Het NI TEL is het onderdeel van het EPN-kennisnet werk dat zic h inzet voor het doorbreken van bar r ières en het zic htbaar maken van kansen voor telemedicine-init iat ieven.
NIEUWS Juryvoorzitter EPN/NITEL Telemedicineprijs Walter Salzmann:
‘Dit jaar het dak eraf’ Juryvoorzitter van de NITEL telemedicine stimuleringsprijs 2006 is dr. Walter Salzmann. De adviseur Innovatie bij het College voor Zorgverzekeringen is nauw betrokken bij de ontwikkelingen in de zorg. De genomineerden gunnen ons volgens Salzmann een veelbelovende blik op de toekomst: “De inzendingen laten zien dat de veranderingen die in gang zijn gezet door het vorige kabinet een verschuiving teweeg hebben gebracht waarvan de omvang nog steeds niet goed is te voorzien. De veranderingen in de financieringsstructuur lopen nu al hijgend achter de ontwikkelingen in het veld aan. Overigens zijn die veranderingen wel in de bedoelde richting: zorgprofessionals gaan meer en meer verantwoording afleggen over de zorg die ze leveren en hoe die zorg bijdraagt, samen met de inspanning van andere professionals, aan gezondheid en welzijn van de patiënt. “In ruil daarvoor geeft de samenleving hen
veel grotere zeggenschap: welke zorg wordt geleverd en hoe die zorg moet worden ge-
oplossingen voor de tekortkomingen van de huidige financieriningssystematiek: de Diagnose Behandel Combinaties (DBC).”
Misstanden
leverd. In verschillende regio’s bestaan al ketenafspraken over de behandeling van aandoeningen: huisartsen, specialisten, fysiotherapeuten en thuiszorginstellingen verenigen zich in stichtingen die de hele zorg rond een aandoening organiseren en coördineren. Deze partijen bedenken zelf
“Hoewel de dbc-structuur een stap in de goede richting is, blijken aan de uitvoering toch veel haken en ogen te kleven. Balkenende IV wil deze systematiek vereenvoudigen en beter toesnijden op samenwerkingsverbanden. Samenwerking leidt vaak per definitie tot betere resultaten, Foto: www.witho.nl alleen al doordat de deelnemers meer en beter rekenschap aan elkaar afleggen. De digitalisering van de gezondheidszorg levert daaraan een belangrijke bijdrage door het verbeteren van de communiatie- en informatiestromen, waarmee het de gezondheid en het welzijn van > Pagina 2
Rinnooy Kan reikt Telemedicineprijs uit Dr. A.H.G. Rinnooy Kan, voorzitter van EPN - platform voor de informatiesamenleving, zal de EPN/NITEL Telemedicine Stimuleringsprijs uitreiken tijdens het diner-debat dat VNU op 14 maart organiseert voor genodigden.
De stimuleringsprijs wordt jaarlijks toegekend aan een project op het raakvlak van gezondheidszorg en ICT, dat verbetering van de directe zorg aan de patiënt ten doel heeft. Een breed samengestelde vakjury heeft de genomineerden uit de inzendingen aangewezen. De jury heeft de winnaar bepaald tijdens een bijeenkomst waarin de genomineerden zich persoonlijk aan de jury konden presenteren. De Telemedicineprijs is een inititatief van EPN - platform voor de Informatiesamenleving. In EPN zijn het bedrijfsleven, de politiek, de overheid, de wetenschap en het maatschappelijk middenveld vertegenwoordigd. EPN verricht onderzoek en organiseert uiteenlopende bijeenkomsten, waaronder expertmeetings, nieuwsfora, seminars en congressen. Foto: Jos van Leeuwen
EPN - Plat f o r m vo o r d e Inf o r mati e sam e nl e v ing
NIEUWS
Vervolg voorpagina
de patiënt in het centrum van de zorg plaatst. De beperkingen van de huidige DBC’s worden door de betrokkenen opgevangen met eigen afspraken, waarbij eenieder wordt afgerekend op de bijdrage die hij levert. Het kabinet wil nog dit jaar het aantal vrij onderhandelbare DBC’s verhogen van tien naar twintig procent van het ziekenhuisbudget. De Nederlandse Zorg Autoriteit liet weten dat dit aan het eind van deze kabinetsperiode tachtig procent moet zijn. Kortom, de beweging is gemaakt. Maar gaat het snel genoeg?”
Telezorg Paviljoen Het EPN/Nitel Telezorg Paviljoen staat op de doorgang van Hal 3 en Hal 4. Het halnummer is 03BV en standnummer D098
Prikkels “Bestaande DBC’s bieden al meer mogelijkheden dan gedacht. Doordat zij in het algemeen een dienst omschrijven, zonder acht te slaan op de vraag of die dienst wordt geleverd over de post of via het web. Perverse prikkels als de lumpsumfinanciering van ziekenhuizen belemmeren dan wel weer dat zorgverzekeraars die DBC’s op grote schaal bij ziekenhuizen inkopen. Want efficiëntieverbeteringen in de keten kosten het ziekenhuis ligdagen. En ja, wie betaalt die dan weer? De riemen waarmee we moeten roeien zijn langer dan menigeen denkt. Als het veld de mogelijkheden doorkrijgt die de huidige structuur al biedt, dan gaat dit jaar in de zorg het dak eraf.”
ICT in de zorg aan de vooravond van de doorbraak We staan aan de vooravond van de doorbraak van ICT in de zorg. Net zoals in de jaren 80, toen ICT in het bedrijfsleven voet aan de grond kreeg, staan in de zorg grootschalige veranderingen op stapel.
Philips baarde in de jaren 90 opzien met operatie Centurion. Deze megaomvorming van de organisatiestructuur en organisatiecultuur was nodig om de strategische voordelen van ICT te benutten. Partijen in het bedrijf die voorheen nauwelijks met elkaar samenwerkten, moesten elkaars taal leren verstaan, standaarden en procedures afspreken. ICT werd ontwikkeld om deze samenwerking te faciliteren en mogelijk te maken. Resultaat van deze omvorming was dat de organisatie niet meer van bovenaf, bureaucratisch en hiërarchisch werd geleid, maar dat professionals
leidend werden in de besluitvorming. De prijs die professionals voor deze centrale rol moesten betalen, was dat ze de bijdrage van hun discipline aan de organisatie inzichtelijk moesten maken. Bovendien moest controleerbaar worden dat ze deze bijdrage ook realiseerden en of die resulteerde in het beoogde resultaat. Net zoals bij Philips zijn nu ook in de zorg organisatiestructuren onderwerp van gesprek. De bureaucratische sturingsinstrumenten die de overheid ter beschikking staan, blijken niet in staat om de zorg meer patiëntgericht te organiseren, die betaalbaar te houden en de kwaliteit ervan te handhaven. Het experiment dat de sector nu aangaat is zorgprofessionals - degenen met kennis van zaken - een beslissende rol te geven: zowel voor het bepalen van kwaliteit
w w w.nite l.nl
van zorg, als voor de uitvoering ervan en bovendien voor de budgetten. De prijs die professionals moeten betalen, is dat ze duidelijk moeten maken hoe ze - samen met anderen - bijdragen aan onze gezondheid en op welke criteria de samenleving hen mag afrekenen. Professionals moeten zich gaan bemoeien met de aspecten van behandeling die niet meteen binnen hun expertise vallen: ze zullen afspraken moeten maken. Protocollen moeten worden opgesteld om activiteiten van zorgverleners op elkaar af te stemmen. Daarin wordt de specifieke bijdrage van iedere discipline erkend en beschreven. Het vakkundig uitvoeren van een operatie is niet meer voldoende: het is onderdeel van een traject met vooronderzoeken, informatievoorziening en communicatie, revalidatie en thuiszorg.
Sturingsmiddelen overheid schieten tekort
Professionals leidend in de zorg De Nederlandse samenleving worstelt al jaren met de steeds duurder wordende zorg. De kosten zullen de komende jaren door de vergrijzing, nieuwe medicijnen en behandelmogelijkheden nog verder stijgen. Desondanks lezen en horen we bijna dagelijks in de media dat de zorg tekortschiet. Nog steeds zijn er wachtlijsten en zien we dat patiënten niet de juiste zorg krijgen. Medicijnen worden niet verstrekt omdat het budget op is. Fouten ontstaan omdat disciplines niet samenwerken en geen informatie uitwisselen. Operaties worden verkeerd uitgevoerd omdat dossiers niet op orde zijn. Daarnaast gaat er ook nog veel mis in de communicatie met en de begeleiding van patiënten. EPN/NITEL publiceerde in februari 2007 een onderzoek waaruit blijkt dat patiënten vaak de adviezen van huisartsen niet opvolgen, eenvoudigweg omdat zij niet goed begrijpen wat die specialist of huisarts adviseert. De geregeld terugkerende incidenten en de oplopende zorgkosten maken duidelijk dat de overheid alleen niet in staat is de zorg betaalbaar te houden, de kwaliteit ervan te garanderen en die te organiseren vanuit het perspectief van de patiënt.
Het bedrijfsleven had te maken met een soortgelijke problematiek in de jaren 80: afdelingen en diensten werkten niet goed samen en waren niet in staat bij te dragen aan een slagvaardige en efficiënte organisatie (zie kader op pagina 2). In de zorg zien we, bijna 25 jaar later, dezelfde problematiek en het begin van een zelfde ontwikkeling. Centrale hiërarchische sturing door de overheid blijkt ontoereikend om de zorg betaalbaar te houden en optimale prijs/ kwaliteit te realiseren.
Sturing De sturingsmiddelen van de overheid schieten daarvoor tekort. Immers: zorgprofessionals genereren voor hun organisatie de inkomsten. Maar de manier waarop de professionals en de organisatie waarvoor zij werken worden afgerekend, verschilt sterk. De professionals worden afgerekend op de zorg die zij verlenen. De zorginstellingen worden (door de overheid) afgerekend op hun bedrijfsvoering. Zoals het nu is geregeld, is er geen link tussen goede bedrijfsvoering en goede zorg, terwijl dat wel zou moeten. Efficiënte en goede zorg kan bijvoorbeeld ten koste gaan van de bedrijfsvoering van instellingen: zorg wordt misschien goedkoper en kan beter thuis
verleend worden zonder gebruik te maken van de bedden en faciliteiten van de instelling. Het is nu niet aantrekkelijk voor een instelling om die zorg te verlenen, want dat gaat ten koste van de eigen omzet.
Afrekenen Door instellingen af te rekenen op goede zorg en professionals te dwingen hun kwaliteit van zorg zichtbaar te maken, ontstaat er een verband tussen bedrijfsvoering en zorg. Daarvoor moeten professionals verder kijken dan hun eigen discipline: voor goede zorg zijn meestal meerdere disciplines nodig. Het is niet meer voldoende een operatie goed uit te voeren. Het moet ook duidelijk zijn hoe die patiënt vervolgens deskundige thuiszorg en goede begeleiding bij de revalidatie krijgt. Iemand die de juiste medicijnen meekrijgt maar niet gemotiveerd is ze in te nemen, krijgt geen goede zorg. Professionals worden leidend in de zorg en de overheid trekt zich terug. Met de wijzigingen in het zorgstelsel begin 2006 heeft de overheid een eerste stap gezet. De genomineerden voor de telemedicine stimuleringsprijs gunnen ons een blik op de implicaties die deze stap zal hebben.
Opschaling en systeemfalen Actieprogramma M&ICT is een initiatief van zes ministeries om succesvolle maar kleinschalige ICTtoepassingen in onder meer de zorg breder toe te laten passen. Een bredere inzet, ofwel opschaling, van reeds bestaande ICT-toepassingen komt vaak niet van de grond. Belangrijkste oorzaak is zogenaamd systeemfalen, bijvoorbeeld doordat het zicht op mogelijke samenwerkingsvormen ontbreekt, omdat er onvoldoende bestuurlijke regie of onvoldoende vraagmacht is. Sectormanager van M@ICT Jacques Frankhuizen
w w w. e p n . n e t
M&ICT staat ook voor innovatie doordat partijen gaan samenwerken voor innovatieve business cases.
Prijsvraag M&ICT De prijsvraag M&ICT is één van de middelen om opschaling van ICT-toepassingen te realiseren. De prijsvraag staat open voor alle partijen die denken een doorbraak in opschaling en systeemfalen te kunnen realiseren. Projecten die winnen worden maximaal voor de helft gefinancierd, met een maximum bedrag van 1,2 miljoen euro. Voor het actieprogramma is tot 2009 in totaal 80 miljoen euro beschikbaar.
NIEUWS ‘Rustig de tijd nemen in vertrouwde omgeving’
Chatfone: één loket met direct contact simpele muisklik een direct chatgesprek. Is hij niet aan het juiste adres, of weet hij niet bij welke organisatie hij terecht kan, dan schakelt onze medewerker het gesprek eenvoudig door naar de juiste mensen.”
Chatfone bouwt aan een nieuw communicatienetwerk op basis van internettechnologie, waarmee (overheids)organisaties met klanten, burgers, ondernemers én met elkaar direct persoonlijk online contact hebben. “Eén vraaggericht loket, waarin service door direct contact voorop staat”, daar gaat het oprichtster Ingeborg Schreuder om. “Wij willen door middel van een netwerk van onderling verbonden organisaties actief bijdragen aan de realisatie van één vraaggericht (overheids)loket, waarin service door direct contact voorop staat. Als iemand zijn vraag kan stellen aan een willekeurige organisatie in de wetenschap dat hij in hetzelfde gesprek direct doorgeschakeld kan worden naar een medewerker van de juiste organisatie, dan ziet hij de keten als één geheel.”
Zelfstandigheid “Met de chatfone willen wij daarnaast bijdragen aan de zelfstandigheid van doven en slechthorenden. De chatfone biedt de mogelijkheid om zonder een bezoek te brengen aan de balie, via rechtstreeks contact, toch persoonlijk zaken te doen met de overheid en de publieke sector. Hulpportal. nl vormt dé online ingang voor mensen op zoek naar hulp of ondersteuning. Bij behoefte aan een vertrouwelijk gesprek of ano-
Basispakket Domotica Stichting WoonZorgcentra Haaglanden en Woningcorporatie WoonInvest hebben samen diverse nieuwbouwprojecten in de regio Haaglanden ontwikkeld. Daarbij hebben ze overeenstemming bereikt over een basispakket domoticavoorzieningen dat ingezet wordt om cliënten en medewerkers optimaal te faciliteren. Onder die voorzieningen vallen instrumen-
Vertrouwd “Internet is voor velen al jaren het favoriete informatiemedium. Uit Ingeborg Schreuder, oprichtster Chatfone onderzoek is gebleken dat nieme informatie leggen zij via hulpportal.nl in een chat- de vertrouwde omgeving van chatcontact gesprek direct contact met een passende door hulpzoekenden als zeer prettig wordt ervaren. De bezoeker kan in zijn eigen organisatie.” omgeving, eventueel onopvallend, rustig de tijd nemen om zijn verhaal te vertelVergelijken “Op de portal kunnen bezoekers organi- len. Voor de hulpverlener biedt een chatsaties vergelijken en is het mogelijk waar- gesprek de gelegenheid een antwoord of deringen van eerdere bezoekers te lezen. vraag zorgvuldig te formuleren en gebruik Voelt de bezoeker zich prettig bij een or- te maken van reeds online gepubliceerde informatie.” ganisatie, dan start hij met een
ten voor controle van het welzijn, bewaking van lichaamsfuncties, communicatie en interactie van zorgvrager en zorgverlener, visuele monitoring en ondersteuning van de administratie werkzaamheden van de medewerkers. Basispakket Domotica zal door financiële afspraken tussen WZH en WoonInvest worden gegarandeerd. De samenwerking maakt het aantrekkelijk om bijvoorbeeld te werken en te bouwen aan nieuwe vormen van kleinschalig wonen. Zorgverleners zijn betrokken geweest bij de formulering en de cliëntenraad is om advies
w w w.nite l.nl
gevraagd. De eerste locatie is inmiddels opgeleverd en de komende jaren zullen de uitgangspunten worden toegepast bij alle nieuwbouw en renovatieprojecten van WoonInvest en WZH.
Dolf Krikke, voorzitter werkgroep Domotica
De drie strategische keuzes van Joop Wallenburg en IPT / Koala
Telemedicine in huisartsenkoffertje Dertien jaar geleden besloot hij zijn droom voor zich uit te schuiven. Nog even te wachten alvorens de wereldzeeën te gaan bevaren. Want in Israel had hij telemonitoring apparatuur gezien die ingezet kon worden bij het vroegtijdig opsporen en diagnosticeren van hartritmestoornissen. Hij begon een tweede carrière in de zorg. En nu is Joop Wallenburg directeur IPT-Telemedicine.
sten worden ingekocht door de zorgverlener of de zorgverzekeraar. Daarbij wordt dat aspect van de zorg overgeheveld naar die dienstverlener. De huisarts hoort later het resultaat en gaat dan verder met de patiënt. Nadeel van zo’n model is dat de zorg wordt versnipperd en de samenhang en coördinatie gemakkelijk verloren gaat: het sluit niet aan op de centrale rol van de huisarts in het Nederlandse zorgstelsel.
Bij het ontwikkelen van telemedicine heeft IPT drie strategische keuzes gemaakt. De eerste keuze is waarborgen van betrouwbaarheid en kwaliteit: het is niet acceptabel dat door een menselijke, technische of organisatorische fout een hartprobleem niet wordt opgemerkt. Daarom was er al voordat er klanten waren een medisch service centrum operationeel met deskundige bemensing, dat 24 uur per dag ondersteuning kon bieden aan patiënt en huisarts.
De steun van verzekeraar en specialisten in een regio bepaalt het derde aspect van IPT’s strategie. Om hun dienstverlening te kunnen aanbieden is goedkeuring van de verzekeraar vereist. Verzekeraars eisen dan een aantoonbare bijdrage aan kwaliteit van zorg en kwaliteit van leven van de patiënt. Door vroegtijdige diagnose van hartritmestoornissen kan voorkomen worden dat de patiënt moet stoppen met werken of maatschappelijk niet meer kan functioneren. En invaliditeit wordt voorkomen. IPT heeft vanaf het begin geprobeerd deze aspecten zo helder mogelijk naar voren te brengen en bijvoorbeeld systematisch tevredenheid van patiënt en zorgverlener gemeten. Daarnaast moeten specialisten in een regio IPT erkennen en op het werk van huisartsen voort willen bouwen. Anders loopt de patiënt het risico dat alle onderzoek opnieuw moet plaatsvinden. In veel regio’s wordt de dienstverlening van IPT inmiddels vergoed en is deze samenwerking tot stand gebracht.
Een tweede element in de strategie van IPT is dat telemonitoring een instrument is in de koffer van de huisarts, net zoals de stethoscoop en de thermometer. Huisartsen worden opgeleid om zelf met de apparatuur om te gaan en zelf de patiënt instructie te geven. Het medisch service centrum ondersteunt de huisarts daarbij: wanneer er thuis bij de patiënt iets niet in orde is signaleert het centrum dat, grijpt in zoals is afgesproken en stelt de huisarts op de hoogte. De patiënt krijgt feedback wanneer er iets niet in orde is, maar de huisarts handelt, als dat verantwoord is, de communicatie met de patiënt af. Een alternatief voor deze keuze voor ‘instrument in handen van de zorgverlener’ is een model waarin telemedicine-dien-
de koffer van de zorgverlener en niet van een apart instituut of instelling. Daarom is bij de opzet van het project intensief contact nodig met de zorgverleners die de diensten in hun zorgprocessen willen toepassen en degenen die de zorg moeten vergoeden. De dienstverleners moeten ervoor zorgen dat de communicatie naar de zorgverleners optimaal is en dat aan de randvoorwaarden is voldaan om betrouwbaarheid en kwaliteit te waarborgen. De zorgverleners moeten overeenstemming bereiken over de manier waarop ze willen samenwerken en elkaar kunnen versterken.
Instrument IPT is een van de dienstverleners in het Koala-project dat in het Telezorg Paviljoen te zien is. Ook Koala heeft als uitgangspunt dat telemedicine een instrument is in
Koala Koala biedt zorg op afstand via de tv in de huiskamer. Met een eenvoudig te bedienen camera kan de patiënt 24 uur per dag contact opnemen met het Medisch Service Centrum. Naast de camera kunnen diverse diagnostische apparaten beschikbaar
w w w. e p n . n e t
worden gesteld, zoals bloeddruk-, gewicht-, SpO2- meters en ECGapparatuur. Deze worden vanuit het Medisch Service Centrum uitgelezen en beoordeeld. Dit alles in nauwe samenwerking met de medici van de patiënt. Dit betekent doorgaande bewaking, ook wanneer een patiënt niet in het ziekenhuis verblijft. Kortom: een veilig en vertrouwd gevoel.
NIEUWS Met gestructureerde vragenlijsten zelf klachten analyseren
The Health Agency: voorlichting op maat Voorlichting op Maat van The Health Agency biedt patiënten gepersonaliseerde informatie over klachten en behandeling. Voorafgaand aan een spreekuur kunnen patiënten met behulp van vragenlijsten hun eigen klachten analyseren. Op grond van de informatie krijgt de patiënt zo nodig zelfzorg-advies.
te vinken in Voorlichting op maat krijgt de patiënt toegang tot informatie over de onderzoeken en hoe hij zich moet voorbereiden op een onderzoek. Voorafgaand aan het bezoek kan de patiënt gestructu-
len. Verwijs- en andere formulieren worden automatisch gegenereerd.
Medicatie De geprotocolleerde behandeling wordt in
De arts heeft inzage in deze informatie en ziet welke aanvullende onderzoeken en vragen volgens de protocollen van de wetenschappelijke vereniging het meest voor de hand liggen. Na afloop van het consult en op grond van de uitkomsten van het gesprek krijgt de patiënt gepersonaliseerde informatie over de aard van de klacht, adviezen en waar nodig informatie over het verder verloop van onderzoek en behandeling. Professionele tekstschrijvers dragen zorg voor de begrijpelijkheid en heldere tekeningen en animaties ondersteunen de tekst.
Case manager Wanneer de patiënt wordt doorverwezen naar de specialist gaat de informatie van de huisarts en de patiënt naar het ziekenhuis. De case manager krijgt deze informatie meestal als eerste onder ogen. Op grond van de opmerkingen en vragen van de huisarts plant de case manager de onderzoeken. Door deze onderzoeken aan
Marianne Ketting, CEO The Health Agency
reerde anamneseformulieren invullen. De specialist heeft bij het eerste gesprek met de patiënt al deze informatie bij de hand: de voorgeschiedenis, de informatie van de patiënt, de anamneseformulieren, de informatie van de huisarts en de resultaten van onderzoeken. Op grond van de bevindingen kan de specialist de informatie aanvul-
samenwerking met behandelaars, artsen, paramedici, verpleegkundigen in beslisbomen (graffles) ondergebracht. Deze zijn eenvoudig aan te passen als nieuwe inzichten ontstaan of bepaalde medicatie uit de handel is genomen. Daardoor is InfoDoc® zeer gebruikers- en onderhoudsvriendelijk.
Goed voorbereid naar de arts Marianne Boogaard heeft sinds enige tijd knieklachten. Ze neemt contact op met haar huisarts en plant een afspraak. De doktersassistente verwijst haar ter voorbereiding op het bezoek door naar www. voorlichtingopmaat.nl. De website van The Health Agency biedt Boogaard de mogelijkheid zelf haar klachten in kaart te brengen voorafgaand aan het consult. Op www.voorlichtingopmaat. nl treft zij een gespecialiseerde en gestructureerde vragenlijst aan die betrekking heeft op knieklachten in het algemeen. Door middel van het beantwoorden van een aantal vragen krijgt Boogaard een advies op maat. Deze informatie is afkomstig
uit allerlei disciplines als de wetenschappelijke verenigingen, fysiotherapeuten en dietisten. Wanneer verantwoord adviseert de website Boogaard hoe om te gaan met haar klachten zonder tussenkomst van haar huisarts. Het advies kan echter ook luiden dat zij onmiddellijk een afspraak moet maken. Indien het laatste het geval is, beschrijft de website hoe de patiënte zich kan voorbereiden op het bezoek. Naast de patiënte zelf heeft ook de huisarts de mogelijkheid zich voor te bereiden op het
w w w.nite l.nl
bezoek van mevrouw Boogaard. Deze kan desgewenst de informatie die zij op de site heeft ingevoerd raadplegen; hetzij uitgeprint, hetzij door in te loggen op de website. Door deze voorbereiding heeft de arts meer tijd om met zijn patiënte tot de kern van de zaak te komen. Na het bezoek verwerkt de huisarts hetgeen is besproken op www.voorlichtingopmaat.nl. Dit stelt mevrouw Boogaard in de gelegenheid de verstrekte adviezen en eventuele vervolgbehandelingen nog eens goed na te lezen.
Miljoen mensen met diabetes
Portavita Transmuraal Diabetes EPD werkt Zelfzorgmodellen doen hun intrede in de gezondheidszorg. Natuurlijk moet gewaarborgd zijn dat de juiste zorg voorhanden is, op het juiste moment bij de juiste zorgverlener. Met de oprichting van de zorggroep Diamuraal door de Eemlandse huisartsen en het Meander Ziekenhuis is dit nu voor diabetespatiënten in Amersfoort geregeld. De verwachting is dat over tien jaar meer dan een miljoen mensen diabetes hebben. Diabetesvereniging Nederland, Huisartsen Vereniging Eemland, Meander Medisch Centrum en zorgverzekeraar Agis ontwikkelden een model waarbij de patiënt promoveert tot ‘partner in de zorg’. Onmisbaar daarbij is het door Portavita ontwikkelde Elektronisch Patiënten Dossier.
Toegang Portavita heeft de mogelijkheid ontwikkeld voor de diabetespatiënt om meer betrokken te zijn bij het eigen behandelproces. De patiënt krijgt toegang tot zijn eigen dossier via internet. Dat dossier beheert hij zelf. Hij kan er de gemeten bloedglucosewaarden in noteren
en heeft altijd een overzicht of hij de zorg krijgt waar hij recht op heeft. Ook de behandelaars - de huisarts, de praktijkondersteuner, de diabetesverpleegkundige, de oogarts, diëtist of de internist werken met hetzelfde dossier. Zij kunnen er verslagen en behandelplannen in opnemen, elkaar raadplegen en taken delegeren. De patiënt kan bovendien met behulp van zijn dossier vragen stellen aan zijn behandelaar. Daarnaast maakt het Portavita EPD de financiële afwikkeling mogelijk van het door de overheid goedgekeurde ketentarief.
Eind 2007 betreft het meer dan 10.000 patiënten en 150 huisartsen. Onze hoofddoelstelling, verbetering van de kwaliteit van zorg, is dan bereikt.” Daar houdt het echter niet op. Het model en dossier zijn geschikt om in heel Nederland uit te rollen.
Praktijk
Het Transmuraal EPD dat door Portavita is ontwikkeld voor diabetespatiënten wordt ook gebruikt door meer dan veertig procent van de trombosediensten en is tevens geschikt om het zorgproces van andere chronische aandoeningen zoals COPD, hypertensie en hartfalen te ondersteunen.
Huisarts Frans Boonekamp deed mee met de in september 2006 afgeronde pilot en is zeer tevreden: “Het Portavita Transmuraal Diabetes EPD wordt nu door 35 huisartsen en binnen het Meander MC gebruikt voor de behandeling van circa 3.500 patiënten.
Zelfzorg Joop Gilissen, directeur van de Diabetes Vereniging Nederland: “Iedereen heeft de mond vol van ‘de patiënt centraal’, maar hier gebeurt dat ook echt. Niet alleen vanuit kostenaspect, maar ook om de juiste kwaliteit van diabeteszorg te kunnen blijven garanderen is een andersoortige zorgorganisatie nodig. Zelfzorg is het antwoord”.
Diabetespatiënt pakt regie Henk van Gemert en Gerben Veltman willen zoveel mogelijk zelf de regie hebben over hun aandoening. Diabetespatiënten kunnen samen met hun zorgverleners in het door Portavita ontwikkelde Transmuraal Elektronisch Patiënten Dossier werken. Henk van Gemert: “De maatschappij vraagt erom. Ik vind het heel prettig dat ik precies kan zien wat er is onderzocht, wat de uit-
slagen zijn, hoe mijn bloedwaarden zijn en bijvoorbeeld welke onderzoeken ik dit jaar nog ga krijgen. Ik ben allergisch voor betutteling, dus wat ik zelf kan doen wil ik ook zelf doen. En het is geruststellend dat iedere betrokken zorgverlener direct een totaal overzicht heeft van mijn situatie en medicijngebruik.” Gerben Veltman: “Ik heb al 35 jaar suikerziekte, dus ervaring genoeg. Ik meet zelf
w w w. e p n . n e t
mijn bloedsuikergehalte en voer dat in de computer in. Je ziet direct of je binnen de bandbreedte zit. Zo niet, dan wordt gevraagd of er een verklaring voor is. Natuurlijk heb ik die vaak, maar het kan een signaal zijn om het verder uit te zoeken. Ik hoef niet meer te vragen of uitslagen al bekend zijn. Door deze manier van werken voel ik mij erkend.”
NIEUWS Overdracht patiënt met druk op een knop
Visie op slimmer Zorg-contact Een huisarts die met een druk op een knop de zorg voor zijn patiënt overdraagt aan een specialist of thuiszorginstelling. Het is toekomstmuziek. Omdat van de verregaande samenwerking die daarvoor nodig is, nog lang geen sprake is. Met haar open platform loopt Zorg-contact van Zorgcentrale Noord voor de muziek uit, zoals in de demonstratieomgeving op de beurs Zorg De huisarts die zijn patiënt straks met een druk op de knop overdraagt, wil duidelijke afspraken, wil zeker zijn dat begeleiding plaatsvindt en wil adequate monitoring en verslaglegging in het elektronisch patiëntendossier. Ook moeten er mogelijkheden zijn domotica-diensten zoals sleutelbeheer of speciale vormen van zorg op afstand te starten. In de huidige situatie is dat ondenkbaar: bij de overgang van ziekenhuis naar huisarts en bijvoorbeeld van ziekenhuis naar thuiszorg ontstaat een breuk waarin de informatieoverdracht stroef verloopt. Zorg-contact vervult de organisatorische, technische en financiële randvoorwaarden waardoor de integratie van deze diensten wel mogelijk wordt.
dat volgens de NICTIZ-standaard simuleert. Daarin spelen domotica en alarmering een essentiële rol. Deze voorzieningen worden ondersteund vanuit een callcenter, van waaruit indien nodig onmiddellijk vervolgacties worden gepland. De patiënt voert zelf controles uit en verwerkt deze in het cliëntdossier. Daarnaast is videocommunicatie tussen patiënt en zorgverlener via meerdere kanalen mogelijk en kunnen hulpverleners op hun PDA de zorgtijd registreren.
Open standaarden Voor de demonstratieomgeving maakt Zorg-contact gebruik van open standaarden. Dat biedt willekeurige dienstverleners de mogelijkheid een telemedicinedienst te ontwikkelen en die aan te bieden via het platform. Zorg-contact host die diensten en zorgt ervoor dat het juiste signaal bij de juiste persoon terechtkomt of afgehandeld
Visie In de visie van Zorg-contact begint zorg op afstand met een (mobiel) elektronisch cliëntdossier dat beschikbaar is voor alle toepassingen. Dit dossier is gekoppeld aan het Landelijk Schakelpunt zoals TNO
wordt binnen de centrale van Zorg-contact. Zorgverleners hebben alle vrijheid zelf oplossingen te kiezen, mits die te combineren zijn met alle andere systemen in de zorg. Zorg-contact onderscheidt zich van andere initiatieven doordat voor een totaalbenadering is gekozen waarin alle vormen van zorg op afstand in samenhang worden toegepast.
Meerwaarde De slimmere zorg van Zorgcontact heeft een meerwaarde voor alle partijen in de gezondheidszorg. Patiënten kunnen langer thuis blijven wonen zonder via de apparatuur aan een specifi eke zorgaanbieder gebonden te zijn. Daarnaast biedt de functionaliteit het callcenter, zorgverleners en opleidingen de mogelijkheid mee te groeien. Omdat de eisen die aan thuiszorg gesteld worden in de toekomst zullen veranderen, net als de hulpmiddelen. De opzet van telezorg en telemedicine biedt leveranciers door de open standaarden de mogelijkheid een grotere homogene markt te bedienen. Zorg-contact biedt alle zorgpartijen die overwegen iets met telezorg of domotica te doen een functioneel beeld zonder het marketingverhaal van de aanbieders van harden software. Directeur Peter Bruijniks en projectmanager Teun Jonker van Zorgcentrale Noord.
De challenge van TNO De Challenge is een innovatieve manier van werken waarmee TNO haar brede en diepgaande kennis toepasbaar maakt voor organisaties.
Met de Challenge lost een team van drie TNO-experts in uiteenlopende disciplines binnen een week een probleem van een organisatie op. Op maandagochtend ontvangt het team de uitdaging en op vrijdagmiddag presenteren ze de oplossing of tenminste een oplossingsrichting
aan vertegenwoordigers van de organisatie die de uitdaging heeft ingediend. Indien mogelijk wordt een demonstratie, of ‘proof of concept’, ontwikkeld om de haalbaarheid en voordelen van de oplossing inzichtelijk te maken. In samenwerking met MKB Nederland worden speciale Challenges uitgevoerd voor het midden- en kleinbedrijf. TNO heeft inmiddels ICT-oplossingen toegepast voor een metaalbewerkingsbedrijf, een recreatiepark, het onderwijs,
w w w.nite l.nl
de zorg, scheepvaart, land- en tuinbouw, en voor een patiëntenvereniging en meerdere zorginstellingen.
Veilig via de TV
Achterblijvers
De zorgmarkt is sterk in beweging. De toenemende vergrijzing legt een steeds zwaardere druk op de zorgsector. Ouderen willen langer zelfstandig blijven wonen. Als gevolg van het vigerende overheidsbeleid worden zorgaanbieders gedwongen tot een efficiëntere bedrijfsvoering en kostenreducties. Door de toenemende concurrentie en een steeds mondigere cliënt wordt een klantgerichte organisatie essentieel. Zorgaanbieders gaan zich steeds meer als ondernemer profileren. Op dit moment ontstaan allerlei samenwerkingsverbanden tussen zorgaanbieders en andere regionale hulpverleninginstanties. Hierdoor stijgt de behoefte om de zorg op integrale wijze te organiseren en informatie te delen. DataBalk ziet een strategische rol voor ICT in de aanpak van bovengenoemde uitdagingen. Alleen met de hulp van (nieuwe) technologie zullen we erin slagen de toenemende behoefte aan zorg tegen aanvaardbare kosten te leveren.
ZorgTV Met ZorgTV biedt DataBalk de mogelijkheid om zorg op afstand te verlenen. Via de televisie in de huiskamer kan met een druk op de knop van de afstandsbediening contact worden opgenomen met een zorgverlener op afstand. Zorgvrager en zorgverlener kunnen elkaar met behulp van een camera op televisie zien. De verpleegkundige staat de cliënt te woord, beoordeelt de situatie en voorziet de cliënt of zijn mantelzorger van informatie, instructie of advies. Vanuit de centrale kan de verpleegkundige in de huiskamer van de cliënt ‘rondkijken’ omdat de op afstand bestuurbare camera kan bewegen en zoomen. Het is bijvoorbeeld mogelijk om een etiket van
Hans Keulen
een medicijnendoosje op afstand te lezen. Kortom, zorg verlenen door middel van videocommunicatie tussen zorgverleners, zorgvragers en mantelzorgers.
Meerwaarde Met ZorgTV voelen zorgvragers zich veiliger doordat zij direct 24 uur per dag kunnen terugvallen op een hulpverlener op afstand. Mantelzorgers voelen zich zekerder omdat zij kunnen terugvallen op verpleegkundige ondersteuning en video’s. Door gebruik te maken van standaard consumentenelektronica zijn de kosten laag en is de acceptatiegraad hoog. Immers, de televisie en de afstandbediening zijn al bekend voor de cliënt. Zorgaanbieders kunnen een significante besparing realiseren, doordat ZorgTV zorgbezoeken voor eenvoudige handelingen overbodig maakt. Bovendien haalt ZorgTV clienten uit hun isolement, omdat clienten makkelijker contact kunnen maken met familie, vrienden, zorgcentrale en overige relaties. Door Hans Keulen directeur business development DataBalk
w w w. e p n . n e t
Stel je Nederland eens voor als een weg vol autootjes op weg naar de toekomst. Voorop, in de verte, zie je allemaal heel kleine autootjes rijden. Dat zijn bedrijven die goed gebruik maken van ICT: Wehkamp bijvoorbeeld, ALEX en de Postbank. Ook veel gezinnen en particulieren gaan op kop. Niet voor niets hebben die het hoogste gebruik van breedband en mobiele telefoons in Europa. Overigens gaat het niet sec om het toepassen van ICT, maar ook om goed inspelen op maatschappelijke en sociale ontwikkelingen. Bijvoorbeeld de toegenomen individualisering en mondigheid, het hogere opleidingsniveau, de behoefte aan meer keuzevrijheid en gepersonifieerde diensten. Vlak achter die koplopers rijden de grotere bedrijven en de vele stichtingen en organisaties uit het maatschappelijk middenveld die ons land rijk is. Ook zij hebben zich snel aangepast. Hier vinden we ook de gezinnen die gebruik maken van het world wide web, e-mail en de toegenomen mobiliteit. Dan, ergens halverwege, zien we de overheid. Niet zo slecht, internationaal bekeken. Natuurlijk doen bepaalde onderdelen (belastingdienst, het kadaster) het beter dan andere onderdelen (departementen) maar de overheid is een goede middenmoter. Dan pas, tussen de achterblijvers, komt de gezondheidszorg. Die is nog steeds gebaseerd op het paradigma van de industriële samenleving. Patiënten zijn producten die moeten worden gerepareerd. Dit is het duidelijkst in de ziekenhuizen die steeds steeds bedrijfsmatiger worden gemanaged. Dit systeem is niet of nauwelijks in staat om te gaan met mondige patiënten die zelf alle informatie over hun aandoening al hebben opgezocht Laat staan dat er goed gebruik wordt gemaakt van moderne hulpmiddelen zoals zelfdiagnose, thuistesten en telemedicine. Dit fabrieksmatige systeem is niet gericht op f lexibiliteit, mondigheid, maatwerk, keuzevrijheid en kleinschaligheid. De gevolgen laten zich raden. Steeds verder uit de hand lopende kosten en nietoptimale zorg. Eigenlijk is het een schande. Juist een klein, rijk en op ICT-gebied vooruitstrevend land als Nederland zou moeten investeren in kwaliteitsverbeterende en kostenbesparende ICT. Peter van der Wel
NIEUWS ALS-internetspreekuur:
Minder reistijd, snellere probleemanalyse Ook acceptatie- en verwerkingsproblemen worden besproken tijdens het internetspreekuur voor ALS-patienten. Eigenlijk nagenoeg dezelfde onderwerpen als tijdens een regulier consult. Het is een van de opvallende conclusies van het telecareproject van het Roessingh Revalidatiecentrum. De zorg voor ALS-patiënten in het verzorgingsgebied van het Roessingh Revalidatiecentrum (RRC) in Enschede wordt verleend door een gespecialiseerd ALS-team. De intensieve begeleiding van patiënt, mantelzorger, thuiszorg en huisarts kan door de beperkingen van de huidige financiering van de zorg en de behandelvisie nauwelijks worden geboden. Temeer daar het verzorgingsgebied zich uitstrekt van Holten tot Duitsland en van Hardenberg tot Winterswijk, een gebied van 50 bij 100 kilometer dat ongeveer een miljoen bewoners telt. Revalidatiearts Emile Janssen tijdens een internetspreekuur Als onderdeel van en aanvulling op de bestaande zorg zette Het Innovatiecentrum Vervolgens wordt er door de patiënt en de plaats. Er traden geen storingen op in de voor Revalidatietechnologie van het revalidatiearts software opgestart voor een software en hardware en de gebruiksvrienRoessingh in 2005 een uniek pilotproject privé videoverbinding voor het internets- delijkheid werd als acceptabel gezien. op. Een internetspreekuur waarin Bij de evaluatie van dit experiment blijkt dat preekuur. de begeleider van het Roessingh het internetspreekuur technisch en prakop afstand kan spreken met patiënt Voor de telecarediensten werd tisch mogelijk is en goed te integreren is in en zorgverleners, eventueel ondereen webapplicatie gebouwd de reguliere zorg, tot tevredenheid van de steund door een videoverbinding. Amytrofische waarvan een deel alleen toegan- patiënten en de hulpverlener. De telecarelaterale Vier ALS-patiënten uit het verzorkelijk is via een virtual private dienst leidt tot een snellere probleemanasclerose is gingsgebied namen deel aan de pinetwork. Via dit afgeschermde lyse, goede toegankelijkheid van zorg en lot: drie mannen en een vrouw, van een terminale deel kan de patiënt zich inschrijrespectievelijk 37, 37, 40 en 57 jaar. neuromuscu- ven voor het internetspreekuur, laire aandoe- vanaf een standaard pc met een Aan de pilot namen ALS-team RRC, ning die leidt ALS-patiënten, mantelzorgers, eereenvoudige webcam. Ook voor tot een proste lijnszorgers. AAC-Cosmos als gressieve pa- de revalidatiearts volstaat stanhelpdesk. daard hardware. Voorafgaand rese van alle aan het internetspreekuur tref- snellere informatievoorziening, waardoor willekeurige Standaard hardware musculatuur. fen de revalidatiearts en de er minder reistijd nodig is. Deze dienst is patiënt elkaar in een virtuele daarnaast mogelijk breder toepasbaar in de Ten behoeve van de telecaredienwachtkamer in de vorm van een (revalidatie)zorg voor mensen met chronisten werd een webapplicatie gebouwd waarvan een deel alleen toeganke- chatroom. Vervolgens wordt er door de pa- sche aandoeningen. lijk is via een virtual private network. Via dit tiënt en de revalidatiearts software opgeafgeschermde deel kan de patiënt zich in- start voor een privé videoverbinding voor De meest opvallende bevinding van het project is, dat in tegenstelling tot de verschrijven voor het internetspreekuur, vanaf het internetspreekuur. wachting, tijdens het internetspreekuur deeen standaard pc met een eenvoudige wezelfde onderwerpen aan de orde komen als bcam. Ook voor de revalidatiearts volstaat Integratie standaard hardware. Voorafgaand aan het Naast gemiddeld twee maal per maand de bij regulier contact. Patiënten gebruiken internetspreekuur treff en de revalidatie- reguliere contacten (polikliniek, telefoon, het internetspreekuur ook voor het besprearts en de patiënt elkaar in een virtuele huisbezoek) vond er één maal per twee ken van acceptatie- en verwerkingsproblewachtkamer in de vorm van een chatroom. maanden contact op het internetspreekuur men en hun wensen rond het levenseinde.
ALS
w w w.nite l.nl
Teleradiologie voor de waddeneilanden De waddeneilanden worden niet alleen bewoond door de eigen inwoners maar ook door talrijke toeristen. In de zomer komt het geregeld voor dat een reis naar het vasteland gemaakt moet worden voor diagnostiek: een röntgen-echo, hartbewakingsdiagnostiek. Tot voor kort kon voor noodgevallen een beroep gedaan worden op de helikopters van de luchtmacht, die daar gestationeerd waren. Dat wordt binnenkort ook onmogelijk: de basis wordt opgeheven. Om die reden werd een pilotproject gestart waarin röntgen-echo en hartbewakingsdiagnostiek ter beschikking wordt gesteld aan de huisarts op de waddeneilanden. Doel is dat bewoners van de eilanden en toeristen voor diagnostiek minder naar het vasteland
hoeven te reizen. Door weersomstandigheden is het soms onmogelijk patiënten door te verwijzen. Doorlopend vormt het water een drempel. De apparatuur is verbonden via breedband internet met het ziekenhuis en de specialist zodat deze kan meekijken, beoordelen en adviseren. De pilot gaat binnenkort van start. Bij, volgens verwachting, positief resultaat van de pilot zal er gezocht worden naar financiering om deze diensten op alle waddeneilanden beschikbaar te maken. De meerwaarde zit in een sterke verhoging van de kwaliteit van zorg voor de mensen die op de waddeneilanden verblijven en een medisch probleem hebben, dan wel krijgen. De zorgverleners (huisartsen) zien diagnostische mogelijkheden aangevuld met de specialistische zorg, zonder dat er een
bezoek aan het ziekenhuis nodig is, en al helemaal als de weergoden dat onmogelijk maken. De apparatuur stelt de huisarts en de specialist in staat heel concreet over een patient met een probleem te kunnen communiceren, niet alleen een verhoging in effectiviteit maar ook in tijd, die anders verloren gaat in boot of helicopter tijd en daarbijkomende kosten.
Dunbevolkt Het is zeer wel voorstelbaar dat in de toekomst huisartsendienstructuren of satellietposten daarvan, die fors verafgelegen zijn van een ziekenhuis (dunbevolkt platteland) ook voorzien zouden kunnen worden van deze apparatuur en bijbehorende verbindingen.
Actievere participatie patiënten door real-time inzage
Eervolle vermelding IVF-portal St. Radboud De jury van de Telemedicineprijs heeft een eervolle vermelding gegeven aan het IVF-portal van het UMC Sint Radboud: een portal die de patiënt op allerlei manieren steunt en informeert bij het doorlopen van een IVF-behandeling. IVF-patiënten kunnen daar informatie vinden over IVF-behandeling en zelf real-time inzage krijgen in laboratoriumuitslagen. Een speciale module ondersteunt patiënten bij het interpreteren van uitslagen. De primaire meerwaarde is dat patiënten nu op de hoogte zijn van alle informatie die van belang is tijdens een IVF-behandeling. Hierdoor worden zij meer betrokken in deze behandeling en zijn ze beter in staat de consequenties van keuzes te begrijpen en te accepteren. Daarnaast hebben ze met deze website de hulpmiddelen gekregen om ook zelf betere keuzes te maken en een minder afhankelijke rol te spelen in het contact met de arts. Met behulp van het forum en de chatroom kunnen patiënten hun eigen ervaringen en kennis delen met lotgenoten en kunnen ze advies vragen aan zorgverleners. Gezien het intensief gebruik van deze onderdelen van de website was hier veel behoefte aan. Dit vooral in de latere fasen van de behandeling, waarin artsen traditioneel weinig tot geen contact
hadden met hun patiënten.
menten. Ook zorgt dit inzicht mogelijk tot een patiëntgecentreerde cultuuromslag.
Cultuuromslag Naast de meerwaarde voor de patiënt zijn er ook voordelen voor de arts en de organisatie. De arts krijgt door participatie in de chatroom en fora een beter inzicht in de voor de patiënt belangrijke aspecten van de behandeling. De arts ervaart bovendien hoe de patiënt zijn behandeling heeft ervaren. Dit inzicht stelt hen in staat de patiënt beter te begeleiden tijdens de contactmo-
w w w. e p n . n e t
Empowerment De site mobiliseert de energie die patiënten willen steken om zich een beeld te vormen van de behandeling en hun kansen. De kennis van de zorgprofessionals wordt zo in contact gebracht met de betrokkenheid van de patiënt. De laatste zal daardoor actiever participeren in het zorgproces (patiënt-empowerment).
NIEUWS Skype, Hyves en de nieuwe generatie
Foto Ingrid Alberti
Er staat een nieuwe generatie zorggebruikers voor de deur. Een generatie waarvoor ICT net zo vertrouwd is als voor ouderen de auto of de fi ets. Kinderen van nog geen vier informeren hun ouders per mobiele telefoon dat zij opgehaald kunnen worden van school, jongeren houden er een online vriendenkring op na, downloaden hun muziek op iPod, en vullen hun vrije tijd met gamen, hyven of skypen. In de zorg, meer nog dan in andere sectoren, bepaalt de generatie van veertigers en vijftigers wat nodig is. iPod en skypen horen nog wel tot hun vocabulaire, maar qua communicatie leven zij op
een andere planeet. In vergaderzaaltjes geven zij PowerPoint presentaties over innoveren van het zorgproces met behulp van ICT. Op de agenda staan cultuuromslag, financiële injecties, organisatorische randvoorwaarden, het profi el van de nieuwe digitale mens en de potentiële bedreigingen van de privacy. Intussen blogt Henk van 17 erop los en deelt Suzie van 14 haar zieleleed en liefsdesverdriet met de halve digitale Hyves community. Hoezo, bedreiging van de privacy? Het is een vergissing om de huidige situatie in de zorg als uitgangspunt te nemen voor de zorg van de toekomst. Henk en Suzie zijn de zorgconsumenten van morgen. Geen patiënten, maar partners in de zorg. Geen zielige zieken, maar zelfbewuste burgers op zoek naar de beste behandeling. En: gewend om te communiceren waar en wanneer zíj dat willen. De toekomstige zorgconsument: wat weten wij ervan? Wat weet u ervan? Anticiperen we wel voldoende op de mogelijkheden van nu om tegemoet te komen aan de zorgbehoeften van morgen? Nu al zien we ouderen die zeer gebaat zijn bij zorg op afstand en domotica. Onder hen zijn er die het eerste vliegtuig nog hebben meegemaakt. Zo onwennig als dit voor hen was en gewoon voor volgende generaties, zo onwennig staan de huidige beleidsmakers in de zorg tegenover nieuwe ICTconcepten en toepassingen. De nieuwe generatie lacht erom. De zorgconsument van de toekomst is de discussies die vandaag in de zorg worden gevoerd allang voorbij. Zij zijn klaar voor digitale zorgdiensten. U ook?
SEMINARS 14 - 16 maart Telezorg paviljoen
Jacques Frankhuizen 11.00 - 12.30 - 14.30 ------
Jeroen Pol 11.30 - 14.30 - 15.00
------
Oscar Rietkerk
Iris van Bennekom Directeur NPCF
12.00 - 14.00 - 15.30
Het NITEL is een onderdeel van het EPN-kennisnet werk dat zich inzet voor het doorbreken van bar r ières en het zichtbaar maken van kansen voor telemedicine-init iat ieven. Leden Raad van Toezicht Dr. A.H.G. Rinnooy Kan (voorzitter), voorzitter SER (op persoonlijke titel); mr. B.E.M. Wientjes (vice-voorzitter), voorzitter VNO-NCW (op persoonlijke titel); drs. S.F.M. Cohen, Consumentenbond (op persoonlijke titel); H. Daniels, Hewlett-Packard Nederland B.V; ir. R.G.F. de Groot, Koninklijke KPN; drs. H.M. Haveman, Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport; mr. A. Leenstra, Ministerie van Economische Zaken; ir. A.A. Meijer, VolkerWessels Telecom Groep; ing. J.P. Molenkamp, Casema; P. Nanninga, NRG Document Consulting; dr. G. van Oortmerssen, TNO Informatie- en Communicatietechnologie; C.S. van de Par, Microsoft; J.H.M. Simons, Capgemini Nederland B.V.
Leden Raad van Advies (op persoonlijke titel) Prof. dr. P.M.G. Apers, hoogleraar Universiteit Twente; A.D. Bakker, v/h lid D66-fractie Tweede Kamer; prof. mr. 4 F. Bolkestein, voormalig eurocomdr. missaris; drs. S.A. Blok, lid VVD-fractie Tweede Kamer; M.H.P. van Dam, lid
PvdA-fractie Tweede Kamer; drs. W.J. Deetman, burgemeester gemeente Den Haag; mevr. A.M.V. Gerkens, lid SPfractie Tweede Kamer; ing. H. de Goede, GMS B.V. & v/h Raad van Toezicht; mevr. J. Hennis-Plasschaert, lid Europees Parlement Alliantie van Liberalen en Democraten; drs. J.W.M.M.J. Hessels, lid CDA-fractie Tweede Kamer; mevr. A. Jongerius, voorzitter FNV; mw. drs. E. Mastenbroek, lid Europees Parlement Soc iaa l Democ raten; mevr. T. Netelenbos, oud-minister Verkeer & Waterstaat; mevr. dr. P.C. Plooij-Van Gorsel, oud-lid Europees Parlement Liberalen en Democraten; drs. F.Z. Szabó, v/h lid VVD-fractie Tweede Kamer; drs. C.C.M. Vendrik, lid GroenLinks-fractie Tweede Kamer; prof. ing. W.C.L . Zegveld, voorzitter Adviesraad Universiteit Twente.
Dagelijks Bestuur Ing. J. Davids, Koninklijke KPN; P.H.M. van den Berg, NRG Document Consulting; ir. H.I.M. Nieuwenhuis, Getronics PinkRoccade.
Participanten EPN Capgemini, Casema, Consumentenbond, Getronics PinkRoccade, Hewlett-Packard Nederland bv, Koninklijke KPN, Microsoft, Ministerie van Economische Zaken, Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, NRG Document Consulting, TNO Informatie- en Communicatietechnologie, VolkerWessels Telecom. Geassocieerde participanten ActiZ, Bruijnzeels Consultancy, Bureau Informatisering Amsterdam, CentERdata, CxO Media, DataBalk, Diamond Kimberlit B.V, Dox is Infor mat iemanagers, Gemeente Amsterdam, Gemeente Den Haag, Gemeente Eindhoven, Gemeente Rotterdam, Gemeente Utrecht, Gemeente Zoetermeer, Getronics Health Care, Interactieve Media - Hogeschool van Amsterdam, Intermax, ITS Wetenschap voor Beleid en Samenleving, Stichting Kennisnet ICT op School, Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie, NGI Platform voor ICT-Professionals, NijghVersluys, Provincie Noord-Brabant, Rathenau Instituut, TU Delft, Universiteit Twente, VNU Exhibitions.
EPN - Platform voor de Informatiesamenleving. EPN is een onaf hankelijke stichting die de invloed agendeert van verregaande integratie van informatie- en telecommunicatietechnologie in de samenleving om bij te dragen aan een evenwichtige invoering daarvan. In dit platform zijn het bedrijfsleven, de politiek, de overheid, de wetenschap en het maatschappelijk middenveld vertegenwoordigd. EPN verricht onderzoek, geeft publicaties uit en organiseert uiteenlopende bijeenkomsten, waaronder expertmeetings, seminars en congressen. Bureau EPN Postbus 16168 Telefoon: 070-4277622 2500 BD Den Haag Fax: 070- 3650598 www.epn.net e-mail:
[email protected] Directeur: drs. T. H. van der Maas Colofon Redactie:
drs. D. C. Zending, drs. J. Attema, drs. E.J. Kuiken Vormgeving: drs. E.J. Kuiken Druk: NashuaTec Farrington
