NIEUWSBRIEF
53
juli 2012
Ou d e en nieuwe bes t uur d ers
STOWA-bestuur weer op sterkte In de afgelopen periode hebben binnen het bestuur van STOWA de nodige veranderingen plaatsgevonden. Zo namen de dijkgraven Henk van ’t Land en Wim Wolthuis afscheid. Tegelijkertijd verwelkomde het bestuur ook drie nieuwe leden: Toine Gresel, dijkgraaf van Peel en Maasvallei, Lida Schelwald-Van der Kley, lid van het DB Zuiderzeeland, en Roel de Jong, DB-lid van Wetterskip Fryslân. In deze uitgave blikken de oude bestuurders terug en kijken de nieuwe bestuurders vooruit naar de positie en rol van STOWA in de wereld van het regionale waterbeheer.
Toine Gresel : meehelpen om kennis en kunde a an de man t e brengen Toine Gresel (58) was 21 jaar burgemeester, laatstelijk van Heerlen, toen hij twee jaar geleden werd benoemd tot dijkgraaf van Waterschap Peel en Maasvallei. ‘Ik heb geen technische achtergrond, maar ben een volbloed bestuurder. Dat is waarschijnlijk de reden dat STOWA mij in het bestuur heeft gevraagd. STOWA neigt meer naar de governance-kant, waarbij het accent komt te liggen op hoe je de organisatie positioneert. Daar wil ik me graag voor inzetten.’ Gresel kende STOWA, onder meer via directeur Jacques Leenen. ‘De organisatie leek me altijd een onuitputtelijke bron van onderzoeken. Ik vraag me wel af wat er met al die onderzoeken wordt gedaan. Die vraag zal ik zeker blijven stellen. Als dijkgraaf had ik in Venlo te maken met het topsectorenbeleid voor water en landbouw, die in die gemeente samenkomen in de Greenport. Ik zie water ook als een topsector die wereldwijd veel kan brengen, inhoudelijk en economisch. Daarin speelt de stichting zeker een rol. Ik heb veel ambitie met STOWA, maar heb ook nog veel te leren.’ Va n k a nsen n a a r k a ss a
In de trits van kennis, kunde, kansen en kassa ziet Gresel dat STOWA al veel kennis en kunde biedt en nu opschuift
Toine Gresel, Dijkgraaf van
naar de kansen. ‘In dat veld wil ik de stichting maximaal
Waterschap Peel en Maasvallei
In d e z e ui tg av e ond er meer : Oud e bes t uurd ers nemen afs cheid, nieuwe bes t uurd ers s t ell en z ich vo or / Me t One-s t epfilt er in één s ta p na ar eff luen t van K RW- kwal i t ei t / K RW Volg - en S t uurs y s t eem : meer eco lo g is che kwal i t ei t, meer d oel m at igheid / Af valwat erke t ens y mp o sium 2012 / Pha r m afilt er s cho olvo orbeeld van Peopl e , Pl ane t, Profi t / Groenbl auwe ne t werken m aken s tad k l a a r vo or d e t oekom s t / Delta pro of halv erwege d e ri t / Hand reiking Ins pec t ie Wat erkering en 2012 v ers chenen
positioneren. Als we de goede partners vinden, dan komt
Op een aantal onderwerpen wil De Jong zich de komende
het met de kassa ook goed. Kijk naar het Nereda-project.
jaren als bestuurder in het bijzonder richten. ‘De gevol-
Dat willen we in de zuivering standaard gaan toepassen.
gen van de klimaatveranderingen voor het watersysteem
Nereda scheelt tijd, ruimte en geld. Met dat soort projec-
houden mij erg bezig. Daarnaast ben ik erg benieuwd of
ten kunnen alle betrokken zich heel mooi profileren.’
we alle maatregelen voor de Kaderrichtlijn Water zo kun-
De overstap van het gemeentebestuur naar de wereld
nen plooien dat er evenwicht komt tussen de ecologische
van het waterbeheer bevalt Gresel tot nog toe heel goed.
en de economische functie van water. Een zeer uitdagend
‘Ik kom heel veel enthousiaste en gemotiveerde mensen
terrein vind ik het principe van afval tot grondstof. Daar
tegen. We zitten in Nederland in een delta waarbij niet
liggen grote kansen. Ten slotte hebben veel waterschap-
alleen veiligheid van belang is, maar ook de ecologische,
pen eigen innovatieplannen, naast wat er landelijk wordt
ruimtelijke en economische kant van het water. Daarin
ontwikkeld. Wellicht kan STOWA een coachende rol krij-
hebben we veel kennis en kunde ontwikkeld. Ik wil graag
gen om waterschappen te helpen bij hun eigen innovatie-
helpen die meer aan de man te brengen.’
projecten.’
Roel d e Jong : coachend e rol vo or S TOWA bi j innovat ie pro jec t en af z ond er l i jke wat ers cha ppen
Lida S chelwald -van d er K l e y : goed e in t er ac t ie t ussen S TOWA en wat ers cha p sbes t uren
De nieuwe STOWA-bestuurder Roel de Jong (54) is sinds 2004 lid
meen bestuur van Waterschap Zuiderzeeland. In januari 2009
van het Dagelijks Bestuur van Wetterskip Fryslân. De loco-dijk-
werd ze gekozen tot heemraad. Schelwald is bijna 25 jaar actief
graaf is van huis uit hydroloog en sinds 2000 projectmanager
als milieuadviseur in binnen- en buitenland. Zij is hoofdredac-
bij en plaatsvervangend secretaris van de Adviesraad voor de
teur van het blad Water Governance en publiceerde samen met
Wadden. Hij is vanuit de ecologische hoek in het bestuur van het
Linda Reijerkerk in 2009 het boek ‘Water, a way of life’.
Lida Schelwald-van der Kley (48) werd in 2005 lid van het alge-
waterschap gekomen. De Jong heeft onder meer innovatie, monitoring en de inrichting van de Friese boezem in zijn portefeuille, met bij dat laatste als accenten de regionale veiligheid en het natte ecosysteem. De Jong heeft een goede indruk van STOWA. ‘De organisatie heeft een goede naam. STOWA belichaamt de bundeling van krachten van de waterschappen en is dé schakel tussen kennisvragen en de ontwikkelingen in de praktijk. Men werkt op het snijvlak van kennis en uitvoeringspraktijk en dat levert veel goede dingen op.’ Vee l be l o v en d e d in g en
Talrijke projecten en innovaties vinden via STOWA hun weg naar de waterschappen. Daarover is De Jong blij.
Roel de Jong, lid Dagelijks Bestuur
‘Dat neemt niet weg dat ik nog vaak veelbelovende din-
Wetterskip Fryslân
gen tegenkom die ik later elders niet terugvind. Zo had de Waterharmonica bij de waterzuivering van Grou zeer goede resultaten met ecologische nazuivering van effluent in een klein moerassysteem. Dat is elders amper opgepakt. Meer algemeen zie ik dat bij het Interreg-project waterberging in de stedelijke omgeving. Daar wordt ook nog maar weinig mee gedaan. Niet alles hoeft of kan landelijk worden uitgerold, maar daarover moet wel een bewuste afweging worden gemaakt.’
STOWA TER INFo / 53
pagina
2
In haar bestuurswerk komt Schelwald STOWA geregeld tegen. ‘Zuiderzeeland doet aan verschillende STOWAonderzoeken mee, onder andere het regenwateronderzoek. Ik kende de organisatie ook al via mijn werk voor de Stichting Kennisontwikkeling en kennistransfer Bodem (SKB). Ik heb altijd een heel goed gevoel gehad bij STOWA. Zij staat aan de basis van veel innovaties en ontwikkelingen op het vlak van duurzaam waterbeheer.’ Wa a r d e v o l l e p o si t ie
Schelwald vindt dat STOWA een waardevolle positie inneemt in de waterschapswereld: ‘In deze dynamische tijden verandert er wereldwijd veel op het gebied van waterbeheer, onder meer door de klimaatveranderingen
Henk van ‘t Land, oud-bestuurslid
en menselijke invloeden. Nederland heeft internationaal
STOWA
gezien een vooraanstaande positie. Dat is geen reden om genoegzaam achterover te leunen. We moeten hard werken om het kennisniveau op peil te houden. STOWA draagt daar in belangrijke mate aan bij, omdat het de krachten bundelt met innovaties.’ Schelwald heeft als nieuw bestuurslid een paar aanEen mooi voorbeeld waar dat toe kan leiden, is volgens
dachtsgebieden voor ogen: ‘Ik vind het heel belangrijk
Schelwald de officiële ingebruikname van de Nereda-
dat de interactie met de waterschapsbesturen goed is en
zuiveringsinstallatie in Epe. ‘In dat project deed de TU
blijft. Daarom zijn kennisuitwisselingsdagen en derge-
Delft het fundamentele onderzoek, deed STOWA het toe-
lijke heel nuttig. Het is voor waterschappen belangrijk
gepaste onderzoek en fungeerde waterschap Veluwe als
om voeling te houden met wat er nationaal en internatio-
launching customer. De korrelslib-methode is kostenbespa-
naal speelt op het gebied van innovatie en duurzaamheid.
rend, kost minder ruimte en energie. Hiervoor is veel
Daarnaast hecht ik aan goede samenwerking en afstem-
belangstelling uit het buitenland. Het Nereda-project
ming met andere kennisinstellingen, zoals de universitei-
toont aan waar goede samenwerking toe kan leiden.’
ten, Wetsus en KWR Watercycle Research.’
Henk van ’ t L and : S TOWA is behendig en compac t vo er t uig Henk van ’t Land was acht jaar bestuurslid van STOWA. Hij trad op 31 december 2011 af als dijkgraaf van Noorderzijlvest, waar hij 15 jaar in dienst was. Daarmee stopte ook zijn rol als bestuurslid. Van ’t Land is onder meer nog onafhankelijk voorzitter van de Stichting IJkdijk. De Stichting IJkdijk werd mede op initiatief van STOWA opgericht en ontwikkelt, test en valideert sensorsystemen in waterkeringen. Noorderzijlvest is nauw betrokken bij dit project. ‘Ik heb altijd belangstelling gehad voor onderzoek en ik Lida Schelwald-van der Kley, lid
ben heel trots op wat we bij STOWA doen. Zo waren we
Algemeen Bestuur van Waterschap
nauw betrokken bij het baanbrekend onderzoek met sen-
Zuiderzeeland
sortechnieken in de IJkdijk en brengen dat ook in de praktijk,’ vertelt Van ’t Land, die nog steeds in de tegenwoordige tijd spreekt.
STOWA TER INFo / 53
pagina
3
S TO WA - kn o p
Het is voor STOWA een mooie uitdaging om goed te laten zien wat het allemaal doet, meent het oud-bestuurslid. ‘We moeten heel actief laten zien waar me mee bezig zijn en dat kort en bondig brengen. STOWA is natuurlijk van en voor de waterschappen; in de wereld van de waterzuivering is de bekendheid groter dan in de wereld van de waterkwaliteit. Alle mensen in de ambtelijke diensten die met waterkwaliteit te maken hebben, moeten op de pc een ‘STOWA-knop’ krijgen,’ bepleit Van ’t Land met aanstekelijk enthousiasme. Om nog even door te gaan: ‘STOWA is een heel behen-
W im Wolt huis : g ebruik elk a a rs kr ach t
dig en compact voertuig. De stichting anticipeert goed.
Oud-dijkgraaf Velt en Vecht Wim Wolthuis was sinds 2005
STOWA pakt de juiste dingen snel en alert op en zet daar
bestuurslid van STOWA. In januari stopte hij na bijna 25 jaar
goede kennisprogramma’s op. Ik zou zeggen: ga door op
zijn carrière als dijkgraaf van verschillende waterschappen.
de ingeslagen weg, maar nóg actiever. Zorg voor ambas-
Wolthuis is nog wel commissaris bij onder andere Waterlab
sadeurs bij de waterschappen en daarbuiten. Laat het
Noord en NieuWater: de fabriek in Nieuw-Amsterdam waar van
STOWA-bestuur de resultaten nog actiever delen met de
effluent van de afvalwaterzuivering in Emmen via een aantal
besturen van de waterschappen. Zorg dat bij de Unie de
zeer geavanceerde zuiveringstechnieken ultrapuur water wordt
STOWA-kennisprojecten standaard op de agenda staan en
gemaakt voor oliewinning door de NAM.
breng waterschappers die geïnteresseerd zijn in STOWA, ‘In het stroomgebied van Velt en Vecht is hoog water nooit
bij elkaar.’
zo bedreigend geweest en daarom was veiligheid nooit een overheersend thema. Waar ik me altijd sterk voor heb gemaakt is om water leidend te maken in ruimtelijke ontwikkelingen. Ik vind het een uitdaging om stroomgebieden zo optimaal mogelijk in te richten, zodat zowel natuur als landbouw worden voorzien van voldoende water. Soms laten we ons daarbij teveel leiden door de speWim Wolthuis, oud-bestuurslid STOWA
cialisten met dikke, technische rapporten.’ Dr o o g t e
Droogte gaat volgens Wolthuis een groter probleem worden dan een teveel aan water. ‘Natuurlijk is veiligheid van belang en vraagt hoogwater veel aandacht. Maar het besef dat droogte ook een probleem is en de aanpak daarvan staat nog maar aan het begin. Daarbij speelt een optimale inrichting van het stroomgebied een belangrijke rol.’ Terugblikkend op zijn jaren als bestuurder van STOWA ziet Wolthuis verschillende prominente projecten. ‘Het Nereda-project, de IJkdijk, Deltaproof, het Watermozaïek; ze staan stuk voor stuk voor prominente ontwikkelingen in de wereld van het waterbeheer. Maar ik denk dat er nog meer kan gebeuren op het vlak van innovatie en onderzoek. We moeten van de eilandjescultuur af en meer samenwerken met andere kennisinstellingen en het bedrijfsleven. Soms blijk je verrassende raakvlakken te hebben. Ik zou zeggen: gebruik elkaars kracht.’
STOWA TER INFo / 53
pagina
4
one-stepfilter: in één stap naar effluent van KRW-kwaliteit Waternet heeft eind mei op rwzi Horstermeer als eerste waterschap het One-Stepfilter in gebruik genomen voor de nabehandeling van effluent. Het filter verwijdert in één behandelingsstap een groot aantal stoffen vergaand uit het effluent, zoals stikstof, fosfaat en medicijnresten. Het filter is bovendien zeer robuust en kosteneffectief. STOWA droeg bij aan het praktijkgereed maken ervan.
Waterschappen krijgen te maken met steeds strengere
Ve c h t
eisen bij het lozen van effluent op (kwetsbaar) oppervlak-
De historie van het filter
tewater. De concentraties van in het effluent aanwezige
gaat terug naar 2004. Toen
stoffen moeten soms flink naar beneden om te zorgen
startte Waternet op rwzi
dat ontvangende wateren kunnen voldoen aan huidige
Horstermeer bij Nederhorst
en toekomstige KRW waterkwaliteitsdoelen. STOWA en
ten
andere partijen besteden de laatste jaren dan ook veel
praktijkonderzoek naar filtra-
aandacht aan de ontwikkeling van zuiveringstechnieken
tietechnieken voor de kwaliteits-
die achter bestaande zuiveringsinstallaties kunnen wor-
verbetering van rwzi-effluent. Dit vanwege het feit dat de
den geplaatst. De technieken zijn echter niet altijd even
rwzi loost op het kwetsbare water van de Vecht, waarvoor
duurzaam, omdat ze chemicaliën en energie verbruiken.
het Hoogheemraadschap een speciaal restauratieplan had
Bovendien richten ze zich vaak op een beperkt aantal stof-
opgesteld. Dat vereiste effluent van uitstekende kwali-
fen.
teit. Bovendien kwam er een nieuwe lozingsvergunning
Berg
een
langlopend
aan, met strengere effluenteisen. Tegen deze achtergrond K R W - kwa l i t ei t
werd het idee geboren voor het One-Step filterconcept.
Het mooie van One-Step is dat je in één kosteneffectieve
Samen met STOWA, TU-Delft, Witteveen+Bos en Norit
en duurzame behandelingsstap komt tot afvalwater van
ontwikkelde Waternet het concept verder tot een pilotin-
KRW-kwaliteit, aldus procestechnoloog Manon Bechger
stallatie. Het filter werd twee jaar onderzocht en getest.
van Waternet. ‘Het geheim zit in het multifunctionele gebruik van het Granulair Actiefkool als medium in het
E x t r a z eker h ei d
filter. Dit materiaal fungeert als adsorptiemateriaal,
Op basis van de resultaten van de pilots besloot Waternet
waarbij in het water opgeloste stoffen zich hechten aan
uiteindelijk als eerste waterschap een full scale installa-
het actieve kool. Het fungeert tegelijkertijd als filtermate-
tie te bouwen. Bechger: ‘Het blijft natuurlijk spannend of
riaal voor zwevende stof en als dragermateriaal voor bio-
deze installatie dezelfde rendementen haalt als de pilotin-
massa, dat stikstoffen en fosfaten verwijdert.’
stallatie. Daarom hebben we extra zekerheid ingebouwd. Er worden in eerste instantie vijf filters gebouwd die al het DWA (droogwaarafvoer red.) behandelen. De filters hebben een maximale capaciteit van 1550 m3/h. Mochten de resultaten tegenvallen, dan kunnen we nog twee filters bijplaatsen en meer water behandelen, zodat we toch aan de gestelde effluent-eisen kunnen voldoen.’ Manon Bechger was blij met de rol die STOWA speelde bij de ontwikkeling van het filter. ‘STOWA heeft via de geformeerde begeleidingscommissie van het pilotonderzoek veel onafhankelijke kennis en expertise ingebracht. En via STOWA vindt de in het onderzoek opgedane kennis zijn weg snel naar andere waterschappen. STOWA is onafhankelijk en heeft alleen een maatschappelijke verantwoordelijkheid. Ze is geen belanghebbende partij en
Ontwerpschets van het nieuwe One-Stepfilter op rwzi Horstermeer.
heeft geen winstoogmerk. Dat biedt de garantie dat onderzoeksresultaten deugen.’ In het najaar worden de eerste resultaten verwacht van het dan geheel ingeregelde filter.
STOWA TER INFo / 53
pagina
5
1.0 KRW Volg- en Stuursysteem 1.0: Meer ecologische kwaliteit, meer doelmatigheid
Begin mei vond de officiële release plaats van het KRW Volg- en Stuursysteem (VSS) 1.0 dat STOWA heeft laten ontwikkelen. De verwachtingen zijn hooggespannen. Het systeem moet leiden tot meer ecologische kwaliteit en meer doelmatigheid in het waterkwaliteitsbeheer. STOWA zet de komende tijd fors in op een landelijke uitrol van het systeem.
Het uitbrengen van het KRW Volg- en Stuursysteem 1.0 is
gen tussen maatregelen die je neemt en de effecten die ze
een kroon op het werk binnen het kennisprogrammama
hebben, waardoor je zonodig bij kunt sturen.
Watermozaïek. Daarin onderzoekt STOWA de haalbaarheid, betaalbaarheid en effectiviteit van bestaande en
E c o l o g is c h s c h o t h ag e l
innovatieve maatregelen om de ecologische toestand van
Volgens Bas van der Wal van STOWA kunnen waterschap-
wateren te verbeteren en KRW-doelen te halen. Het Volg-
pen dankzij het VSS veel gerichter maatregelen gaan
en Stuursysteem functioneert binnen het programma als
nemen ter verbetering van de aquatische ecologie. Kortom:
ecologische spin in het web. Het systeem maakt het moge-
geen ecologisch schot hagel meer, maar een gericht schot
lijk alle relevante ontwikkelingen in het ecologisch func-
op het KRW-doel. Van der Wal benadrukt wel dat het VSS
tioneren van watersystemen te volgen door het ontsluiten,
nog volop in ontwikkeling is. ‘STOWA ziet graag dat zo
bijeenbrengen en in samenhang presenteren van uiteen-
veel mogelijk waterschappen mee gaan doen met de ver-
lopende typen watergegevens. Denk aan waterkwaliteit,
dere ontwikkeling, het beheer en het onderhoud van het
hydrologie, het weer, maar ook grondsoorten en gemelde
systeem. Juist om recht te doen aan de verschillen tus-
klachten.
sen de schappen en te komen tot een systeem dat zo veel mogelijk aansluit bij de wensen en behoeften vanuit de
S l eu t e l fac t o ren
praktijk.’
Maar het Volg- en Stuursysteem doet meer. Het combineert de ingebrachte gegevens met behulp van moderne
K o s t en en b at en
rekenregels en (reeds bestaande) modellen tot negen hel-
Uit een door STOWA uitgevoerde businesscase blijkt dat de
dere voorwaarden waaraan moet worden voldaan voor
baten van het VSS ruimschoots opwegen tegen de kosten
een goede ecologische waterkwaliteit. Dit zijn de zoge-
van ontwikkeling en implementatie. Deskundigen ver-
noemde ecologische sleutelfactoren (ESF’s), zoals externe
wachten namelijk dat het gebruik van het systeem desin-
en interne nutriëntenbelasting en doorzicht. Iedere sleu-
vesteringen in KRW-maatregelen (maatregelen die geen of
telfactor fungeert als een stoplicht. Pas als die op groen
niet het gewenste ecologische effect hebben) sterk terug-
staat, kan de gewenste ecologische kwaliteit worden
dringt. Men gaat ervan uit dat die nu 15 procent bedragen
bereikt. Er zit bovendien een volgordelijkheid in de ESF’s;
op een totaal bedrag aan geraamde KRW-investeringen
het heeft pas zin maatregelen te nemen die zorgen voor
van 4,2 miljard. Met het VSS zou dat kunnen worden
een goed leefgebied (de ESF Habitatgeschiktheid) als het
teruggebracht tot 5 procent, hetgeen overeenkomt met
stoplicht voor bijvoorbeeld nutriëntenbelasting op groen
maximaal 28 miljoen per jaar tot 2027. Dat komt neer op
staat. En het visvriendelijk maken van een opvoerwerk
een gemiddelde baat per waterschap van maximaal 1,2
loont vervolgens pas als er achter het gemaal een geschikt
miljoen euro. De jaarlijkse kosten van beheer en onder-
leefgebied is. Het VSS maakt het mogelijk relaties te leg-
houd zijn geschat op maximaal een ton per waterschap,
STOWA TER INFo / 53
pagina
6
en de eenmalige kosten van implementatie op maximaal 250 duizend euro.
Dijksterkte Analyse Module uitgeroepen tot ‘mooiste IT-toepassing in de watersector’ Het Koninklijk Nederlands Waternetwerk heeft de Dijk-
A m bi t ie
sterkte Analyse Module onlangs uitgeroepen tot mooiste
Bij de ontwikkeling van het VSS 1.0 waren drie water-
IT-toepassing in de watersector. Een mooie opsteker voor
schappen betrokken: Hollands Noorderkwartier, Rijnland
STOWA. Die verleende Deltares de opdracht voor de ontwik-
en AGV/Waternet. Zij zijn erg enthousiast over het ge-
keling van het instrument.
bruik. Marcel Klinge, namens STOWA betrokken bij de ontwikkeling van het VSS, hoopt dat veel waterschappen hun voorbeeld volgen. ‘Wij willen dat alle Nederlandse
DAM is een rekeninstrument dat bepaalt of een waterke-
waterschappen gaan denken en werken vanuit de filoso-
ring voldoende sterkte heeft en aangeeft waar het verbe-
fie van het Volg- en Stuursysteem. Het VSS moet wat mij
terd moet worden. Het kan op basis van diverse scenario’s
betreft hét systeem worden van én voor de waterschap-
een dijk toetsen op piping, instabiliteit en golfoverslag.
pen, verder gebracht door de waterschappen.’ Hoewel veel
Toepassing van de module levert besparingen op, omdat
waterschappen de ontwikkelingen rond het VSS met inte-
verbeteringen nauwkeurig kunnen worden bepaald. De
resse volgen, constateert hij wel grote verschillen in ambi-
module kan eenvoudig worden gekoppeld aan bestaande
tie en gewenste aanpak van implementatie. Sommige
programma’s als FLIWAS, Delft-FEWS en IRIS. DAM kan
waterschappen willen zich voegen naar de structuur die
zowel in de dagelijkse beheerspraktijk als in crisissitua-
het VSS biedt; andere willen dat het VSS zich naar hun
ties worden toegepast.
werkwijze voegt, aldus Klinge. De afgelopen maanden is de functionaliteit met sucM a x i m a l e v ri j h ei d
ces gebruikt door het Hoogheemraadschap Hollands
Met het oog op het bovenstaande heeft STOWA ervoor
Noorderkwartier voor de toetsing van de regionale kerin-
gekozen zo veel mogelijk tegemoet te komen aan de wen-
gen in het beheersgebied. De functionaliteit voor het
sen en behoeften van individuele waterschappen met
maken van een legger is in een eerder stadium bij water-
betrekking tot het VSS. Concreet betekent dit dat STOWA
schap Groot Salland ingezet. Het instrument wordt inmid-
energie gaat steken in de implementatie bij afzonderlijke
dels bij meer dan twee duizend kilometer Nederlandse
waterschappen, door met hen een uitgebreide intake te
dijk (van de twintig duizend) toegepast.
doorlopen. Daarin wordt precies bekeken wat de wensen en behoeften van het betreffende waterschap zijn en wat
Binnenkort komt DAM versie 1.0 beschikbaar voor alle
er nodig is voor de implementatie: technisch, organisato-
waterschappen. Tien waterschappen zijn betrokken bij
risch en functioneel. Op basis daarvan doet STOWA een
de ontwikkeling van het instrument. Voor meer informa-
maatwerkvoorstel. De eerste waterschappen hebben zich
tie kunt u contact opnemen met Ludolph Wentholt van
inmiddels aangemeld.
STOWA, 033 460 32 00.
Bij de doorontwikkeling van het VSS ziet STOWA vooral een rol weggelegd als katalysator. Waterschappen en marktpartijen krijgen veel vrijheid om te komen met voorstellen voor nieuwe functionaliteiten. STOWA stelt voor het deel waarvan zij eigenaar is, de programmacode en licentie vrij beschikbaar. De stichting start ook een Community of Practice. Hierin kunnen waterbeheerders, softwareontwikkelaars en adviesbureaus nieuwe VSSinitiatieven bespreken en van de grond trekken. Wilt u meer weten over het Volg- en Stuursysteem? Op www.watermozaiek.nl vindt u meer informatie.
STOWA TER INFo / 53
pagina
7
S TO WA Af va lwat erke t ens y m p o siu m 2 012 :
Dilemma’s rond verduurzamen afvalwaterketen Op dinsdag 22 mei vond in Nieuwegein het vijfde STOWA afvalwaterketensymposium plaats. Tijdens de dag werd volop aandacht besteed aan kostenbesparing en verduurzaming van de afvalwaterketen: meer energie en grondstoffen. Dat laatste levert de nodige maatschappelijke dilemma’s op, zo bleek tijdens deze dag. Mag meer energie leiden tot meer broeikasgas?
Inleider Heleen Pinkse van Waterschap Groot Salland zette het geschetste dilemma direct scherp neer. In het kader van De Energiefabriek wordt onderzoek gedaan naar mogelijkheden om het energieverbruik van rwzi’s te verminderen, dan wel meer energie op te wekken. Hiervoor worden vaak chemicaliën aan het afvalwater toegevoegd. De vraag is of de behaalde energie-efficiënte opweegt tegen de benodigde energie voor de productie van die (extra) chemicaliën en tegen de impact die dat heeft op het milieu (bijvoorbeeld emissies). STOWA liet daarom een studie doen waarbij voor de meest gebruikte hulpstoffen werd bepaald wat de impact is op energie en milieu.
Jacobiene Ritsema
De berekende waarden vormen de input voor een model waarmee waterzuiveringsbeheerders diverse zuiverings-
die duurzaamheid kwantitatief te waarderen. Het sanita-
technieken en methoden integraal tegen elkaar kunnen
tiesysteem wordt daarvoor getoetst op een aantal aspec-
afwegen.
ten en vergeleken met een referentie sanitatiesysteem. Daar wordt het lastig, want wat neem je als referentie en
B a l a ns
welke systeemgrenzen hanteer je? Die grenzen kunnen
Een soortgelijk dilemma speelt bij de productie van extra
volgens een aanwezige heel bepalend zijn voor de uitkom-
energie via slibgisting. De waterschappen hebben in het
sten van de vergelijking.
MJA3 afspraken gemaakt over energie-efficiëntie. Dat kan door via betere slibgisting de biogasproductie op te krik-
Asse t m a n ag e m en t
ken. Maar dat leidt tot een hogere emissie van broeikas-
Tijdens het symposium werd volop aandacht besteed
gassen. Lastig, want er ligt een Klimaatakkoord waarin
aan de mogelijkheden om te komen tot meer doelmatig-
juist afspraken zijn gemaakt over het terugdringen van
heid in de keten. Dat kun je onder meer bereiken door
de emissies door rwzi’s. Tegen deze achtergrond deed
het invoeren van asset management (AM), betoogde Bart
Ellen van Voorthuizen, adviseur Afvalwatertechnologie
Knepper van Waterschap Vallei en Eem i.o. Je houdt bij het
bij Royal Haskoning, in opdracht van STOWA een onder-
kostenplaatje van een asset, bijvoorbeeld waterketeninfra-
zoek naar de emissies van methaangas (CH4) en lachgas
structuur (riolering, afvalwaterzuivering, gemalen) niet
(N2O), twee sterke broeikasgassen. Daaruit kwam naar
alleen rekening met de investeringskosten. Je kijkt ook
voren dat er mogelijkheden lijken om de (extra) vorming
naar de kosten van beheer en onderhoud, de kosten voor
van broeikasgassen bij hogere energieproductie in te
het afdekken van risico’s, de mogelijke kosten van aan-
dammen.
passingen en zelfs sloop. Het gaat om een integrale kostenafweging om te voorkomen dat goedkoop uiteindelijk
Wat ers c h o o n
duurkoop wordt. Knepper verwacht dat waterschappen en
Hoe kun je duurzaamheid letterlijk op waarde schat-
gemeenten via asset management in de waterketen forse
ten? Dat was de centrale vraag in een presenta-
besparingen kunnen realiseren. Om ze daarbij te helpen,
tie van Jacobiene Ritsema van Witteveen+Bos. In de
wordt op dit ogenblik op initiatief van STOWA en RIONED
Sneeker wijk Noorderhoek hebben Wetterskip Fryslân,
gewerkt aan een handreiking AM voor gemeenten en
Woningstichting de Wieren, DeSaH bv, gemeente Súdwest-
waterschappen.
Fryslân en STOWA een innovatief decentraal sanitatiesysteem aangelegd. Het grijs en zwart water (inclusief orga-
Pers l ei d in g en
nisch afval) van 230 woningen wordt apart ingezameld
Een andere mogelijkheid voor meer doelmatigheid is
en in een lokale zuiveringsinstallatie verwerkt. Een toon-
het werken met prestatie-indicatoren voor persleidin-
beeld van duurzaamheid, volgens sommigen. Maar hoe
gen. Je krijgt daarmee namelijk veel meer grip op het
duurzaam? Ritsema doet momenteel een moedige poging
functioneren van het systeem, aldus inleider Ivo Pothof
STOWA TER INFo / 53
pagina
8
van Deltares. Hij gaf in zijn presentatie enkele voorbeel-
T h er m is c h e s l ib o n t s l ui t in g
den van prestatie-indicatoren, zoals de capaciteit van
David Berkhof van DHV hield een korte presentatie over
het systeem, leidingweerstand, pompkromme en speci-
de technische en economische haalbaarheid van thermi-
fiek energieverbruik. Ook liet hij zien welke inzichten
sche slibontsluiting. TSO is een voorbehandeling van het
die bieden en wat je ermee kunt doen: capaciteitsproble-
slib bij hoge temperatuur en druk. Dit zorgt voor betere
men vroegtijdig onderkennen, energieverbruik reduce-
slibgisting en meer biogas. In een STOWA-project zijn op
ren, pompproblemen snel oplossen, toestandsafhankelijk
rwzi Amersfoort en Hengelo pilotinstallaties beproefd.
onderhoud introduceren. Er is op dit moment een werkdo-
Daaruit blijkt dat je met TSO tot meer dan anderhalf keer
cument voor functioneel ontwerp van PI’s. Pothof hoopt
zoveel biogas kunt produceren, terwijl het drogestof-
de komende tijd in een proeftuin de meerwaarde van PI’s
gehalte van het ontwaterd slib met meer dan dertig pro-
voor persleidingen aan te tonen.
cent stijgt. Dat betekent een flinke vermindering van het volume af te voeren slib en dus minder transportkosten.
Soms liggen de besparingen voor het grijpen, zo liet Marc
Mooie rapportcijfers, maar de benodigde investeringen
Augustijn van Waterschap Scheldestromen zien. Bij-
voor TSO moeten wel opwegen tegen de besparingen. Die
voorbeeld door het slimmer terugpompen van slib van-
verschillen volgens Berkhof sterk per locatie. Het heeft
uit de nabezinktanks naar de beluchtingstanks. STOWA
onder meer te maken met de eindverwerkingskosten van
deed hier onderzoek naar. Op veel rwzi’s blijkt veel meer
het slib, maar ook met de uiteindelijke hoeveelheid extra
retourslib te worden verpompt dan nodig is. Als je de
energie.
pomp intermitterend laat draaien, bijvoorbeeld op basis van de hoeveelheid binnenkomend afvalwater, kan de
Waterschap Vallei en Eem i.o. gaat de komende jaren rwzi
pomp vaak toe met een derde minder energie. Dat komt
Amersfoort voorzien van een TSO-installatie. Het water-
overeen met drie procent van het totale energieverbruik
schap heeft de ambitie (door deze en enkele andere maat-
van een zuiveringsinstallatie.
regelen) de rwzi de komende jaren (bijna) energiezelfvoorzienend te maken. Volgens Henry van Veldhuizen van het waterschap blijkt uit het project dat een energieneutrale zuiveringsinstallatie geen ver-van-mijn-bed-show meer is, maar mogelijk is met bestaande technieken, tegen lagere kosten. N ieuwe be o o r d e l in g s g r o n d s l ag en
Hans Korving van Witteveen+Bos hield een vlammend betoog over nieuwe beoordelingsgrondslagen voor afvalwatersystemen. De systematiek die nu wordt toegepast, biedt naar zijn mening nauwelijks mogelijkheden voor
STOWA TER INFo / 53
pagina
9
K ennis ag en d a
Ton Beenen vertelde de aanwezigen ten slotte meer over de gezamenlijke kennisagenda van STOWA en stichting RIONED, tegen de achtergrond van het Bestuursakkoord Water. Kosten besparen (jaarlijks 380 miljoen), kwaliteit behouden en kwetsbaarheid beperken, vooral door meer en beter samen te werken. Daar draait het volgens Beenen om in het akkoord. Om dat te bereiken is het ontwikkelen, ontsluiten en in de praktijk brengen van (nieuwe) kennis - de vierde K, aldus Beenen - van groot belang. ‘We wilhet beoordelen en sturen op kwaliteit en doelmatig-
len met de kennisagenda de echte waterketenproblemen
heid. Er wordt alleen gekeken of een afvalwatersysteem
echt oplossen. We werken daarbij niet meer vanuit the-
in theorie goed functioneert, op basis van theoretische
oretische normen, maar vanuit de doelen van het afval-
uitgangspunten. Dat biedt geen houvast bij het maken
watersysteem. En we richten ons nadrukkelijk op wat er
van keuzes tussen investeren, beheren en sturen, aldus
lokaal speelt,’ aldus Beenen. Dat laatste gaat gebeuren in
Korving. Korving is samen met rioleringsdeskundige
een aantal proeftuinen, waar in de praktijk kennis wordt
Jeroen Langeveld dan ook al jaren bezig met het ontwik-
ontwikkeld en toegepast. Bijvoorbeeld op het gebied van
kelen van nieuwe grondslagen voor het beoordelen van de
gezamenlijk gegevensbeheer, het risicogestuurd plannen
werkelijke werking en effectiviteit van de afvalwaterke-
van waterketeninvesteringen of het optimaliseren van
ten. Deze nieuwe grondslagen worden in twee praktijkca-
verbeterd gescheiden rioolstelsels. STOWA en RIONED
ses beproefd, waarbij een schaduw GRP wordt opgesteld.
ondersteunen de proeftuinen en zorgen ervoor dat de
Dat leidt volgens Korving tot een hele andere focus in het
geleerde lessen verder worden verspreid.
afvalwaterketenbeheer. Meer monitoren, inspecteren en onderzoeken. Minder beton in de grond.
Charlotte Spliethoff gekozen tot European Young Professional 2012 Charlotte Spliethoff van ingenieursbureau Grontmij is gekozen tot de European Young Professional van 2012. De 29-jarige Spliethoff heeft zich volgens de jury onderscheiden door de opvallende prestaties die zij op jonge leeftijd reeds heeft geleverd en door het hoge niveau van innovatie en duurzaamheid in haar werk.
Charlotte heeft de prijs vooral te danken aan haar werk voor het International Levee Handbook, een compendium van kennis en goede praktijkvoorbeelden voor het onderhouden, ontwerpen, bouwen en verbeteren van dijken. Charlotte leidt een internationaal expertteam dat verantwoordelijk is voor één van de hoofdstukken uit het boek, over het bouwen, herstellen en verplaatsen van waterkeringen. STOWA zorgde ervoor dat Grontmij en enkele andere toonaangevende Nederlandse ingenieursbureaus hun kennis en expertise konden inbrengen bij de totstandkoming van het handboek. De verkiezing van de Young Professional van het jaar wordt georganiseerd door EFCA, de Europese koepel van de ingenieursbranche, en beloont ‘engineering excellence’ onder young professionals. Als winnaar van de competitie mocht Charlotte Spliethoff deelnemen aan het jaarlijkse EFCA congres op 25 mei in Lissabon en voor de top van de Europese ingenieursbranche haar project presenteren.
STOWA TER INFo / 53
pagina
10
Pharmafilter: schoolvoorbeeld van People, Planet én Profit
Begin april werd in het Delftse Reinier de Graaf Gasthuis het eerste Pharmafilter officieel in gebruik genomen. STOWA was nauw betrokken bij dit innovatieve systeem voor inzameling en verwerking van ziekenhuisafval en -afvalwater. Bert Palsma van STOWA noemt het filter een schoolvoorbeeld van een PPP-oplossing. ‘People, Planet en Profit gaan hier prachtig samen: effectieve verwijdering van medicijnresten en ziekteverwekkers, hygiënische en betere zorg, meer verpleegplezier, minder ziekenhuisafval en minder kosten.’
Een aantal verpleegafdelingen in het Reinier de Graaf Gasthuis beschikt tegenwoordig over een vermaler waar al het afval ingaat, zoals etensresten en eenmalig te gebruiken po’s en urinalen van biologisch afbreekbaar
Ver d er d ur v en ki j ken
materiaal. De komende tijd krijgen steeds meer afde-
Belangrijk was ook de samenwerking tussen de beden-
lingen zo’n vermaler. Het vermalen afval wordt samen
kers en ontwikkelaars van Pharmafilter, het Hoogheem-
met het afvalwater van douches, wasbakken en toiletten
raadschap van Delfland, STOWA en het ziekenhuis.
via de bestaande riolering van het ziekenhuis naar een
Palsma: ‘Gezamenlijk hebben we iets kunnen realise-
moderne vergistings- en zuiveringsinstallatie gebracht.
ren, wat we alleen nooit voor elkaar hadden gekregen. Je
‘Al het ziekenhuisafval(water) is een potentiële bron van
moet daarvoor verder durven kijken dan je eigen belang.
pathogenen en medicijnresten. Door de verschillende stro-
Dat hebben de partijen gedaan, en dat verdient een groot
men gezamenlijk te verwerken (mogelijk door het gebruik
compliment. STOWA is ingestapt vanwege de geweldige
van biologisch afbreekbare materialen) kun je deze heel
potentie van het systeem als effectieve verwijderaar van
efficient uit het afvalwater halen’, aldus Bert Palsma.
medicijnenresten. We hebben onder meer een financiële bijdrage gegeven om de bedenkers de gelegenheid
L a a ien d en t h o usi a s t
te geven te laten zien dat iets wat op er op papier goed
Cruciaal voor het succes van het Pharmafilter is volgens
uitziet, in de praktijk ook echt werkt.’ En dat doet het.
Palsma niet de technologie, hoe state of the art die ook is.
Onafhankelijk onderzoek toont aan dat Pharmafilter de
Het succes zit hem vooral in het feit dat het uitgaat van het
medicijnenresten in het afvalwater verwijdert tot bene-
gedrag van mensen en de logistieke processen ter plekke.
den de detectielimiet. Ziekenhuizen en zorginstellingen
In dit geval het ziekenhuis. ‘De bedenkers van het concept
zijn samen verantwoordelijk voor 20 tot meer dan 45 pro-
hebben het verplegend personeel van meet af aan betrok-
cent van de medicijnresten en hormoonverstorende stof-
ken bij de verdere ontwikkeling ervan. Voorheen moesten
fen in het Nederlandse afvalwater. Palsma: ‘Als je die
diverse typen ziekenhuisafval, vanwege de verschillende
uitrust met dit systeem, valt er vanuit het oogpunt van
gradaties van milieubezwaarlijkheid, allemaal geschei-
oppervlaktewaterkwaliteit dus heel wat te halen.’
den worden ingezameld en apart worden verwerkt. En het spoelen van po’s en urinalen moest volgens strakke
Het Pharmafilter is goed voor het milieu, goed voor de
procedures worden uitgevoerd om kruisbesmettingen te
mens en goed voor de portemonnee. Om die reden zijn
voorkomen. Dat is nu allemaal verleden tijd. Iedereen in
de verwachtingen over de verdere uitrol hooggespannen.
het ziekenhuis is laaiend enthousiast, want dankzij het
Palsma durft zelfs de stelling aan dat binnen tien jaar de
Pharmafilter kan men veel meer tijd besteden aan het ver-
helft van alle Nederlandse ziekenhuizen daadwerkelijk
lenen van goede zorg. En de directie is ook dik tevreden,
dit systeem heeft geïntroduceerd. Ook vanuit het buiten-
want de totale kosten voor inzameling en verwerking van
land wordt met grote interesse naar het systeem gekeken.
afval en afvalwater liggen lager.’
Een prachtig resultaat.
STOWA TER INFo / 53
pagina
11
Groenblauwe netwerken maken de stad klaar voor de toekomst Er wordt volop nagedacht over de vraag hoe we onze steden aantrekkelijk, leefbaar en duurzaam kunnen houden. Daarbij wordt veel verwacht van groenblauwe netwerken: grotere, aaneengesloten en met elkaar verbonden groenblauwe gebieden die als levensaders door de stad lopen. In de gebieden kunnen diverse functies worden ‘gestapeld’: recreatie, waterretentie, maar ook biodiversiteit, koelte en lokale energie- en voedselproductie. ‘Voor waterschappen liggen hier prachtige kansen, aldus Deltaproof programmaleider Michelle Talsma van STOWA.
Op donderdag 26 april vond in het Nederlands Architectuur Instituut een symposium plaats over Groenblauwe netwerken, mede georganiseerd door STOWA. De aanleiding daarvoor was het verschijnen van het boek ‘Groenblauwe netwerken voor een duurzame en dynamische stad’. Het boek laat zien hoe je het concept daadwerkelijk kunt toepassen in de praktijk van stedelijk ontwerp. Deze praktische insteek was voor STOWA een belangrijke reden de totstandkoming van het boek mede mogelijk te maken, aldus Michelle Talsma. ‘Het boek kan een belangrijke bijdrage leveren aan de grote opgaven waar we nu voor staan. We moeten ons aanpassen aan het veranderende klimaat, maar ook antwoorden zien te vinden op het opraken van fossiele brandstoffen. Groenblauwe netwerken maken de stad klimaatbestendig, maar ook veel
zen: Rijnland, Schieland en Hollandse Delta. Zij roemde
duurzamer, veel groener en veel aantrekkelijker.’
de actieve rol en onorthodoxe houding van de schappen in dit proces.
N ie t a l l een
Een stad maken kun je niet alleen. Stedelijke problemen
STOWA hoopt dat andere waterschappen hun voorbeeld
oplossen dus ook niet. Er zijn diverse partijen bij betrok-
gaan volgen. ‘Waterschappen zijn soms nog wat terughou-
ken: stedenbouwkundige ontwerpers, ruimtelijke-orde-
dend om mee te doen in dit soort processen. Het is ook
naars, marktpartijen, burgers, gemeente maar ook het
niet niks om de controle over je eigen belangen uit han-
waterschap. In Rotterdam weten ze er alles van. Volgens
den te geven en in te ruilen voor een gezamenlijk, gro-
programmadirecteur Rotterdam Duurzaam Paula Ver-
ter belang. Maar dit is de weg die waterschappen hebben
hoeven, die als toekomstige gebruiker het eerste exem-
te bewandelen als zij ook in de stedelijke omgeving, waar
plaar van het boek kreeg overhandigd, zit de stad midden
ruimte beperkt is en de belangen groot, de delta-opgaven
in een spannende fase ‘waarin we alle betrokken par-
tot een goed einde willen brengen. Het boek biedt hele
tijen proberen te verleiden met ons mee te doen om de
concrete aanknopingspunten over de wijze waarop je dat
transformatie te maken naar een duurzame stad, omdat
samen met andere partijen kunt doen.’
het de stad ecologisch, economisch en recreatief interessanter maakt.’ Onder die partijen bevinden zich ook drie
Teken ta fe l
waterschappen die actief zijn binnen de gemeentegren-
Groenblauwe netwerken zijn op sommige plekken in de wereld de tekentafel al voorbij. Bijvoorbeeld in Londen, waar ze enkele jaren geleden concreet aan de slag gingen om de talloze verspreid en geïsoleerde groene en blauwe gebieden met elkaar in verbinding te brengen en sterker te maken. Dat gebeurt volgens The All London Green Grid, een gids voor stedenbouwkundige planning. Onder deze vlag worden maar liefs 400 ruimtelijke projecten uitgevoerd. Die worden gekenmerkt door het feit dat ze altijd samengestelde doelen hebben, aldus senior-projectofficer Matthew Turner. Dit heeft als bijkomend voordeel dat vaak met succes een beroep kan worden gedaan op uit-
STOWA TER INFo / 53
pagina
12
Schematische weergave van groenblauwe stedelijke ontwikkeling: van snippers groen in de stad, via een groene ring om de stad, naar groenblauwe aders door de stad.
S TO WA kennis p r o g r a m m a De lta p r o o f
hebben ze daarvoor in de nieuwe wijk IJburg met succes
Hoe beschermen we Nederland tegen de gevolgen van
(natte) natuur ‘ingezet’. Kortom: door slim in te spelen op
klimaatverandering: langdurige droogte, extreme neer-
wensen ten aanzien van wonen, werken en recreatie in
slag en (stedelijke) wateroverlast, hoge rivierafvoe-
de stedelijke omgeving, kun je heel veel betekenen voor
ren en toenemende verzilting? Het kennisprogramma
waterberging en natte natuur. Dat is een boodschap die
Deltaproof van STOWA brengt de vragen van regionale
waterschappen moet aanspreken.
waterbeheerders over deze onderwerpen in kaart en zoekt naar praktisch toepasbare antwoorden. Dat gebeurt
L o k a l e ener g ie p r o d u c t ie
samen met waterschappen, kennisinstellingen en andere
Ferdinand Kiestra van Waterschap Aa en Maas ging tij-
kennisprogramma’s, zoals Kennis voor Klimaat. Wilt u
dens het symposium kort in op de mogelijkheden voor
precies weten wat Deltaproof is en doet, kijk dan op
lokale energieproductie in en bij de stad. Rioolwaterzui-
www.deltaproof.nl.
veringsinstallaties hebben de potentie uit te groeien tot producenten van groene energie voor lokaal gebruik, betoogde hij. Vooral de laatste jaren maken de waterschap-
eenlopende financieringsbronnen. Turner somde tijdens
pen serieus werk van de productie en afzet van lokaal,
het symposium enkele projecten op, zoals het ontsluiten,
steeds slimmer geproduceerde waterschapsenergie, onder
herinrichten en weer beleefbaar maken van de Rainham
meer in het kader van ‘De Energiefabriek’. Dat kan via
Marshes, een natuurgebied direct langs de Thames:
betere slibgisting, maar bijvoorbeeld ook via het gebrui-
‘Making it a destination, some place you want to go to.’
ken van de in het afvalwater aanwezige warmte. Kiestra
Het gebied koppelt waterberging, beleving, natuur en bio-
riep de aanwezigen op om bij stedenbouwkundige plan-
diversiteit.
ning te kijken naar mogelijke samenwerking met waterschappen op dit gebied.
G o u d wa a r d
Niet alleen in het buitenland worden mooie stappen gezet,
S in g a p o re
ook in ons land gebeurt er al het nodige op het gebied van
De bijeenkomst werd afgesloten met een inspirerend ver-
groenblauwe netwerken. Bijvoorbeeld in Amsterdam.
haal van Gerhard Hauber van Atelier Dreisetl, een inter-
In de laatste structuurvisie (Amsterdam 2040) wordt de
nationaal opererend stedenbouwkundig ontwerpbureau
waarde van dergelijke netwerken nadrukkelijk onder-
dat zich heeft gespecialiseerd in groenblauwe ontwerp-
kend, vertelde stadsecoloog en projectleider van de
oplossingen voor stedenbouwkundige opgaven. Hij liet
structuurvisie Remco Daalder tijdens het symposium.
zien hoe het atelier water weer een volwaardige, multi-
Amsterdam zet erop in, omdat uit onderzoek blijkt dat
functionele plek geeft in de stad. Bijvoorbeeld bij de her-
de aanwezigheid van blauw en groen voor veel mensen
inrichting van het Bishan Park in Singapore. Naast het
belangrijk is bij de keuze om ergens te gaan wonen. En
park liep tot voor kort een in beton gegoten kanaal voor
in onze kenniseconomie volgen bedrijven de mensen
snelle afvoer van overtollig regenwater. Dit kanaal heeft
waar ze het van moeten hebben. Kortom: een duurzame,
het atelier getransformeerd in een meanderende rivier en
groenblauwe stad is ook een economisch aantrekkelijke
volledig geïntegreerd in het nieuw vormgegeven park. De
stad. ‘Elke vierkante meter groen is daarmee goud waard
rivier, midden in deze miljoenenstad, is een belangrijke
voor Amsterdam’, aldus Daalder. Amsterdam beschermt
drager geworden van waterretentie, natuur, landschap,
die vierkante meters zorgvuldig, via zijn eigen hoofd-
ecologie en beleving.
groenstructuur. Daalder had een paar belangrijke tips voor alle bij stedelijke ontwikkeling betrokken partijen.
Het boek ‘Groenblauwe netwerken voor een duurzame dynami-
Bewoners willen tegenwoordig graag wonen in een wijk
sche stad’ is te bestellen via bureau opMAAT. U kunt een email
met een eigen karakter. Om dit eigen karakter te creëren
sturen naar
[email protected].
STOWA TER INFo / 53
pagina
13
De lta p r o o f h a lv erwe g e :
Wat heeft het kennisprogramma tot nu gebracht? Het kennisprogramma Deltaproof van STOWA is halverwege de looptijd. De Deltabesluiten komen dus ook dichterbij. Reden om deze zomer een tussenstand op te maken. Hoe vaart STOWA met het Deltaproof programma? Waar moeten eventueel accenten verschuiven? Wat is nog nodig?
Deltaproof is opgezet om als waterschappen gezamen-
Deltaproof Midterm review
lijk een stevige invulling te geven aan het landelijke
De behoeften aan kennis zijn dus veelzijdig. Het is daar-
Deltaprogramma. In het kader van dat programma wor-
door moeilijk het iedereen naar de zin te maken. Michelle
den besluiten voorbereid die nodig zijn om in Nederland
Talsma, coördinator van Deltaproof bij STOWA, bena-
het hoofd te kunnen bieden aan klimaatverandering. Via
drukt dat de productie van kennis iets van allen voor
Deltaproof inventariseert, verzamelt, ontwikkelt en legt
allen is en moet blijven. STOWA faciliteert het zoeken
STOWA vast wat er aan kennis nodig is om straks besluiten
naar antwoorden. Het zoeken en het bepalen van de zoek-
te kunnen nemen of te beïnvloeden die vanuit wateroog-
vraag is en blijft een gezamenlijke activiteit.
punt gunstig en goed doordacht zijn. STOWA heeft daarvoor de kennisvragen bij waterschappen geïnventariseerd
R esu ltat en
en uitgezet bij kennisinstituten. De antwoorden zullen de
Wat in alle geledingen zeker als belangrijke meerwaarde
onderbouwing vormen van de inbreng van waterschap-
van Deltaproof wordt aangemerkt is dat mede door de
pen in de Deltabesluiten. Via de zogenoemde Deltafacts
intensieve benadering de toegang tot het landelijk kennis-
wordt veel van deze kennis gemakkelijk toegankelijk
netwerk is vergemakkelijkt. De lijnen met kennisinstitu-
gemaakt.
ten als Deltares en het Wageningse Alterra zijn directer geworden. Waterschappen hebben er vertrouwen in dat
De lta bes l ui t en k o m en n a d erbi j
de kennisvragen die zij inbrengen, ook worden opgepakt.
In 2013 en 2014 krijgen de Deltabesluiten vorm. Deze
Zo is er belangrijke input vanuit de waterschappen gele-
besluiten hebben grote invloed op de lange-termijnstrate-
verd voor de onderzoeksagenda van Kennis voor Klimaat.
gieën voor het Nederlandse waterbeleid. Het is zaak dat
Er is aandacht gevraagd én gekregen voor regionale eigen-
regionale waterbeheerders goed beslagen ten ijs te komen
heden met betrekking tot het NHI. Ook liggen er inmid-
in de discussies voorafgaand aan de besluitvorming.
dels stevige basisproducten voor de aandachtsgebieden
Landelijk spelen vele belangen, het belang van het water-
meerlaagse veiligheid en groenblauwe stedenbouw (zie
beheer is er één van. Deltaproof is het kennisplatform dat
elders in deze uitgave) waarop voortgeborduurd kan wor-
helpt dit belang goed neer te zetten. Waar staat het pro-
den. Er is ook ruimschoots aandacht voor de verziltings-
gramma halverwege de looptijd, wat is bereikt, en waar
problematiek.
kunnen de waterschappen en STOWA elkaar nog beter versterken?
In de regio’s werkt STOWA met regionale partners aan specifieke kennis, bijvoorbeeld voor peilgestuurde drai-
In de zomermaanden vinden diverse gesprekken plaats
nage. In hoeverre deze regionale kennis bruikbaar en toe-
met bestuurders, wetenschappers en inhoudelijk geori-
pasbaar is voor andere regio’s, is onderwerp van discus-
ënteerde waterschappers om dit duidelijk te krijgen. Een
sie. Voor wie er mee aan de slag wil, zijn er in ieder geval
aantal signalen is de afgelopen tijd al opgehaald. Voor het
via de opzet van de Deltafacts heldere projectbeschrijvin-
Zoetwaterprogramma van Deltaproof heeft Wessel Doorn
gen beschikbaar. De bijeenkomsten die STOWA samen
namens STOWA gesprekken gevoerd met vertegewoordi-
met kennispartners organiseert om het gedachtegoed ver-
gers van verschillende waterschappen. Uit die gesprekken
der te verkennen en visies aan te scherpen worden goed
blijkt dat het een lastige opgave is om iedereen op maat
gewaardeerd.
met de juiste kennis te bedienen. Inhoud, beleid, management en bestuur hebben allemaal hun eigen wensen en
Tot slot: STOWA blikt deze zomer terug en vooruit. In het
agenda’s. De één wil een sterker bestuurlijk accent van
kader van de Midterm Review van Deltaproof worden dub-
STOWA zien, de ander vindt dat STOWA leverancier van
belinterviews gehouden met bestuurders, waterschappers
kennis is en dat vooral moet blijven.
en wetenschappers. Hoe kijken zij tegen het programma aan en wat zijn hun wensen? De waterschappen lijken bijvoorbeeld behoefte te hebben aan goede validatie van modellen en ontsluiten van internationaal beschikbare kennis.
STOWA TER INFo / 53
pagina
14
H a n d reikin g I ns p e c t ie Wat erkerin g en 2 012 :
Inspectie krijgt plaats die het binnen het waterkeringbeheer verdient
Onlangs verscheen de Handreiking Inspectie Waterkeringen 2012. De Handreiking geeft waterkeringbeheerders concrete handvatten voor het organiseren en uitvoeren van inspecties. Maar ook voor het integreren van de inspectieresultaten in de hele waterkeringstaak. Inspectie is daarmee geworden tot wat het volgens STOWA waterwerencoördinator Ludolph Wentholt moet zijn: de eerste, belangrijke schakel in een cyclisch proces van beheer, onderhoud, toetsing en verbetering van dijken en kaden.
De Handreiking is de voorlopige kroon op het werk dat
met de groene versie in de hand - aan de slag gegaan hun
STOWA en RWS Waterdienst hebben verricht om waterke-
inspectieproces te professionaliseren. De ervaringen die
ringinspecties op een hoger plan te brengen. Dat gebeurt
we in deze pilots hebben opgedaan, vormden belangrijke
binnen het kennisprogramma Professionalisering Inspec-
input voor deze definitieve versie, die nauw aansluit bij de
tie Waterkeringen. PIW is een vervolg op het kennispro-
waterkeringspraktijk.’
gramma Verbetering Inspectie Waterkeringen dat liep van 2004 tot 2009. Dit programma richtte zich op het
I n t e g r a a l o n d er d ee l
verbeteren van het inspectieproces en op het ontwik-
De grootste meerwaarde van de handreiking is volgens
kelen van nieuwe methoden en technieken om inspec-
Ludolph de verbinding die wordt gelegd tussen inspectie
tie te ondersteunen. Bijvoorbeeld DigiSpectie, een digi-
enerzijds en beheer, onderhoud, toetsing en verbetering
taal instrument waarmee inspectieresultaten eenduidig
aan de andere kant: ‘Inspectie is geen los ding meer, maar
kunnen worden vastgelegd, snel kunnen worden geana-
vormt een integraal onderdeel van de waterkeringstaak
lyseerd en eenvoudig kunnen worden gedeeld. Ook is een
van het waterschap. De resultaten van inspectie - wat zie
Schadewijzer ontwikkeld, een fotoveldgids met gekwanti-
ik, waar duiden geconstateerde gebreken en schades op
ficeerde schadebeelden.
en wat is de prognose van het verloop ervan? - sturen het beheer en onderhoud, maar ook eventuele dijkverbete-
Op de k aart
ring. Op die manier wint het waterkeringbeheer enorm
Binnen het vervolgprogramma PIW staat het in de prak-
aan effectiviteit en doelmatigheid. Maar ook aan transpa-
tijk brengen en aan de praktijk scherpen van de binnen
rantie. Waterschappen kunnen op deze manier veel beter
VIW ontwikkelde methoden, technieken en hulpmid-
verantwoording afleggen over hun handelen aan bestuur
delen centraal. Dat gebeurt onder meer via het uitbren-
en burger. En de uiteindelijke toetsing op veiligheid is
gen van de Handreiking Inspectie Waterkeringen 2012.
dan niet meer het spannende begin, maar het logische
In 2008 verscheen - als onderdeel van VIW - reeds een
eindpunt van een proces waarvan de uitkomst alleszins
groene versie van de handreiking. ‘Dat was een goede
voorspelbaar is.’
aanzet om inspecties op de kaart te zetten als een niet te onderschatten onderdeel van de waterkeringstaak,’ aldus
De Handreiking Inspectie Waterkeringen 2012 kunt u downloa-
Ludolph Wentholt. ‘Maar als geheel was het nog te alge-
den op stowa.nl | Producten | Publicaties | 2012-13, 14 en 15.
meen en te weinig to the point. In de jaren erna zijn we
Voor meer informatie over het kennisprogramma PIW kunt u
in een aantal regionale pilots samen met waterschappen -
terecht op www.inspectiewaterkeringen.nl.
STOWA TER INFo / 53
pagina
15
OWA ter infootjes STOWA ter infootjes STOWA ter infootjes STOw S TO WA o n d er z o ek t re l at ie
stof dat het zonlicht minder ver door-
N ere d a ins ta l l at ie E p e o ffic iee l
t ussen a a nwe z i g h ei d wat er -
dringt in het water, zodat het licht
in g ebruik g en o m en
v o g e l s & kwa l i t ei t z we m wat er
een minder grote rol kan spelen als
Op 8 mei j.l. vond op rwzi Epe de offi-
Op veel zwemwaterlocaties worden
inactivator van fecale bacteriën. In
ciële ingebruikstelling plaats van de
regelmatig de normen voor fecale
opdracht van STOWA onderzoekt
eerste Nereda® praktijkinstallatie
bacteriën overschreden. Dikwijls zijn
Alterra in dit project of dergelijke
ter wereld. STOWA was nauw betrok-
watervogels de (waarschijnlijke) ver-
relaties ook in andere zwemwate-
ken bij de (door)ontwikkeling van
oorzakers van deze verontreiniging.
ren zijn aan te tonen. Daarvoor wor-
Nereda binnen het Nationaal Nereda
Maar waarom de vogels op de ene
den in samenwerking met regionale
Onderzoeksprogramma NNOP
locatie meer problemen veroorzaken
waterbeheerders in het zwemsei-
(www.neredannop.nl). De openings-
dan op de andere, is vaak niet duide-
zoen 2012 in twintig zwemwateren
handeling werd verricht door ZKH
lijk. STOWA laat de oorzaken onder-
gegevens over vogels, waterplanten,
Prins Willem Alexander. Hij kreeg
zoeken, zodat waterschappen in de
bacteriën, zwevend stof en andere
een uitgebreide uitleg van hoofd
toekomst gerichter maatregelen kun-
relevante parameters verzameld en
Afvalwaterzuivering Veluwe Douwe
nen nemen ter verbetering van de
geanalyseerd.
Jan Tilkema over de werking van deze
zwemwaterkwaliteit.
innovatieve technologie. Nereda kopS TO WA o p Y o uTube : S TO WAv i d e o
pelt uitstekende zuivering aan een
STOWA is sinds enige tijd te vinden
laag energiegebruik en weinig ruim-
op YouTube met een eigen videoka-
tebeslag.
naal: STOWAvideo. Via dit kanaal presenteren we korte en aanspre-
Ter gelegenheid van de opening
kende films over de resultaten van
werd een symposium gehouden
onze kennisprojecten en onder-
waar de deelnemers kennis konden
zoeken. Het kanaal bevat onder
maken met innovatieve watertech-
meer een video over de wijze van
nologieprojecten die zijn uitgevoerd
inspectie bij droogte (NL en E), een
binnen het innovatieprogramma
film over de resultaten van 15 jaar
Kaderrichtlijn Water. Op stowa.nl
Waterharmonica-onderzoek, een film
| nieuws (datum 11-05-2012) vindt
over de nieuwe zuiveringstechnologie
u de videopresentaties van dit sym-
Nereda en een film over het onder-
posium, maar ook meer informatie
Het onderzoek is een vervolg op een
zoek naar visvriendelijke gemalen.
over andere waterinnovaties die wer-
onderzoek uit 2010. Alterra onder-
U vindt ons kanaal door in YouTube
den gepresenteerd, zoals het One-
zocht destijds de achterliggende oor-
te zoeken naar STOWAvideo. Als u
Stepfilter en de Waterharmonica
zaken van fecale verontreiniging van
zich abonneert op het kanaal, blijft u
(datum 07-05-2012).
de plassen van het Heerhugowaardse
op de hoogte van recent toegevoegde
recreatiegebied Park van Luna. Het
video’s.
onderzoek liet zien dat hoge concentraties fecale bacteriën (resulterend in overschrijdingen van de zwemwaterkwaliteitsnormen) samengaan met het voorkomen van watervogels én de aanwezigheid van zwevend stof in het water. Watervogels zorgen voor aanvoer van fecale bacteriën in het water, maar zonder zwevend stof zullen deze bacteriën niet lang overleven. Hoe dat precies zit, is niet goed bekend. Waarschijnlijk zorgt het zwevende
STOWA TER INFo / 53
pagina
16
TOwa ter infootjes STOWa Ge co m bineer d e v erwerkin g m es t en h u m a ne urine bie d t p ers p e c t ief
Waterschap Aa en Maas, STOWA en de landbouwsector hebben een onderzoek afgerond naar de mogelijkheden om via het combineren van mestverwerking en de verwerking van humane urine uit ziekenhuizen de emissies van stikstof, fosfaat
Nieuwe lijst met KRW prioritaire stoffen brengt waterschappen in een lastig parket
en geneesmiddelen naar het oppervlaktewater te reduceren. De relatief hoge stofconcentraties in de stro-
De Europese Commissie werkt momenteel aan het uitbreiden van de lijst met
men maakt het mogelijk nutriënten
KRW prioritaire stoffen. Waterschappen vrezen dat de kosten voor afvalwater-
terug te winnen en geneesmiddelen
zuivering hierdoor flink gaan stijgen, tot 20 euro extra per inwoner per jaar. Een
en andere componenten efficiënt te
lastig dilemma, want ze staan ook voor een goede waterkwaliteit, aldus Anja
verwijderen.
Derksen. Zij is secretaris van het door STOWA in het leven geroepen Netwerk Monitoring Nieuwe Stoffen. Prioritaire stoffen worden beschouwd als een risico voor het watermilieu. EU-Lidstaten moeten deze stoffen monitoren en er gelden strenge normen voor concentraties in het oppervlaktewater. Van de mogelijke nieuwe stoffen op de lijst leveren er drie de nodige discussie op, aldus Derksen. Het gaat om de onstekingsremmer Diclofenac en twee hormonen, waaronder het werkzame bestanddeel van ‘de pil’. Deze stoffen komen voornamelijk via urine in het riool en vervolgens op de afvalwaterzuivering terecht. Met de huidige zuiveringstechnieken worden deze stoffen onvoldoende verwijderd. De technieken die dat wel kunnen, zijn in principe beschikbaar, zoals ozonbehandeling en actief-koolfiltratie. Maar ze zijn duur en vragen extra energie. De waterschappen hebben uitgerekend dat ze hierdoor jaarlijks een half miljard extra kwijt zijn aan afvalwaterzuivering.
De resultaten van het zogenoemde
K we t sb a a r wat er
SOURCE-project zijn hoopgevend.
Schiet Europa hier door? Anja Derksen: ‘Lastig om te zeggen. Van de hormo-
In een praktijkexperiment werden
nen is bekend dat ze al in hele lage concentraties - nanogrammen per liter
gedurende een jaar dierlijke dunne
- schadelijke effecten veroorzaken, zoals vervrouwelijking van mannelijke
mest en menselijke urine samen ver-
vissen, verlaagde eiproductie, verminderde groei, een vergrote lever en ver-
werkt. Stikstof en medicijnen werden
anderingen aan de geslachtsorganen. Van Diclofenac weten we dat het nier-
vergaand verwijderd. Fosfaat werd
schade kan opleveren. Een generieke aanpak via rwzi’s vereist geweldige in-
omgezet in struviet dat als kunstmest
vesteringen. Maar het verschilt natuurlijk of je loost op een groot water, of
kan worden verkocht. De verwerking
dat het in een klein of kwetsbaar water terechtkomt. Misschien hoef je dan
kan concurreren met andere mest-
niet overal de installaties aan te passen. Bovendien blijft aanpak aan de bron
verwerkingsroutes en leidt tot meer
nodig. Binnen het Netwerk Monitoring Nieuwe Stoffen proberen we antwoor-
milieuvoordeel. De wijze waarop de
den op dit soort vragen te vinden, kennis over het onderwerp met elkaar te
resultaten van SOURCE in de praktijk
delen en ook na te denken over mogelijke alternatieven.’
worden ingepast, is wel lokaal maatwerk. Zeker is dat SOURCE boeren
Daar heeft het netwerk gelukkig nog even de tijd voor. De nieuwe lijst met
extra mogelijkheden biedt voor de
KRW prioritaire stoffen wordt vermoedelijk officieel vastgesteld in 2015.
verplichte mestverwerking die er aan
Uiterlijk 6 jaar later, in 2021, moeten alle lidstaten voldoen aan de bijbeho-
zit te komen.
rende normen en monitoringverplichtingen voor deze stoffen.
STOWA TER INFo / 53
pagina
17
Vers van de STOWA-pers Ver v o l g va n pa g in a 9
Hieronder treft u een overzicht aan van recent verschenen STOWA-publicaties. De publicaties zijn te bestellen via onze website www.stowa.nl, onder de knop Producten | Publicaties. U kunt de meeste publicaties tevens als pdf downloaden.
Ti t e l
N u m m er
I S B N
2012-19
978.90.5773.563.19
25
afvalwaterzuivering
2012-18
978.90.5773.557.8
25
Operationeel besluiten onder onzekerheid
2012-16
978.90.5773.550.9
25
2012-15 PIW 978.90.5773.545.5
25
2012-14 PIW 978.90.5773.542.4
25
2012-13 PIW 978.90.5773.565.3
25
2012-12
978.90.5773.559.2
25
2012-11
978.90.5773.543.1
25
Hoofdrapport
2012-10
978.90.5773.553.0
25
Handleiding plus instrument AqMaD 2.0, Macrofyten
2012-09
978.90.5773.547.9
25
Bundeling internationale MBR-onderzoeksresultaten
2012-08
978.90.5773.544.8
25
Verkenning van mogelijkheden voor verwaarding van zeefgoed
2012-07
78.90.5773.541.7
25
2012-06
978.90.5773.548.6
25
2012-05
geen
25
2012-04
978.90.5773.540.0
25
rioolwaterzuiveringsinstallaties
2012-03
978.90.5773.552.3
25
Een sprong in het diepe. Het belang van ervaringskennis voor waterbeheer
2012-02
978.90.5773.546.2
25/0
Voorstel voor toepassingsbereik EU-richtlijn Overstromingsrisico’s
2011-34
978.90.5773.537.0
25
Optimalisatie WKK en Biogasbenutting
2011-33
978.90.5773.549.3
25
3
H o o f d r a p p o r t en
Milieu- en Habitatpreferenties van Nederlandse Zoetwatermacrofauna Literatuurstudie naar de inzetbaarheid van zwammen in de
Handreiking Inspectie Waterkeringen 2012. Standaard inspectieplan plus Quickscan Inspectiestrategie Handreiking Inspectie Waterkeringen 2012, technisch deel. Inspectiewijzer Waterkeringen Handreiking Inspectie Waterkeringen 2012, organisatie deel. Bouwstenen professionele inspecties Waterharmonica’s in Nederland 1996-2011: van effluent tot bruikbaar oppervlaktewater Waterharmonica, onderzoek naar zwevend stof en pathogenen. Deelstudierapporten Waterharmonica, onderzoek naar zwevend stof en pathogenen.
GER-waarden en milieu-impactscores productie van hulpstoffen in de waterketen Berekenen Onzekerheid van de WAteropgave (BOWA). Rekenmodule ten behoeve van de toetsing van watersystemen aan regionale wateroverlast Gemalen of vermalen worden? Onderzoek naar de visvriendelijkheid van 26 opvoerwerktuigen Q-koorts bacterie (Coxiella Burnetti) in afvalwater op
W erkr a p p o r t en
Bijlagenrapporten 1 t/m 10 bij het hoofdrapport ‘Gemalen of vermalen worden?’
2012-W- 1/10 geen
10
Keuzemodel tijdelijke en demontabele waterkeringen (2012)
2008-W-05
25
STOWA TER INFo / 53
geen
pagina
18
Pub l ic at ies ui t g e l i c h t : 2 012-19, Mi l ieu - en h a bi tat p referen t ies va n N e d er l a n d se z o e t wat er m a c r o faun a
Van veel zoetwatermacrofaunasoorten is niet precies bekend wat de oorzaken zijn van hun aan- of afwezigheid. Het is vaak wel bekend onder welke omstandigheden ze voorkomen. De Werkgroep Ecologisch Waterbeheer heeft i.s.m. STOWA deze zogenoemde milieu- en habitatpreferenties verzameld en gebundeld. In het rapport staan ook mogelijke gebruikstoepassingen. Het kennen van de preferenties is een noodzakelijke tussenstap in het onderzoek naar de oorzakelijke relaties (het waarom). 2 012-18 , Li t er at uurs t u d ie n a a r d e in z e t b a a r h ei d va n z wa m m en in d e a f va lwat er z ui v erin g
Op dit moment staat een aantal stoffen op de nominatie om opgenomen te worden op de KRW-lijst van prioritaire stoffen, zoals medicijnresten en hormoonverstorende stoffen. Als ze op de lijst staan, mogen zij over een aantal jaar niet meer worden geloosd. Deze stoffen passeren voor een belangrijk deel de rioolwaterzuiveringsinstallaties. (Na)zuivering van het effluent of van geconcentreerde deelstromen met bepaalde zwammen zou een kosteneffectieve methode kunnen zijn om de deze stoffen te verwijderen. Dit rapport bevat de resultaten van een literatuurstudie naar de mogelijkheden om zwammen in te zetten voor aanvullende waterzuivering, gericht op het verwijderen van moeilijk afbreekbare of verwijderbare stoffen uit afvalwater. 2 012-16, O p er at i o nee l bes l ui t en o n d er o n z eker h ei d
STOWA heeft laten onderzoeken hoe waterschappen onzekerheden in waterstandsverwachtingen kunnen benutten bij bestuurlijke keuzes voorafgaand aan en tijdens hoogwatercalamiteiten. Concreet is gekeken in hoeverre probabilistische voorspellingsmethoden (hoe groot is de kans dat een bepaalde waterstand zich voordoet?) bruikbaar zijn voor waterschappen. Dit rapport beschrijft de ervaringen die zijn opgedaan met het gebruik van kennis van onzekerheden tijdens calamiteiten. Er werd tevens een methode ontwikkeld waarmee waterschappen zelf kansverwachtingen voor waterstanden kunnen maken en deze op kunnen nemen in hun beslissingsondersteunende systemen. 2 012-13 t/ m 15 P I W, H a n d reikin g I ns p e c t ie Wat erkerin g en 2 012
De Handreiking Inspectie Waterkeringen is een belangrijk instrument voor het plannen en uitvoeren van dijkinspecties, maar ook voor het inbedden van inspectie(resultaten) in de beheer-, onderhouds- en dijkverbeteringswerkzaamheden. De Handreiking 2012 bestaat uit drie rapporten voor verschillende gebruikers: - een organisatiedeel, Bouwstenen Professionele Inspecties; - een technisch deel, Inspectiewijzer Waterkeringen; - het Standaard Inspectieplan, inclusief de Quickscan Inspectiestrategie. Het organisatiedeel biedt waterschapsmedewerkers handvatten voor het opstellen van (delen van) een inspectieplan. Het beschrijft de organisatie van inspecties en de plek van inspecties in de beheerorganisatie. Het technisch deel geeft beheersmedewerkers en de inspecteur technische informatie over het uitvoeren van inspecties en het waarnemen van schades. Het Standaard Inspectieplan is een format voor het opstellen van het inspectieplan voor de eigen organisatie. De Quickscan Inspectiestrategie is een manier om te inventariseren of de frequentie en de manier van inspecteren overeenkomt met de doelen die opgesteld zijn in het inspectieplan.
STOWA TER INFo / 53
pagina
19
[email protected] www.stowa.nl
TEL 033 460 32 00 FAX 033 460 32 01
Stationsplein 89
POSTBUS 2180 3800 CD AMERSFOORT
COLOFON Activiteiten Najaar 2012
Deze nieuwsbrief informeert u over het beleid en de kennisprojecten van de Stichting Toegepast Onderzoek Water-
11 o k t o ber 2 012 , E in d s y m p o siu m
beheer (STOWA). Deze nieuwsbrief
N ieuwe S a ni tat ie
S a m en g es t e l d e Pei l g es t uur d e
verschijnt viermaal per jaar.
Op 9 oktober bent u van harte
Dr a in ag e
Voor algemene informatie kunt u contact
welkom bij de negende bijeenkomst
Samengestelde Peilgestuurde Drai-
opnemen met het STOWA-secretariaat.
van het platform Nieuwe Sanitatie
nage staat de laatste jaren volop in
Adreswijzigingen, aan- en afmeldin-
in Soesterberg. Tijdens de bijeen-
de belangstelling. PPO en Alterra
gen kunt doorvoeren in uw eigen stowa-
komst wordt aandacht besteed aan
hebben onderzoek gedaan naar de
account, of mailen naar
[email protected].
de toepassingsmogelijkheden van
effecten van dit systeem op het vast-
Nieuwe Sanitatie in het buitengebied.
houden van water op landbouwperce-
Teks t en
Wat zijn daarbij de problemen, hoe
len en op de emissie van meststoffen.
Eric Boekel, Maarten Vergouwen en
kunnen die worden opgelost en waar
Op 11 oktober presenteren Wage-
Bert-Jan van Weeren, Deventer
liggen kansen? Hebt u zelf in het bui-
ningen UR en STOWA de conclusies
tengebied een concrete situatie waar-
van dit onderzoek en bespreken de
E in d re d a c t ie
bij Nieuwe Sanitatie een rol speelt,
deelnemers de mogelijke bijdrage
Bert-Jan van Weeren, Jacques Leenen
dan kunt u dit als case inbrengen.
van dit systeem aan de verschillende
U kunt hiervoor contact opnemen
beleidsdoelen. Ook wordt uitgebreid
F o t o g r a fie
met Bjartur Swart,
[email protected].
ingegaan op de resultaten van diverse
Martijn Bronswijk/Expotief p. 6, Madeleine
Kijk op stowa.nl | Agenda voor meer
proeftuinen met Samengestelde Peil-
d’Ersu p. 12, Rob Elfring p. 3, Grontmij p. 10,
informatie en aanmelding.
gestuurde Drainage in Nederland en
Istockphoto p. 1, 2/3, 4, 7, 9, 11, 15, 16, 17,
op ervaringen in het buitenland.
19, 20, Eva Lanxmeer p. 12, Bureau opMAAT
Kijk op stowa.nl | Agenda voor meer
p. 13, Benno Wonink p. 16
9 o k t o ber , P l at f o r m bi j eenk o m s t
STOWA organiseert - vaak i.s.m.
informatie en aanmelding. B a sisO N T W E R P
andere partijen - door het
MADE OF MAN,
jaar heen tal van kennis-
visual identity under construction,
bijeenkomsten. Bekijk op
Rotterdam
stowa.nl | Agenda het complete overzicht.
v o r m g e v in g
Studio B, Nieuwkoop Druk
Drukkerij Uleman-De Residentie, Zoetermeer I S S N - nu m m er
0929-6220
STOWA TER INFo / 53
pagina pagina
20 22
