NIEUWSBRIEF VAN DE PROVINCIALE KERK EN ISRAËL-WERKGROEP OVERIJSSEL-FLEVOLAND

NIEUWSBRIEF VAN DE PROVINCIALE KERK EN ISRAËL-WERKGROEP OVERIJSSEL-FLEVOLAND

Beste ontvanger van onze nieuwsbrief! In deze nieuwsbrief aandacht voor de Holocaust Memorial Day op 27 januari 2016. We vroegen ditmaal collega Otto Mulder uit Almelo een tekst voor ons te schrijven. Anders dan voorgaande jaren ontbreken liturgische suggesties, maar verder staat het u vrij de tekst te gebruiken als bron van inspiratie of – al dan niet ingekort – te publiceren in uw kerkblad. Ook is het goed melding te maken van het resultaat dat onze 'Psalmenbrief' sorteerde. In die brief (september 2014) ging het over het wegvallen van de aanduiding 'Psalm' waar het de eerste 150 liederen betreft in het nieuwe 'Liedboek. Zingen en bidden in huis en kerk'. Wij betreurden dit wegvallen. Na uw reacties verzameld te hebben, stuurden we ze met een begeleidend schrijven (11 maart 2015) naar de Werkgroep Eredienst en Kerkmuziek van de Protestantse Kerk in Nederland. Op 13 april kregen we een uitvoerige antwoordbrief van mevrouw Eveline van Staalduine-Sulman, universitair hoofddocent Oude Testament aan de Vrije Universiteit en lid van de Werkgroep Eredienst en kerkmuziek. Hoewel ook Kerkinformatie aandacht aan de zaak besteedde en de brief van mevrouw Van Staalduine-Sulman inmiddels in de vorm van een artikel geplaatst werd in het septembernummer van het Magazine Woord & Dienst1, nemen wij de tekst van de antwoordbrief graag mee in deze aflevering van onze Nieuwsbrief. Het is o.i. een behartenswaardige brief, die nauwkeurige lezing alleszins waard is. En voorts proberen wij – zoals in voorgaande Nieuwsbrieven – u op de hoogte te houden van zoveel mogelijk cursussen en bijeenkomsten van PKN-gemeenten in Overijssel en Flevoland betreffende Kerk & Israël.

Met een vriendelijke groet, Reinier Gosker (voorzitter KIOF)

1 Woord & Dienst, Opiniërend magazine voor protestants Nederland, jaargang 64, nummer 9 1

Antwoordbrief Werkgroep Eredienst en Kerkmuziek

Geachte leden van de werkgroepen Kerk en Israël, In uw brief van 11 maart 2015 spreekt u uw bezorgdheid uit over de aanduiding ‘lied’ voor de psalmen in de nieuwe berijming in het Liedboek. Zingen en bidden in huis en kerk. U geeft daarbij twaalf argumenten en waarschuwt voor vier gevolgen, als het woord ‘psalm’ verdwijnt en door ‘lied’ zal worden vervangen – niet alleen in het Liedboek, maar juist ook in de eredienst. Hoewel de werkgroep Eredienst niet verantwoordelijk is voor het Liedboek, willen wij wel ingaan op uw zorg omtrent de woorden ‘psalm’ en ‘lied’ in de eredienst. Psalmen in het Liedboek U merkt terecht op dat het woord ‘lied’ opgang doet bij het gebruik van het nieuwe liedboek, waarschijnlijk omdat er tussen de berijmde psalmen ook andere liederen staan die niet als psalm worden aangeduid en omdat de nummering in het nieuwe liedboek doorgaat na de 150 berijmde psalmen. Dit wekt de indruk dat alles in het Liedboek met ‘lied’ kan worden aangeduid. Het Liedboek zelf geeft daar niet direct aanleiding toe. Ten eerste beginnen de eerste 150 items met een pagina die de titel ‘Psalmen’ draagt (pag. 9) en ten tweede worden alle berijmde psalmen in de subtitel aangeduid met het woord ‘psalm’. Zo is ‘Gezegend hij, die in der bozen raad’ aangeduid als ‘Psalm 1’ (pag. 11). De psalmen zijn er dus nog, en de aanduiding ‘psalm’ is dus ook nog ruimschoots aanwezig in het nieuwe liedboek. Uw twaalf argumenten gaan echter grotendeels in op de aanwezigheid van de psalmen, niet op de aanduiding in de eredienst. Uw eerste twee argumenten zijn bijvoorbeeld: ‘De psalmen staan voor Israël’ en ‘De Levieten beginnen hun dienst in de tempel met een psalm’. Deze argumenten lijken te suggereren, dat het Liedboek helemaal geen psalmen meer aanbiedt, maar niets is minder waar. De psalmen – al staat het woord ‘psalm’ nu in de ondertitel – zijn nog steeds berijmingen van de oudtestamentische psalmen die inderdaad door de Levieten werden aangeheven in de tempeldienst en ook in de synagogen gebeden worden. We staan – ook in het nieuwe Liedboek – nog steeds op de schouders van Israël, om uw tiende argument te citeren. En, in tegenstelling tot veel liedboeken in buitenlandse kerken, heeft het nieuwe Liedboek nog steeds alle 150 psalmberijmingen! De naam ‘psalm’ Het gaat dus niet over de aan- of afwezigheid van de psalmen in het nieuwe Liedboek, maar om de aanduiding in de liturgie. Traditioneel heten deze 150 gedichten ‘psalmen’, zowel in onze Bijbelvertalingen als in onze psalmberijmingen en liturgische geschriften, zoals het Dienstboek. In zoverre is het woord ‘psalm’ inderdaad verbonden met de 150 gedichten uit het Hebreeuwse Bijbelboek Psalmen. Zelfs bij het artikel ‘Psalm’ op Wikipedia wordt het zo omschreven. Toch is dat niet het enige wat gezegd kan worden over de aanduiding ‘psalm’. De aanduiding is namelijk niet afkomstig uit de Hebreeuwse Bijbel, maar uit de Griekse vertaling daarvan. In het Hebreeuws heet het Bijbelboek Tehillim, wat zoiets als ‘lofzangen’ betekent. De Griekse titel van het boek, Psalmoi, is een vertaling van het Hebreeuwse mizmor en verwijst naar liederen die met een snarenspel worden gezongen (zie Psalm 3:1). In die zin zit er al een verschil tussen de synagogale benaming van nu en de kerkelijke. Bovendien hebben de psalmen in de Hebreeuwse Bijbel onderling ook weer verschillende benamingen. Heet Psalm 3 mizmor, een ‘psalm bij snarenspel’, Psalm 17 heet tefilla, een ‘gebed’, en Psalm 45 heet – jawel – shir, een ‘lied’. Het woord ‘lied’ is dus Bijbels en niet direct een neerbuigende aanduiding van een ‘clublied’ (uw argument 4). Alles overziend zou je je toch kunnen afvragen: wat maakt de naam nog uit? Teken van de tijd? Voor u maakt de naam wel degelijk uit, omdat u aan de term ‘psalm’ meer dingen verbindt dan de oorspronkelijke (lied met snarenspel) of de traditionele (vertaling of berijming van een van de 150 Bijbelpsalmen) betekenis. U verbindt de naam met de onopgeefbare verbondenheid met het volk Israël, met de joodse liturgie als basis voor de onze, 2

met de veelvuldige citaten van Jezus uit het Psalter. Het verdwijnen van de aanduiding ‘psalm’ zou dan samenhangen met het verlies van het historische besef, dat Israël aan de basis staat van ons bestaan als kerk en dat de Hebreeuwse Bijbel aan de basis staat van ons Nieuwe Testament. Om met de laatste reactie van M. Grashoff te spreken: het lijkt alsof we nu eb hebben in de getijden van waardering voor Israël (vloed) en afwijzing (eb). Ik vraag echter me af of dit het mindere gebruik van de term ‘psalm’ ook daadwerkelijk samenhangt met een mindere waardering voor Israël. Ik ken gemeenten die veel psalmen zingen en waar ik weinig merk van enige verbondenheid met het huidige joodse volk. Ik ken gemeenten die weinig tot niets met psalmen hebben en zichzelf zeer verbonden voelen met Israël en dat ook op allerlei manieren tot uiting brengen. Bovendien denk ik dat de voorzichtigheid van het Liedboek om de 150 berijmingen niet de hoofdtitel ‘psalm’ mee te geven ook kan zijn ingegeven door een evenwichtige kijk op de verhouding tussen christendom en jodendom. U verwoordt zelf, dat we de psalmen ‘als het ware van Israël in bruikleen gekregen’ hebben ‘zonder ooit om toestemming te hebben gevraagd’ (argument 3). Ik vind dat wat scherp geformuleerd. Zelf zou ik eerder zeggen, dat wij de psalmen in de Griekse vertaling aangereikt gekregen hebben van Israël. Maar inderdaad, we hebben ze niet zelf verzonnen of gedicht. En dat maakt mij nu net iets voorzichtiger om de berijmingen simpelweg ‘psalm’ te noemen. Het zijn – om met de reactie van Sybrand van Dijk te spreken – bewerkingen van de Bijbelpsalmen, zelfs bewerkingen waarin soms christelijke theologie in doorklinkt. Ze zijn lichtjes aangepast aan de christelijke liturgie. Ik zal daarvan vier voorbeelden noemen uit de nieuwe berijming: 1. In Psalm 23:2 staat ‘nachtmaal der genade’, een verwijzing naar het avondmaal (zoals Lied 23b het heeft over ‘brood en wijn’) en bepaald geen letterlijke vertaling van de maaltijd die God voor de dichter aanricht. 2. In Psalm 25:2 staat de combinatie ‘Woord en Geest’, een typisch protestantse combinatie van woorden. 3. In Psalm 53:5 wordt gevraagd om ‘een keer in ’t aards bestel’, terwijl het Bijbelvers vraagt om een keer in Israëls lot. Hier wordt de tekst veralgemeniseerd, zodat de christelijke gemeente er ook iets mee kan. 4. In Psalm 105:3 wordt gedicht: ’t Verbond met Abraham zijn vrind bevestigt Hij van kind tot kind. Daarna pas worden Isaak en Jakob genoemd in couplet 4. Ook hier wordt eerst het algemene genoemd om het voor de christelijke liturgie geschikt te maken, terwijl de Bijbeltekst direct van Abraham overschakelt op Isaak en Jakob. De afstand tussen de Psalmen uit de Hebreeuwse Bijbel en de berijmingen in het Liedboek komt misschien wel heel terecht tot uiting in het feit dat het woord ‘psalm’ in de subtitel staat, en niet in de hoofdtitel. Verbondenheid Doen we de verbondenheid met Israël – en dan laat ik even in het midden of dit het historische, godsdienstige of politieke Israël is – tekort als wij de psalmberijmingen niet meer ‘psalmen’ noemen? Laten we eerst in alle nuchterheid constateren dat die verbondenheid niet alleen afhangt van het woord ‘psalm’. Die verbondenheid staat in heel het Nieuwe Testament geschreven en is voor iedereen die de geschiedenis ook maar een beetje kent, vanzelfsprekend. Als het van de aanduiding ‘psalm’ afhangt, dan hangt de verbondenheid met Israël wel aan een heel dun draadje. Ook in de liturgie is die verbondenheid op meer manieren te zien. Eerst door de traditie te beginnen met een psalmtekst en een berijmde psalm – zo in heel het Dienstboek aangegeven. In veel gemeenten worden de Tien Geboden gelezen, of een samenvatting van de geboden. Later wordt de verbondenheid vormgegeven door de combinatie van eerst een lezing uit het Oude Testament en daarna pas uit het Nieuwe – en regelmatig worden de termen 3

Oude en Nieuwe Testament vervangen door neutralere termen, zoals Eerste en Tweede Testament of eenvoudigweg de namen van de Bijbelboeken waaruit gelezen wordt. Als het goed is, werkt ook de verkondiging de verbondenheid met Israël in de hand. Doen we de verbondenheid met Israël tekort als wij de psalmberijmingen niet meer ‘psalmen’ noemen, was de vraag. Het antwoord luidt waarschijnlijk: dat hangt ervan af hoeveel de term ‘psalm’ betekent voor de mensen in de kerk. Voor degenen die zich terdege bewust zijn van het feit dat de psalmberijmingen bewerkingen zijn en geen vertalingen van de Psalmen uit de Hebreeuwse Bijbel, is het woord ‘psalm’ misschien iets te brutaal. Voor degenen die van buiten de kerk komen, is ‘psalm’ misschien niet veel meer dan een archaïsch woord. Voor veel anderen heeft het woord inderdaad connotaties met Oude Testament, Israël, jodendom of synagoge. Voor hen is het beter het woord ‘psalm’ niet te laten vervallen. En het kan ook: verwarring tussen Psalm 23 en Lied 23 is niet meer mogelijk, nu het nieuwe Liedboek de nummering na Psalm 150 heeft laten doorlopen. We kunnen dus van harte over Psalm 23 spreken, ook bij de berijmde versie. De commissie Eredienst zal gebruik van het woord ‘psalm’ dan ook altijd ondersteunen. Toch blijft dan nog de vraag over waarom wij nummer 23 uit het Liedboek wel Psalm 23 zouden noemen en nummer 23a of 23b niet. Ze zijn alle drie berijmingen van de Bijbelse Psalm 23, alle drie met een zekere christelijke gloed: het ‘nachtmaal der genade’ in 23:2, het afdwalen van het schaap uit de kudde in 23a:1 (overgenomen uit Jezus’ gelijkenissen) en ‘met brood en met wijn’ in 23b:4. Misschien is nummer 23c nog de meest neutrale vertolking van de Bijbelse Psalm... Met vriendelijke groet, Eveline van Staalduine-Sulman Werkgroep Eredienst Protestantse Kerk

Activiteiten in deze regio: 11 januari 2016 Dalfsen Leerhuis onder leiding van Dodo van Uden. Onderwerp/uitgangspunt is nog niet bekend Locatie: KC ‘De Overkant’ Data: maandagmiddag 11 januari, 25 januari en 8 februari Tijdstip: 14.00 – 16.00 uur Informatie: Carel Loman e-mail: [email protected] 14 januari 2016 Dedemsvaart ‘Israël, het wonder van de 20ste eeuw’. Lezing door rabbijn Katz uit Amsterdam. Lees verder Locatie: de Fontein, Hoofdvaart 5 Datum: donderdag 12 november 2015 Tijdstip: 19.30 – 21.30 uur Kosten: collecte Informatie: Gerbrig Arends, 06 538 728 70 e-mail: [email protected] of Gerrit Jan Vrieling, 06 22 69 14 10 e-mail: [email protected] 21 januari 2016 Kampen ‘De vijgenboom als teken van herstel van Israël’. Lezing door ds. Th. Niemeijer uit Enschede. Lees verder Locatie: Broederkerk, Broederstraat 18 Datum: donderdag 21 januari 2016 Tijdstip: 20.00 uur Informatie: Reiny Westendorp e-mail: [email protected] 4

2 februari 2016 Zwartsluis ‘Klezmermuziek’. Lezing en accordeonmuziek door Lien Braaf uit Meppel. Lees verder Locatie: De Poort – Zwartsluis Datum: dinsdag 2 februari 2016 Tijdstip: 20.00 uur Informatie: Cees de Jonge e-mail: [email protected] 17 februari 2016 Haaksbergen ‘Onopgeefbaar verbonden’’. Lezing door ds. R. Gosker uit Wesepe. Lees verder Locatie: zaal Richtershof, Jhr. van Heijdenstraat 8 Datum: woensdag 17 februari 2016 Tijdstip: 20.00 uur Informatie: ds. R. Gosker e-mail: [email protected] 18 februari Kampen ‘Is de doop in de plaats van de besnijdenis gekomen?’ Lezing door ds. H. Abma, emeritus predikant binnen de PKN kerken. Publicerend in “Israël en de Kerk” en “Israëlaktueel” en houd spreekbeurten over tal van onderwerpen m.b.t. Kerk en Israël. Locatie: Broederkerk, Broederstraat 18 Datum: donderdag 18 februari 2016 Tijdstip: 20.00 uur Informatie: Reiny Westendorp e-mail: [email protected] 22 februari Vroomshoop ‘Beeld over God en Gods beeld over de mens in het Jodendom’. Lezing door dhr. Bert Oude Engberink. Lees verder Locatie: Kerkelijk centrum Irene, Julianastraat 27 Datum: maandag 22 februari 2016 Tijdstip: 20.00 uur Informatie: Mevr. G.A. Antonides-Vink tel. 0546-646629 24 februari IJsselmuiden ‘Heiliging van de Naam (Kidoesj Hasjem)’. Spreker ds. K. Lavooij. Lees verder Locatie: De Hoeksteen, Goudplevier 103 Datum: woensdag 24 februari 2016 Tijdstip: 20.00 uur Inlichtingen: Arnold Klappe e-mail: [email protected] 9 maart Hengelo ‘Onopgeefbaar verbonden’’. Lezing door ds. R. Gosker uit Wesepe. Dit is dezelfde lezing als op 17 februari in Haaksbergen. Gegevens over plaats en tijd zijn nog niet bekend. Tegen die tijd kunt u informatie vragen bij: ds. R. Gosker e-mail: [email protected] 17 maart Dedemsvaart ‘Beloofd is beloofd’. Sprekers Wiert en Heather Douglas. Lees verder Locatie: de Fontein, Hoofdvaart 5 Datum: donderdag 17 maart 2016 Tijdstip: 19.30 – 21.30 uur Kosten: collecte Informatie: Gerbrig Arends, 06 538 728 70 e-mail: [email protected] of Gerrit Jan Vrieling, 06 22 69 14 10 e-mail: [email protected]

5

5, 12 en 19 april Kampen ‘De jaarlijkse Marquardt lezingen’ door ds. Bart Gijsbertsen. Lees verder Locatie: Broederkerk, Broederstraat 18 Datum: dinsdag 5, 12 en 19 april 2016 Tijdstip: 20.00 uur Informatie: Reiny Westendorp e-mail: [email protected]

16 april Zwartsluis ‘Sjabbat – de dienst in de Synagoge’. Inleiders: Ronnie Weijs en Johan Duijster. Lees verder Locatie: De Poort – Zwartsluis Datum: zaterdag 16 april 2016 Tijdstip: 10.00 uur Informatie: Cees de Jonge e-mail: [email protected] 19 april 2016 Dedemsvaart Harriët Tamminga uit Zwolle spreekt over het werk van de stichting ‘Boete en verzoening’. Lees verder Locatie: de Fontein, Hoofdvaart 5 Datum: dinsdag 19 april 2016 Tijdstip: 19.30 – 21.30 uur Kosten: collecte Informatie: Gerbrig Arends, 06 538 728 70 e-mail: [email protected] of Gerrit Jan Vrieling, 06 22 69 14 10 e-mail: [email protected] Zwolle: Stichting Judaica Zwolle In de synagoge aan de Samuel Hirschstraat worden diverse leerhuizen en cursussen gegeven. Ook lessen in Bijbels Hebreeus staan op het programma. De cursussen staan open voor belangstellenden, die met het jodendom willen kennismaken, of die hun kennis ervan willen verdiepen. Van de cursisten wordt geen speciale vooropleiding verlangd. Het hele programma van de Stichting staat online: http://www.judaica-zwolle.nl Ook kunt u informatie vragen via e-mail: mailto:[email protected]. Holocaust Memorial Day 27 januari 2016 Het zwijgen over de holocaust doorbreken. 70 jaar na de beëindiging van de Tweede Wereldoorlog heerst een zwijgen over de Holocaust. Waar aanvankelijk theologisch werd nagedacht over de samenhang van de systematische vernietiging van de Joodse gemeenschap in Europa horen we momenteel geheel andere geluiden: een boycot van Israel, de rechten van Palestijnen, de beschuldiging als zou zionisme gelijk te stellen zijn met racisme. De ontkenning van de bijzondere positie van de staat Israel sinds 1948, nu welvarend en bloeiend, ondanks de huidige spiraal van geweld in en rond het Midden-Oosten hangt nauw samen met het doodzwijgen van het tomeloze geweld dat voortkomt uit de eeuwenoude tegenstelling van sjiieten en soennieten. Deze strijd wordt versterkt door de koloniale indeling van het gebied, 100 jaar geleden in het SykesPicot-verdrag dat de machtige Europese staten Engeland en Frankrijk sloten. Vele verzwegen groeperingen komen nu eerst goed in beeld. Het zijn minderheden zoals Koerden, Jezidies, Alewieten, Druzen en ook de Joodse en christelijke gemeenschappen. In de strijd met IS worden zij publiekelijk geslachtofferd, zoals eens de Armeniërs met 1,5 miljoen in een geplande genocide van het Ottomaans Turkse rijk. De Holocaust staat niet op zichzelf maar heeft een lange geschiedenis van strijd om de macht. De vondst van olie gaf een extra economische impuls tot de vernietiging van oude culturen en individuele menselijke waardigheid 6

in de burgeroorlogen, die in de Arabische wereld na de Tweede Wereldoorlog werden uitgevochten met miljoenen doden. Het gevolg is een ongekende verspilling van energie die de mogelijkheden van ontwikkeling van jongeren tegenwerkt. De wapenindustrie heeft nog altijd de beste klanten in deze smeltkroes van geweld. Waar staat kerk met een profetisch geluid? Wat moet de kerk doen om dit patroon te doorbreken? Allereerst de spirituele kracht erkennen van de bron van ons geloof en ons opnieuw bewust worden van het bijbelse getuigenis van Israel en het geheimenis van de openbaring van YHWH, die getrouw in de keuze voor het leven. In Torah vinden we alles wat Jezus ook aan de orde stelde. Ik noem de creatieve rol van de mens in de schepping die beheert en bewaart moet worden, het leefgedrag volgens regels in de 10 woorden en in de levensheiliging, die vorm geeft aan de opdracht aan Abraham om als gezegende tot een zegen te zijn. Dankzij de geschreven en de mondelinge Torah wisten Joden zich staande te houden in de diaspora bij alle verdrukking, waaruit zij door YHWH werden uitgeleid uit Egypte onder leiding van Mozes. In de gebeden van Israel in het boek van de Psalmen horen we de klacht en de lofzang, die de kerk momenteel zingt als een gewoon lied. Wat betekent een liedindeling, waarin de psalmen weliswaar zijn opgenomen maar vervangen zijn als het zoveelste lied? Is dit vervangingstheologie in een ontworteld liturgisch kader? In de profetische boodschap van Jesaja is het lied van de wijngaard, symbool voor Israel, actueel aan de orde in de vreugde van YHWH: Hij verwacht goed bestuur, maar zie het is bloedbestuur, rechtsbetrachting, maar zie het is rechtsverkrachting! In de traditie van de wijsheid, die in ontzag voor YHWH zich verre wil houden van leugentaal en valsheid in geschrifte, die de traditie hoog houdt van het zoeken naar waarheid en trouw, om in vreugde te kiezen voor het leven, dat ons is geschonken in beide delen van de Bijbel met een veelkleurigheid aan boeken. Waar in de kerk leesroosters gewoonte getrouw worden gevolgd horen we steeds minder het getuigenis van het eerste Testament en daardoor wordt het tweede Testament als snel tot een moraalboek, dat al heel snel alle spankracht van de hoop op een komend Koninkrijk verliest. De armoede van de prediking en het getuigenis van de kerk, die aangepast wil leven bij de huidige cultuurmode is dan ontstellend. De inzet van de Reformatie is de Schrift te lezen e mente auctoris en in de oorspronkelijke taal van Hebreeuws en Grieks. Dat verwaarlozen is een misstap van de kerk nu. Luther deed dit, maar beging ook een misstap in zijn boekdikke opsomming van alle bekende hatelijkheden tegen Joden. Voor de kerk is het een brandende vraag hoe dit tekort helder aan de orde te stellen in de komende herdenking van de Reformatie? Gedenken is meer dan herdenken. Het is voor christenen met hart en ziel betrokken zijn in de geschiedenis van Jezus, die onlosmakelijk verbonden is met zijn volk Israel en meeleed tot in de dood. De opstanding is een onoplosbaar theologisch vraagstuk geworden voor theologen die wel nadenken maar niet meer gedenken en geraakt zijn in het gewone dagelijkse leven bij de tijd, in de nabijheid van God tussen schuld en vergeving. Opstaan is een werkwoord en het eerste wat we ’s morgens doen om het leven inhoud te geven. Zwijgen over de schanddaad van de systematische moord op 6 miljoen Joden in Europa maakt dat de kerk in vergetelheid raakt in deze tijd van ballingschap en wordt doodgezwegen. Gedenken is de weg inslaan naar verlossing en leven in vrijheid elke morgen nieuw. dr. Otto Mulder, em. predikant Grote Kerk Almelo.

7

Meer informatie over de diverse activiteiten

14 januari Dedemsvaart Op 14 januari hoop ik u allen te ontmoeten. Daar kijk ik naar uit. Maar wie ben ik? Momenteel woon ik in Amsterdam. De eerste 12 jaren van mijn leven woonde ik in Veenendaal. Mijn ouders zijn Sjoa overlevenden die in de Valleistad Veenendaal, een mooi gezin wisten op te bouwen. Thuis kreeg ik een orthodox joodse opvoeding, tegelijkertijd zat ik op een christelijke basisschool. Op school was er veel respect voor mijn jodendom, dat hebben wij altijd als heel bijzonder ervaren. Dat was ook de basis voor veel van wat ik later in mijn leven zou gaan doen. In 1970 verhuisden we. De volgende 5 jaar was ik in Amsterdam, waar ik in1975 het VWO afrondde. Daarna vertrok ik naar Jerusalem. In dit epicentrum van religie, geloof en spiritualiteit studeerde ik voor rabbijn. De uitstraling van Israël was een indringende ervaring en legde een geweldig positivisme in mij bloot. Na intensieve studie slaagde ik in 1982 voor het Rabbijnen diploma. Ondertussen was ik in 1980 getrouwd met de uit New York afkomstige Miriam Klugman. Samen hebben wij 5 kinderen. Sinds 1985 ben ik weer in Nederland. Hier heb ik onder meer gewerkt in het joodse onderwijs; tegenwoordig ben ik de secretaris van het Amsterdamse Rabbinaat. Tevens ben ik in hartje Amsterdam, Rabbijn bij de welbekende Gerard Dou synagoge. Sinds 2010 ben ik daarnaast actief voor de stichting Zikna. Deze stichting zet zich in voor mensen die direct of indirect zijn getroffen door de Sjoa en op zoek zijn naar psycho-sociale steun. Ook nu meer dan 70 jaar na het laatste schot is er nog zieleleed, trauma en eenzaamheid. In Dedemsvaart hoop ik u te vertellen over het wonder van Israël. In Israël voltrekt zich een wonder voor onze ogen. Dat wonder betreft het ontstaan van Israel gedurende de laatste honderd jaar, maar ook dat de gebeurtenissen aldaar steeds weer vertellen dat God via Israel de wereld doelbewust verder leidt. Ondanks de gigantische negatieve media aandacht groeit israel onstuimig door. In een ongelofelijk tempo. Toevallig of voorzienigheid? Rabbijn Samuel Katz 21 januari Kampen De vijgenboom als teken van herstel van Israël Ds. Th. Niemeijer is Baptistenpredikant in Enschede Zuid, een grote, bloeiende gemeente, waar hij dit jaar alweer 16 jaar aan verbonden is. 30 jaar is ds. Niemeijer verbonden aan het Zoeklicht. De Maranathabeweging Het Zoeklicht ontstond in 1919, het jaar waarin voor het eerst het gelijknamige tijdschrift verscheen. In dit blad wordt met name onderzoek gedaan naar de tekenen der tijden en op de spoedige wederkomst van Christus gewezen. Wekelijks verzorgt ds. Niemeijer seminars door heel Nederland waarin hij over allerlei onderwerpen spreekt die met de tekenen der tijden te maken hebben en de daarmee verbonden spoedige wederkomst van Christus. Bij het thema “let op de vijgenboom”, ontleend aan de Bijbelverzen: Matth. 24 vs. 32 en Lucas 21 vs. 29, zal hij stilstaan bij Gods plan met het verbondsvolk Israël, de beproevingen die dit volk meegemaakt heeft en de uiteindelijke heerlijkheid die over Israël zal komen. Kortom, de vijgenboom, die door God gepland werd, verdorde, weer opnieuw tot leven kwam en ging uitlopen, en uiteindelijk vrucht zal dragen. 2 februari Zwartsluis Klezmermuziek De Jiddische benaming klezmer vindt zijn oorsprong in twee Oud Hebreeuwse woorden: kley (werktuig) en zemer (musiceren). Het woord klezmer werd oorspronkelijk in de Joodse cultuur in Oost-Europa gebruikt als aanduiding voor een muzikant die de instrumentale bruiloftsmuziek speelde. Op de Joodse bruiloften, die meestal meerdere dagen duurden, speelden de klezmer muzikanten naast veel dansmuziek ook rituele muziek voor bij de huwelijksceremonie en luistermuziek voor bij de maaltijd. Tot aan het midden van de jaren 1970 bestond er geen naam voor de stijl. De muzikanten en platenmaatschappijen noemden de stijl simpelweg “Joodse bruiloftsmuziek”. Pas vanaf de heropleving van het muziekgenre eind jaren 1970 werd “klezmer” de benaming voor de muziekstijl. Soms wordt ook wel de term “Jiddische muziek” gebruikt.Deze avond wordt verzorgt door Lien Braaf uit Meppel, dit is hoe zij zichzelf wil voorstellen aan U:

8

Lien Braaf: geboren in de 2e Wereld Oorlog tijdens de onderduik van mijn ouders. Vanwege mijn joodse achtergrond ben ik me op latere leeftijd gaan interesseren voor klezmer muziek. Ik heb accordeon gespeeld in een klezmer band “The klezmiracles” in Amsterdam. Ik wil u graag iets meer vertellen over mijn leven, over klezmer muziek en speel op mijn accordeon. 17 februari Haaksbergen Onopgeefbaar verbonden We weten het allemaal: Jezus was een Jood en je kunt het Nieuwe Testament niet lezen zonder het Oude Testament. En tegelijk is de verhouding tussen de kerk(-en) en het Jodendom eeuwenlang uiterst moeizame geweest, om het nog maar zacht uit te drukken. De gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog hebben dat doen veranderen. In de Protestantse kerk, maar ook in de Rooms Katholieke, is er aandacht gekomen voor de bijzondere plek van het Jodendom. Zelfs zo dat er in de kerkorde van de PKN gesproken wordt over de ‘onopgeefbare verbondenheid' met het volk Israël. Maar door allerlei ontwikkelingen, zoals die in de verhouding tussen Israël en de Palestijnen (waarvan een deel christen is) en de politieke kleur van de regering in Israël, moet daar misschien wel een vraag bij gesteld worden. Kan dat nog, die onopgeefbare verbondenheid. En over wie hebben we het eigenlijk als het gaat over het volk Israël. Ds. Reinier Gosker is voorzitter van de Provinciale Commissie Kerk en Israël & redactielid van het PKN-kwartaalblad Kerk en Israël Onderweg. 22 februari 2016 Vroomshoop Beeld over God en Gods beeld over de mens in het Jodendom Dhr. Bert Oude Engberink (Hengelo, 1960) is leraar in het basisonderwijs in Enschede. Als voorzitter en voorganger leidt hij de diensten van de Liberaal Joodse Gemeente Twente, die bijeenkomt in de sjoel van Haaksbergen. Daarnaast gaat hij ook voor in de sjoel van Weesp, van de conservatieve Masorti gemeente Almere-Weesp. Enige jaren geleden richtte hij een leerhuis op in Haaksbergen en is daar vaste docent. Mede vanwege familiebanden met de geschiedenis van het kamp Mauthausen maakt hij deel uit van het bestuur van de Nederlandse Vriendenkring ‘Mauthausen’ en leidt hij de jaarlijkse herdenking van de Mauthausen razzia in Twente. Dhr. Oude Engberink zal spreken over Godsbeeld in het Jodendom. Daaraan gekoppeld komen gedachten aan de orde over hoe er mogelijk vanuit ‘de hemel’ wordt gekeken naar de mens (het zogenaamde goddelijke mensbeeld). Soms voelen we ons zeer tot Hem nabij, terwijl er op andere momenten een onoverbrugbare afstand wordt ervaren. 24 februari IJsselmuiden Heiliging van de Naam (Kidoesj Hasjem) Over dit joodse concept van de heiliging van Gods naam en de betekenis ervan voor de gemeente wil Ds Lavooij met ons nadenken. Kees Lavooij, predikant te Vaassen (Gld,) en al vanaf het begin van zijn studietijd heeft hij een grote belangstelling gehad voor het joodse volk en haar geschiedenis. Ds. Lavooij schrijft: Het afgelopen seizoen 2014/15 heb ik het synagogale rooster - van Gen.1 tot en met Deut.34 - gevolgd en wekelijks de 'porties' bestudeerd ( en over een fragment uit die weekporties ook gepreekt! ). Ik heb daar goede ervaring mee opgedaan, alsmede de gemeente die in de gelegenheid was de te lezen gedeelten voorafgaande aan de zondag waarop erover gepreekt zou worden, mee te lezen. Ook was er gelegenheid voor de gemeenteleden op de donderdagmorgen de preektekst gezamenlijk te bespreken. Leerzaam voor beide partijen! In al die Thora-lezingen was bovengenoemd thema één die eruit sprong en die ik graag met u zou willen delen. 17 maart Dedemsvaart Beloofd is beloofd Wiert en Heather Douglas hebben elkaar op de Academie leren kennen. Wiert heeft altijd gewerkt als grafisch vormgever en Heather als illustrator. De symbolen die steeds terugkeren in hun schilderijen zijn de Menora, doornenkroon, duif en boekrol. Alle gelijkenissen, symbolen en verhalen in de 9

Bijbel zijn een eindeloze bron van inspiratie. Vooral de beloften en profetieën uit het Oude Testament, die worden vervuld in deze tijd, in het Nieuwe Verbond. Het is maar één keer gebeurd in de geschiedenis van de mensheid. Een volk dat over de hele aarde was verspreid, en na tweeduizend jaar terugkomt op de plaats waar het eens woonde. Meer dan vijftig keer heeft God in de Bijbel gezegd dat Hij zijn volk weer terug zou brengen naar hun eigen land; Israël. En de meeste christenen dachten dat het nooit meer zou gebeuren. 5, 12 en 19 april Kampen Marquardt lezingen Dit jaar uit “Bij de slip van zijn Kleed “ deel 11 – De suggestie van het antithetische ( over de Bergrede). In dit boek zijn de mooie teksten verzameld die een goed beeld geven van het werk van de overleden Berlijnse theoloog Friedrich-Wilhelm Marquardt. Een theologie ontstaan uit de ontsteltenis over Auschwitz en het aandeel van de kerk daarin: de Joden te oordelen in plaats van naar ze te luisteren. Deze theologie heeft oor voor de Joden en ontdekt zo `de evangelische vreugde om de Tora’. Het `Leitmotiv` van zijn theologie was het visioen van de profeet Zacharia. Dat tien mannen uit de gojiem een joodse man vastgrijpen bij de slip van zijn kleed en zeggen: wij willen met jou gaan want wij hebben gehoord dat God met jou is. ( Zach. 8:23). Ds. Bart Gijsbertsen is predikant in Kampen binnen de PKN kerken. Sinds 1994 in de wijkgemeente “ Open Hof ”. Voorzitter Commissie Studie en Bezinning van de gezamenlijke Kerk-en-Israël-organen van de SOW-kerken. 1994 -1999 Redactielid blad “Kerk en Israël “ 16 april Zwartsluis Sjabbat – de dienst in de Synagoge De sjabbat (Hebreeuws: ‫)שַׁ בָּת‬, ook sabbat, sjabbes of sjabbos (Asjkenazische / Jiddische uitspraak), is de wekelijkse rustdag in het jodendom. Sjabbat vindt plaats op zaterdag, de zevende dag van de joodse week en dient volgens de voorschriften in de Tenach in de eerste plaats te worden gevierd door een onthouding van alle arbeid. Volgens het eerste boek van de Tenach – Genesis – rustte God op deze dag uit van Zijn schepping die Hij in de zes dagen daarvoor tot stand had gebracht. Op sjabbat wordt er ook een viering in de Synagoge gehouden, hoe gaat dat, wat zijn de gebruiken wat wordt er gelezen en gezongen? Ronny Weijs en ds. Johan Duijster nemen ons deze morgen mee naar een dienst op Sjabbat, Johan Duijster geeft de informatie en Ronny Weijs zal ons de muziek (liederen) van de eredienst laten horen. 19 april Dedemsvaart Boete en verzoening Het doel van de stichting is christenen in Europa bewust te maken van het feit dat aan Israël (het joodse volk) in de eerste plaats, maar ook aan anderen (nazaten van slaven, volken van de koloniën en moslims) in het verleden veel kwaad is aangedaan. We roepen christenen op tot gebed en daden van verzoening om zo het verwijt tegen christenen uit hun hart weg te nemen, opdat hun en ons gebed niet belemmerd wordt. Info van de site: http://www.boete-verzoening.nl/

10