressway shitcreek, gotta build expressways, nice weather for it, maar afgezien van White, Chaffee, Grimson, Komarov, Patsajev, Volkov, Dobrovolski, 28-1-86 Challenger noteerde hij niet, want dat weet het internet wel (al die verworvenheden, dat is nou wat ik dan weet), wat kan er allemaal misgaan? Alles, dus. Vertel! Dus zijn onze materialen beter dan wat ook, want het gaat niet fout (meestal, tenminste). En leg gelijk de theorie van de nauw gekoppelde incidenten uit, bekend van het boek in MIJN BOEKENKAST (en niet de jouwe) (sukkel). Toepasselijker wordt het niet, ook al is de bewuste Belg wat meer kapot van het Heizelstadion, logisch wel, maar eigenlijk een andere tak van sport dan de foutenboom-kunde (namelijk openbaar bestuur enerzijds, en het onderhoud van betonconstructies (sjongejonge, ja ook zoiets) (een muurrrr, basically) anderzijds. Motoren, wat er mis kan gaan? veel, ook, nou en of, while you're at it, neem gelijk Felix Wankel in de verkeersvergelijking mv=pt mee. Of ik heb Oost/Indisch gekeken, maar volgens mij was er alleen een doorgezaagd stuk ijzerlegering zonder uitleg, en filmmaterieel, ga na geef toe, dat zijn de uitlaatgassen, hoewel die tegenwoordig érg wetenschappelijk benaderd wordt, is dat niet Het Ding an sich.
Hiep hiep hoera, er is er eentje jarig en kijk eens hoe ze lacht. De eerlijkheid gebiedt te zeggen: dat lachen, dat kan ie. Zouden er Koreaanse kapers op de detacheringskust zijn? Gekkere dingen zijn wel gebeurd. Je kan ook niks doen als het misgaat, wat zou je doen. Dat is wel een nadeel aan het gegeven, van de ISS. Er is ook al geen maan om over te lopen, dat ben je nu ook kwijt. De post-bevallingsscene die men altijd speelt -lieve lezers en ook dat meisje terplekke- dat is daarentegen niet gespeeld. Je valt echt als een steen uit de ruimte, dat is meer dan 5G en zoals we uit de F16-kunde weten, val je op den duur flauw. Daar oefenen .. nou oefenen .. daar solliciteer je mee. Verkeerd lijf? dikke pech. Anderzijds weet je nu wel je kans op een TIA, later, tel uit je winst. Hersenen, zuurstof: dusdoende. Op de heenweg bonk je door die dampkring en daarna luchtledig, volgt u me nog; op de terugweg: andersom. Ook nog een dreun, eerst in het luchtledige, dan in de dampkring. Pangalactic gargleblaster, al met al. Weet je niet, zou zomaar kunnen, inspiratie komt overal vandaan. Dampkringen, daar hadden we veeel meer over moeten horen in Noordwijk. Maar niets daarvan: ieder niet-kansarm kind bedenkt zich wel 40 keer voordat ie techniek studeert, maar dat scheelt ons niks, lekker pûh, wij zijn hoogleraar, dat vullen we gewoon aan met Chinese brokken, misschien magge we ze wel daten, ga maar kijken in Delft. En luisteren. Toch heeft Ruimtevaart, als je er de PR-kant van bekijkt, veel dat voor zich kan werken: • • •
•
.
veel techniek heroïsme, waaronder ook zij die gevallen zijn in failed launches veel redundantie, veel betrouwbaarheid, dat zijn imagotechnisch toch interessantere dingen dan de vlinderkleppen op je harakiri Hayabusa Kawa, dat Bas van Putten doodziek wordt van een autoradio in een BMW 7, omdat het kennelijk in 2014 usance is user interfaces onbegrijpelijk te maken for whatever reason, of radioreclames over snel Internet die hun eigen branche in hun eigen bek uitlachen, qua helpdesk (of was het de sales) Allebei. Hahaha, niemand bij ons spreekt ooit de waarheid, is me dat toch leuk, oi with the poodle already. je kunt het goed nazoeken, web, encyclopie: als je méér wilt. Curators van musea die niet totaal simpel zijn, gaan natuurlijk eerst even na wat er in de Winkler Prins staat, en vullen dan precies de lege vlekken in, dat is logisch, dat snapt een elfjarige nog wel.
Daar zit misschien ook wel de pijn. De Yank zat met een spuit in zijn arm, bij het vertrek. Dat was best al een beetje van de gekkigheid lalala, geef toe ga na. Die couveusedingen, dat is dan Het Onderzoek nu De Maan uit beeld is geraakt bij de ISS reis, waarover uitermate omineus wordt gezwegen in die 335 minuten DVD-tijd .. Behalve luchtvaart, materiaalkunde, schaduwmanagement cq luchtverkeersleiding, is met die witte chloorgeboende vlakjes en dat hyperfitte Het Medische nu ook van de partij. 't Wordt steeds drukker. Een boel laptops. Slaapzakken. Wubbo bedacht ze. Klittenband, such an invention. Ben je op een gegeven moment all things to all people, dit in schril contrast met Rusland en Nederland als ik zo (on- of juist bescheiden mag zijn) -en er was ook nog een Belg met een lekker bekkie voor de manminnende medemens v/m in beeld daaro .. .. all things to all people wil nog wel eens per saldo ontaarden in nagenoeg niks2. .. blij einde zeg hahahaha ge-zellig dus jullie zijn mijn vrienden? Foeter-de-mompel if you're happy and you know it clap your hands een bmw heeft nog wel een museum, wel twee ook, so you got a logo, so you got a watch and a toddlertoy, that don´t impress me much. fallischer dan twee vlaamsche potteninterieurs, wat deed die man op de achtergrond bij elderel eigenlijk. ook dat nog, zal je net hebben. Sjongejonge, het is toch niet het organiseren van de fiat launchparty 2 mei 2012 met de onvermijdelijke kevin costner van de juridische studievereniging die ons toegrijnst en wat heb je dan ventje, nou de lokale PR boven elke twijfel verheven, de globale .ut met peren, een website, scholieren kunnen het, Popfotolezer, dat zal wat worden hoor, volwassen mannen laten huilen,blootshoofds geciteerd uit het smartlappenboek,er wacht hem een puike carrière als smartlappenzanger op piratenfestijnen, it's a for sure thang, a written fact Charlize lazer op van mijn netvlies hier hoort Jane Fonda bij. Lekker magistratelijk, pennywise en verder is er niks. Aim for the stars, land on the moon, een drukpak tentoonstellen in een vitrine en tevreden tonen zij naar wat is bereikt. Drie trappen, overtref fende trap uitbeelden, internationale spreekwoorden erbij halen, dat doet verder niemand en no less Barbarella als mascotte, noblesse oblige een ander moet het met Jean de Boevrie doen, ja toch zeg ik iets geks, je hebt best een hoop mazzeltjes, Jeremy C. is right, impecunia leads to engineerity, en nasa-budgetten tot failure to launch. Gromgrauw foeter-splet-murmel iets leuks ja ja ja iets minder leuk kon ook, mákkelijk, okay het ging vaak fout, dat is omdat het moeilijk was, was het makkelijk dan? en de techniek, het is toch niet niks, je geneest er geen kanker mee, maar het is geen buitenboordmotortje van Tomos op je vissersboot, dat is zesdubbelredundant uitgevoerd gestookt op nitroglycerine, navy/specs ingekocht, supersonische materialen it may not be rocket scie ..
AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAARRRRR AAAAAAAARRRRRRRRRRRRRGH Okay. Okay. Een stuurgroep met Wim van Veen, en Bianca Balkenende: mannelijkheid zonder aanzien des persoons, en de erven Wolkers, die gewoon zeggen wat ie er van gevonden zou hebben, dat kan best, bejaardenland van heilige boontjes, probeer eens wat nieuws geef niet altijd op voorhand op. Een heerschende projectleider die Parijs Dakar in twee uur uitrijdt, in knokpartijen de upper hand heeft, personeel 23 uur per dag laat werken en ouwe vrouwtjes hun tas afpakt, subsidiair ervoor laat dubbelbetalen: die vent van Ryan Air: dat is ook luchtvaart. Hij moet het doen: de projectleider. Het team: furball dance event, personeel van de thea dag én de doe dag voor meisjes, want ik wou zelf ook graag bij mijn eigen project betrokken worden, dank u, een geselecteerde groep systeembeheerders van uitsluitend obsolete systemen, voor de look and feel van die Sojoez dummy, en dat het dan niet met de werkelijkheid correspondeert, dan vernietig je die NOS-DVD en dan weet niemand dat, die 13 kopieën uitsluitend in bibliotheken, waarover heb je het. Verschillende trambestuurders, maar Gerard Cox zelf niet. Die speelt dat maar. Harry Klein, maar Derrick zelf niet.. Degene die het ziet gebeuren en/of foutgaan, die het moet begrijpen en het wil gaan begrijpen, want dat komt niet vanzelf: dat is je target audience. Een acceptatie-test door luchtmobiele brigade, je moet idotproof zijn. Rode muts ze zijn héél ongesteld, ze hebben wél communicatie maar geen tanks, met brommers wel 80 stuks, gers man, en helicopters want the kid from M-A-S-H; prima geheim gehouden but you don't fool rhp-producties, dat was op TV, dat is de reden. is dat de reden gast je lult! dat is de reden. Acceptatietests pleegt men te doen met as close to a moron as you can find. The defense rests its case. En als je denkt dat het klaar is, dan gewoon nog drie keer, breed toepasbaar advies, back to the drawing board, tot het goed is 2
Gefopt is de laatste op dat gebied: het is niet zo, dat ik een techno-chaggo ben, mijn stukjes over stoterstangtechniek met monopoint, ge woon; Het olijke smoelwerk in de Taschen weten te praten, als het goed genoeg is voor een Knudsen neus dan ook voor de puppiesnuit; van bovenaf, naast het Grootbedrijfkantoor is het een muis, en erg groot is ie ook niet; de Twingo kan een potje breken. Nee hoor, u had best kunnen scoren met de Space Expo, zowaar als De Mensch en het Heelal van Chriet Titulaer the space monkey het levend kunstwerk tot het erfgoed behoort in huize Heijm. En dat weeeet u ook, meneer van Baal niet uitgezonderd, not that I would know such a thing (ben ik weer es onzichtbare hand-ig iemand's tegengas?).
Je kunt een voorbeeld nemen aan de muziek, als je zegt: ik ga nog net even over die grens, die eng is, dat vind ik wel wat hebben, om Stannie te citeren. Een branche vol festivals met jonge muzikanten en hun vrienden op het veld, die niks mogen, qua succes. Een boel hunkerige sad sacks of unused testosterone, maar alle zangeressen nokken altijd, omdat ze de BV's rigging and stowing and fucking things up niet twv afdoende pecunia Netto Contante Waarde bezig weten te houden. Ja ik ben niet achterlijk zeg, maar dat maakt Sugababes of Danni Minogue niet talentloos. En een boel andere wel, maar goed, dat wordt zo'n lijst .. zit u hier morgen nog. En als het dan echt klote begint te gaan, dan neem je de meest crypto-homosexuele (niet dat er geen echte ronddarren, au contraire) met dat sympathy for the devil ding going for him, en dat gaat dan de Monumentenzorg in. Of wat Erfgoed in deze context dan ook betekenen mag. Lekker op de grote hoop schijten, hersenen op nul, gewoon die breedbekkikker er weer bij, leuk voor Duinrell. Hoe Nederlands.
Men moet de details vorsen, had ik nog beloofd. Welnu: stel, het is bedoeld en geënt op de gewone man. Die het niet ver gaat schoppen, dat al vermoedt. Het gezin is zijn ding, werk, dat wordt toch nooit meer wat. Ford knocked down, reintegratief personeel. Dan zorg je dus, dat het speelgoed Made in Holland is. Er is daar toch al niks van hier, behalve de bushalte en de bammetjes (we send a guy, Fokker is niet meer, de E is niet van eenigh .. etc). Voor sommigen had made in USSR ook nog wel wat sympathie weg kunnen dragen, gun die jongens iets. Onzin: grote aantallen kunnen het nooit wezen, op de begroting kan het ook nooit inhakken als Partick Maitland op Al. Een spuitgiet installatie voor plastic spulletjes, daarvan heb je er in Nederland zeker een dozijn. Je begint met alle speelgoedfabrieken te bellen, inclusief treintjes .. Nah, made in China. Moest goedkoop zijn. Touché, de spelwaarde, dat houdt ook niet over, een foto situatie is al lastig genoeg (al is uw ondergetekende best fanatiek op het punt van belichting & compositie alsmede Het Beeld is Bepaald Door de Styliste, dus ik heb het wél geprobeerd ..
Winkler op CD-Rom, komt ook een heel eind verder, voor gratis meegeleverd. Ja de dosering en het niet overvoeren of over de hoofden praten; daar zijn manieren & middelen voor. Je mag als museale curator ook nog wel iets doen bovendien hmm. INLEIDING maan, in het algemeen een satelliet (begeleider) van een planeet. In het bijzonder bedoelt men met 'de maan' (ook wel: Maan) de natuurlijke satelliet van de aarde. De maan is een bijna bolvormig hemellichaam, dat zich op een afstand van gemiddeld 384?400 km van de aarde bevindt. Zij is het dichtstbijzijnde hemellichaam, afgezien van de door mensen gebouwde kunstmanen. 1. BEWEGING AAN DE HEMEL De maan komt evenals de zon en de sterren in het oosten op en gaat in het westen onder als gevolg van de rotatie van de aarde. Die omloop geschiedt in dezelfde richting als waarin de aarde zich om de zon beweegt. 1.1 Opkomst Zo ziet men de maan 's avonds als een smalle sikkel, de maansikkel, aan de westelijke avondhemel. De volgende avond echter staat zij reeds 13° oostelijker (en dus hoger). Na een week is de boogafstand tot de zon (de elongatie) reeds gegroeid tot ca. 90° (kwadratuur) en de sikkel tot een halve cirkel (eerste kwartier). Nog een week later is zij zover naar het oosten gelopen, dat de maan bij zonsondergang opkomt en vol is geworden. Weer een week later komt de maan pas omstreeks middernacht op en is inmiddels nog maar voor de helft verlicht (laatste kwartier, eveneens kwadratuur). Daarna komt zij steeds later op en neemt steeds meer af om ten slotte alleen nog maar aan de oostelijke morgenhemel vlak voor zonsopkomst als een smal sikkeltje zichtbaar te zijn. Daarna ziet men de maan gedurende enkele nachten in het geheel niet (nieuwe maan), totdat zij opnieuw aan de avondhemel opduikt en het verschijnsel zich herhaalt. Het later opkomen van dag tot dag heeft niet steeds met regelmatige tussenpozen plaats en varieert ook met het jaargetijde. 1.2 Winter- en zomermaan Daar de volle maan ten opzichte van de aarde ongeveer tegenover de zon staat, gedraagt de volle maan in de winter zich als de zon in de zomer. Zij komt (in onze streken) in het noordoosten op, culmineert hoog boven de horizon midden in de nacht (culminatie) en gaat in het noordwesten onder. De volle maan in de zomer gedraagt zich echter als de zon in de winter en zij culmineert dan ook op veel geringere hoogte. Bovendien varieert dit van jaar tot jaar. Dat hangt samen met de stand van de baan van de maan. 2. BAAN De maan beweegt zich om de aarde volgens de wetten van Kepler in een bij benadering elliptische baan (zie ellips), waarvan de aarde in een van de brandpunten staat. Het baanvlak helt 5° 8¢33² op het vlak van de aardbaan (zie ecliptica). De excentriciteit is gemiddeld ca. 1/19 (ten gevolge van storingen variërend van 1/15 tot 1/23). Het punt waarin de maan het verst van de aarde verwijderd is, heet apogeum (afstand maan-aarde 406?699 km); het punt waarin zij zich het dichtst bij de aarde bevindt, heet perigeum (afstand 356?399 km). De beweging van de maan om de aarde wordt in hoofdzaak bepaald door de kracht waarmee de aarde de maan aantrekt (zie gravitatie). Daarnaast ondergaat zij echter merkbaar de invloed van de aantrekking van de zon. De baan van de maan wordt voorts door zeer vele storingen beïnvloed. Het heeft veel moeite gekost om de ingewikkelde beweging van de maan te ontwarren. Men kan haar plaats aan de hemel echter zeer nauwkeurig vooruit berekenen. 3. SCHIJNGESTALTEN Het meest treffende verschijnsel bij de maan is het optreden van de schijngestalten of fasen. Steeds is de helft van de maanbol die naar de zon is toegekeerd, verlicht. Van dit deel ziet men slechts het gedeelte dat op het naar de aarde toegekeerde maanhalfrond ligt. De fase hangt dus af van de onderlinge stand zon, aarde en maan. Zo is het steeds weer nieuwe maan als de maan aan de hemel dicht bij de zon staat. Het donkere deel is echter niet geheel onzichtbaar, maar zendt nog een zeer zwak schijnsel uit: het asgrauw licht. Aangezien de zon zich evenals de maan tussen de sterren van west naar oost beweegt, maar veel langzamer dan de maan, is het tijdsinterval tussen twee nieuwe manen langer dan de siderische maand. 4. AFMETINGEN, VORM EN MASSA Uit de afstand van de maan en haar schijnbare diameter van ca. 1/2° kan men haar lineaire afmetingen bepalen. Zo vindt men dat de diameter van de maan 3476 km bedraagt. Het oppervlak is dan 1/14 van dat van de aarde en de inhoud 1/49 van de inhoud
van de aarde. Hoewel de maan geen volmaakte bol is, zijn er slechts zeer geringe afwijkingen van de bolvorm. Om de massa van de maan te bepalen, zijn er drie manieren: het effect van de maan op de baanbeweging van de aarde, haar invloed op de rotatie van de aarde en de uitwerking van de maan op de baan van een ruimteschip dat om haar heen draait. De laatste methode is de meest nauwkeurige en de hiermee berekende waarden leiden tot een massa van 7,35 × 1022 kg, dit is ca. 1/81 van de massa van de aarde. 5. INWENDIGE Uit het volume en de massa van de maan berekent men de gemiddelde dichtheid. Deze bedraagt 3, 34 g/cm3, aanmerkelijk minder dan die van de aarde. Tijdens de Apollo-expedities Apollo-project werd op de maan een aantal seismografen opgesteld. Elke seismograaf registreerde inslagen van raketten, ruimtecapsules en meteorieten en zo kreeg men zeer veel informatie over de inwendige structuur van de maan. De allerbuitenste schil bestaat uit los opeengepakt puinachtig gesteente. Naar beneden toe worden de lagen compacter, hoewel er nog veel barsten en scheuren aanwezig moeten zijn. Uit de voortplanting van de seismische golven volgt verder dat het gesteente onder de 25 km lijkt op anorthositisch gabbro. Op een diepte van 60 km is er een structuurverandering, zodat men aanneemt dat dit de grens is van de maankorst. Hier begint de mantel (lithosfeer), die zich tot op zo'n 1000 km diepte uitstrekt. Op diepten tussen 800 en 1000 km in deze mantel zijn haarden van maanbevingen. Er zijn er ongeveer 50 gevonden, die min of meer regelmatig actief zijn. Hun activiteit herhaalt zich maandelijks onder invloed van de aardse getijden, terwijl ook de invloed van de getijdekrachten van de zon merkbaar is. Waarschijnlijk liggen de bevingshaarden op de grens van de mantel en de asthenosfeer, het centrale deel van de maan, met een straal van ca. 700 km. Deze heeft een vrij warme kern, maar er is geen convectie, zoals in de asthenosfeer van de aarde. De kern is waarschijnlijk halfvloeibaar. 6. MAGNEETVELD Met de Russische kunstmaan Loena-2 heeft men voor het eerst getracht het magneetveld van de maan te meten. De resultaten, die door alle latere metingen werden bevestigd, laten zien dat het magneetveld zeer zwak is. Ook het gedrag van de zonnewind in de omgeving van de maan bevestigt het vrijwel ontbreken van een magneetveld en een eventueel daarmee samenhangende magnetosfeer. Aangezien de maan zich in het magneetveld van de interplanetaire ruimte beweegt, wordt door magnetische inductie ook binnen in de maan een magneetveld opgewekt. De Explorer 35 heeft zowel het interplanetaire veld als het geïnduceerde veld opgemeten. Tijdens de missies van de Apollo 15 en 16 (zie Apollo-project) werden er kleine subsatellieten in banen op 100 km hoogte om de maan gebracht, die de sterkte van beide magneetvelden tezamen konden meten en tegelijkertijd het daarop gesuperponeerde echte maanveld. Dit laatste kon uit de metingen worden afgeleid en zou aan de pool slechts 0,000?05% van het aardveld bedragen. 6.1 Magnetische gesteenten Op het oppervlak vonden de Apollo-astronauten echter veel sterkere velden. Metingen met een draagbare magnetometer wezen uit dat het veld van plaats tot plaats sterk varieert. Waarschijnlijk worden deze magneetvelden veroorzaakt door plaatselijke magnetische gesteenten, die soms magcons genoemd worden. Deze zijn waarschijnlijk resten van vroeger gemagnetiseerd materiaal. Inderdaad blijken ook sommige maanstenen duidelijk meetbare overblijfsels te vertonen van vroegere sterkere velden tijdens hun ontstaan, ca. 3,8 miljard jaar geleden. 7. LIBRATIES De maan keert steeds dezelfde kant naar de aarde toe. De duur van haar aswenteling is nauwkeurig gelijk aan die van de siderische maand. Toch wijkt op sommige ogenblikken het naar ons toegekeerde maanhalfrond iets af van het gemiddelde. Deze afwijkingen worden libraties genoemd. Men onderscheidt vier soorten libraties: de libratie in breedte, die in lengte en de dagelijkse libratie, terwijl er ten slotte nog een ander soort, de fysische libratie, bekend is. De libratie in breedte wordt veroorzaakt door het feit dat de omwentelingsas van de maan niet precies loodrecht op het vlak van de maanbaan staat, maar een hoek van ca. 6° met de loodlijn op dat vlak maakt. Hierdoor ziet men op verschillende tijden van de maand iets meer van de zuidelijke poolstreken, op andere tijden weer meer van de noordelijke poolgebieden op de maan. Daar de schijnbare beweging van de maan om de aarde niet eenparig en haar aswenteling nagenoeg wel eenparig is, kunnen wij ook soms iets meer over de oostelijke rand heen en een halve maand later
weer meer over de westelijke rand heen zien. Dat is de libratie in lengte. De dagelijkse libratie wordt veroorzaakt door de aswenteling van de aarde. De richting waarin een waarnemer de rand van de maan ziet, verschuift in de loop van de nacht een weinig op de maanbol ten gevolge van de betrekkelijk geringe afstand van de waarnemer tot de maan en zijn beweging op de roterende aarde. De fysische libratie is het gevolg van echte onregelmatigheden in de rotatie van de maan. Zij is buitengewoon klein. 8. ACHTERKANT De libraties zijn zo klein, dat toch nog 41% van het maanoppervlak nooit zichtbaar is vanaf de aarde. Op 7 okt. 1959 slaagde het Russische ruimteschip Loena-3 erin een deel van de achterkant voor de eerste keer te fotograferen. Later voltooiden Russische en Amerikaanse satellieten dit werk en kon de gehele achterkant in kaart worden gebracht. De structuur van de achterkant verschilt van de naar ons toegekeerde kant: men vindt er geen grote vlakten zoals die op de voorzijde reeds met het blote oog als de bekende donkere vlekken zichtbaar zijn. De achterkant is volledig met kraters bedekt. Afgezien van deze feiten zijn er echter bijna geen essentiële verschillen. 9. ATMOSFEER De maan heeft geen atmosfeer. Ook voordat de maanlandingen hadden plaatsgevonden, had men daarvoor verscheidene bewijzen. Zo blijven de sterren die de maan bij haar langzame verplaatsing langs de hemel bedekt voordat zij achter de rand van de maan verdwijnen, tot op het laatste moment hun volle helderheid behouden. Deze aan de donkere rand van de maan waargenomen sterbedekkingen (occultaties) leveren bovendien het belangrijkste waarnemingsmateriaal voor de studie van de beweging van de maan. Behalve dat het licht van de sterren, voordat zij door de maan bedekt worden, niet merkbaar verzwakt, behouden de sterren ook hun plaats, met andere woorden er is geen breking. Ook het volkomen ontbreken van schemeringsverschijnselen aan de grens van licht en donker op de maan (de terminator) wijst op het ontbreken van een atmosfeer. 9.1 Dichtheid Men kon vóór het Apollo-project uit deze gegevens afleiden, dat de dichtheid van eventueel nog op de maan aanwezige gassen kleiner moest zijn dan 10-12 van de dichtheid van de aardse atmosfeer. Deze lage grens was mede verkregen door waarnemingen van occultaties van kosmische radiobronnen door de maan. Tevens volgde daaruit dat er op de maan een zeer ijle ionosfeer aanwezig is met een elektronendichtheid van ca. 103/cm3. Metingen door Apollo 12 hebben aangetoond, dat de waarden van de atmosfeer- en elektronendichtheid lager liggen dan men had verwacht. Ook op theoretische gronden is het logisch dat de maan geen dampkring bezit, omdat de zwaartekracht onvoldoende is om een atmosfeer blijvend vast te houden. De zwaartekracht op de maan is slechts 1/6 van die op aarde en heeft een waarde van 1, 62 m/s2. Water is er op de maan evenmin. Was er water, dan zou het spoedig verdampt zijn. Vroeger meende men dat er water kon voorkomen in chemisch gebonden vorm aan bepaalde zouten (hydraat). In de naar de aarde gebrachte maangesteenten heeft men echter dergelijk gebonden water niet aangetroffen. 10. ALBEDO Het licht dat wij van de maan ontvangen, is teruggekaatst zonlicht en het spectrum ervan is gelijk aan dat van de zon. De kleur ervan is iets geler dan zonlicht. Bij volle maan is de hoeveelheid zonlicht 375?000 tot 630?000 keer sterker dan de hoeveelheid maanlicht die wij op aarde ontvangen (dit hangt af van de afstand aarde-maan). De gemiddelde waarde is 465?000. Zelfs als de gehele hemelbol met volle manen bedekt zou zijn, zouden deze nog maar 20% van de hoeveelheid licht uitzenden die de zon ons oplevert. Hoewel de kwartierstanden een half zo groot lichtend oppervlak vertonen, is hun helderheid slechts 1/9 van die van de volle maan, doordat er dan een grote schaduwwerking optreedt. De albedo van het maanoppervlak bedraagt gemiddeld 0, 073, dwz. dat ca. 7% van het zonlicht dat de maan treft, wordt teruggekaatst. Er zijn uiteraard plaatselijke verschillen in albedo voor verschillende plaatsen op de maan. De albedo loopt echter niet sterk uiteen. De helderheid van de donkere gebieden op de maan is een factor 3y minder dan die van de lichtste gebieden. 11. FORMATIES In een kijker laat de maan een groot aantal details op haar oppervlak zien die voor het ongewapend oog onzichtbaar zijn, in het bijzonder wanneer de fase in de buurt van het laatste of eerste kwartier ligt, daar dan de schaduwen van de bergen, die aan de lichtgrens (terminator) duidelijk zichtbaar zijn, extra goed waarneembaar zijn. 11.1 Bergen, kraters en maria De natuur van de op de maan zichtbare bergformaties verschilt
aanmerkelijk van die op aarde. Terwijl op aarde bergketens talrijk zijn, vertoont de maan er slechts enkele. Daarentegen is er een groot aantal kraters op de maan. Merkwaardig is dat de maankraters in het algemeen zo veel groter zijn dan de aardse kraters. Aardse kraters zijn zelden groter dan 10 km in diameter; op de maan is het aantal met een diameter van 80 à 100 km talrijk. Een typische maankrater is nagenoeg cirkelvormig, de omtrek wordt gevormd door een bergring van 300 tot 6000 m hoog boven het omringende terrein. De bodem van de krater is meestal lager dan de omgeving. Heel vaak is er in het midden een soms onregelmatig gevormde centrale berggroep. De reeds met het blote oog zichtbare donkere vlekken geef nou maar toe u wou dat weten nog een fraaie deerne ook echter fair is fair da's sterrenstelselmans uit Marc Almonds tainted love hoe blay wou je het hebben dan zijn uitgebreide vlakten van donkerder tint dan de hun omringende 'continenten', die dikwijls met kraters bezaaid zijn. Vroeger zag men deze vlakten ten onrechte voor zeeën aan; zij worden daarnaar nog steeds genoemd en dikwijls met de Latijnse naam mare (meerv. mária) aangeduid. 11.1.1 Topografie Uit de lengten van de schaduwen die zij op het maanoppervlak werpen, is het mogelijk de hoogten van de maanbergen te bepalen. Hoewel deze soms betrekkelijk hoog zijn, zien maanreizigers toch geen hoge steile bergen om zich heen, mede als gevolg van de sterke kromming van het maanoppervlak. De hellingen zijn bovendien meestal tamelijk gering (zelden groter dan 10°). Dit heeft men ook kunnen afleiden uit de terugkaatsing van radargolven door het maanoppervlak. De maria vertonen in de kijker een vrij gladde bodem, maar de opnamen die de Rangers en de Orbiters van zeer geringe hoogte namen, lieten zien dat die vlakten in werkelijkheid bedekt zijn met een enorm aantal kratertjes en kuiltjes en soms zwak glooiende inzinkingen. Ook in de continentale gebieden komen zij in groten getale voor. Het terrein is daar nog veel ruwer en dikwijls bezaaid met rotsblokken. De kleinste kratertjes die men op aardse opnamen kan onderscheiden, zijn ca. 500 m groot. Uit de Ranger-, Orbiter- en Surveyor-opnamen bleek dat het aantal kleine kratertjes enorm veel groter is dan het aantal grote kraters. De kleinste kraters die men kon onderscheiden, zijn slechts enkele mm in diameter. In bodemmonsters vond men onder de microscoop talloze inslagkratertjes van bijv. 0,01 mm. 11.2 Stralenstelsels Vele tientallen grote kraters, waaronder een aantal van de bekendste, zoals Tycho en Copernicus, worden omgeven door een stralenstelsel. Zo'n aureool van stralen ziet men het beste bij volle maan. De heldere witte strepen die de krater omringen lopen dwars over alle andere details heen. Daarnaast is er op de maan een groot aantal 'miniatuurstralenstelsels', rondom kleine witte kratertjes. Deze zijn meestal kleiner dan 1000 m. Vooral op de achterkant van de maan zijn ze talrijk. 11.3 Kratersoorten Men verdeelt de momenteel bekende kraters in primaire kraters (inslagkraters en vulkanische kraters), secundaire kraters en inzakkingskraters. Tot de eerste soort behoort het merendeel van de objecten die van de aarde uit zichtbaar zijn. De secundaire kraters omringen bepaalde grote primaire kraters. Zij zijn vaak iets langgerekt van vorm en minder diep; zij hebben een veel lagere wal. De inzakkingskraters zijn 200 m of minder in diameter en bezitten geen wallen. 11.4 Rillen en heuvelruggen In de bodem vindt men een aantal grote scheuren, waarvan sommige 200 km lang zijn, terwijl de breedte slechts zelden een waarde van 1 à 2 km bereikt. De diepte bedraagt meestal een derde deel van de breedte. Het merendeel is ondiep. Zij worden rillen genoemd. Een merkwaardig soort rillen bestaat uit een aaneengesloten keten van kleine kratertjes. Deze zijn soms enigszins langgerekt in de richting waarin de rille verloopt. In de vlakten ziet men een aantal ruwweg evenwijdig met de randen verlopende bergwallen, die heuvelruggen worden genoemd en die waarschijnlijk door plooiing zijn ontstaan. Hun helling
bedraagt slechts enkele graden en zij zijn zelden meer dan enkele honderden meters hoog. 11.5 Rotsblokken Reeds de opnamen van de Rangers en de Orbiters lieten zien dat er ook in de vlakten op sommige plaatsen grote groepen rotsblokken voorkomen, variërend in grootte van enkele centimeters tot verscheidene meters. Later werden zij door de televisiecamera's in de Loena's en Surveyors nader bestudeerd en zag men dat er ook met afmetingen van millimeters voorkomen. Men krijgt de indruk, dat zij uit de primaire kraters zijn weggeslingerd. Mogelijk zijn daarbij ook de secundaire kraters ontstaan. 12. BODEM Het onderzoek van de microstructuur van de maanbodem is gestimuleerd door de ruimtevaart, want men wilde de draagvastheid van de bodem weten. Tot ca. 1920 dacht men dat de maanbodem uit vast gesteente bestond. Omdat de kwartierstanden vergeleken met de volle maan zo weinig licht geven, kwam men tot de veronderstelling dat het oppervlak bedekt moest zijn met kuiltjes en putjes. Men dacht toen dat het oppervlak bedekt was met puimsteen. Na 1920 ontdekte men dat de polarisatie van het maanlicht met de fase varieert. Bernard Lyot vergeleek die variatie met aardse materialen en vond eenzelfde kromme bij vulkanische as van de Vesuvius. In 1955 voorspelde Dollfus op grond van polarisatiemetingen de gedetailleerde structuur van het maanstof. 12.1 Temperatuur De temperatuur van het maanoppervlak kan gemeten worden uit de hoeveelheid gereflecteerde straling. Zij varieert sterk met de belichting. Zo heeft men gevonden dat de temperatuur van het centrum van het verlichte halfrond +127 °C is. Gedurende de maannacht wordt de temperatuur zeer laag (-173 °C). Ook tijdens maansverduisteringen heeft men temperatuurmetingen verricht. Men vond dat de temperatuur tijdens een maansverduistering zeer snel daalde, wat erop wijst dat de oppervlaktelagen van de maan zeer slecht warmte geleiden. Alleen poeders in hoog vacuüm geleiden warmte even slecht als de maan, waaruit men de conclusie trok, dat de maanoppervlakte uit een fijn poeder bestond, kleurverschuiving bij foto door spiegel ziet u het, het is ook geen fotografie natuurlijk, het is een videocamera met teruggeschroefde functionaliteit die een fototoestel imiteert, dat wil men nog wel eens over het hoofd zien er hangt een Chinese arm uit je hol had je dat al gezien ik denk ik zeg het even of de woonbron moest gepolariseerde spiegels monteren volgens navy-specs dat kon ook nog wat denk je zelf tevens had men hierin een onafhankelijk bewijs voor de afwezigheid van een maanatmosfeer. Uit detailmetingen van de temperaturen op het maanoppervlak vond men dat sommige plaatsen, zoals bijv. de stralenkraters, hete plekken vertonen, die ook minder snel afkoelen. De Amerikaanse ruimtesonde Clementine ontdekte in 1994 de (mogelijke) aanwezigheid van ijs in kraters op de noordpool van de maan. Na diverse landingen kreeg men betrouwbare gegevens: de bodem is inderdaad zeer poreus. De porositeit is hoger dan 40% en er zijn sterke cohesiekrachten. Het draagvermogen van de maanbodem bleek voldoende te zijn om maanreizigers en hun voertuigen te dragen. Bodemonderzoek met alfastralen toonde aan dat de chemische samenstelling van de maanbodem overeenkomt met basalt. Voor de korrelgrootte van het maanzand vond men ca. 0, 03 mm, en voor de dichtheid 1,5 g/cm3. Rotsblokken vertoonden sporen van erosie. 12.2 Direct bodemonderzoek Direct bodemonderzoek werd mogelijk nadat op 20 juli 1969 de maansloep van Apollo-11 met de eerste mensen op het maanoppervlak (in de Mare Tranquillitatis) was geland. De beide astronauten, Neil A. Armstrong en Edwin Eugene Aldrin, verzamelden ca. 22 kg maanmateriaal. Hiermee was een belangrijke nieuwe stap in de selenologie gedaan. In totaal werden in het Apollo-project, dat in dec. 1972 werd afgesloten met de vlucht van Apollo-17, zes maanlandingen uitgevoerd. Ook de Russische landingen met onbemande ruimtevaartuigen van het type Loena leverden een groot aantal gegevens op. Van deze Loena's waren er enkele waarvan een deel van de capsule met een bodemmonster of een boormonster naar de aarde terugkeerde. Daarnaast werden er twee keer kleine tractorachtige maanmobiles naar onze satelliet gebracht. Deze Loenochods konden vanaf de aarde worden bestuurd en zich over een bepaald tracé over het maanoppervlak verplaatsen. Intussen deden de daarin geplaatste instrumenten de nodige waarnemingen, die naar de aarde werden doorgeseind. 12.3 Gesteenten Op de maan komen zowel stollingsgesteenten als metamorfe gesteenten voor, maar afzettingsgesteenten ontbreken. Het door de astronauten en de Loena's verzamelde
stollingsgesteente uit de vlakten bestaat uit basalten en gabbro's, terwijl de continenten opgebouwd zijn uit anorthosieten, continentale basalten en gabbro's (althans de buitenste lagen). Er zijn belangrijke aanwijzingen dat er nog veel meer andere soorten gesteenten op de maan voorkomen en door het meegaan van een geoloog bij de Apollo-expeditie werden er toen inderdaad reeds enkele bijzondere soorten verzameld, waaronder troctolieten en een duniet. De donkere kleur van de vlakten wordt mede veroorzaakt door het feit dat de gesteenten daar relatief zeer veel pyroxeen bevatten (vooral in de vorm van augiet), maar daarnaast ook veel plagioklaas. Een ander mineraal dat relatief veel in maanbasalten voorkomt, is ilmeniet (een titaanerts). Zulke basalten worden dan ook wel ilmenietbasalten genoemd. Het blijkt dat de marebasalten zijn in te delen naar het percentage ilmeniet dat zij bevatten. Onder de continentale gesteenten is veel anorthosiet, waarin het mineraal plagioklaas domineert, dat in dit geval zeer rijk is aan calcium. Daarnaast komen er basalten voor die relatief rijk zijn aan aluminium, fosfor, kalium en zeldzame aarden (zie lanthaanreeks). Van beide soorten gesteenten waren bij de Apollo-11-tocht reeds minuscule brokjes in het maanzand aangetroffen, veelal in de vorm van glas. Materie met de samenstelling van de continentale basalten werd aanvankelijk met de naam kreep aangeduid (ook wel noriet genoemd). Later kwam de naam Fra Mauro-basalt er voor in de plaats. Troctolieten, die de Apollo-17 meenam, bestaan uit olivijn en veldspaat en dunieten bestaan vrijwel uitsluitend uit het mineraal olivijn. 12.4 Fotometrisch onderzoek Uit later fotometrisch onderzoek is gebleken dat er nog veel andere soorten basalten op de maan moeten voorkomen. In het verzamelde materiaal werden geen sporen van recent of uitgestorven leven gevonden. Wel blijkt dat aardse planten uitstekend groeien in naar de aarde overgebracht maanmateriaal. De meeste stenen op de maan behoren tot de metamorfe gesteenten. Het zijn breccies, aaneengekitte brokjes gesteente, opgebouwd uit fragmenten van diverse soorten basalten, continentale gesteenten, losse mineralen, stukjes glas en reeds eerder gevormde breccies. Zij zijn doortrokken van breuken en barsten en vaak bedekt door een korst van glas. Met behulp van petrografisch onderzoek kunnen in diverse onderdelen van de breccies verschillende graden van beschadiging door schokeffecten worden onderscheiden. Daaruit concludeert men dat ze zijn ontstaan bij inslagen die duidelijk samenhangen met de vele kraters op de maan. In de maangesteenten komen dus dezelfde mineralen voor als op aarde. In totaal zijn er echter slechts ca. 100 verschillende mineralen op de maan geteld. Dat is veel minder dan op aarde. Men verklaart dat uit het ontbreken van een atmosfeer en de afwezigheid van water op de maan. Blijkbaar is dat in het verleden ook altijd zo geweest. 12.5 Ouderdom De basalten uit de vlakten zijn meestal iets meer dan drie miljard jaar oud, terwijl sommige continentale gesteenten en delen van breccies veel ouder zijn. Sommige stenen blijken 10 tot 100 miljoen jaar op het oppervlak te liggen en aan de zonnestraling te zijn blootgesteld. Voor die tijd waren ze door stof of zandlagen bedekt. Bepaalde monsters tonen duidelijk sporen van erosie aan hun oppervlak, veroorzaakt door de ongetemperde bestraling door de zonnewind en de kosmische straling, evenals door het inslaan van kleine meteorieten. Het maanstof en het maanzand dat werd verzameld, is afkomstig van de bovenste laag van de maanbodem, die men regoliet noemt. Het materiaal bestaat uit kleine stukjes gesteente, kleine meteorieten, enkele mineralen en stukjes glas. Het zand en het stof hebben een sterke cohesie en zijn weinig samendrukbaar. Het blijkt dat het materiaal na een tiental centimeters aanmerkelijk vaster wordt. Allerlei verschijnselen wijzen erop dat smeltprocessen door enorme inslagen hebben plaatsgevonden. De inslag ging gepaard met schokfronten waarvan men het effect in de deformatie van kristallen en glas nog kan waarnemen. De fragmenten en stenen bevatten veel kratertjes aan het oppervlak, omringd door glas. De inslagen waren soms zo hevig, dat er maanstenen de ruimte in werden geslingerd. Zeker twaalf meteorieten die men op aarde heeft gevonden, zijn afkomstig van de maan. 12.6 Bodemstructuur Het totaalbeeld van de maanbodem is nu als volgt. Boven op het vaste gesteente bevindt zich een laag rotsblokken en puin. De vorm van de kraters geeft inlichtingen over deze laag. Op de landingsplaats van Apollo-11 bevindt het vaste gesteente zich op een diepte van 3 tot 6 meter onder de bodem (dit is verschillend van plaats tot plaats). Op de landingsplaats van
Apollo-12 is de diepte geringer. Alle bodemmonsters, ook de dieptemonsters die met een holle buis werden verzameld, komen uit die laag boven het vaste gesteente. Hierin werden vier soorten materiaal aangetroffen. In de eerste plaats fragmenten van het vaste gesteente; deze zijn het meest homogeen in samenstelling. In de tweede plaats brokstukken, bestaande uit overgangsvormen van deze gesteenten en van samengeklonterde stof; deze zgn. brokstukken zijn vnl. bij inslagen geproduceerd. In de derde plaats glas, als bolletje of als fragment ervan. Ten slotte is er het maanstof; dit lijkt in samenstelling het meest op de brokstukken. Het stof vormt een allesbedekkend laagje. Het is ontstaan ten gevolge van het voortdurend bombardement dat meteorieten in alle afmetingen en kosmische straling op de maanbodem uitoefenen. 13. GAMMA- EN RÖNTGENONDERZOEK Tijdens de tochten van de Apollo-15 en -16 werd er een kleine subsatelliet in een baan om de maan gebracht. Deze satelliet registreerde de gammastraling van het maanoppervlak. Deze ontstaat door radioactiviteit en op deze wijze kan men gesteenten met veel kalium opsporen. Metingen bij andere frequenties zijn representatief voor ijzer en titanium. Voor een brede strook van de maanbodem onder de baan van deze satellieten kon men aldus de relatieve hoeveelheden van genoemde elementen in kaart brengen. Ook werden tijdens de Apollo-reizen röntgenmetingen uitgevoerd. Daaruit volgt de concentratie van aluminium, magnesium en silicium, omdat deze atomen onder invloed van de zonnestraling een deel van het opvallende licht in het gebied van de röntgenstraling terugkaatsen. Uit de meetresultaten blijkt dat er weinig menging heeft plaatsgevonden tussen het continentale regoliet en dat op de vlakten. In het onderzoek naar het ontstaan van de maan is in de jaren tachtig een opmerkelijke verschuiving opgetreden. Volgens de klassieke hypothesen zou de maan uit de aarde zijn losgescheurd (door de getijdewerking getijden van de zon), of juist door de aarde zijn ingevangen, of zouden aarde en maan gelijktijdig in elkaars nabijheid uit de oernevel zijn ontstaan. In deze drie hypothesen zitten echter zulke gebreken, dat ze vrijwel geheel zijn verlaten. Tegelijkertijd is een betrekkelijk nieuwe hypothese populair geworden. Volgens deze zou een protoplaneet ter grootte van Mars tegen de aarde zijn gebotst en ontstond de maan uit het aardmateriaal dat zich daarna in een baan om de protoaarde bewoog of uit de restanten van de protoplaneet. Voor een verklaring van het ontstaan van de maankraters zijn in hoofdzaak twee theorieën naar voren gebracht. De eerste tracht het ontstaan te verklaren door inwendige oorzaken, en wel door gigantische uitbarstingen, wel te vergelijken met explosies die op aarde vulkanen, lavastromen en uitbarstingen doen ontstaan. Sinds de Apollo-vluchten wordt het ontstaan van de meeste kraters echter verklaard uit externe effecten, en wel door het inslaan van objecten uit de wereldruimte in de maanbodem (zie ook meteorietkrater). De weggeslagen brokken zouden dan de secundaire kraters en de rotsblokken hebben doen ontstaan. Op grond van zorgvuldig onderzoek heeft men ook kaarten van de maan ontworpen, die overeenkomen met de aardse geologische kaarten (de maankaarten). Men verdeelt de bodemstructuren in verschillende soorten en classificeert die naar hun vermoedelijke ouderdom. Zo heeft men ook een selenologische geschiedenis ontworpen, die verdeeld wordt in een vijftal perioden, van oud naar jong, resp. Prenectarian (eerder dan 4,2 miljard jaar geleden), Nectarian, Imbrian (3,8-3,3 miljard jaar geleden), Erathostenian en Copernican (sinds 1,8 miljard jaar geleden).
"maan," Encarta® - Encyclopedie 2000 - Winkler Prins. © 1993-1999 Microsoft Corporation/Elsevier. Alle rechten voorbehouden. I
