Nieuwsbrief nummer 31 juni 2008

Nieuwsbrief nummer 31

juni 2008

Een nieuwe huisstijl, dat is de blikvanger van deze maand. Maar is een modernere look ook verenigbaar met een Historische Drukkerij? Eind vorige maand sloot Splichal definitief zijn deuren. 152 jaar grafische geschiedenis verdween van het Turnhoutse toneel. Is de geschiedenis wel helemaal verdwenen? Het antwoord op deze vragen vindt u in deze nieuwsbrief.

Een terugblik naar de negentiende eeuw… Een nieuwe huisstijl… Een deftige werking vraagt ook een professionele uitstraling. Vanuit dat idee was de ontwikkeling van een volledige huisstijl een logische stap. We trokken naar Vrijdag Grafis, het ontwerpbureau in Schilde waar in het verleden het boekje ‘Historische Drukkerij Turnhout, de collectie’ gelay-out werd. Ook nu weer wilde dit bureau ons steunen en bood aan om een nieuw logo te ontwerpen met aansluitend een basis voor de huisstijl. Hierop bouwden medewerkers van de Historische Drukkerij verder en ontwierpen het complete gamma van benodigd drukwerk: naamkaartjes, briefpapier, stickers, enveloppen. Deze nieuwsbrief werd, zoals u al wel zal gemerkt hebben, eveneens in een nieuw kleedje gestoken. We willen de herkenbaarheid van de medewerkers eveneens verhogen. Vanaf het nu volgende openingsweekend kan u hen herkennen aan het zwart hemd met logo van de Historische Drukkerij. Ondertussen werd ook de volledige website herbekeken en volledig aan de nieuwe huisstijl aangepast. Op deze manier denken we klaar te zijn om verder te bouwen aan de herkenbaarheid van de Historische Drukkerij.

Dit was Drupa 2008…

Ondertussen is de vierjaarlijkse beurs achter de rug en bezochten verspreid over twee weken ongeveer 1,5 miljoen mensen van over de gehele wereld deze imposante vakbeurs. Officiële cijfers zeggen dat in deze periode voor 10 miljard euro koopovereenkomsten werden gesloten. Zoals in vorige nieuwsbrief werd aangekondigd maakte de drukvorm met beeltenis van Gutenberg van de Historische Drukkerij deel uit van de stand van het Gutenbergmuseum op Drupa.

En, bevalt deze huisstijl u? Neem zeker ook eens een kijkje op onze aangepaste website. (www.historischedrukkerij.be) Graag ontvangen wij uw opmerkingen en commentaar op het geheel.

Een wereldspeler verdwijnt van de markt…

De aanhoudende daling van de Amerikaanse dollar zou de doodsteek worden van een bedrijf dat 152 jaar lang dominant aanwezig geweest is op de wereldwijde bijbelmarkt. Splichal, dochterbedrijf van het Turnhoutse N.V. Proost en onderdeel van de Franse groep Qua Libris sloot einde mei definitief de deuren. Een gedeelte van de productie werd overgebracht naar het moederbedrijf Proost, andere machines werden verkocht, personeel werd ontslagen. Woelige laatste maanden, dat is het minste wat kan gezegd worden van afgelopen periode waarbij, begrijpelijk, sociale onrust de kop opstak. Arbeiders die vele jaren samen hadden gewerkt werden nu opgesplitst in groepen: gedwongen ontslagen, vrijwillige ontslagen, brugpensioenen en mensen die hun werk behielden en naar het moederbedrijf verplaatst werden… Iedere groep had andere belangen te verdedigen. Dit bracht mee dat de eens zo rustige en familiale sfeer die bij Splichal heerste snel verdwenen was. De huidige economische en sociale toestand dreigde oorzaak te worden van het totale verdwijnen van een niet onbelangrijk deel van

Na de beurs werd de drukvorm overgebracht naar het Gutenbergmuseum in Mainz waar ze een jaar zal blijven. Nadien komt de vorm terug ‘naar huis’ en zal dan opnieuw de blikvanger zijn bij het binnenkomen van de Historische Drukkerij.

onze Turnhoutse grafische geschiedenis. Al te vaak zien we dat bij het sluiten van een bedrijf een deel van de geschiedenis verdwijnt door het afvoeren van de archieven. Om dit te voorkomen namen we al geruime tijd terug contact op met algemeen directeur Pol Verwaest. Dankzij zijn medewerking en deze van meestergasten en andere verantwoordelijken kon een deel van het ‘papieren verleden’ bewaard blijven.

De familie Verwaest nam het bedrijf over in 1923 en verhuisde het van de Paterstraat naar de Apostoliekenstraat. Het is vanaf deze periode dat er materiaal bewaard gebleven is; loonboeken, vertegenwoordigersmappen, ook de oprichtingsakte van de N.V. Enkele documenten van de periode rond de mobilisatie van België, papieren van de voetbalploeg van Splichal, staalboeken voor de goudopdruk van bijbels, de speech gegeven naar aanleiding van het 25-jarig bestaan van de N.V. Splichal in 1948. Een catalogus van agenda’s, een brochure uit 1935 met foto’s van het bedrijf, enz… Allemaal belangrijke papieren getuigen die een bijdrage kunnen leveren aan een boek over de 152-jarige geschiedenis van Splichal?!

GEZOCHT: BALIEMEDEWERK(ST)ER De balie is het centrale punt in het museum waar de bezoekers tijdens de openingsweekends worden ontvangen. Ook de museumwinkel bevindt zich hier. Wij zijn op zoek naar vrijwilligers die zich éénmaal per maand (zaterdag en/of zondag van 13 tot 17 uur) hiervoor vrij kunnen maken. Wat wij vragen: - affiniteit met musea, cultuur en toerisme - zelfstandig kunnen werken - beschikbaar 1 keer per maand - goede communicatieve en sociale vaardigheden - een representatief voorkomen Interesse? Neem contact op met Herwig via mail mailto:[email protected] of bel 0498/53 69 84

De kleine geschiedenis van de Kempen in 20 dagen, deel 8.

De reeks handboekjes met als titel ‘De kleine geschiedenis van de Kempen in 20 dagen’ is aan haar achtste deel toe. In dit deel wordt stilgestaan bij de Historische Drukkerij, verspreid over zes pagina’s met foto’s en een korte beschrijving,. Weet u nog welke Kempenaars vochten tijdens de Boerenkrijg? Wanneer was ook alweer de eerste treinrit door de Kempen en was de Kempense den hier altijd prominent aanwezig? Antwoord op deze vragen is te lezen in de Kleine geschiedenis van de Kempen in 20 dagen. In deze ‘hand’-boekjes verklaren deskundige schrijvers twintig beslissende momenten uit onze geschiedenis. Elk onderdeel van het verleden heeft zijn eigen erfgoed. Ga mee op ontdekkingstocht en ontdek het verhaal achter wat er over is van het verleden. Losse delen zijn verkrijgbaar in de boeken tijdschriftenhandel. Prijs € 6,95 per deel.

www.dekleinegeschiedenisvandekempen.be

Verdere openingsweekends in 2008: 28 – 29 juni 19 - 20 juli 23 – 24 augustus 27 – 28 september 25 – 26 oktober

Volgend weekend, 28 en 29 juni, is de Historische Drukkerij open tussen 13 en 17 uur. HISTORISCHE DRUKKERIJ TURNHOUT Steenweg op Mol 84, 2300 Turnhout Steenweg op Mol 84 – 2300 Turnhout Telefoon: +32 (0) 14 42 00 34 e-mail: [email protected]

www.historischedrukkerij.be


juli 2008

Het openingsweekend van juli valt door de vakantieperiode uitzonderlijk vroeg. Het volgend weekend is het al zover. En na lang zoeken is de collectie aangevuld met een zetkast voor het zetten van muziekschrift. Deze kwam uit onverwachte hoek…Verder deed het Nederlands drukkerijmuseum in Etten-Leur de deuren terug open na een grondige verbouwing, een korte impressie…

Een terugblik naar de negentiende eeuw… Letterkast voor het zetten van muzieknoten Vorige maand kon je al lezen dat bij de sluiting van Splichal een deel van de archieven bewaard gebleven zijn. Daarnaast konden ook nog enkele andere materialen gered worden. Niet onbelangrijk is de letterkast voor het zetten van muziek. Alle cultuurvolkeren die naast hun spraak ook nog de geschreven taal bezigden trachten in meer of mindere mate klanken, afkomstig van de menselijke stem of muziekinstrumenten, door middel van tekens neer te schrijven. Wij staan er vandaag de dag niet bij stil, maar het is een hele evolutie geweest naar het notenschrift dat wij nu kennen. De ontwikkelingsgang van het traditionele notenschrift is in onze samenleving geëvolueerd tot een systeem dat het mogelijk maakt tot in de perfectie muziek te registreren en te noteren. Elke cultuurperiode dwong componisten te zoeken naar schrifttekens waarin ze hun klankfantasieën zichtbaar konden vastleggen. Mede daardoor is het gewone notenschrift met de vele tekens wel steeds moeilijker leesbaar geworden. Maar ook voor de drukker werd het alsmaar moeilijker. De evolutie in het muziekschrift moest nauwgezet gevolgd worden en de complexiteit van het zetten werd alsmaar groter. Zo werd het zetten van muziek een werk van specialisten.

Vele jaren was de Historische Drukkerij al op zoek naar een kast voor het zetten van muziek. Deze gespecialiseerde zettechniek was bijzonder moeilijk en slechts weinig drukkerijen waagden zich aan het drukken van bladmuziek in hoogdruk. Er bestonden meerdere manieren om muziek te zetten (steendruk, diepdruk), maar deze in ‘typo’ is de oudste. Een lange zoektocht bleef zonder gevolg… tot twee maanden geleden een medewerker bij Splichal me vroeg of ik gein

Grafische musea

Met enige regelmaat trachten we voortaan andere grafische musea kort toe te lichten in deze nieuwsbrief. Het eerste museum is het Nederlands Drukkerijmuseum in Etten-Leur (Nederland). De collectie is gegroeid vanuit de hobbyverzameling van oud-graficus Paul Valentin. Hierrond ontstond een kring van belangstellenden die jaarlijks een koppermaandagprent aanboden aan de gemeente. De toenmalige burgemeester van Etten-Leur stimuleerde de ontwikkeling en realisatie van het museum. Begin jaren '80 was het museum een feit en werd het gevestigd in een oude langgevelboerderij uit ongeveer 1800. Na een sluiting van ongeveer een jaar wegens grondige verbouwingen is het Nederlands Drukkerijmuseum (vroeger drukkerijmuseum Etten-Leur) sinds kort terug geopend voor publiek. De aanpassingen geven dit museum een modernere uitstraling waarmee men tegemoet komt aan de verwachtingen van de huidige museumbezoeker. Een mooi ogende inkom waar tevens een drankje te nuttigen is, brengt de bezoeker via een tussenkamertje naar de machinezaal. Blikvanger hier is de houten handpers, die prachtig omkaderd is en de nodige ruimte gekregen heeft.

En wat dacht je van een reuzetrapdegel die (ik heb het stiekem geprobeerd) uiterst licht met de voet bediend kan worden. Eveneens bijzonder, maar van een andere tijd, is de Miehle Vertical. Vervolg op pagina 2

interesse had in loden letters. Er lag nog één ‘kast’ en die moest weg. Slechts matig geïnteresseerd ging ik toch mee kijken (de huidige collectie omvat ongeveer 1100 kasten letters netjes opgeborgen achter een wand op galeien). Groot was natuurlijk mijn verbazing bij het zien van deze bijzondere kast. Het bleken geen gewone letters te zijn, maar een kast om muziek te zetten. Niemand die weet waarom net die kast bewaard gebleven is, maar samen met dat ene blokje muziekzetsel dat ik ooit kreeg van een oud-medewerker van Splichal vormt het een bijzondere aanwinst voor de collectie. De kast zelf heeft een uitzonderlijk groot formaat, 114 cm breed en 71 cm hoog. Ze bestaat uit 366 vakjes, elk gevuld met een ander teken waar met het samenvoegen ervan notenbalken gevormd konden worden. Hieronder ziet u een voorbeeld.

Vervolg van pagina 1

Via de trap kom je boven in de vernieuwde tentoonstellingsruimte waar je een mooi beeld van de verschillende druktechnieken krijgt. Hier is ook de boekbinderij gevestigd. Een tentoonstellingsruimte voor wisseltentoonstellingen zorgt er voor dat een regelmatig bezoekje aan het museum de moeite loont. Het museum bezit ook nog een ruime bibliotheek die op verzoek te raadplegen is. Een aanrader voor een regenachtige zomerdag! Gegevens van het museum:

Leeuwerik 8 4872 PH Etten-Leur 076 50 34826

http://www.drukkerijmuseum.nl/content/

Openingsuren: iedere eerste zondag van de maand + dinsdag-, woensdag-, donderdag- en vrijdagmiddag steeds van 13.00 tot 16.30 uur.

Bijzonder wordt het pas als we deze notenbalk uit elkaar trekken en zo zichtbaar maken hoe dit zetsel is opgebouwd. Hieronder zie je het eerste deel van bovenstaande notenbalk (tot aan het *) en hoe deze samengesteld wordt. Nu wordt het al snel duidelijk wat voor een immense arbeid het zetten van muziek was.

Aanwinst bibliotheek Afgelopen maand kon de collectie van de Historische Drukkerij weer aangevuld worden met elf jaargangen van het tijdschrift ‘L’imprimerie’. Het gaat om de jaren 1886 t.e.m. 1889 en 1894 t.e.m. 1899.

Demonstraties van het zetten van muziek zijn door de complexiteit ervan geen optie van de Historische Drukkerij. De kast is wel te bewonderen tijdens de openingsweekends.

DRINGEND GEZOCHT: BALIEMEDEWERK(ST)ER De balie is het centrale punt in het museum waar de bezoekers tijdens de openingsweekends worden ontvangen. Ook de museumwinkel bevindt zich hier.

Wij zijn op zoek naar vrijwilligers die zich éénmaal per maand (zaterdag en/of zondag van 13 tot 17 uur) hiervoor vrij kunnen maken. Wat wij vragen: - affiniteit met musea, cultuur en toerisme - zelfstandig kunnen werken - beschikbaar 1 keer per maand - goede communicatieve en sociale vaardigheden - een representatief voorkomen

Overige openingsweekends voor 2008: 19 - 20 juli 23 – 24 augustus 27 – 28 september 25 – 26 oktober

Interesse? Neem contact op met Herwig via mail mailto:[email protected] of bel 0498/53 69 84

Volgend weekend, 19 en 20 juli, is de Historische Drukkerij open tussen 13 en 17 uur. HISTORISCHE DRUKKERIJ TURNHOUT Steenweg op Mol 84, 2300 Turnhout Steenweg op Mol 84 – 2300 Turnhout Telefoon: +32 (0) 14 42 00 34 e-mail: [email protected]



augustus 2008

Wateroverlast, toeval of niet, maar in de afgelopen vier maanden kregen enkele grafische musea er mee af te rekenen. Het trieste relaas van deze ellende vind je in het hoofdartikel van deze maand. De enthousiaste jongerendichters van ‘Collectief Dichterbij’ werkten afgelopen maand hun eerste dichtbundel af. Verder zijn de openingsweekends voor 2009 en 2010 vastgelegd met drie extra weekends per jaar.

Een terugblik naar de negentiende eeuw… Wateroverlast, een reëel gevaar? Donderdag 7 augustus rond 19 uur kreeg Turnhout heel wat water te verwerken. De hemelsluizen gingen open en al snel zorgde dit voor problemen. Enkele straten liepen onder water, brandweerlui hadden hun handen vol om ondergelopen kelders leeg te pompen en de Ring rond Turnhout watervrij te maken. Ook de Historische Drukkerij kampte met wateroverlast. De straatriolering kon de enorme hoeveelheid water niet verwerkt krijgen. De regenwaterput, die zich onder het museumgedeelte bevindt, kon daardoor zijn overtollige water niet kwijt. Om een niveauverschil op te vangen is de vloer lichtjes schuin gelegd. Hierdoor stroomde het water dat tussen de betonnen fundering en de houten vloer terecht kwam naar de straatkant en zette de inkomruimte, en later ook het woongedeelte onder water. Nu, na de grote schoonmaak blijft het afwachten in hoeverre de houten vloer schade heeft geleden. Ogenschijnlijk lijkt dit mee te vallen en rest er enkel nog de anekdote… Loopt het altijd wel zo goed af? Niet enkel de Historische Drukkerij heeft te kampen met wateroverlast… In mei van dit jaar moest het Steendrukmuseum in Valkenswaard (Nederland) voor korte tijd de deuren sluiten om een derde van het houten vloeroppervlak te vernieuwen. Dit was nodig na een lekkage die was ontstaan in het werkatelier. Het water stroomde zo het museumgedeelte binnen en de houten vloer raakte onherstelbaar beschadigd. Machines moesten worden verplaatst en de vloer uitgebroken.

Collectief Dichterbij Zaterdag 26 juli kwamen enkele leden van de enthousiaste jongerendichtersgroep ‘Collectief Dichterbij’ hun eerste bundel afwerken in de Historische Drukkerij. Alles was voorbereid om dit op één namiddag gerealiseerd te krijgen. Het interieur werd gekopieerd, de kaft en wikkel gedrukt op de handdegelpers ‘La Modeste’. Vanaf deze fase was het aan hen om de bundel af te werken.

Een gezellige namiddag met tussendoor spontane voordrachten van gedichten en het bezoek van een persfotografe om deze eerste bundel te promoten. Een lekker ijsje zorgde voor de nodige afkoeling op deze zwoele dag. Na enkele uren konden de enthousiastelingen huiswaarts keren met 150 afgewerkte dichtbundels, klaar om hun talenten te verspreiden.

Reparatiewerken in het Steendrukmuseum, Valkenswaard

Ook het drukkerijmuseum in Meppel (Nederland) kan meespreken over waterschade. Hier is de benaming ‘waterramp’ misschien eerder van toepassing. Het drukkerijmuseum is gelegen in een prachtig pand, verdeeld over twee verdiepingen en gelijkvloers. Op de bovenste verdieping is een klein kamertje waar men polymeerclichés maakt. Hiervoor is water nodig. Je raadt het al, de kraan bleef open staan waardoor de bovenste verdieping onder stroomde. We schrijven dinsdag 15 juli. Twaalf uur lang bleef het water lopen met desastreuze gevolgen. Alsof het nog niet genoeg was sijpelde het water door de houten vloer naar de onderliggende verdieping. Machines en gereedschappen kwamen hierdoor in de regen te staan en liepen ernstige schade op. Een oppervlakkige schoonmaakbeurt is niet

Interesse in dit 32-pagina’s tellende debuut? Voor slechts 3 euro kan je deze dichtbundel aanschaffen via de Historische Drukkerij of rechtstreeks bij het dichterscollectief via hun website: www.myspace.com/collectiefdichterbij

voldoende om de dieperliggende blankmetalen delen van de machines roestvrij te houden. Zo liep de Monotype gietmachine ernstige waterschade op. Deze uiterst precieze machine bevat enorm veel kleine onderdelen die geen roest dulden. De machine wordt hiermee onbruikbaar. De Typograph zetmachine onderging hetzelfde lot. Kortom, rampzalig! Het zal nog vele maanden vragen om de schade ongedaan te maken. Maar is de ellende voor het drukkerijmuseum in Meppel hiermee verteld? Nee, nog niet. Ook deze eerste verdieping, waar onder andere de zetmachines staan, heeft een houten vloer. Het water zag daar dus ook kans om verder door te sijpelen en belandde op het gelijkvloers, waar de museumwinkel en de boekbinderij ondergebracht zijn. Allerhande papier en gereedschap kregen water over zich heen, maar erger nog: ook de boeken die op dat ogenblik gerestaureerd of ingebonden werden liepen onherstelbare schade op. Onder de abonnees van deze nieuwsbrief zitten nog enkele specialisten van Monotype-zetmachines, grafische machines en drukpersen. Ik wil dan ook een oproep doen aan hen. Meppel heeft jullie hulp nodig. De Monotype moet volledig gedemonteerd en schoongemaakt worden, enkele andere machines vragen soortgelijke behandeling. Het hokjesdenken moet nu maar eens voorgoed afgelopen zijn. Daar waar hulp kan geboden worden is het ieders verdomde plicht de kennis die binnen de verschillende drukkerijmusea zit niet enkel voor zichzelf te gebruiken maar in te zetten waar het nodig blijkt. En dat is elk van ons verplicht, tot behoud van het grafische erfgoed!

Nieuwe folder! De folder van de Historische Drukkerij was na drie jaar alweer dringend aan vernieuwing toe. In die tijd is er een duidelijke toekomstvisie vastgelegd en de collectie hierop bijgestuurd. Dat betekende dat teksten en foto’s in de huidige drieslagfolder niet meer up-todate waren. Hier moest dringend wat aan gedaan worden. Met de eigen ploeg werd een nieuwe opmaak gerealiseerd. Het Turnhoutse bedrijf ‘postfly.be’ (www.postfly.be), dat deel uitmaakt van de groep Matthys, was zo vriendelijk om het drukwerk op zich te nemen, waarvoor dank! Het resultaat zal vanaf september in al de toeristische diensten van de regio te verkrijgen zijn.

Ondertussen is de houten vloer van de benedenverdieping vervangen, en de grootste, oppervlakkige schade opgeruimd. Het museum kon hierdoor weer opengesteld worden voor het publiek. Toch blijft er nog heel wat werk over. De kromgetrokken houten vloeren van de eerste en tweede verdieping zullen vermoedelijk niet vervangen worden. Openingsweekends 2009/2010 Turnhout door Nederlandse ogen

Woensdag 13 augustus werd het wandelboekje ‘Turnhout door Nederlandse ogen’ voorgesteld aan de pers. Nederlander Felix van de Laar schreef de tekst en werd hiervoor bijgestaan door stadsgids Gib Van der Celen. Doorheen de wandeling sta je er van versteld welke relaties Turnhout met Nederland heeft, en niet enkel vanuit het verleden. Ook de Historische Drukkerij kreeg een vermelding in deze publicatie, met extra aandacht voor het ‘mannekensblad’ dat gerealiseerd werd met houtsneden door de inmiddels in Nederland wonende kunstenaar Peter Kalkowsky. Het 52 pagina’s tellende boekje is verkrijgbaar bij dienst Toerisme van de Stad Turnhout voor de prijs van € 5.

De openingsweekends voor 2009 en 2010 zijn nu al vastgelegd. Ziehier de verschillende data:

2009

24-25 januari 21-22 februari 28-29 maart 25-26 april 23-24 mei 27-28 juni 25-26 juli 22-23 augustus 26-27 september 24-25 oktober 21-22 november

2010


Telkens open van 13 tot 17 uur. Vrije toegang

Resterende Openingsweekends voor 2008: 23 – 24 augustus 27 – 28 september 25 – 26 oktober

Volgend weekend, 23 en 24 augustus, is de Historische Drukkerij open tussen 13 en 17 uur. HISTORISCHE DRUKKERIJ TURNHOUT Steenweg op Mol 84, 2300 Turnhout Steenweg op Mol 84 – 2300 Turnhout Telefoon: +32 (0) 14 42 00 34 e-mail: [email protected]



september 2008

Afgelopen maand werden enkele toekomstige projecten geconcretiseerd. Meer hierover in de volgende nieuwsbrieven. Ondertussen startten we de restauratie van de trapcilinderpers en konden we nog enkele mooie tijdschriften aankopen. Verder hebben we het in deze nieuwsbrief over televisieopnames die plaatsgevonden hebben en waarvan één al uitgezonden is.

Een terugblik naar de negentiende eeuw… Algemeene konst- en Letterbode

Grafische tijdschriften, ik heb hier al meermaals over gesproken en het belang van deze collectie is overduidelijk. Dit soort vaktijdschriften is in de tweede helft van de negentiende eeuw zeer populair geworden en dat is dan ook te zien bij het overlopen van de collectielijst van de Historische Drukkerij. In het eerste kwart van de negentiende eeuw werden er echter nog geen grafische tijdschriften geproduceerd en dat maakt het lastig om de evolutie van de drukpers in die periode te volgen. Hiervoor moeten we dus andere bronnen aanschaffen.

Afgelopen maand kocht de Historische Drukkerij twintig jaargangen van het weekblad ‘Algemene konst- en letter-bode’ aan (periode januari 1801 – december 1821). Hoewel het merendeel van de artikels niet rechtstreeks interessant is voor de collectie, is hierin toch een en ander te vinden wat onze bijzondere interesse wekt. Technische verbeteringen aan de drukpers zijn hierin besproken, evenals de opkomst van de cilinderpers. Dit alles maakte de overweging tot aanschaf van deze jaargangen overhellen naar een definitieve aankoop. SUCCES ! Het Nederlands Drukkerijmuseum Etten-Leur (vernieuwde naam) heropende op 12 september officieel de deuren. Na toespraken van de voorzitter Wim de Roon, wethouder en loco burgemeester Felix de Bekker en Klaas Koekkoek, voorzitter van de Koninklijke KVGO zakten de genodigden af naar het museum. De vrijwilligers demonstreerden de machines in het kader van de vernieuwde opstelling. Succes! http://www.drukkerijmuseum.nl/content/

Start restauratie trapcilinderpers

Meer dan een jaar geleden brachten we vanuit het depot van het regionaal museum in Fritzlar (D) (http://www.regionalmuseum-fritzlar.de)

een zeldzame trapcilinderpers naar de Historische Drukkerij.

Deze machine (een ‘Rhenania’ trapcilinderpers van Albert & Co, Frankenthal) werd door het museum in de jaren ’50 naar het depot gebracht met de bedoeling een drukkerijafdeling uit te bouwen. Uiteindelijk kreeg het museum andere prioriteiten en bleef ze volledig gedemonteerd in het depot liggen, tot dit vorig jaar leeggemaakt moest worden en wij werden gecontacteerd om deze machine over te nemen. Door de realisatie van de dichtbundel werd de restauratie van deze machine uitgesteld. Eindelijk is het nu zover! De eerste stappen zijn gezet. Na een grondige poetsbeurt zal bepaald worden of de oorspronkelijke verf nog van voldoende kwaliteit is. Na de montage van de machine zal blijken of alle onderdelen van de pers aanwezig zijn. In de volgende maanden zal je via de nieuwsbrief de evolutie kunnen volgen. We streven ernaar de machine bij de opening van het seizoen in januari 2009 voor te stellen.

Televisieopnames De afgelopen maand kreeg de Historische Drukkerij tweemaal een televisieploeg over de vloer. Zo kwam de cultuurzender Exqi een reportage draaien en ook IDTV maakte opnames voor een documentaireserie. De digitale cultuurzender Exqi (http://www.cultuurzender.be) blikte afgelopen maand een reportage in van de Historische Drukkerij voor hun dagelijks cultuurprogramma ‘De verbeelding’. De leden van deze nieuwsbrief kregen bericht van de uitzending via mail. Jammer genoeg is digitale televisie nog niet alom tegenwoordig. Daarom was Exqi bereid een kopie van de reportage te bezorgen zodat u allen kan meegenieten van het acht minuten durende resultaat. Kijk hiervoor op de startpagina van de website van de Historische Drukkerij : http://www.historischedrukkerij.be

Opnames voor de documentaireserie in 19de eeuwse kleding

Documentaireserie

Op aangeven van Gerard Post van der Molen werd de Historische Drukkerij gecontacteerd door de opnameleiding van IDTV. Dit productiehuis maakt voor VPRO een documentaireserie over het ‘Verleden van Nederland’ (zie: http://www.verledenvannederland.nl). In aflevering zes (van de acht), getiteld ‘De Beschaafde Natie, van 1815 tot 1918’ beschrijft men de opkomst van de cilinder- en rotatiepers en de impact van deze ontwikkeling op drukgebied. Aandacht wordt vooral besteed aan het drukken van kranten door de verschillende zuilen. Voor de gelegenheid maakten we de kop van een Nederlandse krant na (De Standaard) en werkten deze in een bestaande krantenpagina in. Dit alles werd op de handaangedreven cilinderpers gelegd. De opnameploeg koos opendeurdag 23 augustus uit om te filmen zodat de Historische Drukkerij die dag gesloten werd voor publiek. Vier uur werd er gewerkt aan de opnames en het resultaat is 20 seconden beeld, verwerkt in de documentaire. De Historische Drukkerij zal niet herkenbaar zijn op de beelden maar meewerken aan het vastleggen van de drukgeschiedenis is iets waar we steeds onze volledige medewerking aan zullen verlenen. Uitzenddatum: ‘Verleden van Nederland’, zondag 16 november 2008, Nederland 2

Tentoonstelling in het Nederlands Steendrukmuseum Vanaf 28 september 2008 tot 31 januari 2009 kan je in het Nederlands Steendrukmuseum in Valkenswaard de nieuwe tentoonstelling ‘De krant in karikatuur… Karikatuur in de krant’ bezoeken. Het Nederlands Steendrukmuseum werd als enig museum in de Benelux de mogelijkheid geboden –in samenwerking met het Deutsches Zeitungsmuseum te Wadgassen- een unieke tentoonstelling over Honoré Daumier te presenteren, ter herinnering aan diens geboorte in 1808. Tijdens deze tentoonstelling staan een vijftigtal uiterst kritische, maar humoristische steendrukken van zijn werk centraal rond het fenomeen ‘Krant’. Het kostte vervolgens weinig moeite de bekende Nederlandse politieke karikaturist MARIJN enthousiast te maken om synchroon aan deze tentoonstelling in de foyer van het museum zijn werk aan het publiek te tonen. Voor het Nederlands Steendrukmuseum een kans bij uitstek om het werk van deze kunstbroeders bij een breed publiek onder de aandacht te brengen. Die kans hebben ze dan ook met beide handen aangegrepen!

Het museum is open van dinsdag tot en met zondag van 13 tot 17 uur en is gelegen in het Carolusgebouw aan de Oranje Nassaustraat 8c in Valkenswaard. Een bezoekje meer dan waard! http://www.steendrukmuseum.nl/site/

Openingsweekends 2009/2010 2009


2010



Resterende openingsweekends voor 2008: 27 – 28 september 25 – 26 oktober

Volgend weekend, 27 en 28 september, is de Historische Drukkerij open tussen 13 en 17 uur. Steenweg op Mol 84, 2300 Turnhout HISTORISCHE DRUKKERIJ TURNHOUT Steenweg op Mol 84 – 2300 Turnhout Telefoon: +32 (0) 14 42 00 34 e-mail: [email protected]



oktober 2008

De afgelopen maand was onverwacht spannend voor het voortbestaan van de openingsweekends van de Historische Drukkerij. Het scheelde geen haar of het komende openingsweekend van 25 en 26 oktober was het allerlaatste. Gelukkig kon dit vermeden worden en volgende maand maken we vol goede moed dan ook een evaluatie van de afgelopen drie jaar, en kijken we verder naar de positie van de Historische Drukkerij voor de toekomst. Welke doelstellingen opgesomd in de ‘Quo Vadis’ zijn gerealiseerd, en welke niet? Volgende maand meer hierover.

Een terugblik naar de negentiende eeuw… Orders / zetopdrachten In nieuwsbrief nummer 14 van februari 2007 berichtten we jullie al over het materiaal dat we vanuit drukkerij Windels in Mechelen konden overbrengen naar de Historische Drukkerij. De familie Windels nam in 1936 de zaak over van drukker Van Velsen en veranderde de naam in ‘de Mechelse Drukkerijen’. Deze drukkerij op de IJzeren Leen was zeer gekend onder andere om de uitgave van de ‘kleine Mechelse cathechismus”.

Bij het materiaal dat we toen overbrachten zaten ook 368 orderzakken uit de periode 1936–1955. Onlangs konden deze eindelijk opgelijst worden zodat we nu over een volledig overzicht beschikken. Een variëteit aan drukwerk liep destijds van de persen en dat is ook terug te vinden in dit gedeeltelijk bewaarde archief. De inhoud van een orderzak bevat ondermeer volgende zaken: briefwisseling, de prijsofferte, proefdrukken, correcties, werkbrieven en een afgewerkt product.

Nederlands-Hongaarse biljetletterproef Afgelopen zomer heeft Ronald Steur (LJC-pers) een twintigtal ‘Drukwerk in de Marge’- projecten tentoongesteld in Debrecen/Hongarije. Bij de opening van de expositie kondigde hij een gezamenlijk project aan: de Nederlands-Hongaarse biljetletterproef, daarbij verwijzend naar het eerdere Leiden-Oxford project en uiteraard de Grote Nederlandse Letterproef. Voorgestelde kenmerken van het project ‘Nederlands-Hongaarse biljetletterproef’: – Presentatie van biljetletters en de toepassing ervan in twee bladen per deelnemer: één blad met een toebedeelde letter uit het alfabet, teken of cijfer met bij de deelnemer beschikbare (en/of geleende) typen en corpsen, één blad met een vrije toepassing van de biljetletters(zonder beperking tot de toebedeelde letter), eventueel verlucht met ornamenten of grafiek. – De letters, tekens of cijfers worden toebedeeld naar voorkeur aangegeven bij de aanmelding, waarbij het duidelijk zal zijn dat één letter maar één keer toegewezen kan worden. Vooralsnog wordt een gedeelte van de letters en tekens voor Hongaarse deelnemers gereserveerd. Toewijzing in volgorde van aanmelding. – Formaat papier: A3 of dubbelgevouwen A2, minimaal 120 gram. – Aantal deelnemers: maximaal ca. 40. – Oplage maximaal 50: te bepalen na sluiting van de aanmeldingstermijn uiterlijk eind november 2008. – De deelnemers ontvangen na voltooiing van het project de gehele verzameling in een map of doos met een titelblad en inhoudsopgave met de deelnemers. Voltooiing van het project is voorzien eind 2009.

Obligatie van EPSA, in proefdruk en afgewerkte vorm

De Historische Drukkerij neemt ook deel aan dit project en heeft de letter ‘U’ toebedeeld gekregen.

Een groot deel van de orderzakken bestaat uit proefdrukken van tijdschriften voor breiwerk. Toch zitten er nog interessantere zaken tussen. Etiketten, boekjes, staalkaarten voor verf, handelsdrukwerk, enz. geven een mooi beeld van de diversiteit aan drukwerk dat gerealiseerd werd in deze Mechelse drukkerij.

Herdenking Slag van Turnhout Ieder jaar herdenkt de stad Turnhout de Slag van Turnhout die in 1789 plaatsvond. De vereniging ‘Herdenking Slag van Turnhout v.z.w.’ wil deze jaarlijkse viering meer accentueren en zo de belangstelling voor de evocatie aanwakkeren. Op zaterdag 25 oktober 2008 zal er in de voormiddag een promotiestandje in de Gasthuisstraat staan en vindt er een traditionele herdenking plaats aan het standbeeld de Patriot (op de Grote Markt) om 15 uur.

Mechelse Volkskunde: Oude winkeltjes. Getypte tekst, proefdrukken met correcties en afgewerkt exemplaar Restauratie trapcilinderpers, vervolg. De restauratie van de trapcilinderpers waarmee we vorige maand gestart zijn schiet goed op. Nog even en ook de zijstukken kunnen gemonteerd worden. Het is al wel duidelijk dat de bestaande verf - hoewel de machine hier en daar toch erg verroest is - toch behouden kan blijven. Dit betekent een meerwaarde voor de uitstraling van de pers. Een zeer belangrijke vraag zullen we pas in de komende weken kunnen beantwoorden: zijn de kleine onderdelen nog geschikt om op deze manier te gebruiken of moeten ze vernieuwd worden. Het is namelijk zo dat lagers, bouten en andere kleine onderdelen in emmers bewaard werden onder lekken in de opslagruimte voordat de Historische Drukkerij deze pers vanuit Duitsland overbracht naar het eigen depot. Als gevolg hiervan zijn deze onderdelen gedeeltelijk doorgeroest, is de schroefdraad compleet verdwenen en zullen de lagers niet meer passend zijn. Aangezien het doel een degelijk werkende machine is zal een grondige restauratie noodzakelijk zijn.

Op vraag van de vereniging heeft de Historische Drukkerij de ‘Marche van Turnhout’ in een beperkte oplage gedrukt zodat deze tijdens de herdenking kan worden verdeeld aan de belangstellenden. Op deze manier tracht de Historische Drukkerij een bescheiden bijdrage te leveren aan andere erfgoedactoren in de stad.

Laatste openingsweekend voor 2008 !

Volgend weekend, 25 en 26 oktober, is de Historische Drukkerij open tussen 13 en 17 uur. Steenweg op Mol 84, 2300 Turnhout

HISTORISCHE DRUKKERIJ TURNHOUT Steenweg op Mol 84 – 2300 Turnhout Telefoon: +32 (0) 14 42 00 34 e-mail: [email protected]



november 2008

Vorige maand deelden we jullie mee dat we dit nummer zouden wijden aan een tussentijdse analyse van de Quo Vadis. De actualiteit stak hier echter een stokje voor. We kunnen jullie de uitzonderlijke vondst van afgelopen maand niet onthouden. Lees er alles over in deze nieuwsbrief. De restauratie van de trapcilinderpers vordert gestaag en voorbereidingen voor Erfgoeddag werden al genomen… een drukke maand!

Een terugblik naar de negentiende eeuw… Eeuwenoude houten drukblokken! Afgelopen maand kocht de Historische Drukkerij bij een Nederlands antiquair een partij houten drukblokken. Deze vondst heeft nog niet al haar geheimen prijsgegeven maar het ziet er naar uit dat minstens een deel ervan zeer - tot uiterst bijzonder zijn!

Restauratie trapcilinderpers Ondanks de drukte kon toch nog tijd gemaakt worden om de restauratie van de trapcilinderpers verder te zetten. Problemen volgden elkaar op. Toch blijft het zeer realistisch deze machine binnen afzienbare tijd in drukklare toestand te hebben. Wordt ongetwijfeld vervolgd!

Erfgoeddag 26 april 2009 De voorbereidingen voor Erfgoeddag 2009 zijn volop begonnen. Enkele van de oudste houten drukblokken

In totaal werden bijna 200 drukblokken aangekocht. Een dertigtal hiervan is zeer oud, enkele dateren vermoedelijk zelfs van het einde van de zestiende eeuw! Speurwerk zal hierover hopelijk in de komende maanden uitsluitsel geven. Van enkele blokken werd de afbeelding al herkend. Die houtsnedes zijn terug te vinden in de verhalen ‘Mariken van Nieumeghen’ en ‘Koningin Sibilla’. Deze volksboeken stammen uit het begin van de zestiende eeuw maar werden tot in de negentiende eeuw herdrukt. Onze taak is nu om al deze edities op te sporen en te vergelijken. Hiervoor wordt de expertise van kenners gevraagd. Van sommige blokken zal het haast onmogelijk zijn deze te identificeren en te dateren. Dit is met name het geval bij de religieuze afbeeldingen. Zij werden vermoedelijk gebruikt ter opsmukking van religieuze werken Deze afdruk van een drukblok vertelt het die in grote getale gedrukt verhaal van Mariken van Nieumeghen. werden.

Erfgoeddag koos voor de editie 2009 het thema ‘uit vriendschap!?’ De Historische Drukkerij heeft deze dag weer grootse plannen. Enerzijds zal op de persen van de Historische Drukkerij een vriendenboekje gedrukt worden. In samenwerking met de Erfgoedcel Noorderkempen zal dit enkele weken voorafgaand aan Erfgoeddag (net als de historische krant bij de editie 2008) gratis verspreid worden in de winkelstraten van Turnhout, en in de omliggende gemeenten. Op Erfgoeddag zelf zal u het verhaal van de opkomst van de vakbond met haar strijd voor de rechten van de arbeider in de Historische Drukkerij kunnen beleven. In samenwerking met Linx+ (de cultuurorganisatie van het ABVV) wordt u meegevoerd naar deze woelige negentiende eeuw. De periode waarin de arbeiders in verbondenheid op de barricades staan tégen de uitbuiting en strijden vóór hun rechten. http://www.erfgoeddag.be/sector/index.cfm?page=4154

Naast deze prachtige collectie zeer oude blokken is nog een tweede bijzonderheid aangekocht: 151 houten drukblokken uit het einde van de negentiende eeuw. De serie is geheel afkomstig uit één boek, naar alle waarschijnlijkheid een medisch encyclopedie uit de periode 18701890. In de komende maanden zal gericht naar deze uitgave gezocht worden. Aangezien het onderwerp nogal specifiek is moet het haalbaar zijn dit boek in een antiquariaat te vinden.

Roets historische weekkalender De inmiddels gekende historische weekkalender ‘De Roets’ besteedt in de editie van 2009 aandacht aan de ‘mannekensbladen’ die in de negentiende eeuw vanuit Turnhout de Nederlanden overspoelden. Deze uitgave van het Davidsfonds is verkrijgbaar in de Standaard Boekhandel en via de website

http://www.roetsinfo.eu/index.php

Een afdruk van één van de 151 medische houtblokken

Een derde luik van de aankoop betreft enkele houtgravures uit de periode 1860-1880. Het lijkt erop dat deze gepubliceerd zijn in één van de vele populaire geïllustreerde weekbladen van de negentiende eeuw. Precies deze afbeeldingen in die tijdschriften terugvinden is zoeken naar een speld in een hooiberg. Doch zou het een belangrijke meerwaarde geven als we hierin zouden slagen.

Openingsweekends 2009/2010 2009 Een mooie houtgravure van de Pont du Gard in Zuid-Frankrijk. Het houtblok maakt deel uit van de collectie van de Historische Drukkerij.

De Historische Drukkerij heeft uw hulp nodig! Voor de identificatie en datering van al deze houtblokken wil de Historische Drukkerij graag een beroep doen op u. Alle informatie die u kan bezorgen is meer dan welkom! Afbeeldingen van de houtblokken vindt u op de website: http://www.historischedrukkerij.be/index_bestanden/Page5674.htm


2010



Meer over ‘Mariken van Nieumeghen’: http://www.dbnl.org/tekst/_mar001mari01_01/_mar001mari01_01_0002.htm Meer over de ‘Historie vander Coninghinnen Sibilla’: http://www.dbnl.org/tekst/deba001nede01_01/deba001nede01_01_0028.htm

De Historische Drukkerij is gesloten tot einde januari ! HISTORISCHE DRUKKERIJ TURNHOUT Steenweg op Mol 84 – 2300 Turnhout Telefoon: +32 (0) 14 42 00 34 e-mail: [email protected]



december 2008

Rond deze feestdagen is er weer een prettige bedrijvigheid in de Historische Drukkerij. Momenteel worden 6000 vriendenboekjes gedrukt om gratis als promotie te verspreiden voor Erfgoeddag 2009. De afwerking ervan gebeurt in de komende maanden. En de nieuwe stadstekenaar voor 2009 is bekend! Wat de Historische Drukkerij hiermee te maken heeft, leest u in deze laatste nieuwsbrief van 2008.

Een terugblik naar de negentiende eeuw…

Bij het einde van het jaar…

Het verdriet van Turnhout Door Toon Horsten, Strip Turnhout

Striptekenaar Serge Baeken wordt in 2009 stadstekenaar van Turnhout. Hij zal - in samenwerking met zijn vader schrijver Robert Baeken - een strip van 60 bladzijden maken over de Turnhoutse papierstaking van 1910, onder de titel 'Het verdriet van Turnhout'. De strip wordt voorgepubliceerd in het tijdschrift Stripgids, en verschijnt ook in een album dat op het Turnhoutse stripfestival wordt voorgesteld in december 2009. Dat boek wordt een co-productie van Strip Turnhout vzw en de Historische Drukkerij, dat de strip zal drukken op de oude persen uit die tijd, met de toen gebruikelijke procédés. Het idee voor dit project komt van Herwig Kempenaers, de bezielende kracht achter de Historische Drukkerij. Serge Baeken is de vijfde Turnhoutse stadstekenaar, na Koen De Maesschalck, Conz, Jan Van der Veken en Pieter De Poortere. Serge Baeken (de eerste Stadstekenaar die is opgegroeid in en rond Turnhout) is erg actief als tekenaar en vormgever, geeft workshops, en heeft al tal van publicaties op zijn naam staan. Ondermeer het met de Debuutprijs van de Stad Turnhout bekroonde 'The No Stories'. Tot en met 15 januari kan u in de Turnhoutse openbare bibliotheek nog terecht voor de kleine tentoonstelling 'Serge Baeken in China', die een selectie van tekeningen presenteert die Serge afgelopen zomer maakte over zijn verblijf in China. De tekeningen verschenen in NRC Handelsblad, Knack en Stripgids. In het Nationaal Museum van de Speelkaart loopt ondertussen nog de tentoonstelling 'Boerke in Turnhout', dat werk presenteert van Pieter De Poortere, Turnhouts stadstekenaar in 2008.

Meer van Serge Baeken kan je op zijn website vinden : http://www.sergeontherocks.com/ http://sergebaeken.blogspot.com/

Alles lijkt zo vanzelfsprekend. Het leven gaat zijn gangetje. En plots is het einde van het jaar daar weer. We kijken achterom en overlopen het afgelopen jaar. Achteroverleunend in de zetel en goedkeurend glimlachen is er dan niet bij. Toch begon het jaar met een reuzeproject. Want wie herinnert zich de realisatie van de dichtbundel ‘Dichter bij Turnhout’ niet meer?! Samen met een ploeg van een tiental vrijwilligers realiseerden we in ruim 1700 werkuren 21.000 bundels die nadien gratis verspreid werden onder de volledige Turnhoutse bevolking. Na een woelige privé-periode en een langdurige verlamming in het schouderblad (die beiden de activiteiten van de Historische Drukkerij sterk hebben beïnvloed) werden in het najaar weer volop de tanden in enkele projecten gezet. De voorbereidingen voor Erfgoeddag zijn volop aan de gang, De restauratie van de trapcilinderpers vordert traag maar gestaag. Na rijp beraad werd besloten de deelcollectie ‘Turnhout’ af te stoten. Om de verdere uitbreiding van de hoofdcollectie te verzekeren werd de deelverzameling die verband houdt met Turnhout aangeboden aan, en overgenomen door het Stadsarchief. De middelen die hierdoor vrijkomen verzekeren een groei van de hoofdcollectie van de Historische Drukkerij.

Openingsweekends 2009/2010 2009 24-25 januari 21-22 februari 28-29 maart 25-26 april 23-24 mei 27-28 juni 25-26 juli 22-23 augustus 26-27 september 24-25 oktober 21-22 november

2010 23-24 januari 27-28 februari 27-28 maart 24-25 april 22-23 mei 26-27 juni 24-25 juli 21-22 augustus 25-26 september 23-24 oktober 27-28 november


Persartikelen over het project rond de papierstaking van 1910 kan u via deze link vinden : http://www.historischedrukkerij.be/index_bestanden/Page8747.htm

Volgend openingsweekend van de Historische Drukkerij is op 24 en 25 januari 2009 Steenweg op Mol 84, 2300 Turnhout




januari 2009

Een nieuw jaar, een nieuw seizoen. Volgend weekend is de Historische Drukkerij weer geopend na een korte winterstop. De activiteiten zijn tijdens deze winterstop niet stilgelegd, integendeel. De realisatie van enkele projecten zijn volop aan de gang! En de bibliotheek heeft weer uitbreiding gekregen van een prachtige collectie liedbladen. Dit alles in deze nieuwsbrief…

Een terugblik naar de negentiende eeuw… Liederen straatzangers Eind 2008 kocht de Historische Drukkerij een collectie van 250 liedblaadjes uit de periode 1695 – 1930. De nieuwjaarswens van vorige nieuwsbrief (van omstreeks 1770) was er al een mooi voorbeeld van, nu gaan we even dieper in op de rest van de collectie en de achtergrond van de liedbladen.

Straatzangers zijn nog slechts zelden terug te vinden op markten. Toch was het eeuwenlang een vertrouwd straatbeeld. Ze brachten een scala aan liederen ten gehore, van moorden rampliederen tot vaderlandse klassiekers, van sentimentele krakers tot bijtende spotliederen. Populaire liedjes verschenen in gedrukte liedbladen en kleine brochures die op straat werden verkocht. Op diverse bladen vinden we verwijzingen naar de zangers die de blaadjes verkochten. Onder de liedtekst staat bijvoorbeeld 'wordt gezongen en verkocht door [...]'. De liederen werden gezongen en verkocht op straten en pleinen, tijdens de kermis of bij mensen aan de deur.

Met de verkoop van liedblaadjes tijdens de voorstelling verdienden de zangers hun schamele brood. Ook zingende echtparen of zelfs hele families trokken met deze nering door het land. Voor de muzikale begeleiding - als die er al was - werden vooral violen, slaginstrumenten (trom en tamboerijn), draaiorgels(buikorgeltjes) en een enkele draailier gebruikt. Op grond van getuigenissen weten we dat de kwaliteit van zang, begeleiding en liedtekst nogal eens te wensen overliet. De voorstellingen en blaadjes waren zeker niet bedoeld voor de culturele elite, maar het publiek voor de liedjes bestond ook niet alleen uit minvermogenden.

Vervolg liedbladen. Wat werd er op straat zoal gezongen? In de collecties liedbladen springen enkele grote groepen in het oog.

Het sensatielied: De liedblaadjes werden snel

geproduceerd en konden als nieuwsbericht fungeren. De bloederigste moorden, de ergste schurkenstreken en de grootste rampen werden in korte tijd in liedvorm verspreid.

Het bedellied: Vanaf de jaren dertig van de twintigste eeuw verschijnen grote aantallen bedel- en klaagliedjes, geschreven door (of voor) werklozen, invaliden en andere behoeftigen, die hiermee in hun inkomen trachten te voorzien. Het vaderlandse en politieke lied: Van oudsher wordt er in Nederland gezongen over het eigen land, de politiek en het Oranjehuis, maar in de negentiende eeuw komt de productie pas goed op gang. In deze tijd vloeit ook een keur aan keurige, burgerlijke vaderlandse liederen uit de pen van schrijvers als J.P. Heije (De zilvervloot). Dat ze op straat wel degelijk worden opgepikt, bewijzen de vele nieuwe liedjes die op de melodie ervan worden geschreven. Uiteraard zijn niet alle liedjes even braaf. Politiek en partijstrijd zorgen voor een stevige portie venijn en spot. Het liefdes- en familielied: Het minder tijdgebonden, maar meest bezongen onderwerp is en blijft de liefde. Gelukkige romances, potsierlijke vrijages, gebroken harten, al dan niet sentimenteel bezongen: hiervan krijgt het publiek nooit genoeg. En ook familie is een onuitputtelijke bron. Dan gaat het om ruzies, misverstanden, dode ouders of kinderen of juist huiselijk geluk. Het kolderieke lied: Er wordt wat afgelachen in en om het lied. Zotte taferelen in drinkliederen, pure platheid (onderbroekenlol, poep, pies en sex) in spoten kluchtliederen en pesterijen in gelegenheidsliederen bij bruiloften en partijen, we vinden het in alle eeuwen terug. Het amusementslied: In het amusementslied, dat we vanaf het einde van de negentiende eeuw tegenkomen, worden de toehoorders vermaakt met 'feel good'-onderwerpen als een uitstapje naar zee of naar het bos en tantes die harmonica spelen.

http://www.geheugenvannederland.nl/

Erfgoeddag 2009: Historische Drukkerij drukt vriendenboekje

Liedbladen zijn losse vellen bedrukt papier met daarop een of meerdere liedteksten. In de meest elementaire vorm is het blad eenzijdig bedrukt. In geval van meerdere liederen werden de teksten in kolommen naast elkaar gezet, zodat het blad in stroken kon worden geknipt. Maar ook dubbelgevouwen vellen (4 pagina's) en losse katernen (8 of 16 pagina's) komen voor. Het gebruikte papier is van slechte of matige kwaliteit. De liedbladen behoorden tot het populaire drukwerk, dat op zo goedkoop mogelijke wijze werd gedrukt. Tot in de 18e eeuw wordt dit type drukwerk meestal in gotische letters gezet. Muzieknotatie ontbreekt vrijwel altijd en illustraties (houtsneden) worden vaak hergebruikt. Juist door de lage kosten zijn de blaadjes voor iedereen betaalbaar.

Ter voorbereiding van Erfgoeddag 2009, dat in het teken staat van ‘Uit vriendschap!?’ en doorgaat op 26 april, zijn de medewerkers van de Historische Drukkerij volop bezig met de realisatie van een vriendenboekje. In de laatste weken van 2008 werden de teksten gezet en de 6000 vel papier op de Marinoni cilinderpers van omstreeks 1880 bedrukt in twee kleuren. Tevens werd op een trapdegelpers een hartvorm uit de kaft gekapt waarachter de titel van het boekje tevoorschijn zal komen. Een eerste deel van 250 boekjes werd afgewerkt en TRAM 41 zal deze aanstaande zaterdag op de Nacht van Cultuur al in primeur verspreiden. Hiermee is de promotiecampagne voor Erfgoeddag in de Turnhoutse regio van start gegaan.

Wat de Historische Drukkerij voor erfgoeddag zelf nog in petto heeft verneemt u in de volgende nieuwsbrieven. Maar dat het spectaculair zal worden staat al wel vast.




De collectie liedbladen die de Historische Drukkerij aankocht zal na inventarisatie opgenomen worden in de bibliotheek. Zoals met de complete bibliotheek zal dit dan ook ter inzage en studie opengesteld worden.

Volgend weekend, 24 en 25 januari, is de Historische Drukkerij open tussen 13 en 17 uur. Steenweg op Mol 84, 2300 Turnhout




februari 2009

Terwijl de afwerking van het vriendenboekje nog steeds volop aan de gang is werd de collectie nogmaals uitgebreid met een bijzondere partij houten drukblokken. De activiteit voor Erfgoeddag krijgt stilaan vaste vorm en Serge Baeken, stadstekenaar van Turnhout, is naarstig aan het werk om de strip ‘Het Verdriet van Turnhout’ te voltooien zodat deze in de tweede helft van het jaar in de Historische Drukkerij kan worden gedrukt en gebonden. Drukke tijden…

Een terugblik naar de negentiende eeuw… Uitbreiding collectie houtblokken

Houtgravure

In nieuwsbrief nummer 36 meldden we de belangrijke aanwinst van een 200-tal houten drukblokken, waaronder zelfs enkele vermoedelijk zestiende-eeuwse. Opnieuw is de Historische Drukkerij erin geslaagd deze nu al indrukwekkende collectie uit te breiden met een 65-tal houtblokken. Een deel van deze partij werd aangeschaft bij een Brugs antiquariaat. Naast mooie houtsnedes zitten er ook nu weer enkele zeer secuur gesneden houtgravures tussen. Houtsnedes negentiende-eeuws lesboek De nieuwe aanwinst bevat onder meer een reeksje van 32 houtblokjes die volgens een eerste kortstondig onderzoek afkomstig zijn uit een negentiende-eeuws lesboek, getiteld ‘Eerste oefeningen in het lezen, bepaaldelijk ingerigt, om den kinderen de letters en derzelver samenvoeging tot lettergrepen en woorden te leeren; te gebruiken der scholen’. Toch bestaan verschillende uitgaven van dit lesboek. Vermoedelijk gaat het hier om de zogenaamde ‘roofdrukken’, waarbij drukkers bestaande boekjes gewoonweg nadrukten en de figuren kopieerden.

Links : afdruk van 32 houtsnedes uit de collectie van de Historische Drukkerij Rechts : een pagina uit het lesboek ‘Eerste oefeningen in het lezen’. Het volledige boekje is te zien via onderstaande link, een uitzonderlijk boeiende website over ‘het oude kinderboek’. http://picasaweb.google.com/oude.kinderboeken/GulpenEersteOefeningenABC?authkey=yP85p4EdcfE#

De Historische Drukkerij is op zoek naar de uitgave waaruit bovenstaande houtblokjes afkomstig zijn. Tips zijn zeer welkom!

Boven ziet u een afdruk van een negentiende-eeuwse houtblok uit de collectie van de Historische Drukkerij. Onder het drukkersmerk van de Parijse drukker Jodocus Badus Ascensius. Het is duidelijk af te leiden dat dit oorspronkelijke drukkersmerk als voorbeeld heeft gediend voor de houtgravure.

Houtsnede / Houtgravure

Boven : twee vermoedelijk negentiende-eeuwse houtblokken, formaat beiden telkens 15 x 9 cm.

Er bestaan kenmerkende verschillen tussen een houtsnede en een houtgravure. De houtgravure wordt gegraveerd, 'gestoken', in de kopse kant van een hardhouten blok, waardoor een zeer verfijnde tekening mogelijk is. Een houtsnede wordt gegutst in een zachte houten plaat wat meestal een grover resultaat oplevert. Houtgravures zijn over het algemeen vrij klein en bereiken grijstinten met behulp van vele 'arceringen'. De houtgravure werd ontwikkeld door de Engelse graficus Thomas Bewick (1753-1828). De nieuwe druktechniek loste de kopergravure af omdat zij, bij groter wordende oplages, veel eenvoudiger en goedkoper was. Ze werd vooral gebruikt voor het vervaardigen van populair wetenschappelijke afbeeldingen met subtiele grijsschakeringen. Gegeerde boekillustratoren als Gustave Doré lieten hun rijk gedetailleerde tekeningen door houtgraveurs vermenigvuldigen. Van de houtgravures werden vervolgens de cliché's gemaakt die men voor het drukken gebruikte.

De collectie wordt waardevoller naarmate de houtblokken geïdentificeerd kunnen worden en eventueel het drukwerk waarin deze afbeeldingen gebruikt zijn, ook tot de collectie behoort. Een interessante aanzet voor een nieuwe publicatie. Deze zoektocht is uiteraard een zeer moeilijke opdracht waarin alle hulp welkom is. In de komende weken plaatsen we de houtsnedes op de website ter identificatie. De houtblokken die vermeld werden in nieuwsbrief nummer 36 kan u nog steeds raadplegen via volgende link :

http://www.historischedrukkerij.be/index_bestanden/Page5674.htm Tips welkom via [email protected] Openingsweekends 2009/2010 2009 21-22 februari 28-29 maart 25-26 april 23-24 mei 27-28 juni 25-26 juli 22-23 augustus 26-27 september 24-25 oktober 21-22 november



Boven : afdruk van een eind achttiende-eeuwse of vroeg negentiende-eeuws houtblok. Formaat : 14,5 x 10 cm

Volgend weekend, 21 en 22 februari, is de Historische Drukkerij open tussen 13 en 17 uur. Steenweg op Mol 84, 2300 Turnhout




maart 2009

Een collectie van 80 galvanoclichés werd geïnventariseerd, zelfs zover dat de Historische Drukkerij ook de uitgaven waarin ze gebruikt werden, kon aankopen. Het archief van Splichal is samen met de deelcollectie ‘Turnhout’ overgebracht naar het Stadsarchief van Turnhout en Erfgoeddag 2009 komt dichterbij. Tijd dus om alle zeilen bij te zetten…

Een terugblik naar de negentiende eeuw… Galvanoclichés uit het RK-Jongensweeshuis in Tilburg Enkele jaren geleden kocht de Historische Drukkerij op een veiling twee kistjes met galvanoclichés. We vonden de oorsprong van deze clichés onderaan deze kistjes. Ter bescherming lagen immers enkele vellen bedrukt papier met daarop het onderschrift ‘Drukkerij van het Rooms Katholieke Jongensweeshuis te Tilburg’. Hiermee was de vermoedelijke herkomst bekend. Veel verder dan dat gegeven raakten we toen niet en het vele werk deed de zoektocht hiernaar afnemen. Afgelopen maand viel nummer 100 van ‘Boekenpost’ in de bus. Hierin stond een verwijzing naar een andere editie van dit tijdschrift waarin een artikel van Hans Petermeijer over het RKjongensweeshuis in Tilburg. Dit werd de herstart van een zoektocht naar de oorsprong van deze clichés.

Het ontstaan van de drukkerij.

Joannes Zwijsen werd in 1832 tot pastoor van de Tilburgse parochie ’t Heike’ benoemd, en was getroffen door de armoede die er heerste onder de parochianen. In 1844 laat hij een klooster bouwen en sticht de Congregatie der Fraters van Onze Lieve Vrouw, Moeder van Barmhartigheid. In 1845 neemt hij de zorg voor de weesjongens over van de congregatie van de zusters van liefde. Om hen de gelegenheid te geven een vak te leren en om te voorzien in hun levensonderhoud en dat van de fraters, begint Zwijsen met een drukkerij. In eerste instantie moet de drukkerij drukwerk verzorgen voor religieuzen: constituties, meditaties, gebedenboeken en geestelijke lectuur. Bij de trappisten in Westmalle weet hij een tweedehands druk- en bindmachine op de kop te tikken. De betaling gebeurt door een Tilburgse weldoenster. Met de aankomst van deze machines op 18 oktober 1846 is de Drukkerij van het Roomsch Katholiek Jongensweeshuis te Tilburg een feit. Onmiddellijk krijgt de drukkerij met problemen te kampen. Allereerst is er gebrek aan ruimte. De machines moeten worden geplaatst in het lokaal van de weesjongens dat eveneens als dagverblijf wordt gebruikt. In 1849 wordt een nieuw gebouw gezet. Een tweede probleem is het gebrek aan technisch geschoold personeel, want er is geen enkele frater die ook maar iets van drukken afweet. Twee externe drukkers moeten trachten de fraters enige vakbekwaamheid bij te brengen. In de beginperiode is de capaciteit nog zeer beperkt, en de apparatuur blijkt al snel niet meer te voldoen. De talloze uitgaven en herdrukken voor scholen en kloosters maken een meer efficiënte werkwijze noodzakelijk. Daarom wordt in

IN MEMORIAM Jef Van Elst ° 29-10-1942 † 19-03-2009

De afscheidsviering vindt plaats op woensdag 25 maart om 12 uur in de aula van het crematorium van Turnhout, Stwg op Merksplas 68.

Rouwadres: Kruisbergstraat 47 2300 Turnhout Voor de Historische Drukkerij is Jef van grote betekenis geweest met de realisatie van de dichtbundel ‘Dichter bij Turnhout’. U kan via onderstaande link de pagina over deze realisatie terugvinden. Ook het radio-interview met Jef kan u hier opnieuw beluisteren. http://www.historischedrukkerij.be/index_bestanden/dichtbundel.htm

1870 de ‘grote pers’ verkocht en vervangen door een ‘snelpers’. Deze nieuwe aanwinst wordt aan de buitenwereld direct bekend gemaakt door de nieuwe naam: ‘Snelpersdrukkerij van het RKJW’. In 1883 wordt een stoommachine in gebruik genomen. Vanaf nu draagt ze dan ook de naam ‘stoomdrukkerij’ in haar vaandel. De eerste vier jaar levert deze stoommachine nogal wat problemen op. Pas in 1887 zijn deze definitief opgelost en kan er op volle sterkte worden gedrukt.

Stichtende lectuur

De eerste jeugdboeken die verschijnen zijn gericht op de godsdienstige ontwikkeling. Zo verschijnt in 1859 de ‘Korte geschiedenis van het Oude Testament’ en een jaar later de ‘Korte geschiedenis van het Nieuwe Testament’. Blijkbaar voorzien beide uitgaven jarenlang in een behoefte. Ze worden voor het laatst herdrukt in 1932!

Het is van deze uitgaven dat het merendeel van de galvanoclichés in de collectie van de Historische Drukkerij afkomstig zijn. De verschillende herdrukken worden nu gezocht om de collectie mee aan te vullen.

De frater-onderwijzers gingen tevens druk aan de slag met het samenstellen van schoolboeken. Zij legden daarmee de grondslag voor een traditie die hen in de twintigste eeuw grote faam bezorgde. Binnen enkele jaren verschenen boekjes voor lezen, schrijven en rekenen. Tussen 1893 en 1958 werd ook het bekende jeugdblad De Engelbewaarder uitgegeven.

Bloeiperiode

Tussen 1910 en 1920 maakte het katholiek onderwijs in Nederland een flinke groei mee. De financiële gelijkstelling van het openbaar en bijzonder onderwijs gaf een extra impuls. De jaren twintig en dertig gelden als een bloeiperiode van de katholieke zuil. Onlosmakelijk met de uitgeverij verbonden zijn ‘Puk en Muk’. Er zouden ruim een miljoen exemplaren verschijnen van de boeken over de belevenissen van deze twee dwergen uit het land van Klaas Vaak. Hoewel vooral de leesboekjes de aandacht trekken, moeten we niet uit het oog verliezen dat het RKJW op de eerste plaats een educatieve uitgeverij was, die tal van producten voor de lagere scholen op de markt bracht.

Overdracht archief Splichal Eind 2008 werd besloten de deelcollectie ‘Turnhout’ af te stoten. Dit werd noodzakelijk om de verdere uitbouw van de hoofdcollectie te kunnen garanderen. Het Stadsarchief, onderdeel van TRAM 41, toonde interesse en nam de gehele collectie over. Tegelijkertijd werd de belofte gedaan dat het archief van Splichal, (dat vorig jaar nog kon bewaard blijven dankzij intensief lobbywerk) ook overgedragen zal worden aan het Stadsarchief. Op deze manier is de toekomst hiervan verzekerd en dreigt de collectie niet nog meer te versplinteren. Van de eerste periode, de ‘Splichalperiode’ is helaas niets bewaard gebleven. In 1920 nam de familie Verwaest het bedrijf over en verhuisde enkele jaren later van de Paterstraat naar de Apostoliekenstraat. Deze verhuis is vermoedelijk oorzaak van het feit dat er enkel van de ‘Verwaestperiode’ archiefmateriaal bewaard gebleven is. Afgelopen maand werd zowel de deelcollectie ‘Turnhout’ als het archief ‘Splichal’ overgebracht naar het Stadsarchief. De medewerkers rest nu nog de zware taak dit alles te inventariseren.


Uitgeverij Zwijsen

In de jaren vijftig trad langzaam verandering op in het maatschappelijk bestel. Nederland begon te ‘ontzuilen’. De gevolgen hiervan werden ook voor de drukkerij/uitgeverij van de fraters voelbaar. In 1959 vond een naamsverandering plaats en werd de Drukkerij van het RKJW voortaan Uitgeverij Zwijsen. Uitgeverij Zwijsen ging zich in toenemende mate richten op het niet-katholiek onderwijs, wat voordien ondenkbaar was. De drukkerij kreeg in 1982 de naam PABO-Print. Het werd een gewone handelsdrukkerij. De fraters trokken zich geleidelijk uit het bestuur van deze uitgeverij terug, maar bleven enig aandeelhouder. In 1992 werd het volledige aandelenpakket verkocht aan de Weekbladpers Groep in Amsterdam. PABOprint ging als zelfstandig bedrijf verder.

28-29 maart 25-26 april 23-24 mei 27-28 juni 25-26 juli 22-23 augustus 26-27 september 24-25 oktober 21-22 november



Dank aan Gerard Post van der Molen, Hans Petermeijer en Janneke van der Veer.

Bron: Boekenpost nummer 21, januari-februari 1996 Zwijsen, een passie voor uitgeven. Geschiedenis van een educatieve uitgeverij,

Volgend weekend, 28 en 29 maart, is de Historische Drukkerij open tussen 13 en 17 uur. Steenweg op Mol 84, 2300 Turnhout




april 2009

Zondag 26 april … Erfgoeddag !

Medewerkers van de dienst Vorming van het ABVV zullen op deze dag aan de bezoekers van de Historische Drukkerij het verhaal vertellen van de levensomstandigheden van de arbeider in de negentiende eeuw. (i.s.m. Linx+) Een aanrader ! Deze nieuwsbrief geeft alvast een voorsmaakje…

Een terugblik naar de negentiende eeuw… Levensomstandigheden Het kapitalisme bracht een enorme verandering in de arbeidsomstandigheden. Na 1800 verdubbelde de arbeidsduur. In extreme gevallen werkten vrouwen en kinderen tot 17 uur per dag aan één stuk. De lonen waren heel laag, net genoeg om de arbeidskrachten in leven te houden. Soms betaalden bedrijven hun werknemers zelfs in natura uit. Tussen 1800 en 1850 waren miljoenen arbeiders verziekt en uitgeteerd door ondervoeding en het veel werken. Ze huisden in kleine krotten en vochtige beluiken. De kindersterfte was natuurlijk heel hoog. De enorme uitbuiting van het proletariaat was echter niet het enige probleem. De fabrikanten hadden de arbeiders volledig in hun macht. Zo had iedere werknemer een ‘werkmansboekje’, een soort paspoort, dat moest afgegeven worden aan de werkgever. Wanneer men ander werk wilde gaan zoeken, moest de fabrikant een beoordeling in hun werkmansboekje schrijven. Een negatieve beoordeling betekende zware moeilijkheden om ander werk te vinden. Individueel verzet tegen mensonwaardige toestanden in de fabrieken kon met het werkmansboekje de kop ingedrukt worden. Collectief verzet werd ook moeilijk gemaakt door de wet ‘Le Chapelier’, die een ‘verbod van vereniging’ instelde. Deze wet dateerde van 1791. Het was de arbeiders verboden om vergaderingen te houden of zich te verenigen in om het even welke organisatie. Inbreuken op de wet ‘Le Chapelier’ werden met gevangenisstraffen gesanctioneerd. Het zou duren tot 1866 vooraleer deze wet afgeschaft werd. De wet Le Chapelier werd vervangen door Art. 310 van het strafwetboek, dat aanslag op ‘de vrijheid van arbeid’ door geweld, beledigingen, bedreigingen en samenscholingen verbood. Met deze wet kon men weer alle richtingen uit. Een stakingsbreker beledigen was voortaan strafbaar! Deze wet werd pas na de eerste wereldoorlog afgeschaft.

Werkerslied In den vroeger morgen stond Ziet men steeds de werkman gaan Werd hij naar zijn werk gezonden En breekt weer den arbeid aan Hij moet gaan worstelen werken en slaven En zien dat hij den kost verdient Van ’s morgens tot den laten avond Om een stuk brood voor vrouw en kind. Refrein O rijke menschen Hoort wat wij wenschen Geeft aan den armen loon naar werk Door ons gekomen zijn al u rijkdommen Maken u al rijk en sterk Het zijn dure tijden Ziet hoe wij lijden Voedsel en huishuur alles slaat op Maar wij die geven aan u lekker Slaat ons daguur op. leven Als wij ons naar het werk begeven In een fabriek rond mekaniek Moeten wij vreezen voor ons leven Of worden wij oud of ziek Wie zal ons pijn verzachten Als wij zijn schier verongelukt Staat het arme ziekhuis ons te wachten Van vrouw en kinders weggerukt Wij en vragen geen schatten Maar wij wenschen ons dagelijks brood Maar voor ons alzoo te martelen En wij houden geheel de wereld in ’t leven O rijke hoort naar ons bericht Dat gij ons grooter loon moet geven Dat is vast uwen plicht. Gezongen en verkocht door Margriet De Byzer. Einde 19de eeuw

(Uit de collectie straatliederen van de Historische Drukkerij.)

Kinderarbeid In de geïndustrialiseerde maatschappij nam de kinderarbeid een heel andere vorm aan. Vooreerst werd op veel grotere schaal van kinderen gebruik gemaakt. In de fabrieken leerde het kind geen ambacht aan maar werd het gewoon als goedkope arbeidskracht, als aanhangsel van de machine, uitgebuit. De plaats van de ouders als ‘baas’ werd ingenomen door meestergasten, die niet in het minst om het welzijn van hun jonge ondergeschikten bekommerd waren. Het enige wat telde was een zo groot mogelijke productie halen op een korte tijd. In alle industrieën werkten kinderen van minder dan 16 jaar. Zelfs in de mijnen werden kinderen gebruikt om ondergrondse wagentjes voort te duwen. In de mijnen van Henegouwen, Namen en Limburg werkten 3708 meisjes en 8471 jongens ondergronds. In totaal werkten in 1896 in België nog 97.787 kinderen minder dan 16 jaar oud in de industrie. Meestal ging men tot de leeftijd van ongeveer 10,5 jaar naar school vooraleer ingeschakeld te worden in het productieproces, doch het kwam meermaals voor dat kinderen van 4 à 5 jaar reeds de fabriek ingestuurd werden. De werktijden schommelden tussen 10 en 16 uur per dag, en het duurde tot 1889 vooraleer de arbeidsduur gereglementeerd werd. Het K.B. van 1892 stelde de maximum toegelaten werktijd onder de dertien jaar vast op 6 uur per dag. Tussen 13 en 16 jaar mocht 11 ½ uur per dag gewerkt worden. De kinderen werden tewerkgesteld in slecht verlichte en verluchte ateliers. Er waren weinig of geen veiligheidsvoorschriften, zodat in veel gevallen het werk gevaarlijk was. Wanneer de kinderen in slaap vielen of niet genoeg werkten, kregen ze lijfstraffen. Ook de tijd dat niet gewerkt werd, werd doorgebracht in vochtige, overvolle krotten. Het is niet te verwonderen dat de kinderen zwak en ziek waren, en vaak een vroegtijdige dood stierven. Pas in 1914 werd de kinderarbeid onder 14 jaar verboden. Vrouwe Justitia kijkt met een oog toe Nergens kwam de onderdrukking van de arbeidersklasse zo sterk tot uiting als in het strafrecht. Repressieve wetten rondden als het ware het systeem van uitbuiting af. Leden van eenzelfde sociaal-economische laag mochten niet in gemeenschappelijk overleg optreden met als doel de werkvoorwaarden te veranderen. (Art. 414-415 van het Belgische Strafwetboek). Deze bepaling gold zowel voor arbeiders als voor patroons. Maar aan de arbeiders werd elke samenspanning verboden, dus stakingsverbod. Voor de patroons er een onderscheid werd gemaakt tussen gegronde en ongegronde samenspanning. Bovendien werden voor de patroons veel lichtere straffen voorzien. Artikel 1781 van het Burgerlijk Wetboek bepaalde dat bij iedere betwisting tussen een patroon en een arbeider, omtrent het bedrag of de uitbetaling van het loon, de baas automatisch gelijk kreeg.

Volgend weekend is de Historische Drukkerij open. Zaterdag tussen 13 en 17 uur en zondag, Erfgoeddag van 10 tot 17 uur. Steenweg op Mol 84, 2300 Turnhout

Een verantwoording van kinderarbeid. 1.

Vanuit het standpunt van het voordeel van de fabrikant: Kinderen zijn goedkoper dan volwassen arbeiders. Zo kan men de kostprijs drukken en kan men in concurrentie treden met de vreemde producenten. Ze hebben ook een grotere handigheid in het uitvoeren van bepaalde werkzaamheden, vb. kruipen tussen de raderen van een machine om de draden vast te knopen aan een weefgetouw. 2.

Vanuit het standpunt van het belang van ouders en kinderen: De jonge arbeiders, hoe gering hun loon ook is, verhogen door hun arbeid de inkomsten van de familie. Ze verwerven werkzame gewoontes, en door het aanleren van een nuttige stiel bereiden ze zich voor om hun eigen onderhoud te verdienen en om voor zichzelf in te staan. Werkzaam onder de blik van hun ouders, kunnen ze zo geen gewoontes van luiheid en schelmerij verwerven. (uit: Enquête sur la condition des classes ouvrières et sur le travail des enfants. DI. Brussel, 1848, p. 16)


25-26 april 23-24 mei 27-28 juni 25-26 juli 22-23 augustus 26-27 september 24-25 oktober 21-22 november






mei 2009

Erfgoeddag was een succes! De Historische Drukkerij mocht 206 bezoekers ontvangen. Het verslag hiervan vindt u op pagina 2. Dat we meegaan met onze tijd bewijst de pagina op Facebook. Meld je aan om meer foto’s en info te vinden dan via deze nieuwsbrief mogelijk is. Verder nemen we in deze nieuwsbrief ook nog afscheid van een drukpers…

Een terugblik naar de negentiende eeuw… Afscheid van een vriend…

Maandenlang bleef het een onmogelijke keuze, maar toch moest het ervan komen… de cilinderpers die precies tien jaar geleden in de collectie kwam en jarenlang hét visitekaartje was van de Historische Drukkerij verhuist deze week naar een nieuwe eigenaar. De Historische Drukkerij ontstond een vijftiental jaar geleden als onschuldige hobby. De evolutie in de grafische wereld bracht de drukker verder weg van de boekdrukkunst dan ooit tevoren. Herwig Kempenaers, offsetdrukker van beroep, en ongelukkig met de niet te stoppen evolutie naar computergestuurde drukpersen vulde zijn vrije tijd met het maken van papier, drukken op kleine degelpersjes en boekbinden. In juni 1999 verscheen in de Koopjeskrant een advertentie waarin een typodrukkerij uit de periode 19531955 te koop aangeboden werd. Interessant volgens Herwig omdat er misschien mooie letter te vinden was. De drukkerij (Callebaut in Hamme) bleek grotendeels al opgeruimd, uitgezonderd de machines waaronder een pracht van een negentiende eeuwse drukpers. Het bleek een cilinderpers te zijn van fabrikant Uytterelst, later overgenomen door ‘Bonte’. De aantrekkingskracht van deze machine was bijzonder groot en na de prijsonderhandeling volgden snel het demonteren en verhuizen. Een helse klus om uit te voeren zonder enige ervaring! Deze aankoop betekende het einde van een bescheiden hobby en de start van het verzamelen van oude drukpersen. De ommekeer naar wat later de Historische Drukkerij zou worden. De vorige eigenaars hadden de drukpers omgedoopt tot Bertha. Bertha werd voornamelijk gebruikt om notarisaffiches te drukken. Ondanks haar hoge leeftijd was ze hiervoor zeer geschikt, de oplages liggen immers zeer laag. De laatste affiche werd gedrukt in 1998, de drukvorm lag nog op de pers. Na het overlijden van de zaakvoerder stopten de activiteiten en werden de machines te koop aangeboden. En nu is voor de Historische Drukkerij dan ook de tijd aangebroken om Bertha van de hand te doen. Plaatsgebrek verplicht ons zeer creatief om te springen met de beschikbare ruimte. Objectief wisten we al langer dat Bertha geen meerwaarde meer gaf aan de collectie maar ze had uiteraard een speciale plaats in ons hart. De collectie bevat momenteel vier cilinderpersen. De Alauzet-pers heeft een aandrijving met gedwongen krukbeweging, de drie andere persen met spoorbeweging. Hiervan springt de Marinoni-pers eruit door haar grote drukformaat. De in opbouw zijnde trapcilinderpers ‘Albert & Co’ is bijzonder door haar voetaandrijving. Bertha kan ondanks haar uiterst imposante vliegwiel geen meerwaarde meer bieden aan de collectie zodat de keuze onvermijdelijk is. De vrijgekomen ruimte zal duidelijk een belangrijke rol gaan spelen in de toekomstige plannen voor de Historische Drukkerij. Deze plannen zijn nog embryonaal, maar we houden je via de nieuwsbrief zeker op de hoogte. Een fotoreportage over de geschiedenis van Bertha is te vinden op de Facebookpagina : http://www.facebook.com/album.php?aid=1812&id=1773771741&l=56805ebdcb

1999 : Bertha zoals deze bij drukkerij Callebaut opgesteld stond.

Historische Drukkerij nu ook op Facebook! Het heeft even geduurd, maar ook de Historische Drukkerij heeft nu een pagina op de sociale netwerksite Facebook. Naast de website en de nieuwsbrief is er nu dus ook deze pagina waar je foto’s kan bekijken van de activiteiten en projecten van de Historische Drukkerij. Je blijft op de hoogte van verdere activiteiten en kan er een reactie achterlaten. http://nl-nl.facebook.com/people/HistorischeDrukkerij-Turnhout/1773771741

2009 : Bertha in de Historische Drukkerij

Zo was Erfgoeddag… Erfgoeddag in de Historische Drukkerij was dit jaar volledig gefocust op de solidariteit van de arbeiders op het einde van de negentiende eeuw. Het verhaal van de opkomst van de vakbonden en hun strijd voor de rechten van de arbeider werden op een geanimeerde manier toegelicht.

26 april. De dag begon in alle vroegte. De laatste voorbereidingen werden afgerond, snel nog even het draaiboek overlopen. Ligt alles op zijn plaats, klopt het verhaal in het kader waarin het vertolkt dient te worden. En dan de praktische dingen. Ok, we zijn er klaar voor!… Het is 10 uur en de deuren gaan open. De stakers zijn op post, de soep staat warm. Al vlug komen de eerste bezoekers. Twijfelend, wat is hier gaande? Een staking!? Kunnen we wel binnen? Ze worden warm onthaald en uitgenodigd om binnen te komen. De stakers zijn schijnbaar overtuigd dat het geen werkwilligen zijn. Pamfletten worden uitgedeeld, de rondleiding start. Carola en Sien (vormingsdienst ABVV) vertellen enthousiast en vol overgave de geschiedenis van de arbeidersstrijd. Snel, de volgende groep staat alweer te wachten! BRECHT !! Verdomme, hou je niet op met die stakers, aan het werk! De machines moeten draaien! Bezoekers zien een realistische voorstelling van de werkomstandigheden in die harde negentiende eeuw. Kinderen houden de machines draaiende, vrouwen leggen met veel precisie de witte vellen papier op de machine, klaar om bedrukt te worden. Diane twijfelt om mee te staken. Toch blijft ze aan het werk uit angst dit te verliezen. Dat verdomde werk dat ze zo broodnodig heeft om haar kroost voldoende eten te geven. Daar staat Edwin (Linx+) de kinderen al op te wachten. Kom, spelen moeten jullie doen, niet werken! Laat ons een lied zingen, een Vriendenlied! Vol overgave staat Brecht ook hier de bezoekers te entertainen. De Chachacha dringt door tot diep in de Historische Drukkerij en nodigt de mensen uit. Kijk! Die dame danst mee met de muziek, anderen schudden en wiegen hun stramme knoken. Allen komen ze met een glimlach op het gezicht weer binnen. Na deze rondleiding worden de bezoekers uitgenodigd zich bij de stakers te vervoegen. Leen nodigt hen uit voor een tas soep. Stakerssoep! Voorbijrijdende auto’s vertragen, begrijpen niet wat er gaande is. Ondertussen hollen Carola en Sien op en neer om de telkens weer toestromende groepjes bezoekers door het museum te leiden. Dit elke keer weer met die zelfde gedrevenheid alsof ze het verhaal voor de allereerste keer vertellen. Straffe madammen! En zo vliegt die dag voorbij, elk moet nu zo’n 18 keer hetzelfde verhaal gedaan hebben. De keel is vermoeid en schor, de benen willen niet meer mee. Het is bijna half zes wanneer de deuren sluiten. De werkers zetten zich bij de stakers, het is goed geweest. De laatste resten soep, nog een stukje vlaai, wat koffie… het einde van een vermoeiende dag… maar eentje om nog lang van na te genieten! Een fotoverslag over Erfgoeddag kan je Facebookpagina of rechtstreeks via deze link:

vinden

op

Vernieuwde voorgevel

Jarenlang was het een doorn in het oog. De half afgewerkte voorgevel was niet echt uitnodigend om een bezoekje te brengen aan de Historische Drukkerij. In nieuwsbrief nr. 10 van oktober 2006 meldden we de plannen om de afwerking van de voorgevel te voorzien tegen de seizoensopening van maart 2007. De voorgevel, waaraan duidelijk te merken was dat het gebouw twee arbeiderswoningen omvatte, is nu met veel vertraging herleid tot een mooi geheel. Een uithangbord zorgt voor de finishing touch. Ook met de zijgevel zijn nog plannen, maar dat is iets voor het volgende jaar.


23-24 mei 27-28 juni 25-26 juli 22-23 augustus 26-27 september 24-25 oktober 21-22 november



onze

http://www.facebook.com/album.php?aid=784&id=1773771741&l=febb08fcf5

Volgend weekend, 23 en 24 mei, is de Historische Drukkerij open tussen 13 en 17 uur Steenweg op Mol 84, 2300 Turnhout




juni/juli 2009

Afgelopen maand zijn de belangrijkste Nederlandse grafische musea voor een tweede keer bijeen gekomen. De betrachting is te komen tot een betere samenwerking. Inventarisatie van de collectie lijkt noodzakelijk voor de toekomst, een zware klus! De start is alvast gemaakt. Nieuw is “Beeldvanger !” een rubriek waarin telkens één bijzondere foto of postkaart zal getoond worden.

Een terugblik naar de negentiende eeuw… Inventaris houtsneden, houtgravures en clichés. De afgelopen tijd zijn al de in de Historische Drukkerij aanwezige houtsneden, houtgravures, galvanoclichés, zinkclichés, vignetten,… afgedrukt. Dit is de prille start van een degelijke inventarisatie van het aanwezige materiaal. Afdrukken van de delicate oudste houtsneden gebeurde door afwrijven, niet door drukken. Het gevaar bestond er immers in dat door de ouderdom van sommige exemplaren deze beschadigd konden worden bij afdruk. Eerst is er een selectie gemaakt van het materiaal dat bewaard wordt. Houtsneden en houtgravures blijven sowieso in de collectie. Voor de overige clichés werden drie criteria opgesteld. Als aan één van deze drie wordt voldaan blijven ze gevrijwaard van afstoting. Deze zijn: - drukhistorisch interessant (bvb. clichés met stempel van de fabrikant) - lokaalhistorisch interessant (bvb. clichés afkomstig uit Turnhoutse drukkerijen, denk maar aan afbeeldingen voor kerkboeken) - historisch oninteressant maar bruikbaar voor publicaties van de Historische Drukkerij. De selectie is intussen gemaakt en bijna 3000 clichés werden afgestoten. We bewaren op dit ogenblik 367 houtsneden en houtgravures, en verder 1268 clichés allerhande. Iedere clichés is afgedrukt en zal in de komende tijd een persoonlijk nummer en fiche krijgen met alle gegevens die van belang zijn. de houtsnede, vermoedelijk 17 eeuws

Beeldvanger ! De Historische Drukkerij bezit een ruime collectie postkaarten en foto’s met binnenzichten van drukkerijen en beelden van machinefabrieken. We willen deze natuurlijk delen met jullie en starten daarom deze nieuwe rubriek met als titel “Beeldvanger!”. Op geregelde tijdstippen willen we er eentje van publiceren. Hierbij alvast de eerste…

Schnellpressenfabrik Mödling, Wien. 1916. De eerste wereldoorlog is in volle bedrijvigheid. Machinefabrieken werden ingeschakeld in de productie van wapens voor de oorlogsindustrie. Op deze foto zien we op de achtergrond bijna afgewerkte drukpersen met daar omheen een veld van granaten. Een groter beeld hiervan kan je vinden op de website van de Historische Drukkerij of via deze rechtstreekse link : http://www.historischedrukkerij.be/index_be standen/beeldvanger.htm

Geen nieuwsbrief in juli! In juli nemen we even vakantie, en verschijnt er geen nieuwsbrief. Hierdoor mag u de volgende einde augustus verwachten. Het maandelijkse openingsweekend gewoon wel gewoon door en is op 25 en 26 juli.

Collectie Historische Drukkerij: originele foto uit een fotoalbum met 14 foto's rond de granaatproductie van deze drukpersfabrikant. Nooit eerder gepubliceerd én onbekend materiaal.

Bijeenkomst grafische musea Nederland Paulina de Nijs, directeur van het Grafisch museum Groningen, nam het initiatief de Nederlandse grafische musea dichter tot elkaar te brengen. Nadat ze in oktober een eerste maal bijeen kwamen werd nu de groep uitgebreid en ook Stichting Lettergieten en de Historische Drukkerij hierin betrokken. Afspraak : Dagorde :

Persmuseum in Amsterdam op 12 juni 2009. - zin van een gemeenschappelijke folder / website - uitwisseling van expertise, exposities, projecten - toekomst van de grafische musea - varia

Aanwezigen : Grafisch museum Groningen, Persmuseum Amsterdam, Stichting Lettergieten, Grafisch museum Zutphen, museum de Historische Drukkerij Maastricht, Grafisch museum in den Groenen Zonck, museums Vledder, museum Johan Enschedé, Nederlands Steendrukmuseum Valkenswaard en Historische Drukkerij Turnhout. Verontschuldigd : Drukkerijmuseum Meppel Het eerste punt op de agenda was de vraag of een gemeenschappelijke folder of brochure zinvol is. Hierover waren de meesten het eens dat dit weinig meerwaarde aan de bestaande folders geeft. Wat met een website? De P.A. Tiele Stichting (http://www.tiele-stichting.nl/) geeft op hun website een uitgebreide kennismaking met de verschillende Nederlandse drukkerijmusea, en tevens musea die een (al dan niet kleine) deelcollectie over de grafische geschiedenis hebben. Deze pagina’s staan echter erg verscholen en zijn zo goed als onvindbaar. De vergadering besluit om een zeer eenvoudige website te maken waarin alle links naar de verschillende grafische musea gebundeld staan. Een krachtige lijst van kernwoorden zal de verschillende zoekrobots vlekkeloos naar deze pagina sturen. Uitwisseling van expertise, exposities… : afgesproken werd elkaars nieuwsbrieven te sturen om op de hoogte te blijven van ieders werking. Ook initiatieven zoals deze bijeenkomst zorgen voor een zeer lage drempel en een betere communicatie. Noden en aanbiedingen zullen zo al snel de juiste personen bereiken. Toekomst van de grafische musea : de vraag of de verscheidene musea in de toekomst op eenzelfde eigen kleinschalige manier kunnen blijven bestaan, blijft een delicaat onderwerp. De tijd is duidelijk nog niet rijp voor één groot grafisch museum.

Turnhoutse lithostenen overgedragen aan TRAM 41 – Museum van de Speelkaart Enkele jaren geleden specialiseerde de Historische Drukkerij zich in hoogdruk. Machines en materialen die niet meer binnen deze specialisatie thuis hoorden werden afgestoten. Alles, behalve een tiental lithostenen afkomstig van de Turnhoutse speelkaartenfabrikanten, veranderden van eigenaar.

Het was duidelijk dat deze Turnhoutse lithostenen op termijn in het Nationaal museum van de Speelkaart terecht moesten komen. Afgelopen maand werden deze stenen dan ook via schenking overgedragen en kregen hierdoor hun definitieve bestemming.


27-28 juni 25-26 juli 22-23 augustus 26-27 september 24-25 oktober 21-22 november



Deze bijeenkomst bleek alleszins zeer nuttig en verdient zeker een vervolg. Tweemaal per jaar samenkomen leek voor iedereen een zinvolle frequentie. Gastheer voor het volgende overleg dit najaar is het Nederlands Steendrukmuseum in Valkenswaard.




augustus 2009

Hoewel de zomer volop aan de gang is, en de kranten hun komkommertijd beleven, staat de Historische Drukkerij niet stil ! Zoals je in deze nieuwsbrief merkt is er weer heel wat te melden. Noteer ook alvast 13 september in je agenda. Dan vindt de jaarlijkse Cultuurmarkt in Turnhout plaats, en... wij doen mee !

Een terugblik naar de negentiende eeuw… Origineel letterhandgietapparaat in de collectie !!

Jaarthema’s

Originele letterhandgietapparaten zijn uiterst zeldzaam. Wereldwijd zijn er naar schatting nog een 600-tal overgebleven. Hiervan zitten veruit de meeste (278) in het Museum PlantinMoretus (Antwerpen) en in het Johan Enschedémuseum in Nederland (121). Daarnaast zijn er verspreid over de wereld nog een 15-tal musea die één of meerdere handgietapparaten in de collectie hebben. Onbekend zijn de apparaten in privécollecties. Vele jaren bleef het een droom en waren we uiterst tevreden met de replica van een Duits gietapparaat dat door Sus Peinen in zijn atelier werd gemaakt. In mei 2008 werd het dan ook Object van de maand van TRAM 41. (zie bijlage) Vandaag is de Historische Drukkerij Turnhout de trotse eigenaar van een Frans gietapparaat vermoedelijk uit het einde van de achttiende of het begin van de negentiende eeuw. Van de instrumentenbouwer Bardou (Parijs) zijn voorlopig nog geen gegevens teruggevonden. Alle hulp hierbij is welkom!

In nieuwsbrief 42 meldden we jullie al dat ‘Bertha’, de cilinderpers, uit de collectie verdween. De vrijgekomen ruimte zou een belangrijke rol gaan spelen in de toekomst van de Historische Drukkerij. De plannen waren toen nog niet ver genoeg uitgewerkt om al met jullie te delen, maar vandaag zijn ze concreet.

Links de Duits-Vlaamse replica, rechts het originele Franse letterhandgietapparaat

Info over handgietvormen kan je terugvinden op de website van Karel van der Waarde :

http://users.telenet.be/waarde/Handmoulds/index.html Meer foto’s kan je terugvinden op de Facebook-pagina van de Historische Drukkerij via deze rechtstreekse link : http://www.facebook.com/album.php?aid=3550&id=1773771741&l=4325cffe9d

Om de Historische Drukkerij nóg aantrekkelijker te maken voor het publiek besloten we vanaf 2010 met jaarthema’s te werken. De vaste opstelling zal in het teken komen te staan van dit jaarthema, en de vrijgekomen ruimte zal dienst doen als kleine tentoonstellingsruimte. In vier ruime vitrinekasten zullen collectiestukken getoond worden die het jaarthema nader belichten. Op deze manier kunnen we materiaal dat anders verborgen blijft voor de bezoeker tóch tentoonstellen. Houtsneden en houtgravures Het jaarthema voor 2010 kreeg als werktitel ‘Brandbaar Beeld’ mee. Aan de hand van de bijzondere collectie houtsneden en houtgravures belichten we het illustreren van boeken en andere drukwerken van de vijftiende tot het einde van de negentiende eeuw. Naast houten drukblokken kan je een verscheidenheid van drukwerk aanschouwen waarin illustraties gebruikt werden. In 2011 staat de Historische Drukkerij in het teken van de krant. Met originele kranten nemen we u mee in de boeiende geschiedenis van 400 jaar krant. De inplanting van een tentoonstellingsruimte doet geen afbreuk aan het oude karakter van de Historische Drukkerij. Door deze achteraan links te plaatsen wordt het algemene beeld van de drukkerij niet verstoord. Meent u materiaal te hebben dat een mooie aanvulling kan betekenen voor de geplande jaarthema’s, dan kan u steeds contact opnemen!

Overname materiaal uit Drukkerij Resseler Afgelopen winter werd ik gecontacteerd door de familie Resseler. Als trouwe lezer van Het Laatste Nieuws had Hugo Resseler al enkele malen een artikel over de Historische Drukkerij opgemerkt. Zo ook in het najaar van 2008, toen de mededeling verscheen dat we een letterkast voor het zetten van muziek in de collectie opnamen. Zoon Walter stuurde een mail met de boodschap dat vader wel informatie kon geven over het zetten van muziek. Hij had in 1938 de drukkerij van zijn vader overgenomen en was hierin werkzaam geweest tot 1975. In dat jaar verkochten ze de zaak die was gelegen aan de Prinsstraat in Antwerpen. De overnemers veranderden de naam in ‘De Wrikker’. Het werd een drukkerij die de toen opkomende actiegroepen en verenigingen goedkoper drukwerk leverde. De familie Resseler verhuisde naar Laakdal waar ze nog een kleine drukkerswerkplaats behielden. Na telefonische afspraak bezocht ik vader en zoon Resseler en al snel werd duidelijk dat ze voor de drukkersmaterialen een nieuwe eigenaar zochten. Binnengekomen in het kleine atelier vond ik een trapdegel (Rapid) en letterkast, verder nog wat kleine materialen. De letterkast was voornamelijk gevuld met König-Antiqua, een mooie oude letter. Hierbij nog bijhorende sierinitialen, zorgvuldig verpakt in een kistje. Onderin de bok nog een kast met letter in Fournier-stelsel. “Op zolder staan nog dozen met clichés”, zo vertelde vader Resseler. Walter haalde de map met de punctueel bijgehouden inventaris van al deze clichés. Elke cliché stond vermeld in deze map, mét afdruk, vermelding voor welk boek het gediend had, welke soort cliché het was, of het eventueel uitgeleend was en op welke datum teruggebracht,… Ondertussen vertelde vader Resseler over zijn leven als boekdrukker. Het klantenbestand van drukkerij Resseler bevatte blijkbaar grote namen. Zo werden hier vele boeken van Maurits Sabbe gedrukt, denk maar aan het uitgebreide werk ‘Brabant in ’t verweer’ (1933), of de gekende werken ‘Uit het Plantijnsche huis’ (1924) en ‘Moretussen en zijn kring’ (1928). Al deze clichés werden op zolder nog bewaard. De oudste dateert van 1910 en is de omslagillustratie van het boekje ‘Rond onzen Toren’. De bijna jongste is de omslag van een spotboekje ‘Uilenspiegel onder ’t hakenkruis en er vanonder’ uit augustus 1944. Dit werd gedrukt op 205 exemplaren. Terug in de warme woonkamer waren we het al snel eens over de modaliteiten van het overnemen van dit bijzonder interessante geheel. We spraken af om het materiaal na de winter op te halen. Na wat uitstel was het onlangs dan zover. Hoewel al heel wat zaken uitgesorteerd zijn zal er nog wel wat tijd overheen gaan om al deze aanwinsten een definitieve plaats in de Historische Drukkerij te geven. En nu kan de zoektocht starten naar de meest interessante boekjes waarvoor de zopas verworven clichés gebruikt zijn.

Cultuurmarkt Zondag 13 september 2009 is het weer zover, de Turnhoutse Cultuurmarkt vindt dan plaats van 10 tot 17 uur in de Gemeentestraat.

Ook de Historische Drukkerij zal hierop aanwezig zijn. Breng zeker eens een bezoekje!

Beeldvanger!


22-23 augustus 26-27 september 24-25 oktober 21-22 november

2010





Nieuwsbrief

nummer 45

september 2009

De nieuwsbrief van deze maand staat voor een groot deel in het teken van enkele bijzondere aanwinsten. Daarnaast is de voorbereiding van het jaarthema 2010 in volle gang en trachten we de inventarisatie van de collectie verder te zetten. De Cultuurmarkt in Turnhout was een supergeslaagde dag, de organisatie ervan was ‘top’!

Een terugblik naar de negentiende eeuw… Bijzondere aanwinsten

De collectie van de Historische Drukkerij groeit iedere maand langzaam aan. Twee bijzondere aanwinsten van de afgelopen maand willen we jullie zeker niet onthouden. De eerste is een postincunabel uit 1536 met prachtig drukkersmerk, het tweede een krant uit 1814 die een nieuw tijdperk inluidde. M.T. Ciceronis Orationes, 1536 In nieuwsbrief nr. 39 van februari 2009 plaatsten we een afbeelding van een negentiende-eeuwse houten drukblok waarop de werkzaamheden aan de houten drukpers afgebeeld stonden. De oorspronkelijke houtsnede gaat terug tot 1520, en was het drukkersmerk van Josse Bade, een Parijse drukker. Wat zou het mooi zijn zo een oorspronkelijk boek in de collectie te kunnen krijgen waarbij dit drukkersmerk de titelpagina siert. Maar postincunabelen zijn niet goedkoop zodat de hoop klein was. Of toch niet? Waar een wil is, is een weg. En zo is het toch weer gelukt, sinds afgelopen maand bezit de Historische Drukkerij zo’n pareltje. ‘M.T. Ciceronis Orationes’, een Latijns werk uit 1536. Het boek heeft alle sporen van een exemplaar dat 475 jaar oud is, maar wat een prachtige aanwinst!

Oplijsting ‘flans’ Vanderborght. De collectie van de Historische Drukkerij herbergt een 1000-tal ‘flans’ (=matrijzenkarton) voor het gieten van vignetten en clichés. Deze zijn oorspronkelijk afkomstig van de lettergieterij Vanderborght & Dumont. Iedere flan is voorzien van een nummer dat overeenstemt met het cliché-nummer in de catalogi van Vanderborght. Interessant om weten is natuurlijk wélke afbeeldingen er nu precies bewaard zijn. Een eerste stap in deze inventaris is nu gezet en al de flan-nummers zijn opgelijst.

Eén van de flans in het vlakstypeapparaat

Beeldvanger! Links : Titelpagina.

Boven : Colofon

Een beetje geschiedenis… Het boek is gedrukt in 1536 bij Ioannes Lodoicus Tiletanus die het in opdracht van de erfgenaam van Josse Bade, Jean de Roigny, drukte. Jean Loys werd in 1527 corrector bij Josse Bade. Zowel Loys als Bade waren afkomstig uit Vlaanderen, maar vestigden zich in Parijs. Loys verloochende zijn afkomst niet en vermeldde dit in zijn naam Ioannes Lodoicus Tiletanus, Jean Loys van Tielt. In 1535 startte hij zijn eigen drukkerij en bleef deze activiteit aanhouden tot 1547. Gedurende deze twaalf jaar drukte hij 396 uitgaven. Het grootste deel van zijn boeken drukte hij in het Latijn. Verder komen ook enkele Griekse, Franse en Vlaamse uitgaven voor. Vele van zijn publicaties realiseerde hij in eigen beheer en verkocht deze als uitgever/boekhandelaar. Toch werkte hij nog voor vele andere boekhandelaars. Tot zijn grootste klanten behoorde dus ook Jean de Roigny, de erfgenaam van Josse Bade. Meerdere foto’s kan je vinden via deze link naar de Facebookpagina : http://www.facebook.com/album.php?aid=5736&id=1773771741&l=ee043c02e8

De Beeldvanger is deze keer een fotopostkaart van het bezoek op 17 februari 1910 van koning Friedrich August von Sachsen aan de machinefakbriek van Karl Krause. Deze fabriek is bekend voor zijn productie van afwerkingsmachines.

The Times, 29 november 1814 Enkele jaren geleden bracht ik een bezoek aan het bedrijfsmuseum van Koenig & Bauer. Deze machinefabriek bestaat bijna 200 jaar en is de uitvinder van de cilinderpers. In hun bedrijfsmuseum staan replica’s op halve grootte van deze eerste cilinderpersen. 1806, Duitsland. Friedrich Koenig had grootse plannen, hij wilde een pers bouwen die veel sneller zou gaan dan de handpersen. De uitvinding van Stanhope in 1800, die de houten drukpers verving door een volijzeren versie én hierop een hefboom-mechanisme aanbracht om een grotere perskracht te produceren, ging volgens Koenig niet ver genoeg. Hij wilde een machine bouwen die al de manuele handelingen overnam om zo de snelheid te kunnen opdrijven. Hij vond echter geen investeerder in eigen land (Duitsland), en ook Oostenrijk en Rusland werden niet wild van zijn plannen. Daarop trok hij in 1806 naar Engeland waar hij onder andere Andreas Bauer leerde kennen. Na vele omzwervingen belandde hij bij de uitgevers van het dagblad The Times die bereid waren hen financiële steun te geven. De eerste pers die ze bouwden was in feite een versnelde handpers. Pas in 1812 ontwikkelden ze het principe van vlak tegen rond, de cilinderpers. Tegen het einde van 1814 was dan de uiteindelijke cilinderpers gebouwd en in de nacht van 28 op 29 november werd de krant The Times in het grootste geheim gedrukt op deze gloednieuwe pers. Een artikel in deze beruchte krant van 29 november 1814 (zie krantenartikel rechts) spreekt over de grootste uitvinding sinds die van de boekdrukkunst zelf. Terug naar het bedrijfs- en museumbezoek bij Koenig & Bauer. Op het einde van het bezoek kreeg ik een levensgrote foto van de allereerste krant die gedrukt werd op Koenig’s uitvinding. Die krant intrigeerde me en zou me niet meer loslaten. Dit originele nummer van de The Times moest ooit de collectie aanvullen! De uitvinding van de cilinderpers betekende immers een immense vooruitgang in de evolutie van de drukpers. Ze zorgde er ook voor dat drukwerk goedkoper werd en toegankelijker voor het grote publiek, de gewone man in de straat. Een specifiek nummer van een krant zoeken is als het zoeken van een speld in een hooiberg. Vele jaren vervlogen en de ideeën om deze krant te vinden raakten op. Krantenverzamelaars konden me niet verder helpen, de zoektocht vervaagde. Maar afgelopen maand kon deze krant dan toch aan de collectie toegevoegd worden. De speld is gevonden! Meer nog, ook de krant van 8 december 1814, waarin Friedrich Koenig zijn uitvinding toelicht, vult de collectie aan. Neem even de tijd om het artikel hiernaast te lezen. Het toont het belang van deze uitvinding. De industriële revolutie stond nog in zijn kinderschoenen en had Europa nog maar amper wakker geschud.

Het bewuste artikel uit The Times van 29 november 1814 waarin men spreekt van ‘de grootste uitvinding sinds de boekdrukkunst zelf’…




Een groter beeld van dit artikel en het artikel dat Friedrich Koenig schreef en gepubliceerd werd in The Times van 8 december 1814 zie je als je deze link volgt : http://www.historischedrukkerij.be/index_bestanden/times.htm

Op de website is een meer uitgebreid artikel met technische beschrijving van Koenig’s eerste cilinderpers te vinden. Volg deze link : http://www.historischedrukkerij.be/index_bestanden/EersteCilinderpersKoenig.htm

Volgend weekend, 26 en 27 september, is de Historische Drukkerij open tussen 13 en 17 uur. HISTORISCHE DRUKKERIJ TURNHOUT Steenweg op Mol 84, 2300 Turnhout Steenweg op Mol 84 – 2300 Turnhout Telefoon: +32 (0) 14 42 00 34 e-mail: [email protected]


Nieuwsbrief

nummer 46

oktober 2009

De voorbereidingen voor het jaarthema van 2010 zijn volop aan de gang. De bedoeling is deze te starten tegen het openingsweekend van januari. Er dient nog heel wat te gebeuren… Toch werd er deze maand eerst tijd gemaakt voor onze bijdrage aan de Nederlands-Hongaarse biljetletterproef. Deze nieuwsbrief staat dan ook volledig in het teken hiervan.

Een terugblik naar de negentiende eeuw… Nederlands-Hongaarse Biljetletterproef De afgelopen maand werkte de Historische Drukkerij aan een bijzonder project. Tijdens de heropening van het drukkerijmuseum Etten-Leur in oktober 2008, sprak Ronald Steur over een toekomstig project. Hij wilde een biljetletterproef maken. Hiervoor verzamelde hij margedrukkers die elk afzonderlijk een bijdrage konden leveren. Natuurlijk was de Historische Drukkerij bereid om mee te werken. Zulke initiatieven moeten aangemoedigd worden. Uiteindelijk bracht Ronald 47 kandidaten bijeen. De deelnemers kregen ieder een letter, cijfer of leesteken toegewezen met als opgave op een A3-vel een compositie van meerdere soorten biljetletters te maken. Daarnaast werd een tweede A3-vel gevraagd met een vrije toepassing van biljetletters. Een erg mooie opdracht! De Historische Drukkerij kreeg de letter ‘U’ toegewezen.

Een hels karwei…

Het was een hele karwei om al de letters, die door de omvang per reeks in dozen bewaard worden, uit te zoeken. Uit de ongeveer 150 reeksen werd uiteindelijk een tachtigtal U’s weerhouden, sommigen met de bijhorende onderkastletter. Het vooropgezette formaat A3 kon niet behouden blijven indien we kozen voor een uitgebreid beeld van de collectie. Dit was trouwens de opzet van het project, een zo ruim mogelijk beeld krijgen van de houten letters die bewaard zijn. We kozen voor een groot formaat (gesneden formaat 64 x 85 cm), eenvoudig van lay-out, precies zoals een oude letterproef er uitzag. De Marinoni cilinderpers (1880) met een maximum formaat van 72 x 109 cm werd drukklaar gemaakt om deze klus te klaren. De confrontatie met deelnemers die de afdrukken met proefpersen maken gaf extra spanning. Zulke drukkwaliteit is immer moeilijk te evenaren. Het werken op een industriële pers uit de negentiende eeuw met de beperkingen van het inktwerk in combinatie met de zware en moeilijke drukvorm zorgde voor heel wat gevloek en gesakker. Het zuiver afdrukken van iedere letter was zo goed als onbegonnen werk. Drukte de ene letter goed uit, en de naastliggende letter werd onderplakt, was het bij het terug opspannen van de vorm weer net andersom. Maar uiteindelijk werd het resultaat aanvaardbaar en konden de afdrukken gemaakt worden.

De drukvorm in de pers.

Beeldvanger!

De Beeldvanger is deze maand een originele foto van de speelkaartenfabrikant ‘Biermans’. Foto’s met binnenzicht van onze Turnhoutse drukkerijen zijn zeldzaam. Daarom geldt deze beeldvanger tevens als oproep. Bewaren jullie in de oude doos nog een foto van de werkzaamheden in onze drukkerijen? We zouden zeer blij zijn deze aan de collectie te mogen toevoegen. Indien je geen afstand kan nemen van de originele foto maken we ook graag een kopie.

Vrije toepassing…

Het tweede deel van het project omvat de vrije toepassing van houten letters. Dit keer niet meer met de beperking van de toegewezen letter maar gewoon een mooie affiche of collage. De Historische Drukkerij koos voor een affiche in drie kleuren die oproept voor het behoud van ons grafisch erfgoed. Bij het ontwerpen van een affiche denkt een grafisch geschoolde wel eens terug aan zijn schooltijd. Daar leerde men welke combinaties van letterfamilies absoluut niet konden en hoe de uitlijning diende te gebeuren. Oh wee als je durfde zondigen tegen al deze regels! Maar kijk eens naar oude affiches. Prachtig hoeveel variatie aan lettersoorten en –types ze bevatten. Het leken wel letterproeven op zich! Zo zou ook onze affiche moeten worden. Een combinatie van oude en nieuwe normen. De brug tussen verleden en heden, dat is toch waar onze grafische musea voor staan?! En dan het drukproces zelf. Ook nu weer kwamen we bij de beperkingen van de machine. Enkele problemen konden omzeild worden door extra drukgangen in te lassen. Om deze affiche te drukken gebruikten we er vijf. En om kritisch te blijven: in feite waren twee extra drukgangen nodig om de verarming van inkt op bepaalde plaatsen ongedaan te maken. Van deze affiche zijn meer exemplaren gedrukt dan nodig voor het project van de Biljetletterproef. Interesse in één of meerdere exemplaren? Ze zijn gratis! Je kan deze reserveren en afhalen in de Historische Drukkerij. Geen verzending. Reserveren via : [email protected]

De Historische Drukkerij blijft groeien. Wat eens begon als een hobby is op enkele jaren tijd uitgegroeid tot een erkende speler binnen het vakgebied van het grafische erfgoed. En die groei mag niet afgeremd worden! Geregeld stoten we tegen de grens van onze mogelijkheden waardoor we vele projecten niet kunnen realiseren. Zoveel ideeën wachten nog op uitvoering. Hiervoor zijn we op zoek naar vrijwillige medewerkers. Wie beogen we? Iedereen die zich creatief wil uitleven en een gezonde honger heeft om binnen het kader van de Historische Drukkerij actief bezig te zijn. Heb je enkele uren of zelfs enkele dagen per maand zin om het team te versterken? Uitwerken van projecten, ontwerpen, letterzetten, drukken, ontvangst van bezoekers, inventarisatie, het opzetten van een vzw,… er zijn nog zovele handen tekort. Heb je niet de kennis maar wel veel ‘goesting’? Geen probleem, alles wordt hier ter plaatse aangeleerd.

En hou er rekening mee, eenmaal het lood door je aderen stroomt, raak je het nooit meer kwijt!

Meer foto’s van dit project kan je terugvinden op de Facebookpagina van de Historische Drukkerij. Ook via deze rechtstreekse link :


http://www.facebook.com/album.php? aid=6414&id=1773771741&l=be14d8 18b7

Zaterdag 7 en zondag 8 november is het Boekkunstbeurs in de Pieterskerk in Leiden. De resultaten van de Nederlands-Hongaarse Biljetletterproef zullen hier op zaterdag 8 november om 12 uur voorgesteld worden. De oplage van de complete Biljetletterproef is 55 exemplaren, waarvan 47 voor de deelnemers. Overige exemplaren zullen worden verkocht. De opbrengst daarvan is voor de kosten van de doos waarin al de werken verzameld zullen worden en voor ondersteuning van de deelname van HongaarsRoemeense studenten. Informatie: [email protected] Prijs van de doos: 300 Euro.


Gezocht : Medewerkers !!






Nieuwsbrief

nummer 47

november 2009

De presentatie van de Nederlands-Hongaarse Biljetletterproef was een mooi moment voor Ronald Steur, initiatiefnemer van dit project. We vinden het logisch dat ook wij dit project in de kijker plaatsen tijdens ons laatste openingsweekend van het jaar en we doen dit aan de hand van een tentoonstelling van de ingestuurde werken.

Een terugblik naar de negentiende eeuw… Nederlands-Hongaarse Biljetletterproef

Tentoonstelling

Historische Drukkerij toont het ABC… Slechts één weekend te bezichtigen! Het laatste openingsweekend van de Historische Drukkerij wordt uiterst bijzonder. Een tentoonstelling die slechts twee dagen toegankelijk is toont hedendaagse pareltjes van boekdrukkunst. De oude boekdrukkunst door middel van typo of hoogdruk is al geruime tijd vervangen door snelle offsetmachines. Toch is er, voornamelijk in Nederland, nog een grote groep mensen die in de traditionele techniek een uiting van creativiteit vindt. Oude drukkers, maar ook kunstenaars weten dit spel van letters en typografie te waarderen en maken nog de prachtigste werkjes. Ze zijn verenigd in de organisatie “Drukwerk in de Marge”. Eind vorig jaar bracht margedrukker Ronald Steur 45 collega’s uit Nederland, België en Hongarije bij elkaar voor een bijzonder project. Iedere deelnemer kreeg een letter van het alfabet, een cijfer of een leesteken toegewezen. Hun opdracht bestond erin om hiervan iets moois te drukken enkel door gebruik te maken van houten afficheletters (biljetletters). Een tweede luik van het project omvatte een vrije toepassing van afficheletters. Deelnemers mochten hier met alle letters hun creativiteit botvieren in een affiche, collage of iets dergelijks. Zo ontstond uiteindelijk de “Nederlands-Hongaarse Biljetletterproef”. Het resultaat werd op 7 november voorgesteld op de jaarlijkse Boekkunstbeurs in Leiden. Ook de Historische Drukkerij was een van deze deelnemers en kreeg de letter “U” toegewezen. In de vrije toepassing werd een affiche gemaakt die een oproep deed tot het behoud van ons grafisch erfgoed. In vorige nieuwsbrief berichtten we jullie al uitgebreid hierover. Alle inzendingen werden gebundeld in een doos. De oplage van dit project bedraagt slechts 55 exemplaren waarvan één voor iedere deelnemer. Slechts één exemplaar is in België terecht gekomen, en wel in de Historische Drukkerij. Een ruime selectie van de originele werken is gedurende het weekend van 21 en 22 november eenmalig te zien in de Historische Drukkerij. Speciaal hiervoor werden de openingstijden uitgebreid, namelijk van 10 tot 18 uur. Behalve de tentoonstelling kan je natuurlijk ook terecht voor de gebruikelijke rondleidingen met drukdemonstraties. De toegang is zoals steeds gratis.

Een voorproefje…

Een terugblik op het afgelopen seizoen… De Historische Drukkerij opende de deuren in maart 2006. Met de steun van de lokale pers, de diverse actoren rond erfgoed, musea en toerisme groeide het uit tot een stabiele speler binnen het Turnhoutse cultuurgebeuren. De eerste twee jaar kon het museum rustig doorstaan als nieuwkomer op ‘de markt’. In 2008 kreeg de Historische Drukkerij extra aandacht met de dichtbundel ‘Dichter bij Turnhout’ die in een oplage van 22.000 exemplaren gratis verspreid werd in elke Turnhoutse brievenbus. Het seizoen 2009 had geen echte trekker. De bezoekersaantallen groeien zeer langzaam, maar dit is echter zeer sterk fluctuerend, en onder andere ook afhankelijk van de persaandacht op bepaalde momenten. Het lage aantal openingsdagen is uiteraard een niet onbelangrijke beperking. Het is voorlopig echter niet de bedoeling om dit aantal op te trekken. Het museum behoudt de frequentie van één weekend per maand. Voor 2010 hebben we een aanvullend concept uitgewerkt. Door middel van een jaarthema willen we de Historische Drukkerij extra aantrekkingskracht geven. In combinatie met het unieke karakter en sfeer zijn wij van mening dat de Historische Drukkerij alle troeven in handen heeft om ook een uitgebreider nationaal of zelfs internationaal publiek aan te trekken. Met een promotiecampagne rond het jaarthema ‘BRANDBAAR BEELD, 600 jaar houtsneden en houtgravures’ trachten we voor 2010 het bezoekersaantal te verruimen… Ondanks deze extra troef die de Historische Drukkerij de volgende jaren inzet blijft ze gratis toegankelijk. De charme van ons museum willen we graag met zoveel mogelijk bezoekers blijven delen.

Beeldvanger!

Bovenstaand zie je vijf van de ongeveer 50 werken die deel zullen uitmaken van de expositie op 21 en 22 november in de Historische Drukkerij.


Het zal je maar overkomen. Een complete zetterij die onder water staat. Toch maar even een foto maken, moet men gedacht hebben. Centraal rechts in beeld zien we een persoon net met zijn schouders boven het wateroppervlak uitsteken, terwijl links op het beeld twee personen gehurkt op de kasten zitten. De letterkastverlichting steekt maar net boven het water uit. Jammer genoeg is geen verdere informatie over deze (niet verzonden) fotopostkaart bekend.


2010



Volgend weekend, 21 en 22 november, is de Historische Drukkerij open tussen 10 en 18 uur. HISTORISCHE DRUKKERIJ TURNHOUT Steenweg op Mol 84, 2300 Turnhout Steenweg op Mol 84 – 2300 Turnhout Telefoon: +32 (0) 14 42 00 34 e-mail: [email protected]


Nieuwsbrief

nummer 48

december 2009

De laatste dagen van het jaar zijn gevuld met zwoegen en zweten om alle voorbereidingen voor het nieuwe seizoen rond te krijgen. Tussen de werkzaamheden door toch nog deze laatste nieuwsbrief van het jaar.

Wij wensen al onze lezers een boeiend 2010! Een terugblik naar de negentiende eeuw… Schenking aan het Nederlands Steendrukmuseum te Valkenswaard Het Nederlands Steendrukmuseum is één van de grafische musea waar de Historische Drukkerij al enkele jaren goede contacten mee onderhoudt. Tijdens een geanimeerd gesprek met de huidige directeur Frank van Oortmerssen (waarin hij met veel enthousiasme en begeestering sprak over het 200-jarig bestaan van de steendruk in Nederland en hun huidige tentoonstelling hierover) was de link met de Turnhoutse drukkerijen en het steendrukverleden hiervan al snel gelegd. Verwonderlijk was dat het Steendrukmuseum nog geen enkel ‘mannekensblad’ (centsprent) in de collectie had. Hier moest natuurlijk verandering in komen. Turnhout drukte in de negentiende eeuw vele honderdduizenden mannekensbladen waarvan een groot deel bestemd was voor export naar Nederland. Deze prenten werden echter gedrukt met houtsneden. Tegen het einde van de negentiende eeuw schakelde de firma Brepols voor de productie van hun prenten over naar steendruk. Op deze manier drukten ze nog tot tegen de tweede wereldoorlog deze voorloper van het stripverhaal. Het werd dus tijd dat het Steendrukmuseum ook van deze belangrijke steendruk-toepassing exemplaren in de collectie kregen.

Samenwerking Belgische drukkermijmusea Op initiatief van het MIAT in Gent kwamen vertegenwoordigers van de Belgische drukkerijmusea voor een eerste keer samen op 1 december in Gent. Aanwezigen :

-Drukkerij Strobbe (Izegem): Luc Strobbe -Historische Drukkerij Turnhout: Herwig Kempenaers -Museum Plantin-Moretus/

Prentenkabinet (Antwerpen):

Iris Kockelbergh -Nationaal Museum van de

Speelkaart (TRAM 41, Turnhout):

Filip Cremers -MIAT (Gent): Robin Boone, René De Herdt, Christel Kinnaer, Pieter Neirinckx, Ann Van Nieuwenhuyse Verontschuldigd :

Museum van de Boekdrukkunst (Brussel) en het Maison de L’imprimerie et des Lettres de Wallonie (Thuin)

In deze eerste bijeenkomst gaf iedere afgevaardigde ter kennismaking een korte beschrijving van hun museum. Op deze manier werd ieders werkterrein duidelijk.

Herwig Kempenaers, verzamelaar en eigenaar van de Historische Drukkerij, schonk 81 originele gesteendrukte Turnhoutse mannekensbladen aan het Nederlands Steendrukmuseum. Hij overhandigde deze, in bijzijn van de groep vrijwilligers, aan directeur Frank van Oortmerssen.

Het MIAT heeft als museum, dat op Vlaams niveau erkend is, een verantwoordelijkheid t.a.v. het werkveld. Daartoe nam het in 2009 initiatieven op twee terreinen: - i.s.m. FARO voor de oprichting van een nieuw expertisecentrum in dienst van het niet-museale technischindustriële terrein; - via het stimuleren van de samenwerking van (kleinere) musea en collecties i.v.m. industrieel erfgoed door de activering van samenwerkingsverbanden. Het MIAT zelf behandelt de industriële samenleving als geheel, maar heeft een ---Zie verder op volgende pagina.---

Bezoek aan het Nederlands Steendrukmuseum

---vervolg van vorige pagina---

Het nieuwe seizoen is in volle voorbereiding. Tussen de werkzaamheden door brachten we in de laatste dagen van het jaar nog een bezoek aan het Nederlands Steendrukmuseum in Valkenswaard. Een bezoekje met de groep vrijwilligers van de Historische Drukkerij aan het Nederlands Steendrukmuseum stond al lang op de planning. Woensdag 23 december was het dan zover. Afspraak 14 uur in Valkenswaard, op een half uurtje rijden van Turnhout. Directeur Frank van Oortmerssen zorgde persoonlijk voor het onthaal. Bij een kopje koffie in het foyer vertelde hij met veel begeestering over de geschiedenis van het museum en het gebouw waarin het gevestigd is. Hierna nam hij ons mee naar de Vrijdagzaal waar de geschiedenis van de steendruk en al de verschillende toepassingen van deze druktechniek in vitrines aanschouwelijk voorgesteld zijn. Je kijkt je ogen uit! Vervolgens kwamen we in de machinezaal waar de vele mooie machines afgewisseld worden met imposante en prachtig gedrukte oude steendrukaffiches. Ook hier kan je de invloeden van de industriële revolutie volgen in deze kunstambacht. Allerlei toestellen en randapparatuur worden ons door Frank verduidelijkt. Hij spreekt met een liefde voor het museum alsof hij zelf nog iedere keer weer in bewondering staat van al het moois dat hier te zien is. In het museumatelier zijn twee kunstenaars ijverig aan het werk. Maaike Feih zal ons het technische deel van het steendrukken tonen. Maaike is beeldend kunstenares en woont in Sittard, op een uurtje rijden van het museum. Ze komt iedere woensdag naar Valkenswaard en geeft er drukdemonstraties waarbij ze de bezoeker het gevoel van de steendruk wil meegeven door niet enkel te tonen hoe het werkt maar je zelf ook eens laat drukken. Of we hier, als typodrukkers, een goede beurt gemaakt hebben weet ik niet, maar het was best een leuke ervaring.

bijzondere focus op de katoenindustrie en de drukkerijafdeling. Een gelijkaardige samenwerking met/tussen de drukkerijmusea en – collecties zou voor elke betrokkene voordelen kunnen opleveren. Deze vergadering is daartoe een uitnodiging, de bestaande noden kunnen hier besproken worden. De bedoeling van de samenwerking tussen de musea gaat onder meer rond - het versterken van de kennis en expertise, - versterken van promotie door gezamenlijke initiatieven, - versterken van de zorg om het ‘drukkerserfgoed’ dankzij efficiëntere inzet van de schaarse middelen en mensen via (internationale) collectieafspraken, - voldoen aan beleidstendensen en – eisen van subsidiërende overheden. Bij de bijeenkomsten streeft men naar een zo sterk mogelijke vertegenwoordiging waarbij het vergaderritme gepland is op samenkomsten iedere drie à vier maanden. Als centrale kerngroep wordt de huidige technische invalshoek behouden, bij het uitwerken van projecten kunnen gerelateerde erfgoedvelden betrokken worden.

Volgende vergadering op dinsdag 9 maart 2010.

Openingsweekends 2010 23-24 januari 27-28 februari 27-28 maart 24-25 april 22-23 mei 26-27 juni 24-25 juli 21-22 augustus 25-26 september 23-24 oktober 27-28 november

Het is half vijf voorbij wanneer we de terugweg aanvatten. Onderweg naar huis is iedereen het erover eens, dit is een prachtig museum met zeer vriendelijke medewerkers! En dat we snel weer eens terug moeten gaan, er was nog zoveel meer te zien waar we geen tijd voor hebben gehad…


Plan je zelf een bezoekje aan het Steendrukmuseum in Valkenswaard? Kijk dan even op hun zeer uitgebreide website. http://www.steendrukmuseum.nl/

De Historische Drukkerij is gesloten in december. Volgende openingsweekend is 23 en 24 januari 2010.



Nieuwsbrief

nummer 49

januari 2010

Eindelijk is het dan zover! Een half jaar voorbereiding om het aanvullende concept van de Historische Drukkerij, een extra thematentoonstelling, rond te krijgen. Maar het resultaat mag er dan ook zijn. De tentoonstelling, de uitgave van een mooie kleurenpublicatie van 72 pagina’s, een reeks postkaarten,… het wordt je allemaal duidelijk bij het lezen van deze nieuwsbrief!

Een terugblik naar de negentiende eeuw… Brandbaar Beeld, de publicatie. Bij de tentoonstelling hoort natuurlijk een begeleidend boekje. Met 80 afbeeldingen van collectiestukken van de Historische Drukkerij is deze publicatie een rijk geïllustreerd werkje dat eenieder zal weten te waarderen. De tekst is afkomstig van historicus Dick van Lente. Hij is docent aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam, en heeft zich sinds de jaren ’90 onder meer in de geschiedenis van de visuele communicatie verdiept. Het boekje werd digitaal gedrukt in een oplage van 250 stuks. Deze genaaide uitgave werd volledig handmatig afgewerkt in de Historische Drukkerij.

Jaarthema: Brandbaar Beeld, 600 jaar houtsneden en houtgravures De Historische Drukkerij heeft er met het nieuwe jaar meteen ook een extra trekpleister bij. Vanaf dit jaar trekken we de kasten en lades open en tonen jullie verborgen schatten uit de collectie. Deze aanvulling op de bestaande rondleidingen tijdens de openingsweekends geven meteen een extra stimulans om (nogmaals) een bezoekje te brengen aan de Historische Drukkerij. “Brandbaar Beeld, 600 jaar houtsneden en houtgravures” is het eerste jaarthema en staat het ganse jaar 2010 uitgestald in een speciaal hiervoor ingerichte hoek van het museum. Ze toont een onderdeel van de collectie die anders niet voor publiek toegankelijk is. In enkele jaren tijd verzamelde de Historische Drukkerij een unieke collectie houten drukblokken vanaf de zeventiende eeuw tot begin twintigste eeuw. De trouwe lezers van deze nieuwsbrief hebben hier al enkele keren kennis van kunnen nemen. Met deze tentoonstelling worden deze waardevolle stukken voor de eerste keer aan het publiek getoond. Maar niet enkel de houten drukblokken worden getoond. Naast de houtblokken kan u de evolutie van het gedrukte beeld volgen aan de hand van originele geïllustreerde drukwerken zoals volksprenten, almanakken, kranten en ABC-boekjes. Een postincunabel uit 1536, een geïllustreerde bijbel uit 1672 en allerhande geïllustreerd drukwerk

Het boekje is verkrijgbaar in de Historische Drukkerij en kost 12 euro. De abonnees van deze nieuwsbrief krijgen 2 euro korting. Laat bij aankoop gewoon even weten dat je geabonneerd bent op de nieuwsbrief en je krijgt deze uitgave voor slechts 10 euro. (enkel in de Historische Drukkerij)

staan tentoon tussen de zeldzame drukblokken en geven een beeld van het belang van illustraties doorheen de eeuwen.

Reeks postkaarten Aanvullend bij de tentoonstelling werd een reeks van 20 postkaarten gedrukt.

De houtsnede en houtgravure.

Een inleiding door Dick van Lente.

De oudste gedrukte afbeeldingen zijn houtsneden. Ze verschenen in het begin van de vijftiende eeuw, meer dan een halve eeuw vóór de uitvinding van Gutenberg. Meestal ging het om speelkaarten en religieuze voorstellingen. Toen de boekdrukkunst eenmaal was uitgevonden, werd de houtsnede de ideale methode voor het illustreren van teksten. Beide zijn immers vormen van hoogdruk, wat betekende dat de letters en de in hout gesneden illustraties in één keer konden worden gedrukt. Dat hóefde natuurlijk niet, en het gebeurde dan ook niet altijd. In het werk van Albrecht Dürer en Lucas Cranach bereikte de houtsnede al spoedig een hoogtepunt. In de loop van de zeventiende eeuw werd zij langzamerhand verdrongen door technieken die een verfijndere afbeelding mogelijk maakten: de kopergravure en de ets, die achtereenvolgens rond 1430 en begin zestiende eeuw werden uitgevonden. Deze diepdruktechnieken vergden echter een speciale drukpers en een beter soort papier. Bovendien sleten de koperen platen waarvan de voorstellingen gedrukt werden sneller dan de houten hoogdrukvormen, waardoor deze technieken minder geschikt waren voor grote oplagen. Zo ontstond een globale tweedeling: houtsneden werden vooral gebruikt voor goedkoop drukwerk, gericht op een breed publiek, zoals almanakken en kinderprenten, terwijl etsen en kopergravures werden gebezigd voor boeken die bestemd waren voor de meer welgestelden. Eind achttiende eeuw ontwikkelde de Engelsman Thomas Bewick een hoogdruktechniek die veel gedetailleerdere afbeeldingen mogelijk maakte dan de houtsnede: de houtgravure. Tussen 1830 en 1890 was dit de meest toegepaste illustratiemethode voor populaire uitgaven. Het brede publiek kreeg daardoor tegen een geringe prijs de beschikking over afbeeldingen die, wanneer ze gemaakt waren door kundige graveurs, qua detaillering en verfijning nauwelijks onderdeden voor kopergravures en etsen.

De meest bijzondere houten drukblokken die in de tentoonstelling uitgestald staan werden in postkaartvorm gedrukt op Oud Hollands papier van Van Gelder. Het werd gedrukt op de degelpers ‘La Modeste’ van G. Schildknecht van omstreeks 1885 in een beperkte oplage van 100 exemplaren elk. Deze zijn eveneens verkrijgbaar tijdens de openingsweekends van de Historische Drukkerij.

Openingsweekends 2010 23-24 januari 27-28 februari 27-28 maart 24-25 april 22-23 mei 26-27 juni 24-25 juli 21-22 augustus 25-26 september 23-24 oktober 27-28 november Telkens open van 13 tot 17 uur. Vrije toegang

Website Ook de website is aangepast aan het jaarthema. De integrale tekst van Dick van Lente staat op de site en kan geraadpleegd worden via deze rechtstreekse link : http://www.historischedrukkerij.be/index_bestanden/BrandbaarBeeld1.htm

Volgend weekend, 23 en 24 januari, is de Historische Drukkerij open van 13 tot 17 uur. De toegang is gratis.



Nieuwsbrief

nummer 50

februari 2010

In februari 2006 verscheen de eerste nieuwsbrief. Nu, vier jaar later, is dit het nummer 50 !! Later dit jaar valt er nog veel meer te vieren, maar daarover meer in de volgende nieuwsbrieven. Deze nieuwsbrief staat in het teken van enkele mooie aanwinsten, een schenking van Gerard Post Van der Molen en de aankoop van enkele bijzondere drukwerkjes!

Een terugblik naar de negentiende eeuw… Schenking papier-testapparaten Gerard Post Van der Molen schonk de afgelopen maand twee papiertesttoestellen aan de Historische Drukkerij. Tot vóór 1850 werd papier bijna uitsluitend uit lompen gemaakt, een op zichzelf hoogwaardig product. De kwaliteit van het papier werd toen nog beoordeeld op enkele zeer eenvoudige wijzen. De stevigheid werd bepaald door het te scheuren, plooien en door er simpelweg aan te trekken. Scheurde het pas na er de nodige kracht op uitgeoefend te hebben kon men er vanuit gaan dat men een stevig papier in handen had. De lijmvastheid werd getest door aan het vel papier te likken. Drong het vocht snel in en ontstond er een heldere plek als men dit nu tegen het licht hield, was het papier slecht verlijmd. De gladheid van het papier werd dan weer visueel beoordeeld door langs het papier heen te kijken. Door het papier tegen het licht te houden kon de helderheid van het papier beoordeeld worden en of er zich onzuiverheden in bevonden. Al de ontlede eigenschappen zijn afhankelijk van persoonlijke waarnemingen en dus voor discussie vatbaar. Beeld u de discussie in tussen een papierleverancier en een drukker, waarbij de ene er belang bij heeft zijn papier zo hoog mogelijk in kwaliteit te taxeren, en de drukker, wegens kostprijs, juist zo laag mogelijk…

Aanwinst : Doodsberichten op speelkaarten Gelegenheidsdrukwerk is één van de deelcollecties van de Historische Drukkerij. Onlangs kochten we vier bijzondere speelkaarten aan waarvan de achterzijde bedrukt is als overlijdensbericht. De datering van deze kaarten is duidelijk, de sterfdatum van de overledenen geeft een exact beeld hiervan. De oudste van deze vier overlijdensberichten is van 11 oktober 1782, gedrukt bij A. Vleminckx. Dan volgen twee berichten die zijn bedrukt

Speelkaart bedrukt door Pieter Corbeels

door Pieter Corbeels in de periode dat hij nog in Leuven actief was, namelijk 10 januari 1792 en 8 november 1793. (In 1795 trok hij weg uit deze stad en kwam in Turnhout terecht waar hij de bakens uitzette voor wat later een bloeiende grafische stad zou worden). Het vierde overlijdensbericht is gedateerd ‘le premier jour complémentaire de l’an sept’, wat overeenkomt met 1799.

De steeds stijgende vraag naar papier in de negentiende eeuw hadden tot gevolg dat er een tekort aan vezelstoffen was. De papierfabrieken ondergingen grote hervormingen en men zocht naar nieuwe soorten waarbij eerst de houtslijp en later de houtcellulose in gebruik werd genomen. Al snel moest men onderkennen dat de kwaliteit op vlak van duurzaamheid erg tekort schoot. Het aantal papiersoorten nam sterk toe en het werd eveneens mogelijk om tijdens de

Er is slechts weinig bekend van de reden waarom speelkaarten werden gebruikt voor overlijdensberichten. Weet u meer hierover? Graag een mailtje naar : [email protected] Dank!

fabricage de minderwaardige papiersoorten kunstmatig een hoger aanzien te geven. Hierdoor werd het moeilijk om nog langer uiterlijke kenmerken te gebruiken in de beoordeling van de eigenschappen van papiersoorten. Tegen het einde van de negentiende eeuw kwam gespecialiseerde apparatuur op de markt waarmee men de papierkwaliteit kon bepalen.

Trekapparaat van Louis Schopper Onderzoek naar de papierkwaliteit begint bij het bepalen van het gewicht per vierkante meter, de dikte, het vochtigheidsgehalte en de looprichting van het papier. Daarna volgt het testen van de sterkte van het papier. Hiervoor werd nevenstaand apparaat uit de schenking van Gerard Post Van der Molen gebruikt. Met dit trekapparaat bepaalde men de breeklengte en de rekking van het papier. Door een papierstrookje verticaal in te klemmen en toenemend te belasten tot het breekt, bepaald men de breukbelasting in aantal kilogrammen. Bij de test meet men tegelijkertijd de elasticiteit van het papier tot het moment dat dit breekt. De rekking wordt uitgedrukt in percenten en is af te lezen op de bovenste schaal.

Vouwapparaat van Louis Schopper Het tweede apparaat dat door schenking van Gerard Post Van der Molen in bezit is gekomen van de Historische Drukkerij is het dubbelvouwapparaat van Schopper (foto op de eerste pagina van deze nieuwsbrief). Met dit apparaat bepaald men hoeveel maal een strookje van het te onderzoeken papier kan worden gevouwen voordat dit breekt. Het strookje wordt tussen twee hulzen geklemd die door een veer opgespannen zitten. Middenin het apparaat komt het strookje tussen wieltjes te zitten waartussen het door een heen en weergaande beweging telkens tweemaal gevouwen wordt. Het staat in verbinding met een telrad waarop het aantal bewegingen af te lezen is. Dit telrad wordt mechanisch uitgeschakeld op het ogenblik dat het strookje breekt.

Dichtbundel Pizzeriaromantiek 30 januari 2010 was Gedichtendag. Hét moment voor jongerendichter Tom Driesen om zijn nieuwe bundel met de verrassende titel ‘pizzeriaromantiek’ uit te brengen. Het jonge talent, dat dit jaar o.a. de Juryprijs wegkaapte voor een liedtekst op de Nekka wedstrijd, verbonden aan de Nekka nacht, kreeg van de Historische Drukkerij Turnhout de kans om in een uitgave van driehonderd exemplaren zijn eigenzinnige ding te doen. Voor slechts 3 euro kan je het bundel bij de dichter aankopen. [email protected]

Bezoek de tentoonstelling !!


Louis Schopper startte zijn bedrijf in Leipzig in 1881. Het bedrijf specialiseerde zich in de productie van testapparatuur voor de papieren textielnijverheid. Ze veranderde van naam in 1952 naar “VEB Werkstoffprüfmaschinen Leipzig“. Sinds 1990 draagt het de naam “WPM Werkstoffprüfsysteme Leipzig GmbH“. Met deze schenking heeft de Historische Drukkerij weer enkele zeer gespecialiseerde apparaten aan de collectie kunnen toevoegen die de nevenactiviteiten van het grafische bedrijf belicht.

Volgend weekend, 27 en 28 februari, is de Historische Drukkerij open tussen 13 en 17 uur. Steenweg op Mol 84, 2300 Turnhout



Nieuwsbrief

nummer 51

maart 2010

Deze maand is de Historische Drukkerij in de ban van Reynaert de Vos!! Een uitgebreid verslag kan je in deze nieuwsbrief vinden. Door een computercrash is de nieuwsbrief enkele dagen later dan voorzien.Hopelijk arriveert deze toch nog tijdig zodat u ziet dat een bezoekje aan de Historische Drukkerij het nu komende weekend meer dan de moeite waard is!!

Een terugblik naar de negentiende eeuw… Uitzonderlijke vondst! Houten drukblokken zijn uiterst zeldzaam, maar een negentiendeeeuws boekje met de bijhorende complete reeks blokjes, is onvindbaar. Niet dan? Onvindbaar? Ja, maar zo eens in je leven vind je het onvindbare… De Historische Drukkerij wist wederom een prachtig zeldzaam stuk aan de collectie toe te voegen. Een uitgave van de zeer gekende fabel van Reynaert de Vos uit 1858, met de bijhorende complete reeks van 35 originele houten drukblokken zijn door aankoop in de collectie opgenomen en te bezichtigen tijdens het volgende openingsweekend van 27 en 28 maart.

Aan het woord is Herwig Kempenaers : In 2007 kwam ik in contact met Dhr. Windels van de gelijknamige drukkerij aan de Ijzeren Leen in Mechelen. Zijn familie kocht de drukkerij in de dertiger jaren van Van Velsen die daar al sedert het begin van de negentiende eeuw als drukker actief was. Door de hoge leeftijd van Dhr. Windels werd de drukkerij enkele jaren geleden verkocht en het pand leeggemaakt. Ronddwalend door de oude drukkerij lagen her en der nog achtergebleven oude spullen. In het oude magazijntje leek de tijd te hebben stilgestaan. Hier vond ik toen negentiende-eeuwse verzendkisten, zelfs een volledig pakje gebedenblaadjes uit 1847, en verder nog stapels van enkele

Reynaert de Vos Het boek draagt als titel “Reynaert de Vos, naer de oudste beryming, tot schoolgebruik en nuttige lezingen ingerigt ; door J. F. Willems”. Het werd gedrukt in Mechelen in de “Drukkery van E.-F. Van Velsen” in 1858 (“tweede uitgave, met houtsneden opgehelderd”). Het is een uitgave van 140 pagina’s en geïllustreerd met de titelpagina-illustratie, een gravure van J.F. Willems, 12 verhaalgravures en 21 onderwerp-gerichte sierinitialen aan het begin van ieder hoofdstuk. J.F. Willems herwerkte de fabel van “Reynaert de Vos” vanuit de oorspronkelijke, oudst teruggevonden tekst uit de 12de of 13de eeuw, en drukker Van Velsen gaf deze uit in een volkseditie nadat in 1839 de spelling hervormd was. In het voorwoord zegt de uitgever : “Een werk van dien aerd, met platen opgehelderd, lokt zoo tooverend tot het lezen, dat dikwerf de luiste kinderen zelf daerdoor aen het leren geraeken. Deze volkseditie is dan dit mael ingerigt, niet alleen tot schoolgebruik, maer wel voornamelyk tot aengenaeme en nuttige lezingen voor het jongere huisgezin.” De gravures zijn gesigneerd en van de hand van Edouard Vermorcken (Nieuwkerken 1820 – Edegem 1906), één van de vooraanstaande graveurs in die periode.

honderden ‘nieuwe’ schoolboekjes uit 1895 en 1899. We kwamen tot een overeenkomst en het interessante materiaal verhuisde naar de Historische Drukkerij. Twee weken geleden… Via antiquariaat Garcia in Mechelen kreeg Dhr. Windels enkele weken geleden de publicatie in handen die uitgegeven is naar aanleiding van onze tentoonstelling over houtsneden en houtgravures. Onder de indruk van deze kwaliteitsvolle uitgave belde hij me op en nodigde mij uit bij hem langs te komen. Tijdens het bezoek leidde hij me opnieuw doorheen de drukkerij waar ik nog enkele mooie grafische spullen tegenkwam die hij destijds nog niet van de hand wenste te doen. Bij de meeste zaken kwamen we nu wel tot een vergelijk. Uiteindelijk belandden we in zijn woonkamer en praatten we over de huidige economische malaise in de drukkerswereld… Tijdens het gesprek zette Windels een zeer oud houten kistje op tafel en opent het gammele dekseltje. Houten drukblokken, zorgvuldig in papier verpakt, kwamen tevoorschijn. Hij had deze al die jaren in zijn woning bewaard en het was een van de weinige waardevolle zaken die hij nog overhield van de voormalige drukkerij. Naast het kistje legde hij een boek… “het boekje waarin de houtbokken werden gebruikt”, zo vertelde hij. De titel viel me dadelijk op: “Reynaert de Vos”, gedrukt bij Van Velsen in 1858. Een zeer gekende fabel die al teruggaat tot de 12de of 13de eeuw. Na een moeizame prijsonderhandeling kon dit prachtige geheel mee verhuizen naar de Historische Drukkerij. Het bijzondere van deze aankoop zou zich pas na thuiskomst openbaren. Alle individueel verpakte houtblokjes werden uitgepakt en vergeleken met de houtgravures in het boekje. Na controle bleek dat iedere illustratie die in het boek afgedrukt staat ook nog als houtblok aanwezig is. Zowel de gravure van de titelpagina, als iédere afbeelding én elk versierd sierinitiaal in houtgravure, 35 in totaal. Dit maakt het geheel tot een ongezien en waardevol museumstuk! Houten drukblokken op zich zijn zeldzaam, en als je deze vindt is het zeer moeilijk te achterhalen in welk boek of publicatie ze gebruikt zijn. Het gaat dan gewoonlijk ook slechts om een individueel blok. Het geheel rond “Reynaert de Vos” is daarom uiterst bijzonder, zowel de publicatie als iedere illustratie uit het boek zijn bij elkaar gebleven!

Volgend weekend, 27 en 28 maarti, is de Historische Drukkerij open tussen 13 en 17 uur. Steenweg op Mol 84, 2300 Turnhout

Het kistje met de houten drukblokken zoals deze aangekocht werd.

Een voorbeeld van een tekstillustratie





Nieuwsbrief

nummer 52

april 2010

25 april is Erfgoeddag. Hoewel de Historische Drukkerij dat weekend wel geopend is zal ze deze keer niet actief deelnemen aan deze jaarlijkse gebeurtenis. Toch werkten we gedurende een drietal weken aan een boekje dat gratis zal worden verspreid. Verder werd de collectie houtblokken ook deze maand weer verder uitgebreid waarbij we de twee meest bijzondere met u in deze nieuwsbrief delen.

Een terugblik naar de negentiende eeuw… Erfgoeddag 2010

Houtblok drukkerij Buschmann

Erfgoeddag staat dit jaar in het teken van “Fake”. In de Turnhoutse regio worden op verschillende locaties (Beerse, Oud-Turnhout, Tielen, Turnhout en Vosselaar) op zondag 25 april een toneelvoorstelling gegeven rond de sage ‘De Kabouter en de verliefde jongeling”. Na iedere voorstelling kan je je nog vermaken op een gegidste wandeling rond bijzondere karakters, mysterieuze plaatsen en vreemde gebeurtenissen. Bovendien krijgt iedere aanwezige een bijzonder boekje cadeau, een boekje dat werd gedrukt op de negentiende eeuwse persen van de Historische Drukkerij.

Vanuit de Erfgoedcel Noorderkempen werd de vraag gesteld of de Historische Drukkerij Turnhout ook dit jaar iets wilde drukken wat gratis verspreid kon worden. Dit soort projecten liggen ons wel en we antwoordden dan ook bevestigend. Een door deze Erfgoedcel bewerkte versie van het verhaal rond de Kabouter en de verliefde jongeling werd aangeleverd. We kregen de vrijheid om hiervan iets moois te maken. Eén van de medewerkers zorgde voor het ontwerp, waarbij hij zich dan ook volledig liet gaan. Het zou behoorlijk wat zet- en puzzelwerk opleveren maar het resultaat was dan ook navenant. Er werd gekozen om dit werkje te zetten uit de Hollandse Mediaeval, 16 punts. Slechts één kast is hiervan aanwezig wat betekende dat we pagina per pagina moesten zetten en drukken. Voor het zwarte deel van het boekje waren hierdoor al zes drukgangen nodig. In een oplage van 1800 boekjes (papier : bioset 135 gr.) betekende dit telkens 4 uur drukken op de Marinoni cilinderpers. Hierna volgden nog twee rode drukgangen en werd ook de omslag (karton : Conqueror vergé nachtblauw 300gr.) bedrukt met zilverinkt. Deze omslag werd voorzien van rillijnen wat het afwerken zou vergemakkelijken. Ook dit keer konden we voor het versnijden en vouwen van de vellen vlot terecht in de grafische afdeling van “KTA - De Merodelei”. De rest van de afwerking gebeurde in de Historische Drukkerij. Het verzamelen en rondsnijden van de gevouwen vellen ging vlot. Daarna moest het boekje nog geniet worden zodanig dat de omslag rondom mooi 5 millimeter buiten het interieur uitstak. Hiervoor werd gebruik gemaakt van een dubbele aanleg wat het werk sterk vertraagde (150 boekjes per uur). Dit werkje kostte ons vele vele uren, maar het uiteindelijke resultaat mag er zijn en levert een mooi bewaarboekje van 20 pagina’s op. Wil je het boekje volledig bekijken? Dat kan via onderstaande link naar de facebookpagina van de Historische Drukkerij. http://www.facebook.com/album.php?aid=12683&id=1773771741&l=d9a810af01

Onderstaande houtblok kwam deze maand in de collectie. Het is een blok met formaat 33,7 x 50,8 centimeter. Het blok werd in 1929 gesneden en diende vermoedelijk voor een huiskalender van de drukkerij. Centraal staat het logo met spreuk van de drukkerij. Links en rechts afbeeldingen van de dierenriem. Onder het zwarte vlak staat het jaartal “1929”. Hing op dit zwarte vlak de kalenderblok? Zijn er lezers die ons hierin verder kunnen helpen ?

Uitzonderlijk grote houtsnede…

Als de vos de passie preekt…

De afgelopen maand kon naast enkele kleinere houtgravures ook onderstaande uitzonderlijk grote houtsnede aan de collectie worden toegevoegd. Het is een uit één stuk bestaand Nederlands blok (of zeggen we in dit geval “plank”?) van 54 x 64 centimeter groot! Deze grootte brengt mee dat ze met de tijd licht gebogen is.

De uitzonderlijke vondst van het boekje van Reinaert de Vos met de 35 originele houtblokken kende veel aandacht in de pers. (Zie hiervoor de artikels op de website onder de rubriek “in de pers”). Gie Campo, huiscartoonist van Gazet van Turnhout, tekende hierover bovenstaande cartoon…

Ook het volgende weekend (24 en 25 april) zal Reinaert de Vos nog een belangrijke plaats in de tentoonstelling krijgen !! De afbeelding bestaat uit 9 ronde of ovalen vlakken waarbij in het centrale vlak volgende tekst gesneden staat : Offenbach’s NederduitschOperetten-gezelschap onder directie van Louis Bernard. Rondom scènes met hierboven telkens een titel : “Samson de smokkelaar”, “De verloving

bij lantarens”, “Martin de vioolspeler”, “Het kindermeisje”, “Violetta’s speelpop”, “De zomernachtsdroom”, “Zes en zestig” en “De twee blinden”.

Een zoektocht naar het operettengezelschap leverde niets op. Een antiquaar die ik een afdruk van het blok bezorgde uitte het vermoeden dat het hier gaat om een blok die gesneden is voor een familiefeest, de viering van een bepaald persoon of iets dergelijks. Hierbij zong men zelfgemaakte liedjes met ondersteuning van grote tekeningen die het leven van de betrokkene uitbeeldden. Is dit een mogelijkheid? Zulke feestprenten werden gewoonlijk slechts in één exemplaar getekend, waarom in dit geval dan een (duur) blok snijden? Ook hier weer een oproep aan jullie, lezers. Heeft iemand onder jullie misschien de oplossing van dit “raadsel”? Het blok is gesigneerd “C. Le Blansch”. Christiaan Le Blansch was houtgraveur, lettergieter en boekdrukker van beroep. Hij was leerling van de Haagse Houtgraveerschool. Hij werd geboren in ’s Gravenhage op 17 november 1827 en is daar samen met zijn broer Hendrik werkzaam geweest tot 1851 (H. en C. Le Blansch op de Prinsengracht), verhuisde achtereenvolgens naar Rotterdam (tot 1856 onder de naam “Le Blansch en Spaan”) en Amsterdam en werkt daar onder de benaming “Le Blansch, Vislaake & Co”. In 1865 zit hij aan de Nieuwe Leliestraat onder “C. Le Blansch Graveerschool”. Hij sterft op 5 november 1886.


Openingsweekends 2010 24-25 april 22-23 mei 26-27 juni 24-25 juli 21-22 augustus 25-26 september 23-24 oktober 27-28 november Telkens open van 13 tot 17 uur. Vrije toegang

Volgend weekend, 24 en 25 april, is de Historische Drukkerij open tussen 13 en 17 uur. HISTORISCHE DRUKKERIJ TURNHOUT Steenweg op Mol 84, 2300 Turnhout Steenweg op Mol 84 – 2300 Turnhout Telefoon: +32 (0) 14 42 00 34 e-mail: [email protected]


Nieuwsbrief

nummer 53

mei 2010

De afgelopen maand is er eentje geweest van voorbereidend werk. Dit moet tegen half juni leiden tot een afgewerkte roman, maar hierover vertellen we je meer in de volgende nieuwsbrief. De voorbereidingen en het bijzondere van die roman kan je hier al lezen. Verder een kort verslagje van ons bezoek aan Stichting Lettergieten en de Papiermolen.

Een terugblik naar de negentiende eeuw… Zetten en drukken van een roman…

In de Historische Drukkerij gonst het alweer enkele weken van de bedrijvigheid. Niet dat jullie anders gewend zijn van ons, maar nu is het toch weer bijzonder druk. Dit alles is een gevolg van een project dat we enkele jaren geleden opstartten en nu zijn finale fase ingaat. Het inhoudelijke aspect vertellen we jullie in volgende nieuwsbrief.

Concreet gaat het over een roman van 160 pagina’s waarmee we voor de technische realisatie een reis maken doorheen de geschiedenis van het drukken, waarbij oude en nieuwe druktechnieken naadloos naast elkaar ingepast zijn. Waar machinewerk en handarbeid elkaar afwisselen. Waar erfgoed en gemeengoed samen aan te pas komen. Kortom, met dit boek leggen we de brug tussen heden en verleden.

Het zetten Een project van deze omvang kon enkel gerealiseerd worden indien we konden samenwerken met een betrouwbare partner die de gegoten teksten kon aanleveren. Lang zoeken was het niet, reeds in 2008 (denk aan de dichtbundel ‘dichter bij Turnhout’) werkten we samen met Patrick Goossens en Gilbert Decorte. Monotypist Gilbert Decorte en historicus Patrick Goossens vonden elkaar in het gemeenschappelijke doel de meer dan 100 jaar oude techniek van het machinaal letterzetten voor hoogdruk te bewaren, te restaureren en beschikbaar te houden voor hernieuwd gebruik. Daarvoor gebruiken ze een Monotype zetselgietmachine. Maar sinds kort gaan ze nog een stap verder. Door de koppeling met ‘the system’, een programma (prototype) van Amerikaan Bill Welliver III, kunnen ze via computer een Monotype zetmachine aansturen, en rechtstreeks uit digitale tekst loden letters gieten. Deze roman diende voor hen dan ook als proefproject, waarbij het nieuwe systeem kon uitgetest worden en eventuele fouten nog opgespoord en verbeterd.

Bezoek Stichting Lettergieten en papiermolen ‘De Schoolmeester’ Tussen de werkzaamheden door brachten we met het team van de Historische Drukkerij een bezoek aan de open dag van Stichting Lettergieten in Westzaan. Een gecombineerd bezoek met papiermolen ‘de schoolmeester’ (anno 1692) in dezelfde plaats zorgden voor een welgekomen rustpunt. Enkele foto’s…

De Open dag van Stichting Lettergieten was een succes!

In de papiermolen, het handscheppen…

Gilbert aan de Monotype gietmachine. Achteraan de computer die via de aansturing van de luchtkleppen (hangend boven de gietmachine) verbonden is met de Monotype-gietmachine.

…En het papiermaken via de langzeefmachine. (in werking!)

Correctie en drukken Nadat de teksten gegoten waren (ongeveer 5000 lijnen, samen goed voor ruim 350 kg lood) brachten we ze over naar de Historische Drukkerij. Eerste werk nu was van al deze teksten proefdrukken maken. Zetfouten en ‘kinderziektes’ van het nieuwe gietsysteem konden nu worden gecorrigeerd. Tegelijk met het uitvoeren van de correcties werden de teksten verdeeld in pagina’s. Hiervan werden opnieuw proeven getrokken en bezorgd aan de auteur zodat hij een laatste lezing kon doen en de uiteindelijke versie kon vrijgeven voor druk.

Proeftrekken

Corrigeren

Promo…

Ieder museum zoekt naar middelen en wegen om het museum of tentoonstelling te promoten. Het overaanbod aan folders, brochures en affiches maakt dat deze kanalen almaar minder efficiënt worden, en het is zoeken naar nieuwe opvallende en efficiënte reclames. Een promotiemiddel dat we afgelopen maand lieten maken was belettering op de wagen. Op de zijkanten de algemene informatie, op de achterzijde promotie rond de lopende tentoonstelling… benieuwd of dit resultaten geeft…

Ook het volgende weekend (24 en 25 april) zal Reinaert de Vos nog een belangrijke plaats in de tentoonstelling krijgen !!

160 pagina’s, klaar om op de pers te gaan…

Een wachtende drukvorm op de steen

Bij het verspreiden van deze nieuwsbrief is het drukken van de 20 vormen (elk van 8 pagina’s) halfweg. Het drukken gebeurt op de Marinoni cilinderpers van omstreeks 1880. Zodra het drukken afgerond is worden de gedrukte vellen overgebracht naar de grafische afdeling van KTA de Merodelei waar ze zullen worden versneden en tot katernen gevouwen. Hierna zullen de vrijwilligers van de Historische Drukkerij de katernen verzamelen en worden deze met de hand genaaid en nadien verlijmd om zo een boekblok te vormen. Voor de omslag van het boek deden we beroep op drukkerij Proost, die aanbood deze als ondersteuning aan de Historische Drukkerij te drukken op hun digitale Canon-pers. Hier werd de kaft tevens voorzien van een veredeling in matlaminaat. De laatste bewerking is het aanbrengen van de omslag rond het boekblok en het zuiver snijden van het boek… deadline van deze realisatie : half juni!


Openingsweekends 2010 22-23 mei 26-27 juni 24-25 juli 21-22 augustus 25-26 september 23-24 oktober 27-28 november Telkens open van 13 tot 17 uur. Vrije toegang

Volgend weekend, 22 en 23 mei, is de Historische Drukkerij open tussen 13 en 17 uur. HISTORISCHE DRUKKERIJ TURNHOUT Steenweg op Mol 84, 2300 Turnhout Steenweg op Mol 84 – 2300 Turnhout Telefoon: +32 (0) 14 42 00 34 e-mail: [email protected]


Nieuwsbrief

nummer 54

juni 2010

Vorige week kregen jullie precies op de dag dat 100 jaar geleden de grote staking van de papierbewerkers zijn begin kende het pamflet rond deze papierstaking toegezonden. Schrijver Robert Baeken schreef een 160 pagina’s tellende roman rond deze staking en stond het verhaal af aan de Historische Drukkerij. Met de eventuele opbrengst is de publiekswerking van het museum weer een tijdje verzekerd… Dank je wel, Robert !!

Een terugblik naar de negentiende eeuw… 100 jaar geleden, de grote papierstaking van ‘10 Je kreeg afgelopen week, precies 100 jaar na de start van de ‘grote staking van 1910’, een pamflet toegestuurd met de geschiedenis van deze staking. Naar aanleiding van deze gebeurtenis werkten we de afgelopen maanden aan een roman die doorspekt is met deze feiten. Het technische verhaal las u al in de nieuwsbrief van de maand mei. Ook achteraan in het boek zijn enkele pagina’s opgenomen die de realisatie van dit project weergeven.

Schrijver Robert Baeken Robert Baeken werd in 1943 geboren in Turnhout. Hij is nu woonachtig te Vosselaar. Hij schrijft proza, gedichten en essays. Hij kreeg een technisch-wetenschappelijke opleiding. In 1964 na lezing van Henry Millers Black Spring besloot hij om schrijver te worden. Terwijl hij als technisch tekenaar in de metallurgie actief was, ging er geen dag voorbij zonder dat hij trouw bleef aan zijn roeping. Zo schreef hij gestadig een gigantisch oeuvre bijeen. Hij debuteerde in 1981 bij Bruna & zoon met de roman Van Liefde en Ondeugd, een roman die niet onopgemerkt bleef in de pers. Daarna publiceerde hij nog enkele romans zoals Verzuchtingen,

Namiddag van een faun, De afwezigheid, Het zwijgen spreekt!

Zijn visie bestaat eruit om een verhaal nooit de eigen wil op te dringen. De schrijver is het knechtje van zijn personages. Hij moet de nodige risico’s durven nemen door erop te vertrouwen dat het zuivere gevoel en de irrationele, onbewuste krachten in hem de roman naar een juiste vormgeving zullen leiden.

De Papierstaking door de ogen van cartoonist Gie Campo…

Verdriet van Turnhout, de roman…

Het verhaal beschrijft in grote lijnen de sociale strijd om het verenigingsrecht in de Turnhoutse papierverwerkende nijverheid tijdens de tweede helft van 1910, waarbij 500 arbeiders langer dan een half jaar het werk neerlegden. Tegen deze achtergrond van historische gegevens wordt een episode geschetst uit het leven van Janus Duprez, een wat zonderlinge rentenier die zich, na een onduidelijk overlijden van zijn vrouw, in datzelfde jaar opnieuw in zijn geboortestad komt vestigen. Dat hij alleen is, weinig belangen heeft en geneigd is zich buiten het openbare dispuut te houden, maakt hem ogenschijnlijk zeer geschikt tot de onpartijdige waarnemer, nodig om het ideologische conflict tussen het patronaat, de machtige clerus en het toen sterk opkomende socialisme via zijn persoon in een juiste historische context uit te diepen. Maar doordat men in laatste instantie toch altijd weer met mensen te doen krijgt, wordt zijn neutrale positie al gauw onhaalbaar. Hoewel het verleden van het hoofdpersonage een prangend geheim verbergt, wordt hij uiteindelijk gedwongen naar buiten te komen, zich onder de mensen te begeven, aarzelend standpunten in te nemen. Zo maakt hij tijdens een cafébezoek kennis met de Charel Govaerts en later ook met diens zonen Ward en Joske. Deze laatste is een geestelijk en lichamelijk gehandicapte wiens lot hij zich door toedoen van Charels aantrekkelijke buurvrouw, de zogeheten zwarte weduwe, gaandeweg meer begint aan te trekken, terwijl Wards sympathieën voor het socialisme aan de basis liggen van een verscheurende onenigheid met de behoudsgezinde vaderfiguur. Zo wordt Janus ongewild meegesleurd in een draaikolk van gebeurtenissen die hem langzaamaan dwingen om kleur te bekennen en zich uit te spreken over zijn naasten, over de staking, maar ook over zichzelf en zijn wel zeer eigenaardige liefdesrelatie met de zwarte weduwe. Hierdoor krijgt het verhaal niet enkel een plot met een zeer verrassend einde, ook wordt het zo als een extra boven de plaatselijke anekdotiek en de van christelijke symbolen doorweven tijdgeest uitgetild.

Verkrijgbaar in de Historische Drukkerij Turnhout Gedrukt op de persen van de Historische Drukkerij in een eenmalige oplage van

500 exemplaren. Form. 24,5 x 17,5 cm. 160 pag’s.

Prijs : slechts 12 euro.

Bezoek de tentoonstelling ! Openingsweekends 2010 26-27 juni 24-25 juli 21-22 augustus 25-26 september 23-24 oktober 27-28 november Telkens open van 13 tot 17 uur. Vrije toegang

Schrijver Robert Baeken met initiatiefnemer Herwig Kempenaers



Nieuwsbrief

nummer 55

juli 2010

De roman is ondertussen zo goed als uitverkocht. Zoals beloofd blijft het bij deze ene druk. De zetsels werden dan ook vernietigd, zoals te zien is op de foto’s. De afgelopen weken konden we weer enkele mooie houtblokken aankopen. Een bijzondere collectie zijn 22 achttiende eeuwse blokken voor tabakverpakkingen. U leest er alles over in deze nieuwsbrief. Geniet van de zomer !

Een terugblik naar de negentiende eeuw… Nieuwe aanwinst : houtblokken voor tabaksverpakkingen ! Dat houten drukblokken uiterst zeldzaam zijn weten we ondertussen al wel. Het is dus van belang de weinige houtblokken die nog her en der verspreid zitten te vinden. Afgelopen maand verstuurden we een mailing naar een uitgebreide lijst van antiquariaten met de vraag houten drukblokken aan te bieden aan de Historische Drukkerij. Op de bijna 130 aangeschreven antiquaren leverde dit welgeteld één vondst op, maar wat voor een! Antiquariaat Quist uit Dordrecht mailde me een collectie van 22 houtblokken te bezitten voor tabaksverpakkingen uit de periode 1760 – 1820. Ondertussen kwamen we tot een financiële overeenkomst en behoren de blokken nu tot de collectie van de Historische Drukkerij…

Afb. 1

Afb.2

Afb. 3

Al van in het begin van de zeventiende eeuw werd tabak verpakt in papier. Al snel waren er handelaars die deze verpakking lieten bedrukken met een toepasselijke afbeelding. Met het houten drukblok wordt het vignet op grote vellen gedrukt die later op het gewenste formaat worden gesneden. De ongevouwen velletjes tabakspapier en de zakjes hingen doorgaans onder handbereik boven de toonbank aan een ijzeren of houten rek in bosjes per soort bijeengebonden en werden per stuk afgescheurd en gevuld. Niet zelden voegde de winkelier na het verpakken met pen of een los stempeltje nog een toelichting over de soort toe, zeker wanneer het pakje ruim van te voren werd klaargemaakt. Een letter diende dikwijls om de kwaliteit aan te duiden, (afb. 3) soms wordt ook de snedebreedte van de tabak op het pakje vermeld. Bij sommige vignetten is voor zulke toegevoegde informatie zelfs een aparte invulzone aangebracht (afb. 7). Onder het vignet werd meestal nog bijkomende informatie gedrukt is losse loden letter. Dit kon gaan om een reclameboodschap of gewoonweg het adres van de handelaar.

Zetselvernietiging van de roman ‘Het verdriet van Turnhout’

Afb. 4

Afb. 5

Afb. 6

Beeldelementen De afbeelding op de verpakking wilde natuurlijk iets meegeven over de inhoud van het pakje. Zo komt zeer geregeld het tabaksvat en de tabaksrol (afb. 1 en 4) voor op de verpakking. Dit zijn beiden de oudste transportverpakkingen van tabak. Een geliefd symbool is de Moor, de in tabaksplantages werkende negerslaaf (afb. 1,2en 4). Afbeelding 1 en 2 toont ook de tabaksplant. Wapens van steden gaven het product een zeker cachet mee, dit werd dan ook veelvuldig gebruikt (afb. 6), dikwijls ook in aangepaste vorm waarbij aanvullende elementen meer informatie gaven over de handelaar of oorsprong van de tabak. Opmerkelijk bij afbeelding 5 is dat niet enkel de sierrand gesneden is, maar ook de tekst die middenin staat uit het hout is gesneden. Toch blijkt dit voor tabaksverpakkingen een gebruikelijke methode. Tabakshandelaars verwerkten in vele vignetten ook gewoon hun naam en woonplaats, zoals te zien in het (tweezijdig gesneden blok) in afbeelding 7 en 8. Verder onderzoek naar de oorsprong van deze blokken is noodzakelijk en er zal dan ook contact opgenomen worden met de verschillende musea handelend over tabak in de hoop zo meer informatie over deze blokken te kunnen verzamelen.

Website Grafische musea De Nederlandse Grafische musea komen sinds enige tijd geregeld bij elkaar. Vanuit deze werkgroep is er het initiatief genomen om een website te bouwen waarop alle musea die op een of andere manier te koppelen zijn aan de drukkunst, te verzamelen. Op deze manier kan de geïnteresseerde in één oogopslag het volledige aanbod van België, Nederland en Luxemburg overschouwen. Het werd een heel eenvoudige maar praktische startpagina waarop je links kan terugvinden naar de websites van al de verschillende musea. Een eerste versie ervan staat nu online en kan je terugvinden via onderstaande link.

http://grafischemusea.info/

Bezoek de tentoonstelling ! Openingsweekends 2010 24-25 juli 21-22 augustus 25-26 september 23-24 oktober 27-28 november Telkens open van 13 tot 17 uur. Vrije toegang

Afb. 7

Afb. 8

Volgend weekend, 24 en 25 juli, is de Historische Drukkerij open tussen 13 en 17 uur. HISTORISCHE DRUKKERIJ TURNHOUT Steenweg op Mol 84, 2300 Turnhout Steenweg op Mol 84 – 2300 Turnhout Telefoon: +32 (0) 14 42 00 34 e-mail: [email protected]


Nieuwsbrief

nummer 56

augustus 2010

Bij aankoop van de collectie houten drukblokken voor tabaksverpakkingen (zie vorige nieuwsbrief) zat één uiterst bijzonder “stenen” exemplaar waarover we u nog niet berichtten. Een bijzondere techniek waarvoor we dé specialist van de negentiende eeuwse illustratietechnieken vroegen ons hierover alles te vertellen.. Dat het om een uiterst zeldzaam steentje gaat blijkt uit het artikel van Johan de Zoete. Trouwens, wat denk je van de nieuwste aanwinst, de buste van ons aller Gutenberg?

Een terugblik naar de negentiende eeuw… Deze nieuwsbrief is anders dan anders. In verband met een bijzondere vondst werd een specialist ‘van buiten’ aangetrokken: een deskundige op het gebied van 19e-eeuwse illustratietechnieken, Johan de Zoete, conservator van het Museum Enschedé in Haarlem.

Buste Gutenberg , afkomst : drukkerij Van Doosselaere, Gent.

Steengravure? Steenets? Of desnoods ‘hout’gravure op steen? door Johan de Zoete. Al veel te lang gaat deze nieuwsbrief over houtblokken. Begrijpelijk, dat wel, omdat in de Historische Drukkerij een tentoonstelling is ingericht over de houtsnede en houtgravure. Op jacht naar houtblokken trof Herwig op 15 juli bij een antiquair in Dordrecht een partijtje kleine houtblokjes aan van tabaksmerken en stadswapens. Pas thuis bemerkte hij dat een van de blokjes niet van hout was, maar van steen! Dat was opmerkelijk. Het blokje meet 53 x 48 mm en is exact op Franse letterhoogte, namelijk 23,55 mm. In de vakliteratuur wordt niet of nauwelijks gesproken over stenen drukvormen voor de boekdruktechniek. Het is bekend dat er pogingen gedaan zijn om stenen voor het gebruik op de boekdrukpers geschikt te maken – ook de eerste experimenten van Senefelder gingen in die richting – maar een succes is het nooit geworden. Wie, in plaats van op houtgravure, op steengravure zoekt op internet of in de vakliteratuur, komt terecht bij een techniek die daadwerkelijk voor de steendruk is bedoeld: het graveren van uiterst fijne lijntjes in de lithografische steen, die vervolgens op een steendrukpers kan worden afgedrukt. Het is een techniek die met name voor landkaarten en briefhoofden gebruikt is. Maar een duidelijke, op letterhoogte bewerkte steen bestemd om op de boekdrukpers te worden afgedrukt, daarover is in de literatuur nauwelijks iets te vinden. Of toch? In de bibliotheek van de Höhere Graphische Bundes-Lehr- und Versuchsanstalt in Wenen vond ik ooit een uiterst zeldzaam boekje van ene F.E. Lawsher, getiteld

Die lithographische Hochätzkunst, oder die Kunst auf Kalkschiefer oder Marmorstein durch Säuren so erhaben zu ätzen, das es wie Bleitypen abgedruckt werden kann. Nebst einer gründlichen Anleitung, von diesen hochgeätzten Lithographieen Stereotypen abnehmen zu können. Eine höchst wichtige Erfindung für den Buchdruck, als billigeres Surrogat für den theuern Holtzschnitt und dessen Abklatschplatten. Historisch und technisch dargestellt. Een hele mond vol. Het werkje werd in 1835 in Baltimore (!) uitgegeven; het exemplaar van de grafische school in Wenen bevindt zich tegenwoordig in de bibliotheek van de Albertina, ook in Wenen.

Nieuw in de collectie is een buste van Gutenberg, de uitvinder van de losse letterdruk. De buste is 67 centimeter hoog en afkomstig uit de van oorsprong negentiende eeuwse drukkerij Van Doosselaere te Gent. Samen met deze buste kwamen nog enkele mooie zaken over naar de Historische Drukkerij. 15 originele groot-formaat foto’s (periode 1910 – 1920) én een notariële akte uit maart 1914 bij de oprichting van de vennootschap “Van Doosselaere & Fils”, waarin een inventaris van de volledige inboedel van deze drukkerij opgenomen is. Mooie aanwinst!

Nu was het etsen van kalksteen en albast al langer bekend. Het werd door beeldhouwers gebruikt voor bijvoorbeeld stenen zonnewijzers. Maar de eerste die de methode van het ‘hoogetsen’ van steen met als doel deze in de boekdrukpers te drukken, nader onderzocht was de Fransman Duplat, die er tussen 1812 en 1814 ook enkele voorbeelden van uitgegeven zou hebben. In 1834 werd in Duitsland bericht over een nieuw uitgevonden ‘hoogetskunst op steen’, volgens een methode van de Leipziger drukker Julius Baumgärtner. Het genoemde boekje geeft een welhaast volledig overzicht van alle pogingen die vanaf 1800 ondernomen zijn om tekeningen op steen zodanig te etsen dat ze in de boekdrukpers afgedrukt konden worden. Na 1850 hoort men echter nooit meer iets over deze manier van illustreren.

Maar de belangrijkste vraag is natuurlijk: wat zou het voordeel geweest zijn van die hoogdruketsen op steen? De gebruikelijke illustratietechniek in die tijd is de houtgravure. Een illustrator tekent zijn afbeelding op een blokje hout, een graveur steekt vervolgens alles om de tekening heen weg, zodat het oorspronkelijke ontwerp dan verhoogd op het hout achterblijft. Het was een alom bekende werkwijze. Maar dat betekent nog niet dat er geen kritiek op was. Veel illustratoren beklaagden zich over het gebrekkige vakmanschap van de graveurs, die hun prachtige tekeningen verprutsten. Er waren al langere tijd allerlei pogingen in het werk gesteld om het graveren te vervangen door het etsen, zodat men niet langer aan de willekeur van de graveur overgeleverd was. En het zou het maken van illustraties ook aanmerkelijk versnellen. Op hout lukte dat etsen niet, maar op koper of zink ging het wel. Daar was men, met alle ervaring van kopergraveurs en etsers, gewend met zuren het metaal weg te etsen. Probleem was echter dat, wilde men dieper etsen, wat voor het drukken op een boekdrukpers nodig was, het zuur ook in de breedte ging werken, waardoor dunne lijntjes in het zuur al snel ‘ondergraven’ werden en afbrokkelden. Speelde dat verschijnsel minder als men een steenblokje nam? Waarom zo’n technisch verhaal in deze nieuwsbrief? Welnu, de Historische Drukkerij heeft weer eens de hand weten te leggen – ik geef toe, een gelukstreffer – op een uiterst zeldzaam voorbeeld van een nauwelijks toegepaste techniek, en daarmee een drukvorm in huis gehaald die het verdient nader bestudeerd te worden. De voorstelling is het stadswapen van Dordrecht. Maar wil dat ook dat zeggen dat het steenblokje door een Dordrechtse stadsdrukker gemaakt is? Was dat misschien Blussé & Braam? Hoe zou die drukkerij op het idee gekomen zijn? En hoe moet je zo’n drukvorm noemen? Geen steengravure, want dat is een heel andere techniek. Steenets dan? Maar wordt daarmee niet de aangezuurde Arabische gomoplossing aangeduid waarmee de lithografische steen voor de druk geschikt wordt gemaakt? Dan toch maar hoogets of hoogdrukets op steen? Hoe een klein drukvormpje toch voor veel vragen kan zorgen …

Op 17 juni 1910 begon de grote staking die de geschiedenis in zou gaan als “de staking van ‘10”. 100 jaar geleden duurde deze staking op dit ogenblik nog altijd voort. Katholieken waren reeds geruime tijd terug aan het werk, de socialisten staakten verder. Een uittreksel uit het katholieke weekblad ‘Aankondigingsblad’ van 13 augustus 1910 :

De werkstaking blijft nog altijd in Turnhout voortduren. De ongelukkige werklieden laten zich blindelings leiden en begrijpen maar niet welke slechte gevolgen die werkstaking na zich zal slepen. Als het te laat zal zijn zullen de oogen opengaan; doch dan zullen vele plaatsen door anderen ingenomen zijn, en armoede en verdriet zal in vele huisgezinnen heerschen waar vroeger een betrekkelijke welstand was. De verstandige en vooruitziende werklieden, die de zaken inzien zooals ze zijn, laten zich noch schrik aanjagen, noch verleiden, en weerstaan aan alle drukkingen en beloften. Zij zullen er het best bij varen.

Bezoek de tentoonstelling ! Openingsweekends 2010 21-22 augustus 25-26 september 23-24 oktober 27-28 november Telkens open van 13 tot 17 uur. Vrije toegang



Nieuwsbrief

nummer 57

september 2010

Afgelopen maand mochten we een uiterst interessante schenking ontvangen van de familie Defour-Ryckaert. Enkele jaren volgen ze de Historische Drukkerij via de nieuwsbrieven op de voet en al die tijd spraken ze ervan hun collectie van 1600 originele pentekeningen van boekillustraties en een 20-tal houten drukblokken over te dragen aan de Historische Drukkerij. Afgelopen maand werd dit dan ook uitgevoerd. We zijn de familie zeer erkentelijk met deze schenking!

Een terugblik naar de negentiende eeuw… 1968. De Nederlandsche Boekhandel, gelegen aan de Sint-Jacobsmarkt in Antwerpen verhuist zijn uitgeverij naar Kapellen. De gelijknamige boekhandel blijft op diezelfde locatie gevestigd. Enkele jaren later, het moet 1972 geweest zijn, worden de achtergebleven restanten van de uitgeverij (nu Uitgeverij Pelckmans) van de zolder ontruimd en in een container gedumpt ter vernietiging. Werknemers van de boekhandel zoeken wat materiaal uit. Zo werden gered : minstens één doos met originele pentekeningen en één doos met houten drukblokken en clichés.

Historische Drukkerij als fotolocatie huwelijk.

Pentekeningen Lodewijk Opdebeek (1869 – 1930) richtte in 1894 samen met zijn oom de Nationale Drukkerij in Brussel op. In 1899 sloot het zijn deuren en Opdebeek vestigde zich in Antwerpen als zelfstandig uitgever onder zijn eigen naam. De uitgeverij Opdebeek werd bekend om zijn schoolboeken, volksromans maar vooral kinderen jeugdboeken. In 1953 neemt de Nederlandsche Boekhandel uitgeverij Opdebeek over. De naam Opdebeek was zo vooraanstaand dat de Nederlandsche Boekhandel hun kinderboekenreeks nog vele jaren uitbracht onder de naam van Opdebeek (pas in 1982 werd de N.V. Opdebeek opgedoekt). Het materiaal van de uitgeverij werd na de overname op de zolders opgeslagen. Dozen vol originele pentekeningen die hun uitgebreide kinderboekenreeks versierden stonden al die jaren onaangeroerd. Tot het ogenblik dat er verbouwingen moesten plaatsvinden, toen veranderden deze kunstwerkjes plots in ergerlijke lastpakken die langs de trappen naar beneden moesten gedragen worden. En waar er mee te blijven? Weg ermee, naar dat oude spul kijkt niemand nog om. En zo verdween het meeste van deze kostbare erfenis in een container. Gelukkig niet met alles. Alerte werknemers vroegen wat materiaal uit de container te mogen plukken. Op deze wijze werden 1600 originele tekeningen van gekende illustratoren van een zekere vernietiging gered.

Gekende illustratoren De illustraties zijn stuk voor stuk kunstwerkjes. Het waren dan ook niet de minsten die de uitgeverij in al die jaren aangetrokken had. Huistekenaar van uitgeverij Opdebeek was Edmond van Offel. Veruit de meeste tekeningen zijn

Afgelopen maand ontvingen we voor de tweede maal een huwelijkspaar dat hun huwelijksfoto’s in de Historische Drukkerij kwamen nemen. We wensen Paul en Tina natuurlijk veel geluk !

Cultuurmarkt Turnhout

Voor de tweede maal nam de Historische Drukkerij deel aan de cultuurmarkt in Turnhout. Deze vond plaats op zondag 12 september. Hoewel de dag wat druilerig begon klaarde het in de namiddag op en konden vele bezoekers geïnformeerd worden over de Historische Drukkerij en hun activiteiten. Benieuwd of dit ook resulteert in een verhoging van het bezoekersaantal! De reacties waren alvast uiterst positief. Welkom alvast aan de nieuw ingeschreven nieuwsbriefabonnees.

dan ook afkomstig van zijn hand. Lang niet alle tekeningen werden gesigneerd, op deze die wel een signatuur dragen vinden we, naast Van Offel, volgende namen terug : E. Walravens, E. Pellens, F. Nackaerts, T. Jacobs, Elza van Hagendoren, Leon De Haspe, Jos Speybrouck, Dovy, en H. Willem. Daarnaast komen ook nog illustraties voor met enkel initialen : S.A. en P.J. Behalve boekillustraties bevinden zich in de collectie ook meerdere omslagtekeningen. Hiernaast een boek handelend over het leven van Hendrik Conscience. Voorlopig onvindbare boeken als De Bieboeren, Petit frère et grande soeur, Elsje, Geschiedenis van Antwerpen, Contes pour enfants en Geschenken-Gedenken, lezingen voor en over jongens en meisjes door Leo van Nerum. De afgelopen drie weken zijn we volop bezig geweest de boeken op te sporen waarin de 1600 illustraties voorkomen. Voorlopig zijn 334 tekeningen aangetroffen in 36 uitgaven van Opdebeek. De zoektocht stopt nog niet en we blijven hopen dat we uiteindelijk toch van minstens de helft van de illustraties ook de originele boeken kunnen aanschaffen.

Heb jij enige kennis van deze illustratoren of de kinderboekenreeks van uitgeverij Opdebeek? Dan zijn wij je zeer erkentelijk mochten we op die kennis beroep kunnen doen om de nog onbekende illustraties te kunnen plaatsen bij de betreffende boeken !

Gezocht : vrijwilliger promo Een degelijke promotie, daar valt of staat het succes van de openingsweekends natuurlijk mee. Om deze dagen meer bekendheid te geven is het nodig een uitbreiding van de huidige promocampagne te maken. Zo is het dit jaar zelfs niet eens gelukt de flyers van de tentoonstelling in de toeristische diensten, bibliotheken, enz. van de omliggende dorpen te krijgen. Daarnaast is ook internet een belangrijk medium om via de vele cultuursites de Historische Drukkerij bekendheid te geven. Om dit alles op te volgen en uit te voeren zijn wij dringend op zoek naar een creatief persoon die op vrijwillige basis deze taak op zich kan nemen. Dit zou de bekendheid van de Historische Drukkerij ten goede komen en het bezoekersaantal nog wat doen optrekken. Interesse? Neem dan contact op met Herwig via volgend mailadres: [email protected]

Drukblokken.

Helaas is de ruimte in deze nieuwsbrief te beperkt om ook uitgebreid in te gaan op de houten drukblokken uit de schenking Defour-Ryckaert. Toch heel kort enige informatie hierover. De Nederlandsche Boekhandel drukte in 1941 “De Drie zustersteden” van Ledeganck, oorspronkelijk een werk uit 1846. Deze herdruk werd versierd met houtgravures van vooraanstaande 20ste eeuwse kunstenaars : Nelly Degouy, Désiré Acket en Luc De Jaegher. De complete reeks van elf originele houten drukblokken samen met de gedrukte uitgave zijn bewaard gebleven en zijn nu opgenomen in de collectie van de Historische Drukkerij. Deze zullen het nu volgende openingsweekend ruime aandacht krijgen en eenmalig tentoongesteld worden.

Bezoek de tentoonstelling ! Openingsweekends 2010 25-26 september 23-24 oktober 27-28 november Telkens open van 13 tot 17 uur. Vrije toegang

Volgend weekend, 25 en 26 september, is de Historische Drukkerij open tussen 13 en 17 uur. HISTORISCHE DRUKKERIJ TURNHOUT Steenweg op Mol 84, 2300 Turnhout Steenweg op Mol 84 – 2300 Turnhout Telefoon: +32 (0) 14 42 00 34 e-mail: [email protected]


Nieuwsbrief

nummer 58

oktober 2010

Het jaarthema rond de houtsneden en houtgravures loopt stilaan op zijn einde. Na het nu komende weekend is er nog slechts één gelegenheid om de tentoonstelling te bezoeken. Daarna is het definitief voorbij en wordt alles in gereedheid gebracht voor het jaarthema van 2011. Deze gaat over de geschiedenis van de krant. De voorbereidingen zijn volop aan de gang. Maar nu eerst een stand van zaken over het bijna afgelopen “jaar van de houten drukblok”…

Een terugblik naar de negentiende eeuw… Een voorlopige stand van zaken…

Pentekeningen

In de loop der jaren groeide de collectie houten drukblokken langzaam aan. Gelijklopend hiermee verhoogde ook de interesse in het onderwerp tot de microbe zo diep genesteld zat en er geen ontkomen meer aan was; het houten drukblok moest één van de peilers van de Historische Drukkerij worden. Als eerste jaarthema dient ze een dubbel doel. Enerzijds geeft het jaarthema een extra aanvulling voor de bezoekers. Hiermee is het anders ‘verborgen’ materiaal uit de collectie te bezichtigen. Anderzijds tracht het hiermee ook de nog resterende blokken die her en der verspreid zitten bijeen te brengen in de collectie. Het zoeken naar houtblokken is het afgelopen jaar zeer actief gebeurd, en heeft dan ook zijn vruchten afgeworpen. Denk maar aan de prachtige reeks blokken voor de Reinaert de Vos-uitgave van 1858 (nog steeds te bezichtigen). Of de blokken voor tabaksverpakkingen uit de periode 1760 – 1820, en de ontzettend grote houtsnede (54 x 64 cm!) van het Nederduitsch operettegezelschap uit 1860. In de nieuwsbrief van vorige maand las je ook nog over de blokken voor de Drie Zustersteden van Ledeganck, in een uitgave van de Nederlandsche Boekhandel uit 1941. Tussen deze opvallende aanwinsten gebeurden ook nog geregeld de kleinere aanvullingen, waarbij één of enkele blokken en blokjes aan de collectie konden worden toegevoegd. Al bij al een grote verscheidenheid aan blokken, zowel houtsneden als houtgravures, van 18de eeuws tot 20ste eeuws materiaal.

De schenking van 1600 pentekeningen van de familie DefourRyckaert waarover we jullie vorige maand berichtten hield ons danig in de ban. De zoektocht naar de oorspronkelijke uitgaven waarin deze pentekeningen voorkomen heeft dan ook nog resultaat opgeleverd.

Twee blokken, voorstellende de Nederlandsche schutterij, uit de aanwinst van 60 blokken (zie volgende pagina) voor mannekensbladen en kinderboekjes van de Erve Rynders uit omstreeks 1830. Deze twee blokken ( formaat 25,5 x 18 en 25,5 x 15 cm) vormen samen een complete prent.

Vorige maand meldden we dat er 334 tekeningen konden geplaatst worden in 36 uitgaven van de Uitgeverij Opdebeek. Inmiddels hebben we 458 tekeningen kunnen plaatsen in 56 uitgaven. Al deze boeken zijn aangekocht en vormen zo een aanvulling bij deze prachtige collectie originele pentekeningen. Tot nu toe werd gezocht via antiquariaten en tweedehands boekenwinkels. Deze mogelijkheid is voorlopig uitgeput. De zoektocht zal dan ook gestaakt worden. Van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience in Antwerpen kregen we bericht dat in hun bewaarcollectie 1500 titels van de Uitgeverij Opdebeek opgenomen zijn. Hier ligt dus nog een grote mogelijkheid om tekeningen bij de desbetreffende publicatie te kunnen plaatsen, maar dat is iets voor later…

Rynders-blokken

Gezocht: vrijwilligers

Een aanwinst waar nog niet over gesproken werd is alweer uiterst bijzonder. Een collectie van 60 blokken, uit de periode vóór 1840, van de Erve Rynders, drukkers van mannekensbladen (centsprenten) en kinderboeken kon aangekocht worden na een oproep aan de Nederlandse en Belgische antiquaren.

Deze collectie van 60, samen met een 30-tal blokken in de collectie van een Nederlandse verzamelaar, is het grootste fondsrestant van een Nederlandse centsprentendrukker die bekend is. Het belang van deze collectie mag dus niet onderschat en moet nodig onderzocht worden. Rynders en zijn opvolgers waren werkzaam in Amsterdam van 1750 tot omstreeks 1854. Een link met Turnhout is snel gemaakt. De Erve Rynders was zowel voor Brepols als Van Genechten een wederverkoper voor hun prenten. Vermoedelijk is Rynders wederverkoper geworden van prenten nadat hij de eigen drukkerij had stopgezet en enkel verder ging als boeken papierhandel. Dit lijkt af te leiden uit het feit dat Brepols zowel als Van Genechten bepaalde prenten in hun fonds aanboden die overduidelijk zijn nagesneden van het Rynders-fonds. Het komt zelfs voor dat op deze Turnhoutse prenten Rynders met naam als wederverkoper vermeld staat.

Van de 60 blokken konden er voorlopig 28 nog niet bij het desbetreffende mannekensblad of kinderboekje geplaatst worden. Enkele mannekensbladen van Rynders werden eveneens aan de collectie toegevoegd.

De Historische Drukkerij blijft stevig verder werken aan de toekomst. Wij gaan voor groei, maar dat is enkel mogelijk met een uitgebreider vrijwilligersploeg. Enkel op deze manier kunnen plannen verder uitgewerkt, verstevigd en gerealiseerd worden.

Heb jij interesse in het grafische verleden? Ben je niet bang om bezoekers op een aangename manier deze boeiende geschiedenis te vertellen? Of wil je de werking van de Historische Drukkerij ondersteunen en bijvoorbeeld de balie bemannen (m/v) gedurende één dag of één weekend per maand? Dan ben jij diegene die wij graag in ons vrijwilligersteam opnemen. Interesse? Neem dan contact op met Herwig via volgend mailadres: [email protected]

Bezoek de tentoonstelling !

Turnhoutse blokken? Bij de start van het jaarthema waren we hoopvol. In menig Turnhoutse lade moeten nog houten blokken liggen, afkomstig van onze grafische nijverheid. De verwachting was dan ook groot dat gedurende het jaar af en toe mensen op bezoek zouden komen die nog wel iets hadden liggen dat hun man, vader of grootvader lange tijd geleden van de fabriek had meegebracht toen dit materiaal economisch geen waarde meer had en bij een opruiming normaal in de vuilnisbak zou belanden. Helaas, geen enkele Turnhoutse houtblok mocht voorlopig de collectie vergroten. Laat deze nieuwsbrief dus tevens een oproep zijn naar hen die dit stukje grafisch verleden bezitten en willen aanbieden aan de Historische Drukkerij. Aarzel niet om contact op te nemen!


Openingsweekends 2010 23-24 oktober 27-28 november Telkens open van 13 tot 17 uur. Vrije toegang



Nieuwsbrief

nummer 59

november 2010

Het nu volgend weekeinde is de allerlaatste mogelijkheid om een bezoek te brengen aan de tentoonstelling rond de houtsneden en houtgravures. Daarna word de tentoonstellingsruimte heringericht en gaan we voluit voor het thema van 2011: De geschiedenis van de krant. Als afsluiter van dit themajaar pakken we nog één keer uit met iets uniek, namelijk een mannekensblad over Reinaert de Vos, gedrukt met de originele houtblokken van de Jan Frans Willems-uitgave van 1858 !

Een terugblik naar de negentiende eeuw… Exclusief mannekensblad van “Reinaert de Vos” ! In nieuwsbrief nr. 51 van maart 2010 meldden we de uitzonderlijke vondst van een Reinaert-uitgave van Jan Frans Willems uit 1858, gedrukt bij drukkerij Van Velsen in Mechelen. Bijzonder hierbij was niet enkel het boekje maar vooral het feit dat al de oorspronkelijke houtblokken voor deze geïllustreerde uitgave hierbij bewaard gebleven zijn. Deze vondst kreeg veel aandacht in de pers en werd dan ook in een aparte vitrine tentoongesteld. De maanden daarna werd ons dikwijls de vraag gesteld of we dit boekje niet zouden herdrukken. Zelf zagen we de meerwaarde niet in van een herdruk van dit populaire volksboek. Maar dat we met deze blokken nog iéts zouden gaan doen stond al snel vast. Mannekensblad Een deelcollectie van de Historische Drukkerij zijn mannekensbladen. Turnhout heeft er in de negentiende eeuw en begin twintigste eeuw een massa verspreid over België en Nederland. Van enkele Nederlandse drukkers is bekend dat ze illustraties van kinderboekjes tevens gebruikten voor mannekensbladen. Dit bracht ons op het idee deze houtblokken in deze vorm te drukken. Het aantal tekstillustraties, zijnde precies twaalf, was perfect om in een mannekensblad te gieten. Eenmaal deze keuze vastgelegd konden we al de praktische zaken beginnen regelen. Voorbereiding Om de tekst te bewerken naar telkens vier regels per houtblok moesten we een Reinaert-specialist aanspreken. Peter Everaers, bestuurslid van het Reinaertgenootschap, was bereid de tekst zodanig aan te passen dat deze geschikt was voor het beoogde doel. Ondertussen kregen we van Caspar Wechgelaer, uitgever van Boekenpost, de tip naar vroeg negentiende eeuws blanco papier. Dat zou prachtig zijn, deze negentiende eeuwse houtblokken te drukken op papier uit die tijd. Probleem was de hoge kostprijs voor dit papier. Deze investering kon de Historische Drukkerij niet aan. En toch lieten we dit idee niet los. We kwamen uiteindelijk weer terecht bij Peter Everaers, die in ruil voor tweederde van de oplage het papier wilde financieren. Deze oplage werd vastgelegd op 75 exemplaren, 50 voor Everaers, 25 voor de Historische Drukkerij. Voor ons een mogelijkheid om de financiële kant van verdere projecten te financieren. Everaers legde de kostprijs voor het mannekensblad vast op 50 euro, waar beide partijen zich aan te houden hebben.

Pizzeriaromantiek We zijn best een beetje fier toen we onderstaand persbericht onder ogen kregen. Begin dit jaar boden we dichter Tom Driesen aan zijn bundel gratis te realiseren. (zie nieuwsbrief nr. 50) De rebelse dichter was erg blij met dit aanbod, het is niet evident bij de traditionele uitgeverijen terecht te kunnen. De Historische Drukkerij verzorgde de vormgeving en de realisatie van zijn bundel op 300 exemplaren, en kijk…

Persbericht 11 november 2010:

De Turnhoutse dichter Tom Driesen heeft op de slotdag van de boekenbeurs de Gouden Meeuw voor beste vormgeving in ontvangst mogen nemen voor zijn bundel 'Pizzeriaromantiek'. De Gouden Meeuw is een prijs van de organisatie Creatief Schrijven die de prijs uitreikt aan boeken/ bundels die in eigen beheer verschenen zijn. 'Pizzeriaromantiek' is een dichtbundel die in stand kwam in samenwerking met de Historische Drukkerij van Turnhout. Tom Driesen blijkt aan een succesjaar bezig te zijn. Eerder dit jaar won hij al de Nekka-nacht wedstrijd voor beste songtekst, werd zijn liefdesbrief uitverkozen tot beste uit 1001 inzendingen en hij werd derdes in de provinciale voorronde van het Belgisch kampioenschap poetryslam. Tom Driesen was eerder al lid van het Turnhoutse Collectief Dichterbij.

De wereld volgens Gie Campo…

Gezocht: vrijwilligers De Historische Drukkerij blijft stevig verder werken aan de toekomst. Wij gaan voor groei, maar dat is enkel mogelijk met een uitgebreider vrijwilligersploeg. Enkel op deze manier kunnen plannen verder uitgewerkt, verstevigd en gerealiseerd worden.

De productie Nu de voorbereiding voor dit bijzondere project was afgerond kon eindelijk de productie ervan beginnen. De tekst werd gezet, de zeer verschillend van hoogte zijnde houtblokken werden perfect op letterhoogte gebracht en de vorm opgemaakt. Een proefdruk gaf een beeld van de nog uit te voeren correcties. Uiteindelijk ligt de drukvorm klaar en kan de volgende stap beginnen. Het negentiende eeuws handgeschept papier moet worden genat om een mooie afdruk te verkrijgen van de houtgravures. Ondertussen wordt de Uytterelst handpers (het ‘leeuwke’) in gereedheid gebracht. Nadat het vocht de vezels van het papier goed had open gezet kon een dag later de oplage van 75 exemplaren afgelopen maandag worden afgedrukt. Bij het verschijnen van deze nieuwsbrief ligt het gedrukte papier te drogen en kijken we terug op de realisatie van een bijzonder project!

Heb jij interesse in het grafische verleden? Ben je niet bang om bezoekers op een aangename manier deze boeiende geschiedenis te vertellen? Of wil je de werking van de Historische Drukkerij ondersteunen en bijvoorbeeld de balie bemannen (m/v) gedurende tijdens de opendeurdagen? Dan ben jij diegene die wij graag in ons vrijwilligersteam opnemen. Interesse? Neem dan contact op met Herwig via volgend mailadres: [email protected]

Bezoek de tentoonstelling ! Laatste Openingsweekend !! 2010 Dit mannekensblad werd eenmalig gedrukt in een oplage van 75 exemplaren met de originele houten drukblokken van de Reinaertuitgave van drukkerij Van Velsen uit 1858. Verkrijgbaar in de Historische Drukkerij voor de som van 50 euro. Het nu volgende weekend is het laatste openingsweekend van dit jaar. Met dit mannekensblad sluiten we dan ook het jaar van de houtsneden en houtgravures af. Gedurende de maand december wisselen we de tentoonstelling naar het jaarthema van 2011: “Stop de persen! De geschiedenis van de krant.” Iets om naar uit te kijken!

27-28 november Telkens open van 13 tot 17 uur. Vrije toegang

Volgend weekend, 27 en 28 november, is de Historische Drukkerij open tussen 13 en 17 uur. HISTORISCHE DRUKKERIJ TURNHOUT Steenweg op Mol 84, 2300 Turnhout Steenweg op Mol 84 – 2300 Turnhout Telefoon: +32 (0) 14 42 00 34 e-mail: [email protected]


Nieuwsbrief

nummer 60

december 2010

De laatste nieuwsbrief van 2010 op de eerste dag van 2011. De voorbereidingen van het jaarthema “Stop de persen! De geschiedenis van de krant” slorpt ieder vrij moment op. Nog enkele weken en dan is het zover, op 22 en 23 januari is het eerstvolgende openingsweekend. Maak nog snel kennis met het tijdschrift TIC van het MIAT, dat dit keer de verschillende drukkerijmusea van België in de kijker zet.

Een terugblik naar de negentiende eeuw… Papierstaking in Turnhout… Herinner jullie nog de nieuwsbrief van juni… Onze Turnhoutse papiernijverheid kende 100 jaar geleden een grote staking waarbij 500 werknemers uit de verschillende bedrijven meer dan zes maanden het werk neerlegden. Deze zou de geschiedenis ingaan als “de staking van 10” en startte op 17 juni 1910 en duurde tot begin januari 1911,

Een gelukkig en gezond 2011 !!

Einde van de staking De staking eindigde uiteindelijk op een nederlaag voor de werknemers en de socialistische vakbond. Volksvertegenwoordigers Denis en Terwagne schrijven eind december aan baron F. Du Four (voorzitter van de papiernijveraars) dat M. Cooremans, voorzitter van de Wetgevende Kamer en de Hoge Arbeidsraad, als bemiddelaar wilde optreden, om alsnog een oplossing te forceren. Hierop riep Du Four de directeurs van de Turnhoutse papierverwerkende bedrijven bij elkaar en deze waren eenparig : de plaatsen van de stakende werknemers waren zo goed als ingenomen door nieuwe arbeiders. Voor hen was de staking dus afgelopen en zagen geen enkele reden om met wie dan ook nog te onderhandelen. Hierna bleef er voor de Syndicale Commissie van het B.W.P. niet anders over dan de staking als beëindigd te beschouwen. Op 5 januari werd dan ook de laatste officiële betaling van de stakersvergoeding gedaan.

Samenwerking drukkerijmusea

Gezocht: vrijwilligers

België heeft in tegenstelling tot Nederland weinig drukkerijmusea. Net als in Nederland werd een samenwerkingsverband opgericht. In België is dit eind 2009 in werking gezet door het Gentse museum MIAT (Museum voor Industriële Archeologie en Textiel) die een uitgebreide drukkersafdeling huisvest. Sindsdien komen we op geregelde tijden bijeen en behandelen thema’s als publiekswerking, behoud van grafisch erfgoed, promotie,… In het laatste nummer van 2010 van TIC (tijdschrift voor industriële cultuur) heeft het MIAT ruime aandacht geschonken aan de verschillende drukkerijmusea van België. Ieder museum met een drukkerijcollectie kreeg de mogelijkheid de lezer kennis te laten maken met hun eigen museum. Zo kan u er artikels in terugvinden van het MIAT, de Castermancollectie, de drukkerijcollectie Strobbe, de Historische Drukkerij Turnhout, het Nationaal museum van de Speelkaart, ’t Gasthuys – Stedelijk museum van Aalst, Museum Plantin-Moretus en het Drukkerijmuseum in Brussel.

De Historische Drukkerij blijft stevig verder werken aan de toekomst. Wij gaan voor groei, maar dat is enkel mogelijk met een uitgebreider vrijwilligersploeg. Enkel op deze manier kunnen plannen verder uitgewerkt, verstevigd en gerealiseerd worden.

Heb jij interesse in het grafische verleden? Ben je niet bang om bezoekers op een aangename manier deze boeiende geschiedenis te vertellen? Of wil je de werking van de Historische Drukkerij ondersteunen en bijvoorbeeld de balie bemannen (m/v) gedurende één dag of één weekend per maand? Dan ben jij diegene die wij graag in ons vrijwilligersteam opnemen. Interesse? Neem dan contact op met Herwig via volgend mailadres: [email protected]

Bezoek de tentoonstelling ! Vanaf januari 2011

Openingsweekends 2011 22 en 23 januari 26 en 27 februari 26 en 27 maart 30 april / 1 mei (erfgoeddag) 28 en 29 mei 25 en 26 juni 30 en 31 juli 27 en 28 augustus 24 en 25 september 22 en 23 oktober 26 en 27 november Telkens open van 13 tot 17 uur. Vrije toegang

Het tijdschrift TIC is verkrijgbaar in de museumwinkels van de verschillende drukkerijmusea voor slechts 7 euro.

De Historische Drukkerij is gesloten tot 22 januari. Wij werken volop aan het jaarthema 2011 !



Nieuwsbrief nummer 31 juni 2008

Recommend Documents