Niet voor maar met!
Naar gelijke kansen op gezond blijven Bruno Buytaert 1 juni 2010 Ontmoetingsdag Ongelijk Gezond: een lokale aanpak
1
VIGeZ vzw, ©2010, Niet voor maar met!
“Ik woon in een heel ongezonde woning. Ik ben het daar stikbeu, „t Is om depressief van te worden.” “Ik heb een hoge cholesterol en ik moet op mijn voeding letten. Maar ik heb geen geld om er op te letten met 1 inkomen voor 5 mensen.”
2
VIGeZ vzw, ©2010, niet voor maar met
“Ik kies bewust voor sigaretten want vroeger zat ik aan de drugs om te vluchten uit de realiteit.”
“Je moet kiezen,ofwel betaal je je huur, maar dan kan je niet behoorlijk eten en je nog minder verzorgen. Ofwel zorg je voor je gezondheid en betaal je geen huur, maar dan sta je uiteindelijk wel op straat”
Welk effect heeft het geven van een gezond voedingsadvies aan een gezin dat het zonder koelkast moet stellen, of waarvan de gas is afgesloten? Hoelang blijft iemand die een longonsteking achter de rug heeft nog gezond in een vochtige woning?” (de “
3
VIGeZ vzw, ©2010, niet voor maar met
Keeting, 2004)
WHO Health 21 target 2 “By the year 2020 the health gap between socio-economic groups within countries should be reduced by at least 25 % in all member states by improving the health of disadvantaged groups”
(1999)
BANGKOK Charter (2005) Nieuwe uitdagingen: plaats gezond leven centraal op de „globaliserings‟-agenda maak van gezondheidspromotie een kernverantwoordelijkheid van alle regeringsinstellingen zorg dat gezondheid dé focus wordt van communities en organisaties in de samenleving
5
VIGeZ vzw, ©2010, Niet voor maar met!
Van GezondheidsVoorlichting en –Opvoeding naar Integrale gezondheidsbevordering GVO Aangrijpingspunt Doel
Gedragsverandering (Gezonde keuzes)
Leefstijl, leefomgeving en zorgsysteem Structurele verandering (Gezonde keuzes voor de hand liggend maken)
Methoden
Voorlichting opvoeding
Sensibilisatie op maat structurele maatregelen
Modellen
Gedragswetenschappen
Gedrags- en maatschappijwetenschappen
(para)medici
Multidisciplinair
Actoren
7
Leefstijl en gedrag
Gezondheidsbevordering
VIGeZ vzw, ©2010, niet voor maar met
Health Field Concept
(Lalonde, 1974)
Organisatie van de gezondheidszorg
Biologische factoren
Gezondheid
Leefstijl
8
VIGeZ vzw, ©2010, niet voor maar met
Fysische en sociale omgeving
Overgewicht ?
Biologische factoren
Organisatie Gezondheidszorg: - huisarts, diëtisten & ? - preventieve consulten? - voorschrijfgedrag? - drempels zorgaanbod
Overgewicht & Obesitas Leefstijl: - vet- & vezelinname - beweging of sedentair gedrag - kant en klare maaltijden - dagelijkse stress
9
VIGeZ vzw, ©2010, niet voor maar met
Leefomgeving: - toegankelijke gezonde voeding - samenstelling voeding - inrichting buurt - drempels sportaanbod
Toegankelijke zorg: kostprijs Wat belemmert je?
Wat heb je nodig?
Boter bij de vis
Uitbreiding duurzame modellen
(prestatiebetaalmodel)
(3°betalers, forfait, remgeld geen uitstelgeld,…)
Gaten in de solidariteit
Alle medische kosten terugbetaald, maximale ziekteverzekering, verfijnde correctiemechanismen
Zorg komt nooit alleen
Geen bijkomende kosten Minimale nazorg- en preventiekosten
Toegankelijke zorg: sociale drempels Wat belemmert je?
Wat heb je nodig?
Geen GPS te vinden
Juiste informatie op de juiste plaats
Voor diensten, uitkeringen, trajecten
Zorgverstrekkers komen van Kansarmvriendelijke en cultureel aangepaste houding en Mars communicatie
Uit de boot gevallen
Aangepaste zorgverlening/regelgeving
Geen dokter in de zaal
Zorg in eigen buurt bereikbaar en beschikbaar
Gezond leven Wat belemmert je?
Wat heb je nodig?
„Ongezond=eigen schuld‟
Gezondheidsbevordering
Focus enkel op kennis en overtuigen Mythes vb ‘lekker=ongezond’ Lange termijn voordelen
Samen kansen op gezonde keuze en gezonde omgeving maken Eigen kracht :mét i.p.v. voor Hier en nu!
preventiecampagnes gaan voorbij
Participatieve en interactieve werkvormen met sociale steun Communicatie aangepast naar inhoud en vorm Lokale aanpassing door samenwerking
Preventie is gevaarlijk
Kansen voor opvolging (vb na borstkankerscreening)
Een gezonde omgeving
Wat belemmert je?
Wat heb je nodig?
Geen vuiltje aan de lucht
Gezonde buurt infrastructuur, gezonde woning (integraal beleid) Ondersteunende sociale netwerken
Ik sta er alleen voor Survival is geen sport
Stressfactoren verminderen
Gezond aanbod ver te zoeken
Aanbod beweging, gezonde voeding, …aantrekkelijk in eigen buurt
14
VIGeZ vzw, ©2010, niet voor maar met
Fit in je hoofd, goed in je vel
Campagne
Op maat? •
• • • •
•
“effectief” modale burger 10 individuele stappen Op website Eigen keuze en kracht Verbaal sterk
• • •
• •
15
VIGeZ vzw, ©2010, niet voor maar met
Steun in groep bereikbaar: „beter‟ in je vel Bedreigende „inkijk‟ Hoog begripsniveau en zelfvertrouwen nodig Te laat…. Doen i.p.v. kennis
Goed-gevoel-stoel
16
VIGeZ vzw, ©2010, niet voor maar met
Stoppen met roken door mensen in armoede •
Tabak is belangrijkste oorzaak van mindere levensverwachting en wordt doorgegeven, o.a. prenataal
•
Er is geen kennisachterstand over de gevolgen van roken. Wel worden de risico‟s voor zichzelf lager ingeschat.
•
Bewuste doelgroep van tabaksmarketing
•
Personen met een lage opleiding blijven vaker roken : • •
• • •
17
Eerder beginnen met roken geeft hogere verslavingsgraad Meer stress Minder sociale en medische steun Minder aanvoelen de dingen zelf te beheersen Vroegere ervaringen
VIGeZ vzw, ©2010, niet voor maar met
Stoppen met roken door mensen in armoede Wat werkt niet? • • •
•
18
Info gezondheidseffecten van roken Overtuigen met argumenten Alle aandacht op afkeuring rookgedrag Geen aandacht voor eigen kracht en ervaring door bevestiging, andere genotsvormen, sociale steun
VIGeZ vzw, ©2010, niet voor maar met
Wat werkt wel? • • • • • • •
Kennisvergroting stopproces Individuele begeleiding op maat Reële slaagkansen uitzoeken Sociale steun vergroten Voordelen voor zichzelf Aanbod stoppen in vertrouwde omgeving Beleidsparticipatie vergroten
Fase
Pre
Post 1
Post 2
Precontemplatie
127
98
99
Contemplatie
112
85
106
Voorbereiding
168
105
82
Actie
n.v.t.
119
120
Politieke moed op alle niveaus: “Levensstijl is het effect van levensomstandigheden”
Living and working conditions Unemployment
Work environment
Water & sanitation
Education
Health care services
Agriculture and food production
Housing
Age, sex and constitutional factors
Social Model of Health – Dahlgren & Whitehead
20
Dahlgren and Whitehead (1991) talk of the layers of influence on health. They describe a social ecological theory to health. They attempt to map the relationship between the individual, their environment and disease. Individuals are at the centre VIGeZ vzw, ©2010, Niet voor maar met! with a set of fixed genes. Surrounding them are influences on health that can be modified. The first layer is personal behaviour and ways of living that can promote or damage health. –eg choice to smoke or not-Individuals are affected by friendship patterns and the norms of their community. The next layer is social and community
21
VIGeZ vzw, ©2009, Mayonnaise van de voedselbank
Werk samen coördinatie facettenbeleid
taakafspraken school
zelfde info
vrije tijd
kinderopvang
doelstelling horeca & cettenbeleid individu distributie via
buurt, gemeente, stad
media
opleiding werk
zorgverstrekkers
etikettering
… 22
VIGeZ vzw, ©2010, niet voor maar met
gezin
nationale aanbevelingen
slagkrachtige investering reclame
Aanbevelingen methodiek • •
• • •
• •
23
VIGeZ vzw, ©2010, niet voor maar met
Niet voor maar met: participatie van voor de start! Respectvol en interactief proces met aangepaste communicatievormen Werk aan de gradiënt, niet enkel aan het grootste probleem Doen en dan denken: positieve ervaringen Focus niet op gedrag maar op de determinanten, te beginnen bij de omgeving Zorg voor sociale steun en maak van gezond leven de norm Haalbare stappen, maar verankering in een blijvende werking
De SONG-scan Hulpinstrument voor projecten • •
inzicht en zicht op Sociale ONgelijkheid in Gezondheid (kortweg SONG) 10 vragen: • •
•
Verschillende fase van een project • • •
24
VIGeZ vzw, ©2010, Niet voor maar met!
oog voor sociale diversiteit van hoe het de sociale kloof in de gezondheid helpt verkleinen
Voorbereidende fase Uitvoering Evaluatie
SONG-SCAN: webtoepassing
25
VIGeZ vzw, ©2010, Niet voor maar met!
De SONG Scan Scan Vooraf
26
Scan Onderweg
Scan Achteraf
Merk je in jouw project dat mensen van bepaalde sociale groepen meer gezondheidsproblemen hebben dan andere? Welke zijn die verschillen?
Heb je zicht op de gezondheidsverschillen tussen sociale groepen in je project? Welke zijn er?
Kon je de gezondheidsverschillen tussen sociale groepen in kaart brengen?
Wat veroorzaakt deze verschillen of houdt ze in stand, volgens jouw ervaring?
Kan je de factoren aangeven die deze verschillen veroorzaken of in stand houden?
Kon je de factoren opsporen die deze verschillen veroorzaken of in stand houden?
Hoe kan jouw project helpen om deze gezondheidsverschillen te verminderen of weg te werken? Welke acties kan je daarvoor opzetten?
Met welke acties zorgt je project nu voor minder gezondheidsverschillen tussen sociale groepen?
Met welke acties heeft het project deze sociale ongelijkheid in gezondheid aangepakt?
Dankzij welke informatie weet je zeker dat deze acties de gezondheidsverschillen zullen helpen verminderen?
Welke informatie toont je aan dat deze acties de gezondheidsverschillen verkleinen?
Welke informatie toont jou aan dat de ondernomen acties hebben bijgedragen tot kleinere gezondheidsverschillen tussen sociale groepen?
Stel je binnen de doelgroep van je project gezondheidsverschillen vast naargelang het geslacht, de etnische afkomst of het sociaal-economisch niveau van de deelnemers?
Heb je er zicht op of er in je projectgroep gezondheidsverschillen voorkomen naargelang het geslacht, de etnische afkomst of het sociaal-economisch niveau van de deelnemers?
Werd in kaart gebracht of er in de doelgroep van je project gezondheidsverschillen voorkomen naargelang geslacht, etnische afkomst of sociaal-economisch niveau van de deelnemers?
Wat kan je doen om in jouw project met deze verschillen rekening te houden?
Houdt je project rekening met deze verschillen en hoe?
Hield je project rekening met deze verschillen en hoe?
Wat kan helpen om de gezondheidsverschillen tussen de diverse sociale groepen te verminderen? Wat kan deze vermindering belemmeren?
Wat in je project helpt de gezondheidsverschillen verminderen? Wat werkt zo’n vermindering tegen?
Is er duidelijk beschreven wat in jouw project heeft geholpen om de gezondheidsverschillen te verminderen? Wat heeft een vermindering tegengewerkt?
Merk je risico’s die de verschillen zouden kunnen versterken? Hoe kan je die risico’s best opvangen?
Ondervind je onbedoelde gevolgen, waardoor de gezondheidsverschillen dreigen toe te nemen?
Heb je onbedoelde gevolgen van je project vastgesteld, waardoor de gezodheidsverschillen tussen sociale groepen zijn toegenomen?
Over welke middelen beschik je om na te gaan of en hoe je project de gezondheidsverschillen zal verminderen?
Met welke middelen kan je in de loop van het project nagaan of en hoe de gezondheidsverschillen al verkleinen?
Op welke manier is in dit project nagegaan of het project de sociale ongelijkheid in gezondheid heeft doen verminderen? Wat waren de resultaten?
Hoe zal je het verkleinen van die gezondheidsverschillen in de toekomst kunnen vasthouden?
Hoe zorg je tijdens het project al ervoor dat de gezondheidsverschillen ook achteraf verkleind zullen blijven?
Hoe werd ervoor gezorgd dat men ook na het project de meest kwetsbare groepen zal blijven bereiken?
VIGeZ vzw, ©2010, Niet voor maar met!
Vraag 1 - CIJFERS Stel de gezondheidsverschillen tussen sociale groepen vast
• Cijfers en gegevens die gezondheidsverschillen blootleggen naargelang ‘sociaal-economische status’ • rechtstreeks of via een omweg zoals verschillen tussen huurders en eigenaars of een sociaal-economische vergelijking van buurten • Vermeld in de Scan ook de bron van je gegevens •Portaal Vlaamse gegevens: http://www.vigez.be/gezondheidskloof 27
VIGeZ vzw, ©2010, niet voor maar met
Vraag 2 - OORZAKEN Zicht op de factoren die gezondheidsverschillen veroorzaken of in stand houden
28
•
Beschrijf welke factoren de gezondheidsverschillen tussen de sociale groepen veroorzaken en in stand houden
•
Focus op factoren die je denkt het meest te kunnen beïnvloeden
•
Zodra je zicht krijgt op de oorzaken van de gezondheidsverschillen, kan je ook uitzoeken wat er anders moet om de sociale ongelijkheid terug te dringen
VIGeZ vzw, ©2010, niet voor maar met
Vraag 3 - JE INGREPEN De acties waarmee je project de sociale ongelijkheid in gezondheid aanpakt
•
Omschrijf elke tussenkomst met wat je wil bereiken: het individu versterken • de gemeenschap sterker maken • de leef- en werkomstandigheden verbeteren • algemene beleidsmaatregelen •
• •
29
Geef aan welke bepalende factor van sociale ongelijkheid in gezondheid je project zal aanpakken Geef ook aan waarom bepaalde determinanten, geïdentificeerd in vraag 2, niet aangepakt zullen worden
VIGeZ vzw, ©2010, niet voor maar met
Vraag 4 - VERANTWOORDING Verantwoorden dat je acties positief effect hebben •
Verantwoord de keuze van je aanpak • •
•
30
Documentatie en verwijzingen naar studies Resultaten van gelijkaardige acties
Kies resoluut voor een actie waarvan je de zin en het nut zo goed mogelijk met theorie, ervaringen en beste praktijken van elders kan onderbouwen
VIGeZ vzw, ©2010, niet voor maar met
Vraag 5 - VERBANDEN Het verband tussen geslacht, etnische afkomst of sociale klasse enerzijds en gezondheidsverschillen anderzijds
• • •
31
Beschrijf eerst deze eventuele subgroepen Pluis uit of je gezondheidsverschillen tussen mannen en vrouwen kan vinden Dat doe je ook tussen groepen met een verschillende etnische achtergrond
VIGeZ vzw, ©2010, niet voor maar met
Vraag 6 - JE ACTIES Je acties voor diverse sociale groepen oplijsten
bij meerdere acties: zelfde vraag voor elke actie • voor subgroepen of ineens voor totale doelgroep •
Opgelet: bij homogene doelgroep, bijvoorbeeld werkloze Turkse vrouwen met een lage opleiding in een welbepaalde buurt, geef je aan hoe de actie je doelgroep zal bereiken, hoe zij aangepast is en hoe je dit nagaat
32
VIGeZ vzw, ©2010, niet voor maar met
Vraag 7 - PLUS & MIN Succesfactoren en struikelblokken om de ongelijkheid te verkleinen • •
Beschrijf de mogelijke struikelblokken Geef aan welke aspecten mee voor succes zorgen
Deze vraag geeft je de kans om eens stil te staan bij de factoren die het succes of het falen bepalen in je SONG-aanpak. Je kan daarbij eens analyseren waarin je project sterk of zwak, waar kansen of risico‟s liggen.
33
VIGeZ vzw, ©2010, niet voor maar met
Vraag 8 - ONBEDOELDE EFFECTEN Uitkijken voor onbedoelde negatieve gevolgen van je project en hoe ze te voorkomen
34
•
Maak een lijstje op van alle denkbare, onbedoelde en negatieve gevolgen van het project en hun impact op sociale ongelijkheid in gezondheid
•
Zoek uit hoe je deze gevolgen kan vermijden
VIGeZ vzw, ©2010, niet voor maar met
Vraag 9 - RESULTATEN De effecten van je project op de gezondheidsverschillen tussen diverse sociale groepen •
Beschrijf zo concreet mogelijk welk effect op de gezondheidsverschillen tussen de diverse sociale groepen je nastreeft, je doelstellingen dus • • •
• • 35
Voor elke doelstelling ga je na in hoeverre je ze hebt bereikt en met welke middelen plan metingen of registraties Maak zo mogelijk vergelijkingen tussen groepen
Controleer je of je kunt beschikken over metingen voor elke groep Zowel absolute als relatieve gezondheidsverschillen
VIGeZ vzw, ©2010, niet voor maar met
Vraag 10 - VERVOLG Voor blijvende resultaten zorgen
•
•
36
Beschrijf hoe je ervoor wilt zorgen dat de gunstige effecten voor de meest kwetsbare groepen blijven gelden Bepaal doelstellingen om gezondheidsverschillen tussen sociale groepen verder te bestrijden met behulp van wat je project wel of niet heeft bereikt
VIGeZ vzw, ©2010, niet voor maar met
SONG-SCAN •
Meer? www.ongelijkgezond.be
Yes we scan!
37
VIGeZ vzw, ©2010, Niet voor maar met!
www.vigez.be
