MEI 2016 |
JAARGANG 25 | NUMMER 2
Nieuwsbrief EEN UITGAVE VAN HISTORISCHE VERENIGING HAERLEM
In dit nummer o.a.: -Algemene Ledenvergadering -Presentatie Jaarboek -Koninklijke onderscheiding -Gesprek met nieuwe leden -Glas-in-loodramen Nieuwe Bavo -Nieuws van de werkgroepen -Haerlemse Boekenmolen -Agenda achterpagina Vroeg ontwerp voor de Toneelschuur, zijaanzicht (collectie Swarte). Joost Swarte met zijn kenmerkende en zelfontworpen bril met aanhalingstekens (copyright Swarte).
Actuele informatie, meer nieuws en artikelen op www.haerlem.nl
Kunst buiten de kantlijn
Interview met tekenaar Joost Swarte ‘Het potlood is de start van elke discipline’, zegt striptekenaar, ontwerper, typograaf en bouwkunstenaar Joost Swarte. Zijn bezigheden liggen zo ver uiteen, dat hij zich maar omschrijft als ‘creatieveling’. Begonnen op de vierkante centimeter van het papier, is zijn werkterrein inmiddels uitgebreid tot de hele stad. Wie oog heeft voor zijn tekenstijl herkent zijn hand overal in Haarlem. Hij tekende het ontwerp voor de Toneelschuur, werkte aan het Enschedéhof en ontwierp een glasin-loodraam voor de Bakenesserkerk. Bruidsparen die in het stadhuis het jawoord geven staan op een door hem ontworpen tapijt en krijgen als bruidsgeschenk van de gemeente een eveneens door hem ontworpen koffiestelletje. ‘Hier staat typografie, daar vervoer. De bovenste planken zijn oude stripmeesters, eronder staat eigen werk’, vertelt hij. Het is het bewijs van de veelzijdigheid van Swarte. Her en der hangen door hem ontworpen posters en staan miniaturen van door hem bedachte stripfiguren zoals Jopo de Pojo.
Zo zichtbaar als Swarte is in de stad, zo weggestopt zit zijn atelier in een onopvallend pandje in de Lange Lakenstraat. De ramen zijn geblindeerd met vloeipapier, de brievenbus is alleen vindbaar voor de postbode en wie binnen wil komen moet kloppen. Swarte trekt zich graag terug om zich te concentreren op zijn tekenwerk. Verwacht bij hem geen rommelig kunstenaarsatelier; in het interieur is de hand herkenbaar van de man die de term ‘klare lijn’ muntte. Zijn werkruimte is dus licht en open. In het midden staat een enorme tekentafel, waar een strip in wording ligt te wachten op voltooiing. De tekstballonnetjes zijn al geïnkt, maar de plaatjes moeten er nog bij getekend worden. Het zijn kleine kunstwerkjes op zich. Een zijmuur wordt compleet in beslag genomen door een boekenkast.
‘Architectuur heeft altijd een sterke aantrekkingskracht op mij gehad’ vertelt hij. ‘Ik ben begonnen met een studie industriële vormgeving in Eindhoven. Dat was toen nog erg gericht op de ideeën van het Bauhaus. Daar heb ik het beginsel van het ontwerpen geleerd. Het duurt daarbij alleen erg lang voordat je een verhaal hebt, dan kun je beter in de strips gaan.’ Hij richtte dus zijn eigen blad op, Modern lees verder op pagina 2
1
Colofon De Nieuwsbrief van de Historische Vereniging Haerlem verschijnt vier keer per jaar ISSN: 1570-4785 De vereniging is een culturele Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI) Website: www.haerlem.nl Verenigingszetel: De Hoofdwacht, Grote Markt 17 Postadres: Postbus 1105, 2011 BC Haarlem Secretaris: 06 46 54 09 92 e-mail
[email protected] Ledenadministratie: e-mail
[email protected] IBAN: NL89 INGB 0000 3778 82
Redactie: Frank-Michiel Boorsma, Peter Dammers (secretaris), Kees van der Jagt, Rob Strobel (hoofdredacteur) en Pieter Winters E-mail:
[email protected] Vormgeving: Tekst & Uitleg, Haarlem Druk: Nederlof, Cruquius
vervolg van pagina 1
Papier. Maar de architectuur liet hem niet meer los. ‘Door een gebouw te tekenen krijg je inzicht. Al tekenend denk je na. Over de stijl, over de organisatie en over hoe het beter kan. Dan ga je al richting ontwerpen. In de jaren zeventig was er veel belangstelling voor de architectuurstroming De Amsterdamse School uit de jaren twintig. Die belangstelling gebruikte ik ook in strips. Als je tekent kom je erachter waar de kern zit van die opvatting. Het is ook een soort honger naar kennis. Die moet voortdurend gevoed worden.’ De stap van papier naar realiteit was dus niet zo groot. Toen hij in 1995 werd gevraagd voor het ontwerp van de Toneelschuur had hij als enige werkelijke ervaring de verbouw van zijn eigen badkamer, waarvoor hij in zijn atelier tot op de centimeter nauwkeurig bouwtekeningen had zitten maken. Hij was direct enthousiast. ‘Ik heb een week bedenktijd gevraagd, maar nog dezelfde avond had ik de tekening
gemaakt.’ Hoe gewaagd destijds de opdracht was is niet te onderschatten. ‘Er is een jaar gewacht tot de bekendmaking dat een striptekenaar het ontwerp had getekend.’ Momenteel legt Swarte zich weer toe op het tekenen. ‘Ik bereid me nu voor op de Frankfurter Buchmesse in oktober. Verder ben ik adviseur bij de onlangs opgerichte uitgeverij Scratch en ben ik bezig met een boek waarin alle tekeningen covers die ik voor The New Yorker tekende zullen worden gebundeld. Ik ben nu 68 en dan is het de bedoeling dat je gaat nadenken wat je de komende tien jaar eigenlijk nog wilt doen. Als je echt nog ambities hebt, dan wordt het wel langzamerhand tijd om ze uit te voeren. Voorlopig houd ik me dus bij het tekenen.’ Dan, na een ogenblik nadenken: ‘Maar als er een interessant architectuurproject voorbijkomt, dan ben ik bang dat ik het niet kan laten.’
Boven: Vroeg ontwerp voor het Enschedéhof (collectie Swarte). Onder: Vroeg ontwerp voor de Toneelschuur, met zicht naar de ingang (collectie Swarte).
Pieter Winters, redactie
Mededelingen
Uit het bestuur maandag 23 mei 2016 een symposium onder de titel ‘Historische verenigingen: verleden, en toekomst’. Het symposium vindt plaats in de Janskerk van het NoordHollands Archief en start om 20.00 uur (inloop vanaf 19.30 uur). De entree is ¤ 5,-. Aanmelden kan via onze website, waar tevens het programma is te vinden.
Martin Busker geridderd Onze erevoorzitter, Bernt Schneiders, reikte op 26 april jl. in zijn rol van burgemeester van Haarlem aan Martin Busker een hoge Koninklijke onderscheiding uit. Martin werd benoemd tot ridder in de orde van OranjeNassau. Zijn verdiensten bij de restauratie van monumenten in de stad, waaronder de Janskerk en de Bakenesserkerk, werden breed uitgemeten. Lees ook het artikel op onze website. Symposium ‘Historische verenigingen: verleden, en toekomst?’ Ter gelegenheid van het afscheid van Peter van Wingerden als bestuurslid organiseert de Historische Vereniging Haerlem op
Uitnodiging presentatie Jaarboek Het bestuur nodigt u van harte uit om de presentatie van het Jaarboek 2015 van onze vereniging bij te wonen op woensdag 1 juni 2016 in Gebouw Seinwezen, Kinderhuissingel 1 te Haarlem om 17.00 uur. Uitnodiging Algemene Ledenvergadering Het bestuur nodigt u van harte uit voor de jaarlijkse Algemene Ledenvergadering op woensdag 22 juni 2016 in de Plebanie van de Katholieke Basiliek Sint Bavo, Emmaplein, Haarlem. De vergadering begint om 20.00 uur, de deur gaat open om 19.30 uur. De financiële jaarstukken 2015 en het jaarverslag 2015 worden gepubliceerd in het Jaarboek dat op 1 juni 2016 zal worden uitgebracht. Deze stukken met de agenda
2
alsmede de conceptnotulen van de algemene ledenvergadering van 2015 liggen in de vergaderzaal op 22 juni en vanaf 7 juni tijdens de openingsuren in De Hoofdwacht ter inzage. De hiervoor genoemde documenten zijn ook te vinden op onze website onder het hoofdje ‘Vereniging/ALV’. Herinnering betaling contributie 2016 Een aanzienlijk aantal leden heeft de contributie 2016 nog niet voldaan, zoals verzocht in de Nieuwsbrief van februari jl. Daarom een dringende oproep alsnog uw contributie over te maken. Voor 2016 bedraagt de contributie voor: - het individuele lidmaatschap ¤ 25,- het partnerlidmaatschap ¤ 37,50 - het jeugdlidmaatschap ¤ 12,50 U kunt natuurlijk altijd een groter bedrag (blijven) bijdragen, waarvoor wij u bij voorbaat hartelijk danken. Wij verzoeken u de contributie over te maken aan de Historische Vereniging Haerlem, IBAN: NL89 INGB 0000 3778 82, onder vermelding van uw naam en, zo mogelijk, uw e-mailadres en lidnummer.
Nieuwe glas-in-loodramen in de Nieuwe Bavo Aan de bestaande verzameling glas-in-loodramen in de Nieuwe Bavo naar ontwerpen van onder meer Jos Cuypers, Han Bijvoet en Anton Derkinderen is onlangs een nieuwe serie toegevoegd: zestien nieuwe ramen naar ontwerpen van Jan Dibbets (Afb. 1). Jan Dibbets is niet van huis uit glazenier. Dit werk heeft toch wel een duidelijke relatie met zijn andere werk, vooral bestaande uit fotografie en het met verf en andere materialen bewerken van fotocollages. Andere glas-in-loodprojecten van zijn hand zijn te vinden in Blois, Wijlre, Amsterdam, Ransdaal en Egmond. Ga ze vooral bekijken wanneer de zon schijnt; de lichtval is betoverend. Op twee aspecten wil ik in het kader van dit stukje nog speciaal ingaan vanwege de daarmee verbonden geschiedenis. In de eerste plaats vermeld ik de ramengroep in een zijbeuk aan de noordzijde van de kerk, die parallel loopt aan de Westergracht. De plebaan Hein Jan van Ogterop, de pastoor van de kerk, kwam op het idee juist op deze - lichtarme - plaats een relatie te leggen met een van de zwartste bladzijden uit de Haarlemse geschiedenis: het afvoeren van een groep van 179 Joden in de nacht van 25 1
op 26 augustus vanaf de Leidsevaart naar de spoorlijn aan de Westergracht van waaraf zij per trein zijn gedeporteerd (Afb. 2). Dit idee sprak de kunstenaar direct aan. Hij heeft in het vijflichtvenster beginregels weergegeven in Hebreeuwse letters uit het eerste Bijbelboek Genesis: ‘In het begin’ […] ‘Toen sprak God: “Er moet licht komen” ‘. Een briljant idee, op lumineuze wijze vormgegeven. Een ander aspect is het opvallende gebruik van letters. Deze ontleent hij aan een uniek alfabet dat ooit werd ontworpen en gebruikt door de middeleeuwse Duitse monnik Hrabanus Maurus die leefde van ca. 780 tot 856 (Afb. 3). Hij liet teksten na met opmerkelijk creatief gestileerde letters en creatieve lettercomposities van een heldere moderniteit, die 20ste-eeuws aandoen. Bij het schrijven van dit stukje heb ik dankbaar gebruikgemaakt van het boekje Lichtbeelden – Glas in lood van Jan Dibbets in de Nieuwe Bavo, Haarlem door Antoon Erftemeijer, uitgegeven door Spaar en Hout Haarlem, ISBN 978-908683-0558. Peter van Wingerden
2
1. Genesisraam 2. Gedachtenis Bavoschool 3. Kalligrafie van Hrabanus Maurus
3
Werkgroepen
Nieuws uit de werkgroep Gebouw en Omgeving Eind vorig jaar werden we verrast door de aankondiging dat zowel de voorzitter Ronald Fukken, vicevoorzitter Wiebe Damstra als secretaris Has Kuijpers dit voorjaar hun functie neerleggen. De termijn van de voorzitter zit er op en hij ambieert geen tweede termijn, de vicevoorzitter stopt vanwege de aankomende pensionering en de secretaris wegens teveel andere zaken die 2 ook haar aandacht vragen. Onmiddellijk is een klein groepje aan de slag gegaan om dit probleem te tackelen. De uitkomst is dat vanuit de werkgroep aan het bestuur van de vereniging wordt voorgesteld om Marcel van Heck tot voorzitter te benoemen (en lid van het AB). Verder zal Auke Douma het secretariaat op zich nemen. Later dit jaar zal in eigen kring nog naar een vicevoorzitter worden gezocht. Daarmee
is naar onze mening de continuïteit van de werkgroep gewaarborgd. De overgebleven leden van de werkgroep Parken en Groen zullen voorlopig aanschuiven bij de vergaderingen van Gebouw & Omgeving, gezien de omvang van de groep is deze voorlopig in ruste. Haarlem blijft voortdurend aandachtspunten 3 genereren voor de werkgroep Gebouw & Omgeving. Op dit moment wordt aandacht besteed aan de ontwikkelingen met Brinkman, de Koepel, omgeving Gonnetstraat en de Wijngaardtuin. Ook de Nota Erfgoed heeft de aandacht, wederopbouwkunst en het monumentenbeleid in het algemeen. Het gebied rond de Gonnetstraat wordt geherstructureerd met behoud van enkele markante panden. Maar ook zijn er plannen
3
voor een forse toren, waardoor aandacht verstandig is. Voor de Wijngaardtuin in de binnenstad (tussen de Jansstraat, Morinnesteeg en Smedestraat) wordt door de gemeente een beeldkwaliteitsplan opgesteld. Dit gebeurt in verband met de voorgenomen verkoop van het voormalige Kantongerecht aan de Jansstraat. De forse tuin ervan grenst aan de Wijngaardtuin en het Rijks Vastgoed Bedrijf wil dat een deel van de tuin bebouwd kan worden vanwege de hogere opbrengst van de verkoop van het pand. Met stadsbouwmeester Max van Aerschot is in februari over Brinkmann gesproken en zijn de opties verkend. Auke Douma, werkgroep Gebouw en Omgeving
Werkgroepen
‘Alle arme kinderen naar school!’ In het HRLM-tje - de Haarlem-glossy voor ouders met kinderen staat in het voorjaarsnummer een artikel met de intrigerende kop ‘Onder de plak in Haarlem’. Wat wordt hiermee bedoeld? We kennen allemaal de uitdrukking ‘onder de plak zitten’, maar waar komt dit vandaan?
echt van mening dat lijfstraffen bij de opvoeding hoorden. Pas eind 19e eeuw kwam meer de nadruk op belonen in plaats van straffen.
Speciale rondleidingen De leden van de werkgroep Jonge Muggen hebben gelukkig nog nooit ofte nimmer van een plak gebruik hoeven maken. Integendeel, zij hebben het beste met de Haarlemse jeugd Volgens het Genootschap Onze Taal is een plak een stok voor! Er zijn zelfs door hen speciaal voor kinderen met hun met aan het uiteinde een schijf. Er bestonden van deze schijf ouders en/of grootouders gratis rondleidingen opgezet over de verschillende soorten, dun of dik, rond of ovaal, glad of met tentoonstelling ‘Alle arme kinderen naar school!’ die deze zomer ingesneden ruiten, met gevlochten koperdraad of met scherpe in de Hoofdwacht is te zien. Op de zondagen van 29 mei, 26 puntjes. Waar diende deze schijf voor? De plak was in vroeger juni, 31 juli, 28 augustus en 18 september gaat de Hoofdwacht tijden een instrument van een onderwijzer of opvoeder om als al om 11.30 u. alleen voor hen open (dus vóór de normale straf een kind mee te slaan op de uitgestrekte handpalmen of openingstijd van 13.00 u.), en zullen leden van de werkgroep de knokkels. uitleg geven over wat er allemaal op de tentoonstelling is te zien. Straffen was heel lang heel gewoon. Niet alleen slaan met Plak Suggestie: vraag na afloop van het bezoek naar de speurtocht de plak (Afb), maar het geven van een draai om de oren en ‘Leer mij Haarlem kennen!’ en ga samen met de kinderen eens billenkoek (slaan met een roe op de billen), het laten dragen de oude binnenstad in! van ezelsoren of het gooien met de pechvogel, het hoorde er allemaal bij. Een andere akelige straf was het schandbord. Dit zwarte Aanmelden via
[email protected] mag, maar is niet bord, dat werd gebruikt bij liegen, plagen, stelen of onbeleefd zijn, noodzakelijk. moest om de nek worden gehangen en in het dorp worden gedragen. Zo kon iedereen zien, dat je iets verkeerds had gedaan. Straffen Marjorie Vroom, werkgroep Jonge Muggen werden gerechtvaardigd vanuit de Bijbel, en men was bovendien ook
Elisabeth’s Gasthuispoortje gerestaureerd dankzij SGVH De SGVH is ingesprongen om de gemeente te helpen bij de restauratie van één van de belangrijkste historische poortjes van Haarlem: dat van het St. Elisabeth’s Gasthuispoortje in het Groot Heiligland. Het ging ons aan het hart toen er wel steigers verschenen voor het Haarlem Museum en het naastgelegen ABC Architectuurcentrum Haarlem en niet voor het aansluitende St. Elisabeth’s Gasthuispoortje, in onze ogen een museum op straat. Wij hebben een verzoek ingediend bij de Stichting Elisabeth van Thüringenfonds. Deze stichting komt voort uit het meer dan 400 jaar oude Elisabeth of Groote Gasthuis in Haarlem, het voormalige gemeentelijk ziekenhuis. Gelukkig vonden wij hier gehoor voor ons verzoek voor een subsidie om het poortje weer in zijn oude glorie te herstellen. Oude glorie betekent voor ons het poortje restaureren, de afbeeldingen weer polychromeren en de vergane teksten weer terugbrengen. Een monumentenaanvraag hebben wij hiervoor al ingediend en bij het ter perse gaan van deze
Nieuwsbrief hopen wij gestart te zijn met de restauratie. We hebben natuurlijk nog wat ambtelijke hobbels te nemen voor het zover is, maar dat moet geen probleem zijn. Restauraties Verder willen we starten om de gevelstenen in de Omvalspoort ‘Het anker bij de Kat’ en ‘De Haan’ ook weer te polychromeren. Het eerste positieve gesprek met de eigenaar van de panden heeft al plaatsgevonden. Hierna willen we de Houtmarkt op om de gevelreclame ‘* BEEMSTER * & * PURMER *’ te laten aanbrengen, ook dit wil de eigenaar graag. Even verderop is het de bedoeling om de ‘Vergulde Bootshaken’ er ook weer zo uit te laten zien. Nieuw bezit Dan hebben we de mooie toezegging gekregen van woningbouwvereniging Ymere dat wij de voor ons ontbrekende tweede gevelsteen ‘Het Wapen van Haarlem’ uit de Kleine Houtpoort krijgen. Momenteel zit lees verder op pagina 5
4
vervolg van pagina 4
deze ingemetseld in de Voorhoutstraat 20. De eerste steen uit de poort ‘Het Wapen van Holland’ kregen wij al in 2011 van een bevriende aannemer en die steen staat nu al vanaf die tijd in ons verenigingsgebouw. Het zichtbaar en onder de aandacht houden van zo’n steen heeft dus wel degelijk een goede invloed. Een ander ziet dat je serieus omgaat met de voorwerpen die je krijgt. Nu gaan we kijken of we deze stenen ook zichtbaar kunnen laten plaatsen zo dicht mogelijk bij de plaats waar vroeger de Kleine Houtpoort heeft gestaan. Martin Busker, Stichting Geveltekens Vereniging Haerlem Het wapen van Haarlem uit de Kleine Houtpoort
Wie helpt ons zoeken naar wederopbouwkunst? Haarlem heeft veel kunstwerken aan gebouwen en soms ook in gebouwen. Veel daarvan is bekend en goed vastgelegd, vaak bij de gemeente, maar soms zijn deze kunstwerken alleen in kleine kring bekend. Dat geldt vooral voor de zogenaamde ‘wederopbouwkunst’; kunstwerken van na 1945 die vaak tot stand zijn gekomen door de 1-procents regeling, waarbij 1% van de bouwsom besteed moest worden aan kunst die geïntegreerd werd in de nieuwbouw. Een deel van deze kunst staat onder druk. Sommige voorbeelden ervan zijn alweer gesloopt (het werk van Henk Tieman in het voormalige AWVN-gebouw aan de Leidsevaart 594), andere worden ingrijpend verbouwd, waarbij niet altijd even zorgvuldig met de aanwezige kunst wordt omgegaan (het kunstwerk van Hans Wiesman dat stond aan de Oudeweg 8) (Afb. 1). De plastieken en schilderingen van Levinus Tollenaar en Hans Wiesman in LTS Sint Petrus aan de Berlagelaan konden in 2013 op het nippertje gered worden en verwerkt in het nieuwe ontwerp van SlangenHulsker architecten. Momenteel is veel te doen over het gevelwerk ‘Ode aan de bakker’ van Levinus Tollenaar in de muur van de bakkersfabriek van Vermaat in Haarlem-Noord, waarvoor de plannen nog onduidelijk zijn. Als sloop onvermijdelijk is, dan proberen we een andere plek te vinden. Aan de gevel van het gemeentelijke gebouw Raakspoort kunt u bijvoorbeeld het ‘Scheppingsverhaal’ uit het gesloopte pand van Johan Enschedé in de Lange Begijnestraat terugvinden (Afb. 2).
Enorm veel voorbeelden zijn te vinden op de site van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed: http://cultureelerfgoed.nl/sites/ default/files/publications/monumentalekunst.pdf. Andere voorbeelden, zie afb. 3 en 4. De werkgroep Gebouw & Omgeving en de Stichting Geveltekens slaan de handen ineen en gaan samen een inventarisatie maken van alle nog bestaande ‘wederopbouw- en monumentale wandkunst’. Martin Busker van de Stichting Geveltekens heeft de gegevens van bijna alle oudere kunst aan en bij gebouwen opgeslagen in een groot bestand, maar daarin ontbreekt nog grotendeels de wederopbouwperiode. Nu deze periode steeds belangrijker wordt, wil hij dat ook graag vastleggen. Daarbij kunnen de leden van de Historische Vereniging Haerlem helpen. Wij vragen u om overal waar sprake is van IN- en AAN- of OP gebouwen toegepaste kunst en kunstvormen aan ons te melden. Wij kunnen alle gegevens gebruiken over beelden, glas-in-loodramen, glasappliqué, bijzonder metselwerk, bewerkt stucwerk, schilderkunst, keramieken, betonwerk, tegelwerk, natuursteen mozaïek en nog veel meer. Het is de bedoeling om documenten te maken waarin we alle gegevens verzamelen van het gebouw en de toegepaste kunst. Maar daar hebben wij uw hulp bij nodig, dus als u iets weet, mail ons dat dan naar
[email protected]. Bij voorbaat dank! Gerard Moolenaars en Martin Busker
5
1. Het kunstwerk van Hans Wiesman, voorlopig nog niet onder dak…
2. Onderdeel van het ‘Scheppingsverhaal’ aan de Raakspoort
3. Van Zeggelenplein
4. Bakenessergracht 76-78
Interview
De erfgoedbewaarders voor de toekomst Het ledenaantal van de Vereniging Haerlem slinkt. Ten onrechte natuurlijk. Daarom in deze rubriek een voorstelronde. Wie zijn onze leden eigenlijk en wat doen ze? Wat dragen ze bij aan de stad en welke verhalen hebben ze te vertellen? Vandaag deel 2: wethouder Jeroen van Spijk en beleidsmedewerker Margot Haasdonk van de gemeente Haarlem. Naam: Jeroen van Spijk Leeftijd: 42 Geboorteplaats: Stadskanaal Beroep: wethouder van onder meer ruimtelijke ontwikkeling en monumenten Lid van Vereniging Haerlem per: zo snel mogelijk Naam: Margot Haasdonk Leeftijd: 64 Geboorteplaats: Den Haag Beroep: beleidsmedewerker voor erfgoed, monumenten en duurzaamheid Lid van Vereniging Haerlem per: volgend jaar ‘Wacht even, ik moet nog even iets op facebook zetten’, zegt wethouder Jeroen van Spijk als Margot Haasdonk en de interviewer zijn voorname werkvertrek in het stadhuis op de Markt binnenkomen. Hij zit wat onderuitgezakt in één van de vier antieke stoelen die rond een lage koffietafel staan. De kussens zijn versleten, maar de stoelen zitten zo lekker dat hij ze wil laten restaureren. Terwijl hij verder tikt vertelt hij over de schilderijen aan de muur en over de lichtbakken aan het plafond die hem een doorn in het oog zijn. ‘Liever zie ik iets dat hier beter past en duurzame led-verlichting heeft.’ Eigenlijk komt deze rubriek wat te snel voor dit duo. Jeroen van Spijk, tot 2014 onder meer wethouder in Amsterdam-Oost, zweert dat hij zo snel mogelijk lid wordt van de vereniging: ‘ik heb het foldertje al in mijn postvakje’. Margot Haasdonk is evenmin lid: ‘ambtelijk vond ik het prettiger om het gescheiden te houden, maar je weet
waar mijn hart ligt. Volgend jaar ga ik met pensioen, dan mag je mij bijschrijven’. Het gesprek komt al snel op de ruimtelijke kwaliteit. Die kan best wat beter, hoe mooi Haarlem ook al is. Enerzijds moet de verbetering voortkomen uit de transformatieprojecten van de ‘katapult’, de gebieden Brinkmanncomplex, Koepelgevangenis, Nieuwe Energie en het Slachthuisterrein die toevallig in katapultvorm over de stad verdeeld zijn. Anderzijds gaat het over het beter zichtbaar maken van de binnenstad. Van Spijk: ‘We hebben een prachtige monumentale binnenstad, maar die is wel verstopt. Daarom moeten de toegangswegen beter aan gaan sluiten bij de kwaliteit van de binnenstad.’ Zo zou onder meer de Amsterdamsevaart wat meer allure mogen krijgen. ‘De uitdaging is om dat creatief te doen en dus de monumenten van de toekomst te bouwen’, vult Haasdonk aan. ‘Hoogwaardige nieuwbouw geeft een boost aan de omgeving zodat je je rendement wel weer terughaalt.’ ‘Ben je al op de hoogte van de digitale erfgoedkaart?’, vraagt Van Spijk. Hij pakt zijn iPad en vertelt enthousiast over de ontwikkeling ervan, waarmee Haarlem in
Nederland voorop loopt. Op deze voor iedereen toegankelijke stadskaart valt tot op perceelniveau in te zoomen. Er is op te zien waar leidingen lopen en waar lantaarnpalen staan, maar ook het erfgoed gaat er onderdeel van uitmaken. ‘Wat ik zou willen is dat je van een monumentaal pand kunt zien wat het bouwjaar is en wie de architect. Op die manier is de kaart ook toeristisch gezien interessant. Wat nog mooier zou zijn, is als het ook een social media-element krijgt en je historische documenten zou kunnen toevoegen. Bijvoorbeeld als je op zolder een oud huurcontract vindt. Die kun je dan uploaden en zo de geschiedenis makkelijker bewaren. Nieuwe bewoners kunnen die geschiedenis bekijken waardoor zo’n gebouw meer ziel krijgt en het stimuleert mensen om zich te verdiepen in waar ze wonen.’ De erfgoedkaart is onderdeel van het project kernregistratie erfgoed, in gang gezet om het erfgoed beter in de ruimtelijke plannen op te kunnen nemen. Het is ook een mooi voorbeeld van de plannen rond de Omgevingswet. ‘Over een aantal jaar is de gemeente verplicht om zoveel mogelijk informatie via open data te delen met de bevolking’, zegt Haasdonk. ‘De burger kan op een overzichtelijke manier veel informatie raadplegen en de lokale overheid krijgt meer ruimte om zelf in te vullen.’ Dat betekent
Deel uit de digitale erfgoedkaart met in groen de Bolwerken, in blauw het Kenaupark en in oranje panden met beschermde gevelbeelden (in de zwart-wit versie zijn de kleuren niet voldoende herkenbaar). lees verder op pagina 7
6
vervolg van pagina 6
onder meer dat één omgevingsplan de verschillende bestemmingsplannen gaat vervangen. Het nieuwe digitale systeem helpt bewoners en ondernemers om te zien welke historische waarden beschermd zijn bij hun pand. En de verantwoordelijkheid komt meer bij de burgers te liggen, hoewel monumenten nog wel aparte zorg nodig hebben. Haasdonk: ‘Toen er vanuit Den Haag een goede subsidieregeling kwam voor zonnepanelen, stond de volgende dag een rij op de stoep. Het kwam voor dat de monumentenmensen vervolgens zeiden ‘nee, kan niet’. Dat is dus heel naar. Nu vergaart de gemeente zelf de informatie. Als het dan niet mogelijk is om zonnepanelen op een
monumentaal huis te plaatsen, wat zijn dan de alternatieven?’ Het verduurzamen van die grote voorraad monumentale gebouwen is een grote zorg van de gemeente, aangezien het grootste deel niet in haar bezit is. Daarom wordt voorlichting gegeven en er worden controles uitgevoerd, maar er zijn ook problemen zoals het vinden van geschoold personeel en het overtuigen en stimuleren van eigenaren. Haasdonk: ‘Het is belangrijk dat eigenaren erbij stilstaan dat zij een renovatie op een goede manier laten uitvoeren. Er kunnen bijvoorbeeld enorme vocht- en schimmelproblemen ontstaan in een huis
dat van oudsher een natuurlijke ontluchting heeft. Uiteindelijk moeten bezitters van monumenten beseffen dat ze de erfgoedbewaarders zijn voor de toekomst.’ Tenslotte, voor hij weer op werkbezoek moet, wil Van Spijk nog aanstippen dat hij erg blij is met de ‘constructieve’ overleggen en de goede ambtelijke samenwerking met de werkgroepen van de vereniging Haerlem. En hij kijkt nu al uit naar het verschijnen van het pleinenboek. ‘Hoe meer informatie je hebt, hoe meer dat helpt om de kwaliteit van de stad te verhogen.’ En weg is hij. Pieter Winters, redactie
Uit de Haerlemse boekenmolen ‘Lichtbeelden’ van Antoon Erftemeijer Begin maart 2016 vond in aanwezigheid van Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Beatrix de feestelijke afsluiting plaats van de restauratie van het middenschip van de Kathedrale Basiliek Sint Bavo. De totale restauratie is nog niet voltooid, zo krijgen de torens nog een opknapbeurt. Tijdens de restauratie zijn in totaal zestien nieuwe glas-in-loodramen van kunstenaar Jan Dibbets (1941) en Glasatelier Hagemeier uit Tilburg in het middenschip aangebracht. Bij Uitgeverij Spaar en Hout is ter gelegenheid hiervan ‘Lichtbeelden’ van de hand van Antoon Erftemeijer verschenen. U komt van alles te weten over dit bijzondere glas-in-loodproject en de wijze van productie hiervan en verder meer over het werk van Jan Dibbets. Lees ook het artikel van Peter van Wingerden over dit onderwerp elders in deze Nieuwsbrief. Deze publicatie (inclusief fraaie afbeeldingen) van 112 pagina’s is voor ¤ 20,00 verkrijgbaar in de winkel van het KathedraalMuseum in de Nieuwe Bavo aan de Leidsevaart maar ook bij Boekhandel De Vries in de binnenstad. ‘Het hofje’ van Willemijn Wilms Floet Op 9 april 2016 werd bij Athenaeum Boekhandel onder grote belangstelling het boek ‘Het hofje. Bouwsteen van de Hollandse stad 1400-2000’ gepresenteerd. Hierin beschrijft bouwkundige Willemijn Wilms Floet uitgebreid deze oude woonvorm. Rond 1400 ontstond deze bouwwijze die zowel wat betreft opzet bijzonder was (huisjes rond een gesloten middenterrein) als ook gezien de maatschappelijke achtergrond (voortkomend uit liefdadigheid van vermogende stadgenoten). De auteur laat aan de hand van foto’s en (bouw)tekeningen zien hoe deze bouwstijl zich binnen de muren van de stad kon ontwikkelen en handhaven. In Haarlem zijn we er natuurlijk zeer bekend mee en trots op maar we komen de hofjes in meer steden tegen, vooral in Noord- en Zuid-Holland en ook in België. In ‘Het Hofje’ wordt de algemene geschiedenis van hofjes behandeld. Aangezien we er in onze stad zo vertrouwd mee zijn, is het ook een prima naslagwerk voor liefhebbers van de Haarlemse historie. Uitgegeven door Vantilt en voor ¤ 24,95 te koop bij o.a. Athenaeum Boekhandel aan de Gedempte Oude Gracht.
7
‘Wakend over God’ van Joost Zwagerman Groot waren schrik en verdriet toen op 8 september 2015 schrijver en dichter Joost Zwagerman geheel onverwachts overleed. In 1963 in Alkmaar geboren, woonde en werkte hij eerst in Amsterdam maar sinds enkele jaren in Haarlem en we hoopten dat hij zich hier thuis zou gaan voelen. Het liep helaas anders. De dichtbundel ‘Wakend over God’ is zijn laatste werk en postuum uitgegeven. Hierin 48 gedichten over geloven en sterven, de worsteling met God en geloof, herinneringen aan zijn jonge jaren. Vele recensenten hebben hier hun gedachten over laten gaan, was er al een toespeling op het zelfgekozen einde? Het is moeilijk te zeggen. Het is geen titel over de Haarlemse historie maar wel van de hand van een nieuwe en te jong gestorven inwoner van onze stad. Uitgegeven door Hollands Diep en verkrijgbaar voor ¤ 19,99 bij onder meer Kennemer Boekhandel aan de Kleverparkweg. Frank-Michiel Boorsma
Agenda Aanmelding voor de hieronder vermelde activiteiten via onze website www.haerlem.nl of de voicemail van de excursietelefoon T 06 37 36 14 59, tenzij in de aankondiging anders vermeld. Voor overige contacten kunt u een e-mail sturen aan
[email protected]. Betalingen gaarne op onze bankrekening NL 89 INGB 0000 3778 82 onder vermelding van de activiteit. Kijk voor eventuele wijzigingen op de website en let op berichten in uw mailbox! Indien verwezen wordt naar een vorige Nieuwsbrief kunt u deze ook terugvinden op de website. Mei Maandag 23 mei 2016 Afscheidssymposium Peter van Wingerden Het symposium heeft de titel ‘Historische verenigingen: verleden, en toekomst?’ Het vindt plaats in de Janskerk van het NoordHollands Archief en start om 20.00 uur (inloop vanaf 19.30 uur). De entree is ¤ 5,-. Aanmelden als bovenvermeld. Zaterdag 28 mei 2016 Lezing en rondleiding Begraafplaats Kleverlaan Margreeth Pop verzorgt een lezing in het Mausoleum van de begraafplaats. Aanvang van de lezing 10.30 uur. Na de lezing volgt een rondleiding. Rond 12.15 uur is de rondleiding afgelopen. Entree ¤ 3,50; voor leden van de Vereniging Haerlem ¤ 2,50. Aanmelden als bovenvermeld. Maandag 30 mei 2016 Historisch Café ‘Het Brederodejaar: ridders en ruïnes’ Het Historisch Café staat in het teken van het Brederodejaar. Lieuwe Zoodsma, directeur van het Noord-Hollands Archief, houdt een lezing over de Ruïne van Brederode in Santpoort-Zuid. Aansluitend geeft historica Carly Misset een lezing over de familie Van Brederode. Het trio Bijlsma2Hooglugt zingt gedurende het programma toepasselijke historische
liederen. Marius Jaspers, hoofdredacteur van de weblog Raarlems Dagklad, sluit de avond af met een gesproken column. U bent welkom vanaf 19.30 uur, aanvang 20.00 uur. Voor aanmelden en verdere informatie zie de website van het Noord-Hollands Archief. Juni Woensdag 1 juni 2016 Presentatie Jaarboek Vereniging Haerlem U bent welkom bij de presentatie van het Jaarboek 2015 van onze vereniging in Gebouw Seinwezen, Kinderhuissingel 1 te Haarlem om 17.00 uur. Zaterdag 4 juni 2016 Jaarexcursie Velsen en IJmuiden In het kader van het Brederodejaar bezoeken we de Engelmunduskerk, waar koster Anton Bresser ons zal rondleiden en waar de heer Fred Meulenbelt een presentatie zal verzorgen over de toren van de Engelmunduskerk door de eeuwen heen. Mevrouw Conny Braam, journalist en schrijfster van o.a. ‘De woede van Abraham’, zal ons vertellen over het graven van het Noordzeekanaal. Na de lunch gaan we het Visserijmuseum bezoeken, waar we worden rondgeleid door gidsen, die zelf in de visserij en aanverwante zaken hebben gewerkt. Het programma wordt afgesloten met een rondvaart langs de sluizen en havens van IJmuiden en een stukje de zee op. Er zit dus wel een boot in het programma, maar niet helemaal op de manier zoals wij dat voorstelden in januari. In principe gaat u met eigen vervoer naar Velsen, parkeren is geen probleem. Bij aanmelding zult u een vraag krijgen of u eventueel bereid bent passagiers mee te nemen of dat u graag zou willen meerijden. Wij verzorgen dan het logistieke puzzeltje. Ook vragen we bij aanmelding of u wilt deelnemen aan een gezamenlijk diner. Mede omdat er geen lange reizen nodig zijn hebben we nog geen afsluitend maal geprogrammeerd. U wordt om 10.15 uur verwacht bij de Goede Herderzaal van de Engelmunduskerk
Prijsvraag – Gezien in Haarlem Gezien het beperkte aantal inzendingen zetten wij deze rubriek niet voort. Oplossing prijsvraag uit de Haerlem Nieuwsbrief van februari:
en het dagprogramma eindigt om 17.00 uur op de kade in IJmuiden. Maximum aantal deelnemers 50 personen. Kosten ¤ 45,- per persoon, te voldoen bij aanmelding. Graag opgeven voor 27 mei 2016. Woensdag 22 juni 2016 Algemene Ledenvergadering De jaarlijkse Algemene Ledenvergadering vindt plaats op woensdag 22 juni in de Plebanie van de Katholieke Basiliek Sint Bavo, Emmaplein, Haarlem. De vergadering begint om 20.00 uur, de deur gaat open om 19.30 uur. Zie voor verdere bijzonderheden de uitnodiging van het bestuur elders in deze Nieuwsbrief. T/m september Van zaterdag 30 april t/m zaterdag 24 september 2016 Tentoonstelling in De Hoofdwacht: Alle arme kinderen naar school! De tentoonstelling die onze vereniging dit jaar organiseert staat in het teken van het onderwijs tijdens de economische achteruitgang in de tweede helft van de achttiende en de eerste helft van de negentiende eeuw. Daarin is te zien hoe het stadsbestuur het sociale verval met het stichten van armenscholen probeerde tegen te gaan: Alle arme kinderen naar school! Wie meer wil weten over het reilen en zeilen van deze stadsscholen kan van zaterdag 30 april tot en met zaterdag 24 september de tentoonstelling bezoeken in De Hoofdwacht, Grote Markt 17, op de hoek van de Grote Markt en de Smedestraat. De Hoofdwacht is in die periode geopend van vrijdag tot en met zondag van 13.00 tot 17.00 uur. Kinderen kunnen met hun ouders een bezoek brengen aan de tentoonstelling, op de zondagen 29 mei, 26 juni, 31 juli, 28 augustus en 18 september. Zij kunnen zich opgeven op
[email protected]. De Hoofdwacht is op deze dagen speciaal voor hen geopend vanaf 11.30 uur. Bij de tentoonstelling hoort een boekje dat u daar kunt aanschaffen. Meer informatie op onze website.
Ik leun tegen het beeldje van de bekende Haarlemse schrijver ..... Godfried Bomans ….. terwijl ik deze foto maak en sta in de ..... Wijngaardtuin ..... . De boekenbon is gewonnen door Arjan Vink.
8
