nieu w k l a s s iek wo o nzo rgcomple x fag elc at s a m s t er da m
eindstreep te trekken. Architecten hebben eigenlijk hun hele carrière met dit soort processen te maken. En als je het eindresultaat ziet, dan is zelden nog te ontwaren wat voor verwoede gevechten ervoor zijn geleverd.
foto: ralph kamena den haag
Het beste resultaat komt meestal voort uit de grootste weerstand. Wel is volharding nodig om een project ongeschonden over de
Jacob Catskade 37-39. Achter de drie gevels gaan per verdieping steeds twee
december 2014
woningen schuil.
tekeningen: studio huijgens den haag
het houtblad
44
Detail galerij.
Situatieschets.
Fagelstraat 44-54. Links, ter hoogte van de tweede auto, de grotere entree van de groepswo-
foto’s: ralph kamena den haag
ningen.
beeld grote ramen geven met Franse balkons. Maar de
bouwvereniging Ymere bezat een groter en kleiner blok
gevels moesten, ook in de 21ste eeuw, blijven voldoen aan
in de gevelwand van respectievelijk de Fagelstraat (44-
het 19e-eeuwse stadsbeeld. 'Nu hebben de bewoners bij-
60) en de Jacob Catskade (37-41), elk aan één lange zijde
voorbeeld allemaal ramen die ze niet zelf kunnen zemen.
van hetzelfde bouwblok, gescheiden door een binnen-
Aan de Catskade zitten de borstweringen laag, zodat daar
terrein. We schrijven 2003. Architect Liesbeth Janson
verplicht valramen zijn toegepast. En achter de drie gevels
kreeg de opdracht een haalbaarheidsonderzoek te doen
daar gaan geen drie maar twee woningen schuil, best wel
naar wat mogelijk was met deze vervallen blokken.
onhandig.' Dat dwangmatig vasthouden van welstand aan
december 2014
De exercitie FagelCats nam elf jaar in beslag. Woning-
het oude betekende een hoop extra gepuzzel. 'Ik vraag me
Puddingstraten De straten zijn onderdeel van de
af of het oude het nieuwe zo in de weg mag zitten.'
Staatsliedenbuurt in Amsterdam-West. De Jacob Catskade
Verkeerde been Niettemin moet gezegd dat de archi-
Singelgracht en Kostverlorengracht. In de 19e eeuw is
tect met de nieuwe gevels een grote prestatie heeft gele-
deze buurt bebouwd met haastige-spoedblokken, in een
verd. Ze zien er rustig neutraal uit, waardoor ze naadloos
malafide een-tweetje tussen speculanten en, jawel, ban-
in het straatbeeld passen: rode baksteen met mooi ver-
ken. Fouten blijven nooit zonder gevolgen, die werken
diepte witte kozijnen en grijsverzonken regenpijpen. De
door tot in verre geslachten. Dus ook nu houden we met
drie houten kapjes aan de Catskade, half verrot, maar ge-
ons allen het hart vast of deze puddingstraten in goedkope
liefd, zijn weer teruggebracht met drie topgeveltjes. De
revolutiebouw niet als ijswanden op de noordpool plotse-
strakheid van de kozijnordening en van de met zink bekle-
ling in elkaar zakken, zo zwak zijn de grondvesten en wat
de dakkapellen verraadt de moderne tijd. Gelukkig is
er bovenbeverig aan tocht-en-vochthuizen tegen elkaar
Janson niet vervallen tot verwerpelijk retro met een over-
aanscheurt. Amsterdam, die grote stad, die is gebouwd op
drijving van banden, rollagen en andere ontsierselen in
kwalen. Sloop oftewel opnieuw beginnen bleek ook hier
lichtgrijs hardsteen en wit speksteen. Wie van het verle-
ten slotte de boer met kiespijn. Dat was 2006. Maar dan
den een nieuw heden maakt, zet beide op het verkeerde
krijg je onmiddellijk de buurtbewoners op je dak, die liefst
been. Bij de bouw zijn de heipalen de grond ingedraaid:
alles bij het oude houden, tegen beter wonen in. Het
door de zware trillingen van het heien was de kans aan-
straatbeeld mag niet aangetast, en voor bewijzen van on-
wezig dat de buurwoningen ineen zouden zijgen.
45
het houtblad
ligt aan de Kattensloot, die de verbinding vormt tussen
mogelijkheid zijn ze Oost-Indisch doof. Dit en een grote wisseling van projectleiders, de intredende crisis, wijzigingsrondes en funderingsherstel van belendingen zorgden ervoor dat de bouw pas in 2013 een aanvang nam.
sloop bleek ook hier ten slotte de boer met kiespijn
Glimlachende berusting De sloop had echter net vóór de crisis in 2008 plaatsgevonden en het zorgdeel was
Ongemakkelijk Aan de Catskade zijn tien, aan de Fa-
verhuurd, dus men kon en wilde, met complimenten aan
gelstraat twaalf gelijkvloerse appartementen voor senio-
opdrachtgevers Ymere en Amsta, ook niet meer terug.
ren gerealiseerd (2.600 m2), levensloopbestendig, drem-
Architect Janson vertelt er met glimlachende berusting
pelloos, toegankelijk met rolstoel, rollator en lift. Het is
over. 'Het was één groot krachtenspel van mensen en par-
een programma van 50% sociale huur- en 50% vrije sec-
tijen, waarin je staande moest zien te blijven: opdrachtge-
torhuurwoningen. In de Fagelstraat is tevens voorzien in
ver, stadsdeel, welstand, brandweer, buurt. Voordeel van
vier groepswoningen voor demente senioren die 24 uur
die lange voorbereidingsjaren was wel dat ik meer tijd had
per dag zorg en begeleiding behoeven (1.600 m2). In elk
mijn ontwerp te doordenken en verbeteringen aan te
groepsappartement - op iedere verdieping één - huizen
brengen.' Het programma van eisen veranderde boven-
zes bewoners. Op de begane grond zijn ontvangstruimtes,
dien steeds, van sec wonen naar wonen met gezond-
kantoor en therapielokaal. Alle 24 beschikken over een ei-
heidszorg. Het moesten seniorenwoningen voor buurtbe-
gen zit-/slaapkamer (± 20 m2) en delen per tweeën een
woners worden, inclusief groepswoningen voor demente
badruimte met toilet. Dat lijkt ongemakkelijk, maar is dat
buren, wat steeds weer nieuwe indelingen vereiste. Maar
niet: bij de handelingen hier hebben ze namelijk hulp no-
ook floot de Amsterdamse welstandscommissie haar te-
dig. Bovendien konden daardoor de eigen privévertrekken
rug, omdat haar gevelbeelden er te modern uitzagen.
groter worden. Verder hebben ze een zitkamer/eetkeuken met uitloop naar terras of balkon gemeenschappelijk.
19e-eeuws stadsbeeld Gewoonlijk zet een architect met een gevel zijn of haar handtekening, maar Janson
Negen plattegronden De overige 22 appartementen
dacht ook zeker aan de bewoners. Ze wilde hun bijvoor-
hebben alle twee slaapkamers en een terras of balkon aan
■ ■ ■
Heldere Accoya-constructie van kolommen en liggers, ingevuld met dito puien en versierd met stalen windverbanden.
Lusthof met perken en paden, borders en bakken.
foto’s: ralph kamena den haag
Zicht vanaf de galerij aan de Jacob Catskade op het binnenterrein met tuinpaviljoen en de woningen met veranda’s van de Fagelstraat.
de binnentuin. Het totale woonoppervlak is met rond 82 2
en 96 m (Fagelstraat c.q. Catskade) bijzonder ruim. Op
natuurlijke uitstraling mooi vergrijzend onbehandeld Accoya toepassen. Ik wilde zachtheid en vriendelijkheid.'
Bekoorlijke transparantie Dat afwerking achter-
zorgd voor negen verschillende plattegronden die beide
wege bleef, scheelde voorts in het onderhoud. Daarnaast
complexen heel aantrekkelijk maken. Dat is een groot
gaf de constructeur en leverancier van alle Accoya-
compliment waard. Daarenboven moest ze rekenen met
constructies, Woodteq uit Rijssen, een garantie van 25
typische zorgvoorzieningen als draaicirkels van verrijdba-
jaar; Accoya valt immers in duurzaamheidsklasse 1. Ook
re bedden, beddenlift en andere faciliteiten.
Accoya-producent Accsys te Arnhem droeg geruststellende informatie aan over het FSC-gecertificeerde product
Bijzondere toevoeging De bouw is traditioneel in
met Cradle to Cradle Gold-keurmerk: duurzaam, vorm-
kalkzandstenen wanden, breedplaatvloeren, Accoya ko-
vast, betrouwbaar, uv-bestendig. Het binnenterrrein is
zijnen, hsb-binnenspouwbladen en een metselwerk bui-
aldus een gebied van een grote bekoorlijke transparantie
tenblad. Aan de straatzijde is in lijn met het straatbeeld
geworden. In de galerijen zijn wel stalen H-liggers te-
gekozen voor een rode baksteen, aan de achterzijde voor
rechtgekomen, op last van de brandweer brandwerend
een zachtere gele. En daarmee komen we aan een zeer
geschilderd, maar ze zijn grotendeels weggetimmerd met
bijzondere toevoeging op het binnenterrein, die het hele
Accoya; ook de betonplaten zijn eronder gekomen, maar
project dubbelplust. Tijdens de wachtjaren had de archi-
de uitstraling is er toch vooral één van hout. De afmetin-
tect alle gelegenheid over de invulling van dat gebied na
gen van Accoya-kolommen en -'liggers' zijn 184 x 192 c.q.
te denken. Plan was van aanvang een gemeenschappelijke
71 x 196/221 mm, met randliggers van 71 x 260 mm.
tuin voor de voltallige groep. Die lusthof is ook gerealiseerd met perken en paden, borders en bakken, maar
Positieve gevolgen Corridors en paviljoen, voor het
Janson bedacht langs de woningen tevens bijpassende
aanzicht vanaf de galerijen bedekt met mossedum, be-
houten veranda’s, niet alleen als vluchtweg en portiek-
staan uit een heldere Accoya-constructie van kolommen
ontsluiting, maar ook als buitenruimte. Verder ontwierp
en liggers (246 x 246 c.q. 71 x 246/280 mm), ingevuld
ze een tuinpaviljoen (4 m hoog), van beide blokken uit
met dito puien en hier en daar versierd met stalen wind-
verbonden met corridors (3 m hoog). En alles in een uit-
verbanden. De plafonds binnen zijn akoestisch bekleed
voering van onbehandeld blank Accoya.
met geperforeerde panelen, voorzien van transparant behandeld okouméfineer. In de dekdelen (21 x 195 mm) zijn
Hele sport Het betekende veel verzet overwinnen. Er
voor de stroefheid per plank drie EPDM-strips gefreesd.
was bezwaar tegen de sfeer van verblijfsruimtes op de ga-
Over het resultaat zijn alle eerder genoemde partijen
lerijen, de bovenste vluchtweg op de vierde verdieping
uitermate tevreden. Nee, weerstand betekende geen
moest overkapt en liefst winddicht zodat bewoners per
weerzin, maar een weerzien van wat men eigenlijk steeds
pantoffel naar de brievenbus konden, vanwege de brand-
al voor ogen had gehad. •
veiligheid moesten er stalen liggers in de constructie en vanwege de vuildoorval betonnen platen onder de dek-
hans de groot
delen en die delen mochten niet te glad zijn (senioren!). En was hoegenaamd de luxe van een gemeenschappelijk tuinpaviljoen wel gepast, en dan ook nog in twijfelduur-
C O 2- V O E TA F D R U K
zaam hout? 'Het was een hele sport in de crisis mijn plan-
In het project is 67,5 m3 Accoya toegepast. Dit betekent een
nen en het houtgebruik overeind te houden. Wat mee-
CO2-vastlegging van 44.482 kg. Dit compenseert de uitlaat-
werkte voor het paviljoen, was dat de fundering er al lag.
gassen van een middenklassenauto over 298.750 km of het
Dat was de betonplaat, waarop de grote bouwkraan had
jaarlijkse elektragebruik van 49,5 huishoudens.
gestaan! En ik wilde per se voor de sfeer, het gevoel en de
Locatie: Fagelstraat 44-54, Jacob Catskade 37-39 Amsterdam Opdrachtgever: Ymere Amsterdam (ymere.nl) Huurder groepswoningen Fagelstraat: Amsta Amsterdam (amsta.nl) Ontwerp: Studio Huijgens Den Haag (studiohuijgens.nl); Liesbeth Janson i.s.m. Mark van Kessel Aannemer: Coen Hagedoorn Bouwgroep Huizen (coenhagedoorn. nl) Constructeur, leverancier Accoya constructies: Woodteq houtconstructies Rijssen (woodteq.nl) Accoya kozijnen: Timboco kozijntechniek Drachten (timboco.nl) Oppervlak: 4.200 m2: 2.600 m2 (22 seniorenwoningen), 1.600 m2 (vier groepswoningen) Bouwperiode: April 2013 - juli 2014 Bouwkosten: € 4,75 miljoen (excl. btw)
47
het houtblad
oplaadpunten voor scootmobielen. De architect heeft ge-
december 2014
beide begane gronden bevinden zich parkeerplaatsen met
