nieuwe energie voor de grote zaal
Beeldverslag van de vernieuwing van de Grote Zaal van de Doelen 2005-2009
13.03.2004
nieuwe energie voor de grote zaal
Van middernacht 6 april 2009 tot en met enkele ogenblikken voor het eerste concert op 18 september 2009 vond in de Grote Zaal van de Doelen een gigantische operatie plaats. De vernieuwing van de Grote Zaal, in 2005 al begonnen met de installatie van een nieuw, beweegbaar podium, kwam in deze vijf maanden tot een climax. Een vrijwel volledige ontmanteling en even volledige opbouw moesten in deze korte tijdsspanne gerealiseerd worden. Dat dat gelukt is, is de verdienste van veel mensen. Zij worden in dit boek bedankt en voor hen is dit boek in de eerste plaats bedoeld. Het is een fotodocumentaire van een van de meest hectische perioden die de Doelen ooit gekend heeft. Van de sloop van de vertrouwde blauwgroene stoelen, tot de schoonmaak om het eerste publiek op te vangen, en daar tussendoor de bouw en afbraak van de enorme steiger die de hele zaal in een Piranesi-achtig spookgewelf veranderde – het is allemaal vastgelegd door huisfotograaf Tom Gosselaar en terug te vinden in dit boek. Het resultaat mag er zijn. De doelstellingen van de operatie zijn gehaald, niet alleen wat de bouw zelf betreft – op tijd en binnen budget – maar zeker ook wat betreft de resultaten op het gebied van akoestiek, techniek en comfort. Wij zijn er trots op. Dit fotoboek geeft uiting aan die trots en is bovendien een dankbetuiging en herinnering ineen. We hopen dat u met ons terugkijkt op een enerverend en prachtig project.
Gabriël Oostvogel directeur-voorzitter
Anton M. Vliegenthart directeur
Anton Vliegenthart en Gabriël Oostvogel
18.09.2009
2005
Wat is er gebeurd?
> nieuw podium met 32 computergestuurde podiumdelen
Een opsomming van de belangrijkste veranderingen
2006 > aanbrengen van geluidssluizen bij alle ingangen van de Grote Zaal door het plaatsen van een tweede stel deuren.
2005: nieuw podium met computergestuurde ‘heftafels’
2
2008: vernieuwing solistenkamers
2007
2009
> vervanging plafonds in de foyers.
> De solistenkamers hebben namen van > Het plafond zelf is volledig vervangen Nederlandse componisten gekregen, waardoor het ook mogelijk werd alle chronologisch van Sweelinck tot en met Schat. voorzieningen zoals zaallicht, theaterlicht, spraakinstallatie, klimaatinstallatie volledig > Het technisch plafond boven het podium, te vernieuwen. > solistenkamers: volledig vernieuwd met meer waarin een grote hoeveelheid theatertechniek flexibele indeling en betere voorzieningen. en een projectiescherm is ondergebracht, en > Een ‘omkering’ van de klimaatvoorziening: doorzichtige klankkaatsende panelen. Ook de vroeger werd de verse en geklimatiseerde > voorbereiding klimaatinstallatie in parterre orkestverlichting is hierin opgenomen. lucht via ‘nozzles’ in het plafond de zaal in geblazen; in de nieuwe situatie gebeurt dat van onderop, via roosters onder de stoelen.
2008
2008: Parterre wordt geschikt gemaakt voor nieuwe klimaatinstallatie
> De vernieuwing van de stoelen: de nieuwe stoelen spelen akoestisch een grote rol. Het absorberend opper voldoen ergonomisch aan de norm 2028. In de vormgeving wordt op verschillende manieren verwezen naar de vormgeving van de zaal. De kleurstelling is belangrijk voor een intiemer gevoel en een optische verkleining van de zaal. > 2007-2009: revisie van het grote Flentrop-orgel
Het schaalmodel (1 : 10) dat een jaar lang is gebruikt voor akoestische metingen
Het monteren van de nieuwe stoelen
3
> De nieuwe achterwand: boven aan de Tribune zijn drie rijen vervallen om de achterwand naar voren te kunnen plaatsen. In de oude situatie was sprak van teveel absorptie. De akoestiek achter in de zaal is hiermee verbeterd. De daarmee ontstane ruimte kan gebruikt worden voor tolken cabines, opnamefaciliteiten etc.
De nieuwe achterwand
> De Loges zijn volledig vernieuwd. Er is een wand direct achter de stoelen geplaatst, omdat in de oude situatie sprake was van teveel absorptie in de nis daarachter. Die is nu een gang geworden, met voor elke loge een eigen toegangsdeur. 12 van de 18 loges hebben een kleine tribune gekregen, waardoor de tweede rij stoelen ook goed zicht op het podium biedt.
> Theatertechnische installaties: boven het plafond zijn twee lichtbruggen gebouwd met elk zeven luiken in het plafond. Er zijn daarnaast 14 posities voor op afstand bestuurbare theaterlichten, eveneens achter luiken in het plafond. In de zijwanden zijn luiken, waarachter zich ook lichtposities bevinden. Alle luiken zijn op afstand bestuurbaar. Voor alle techniek in de zaal geldt dat het alleen zichtbaar mag zijn als het in gebruik is. Ook zijn talloze kabelgoten aangebracht om op de toekomst voorbereid te zijn.
Eén van de twee nieuwe lichtbruggen, met doorkijk naar de zaal
Gang naar de loges
4
> Zaallicht: het zaallicht is zo ontworpen dat het mogelijk wordt lege zaaldelen niet aan te lichten, wat de intimiteit bij niet uitverkochte concerten vergroot. De architectuur van de zaal wordt geaccentueerd met licht.
> Er is een geheel nieuwe spraakversterkings installatie, die bouwkundig volledig is weg- gewerkt. De muziekversterkingsinstallatie kan boven het plafond worden opgetrokken.
> De benamingen in de zaalplattegrond zijn gewijzigd om de plaatsaanduidingen direct begrijpelijk te maken. Ze verwijzen naar hun plaats in de zaal. De namen Parterre, Tribune en Loges zijn gebleven. De voormalige ring A > Vloerbedekking, tredeverlichting, trede t/m M is verdeeld in de Frontring, de Ring, de markering, stoelnummering, einde-rijPodiumring en de Orgelring. Alle deze vakken nummering: allemaal geheel nieuw ontworpen zijn verdeeld in Links en Rechts en soms ook en aangelegd. Midden (Parterre, Frontring, Tribune). Enkele sponsors zijn gekoppeld aan zaaldelen: Arcadis en Cees en Inge de Bruin.
> Ook in andere delen van het gebouw zijn nieuwe sponsornamen: de voormalige Rabobank Zaal heet nu Arcadis Zaal, de gehele foyer van de Grote Zaal heet Port of Rotterdam Foyer, de dakfoyer heet Ernst & Young Dakfoyer. Ook de loges hebben sponsornamen waaronder Dura Vermeer Groep N.V.,Rabobank Rotterdam en Stichting H.M.A. Schadee-Fonds.
Tijdens de montage van podiumtechniek in het technisch plafond
De nieuwe luifel met frame bij de hoofdingang
> Er is een geheel nieuwe bewegwijzering in het hele gebouw.
> De toiletten voor het publiek aan de linkerzijde van de Grote Zaal (vanaf de hoofdingang gezien) zijn op alle drie lagen vernieuwd. Het betekent een toename van het aantal damestoiletten van 9 naar 27. > De luifel voor de hoofdingang aan het Schouwburgplein is vervangen door een exemplaar dat vrijwel hetzelfde is als de oorspronke lijke luifel uit 1966, met daarboven een frame voor een geveldoek. In het entreegebied is het plafond teruggebracht naar de oorspronkelijke staat, en het neon kunstwerk in het plafond van de hal is vervangen door een verlicht plafond.
5
ontmanteling
6
07.04.2009
Binnen 48 uur worden de oude stoelen losgezaagd
Binnen 48 uur worden de oude stoelen losgezaagd en verwijderd, opdat er een ‘akoestische nulmeting’ gedaan kan worden in de lege zaal. De stoelen hebben hun werk veertig jaar lang uitstekend gedaan en hebben samen zo’n twintig miljoen bezoekers ontvangen.
7
De stoelen hebben hun werk veertig jaar lang uitstekend gedaan
De monumentale natuurstenen trap wordt beschermd tegen wat komen gaat.
8
10.04.2009
In de lege zaal worden steigers gebouwd voor de plaatsing van een tweede werkvloer op 11 meter hoogte. Dit maakt de gelijktijdige uitvoering van werkzaamheden aan de zaal en het plafond mogelijk.
9
Voor de bouw van de steigers wordt 24 uur per dag doorgewerkt met
Voor de bouw van de steigers is de ring van travertijn zorgvuldig ingepakt. Voor de Grote Zaal (60 m lang, 30 m breed, maximaal 20 m hoog) is 1.800 m2 steiger nodig. Voor de bouw van de steigers wordt 24 uur per dag doorgewerkt met een team van 60 man.
10
15.04.2009
een team van 60 man
Ook voor een steiger zijn bouwtekeningen nodig. Ze moeten officieel worden goedgekeurd; de veiligheidsvoorschriften zijn streng. De maximale belasting van 200 kg/m2 moet komen te rusten op de betonnen balken onder de vloer.
11
17.04.2009
De vloer op de steiger, acht meter hoog
Vloer en wanden worden ingepakt om geen asbestvezel te laten ontsnappen. De vloer wordt van een laag vinyl voorzien. De asbestsanering neemt in totaal tien weken in beslag.
12
De vloer op de steiger, acht meter hoog.
22.04.2009
Toegang tot het bouwterrein aan de Schouwburgplein zijde.Via het dak aan de voorkant van het gebouw wordt bouwmateriaal aangevoerd en afval afgevoerd…
…met een mobiele kraan…
…via een gat in het dak.
13
22.04.2009
14.05.2009
De omloop onder het dak is een belangrijke logistieke ader
De omloop onder het dak is een belangrijke logistieke ader.
De steiger in de hal is nodig om te kunnen werken aan de inlaat voor het klimaatbeheersingssysteem.
14
15.05.2009
opbouw
Een grote zichtbare ingreep bij de renovatie is het technisch plafond boven het podium. Het is geconstrueerd in de werkplaats van Vorm en Decor aan de Pelgrimsweg in Rotterdam. Het centrale deel meet 15 x 12 meter.
Het technisch plafond van bovenaf gezien, geïnspecteerd door projectleider Wouter de Boer van Vorm en Decor en Frank van Donkersgoed van de Doelen.
15
08.06.09
In de geluiddichte ruimte zijn destijds ook de oude stoelen onderzocht
Ingenieursbureau Peutz in Mook, bij Nijmegen, onderzoekt de akoestische eigenschappen van de nieuwe stoelen. Zonder…
…en met publiek. In de tweede rij rechts projectmanager Michele Travaglini van de Italiaanse stoelenfabrikant Poltrona Frau. Links voor zit akoesticus Martijn Vercammen van Peutz.
In de geluiddichte ruimte zijn destijds ook de oude stoelen onderzocht, de metingen zijn daardoor exact met elkaar te vergelijken. Alle meetresultaten worden in de computer opgeslagen.
16
11.06.09
Het ontmantelde plafond.
Rudy Voogd (voorzitter van de Raad van Toezicht) met Lydia Harmsen en Frank van Donkersgoed van de Doelen.
Via een gat in het plafond wordt materiaal aan- en afgevoerd.
17
23.06.2009
Het totale gewicht is 16 ton
Het technisch plafond komt de Grote Zaal binnen op het podium, onder de steiger. Daarna worden de delen in elkaar gezet. Het totale gewicht is ruim zestien ton. De twaalf te assembleren onderdelen worden op zestien bokken geplaatst.
18
De grote kraan aan de Karel Doormanstraat.
07.07.2009
Het plafond wordt weer opgebouwd. In de 40 mm dikke gipsplaten van het nieuwe plafond zijn 129 lichtkoven verwerkt voor zaalverlichting. In de open vakken komt de theaterverlichting. De massa van het gips, voor de renovatie 26 kilo per m2, wordt 35 kilo per m2 ten behoeve van de akoestiek
De eerste stoel in de zaal, met rechts daarnaast een van de ronde openingen voor het klimaatbeheersingssysteem.
19
Opnamen door Moois Media voor een film over de renovatie
De nieuwe achterwanden van de loges worden opgebouwd.
Opnamen door Moois Media voor een film over de renovatie. Christiaan van Schermbeek van Moois Media interviewt de directie van de Doelen Gabriël Oostvogel en Anton Vliegenthart.
De gaten onder de stoelen voor de luchttoevoer van de klimaatinstallatie op ring en tribune. 20
24.07.2009
In overeenstemming met de strenge Duitse TÜV-veiligheidsnormen zijn Het laatste gat in het plafond. alle bewegende delen oranje gemarkeerd. Het frame van het technisch plafond hangt in de takels. 21
05.08.2009
Uit het stof en de steigers komt de
Uit het stof en de steigers komt de nieuwe Grote Zaal steeds meer te voorschijn. De natuurstenen ring (belangrijk voor de weerkaatsing van de klank) is uit zijn houten bescherming gehaald, maar wordt nog steeds beschermd door folie. Het binnenvallend daglicht komt door de dakopening die het laatst weer is dichtgezet.
22
Het nieuwe plafond is klaar, het bladgoud van de logebalkons is nog ingepakt.
nieuwe Grote Zaal steeds meer te voorschijn
Het lijkt erop dat het orgel de verbouwing goed doorstaat. De firma Flentrop bouwde het instrument veertig jaar geleden en heeft het de afgelopen jaren in fasen gereviseerd.
De ronde gaten bieden ruimte aan de orkestverlichting. Armaturen met koudespiegel voorkomen dat de warmte naar het podium afstraalt en daarmee de instrumenten ontstemt.
23
11.08.2009
De frames van 2.176 stoelen krijgen hun plaats
Voor de bekleding van het frame van het technisch plafond is een speciaal weefsel van roestvrij staal en brons ontworpen. De ronde gaten bieden ruimte aan de orkestverlichting. Armaturen met koudespiegel voorkomen dat de warmte naar het podium afstraalt en daarmee de instrumenten ontstemt. 24
De frames van 2.176 stoelen krijgen hun plaats.
17.08.2009
Anton Vliegenthart, burgemeester Aboutaleb, Ruud de Braal, projectleider OBR, Douwe Kras, lid Raad van Toezicht de Doelen en Dennis Treuman van de Doelen.
25
21.08.2009
Het bladgoud van de loges glanst weer
De nieuwe stoelen worden gemonteerd.
Het bladgoud van de loges (rechts op de foto) glanst weer. De achterwand van de zaal is drie rijen naar voren geplaatst om akoestische redenen. Er is ruimte gemaakt voor nieuwe regieen tolkcabines.
26
28.08.2009
01.09.2009
De nieuwe stoelen worden gemonteerd
Het fineer op de nieuwe achterwand moet precies overeenkomen met dat van de rest van de zaal.
27
Het nieuwe plafond heeft nu 26 luiken met theaterbelichting
Het nieuwe plafond heeft nu 26 luiken met theaterbelichting.
De nieuw gebouwde bruggen in de kap boven het plafond.
28
08.09.2009
Opruimen van het dak na voltooiing van de werkzaamheden.
Test van het zaallicht, met ledverlichting in de wanden, bij het orgel en aan het einde van de rijen. Alles is te bedienen vanaf de regeltafel in de regieruimten.
29
14.09.2009
De Grote Zaal tijdens een lichttest. aan het technisch plafond wordt nog gewerkt.
30
15.09.2009
17.09.2009
Behalve licht en klankkaatsers is er ook een filmscherm in ondergebracht
De gang naar de vernieuwde loges.
Het technisch plafond hangt op zijn plaats. Behalve licht en klankkaatsers is er ook een filmscherm in ondergebracht. De geluidsinstallatie voor versterkte concerten kan door het plafond heen worden gehesen en neergelaten.
31
18.09.2009
heropening 18 september 2009: de Doelen is klaar voor het eerste concert
Codarts Symphony Orchestra repeteert o.l.v. Arie van Beek in de gerenoveerde zaal voor de heropening.
32
Gabriël Oostvogel en Anton Vliegenthart verwelkomen de eerste bezoekers.
33
Klaar voor het eerste concert.
De eerste bezoekers betreden de vernieuwde Grote Zaal.
34
...wat er in vijfenhalve maand allemaal gebeurd is
De directie legt vanaf het filmdoek uit wat er in vijfenhalve maand allemaal gebeurd is.
Burgemeester Aboutaleb speelt een rol in Keynote van Touk Numan
35
Concert- en congresgebouw de Doelen bedankt de volgende bedrijven, fondsen, stichtingen, loterijen en privédonateurs voor hun bijdrage ter ondersteuning van de vernieuwing:
Gemeente Rotterdam (OBR) Havenbedrijf Rotterdam N.V. ARCADIS Nederland Ernst & Young Nederland LLP Van Gansewinkel Indofin Group Dura Vermeer Groep N.V. Rabobank Rotterdam
Stichting Bevordering van Volkskracht Stichting Neyenburgh Van Leeuwen Van Lignac Stichting BankGiro Loterij Van Cappellen Stichting Stichting H.M.A. Schadee-Fonds Erasmusstichting G.Ph. Verhagen-Stichting Jaap G. Hoogenhout Rotterdamse Vereniging Blindenbelangen
Stichting Elise Mathilde Fonds K.F. Hein Fonds Stichting Rozenhof Stichting Organisatie van Effectenhandelaren te Rotterdam De bouw van het schaalmodel van de Grote Zaal is mede mogelijk gemaakt door het Prins Bernhard Cultuurfonds.
COLOFON Samenstelling Concept, foto’s foto p.1 foto p.31 Tekst Vormgeving Drukwerk
36
Concert- en congresgebouw de Doelen Tom Gosselaar Sanne Donders Bas Czerwinski Dick van Teylingen Dorine Verharen Thieme GrafiMedia Groep
