Niemand weet wat Wilders wil Analyse Verkiezingen Ook de VVD sluit samen besturen met de PVV nu uit; Wilders noemt alle kritiek het ze

V R I J DAG 21 MAART 2 0 14 N RC . N L

Verkiezingen Front National Partij van Le Pen lonkt nu ook naar gaullisten

Boeken Pageturner

Buitenland pagina 14-15

Eindelijk is familie-epos Les Thibault vertaald

Nucleaire top Aangeharkt Nederland Wat de wereldleiders te zien krijgen Het Grote Verhaal pagina 10-11 JAARGANG 44 NO.145

PRIJS €2,-

Niemand weet wat Wilders wil Analyse Verkiezingen Ook de VVD sluit samen besturen met de PVV nu uit; Wilders noemt alle kritiek ‘hetze’ Door onze redacteur Derk Stokmans DEN HAAG. Een Duits persbureau

noemde Geert Wilders de Nederlandse Goebbels omdat hij fans tot een anti-Marokkanenspreekkoor opzweepte. PVV-Kamerlid Roland van Vliet verliet zijn fractie: „Ik kon het niet meer goedpraten.” De VVD sloot als laatste partij samenwerking met de PVV uit. Twee vragen dringen zich op. Wat drijft Wilders? En wat drijft de VVD? Over het eerste is het speculeren. In elk geval past Wilders’ optreden naadloos in de drietrapsraket waarmee hij al jaren politiek bedrijft: provoceer media en tegenstanders met een grensoverschrijdende uitspraak. Gebruik de ophef om te constateren dat jij wél weet wat het volk wil, in tegenstelling tot de politiek correcte elite. Negeer inhoudelijke kritiek, maar grijp emotionele kritiek aan om jezelf tot slachtoffer van een hetze uit te roepen. Na elke provocatie werd de verwachting uitgesproken dat de PVV-lei-

der echt niks gekkers meer kon bedenken. Het klopte nooit. Wat Wilders wil, wordt met elke provocatie waarmee hij zich verder het isolement in drijft moeilijker te verklaren. Stemmen wint hij er niet mee, althans niet in 2012 of deze week. Partijen die hem al afwezen, doen dat steeds feller. GroenLinks-leider Bram van Ojik wil een debat om een gesloten front tegen de PVV te vormen. En de kans dat Wilders ooit nog bestuurt, is nihil, nu ook premier Mark Rutte zich categorisch tegen hem keert. De VVD-leider zei vannacht in Brussel dat zijn partij niet met de PVV kan samenwerken zolang Wilders „deze opvattingen” heeft. Toch heeft de PVV die opvattingen al jaren. Wilders diende een motie van wantrouwen in tegen twee staatssecretarissen, alleen omdat ze óók een Marokkaans paspoort hadden. Hij pleitte voor een moslim-immigratiestop en het uitzetten van criminele moslims. Wilders vroeg om een ‘kopvoddentaks’ omdat „moslims het straatbeeld vervuilen”.

GROEP VAN VLIET

Weer PVV’er opgestapt Roland van Vliet is het tweede Kamerlid dat uit de huidige PVV-fractie is gestapt. De PVV heeft nog dertien fractieleden over en is nu even groot als het CDA. De 44-jarige Van Vliet liet gisteren weten niet meer te kunnen leven met het optreden van Geert Wilders. Hij verwijt de PVV-leider de fractie steeds te verrassen met radicalere standpunten. Van Vliet noemt dat „de ladder van voldongen feiten”. Hij neemt Wilders kwalijk dat hij zich nu tegen Marokkanen „als bevolkingsgroep” richt. Wilders noemde het vertrek van Van Vliet „jammer”. Andere PVV’ers wilden niet reageren, behalve Dion Graus, die zegt steeds meer dieren boven mensen te verkiezen. Van Vliet blijft in de Kamer, als Groep Van Vliet.

Altijd hield de VVD zich het liefst afzijdig. Waarom werd het de grootste partij van Nederland nu wel te veel? VVD’ers voerden in Rutte I altijd twee redenen aan waarom Wilders’ anti-allochtonen ideeën zijn gedoogsteun niet in de weg zaten. De eerste was dat liberalen geen morele oordelen over anderen vellen. Dat was altijd al een curieuze redenering. Politici zetten dagelijks morele oordelen – gij zult niet stelen – om in beleid. De tweede reden: de retoriek van Wilders was misschien onsmakelijk, zeiden VVD’ers, maar in de politiek gaat het om beleid, en daar kon je met de PVV afspraken over maken. Waarom is de retoriek van nu voor de VVD wél reden om samenwerking onmogelijk te verklaren? De werkelijkheid is dat VVD’ers al jaren een ongemakkelijke balanceeract opvoeren. Als ‘fatsoenlijke’ volkspartij op rechts willen zij enige afstand tot de PVV bewaren, maar tegelijk de sentimenten waar Wilders op inspeelt niet taboe verklaren. Niet alleen omdat ze graag van

PVV-sympathisanten VVD-stemmers wilden maken – het verwijt van electoraal opportunisme dat linksere partijen de VVD altijd maakten. De VVD voelt zich ook verantwoordelijk voor PVVkiezers. Zij ziet zich als de enige partij die de emoties van Wilders-stemmers in beleid kan kanaliseren. Gebeurt dat niet, zeggen VVD’ers, dan komt eenvijfde van het electoraat niet meer aan zijn politieke trekken. Dat werkt maatschappelijk destabiliserend. Maar de ongemakkelijke omhelzing van Wilders is geen optie meer, zo begrepen VVD’ers deze week. De kans om PVV-zetels te gebruiken om VVDbeleid te realiseren was toch al verdwenen. De ophef deze week over zijn spreekkoor maakt de potentiële schade voor de eigen partij te groot. [+] In het nieuws pagina 4-9

Advertenties

Mogelijk geen bezorging NRC in delen Den Haag AMSTERDAM. De bezorging van NRC

in Den Haag zal door de nucleaire top, die vanaf dit weekend gehouden wordt, hinder ondervinden. We kunnen helaas niet garanderen dat alle abonnees in Den Haag de krant zaterdag, maandag en dinsdag ontvangen. Hoofdredactie en uitgever NRC

3 · s hortli s t ! Libris Literatuur Prijs a k o Literatuurprijs Gouden Boekenuil

De nieuwe beeldschone roman van

*

Erwin Mortier

Ilja Leonard Pfeijffer

De spiegelingen

www.arbeiderspers.nl

Nu in de boekhandel

LA SUPERBA

NOMINATIES

VPRO Bob den Uyl Prijs 2014 M.J. Brusseprijs 2014 E. du Perronprijs 2013

Marcel van Engelen Het kasteel van Elmina ‘Het beste boek over ons slavernijverleden.’ ‒ Historisch Nieuwsblad

9°

INHOUD Binnenland 8-9 | Het Grote Verhaal 10-11 | Buitenland 12-15 | Opinie 16-17 | BEZORGINFORMATIE nrc.nl/service of 088 5720 555 Wetenschap 18-19 | Economie E1-8 | Familieberichten E6 | Sport E10-11 | Cultuur C1-15 | Media C20 | ma t/m vr 08.00-19.45 uur, zaterdag 11.00-16.45 uur

x(7B0BB4*KKLKKT( +,!=!#!#![ Lees NRC Handelsblad en bespaar tot Ga naar nrc.nl/abo

44%

BELGIË & LUXEMBURG € 2,50

NSS-TOP

2 In het nieuws

Eindelijk is de maat nu ook voor premier Rutte vol

H

et heeft lang moeten duren maar eindelijk is nu dan ook voor premier Rutte de maat vol. Hij sluit samenwerking met de PVV uit zolang Geert Wilders blijft zeggen dat hij in Nederland minder Marokkanen wil. Met zijn belofte tegenover een zaal scanderende PVV’ers dit te gaan „regelen” heeft Wilders volgens Rutte opnieuw een grens overschreden. Het werd tijd dat Rutte stelling nam. Jammer alleen dat pas deze laatste opmerking van Wilders voor hem de bekende druppel was. Te lang heeft Rutte zich verscholen achter de redenering niet op „elk stuk rood vlees” te willen reageren dat Wilders de arena in gooit. Dat zou de PVV-leider alleen maar extra aandacht geven, zei Rutte steeds. Op het eerste gezicht valt wel iets voor dit argument te zeggen. Geert Wilders leeft van de provocatie en de aandacht die hij hiermee weet te genereren. Ook nu weer. Niet de zeer ver strekkende uitslag van de gemeenteraadsverkiezingen domineerde gisteravond op de televisiezenders het nieuws, maar Geert Wilders en zijn xenofobe opmerkingen over Marokkanen. Dat de PVV in de enige twee steden waar de partij aan de raadsverkiezingen meedeed had verloren, wist Wilders hiermee handig te maskeren. Zo bezien is Wilders met alle commotie weer op zijn wenken bediend. Maar doodzwijgen kent ook zijn grenzen. Zo werd twee jaar geleden een heldere stellingname van premier Rutte node gemist toen de PVV – op dat moment gedoogpartner van het door hem geleide minderheidskabinet van VVD en CDA – het ranzige ‘meldpunt Midden- en Oost Europeanen’ oprichtte. Met het openen van deze klachtenlijn werd een hele categorie mensen weggezet, maar de premier van alle Nederlanders weigerde een veroordeling uit te spreken. Dit wegkijken van Rutte bleef toen zeker ook in het buitenland niet onopgemerkt. Maar nu heeft Rutte zich dus uitgesproken. Ook nu weer was dit voor hem geen vanzelfsprekendheid. Afgelopen woensdagavond kwam Rutte nog niet verder dan de mededeling dat Wilders’ opmerkingen hem een vieze smaak bezorgden. Pas vannacht in Brussel ging hij een stap verder door politieke samenwerking uit te sluiten met een PVV die er deze standpunten op nahoudt. Een groot deel van de rest van Nederland was Rutte hier al in voorgegaan. Sinds de Fortuyn-revolte heet het dat problemen benoemd moeten worden. Maar als dat probleem een politicus betreft die ver over de schreef gaat, moet dat ook benoemd kunnen worden. Goed dat Rutte dit nu ook inziet.

Sancties verenigen de EU

H

et is de leiders van de Europese Unie vannacht gelukt om de eenheid te bewaren bij het instellen van nieuwe sancties tegen Rusland. Ondanks hun sterk uiteenlopende belangen werden ze het eens over strafmaatregelen tegen twaalf nieuwe functionarissen en mensen in de directe omgeving van president Poetin. Daarmee zijn nu in totaal 33 Russen reisbeperkingen opgelegd, terwijl buitenlandse bezittingen van hen zijn bevroren. Het is belangrijk dat de EU zich niet uiteen laat spelen en samen blijft optrekken in haar reactie op de Russische annexatie van de Krim. Tot nu toe lukt dat. Ook zijn de maatregelen duidelijk afgestemd met de Verenigde Staten, wat de kans vergroot dat ze effectief zijn. Zowel in Europa als in Amerika gaat het om een tweede fase in een reeks sancties, die stapsgewijs aangescherpt kunnen worden. Dat kan gebeuren als Rusland kiest voor verdere escalatie van de crisis in Oekraïne, bijvoorbeeld door na de Krim ook het oosten van het land binnen te vallen. Nederland heeft (nog) niet besloten een handelsmissie van minister Kamp (VVD, Economische Zaken) af te blazen. Dat zou ook niet op eigen houtje moeten gebeuren, maar in het kader van gezamenlijke Europese handelssancties. De Amerikaanse sancties hebben meteen tegenmaatregelen van Moskou uitgelokt tegen leden van het Congres. Het is te verwachten dat Moskou de bal ook naar Europa terugkaatst, met sancties tegen Europese functionarissen of politici. Het lijkt op een diplomatiek pingpongspel, dat verloopt zoals dat ook gaat met uitzettingen over en weer van diplomaten die van spionage worden verdacht. Maar dat wil niet zeggen dat het louter rituele handelingen zijn. Deze sancties steken nogal bleek af bij de geharnaste taal waarmee het Westen Rusland veroordeelt. Maar ze zijn al wat scherper dan de vorige. Ze kunnen figuren uit de entourage van Poetin werkelijk last bezorgen. En ze tonen dat het Westen in staat is één lijn te trekken. Niemand in Brussel of Washington koestert de illusie dat deze strafmaatregelen Rusland ertoe zullen bewegen de Krim weer op te geven. Deze sancties moeten voorkomen dat Rusland in Oekraïne een volgende stap zet en zijn interventie uitbreidt. Vermoedelijk zijn ook deze aangescherpte sancties daarvoor ontoereikend. Maar het dreigement van een nieuwe aanscherping is geloofwaardig: zowel de EU als Amerika treft voorbereidingen voor maatregelen die schade zullen toebrengen aan de Russische economie. Tegelijk blijft het Westerse beleid gericht op de-escalatie: de sancties zijn één instrument, maar het dilemma is dat die diplomatiek overleg ook weer niet in de weg moeten staan.

VRIJDAG 21 MAART 2014

Sanctie-steekspel tussen VS, EU en Rusland

Erdogan wil Twitter ‘weg vagen’ Turkije Premier heeft Twitter laten blokkeren. Hij voelt zich bedreigd door onthullingen via sociale media.

Crisis Oekraïne Economische sancties hebben meteen effect Door een onzer redacteuren A M ST E R DA M . De Verenigde Staten

hebben gisteren nieuwe, verder gaande economische sancties afgekondigd tegen bijna twee dozijn Russen uit de entourage van Vladimir Poetin. De Russen sloegen meteen terug door sancties af te kondigen tegen leden van de Amerikaanse regering. De sanctieschermutseling is een nieuwe fase in de ruzie tussen Rusland en het westen over de Russische annexatie van de Krim. Ook Europa wil meer druk op Rusland uitoefenen. Gisteren gaven regeringsleiders, bijeen op een top in Brussel, de Europese Commissie opdracht om „voorbereidend werk” te treffen voor brede economische sancties, zoals een handelsboycot. Maar ze wilden die sancties nog niet afkondigen. De Duitse bondskanselier Angela Merkel benadrukte dat die fase pas aanbreekt als Rusland „verdere destabiliserende stappen neemt”, zoals een invasie van het oosten of zuiden van Oekraïne. De EU haalt de band met Oekraïne wordt juist aan. Vanochtend werden de eerste, politieke hoofdstukken van een associatieakkoord met dat land ondertekend. Wel breidt Europa het aantal Russen tegen wie gerichte sancties worden getroffen wel uit van 21 naar 33.

De nieuwe namen waren vanochtend nog niet bekend. Daarnaast blaast de EU de eerstvolgende top met Rusland, in juni in Sotsji, af en worden reguliere bilaterale contacten bevroren. Maar volgens premier Rutte kan de Nederlandse handelsmissie van mei naar Rusland „vooralsnog” doorgaan, omdat dit een eenmalige gebeurtenis is. De Verenigde Staten maakten wel de namen bekend van degenen tegen wie ze sancties treffen. Het gaat onder meer om Sergej Ivanov, Poetins chefstaf, Sergej Mironov, leider van oppo-

R E ACT I E S

Trots op sancties „Ik voel me gevleid”,schreef de Russische spoorwegbaas Vladimir Yakunin op zijn blog, in reactie op de Amerikaanse sanctie tegen hem. „Iedereen op deze lijst is opmerkelijk en heeft veel voor Rusland gedaan.” „Mijn voorjaarsvakantie in Siberië gaat nu niet door”, twitterde John McCain sarcastisch. „En mijn aandelen Gazprom zijn waardeloos geworden.” Ook McCain zei er trots op te zijn dat hij door Rusland gesanctioneerd werd.

sitiepartij Rechtvaardig Rusland en om Gennadi Timsjenko, olie-investeerder en zakenvriend van Poetin. De maatregel betekent dat deze mannen de VS niet langer in mogen en geen transacties meer kunnen doen via Amerikaanse financiële instellingen. De bank Rossiya, waar de entourage van Poetin het gros van haar zaken doet, werd ook op deze manier uitgesloten. Dit betekent bijvoorbeeld dat Rossiya-klanten niet meer met een Visa- of Mastercard kunnen betalen. Rusland legde gisteren een inreisverbod op aan negen Amerikaanse Congresleden en adviseurs van Obama, onder wie John Boehner, John McCain en Harry Reid, die een harde politiek tegen Poetin voorstaan. Het Russische hogerhuis keurde vanochtend de annexatie van de Krim unaniem goed. Bij die gelegenheid zei Poetin dat verdere tegensancties niet aan de orde zijn. Zijn minister van Buitenlandse Zaken Lavrov noemde de westerse sancties onwettig. Economische gevolgen bleven niet uit. Kredietbeoordelaars Fitch en Standard& Poors waarschuwden Rusland dat het niveau van beoordeling in de gevarenzone kwam. De Russische beursbarometer daalde vanochtend met drie procent. [+] EU wil Poetin pijn doen pagina 12

Luxemburg heft bankgeheim op; ook Nederlandse fiscus profiteert Belastingontduiking Luxemburg en Oostenrijk laten het bankgeheim los. De Nederlandse fiscus zal daarvan profiteren, vanaf 2015. Door een onzer redacteuren AMSTERDAM/WENEN. De Europese

Unie is weer een stap verder in haar strijd tegen belastingontduiking binnen de eigen grenzen. Luxemburg en Oostenrijk, twee lidstaten die als belastingparadijs bekend staan, deden gisteren op een EU-top in Brussel vergaande toezeggingen over het verschaffen van financiële gegevens van bankklanten in hun land aan belastingdiensten binnen de EU. Het betekent feitelijk dat Luxemburg en Oostenrijk hun omstreden bankgeheim gaan opgeven.

Vorig jaar al zegden Luxemburg en Oostenrijk toe om informatie over spaartegoeden te delen, nu zijn deze landen bereid die openheid uit te breiden naar andere vermogensbestanddelen van ingezetenen van EU-landen. De Luxemburgse premier Xavier Bettel zei gisteren dat zijn regering „bereid is om die weg op te gaan”. De Europese lidstaten zijn al jaren in gesprek over het delen van bankinformatie, alleen wilden Oostenrijk en Luxemburg lange tijd niet meedoen – zij vonden dat ook niet-EU-lidstaat Zwitserland aan de spaartegoedenregeling van 2005 zou moeten meedoen. Ook de Nederlandse fiscus zal profiteren van het opheffen van het Luxemburgse en Oostenrijkse bankgeheim. Al benadrukt een woordvoerder van de Belastingdienst dat de nieuwe toezegging pas vanaf 2015 zal gelden. Op dit moment, zo maakte de dienst gisteren in haar halfjaarsrap-

portage bekend, lopen nog verschillende procedures tegen Nederlanders met verzwegen rekeningen bij de Luxemburgse Kredietbank. Zo’n vijftig kort gedingen die vorig jaar zijn gestart zijn door de fiscus gewonnen. Het gaat om vermogende Nederlanders die vooralsnog weigeren met de zogeheten inkeerregeling mee te doen, waarbij spaarders boeteloos hun geheimgehouden tegoeden alsnog kunnen aangeven. De regeling, vorig najaar verruimd, heeft overigens al veel opgeleverd. Sinds 2010 hebben ongeveer 3.500 ‘inkeerders’ zich gemeld, met een gezamenlijk vermogen van 1,5 miljard euro. In 2013 heeft dat tot 72 miljoen aan extra belastinginkomsten geleid. Dit jaar ging het opbiechten van zwart buitenlands geld in hoog tempo door: er meldden zich al 1.635 inkeerders. [+] Bankgeheim: pagina E3

LIRA PRIJS

WONINGMARKT

Koert Lindijer (Afrika) gekozen tot beste correspondent

1,4 miljoen koophuizen staan ‘onder water’

AMSTERDAM. NRC Handelsblad-correspondent Koert

AMSTERDAM. Ruim 1,4 miljoen huishoudens hadden

Lindijer heeft de Lira Correspondentenprijs gewonnen, de prijs voor de beste freelance buitenlandcorrespondent in 2013. Lindijer (60), die ook voor Radio 1 werkt, is meer dan dertig jaar correspondent in Afrika, met als standplaats Nairobi. Hij werd door een jury onder leiding van Birgit Donker, directeur van het Mondriaan Fonds, gekozen uit 34 kandidaten. De prijs is een initiatief van Stichting Lira en het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten. Lindijer ontvangt de prijs, een oorkonde en 5.000 euro, op 9 april in De Brakke Grond in Amsterdam. (NRC)

begin vorig jaar een fiscale hypotheekschuld die hoger was dan de waarde van de eigen woning. Dat betekent dat bij 34 procent van de woningbezitters het huis ‘onder water’ staat, meldde het CBS vanmorgen. In 2012 waren dat er nog 1,1 miljoen. Tegoeden bij spaar- en beleggingshypotheken zijn in die cijfers niet meegenomen. Het is het gevolg van de gedaalde huizenprijzen. Vandaag werd ook bekend dat woningen in februari 1,7 procent goedkoper waren dan in februari vorig jaar. De huizenprijzen zijn sinds het begin van de crisis met 20 procent gedaald. (NRC)

3

Door onze correspondent Marloes de Koning I STA N B U L

S

inds gisteravond is Twitter in Turkije op bevel van premier Tayyip Recep Erdogan afgesloten. Hij kreeg daarvoor toestemming van een rechtbank op basis van een nieuwe wet, die autoriteiten verregaande mogelijkheden geeft voor blokkades van websites. President Abdullah Gül heeft vandaag via Twitter de blokkade van een volledig medium onacceptabel genoemd. „We hebben een gerechtelijk bevel. We zullen Twitter wegvagen”, zei Erdogan. „Het kan me niet schelen wat de internationale gemeenschap daarvan zegt. Iedereen zal de macht van de Turkse republiek zien.” Het officiële voorwendsel is dat Twitter niet gereageerd zou hebben op verzoeken van enkele niet met naam genoemde Turkse burgers om links te verwijderen. Het is echter duidelijk dat Erdogan zich in het nauw gedreven voelt door onthullingen over hem, zijn familie en ministers, die via sociale media worden verspreid. Sinds de blokkade zijn Turken massaal actief op Twitter. In ochtendkranten die de oppositie steunen, staan instructies voor het veranderen van de DNS-settings op computers, waarmee de blokkade kan worden omzeild. Er zijn alweer miljoenen tweets verzonden. „Als de Turkse regering de Twitterban niet ongedaan maakt, is het enige resultaat een Twitter zonder hen. Iedereen is alweer terug”, tweet bijvoorbeeld Zeynep Tufekci. Een grote schakelaar Populaire hashtags zijn onder meer #TwitterisblockedinTurkey, #DictatorErdogan, #OccupyTwitter en #SokagaÇikmakYOKgülümse (#Ga niet de straat op maar lach). Dat laatste is een strategische oproep om niet te gaan demonstreren. Tegenstanders van Erdogan zijn bang hem in de kaart te spelen als er nu op straat geweld uitbreekt. Juist in tijden van onrust en polarisatie kan de premier zich een sterke leider tonen en dat gunnen ze hem niet, aan de vooravond van lokale verkiezingen op 30 maart. „Het voelt alsof daarboven ergens een grote schakelaar zit en hij die zomaar omzet”, zegt Onur Ucak, een 31jarige ICT’er in Istanbul. „Maar we zijn niet dom, we werken er wel omheen. Als je dat wilt stoppen moet je het hele internet uitschakelen.” Hij heeft zijn DNS-settings veranderd, waardoor hij gewoon op Twitter kan. Zoals veel Turken vermoedt Ucak strategische overwegingen van de pre-

FOTO AFP

COMMENTAAR

NRCHANDELSBLAD

Een demonstrant in Istanbul, vorige week, met smartphone. Gebruikers van Twitter gebruiken nu omwegen na het besluit om het hele medium te blokkeren. mier. „Mensen in zijn partij zijn er meesters in het onderwerp van gesprek te veranderen. Hier in het centrum van Istanbul werkt dat niet, maar wel in provinciesteden, waar mensen alleen informatie krijgen via tv-kanalen die hij dicteert.” Intussen wordt wild gespeculeerd

over de timing van de premier. Sinds december worden via Twitter voortdurend opnamen verspreid van afgeluisterde gesprekken tussen de premier en zijn kinderen, en leden van de ministersploeg. Daarin worden onderhandse deals met zakenmensen en het muilkorven van de pers bespro-

ken. Volgens Erdogan gaat het om montages. Een paar dagen geleden is, ook via Twitter, aangekondigd dat 25 maart ‘de grote bom’ zal vallen: dan zal de grootste onthulling worden gedaan. Dat is vijf dagen voor de lokale verkiezingen, een belangrijke peiling van de macht van Erdogans AK-partij.

gelaten. „Onze premier is een dicator.” Anderen laten zich niet ontmoedigen. Emine Ülker Tarhan, een parlementariër van oppositiepartij CHP, schrijft: „Het is ze gelukt Twitter op zwart te zetten, maar we staan niet toe dat ze ons hele land verduisteren.”

Sekstapes INTERNETVRIJHEID TURKIJE

Er worden al tienduizenden websites geblokkeerd Het Turkse parlement heeft enkele weken geleden een wet aangenomen die de regering meer controle geeft over internet. De overheid heeft de bevoegdheid om sites en te blokkeren en inhoud te censureren. Er is wel een rechterlijk bevel nodig. De toegang tot inter-

net is al beperkt in Turkije. Volgens persbureau Bianet waren alleen al in 2011 ongeveer 110.000 websites geblokkeerd. Google meldde dat vorig jaar het aantal censuurverzoeken van de Turkse overheid met 1.000 procent was gestegen. Internetcensuur is niet de enige manier

waarop de vrijheid van meningsuiting wordt beperkt. Turkije is het land waar de meeste journalisten in de gevangenis zitten, aldus het Comité ter Bescherming van Journalisten. Vorig jaar waren het er 40. Reporters Without Borders zette Turkije op plek 154 van de 179 landen in de Press Freedom Index.

Er wordt flink gespeculeerd over die onthulling. Een populaire theorie is dat het om sekstapes zou gaan. Erdogan zou zijn gefilmd terwijl hij zijn vrouw bedriegt met een tv-presentatrice, die dat alvast in alle toonaarden ontkent. Een andere theorie is dat Erdogan meer weet van een helikopterongeluk onder verdachte omstandigheden van de leider van een andere partij. Dat is op 25 maart vijf jaar geleden. Kubilaj Atakli (24), een student biomedische techniek, is er vanochtend met zijn smartphone nog niet in geslaagd om de blokkade heen te komen. Hij gebruikt Facebook en Whatsapp om met zijn vrienden te communiceren. „Zolang dat nog kan”, zegt hij

Advertentie

Man, er is zo veel meer Een passende partner maakt gelukkig. Liefde. Gezelligheid. Een weerwoord. Pier Ebbinge Rela=e.

www.perelatie.nl

Hockey Duels van 4 x 15 minuten

Advertentie

are Voor een betaalb to p vakantie

Door een onzer redacteuren AMSTERDAM. Geen sport zo voor-

topictravel.nl

uitstrevend als hockey. Maar niet elke wijziging wordt even hartelijk begroet. Gisteren bepaalde wereldhockeyfederatie FIH dat internationale duels vanaf september niet meer twee helften van 35 minuten zullen duren, maar vier kwarten van 15 minuten. Daarmee wordt „de snelheid en de intensiteit” van het spel verbeterd, stelt

de FIH. De pauze halverwege blijft tien minuten. Na het eerste en het derde kwart komen er pauzes van twee minuten bij. Ook wordt de klok veertig seconden stopgezet bij strafcorners en doelpunten. „Geen voorstander. Te veel oponthoud”, twitterde oud-international Floris Jan Bovelander. Ook Marc Lammers, bondscoach van België, is er niet blij mee. „Hockey wordt juist aantrekkelijker als spelers moe worden. Dan maken ze

fouten en ontstaan er mooie aanvallen. Dat verandert als ze minder lang spelen en tussendoor kunnen uitrusten. Dan wordt hockey een soort schaken. We willen spektakel. Maar hiermee beloon je spelers die minder fit zijn. Het wordt saaier. Kennelijk kan straks ook het dikkerdje meekomen.” De Nederlandse hockeybond (KNHB) overlegt binnenkort met de FIH en neemt daarna een besluit over het format in Nederland.

6

Gemeenteraadsverkiezingen In het nieuws

De SP in Nijmegen ging van 5 naar 8 zetels en is daarmee de grootste stijger in de gemeente. Fractievoorzitter Hans van Hooft bedankt zijn stemmers op Twitter: „SP-stemmers bedankt. Gefeliciteerd met jullie overwinning.”

Er werd voorspeld dat in Almere de PVV Leefbaar Almere zou leegzuigen. Maar dat gebeurde niet. De lijsttrekker van Leefbaar Almere, Frits Huis, boekte zelfs één zetel winst. De Leefbaren komen daarmee op 4 zetels. De PVV houdt er 9.

IMC Weekendschool en de Postcode Loterij

VRIJDAG 21 MAART 2014

Het verlies van de PvdA in Enschede was een klap voor lijsttrekker Marijke van Hees. Ze vindt het geen reden te stoppen met haar politieke carrière: „Ik loop niet weg voor verantwoordelijkheid.” De partij verloor woensdag 4 zetels.

Foto: Diane van der Marel

FOTO’S FLOREN VAN OLDEN, MAARTEN HARTMAN

Winnaars en verliezers

NRCHANDELSBLAD

De Haagse wijk Transvaal en de Schilderswijk, gisteren, de dag na de uitspraak van PVV-leider Geert Wilders. De foto rechtsboven is Duindorp (van links naar rechts: Yvonne, José en Carla).

Bijvoorbeeld:

‘Geert is gek joh, ik heb schijt aan hem’ Reportage Den Haag Wat vinden PVV-stemmers van het ‘minder Marokkanen’ van Geert Wilders? „Minder Marokkanen en de grenzen dicht. Mag hij toch zeggen?” Door Christiaan Pelgrim en Fleur Willemsen DEN HAAG. Nee, Yvonne had nog niet

meegekregen wat Geert Wilders woensdagavond gezegd had. Ze zit samen met José en Carla op een bankje in de zonovergoten speeltuin bij wijkcentrum Het Trefpunt in Duindorp, een Haagse wijk waar de PVV veel stemmen trekt – ook die van Yvonne. Ze noemt haar achternaam niet. José heeft het wel gezien. Ze legt uit hoe PVV’ers op Wilders’ verkiezingsavond naar de partijleider scanderen dat ze „minder, minder, minder” Marokkanen willen, waarop hij zegt: „Nou, dan gaan we dat regelen.” „Dat was een foutje van hem”, zegt José. Yvonne: „Hij had niet alleen de Marokkanen moeten noemen, maar de buitenlanders.” En de toon was te fel, zegt José. Met de strekking van wat Wilders zei, is niets mis, vinden de vrouwen.

Ze stemmen vooral op Wilders uit onvrede. En ze zouden het de volgende keer weer doen. „Voor ons is er steeds minder, en voor buitenlanders steeds meer”, zegt Yvonne. José: „Je kunt nooit eens lekker uit je dak gaan met de boodschappen, het ziekenfonds rijst de pan uit. Hij kan dat natuurlijk ook niet allemaal waarmaken, maar...” „Hij zegt het tenminste”, vult Yvonne aan. Ook in de Haagse Transvaalbuurt, waar veel mensen van Turkse en Surinaamse afkomst wonen, is het druk op straat. In Wijkpark Transvaal zitten een paar oudere mannen op een bankje in de zon, kinderen spelen rond het klimrek. Hoewel de Marokkaanse Mohammed Koukkouh (43) vindt dat de PVVleider nu wel heel veel Marokkanenhaat laat zien, trekt hij zich weinig aan van Wilders’ uitspraak. „Hij is gek, joh. Ik heb schijt aan hem.” Het ‘minder, minder, minder’ maakt de Marokkaanse ondernemer van islamitische slagerij Atlas niet bang. „Blaffende honden bijten niet.” Rustig blijven is de beste manier denkt hij. Laat die man maar praten, zeggen meer mensen hier. Ze nemen hem niet serieus. „Doe Wilders de groeten”, roept de islamitische slager. De 34-jarige Saloua vindt het wel gek dat het lijkt alsof Geert Wilders

onschendbaar is. Alsof geen enkele uitspraak van hem consequenties lijkt te hebben. Ze zit met haar Marokkaanse vriendinnen Gulun (22) en Yasmine (22) tegen het hek van een speeltuintje in de Schilderswijk, waar het zoontje van Gulun vrolijk speelt. Saloua: „Ik snap dat niet, hij zet aan tot haat en racisme.” Toch wil Gulun het ook wel relativeren. „Schrijf maar op dat ik van Wil-

‘Doe Wilders de groeten’, roept de islamitische slager ders hou. Hij is een beetje als Pim Fortuyn. Maatschappelijke issues die onder de oppervlakte leven, maakt hij bespreekbaar.” Haar vriendin Yasmine is het daar niet mee eens. „Kijk nou hoe hij eruitziet, hij lijkt op een gele suikerspin’’, lacht ze. Boos of verontwaardigd zijn ook zij niet. En zo is het ook in Duindorp. Hoewel er in een groepje hangjongeren op het Tesselseplein wisselend over gedacht wordt. Een autochtone Duindorper met korte stekeltjes zegt dat je die uitspraken niet zo serieus moet nemen. Inderdaad, soms doet Wil-

ders iets te extreme uitspraken. „Als hij dit soort dingen niet zegt, kan hij veel verder komen.” Maar, mág Wilders dan zomaar alles zeggen? Dat nou ook weer niet, zegt de jongen. „Als hij dit nog drie keer doet, moet ik nog wel even nadenken.” Een vriend van hem, Vito, is milder. „Hij krijgt toch niet genoeg stemmen om gekke dingen te doen.” En intussen is de PVV wel de enige partij die zegt wat zij denken. Want het is wel waar wat Wilders zegt, zegt de jongen met het groene shirt. „Er is meer criminaliteit onder Marokkanen.” In de Haagse Schilderswijk, waar veel mensen van Turkse en Marokkaanse afkomst wonen, woont PVVstemmer Rinus van Kralingen (61). Hij heeft geen spijt van zijn stem. Wilders had heus geen kwade bedoeling met zijn uitspraken. „Gewoon minder Marokkanen en de grenzen dicht, dat mag hij toch zeggen?” Opvallend is dat ook veel allochtone bewoners van de Haagse wijken Wilders’ andere standpunten zo gek niet vinden. „Haal dat stukje islam eruit en ik stem op Wilders’’, zegt Saloua (34). „Maar door hem worden we nu allemaal raar aangekeken. Door Wilders ben ik mijn hoofddoek weer gaan dragen. Ze kijken toch wel.” Aydin (53) zit met drie vrienden op een bankje in de zon. „Als Wilders dit

soort dingen zegt, gaat het de slechte kant op. Maar de PVV is niet de grootste geworden in Den Haag, dus alles is onder controle.” Zijn vrienden, voor wie hij tolkt, knikken instemmend.

Advertentie

Geloof in jezelf en alles kan Nu oefent Jamal als dokter in het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam. Volgende maand staat hij in toga in de rechtbank, of draait hij even mee op een reclamebureau. Zo proeft hij alvast aan de toekomst. De wereld ligt open en mogelijkheden genoeg, zo leert hij op IMC Weekendschool. Bevlogen docenten In Nederland staan tien IMC Weekendscholen, allemaal in achterstandswijken van grote steden. Meer dan duizend gemotiveerde jongeren volgen er een lesprogramma. Drie jaar lang krijgen ze elke zondag les van vrijwilligers - bevlogen professionals die de jongeren hun eigen vak laten ervaren. De leerlingen komen zo in contact

Nu in de winkel

met mensen en beroepen die ze van huis uit meestal niet kennen, zoals artsen, journalisten, advocaten, ondernemers, verpleegkundigen, rechters en kunstenaars, en raken geïnspireerd. Meer zelfvertrouwen De school daagt leerlingen uit hun grenzen te verleggen, verder te kijken, meer te durven en te doen. Het belangrijkste dat de jongeren leren, is om te geloven in hun eigen kunnen. Dat IMC Weekendschool daarin slaagt, bewijst oud-leerling Mohamed El Bouaalate: “Op IMC Weekendschool had ik geneeskundeles van een patholoog-anatoom. Hij was zelf begonnen op het vmbo-kader en dat is in mijn achterhoofd blijven hangen, want ik wilde zelf ook dokter

worden. Ik ging van vmbo-t naar de havo, ben cum laude geslaagd voor het vwo en nu studeer ik geneeskunde.” Dankzij u... Dankzij de deelnemers van de Postcode Loterij heeft IMC Weekendschool dit jaar een bijdrage ontvangen van € 500.000. Door mee te spelen met de Postcode Loterij steunt u het werk van IMC Weekendschool en 89 andere goede doelen. Elke week leest u in de krant over hun belangrijke werk. Dit is advertentie nummer 90. Kijk op www.postcodeloterij.nl

Samen maken we het verschil. w w w.postcodeloterij.nl

8

Gemeenteraadsverkiezingen In het nieuws

Winnaars en verliezers

Paul Meijer van Forza Haarlemmermeer (11 procent van de stemmen), o.a. tegen de tweede Kaagbaan, serveert PvdA-bestuurder Fouad Sidali af die twitterde dat hij blij was dat de PvdA op 14 zetels bleef in ‘zijn’ Haarlemmermeer. „Hoezo ‘jouw’?”

NRCHANDELSBLAD VRIJDAG 21 MAART 2014

D66-lijsttrekker Olaf Prinsen ontwaakt na de verkiezingsdag: „Wakker worden alsof je jarig bent, blij zijn, maar even niet weten wat er is. Tot je je realiseert: de grootste.” D66 pakte 7 zetels, de grootste Apeldoornse overwinning ooit.

De SP mag in Amersfoort „niet genegeerd worden bij de collegeonderhandelingen”, zegt lijsttrekker Ad Meijer. De SP verdubbelde er, naar 4 zetels; relatief gezien de grootste zege. D66 werd met 9 zetels ook hier de grootste partij.

Winnaars en verliezers

In Zaanstad gingen de meeste voorkeurstemmen naar Ton Brekelmans, eigenaar van partycentrum Las Vegas in Zaandam. De lijsttrekker van de Partij voor Ouderen en Veiligheid (POV) kreeg er 4.050, zijn partij 4 zetels.

Henk Krol, oud-Kamerlid voor 50plus, was lijstduwer voor het Ouderen Appèl in Eindhoven, maar kreeg zoveel voorkeurstemmen (819) dat hij een van de vijf raadszetels gaat bekleden. Of hij gaat het college in: hij is wethouderskandidaat.

Niet alleen de PvdA in Groningen verloor fors (van 9 naar 6 zetels), maar de VVD van lijsttrekker Joost van Keulen ook. De liberalen zijn gehalveerd, van 6 naar 3 zetels. Van Keulen is nu nog wethouder verkeer en vervoer en economische zaken.

IN NEDERLAND ‘Ik kom uit Enschede, maar ik wéét dat hij ook mij bedoelt’ „Vorige week moest ik er nog om lachen. Weer Geert Wilders op televisie. Weer een belachelijke uitspraak over Marokkanen. Alleen wilde hij dit keer „minder Marokkanen”. Alsof hij persoonlijk het Nederlandse paspoort van mensen kan afpakken. Dat kan hij toch niet waarmaken. „Wilders probeerde de uitspraak later nog te nuanceren door er ‘criminele’ Marokkanen van te maken. Maar het was duidelijk dat hij zich probeerde in te dekken tegen juridische stappen. Dat vond ik een beetje laf. Zeg gewoon eerlijk wat je bedoelt. En wat hij bedoelt is gewoon álle Marokkanen. Dat werd op de verkiezingsavond wel duidelijk. „Na zijn overwinningsspeech dacht ik: nu is het echt klaar. Hij zei niet alleen dat hij minder Marokkanen wilde, maar ook dat hij dat zou regelen. „En dat geroep van zijn publiek...Ik voelde me persoonlijk aangesproken. Ik

voelde me heel klein. Het was denigrerend. Alsof ik een zak vuilnis ben die je kunt opruimen. Mijn familie en vrienden dachten er net zo over. „Eigenlijk moet ik me niet aangesproken voelen. Ik ben in Enschede geboren, in Nederland. Maar ik wéét dat hij ook mij bedoelt. Ook al heb ik een Nederlands paspoort. „Ik ben niet iemand die anderen snel Hitler zou noemen. Maar ik begrijp wel dat andere mensen dat wel doen. De vergelijking is nu wel heel makkelijk te trekken. Ik wilde een statement maken, maar dan op een positieve manier. Zo van: je kunt me niets maken. Daarom sloot ik me aan bij de Twitteractie #BornHere. „Ik had die avond ook toevallig het nieuwe elftalshirt van Oranje aan. Dus ik heb een selfie van mij in dat T-shirt en mijn Nederlandse paspoort gemaakt.” Interviews: Yasmina Aboutaleb

FATIMA BOUTOUTOUH (33) SOCIAL MEDIA MARKETEER, EINDHOVEN

‘Ik overweeg mijn Marokkaanse paspoort te verlengen. Erg’ „De selfie met mijn Nederlandse paspoort was een impulsieve daad. Ik zag maandag de actie met hashtag BornHere op Facebook en ik had toevallig mijn paspoort in mijn tas zitten. Dus klik, de foto was zo gemaakt. „Ik vond het wel een sympathieke reactie op Wilders. Deze actie benadrukt de binding van Marokkanen met Nederland. Maar het kan ook bijdragen aan de bewustwording van niet-Marokkanen: om zo stil te staan bij de negatieve beeldvorming rond Marokkanen die er soms is in de media bijvoorbeeld. „De Twitteractie was ludiek bedoeld, niet boos. Toch is het moeilijk om erboven te blijven staan. Het is wel haat waarmee je geconfronteerd wordt. Ik vind zijn uitspraak voor minder Marokkanen gewoon eng. Dan is het wel moeilijk om te blijven relativeren. „Normaal gesproken ben ik totaal niet bezig met Wilders. Ik weet dat hij graag provoceert en ik heb ande-

re dingen aan mijn hoofd, ik heb een druk leven. Maar toen ik zijn uitspraak op YouTube zag, stond ik er toch bij stil. „Tot voor kort kleedde hij zijn boodschap nog voorzichtig in. Nu benoemt hij het heel direct. Ik denk dat hij dat bewust doet. Dat hij doelbewust bezig is een vijandig klimaat te creëren tegen buitenlanders. Nu zijn het alleen nog de Marokkanen. Maar wat is de volgende stap? Zijn Bulgaren en Antillianen straks ook aan de beurt? „Mijn vader zegt regelmatig dat ik mijn verlopen Marokkaanse paspoort moet verlengen. Als ik vraag waarom, zegt hij altijd: ‘voor het geval dat. Je weet maar nooit.’ Eerst snapte ik dat niet. Ik heb toch al een reisdocument; aan mijn Nederlandse paspoort heb ik genoeg. Maar nu snap ik wat hij bedoelt: voor het geval we in Nederland niet meer welkom zijn. En dus overweeg ik mijn Marokkaanse paspoort te verlengen. Dat vind ik erg.”

Vervolging van Wilders heeft nu meer kans 4 vragen over Uitspraken Wilders Wilders die een zaal mobiliseert voor ‘minder Marokkanen’? Politici vallen over hem heen, bezorgde en beledigde mensen doen aangifte. Maar is de PVV-leider strafbaar?

Door onze redacteur Elsje Jorritsma A M ST E R DA M . Dat de beelden van de

scanderende PVV-aanhangers veel mensen onaangenaam hebben getroffen, is duidelijk. Maar is het voorval ook strafbaar? Meer precies: is Wilders hiermee de grens overgegaan tussen het in vrijheid een politiek debat voeren en het – strafbare – aanzetten tot haat of discriminatie? Nogal wat mensen vinden het laatste. Gisteren deden meer dan honderd mensen en organisaties aangifte tegen Wilders, en ruim vijfhonderd mensen deden een melding bij de politie. Het Openbaar Ministerie (OM) moet nu beslissen of het tot vervolging overgaat. Het zou niet de eerste

keer zijn dat Wilders strafrechtelijk wordt vervolgd om zijn uitlatingen. En uit die eerdere vervolging, die in 2011 in vrijspraak eindigde, blijkt dat politici veel speelruimte krijgen. Hoeveel speelruimte heeft een politicus? De vrijheid van meningsuiting wordt in het recht stevig beschermd. Zeker bij politici die zich uitlaten over maatschappelijke kwesties. Zelfs uitlatingen die kwetsen, choqueren en verontrusten zijn toelaatbaar, heeft het Europees Hof voor de rechten van de Mens (EHRM) bepaald. Die vrijheid is niet onbeperkt. Zo floot het EHRM de Franse politicus Jean-Marie Le Pen terug, toen die zei dat ‘de moslims de boel overnamen’. Ook politici moeten

1

‘Wilders klinkt als Persstemmen Ook in het buitenland heeft Wilders veel losgemaakt. Door een onzer redacteuren AMSTERDAM. In Duitsland wordt de

Marokkanenopmerking van PVV-leider Wilders door verschillende commentatoren vergeleken met de opruiende taal van propagandaminister Joseph Goebbels. Media als het persbureau DPA, Die Zeit en de Frankfurter Allgemeine Zeitung vergelijken de manier waarop Wilders zijn aanhang woensdagavond toesprak zonder veel omhaal met de beruchte Sportpalasttoespraak uit 1943 waarin Goebbels de menigte opriep tot de „totale” oorlog. „Ich frage euch: Wollt ihr den totalen Krieg?” (Ik vraag jullie: Willen jullie de totale oorlog?)

Tientallen kranten berichten over Wilders die „ophitst tegen Marokkanen”. Over zijn gestegen electorale aanhang schrijft de Berliner Zeitung: „De man is aangekomen in het midden van een angstige samenleving.” De Süddeutsche Zeitung denkt dat Wilders weloverwogen te werk is gegaan. Ze brengt in herinnering dat de PVV-leider in 2011 is vrijgesproken van haatzaaien naar aanleiding van zijn film Fitna. „In het onderhavige geval is er duidelijker bewijs. Wilders heeft de provocatie berekend. Het proces dat er nu aan komt, garandeert hem voor jaren aandacht van de media.” Ook in België heeft de opmerking van Wilders veel losgemaakt. In De Morgen zegt historicus Herman van Goethem van de Universiteit van Antwerpen in een interview: ,,Pleiten voor een Nederland zonder Marokkanen, dat is hetzelfde als pleiten voor een Nederland zonder Joden.”

woorden vermijden die onverdraagzaamheid zouden kunnen aanwakkeren, oordeelde het EHRM.

had over criminele Marokkanen. Dat helpt niet. Hij heeft het immers niet over criminele Engelsen, Bulgaren, of Russen. Hij voelde kennelijk aan zijn water aan dat hij over de schreef was gegaan.” Spong verwacht niet veel van het OM en noemt de eerdere uitspraak van de rechtbank „afgrijselijk laffe rechtspraak”. „Maar ik hoop dat het OM en de rechtbank bij zinnen komen.” Sluiter: „Indertijd oordeelde de rechtbank al dat Wilders op de grens van het toelaatbare zat. En deze uitspraak gaat nog weer een stap verder: hij slingert de samenleving in dat Marokkanen uit Nederland verbannen moeten worden. Als dat in Bosnië gezegd wordt van een bevolkingsgroep, noemen we dat oproepen tot etnische zuivering. Ik wil deze uitspraak nog niet als een dergelijke oproep kwalificeren, maar het is heel ernstig.” De meningen zijn wel verdeeld. Advocaat Geert-Jan Knoops zei gisteren in RTL Nieuws dat deze uitlatingen van Wilders nog beschermd zijn, en niet strafbaar.

Waarom werd Wilders eerder vrijgesproken? Het Openbaar Ministerie wilde Wilders aanvankelijk niet vervolgen, maar moest dat toch na een uitspraak van het gerechtshof. Het hof gaf als voorlopig oordeel dat de uitlatingen van Wilders toen – „Grenzen dicht; geen islamieten meer Nederland in; veel moslims Nederland uit” – strafbaar waren; haatzaaiend. Inhoudelijk, maar ook door de presentatie: „eenzijdige, sterk generaliserende formuleringen met een radicale strekking, niet aflatende herhaling en een toenemende felheid”. Het OM vroeg tijdens de rechtszitting op alle punten vrijspraak. In hoofdzaak omdat Wilders het geloof aanviel, en niet de gelovigen. Het bekritiseren van geloof is volgens vaste rechtspraak niet strafbaar, ook al zijn gelovigen daardoor gekwetst. De rechtbank sprak Wilders inderdaad vrij, maar zei wel dat Wilders zich „op de grens van het strafrechtelijk toelaatbare” had begeven. Meerdere uitlatingen riepen volgens de rechtbank op tot discriminatie, en delen van Wilders’ film Fitna waren zelfs haatzaaiend, volgens de rechtbank. Hij werd daar toch niet voor veroordeeld, omdat de opmerkingen volgens de rechtbank in de context van de toenmalige politieke discussie moesten worden gezien.

2

Ligt de situatie nu anders? Een vervolging voor Wilders’ uitlatingen op de verkiezingsavond heeft meer kans, zeggen hoogleraar Göran Sluiter, emeritus hoogleraar Jit Peters en advocaat Gerard Spong. Spong noemt de uitlatingen „puur discriminatoir”. Volgens hem probeerde Wilders het „later nog te redden door te zeggen dat hij het alleen

3

Goebbels’ In een commentaar in De Standaard stelt Bart Brinckman dat Wilders geen electorale bedreiging vormt. „Los van de terechte heisa rond zijn Marokkanenuitspraak blijven de Nederlandse steden voorlopig gespaard van een intolerante landslide.” Niet iedereen is negatief. Filip de Winter van Vlaams Belang reageerde geestdriftig. „Ik hoop dat Wilders zijn uitspraken herhaalt.” In Groot-Brittannië is de opwinding minder. In Charlemagne, een wekelijkse column over Europa, merkt het weekblad The Economist op dat in de stad Rotterdam verrassend veel Marokkanen en Turken op Leefbaar hebben gestemd. „Zulke resultaten”, zegt het blad, „suggereren dat de politieke barrières die de Nederlandse blanken en niet-blanken verdeelden misschien langzamerhand desintegreren, ook al probeert de heer Wilders die weer op hun plaats terug te duwen.”

De vrijheid van meningsuiting gaat toch ook heel ver? In wezen gaat het om de vraag wat wij in het maatschappelijk debat nog aanvaardbaar vinden, zegt Sluiter. „De verontwaardiging die dit oproept is van belang, en die is veel groter dan de vorige keer.” Bovendien gaat het nu zeker over mensen, niet over religie. „Als we hier niets mee doen, weet ik niet wat we wél kunnen verbieden.” Ook de context waarin de uitspraak wordt gedaan is belangrijk. Peters: „Die eerdere uitspraken waren veel preciezer, dat waren politieke uitspraken. Dit is in een zaal roepen: hoe minder, hoe beter. Dat is geen politieke uitspraak.” Peters vindt dat de bescherming van de vrijheid om politieke uitlatingen te doen heel zwaar moet wegen. „Maar niet als het overgaat in pure stemmingmakerij.”

4

FOTO ANP

ZAKARIA TAOUSS (23), HBO-STUDENT INTERNATIONAL COMMUNICATION AND MEDIA, A M ST E R DA M

PVV-leider Geert Wilders

WAT ZEI GEERT WILDERS NU PRECIES IN CAFÉ DE TIJD?

‘We hebben niets gezegd wat niet mag’ Direct na de eerste prognose op de verkiezingsavond zei Geert Wilders in Grand Café de Tijd in Den Haag: „Ik zou van iedereen hier een antwoord willen hebben op de volgende drie vragen. Drie vragen, alsjeblieft, geef een helder antwoord, die onze partij, de PVV, definiëren. En de eerste vraag is: willen jullie meer of minder Europese Unie?” Mensen in de zaal: „Minder! Minder! Minder! Minder! Minder! Minder! Minder! Minder! Minder! Minder!

Minder! Minder! Geert Wilders: „De tweede vraag is misschien nog belangrijker. Willen jullie meer of minder Partij van de Arbeid?” Mensen in de zaal: „Minder! Minder! Minder! Minder! Minder! Minder! Minder! Minder! Minder! Minder!” Geert Wilders: „En de derde vraag is… en ik mag het eigenlijk niet zeggen, want er wordt aangifte tegen je gedaan. En misschien zijn er zelfs D66-officieren die ons een proces aandoen. Maar de vrij-

heid van meningsuiting is een groot goed. En we hebben niets gezegd wat niet mag. We hebben niets gezegd wat niet klopt. Dus ik vraag aan jullie: willen jullie in deze stad en in Nederland meer of minder Marokkanen?” Mensen in de zaal: „Minder! Minder! Minder! Minder! Minder! Minder! Minder! Minder! Minder! Minder! Minder! Minder! Minder! Minder! Minder! Minder!” Geert Wilders: „Nou. Dan gaan we dat regelen.”

9

MARGRIET OOSTVEEN

Aangifte doen

D

e woede van Hajiba Wijbenga (64) klonk onbedoeld lief, toen ze brieste: „WILDERS SCHEERT IEDEREEN OVER ÉÉN KAMMETJE!” Dat krijg je dus na 37 jaar Marokkaanse zijn in Nederland, waarvan de eerste 25 jaar als schoonmaakster, in een tijd dat er nauwelijks geschikte taalcursussen waren. In Marokko werkte ze in een ziekenhuis. Haar Nederlandse man Pieter was daar na een verkeersongeluk binnengebracht, toen ze verliefd werden. Hij zat bij Philips. Zij heeft haar ouders nooit durven vertellen dat ze hier schoonmaakte om haar reizen naar huis te kunnen betalen. Verstaanbaar maken kan ze zich uitstekend. Tegen de tijd dat ze haar taalcursus vond, had ze drie Nederlandse kinderen. Een halve minuut met Hajiba aan de telefoon bleek voldoende om in de auto te springen en naar Eindhoven te rijden. Aanleiding was een tweet van Ibrahim Wijbenga, die liet weten dat zijn moeder aangifte wilde doen: „En ik ga het haar niet uit haar hoofd praten.” Ik moest even horen of het klonk als haar eigen idee – Ibrahim Wijbenga is bekend als het half Marokkaanse raadslid voor het CDA in Eindhoven en van zijn no-nonsense aanpak van de top-600 van veelplegers in Amsterdam, waar hij werkt voor Streetcornerwork. „MAAR ALS IK BEN KWAAD DAN BEN IK KWAAD!”, riep Hajiba, op een toon die je hart doet janken. Ze woont in de wijk Vaartbroek, een buurt van nette rijtjeswoningen, waar nu zwarte vrouwen in gekleurde hoofddoeken bij de bushalte staan. Zij is een gelovige moslim met kortgeknipt haar, een blauwe bodywarmer, in broek en pantoffeltjes met een tijgerprint. Twee kleinkinderen scharrelden rond, allebei bijna twee. Een jongetje met de naam Julian en blauwe ogen. En de dochter van Ibrahim, die Manar Benthe heet, omdat haar moeder eveneens half Marokkaans en half Nederlands is. Daarmee was de waanzin van Wilders nieuwste plannen wel weer samengevat.

H

ajiba weet al lang dat Nederland niet het paradijs is waarop ze hoopte: „Ik had hier altijd een schort aan.” Zonder hoofddoek mag je meegenieten wanneer Nederlanders over buitenlanders klagen. Ze leggen daarbij hun hand op je arm en zeggen ‘Maar voor jou geldt dat niet’, en dat moet je dan als een compliment opvatten. Aan haar muur hangt Delfts blauw en haar pronkkast staat vol Marokkaans heimweeservies. Zij geeft breiles in het buurthuis. En borduurles. Ze leert Nederlandse minima zelf hun kleding naaien. Ze haakt boodschappentassen met hipsterallure, zomaar uit het plastic van zeven Albert Heijn-tasjes. En op het raam van haar woonkamer hangt een poster die reclame maakt voor fietsles voor volwassenen. Daar is ze acht jaar geleden zelf mee begonnen. In kleine stapjes haalt ze sindsdien vrouwen uit Soedan, Polen, Algerije, Egypte over het te komen leren: toe, het is niet eng, het zal jouw wereld openen. Zoals Hajiba erover vertelt, lijkt fietsen nuttiger dan Nederlands leren. Als je niet meer voor alles van je man afhankelijk bent, als je met je kinderen zelf lente kan gaan ruiken, dan komt de rest ook wel. Maar de jeugd, maar de jeugd, bleef Hajiba herhalen. Met hun diploma’s en hun vloeiend Nederlands. Tóch verlamd in de hoek waar ze steeds weer worden ingetrapt. Daarom stapte Hajiba Wijbenga naar het politiebureau. Ging ze regelen.

Margriet Oostveen ([email protected]) schrijft op deze plek een wisselcolumn met Arjen van Veelen ([email protected])

Het Grote Verhaal

NRCHANDELSBLAD VRIJDAG 21 MAART 2014

Nawaz Sharif, premier Pakistan

Sihasak Phuangketkeow, afgezant premier Thailand

Salman Khurshid, minister Buitenlandse Zaken India

Elio di Rupo, premier België

Yukiya Amano, secretaris- generaal Internationaal Atoomagentschap IAEA

Lee Hsieng Loong, premier Singapore

David Cameron, premier Verenigd Koninkrijk

Juan Manuel Gomez-Robledo, staatssecretaris Internationale Betrekkingen Mexico

Park Geun-hye, president Zuid-Korea

Sjeik Abdullah bin Zayed al Nahyan, opperbevelhebber Verenigde Arabische Emiraten

Yuval Steinitz, minister Strategie Israël

Ali Bongo Ondimba, president Gabon

Radoslav Sikorski, minister Buitenlandse Zaken Polen

Shinzo Abe, premier Japan

Serzh Sargsyan, president van Armenië

Ronald Noble, secretaris-generaal Interpol

Julie Bishop, minister Buitenlandse Zaken Australië

Arseni Jatsenjoek, premier Oekraïne

Lege wegen, heel veel oranje tulpen... Nucleaire top Wat zien de leiders straks van Nederland? Delfts blauwe tegels met daarop molens, de Erasmusbrug en Epke.

Muhuiddin Yassin, vicepremier Maleisië

Door onze redacteur Maartje Somers Lege snelwegen, een leeg Museumplein. Straten zonder burgers, maar met politie. Een taupe tapijt en veel, heel veel oranje tulpen. Alles volgens draaiboek. Geen Nederlanders, behalve in de bediening. Alleen de regen is spontaan. Dat is de indruk van Nederland die de 57 staatshoofden, regeringsleiders en andere hoogwaardigheidsbekleders zullen krijgen als zij Nederland maandag en dinsdag bezoeken vanwege de Nuclear Security Summit (NSS) in Den Haag. Als ze al een niet geregisseerd straatbeeld zien, dan is het tijdens de rit van en naar hun hotels. Maar ook rond Huis ter Duin in Noordwijk, het Kurhaus in Scheveningen en het Okura Hotel in Amsterdam is alles afgezet. Het Nederland dat de staatshoofden te zien zullen krijgen is een decor: een schoongeveegde en aangeharkte buitenwereld en de speciaal voor hen ontworpen binnenwereld van het World Forum in Den Haag, waar de NSS plaatsvindt. Over dat decor is grondig nagedacht. Van de welkomstvlaggen en het filmpje dat gedraaid wordt bij de bagagebanden op Schiphol, tot het cadeautje dat de hoogwaardigheidsbekleders krijgen bij het afscheid. Alles daartussenin is wat de betrokkenen Holland Branding noe-

AMSTERDAM.

Sauli Niinistö, president Finland

Barack Obama, president Verenigde Staten

Amado Boudou, vicepresident Argentinië

Maite Nkoana-Mahsabane, minister Internationale Samenwerking Zuid Afrika

men, vaderlandpromotie, steunend op de vertrouwde pijlers tulpen, wolken en bedrijfsleven. Het interieurbureau dat de opdracht in de wacht sleepte voor de inrichting van het Forum, Fraaiprojecten uit Raamsdonksveer, kreeg als opdracht het thema: „A modern Twist to Dutch Classics” (Holland Branding gaat altijd in het Engels). Dat resulteerde onder meer in een voor de gelegenheid gebouwde ronde vergadertafel (alle delegatiehoofden passen eromheen, doorsnee 22 meter), met afbeeldingen van Delfts blauwe tegels erop. In het hart van die tegels niet alleen klompen, fietsen en grachtenpanden, maar ook de Erasmusbrug, een microscoop, sporter Epke Zonderland en ontwerpers Viktor & Rolf. Gezeten op stoelen van kunstenaar Joep van Lieshout hebben de gedelegeerden uitzicht op het bloemstuk in het midden van de tafel: 30.000 exemplaren van de speciaal gekweekte, oranje NSS-tulp. Het World Forum is ingericht in wit en hout, de meubels zijn gemaakt door Nederlandse bedrijven. Zo is het taupe tapijt van de firma Desso, en staat in de ‘Leaderslounge’ een bank van ontwerper Marcel Wanders. In de gangen hangen kunstwerken uit de collectie van Buitenlandse Zaken: onder meer een bollenveld, haventaferelen en grazende schapen. Maandagavond rijden de regeringsleiders naar Huis ten Bosch voor een diner bij de koning. Dins-

Herman van Rompuy, president Europa

Nursultan Nazarbayev, president Kazachstan

François Holla ollande, president Fran ankrijk

John Key, premier Nieuw Zeeland

Didier Burkhalter, president Zwitserland

Hashim Yam amani, minister atoomenergie, ie, Saoedi-Arabië

Matteo Renzi, premier Italië

Heraldo Muñoz, minister Buitenlandse Zaken Chili

Stephen Harper, premier Canada

Jejomar C. Binay, vvicepresident Filippijnen

Pavel Belobradek, vicepremier Tsjechië

Abdullah II Bin Al-Hussein, koning Jordanië

H Helle Thorning-Schmidt, premier Denemarken

Michel Temer, vicepresident Brazilië

dag krijgen ze een lunch bereid door kok Jonnie Boer van restaurant De Librije in Zwolle. Sommige leiders zien iets meer van Nederland. Het Catshuis bijvoorbeeld, waar minister-president Rutte van zondag tot dinsdag vijftien staatshoofden en regeringsleiders ontvangt. Obama en Xi Jinping zien vanuit hun respectievelijke ‘bubbels’ nog het meest van Nederland. Obama is maandagochtend in Amsterdam, waar hij het Rijksmuseum bezoekt en een ontmoeting heeft met premier Rutte en burgemeester Eberhard van der Laan. Fietsers in de onderdoorgang van het Rijks zal Obama niet zien – maar wel de Nachtwacht en Het Melkmeisje. Het staatsbezoek van Xi Jinping begint morgen. Na zijn bezoek aan het Catshuis reist hij naar een ChineesNederlandse handelsbijeenkomst in Noordwijk. Zondag is hij met het koningspaar in de Keukenhof. Op Xi’s verzoek zal de Universiteit Wageningen daar een korte presentatie geven over opbrengstverhoging in de landbouw: twee bestuurders van de universiteit vertellen Xi over ledverlichting in kassen, melkrobots en de bereiding van veevoer. Of regeringsleiders nog op eigen gelegenheid in Nederland verpozen is onbekend. Wel geeft de Filippijnse vicepremier woensdag een lezing in Amsterdam. En de Japanse premier Abe gaat dit weekend naar het Anne Frankhuis.

Angela Merkel, bondskanselier Duitsland

Abdullah Gül, president Turkije

Boediono, vicepresident Indonesië

Fredrik Reinfeldt, premier Zweden

Mariano Rajoy, premier Spanje

Hamdi Sanad Loza, staatssecretaris Buitenlandse Zaken Egypte

Dalia Grybauskaité, president Litouwen

Janós Martonyi, minister Buitenlandse Zaken Hongarije

Erna Solberg, premier Noorwegen

Sergei Lavrov, minister Buitenlandse Zaken Rusland

Irakli Garibashvili, premier Georgië

Traian Basescu, president Roemenië

Xi Jinping, president China

11

Ilham Aliyev, president Azerbeijan

Nguyen Tan Dung, premier Vietnam

José Manuel Barroso, voorzitter Europese Commissie

Goodluck Ebele Jonathan, president Nigeria

Ban Ki-moon, secretaris-generaal Verenigde Naties

Marokko heeft niet bekend gemaakt wie er komt

Algerije heeft niet laten weten wie het afvaardigt

...en de onaanraakbare Obama in zijn ‘bubble’ Embedded Hunkerend naar ventilatie op reis met de Amerikaanse president. Door onze redacteur Marc Chavannes AMSTERDAM. Het reizen van de Ameri-

Nucleaire Top Den Haag

kaanse president is een gekwadrateerde vorm van je normaal verplaatsen. In 2005 mocht ik mee in het mobiele Witte Huis van de toenmalige president George W. Bush. Nu komt Barack Obama naar Den Haag. Maar ook een beetje niet, want Amerikaanse presidenten verplaatsen zich in een legendarisch bubble, een letterlijk en figuurlijk gepantserde omgeving die hen omsluit. Alles is bijna net als thuis, hermetisch afgesloten voor kwade geesten én het gewone volk. Zodra de president zich verplaatst – om even te golfen of staatszaken overzee te behartigen – doet zijn legioen beveiligers er alles aan om de presidentiële onaanraakbaarheid te handhaven. De tocht met Bush die ik bijwoonde ging naar Riga, Moskou en Tbilisi – een symbolische route waarbij

twee ex-sovjetstaten als boekensteunen het bezoek aan Poetins Rusland omklemden. Wat het Kremlin dacht van dit soort morele steun aan Letland en Georgië weten we intussen. De veiligheidssluizen om de Bushballon waren grimmig, de informatievoorziening minimaal. Het ‘meevliegen met Air Force One’ bleek relatief te zijn. We reisden met twee 747’s – als de echte AF1 een lekke band kreeg, kon men direct het toestel van ons gewone persmuskieten inzetten. Een ijzeren routine schrijft voor dat in het echte presidentiële vliegtuig en bij zijn aardse verplaatsingen een handjevol elektronische en geschreven pers mee mag, the pool, die daarvan getrouw, vaak licht-ironisch verslag doet aan ‘hoi polloi’ in het volgvliegtuig en de volgbus. De leden van de pool wisselen per dag, maar buitenlanders dringen er niet toe door, hoogstens een enkele BBC’er. Al in Riga werd duidelijk dat het leven in de bubble trekken van een reizende gevangenis heeft. Men heeft het liefst dat je in het bubblehotel blijft, op een dieet van officiële briefings, en geen contact zoekt met de overkant. Je bent embedded in het reizende Witte Huis. De Russische pogingen tot grenscontrole werden door de bubble vrijwel genegeerd. In Moskou stond het Witte Huis aan het Ro-

de Plein, maar geen Rus in zicht. Eén keer kon ik de bubble even ontsnappen om in de stad te ventileren. Het leek opeens op reizen. Bush bleef onzichtbaar in een binnenbubble. Iedere stap die een Amerikaanse president zet is geplande pantomime. Dus houden presidenten saaie beleidstoespraken in volop draaiende fabrieken en nodigen zij gewone mensen uit bij hun jaarlijkse State of the Union. Juist daarom hunkert de presidentiële beroepsgroep naar een hamburger op de hoek. En heeft Obama ingesteld dat hij bij zijn dagelijkse post tien brieven van gewone burgers krijgt. De helft maakt hem voor gek uit, zei hij. Maar liever dat dan alleen maar die zuurstofarme bubble.

FOTO’S AP, AFP, EPA, REUTERS

10

12 Buitenland GUANTÁNAMO BAY

‘Terreurverdachten welkom in Uruguay’ MONTEVIDEO. De president van

Uruguay, José Mujica, heeft gisteren gezegd dat zijn land bereid is voormalige terreurverdachten uit het Amerikaanse detentiecentrum in Guantánamo Bay, Cuba, op te nemen. „Als de gevangenen hun thuis willen maken in Uruguay, dan kan dat,” zei Mujica in een televisie-interview. Het Uruguayaanse weekblad Búsqueda schreef gisteren dat Uruguay op verzoek van president Obama vijf gedetineerden zal opnemen. Obama wil Guantánamo Bay sluiten, maar heeft geen bestemming voor de oud-gedetineerden. De Amerikaanse ambassadeur in Uruguay zei dat er geen officieel akkoord ligt. (AP)

THAILAND

Parlementsverkiezing ongeldig verklaard JAKARTA. Veertig miljoen Thai

hebben vorige maand voor niets hun stem uitgebracht. Het Constitutioneel Hof oordeelde vandaag met zes stemmen voor en drie tegen dat de uitslag van de parlementsverkiezingen op 2 februari nietig zijn. De verkiezingen werden niet in één dag gehouden en dat is volgens een meerderheid van de rechters in strijd met de grondwet. Volgens het Hof moeten er nieuwe verkiezingen gehouden worden. De stembusgang in februari verliep in delen van Bangkok en het zuiden van het land moeizaam door protesten. In totaal konden in 28 kiesdistricten geen verkiezingen plaatsvinden. (NRC)

AFGHANISTAN

Negen doden bij aanval op hotel in Kabul KABUL. Een aanval van de Tali-

NRCHANDELSBLAD VRIJDAG 21 MAART 2014

Thuis bevallen wordt te duur voor vroedvrouwen Duitsland BERLIJN

R

uth Pinno lacht smalend. „Ja, hoe het zo ver heeft kunnen komen met de kraamzorg in een hoogontwikkeld land als Duitsland, dat vraag ik me ook af!” De voorzitter van de Vrijgevestigde Duitse Vroedvrouwen Bond zit in de auto en spreekt via haar mobiele telefoon. „Wat ik ook niet snap”, zegt Pinno. „Is dat deze regering aan de ene kant het aantal geboorten wil bevorderen, aan de andere kant al jaren niets doet voor de vroedvrouwen, de beroepsgroep die tamelijk relevant is voor het goede verloop van bevallingen.” In Duitsland dreigt op korte termijn de ineenstorting van de beroepsgroep van de onafhankelijke vroedvrouwen, is haar boodschap. Van de in totaal twintigduizend vroedvrouwen in Duitsland werken er nog maar ongeveer vijfendertighonderd als zelfstandige. De vroedvrouwenbond zit zich in voor het recht van vrouwen om te kunnen kiezen tussen bevallen in het ziekenhuis of thuis. Wat overigens ook wettelijk is vastgelegd. En neemt principieel stelling voor thuisbevallingen. Maar dat wordt de laatste jaren steeds moeilijker door het afnemend aantal onafhankelijke vroedvrouwen. Gisteren sprak de Bondsdag over een motie van de Groenen waarin de regering wordt opgeroepen om de positie van vroedvrouwen te verbeteren. Pinno is niet onder de indruk. „.Alles draait om minister Hermann Gröhe (Volksgezondheid, CDU). Hij heeft vorige maand gezegd met een oplossing te zullen komen. Maar we weten nog steeds niet wat hij van plan is.” Ondertussen begint de tijd te dringen. In sommige grote steden is thuis bevallen al geen optie omdat er geen autonome vroedvrouwen meer zijn. Voor verzekeraars is het niet meer interessant garant te staan voor de medische ‘schade’ die moeder en kind rond de bevalling kunnen oplopen. Vroedvrouwen zijn in Duitsland wettelijk verplicht een aansprakelijkheidsverzekering af te sluiten. Maar de

kosten van de polissen zijn de laatste tien jaar gestegen van ruim vierhonderd euro per jaar naar ruim vierduizend euro nu. Verzekeraars hebben aangekondigd dat deze premie per 1 januari 2015 verder omhoog gaat naar vijfduizend euro. Dat kunnen vrijgevestigde vroedvrouwen, die doorgaans acht euro vijftig per uur verdienen, niet meer opbrengen. Dus zullen zij genoodzaakt zijn te stoppen. Als er niet wordt ingegrepen. Overigens, in Nederland speelt dit probleem niet, volgens de Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen (KNOV). Dat komt omdat het Nederlandse geboortelandschap anders is ingericht dan in Duitsland, ook met betrekking tot verzekeringspolissen. Nederlandse zelfstandige verloskundigen lopen daardoor minder financieel risico dan gebruikelijk in het buitenland. Minister Gröhe zei gisteren dat hij al onderhandelt met ziekenfondsen en verzekeraars. Hij verwierp het verzoek van de Groenen om een plafond aan te brengen in de aansprakelijkheid voor vroedvrouwen. „De ironie is dat de verzekeringspremies niet zijn opgelopen omdat er zoveel misgaat bij bevallingen met vroedvrouwen. Maar doordat medisch steeds meer mogelijk is. Baby’s die niet gezond zijn worden lang doorbehandeld. Soms loopt de rekening in de miljoenen. Voor die schade stellen verzekeraars de vroedvrouwen verantwoordelijk. Maar omdat zij zo laag worden beloond, kunnen zij die hoge premies niet betalen.” De Groenen en de SPD willen een fonds oprichten, gevuld door belastinggeld, waarmee de kosten voor vroedvrouwen in de hand kunnen worden gehouden. Maar de regeringspartijen CDU en CSU willen geen belastingverhoging. Pinno: „Alle beroepen waar risico gelopen wordt hebben te maken met hoge kosten voor aansprakelijkheidsverzekeringen. In de zorg geldt dat ook voor artsen en verpleegkundigen.” Volgens haar moet het systeem van aansprakelijkheid veranderen of de financiële kant worden geregeld. „We moeten wachten wat de minister voor oplossing bedenkt. Tot die tijd voeren we actie.”

VLUCHT MH370

Door onze correspondent Guus Valk

tocht naar brokstukken van het vermiste toestel van Malaysia Airlines in een afgelegen deel van de Indische Oceaan is tot nu toe vruchteloos geweest. Satellietbeelden suggereerden begin deze week dat er, bijna 2.500 kilometer ten zuidwesten van Perth, brokstukken dreven. De zoektocht verloopt moeizaam, mede door het slechte weer ter plaatse. Een complicatie is ook dat het speciaal uitgeruste vliegtuigen zo’n vier uur kost om het gebied te bereiken. Daarna resten een paar uur zoektijd, waarna ze terugmoeten om een lege tank te voorkomen. (AP, Reuters)

FOTO DPA

De meest gehate man van Amerika

PERTH/KUALA LUMPUR. De zoek-

Crisis Oekraïne Europa denkt voor nieuw energiebeleid: minder gas en minder olie uit Rusland. Door onze correspondent Stéphane Alonso B RU SS E L

baan op een luxehotel in de Afghaanse hoofdstad Kabul heeft gisteren aan negen bezoekers, onder wie vier buitenlanders, het leven gekost. De autoriteiten zeiden in eerste instantie dat alleen de aanvallers waren gedood, maar kwamen hier later op terug. Alle slachtoffers werden in het restaurant van het Serena-hotel doodgeschoten. De buitenlandse slachtoffers waren twee mannen en twee vrouwen uit Canada, Nieuw-Zeeland, India en Pakistan. Onder de Afghaanse doden was een journalist van het persbureau AFP. De Talibaan hebben zich verantwoordelijk gesteld voor de aanval. In het hotel verbleven veel waarnemers voor de aanstaande presidentsverkiezingen. (AFP, AP)

Nog geen brokstukken gevonden in oceaan

EU wil Poetin sluipenderwijs pijn doen

Demonstraties Hoge verzekeringen vormen een gevaar voor Duitse traditie van thuisbevallingen.

Door onze correspondent Frank Vermeulen

Demonstratie in Kiel: ‘Geboren met hulp van een freelance vroedvrouw’.

Necrologie Fred Phelps (1929-2014)

WASHINGTON. Hij gold als de meest

gehate man in Amerika – en daar was hij trots op. Dominee Fred Phelps uit Topeka, Kansas, haatte zelf alles en iedereen. Homoseksuelen, atheïsten, moslims, joden, maar ook christenen buiten zijn eigen kerk, de kleine Westboro Baptist Church. Gisteren overleed hij op 84-jarige leeftijd. Westboro Baptist Church is een kerkje met veertig leden, dat uiterlijk weinig verschilt van de vele kleine evangelische gemeenschappen waar het zuiden van de Verenigde Staten vol mee staat. Deze kerk, gesticht in 1955, is vooral bekend van provocerende demonstraties bij begrafenissen van gesneuvelde militairen en homoseksuelen. Phelps maakte gekleurde borden met teksten als ‘God hates

De omstreden predikant van een baptistenkerk haatte alles en iedereen: homo’s, joden, moslims, atheïsten en christenen buiten zijn kerk.

fags’ (God haat flikkers), of ‘America is doomed’ (Amerika is gedoemd). „Gods gramschap is op dit land neergedaald”, zei Phelps. „God haat Amerika. Hij doodt daarom zoveel mogelijk van onze soldaten.” Fred Phelps was aanvankelijk een progressieve parttime dominee. Zijn echte baan was advocaat. Hij verdedigde zwarte cliënten, en dat kwam hem in het conservatieve Kansas op kritiek en bedreigingen te staan. Om onbekende reden begon Phelps te radicaliseren. Hij brak met andere kerken, en voerde in zijn eigen kerkje een persoonlijkheidscultus in. Hij componeerde de liederen, hield de preken en besliste over alle lopende zaken. Phelps begon in 1991 demonstraties te houden bij een ontmoetingsplek voor homo’s. De betogingen werden zijn handelsmerk. De leden moesten soms wel tien keer per dag demon-

streren. Soms werd hij gearresteerd. De familie van een overleden militair maakte er een rechtszaak van, maar het Hooggerechtshof gaf Phelps in 2010 gelijk: hij mocht demonstreren. De kerk boezemde zo veel angst in, dat bezoekers van de begrafenis van omgekomen kinderen bij de schietpartij in Sandy Hook, in 2012, een menselijk schild vormden om de komst van Phelps te verhinderen. De laatste jaren ging het bergafwaarts met de kerk. Tientallen leden liepen weg, twee zoons van Phelps beschuldigden hem van mishandeling en hersenspoeling. Phelps werd eind vorig jaar om mysterieuze redenen geschorst als voorganger, en stierf verlaten door zijn kerk. „Vreselijk ironisch dat hij zo moet eindigen”, schreef zijn zoon Nathan op Facebook. „vernietigd door het monster dat hij zelf creëerde.”

13

H

et voelde als een verplicht nummer, de trits nieuwe sancties die Europese leiders vannacht tegen Rusland aankondigden. Na de overrompelend snelle annexatie van de Krim door president Vladimir Poetin, dinsdag, moesten ze wel reageren. Daarom zijn tegen nog eens twaalf beleidsmakers op de Krim en in Moskou strafmaatregelen genomen, bovenop de 21 namen die maandag werden bekendgemaakt. En daarom is de eerstvolgende EU-Ruslandtop in juni definitief afgezegd. De 28 EU-lidstaten, met hun uiteenlopende handelsbelangen, blijven worstelen met het sanctievraagstuk. Europa maakt een weliswaar eensgezinde, maar zwakke indruk. Op de achtergrond tekenen zich echter de contouren af van een strategie die de Russische economie daadwerkelijk kan raken. Niet onmiddellijk, maar sluipenderwijs. Sleutelwoorden: olie, gas, Gazprom. EU-leiders spraken vanochtend in Brussel, op de tweede dag van hun top, over energie- en klimaatbeleid.

Die thema’s stonden al lang zo gepland. Maar „gezien de omstandigheden” was er „een sterke focus op het verminderen van energieafhankelijkheid”, zei EU-chef Herman van Rompuy. De EU haalt ruim 30 procent van haar gas uit Rusland. Het percentage Russische olie is ongeveer even groot. Het verminderen daarvan zou Rusland veel meer in de problemen brengen dan gerichte sancties tegen individuen. Of zoals Bondsdaglid Michael Fuchs, partijgenoot van bondskanselier Angela Merkel, het deze week verwoordde: „Wat Rusland echt pijn zou doen is als Duitsland minder gas en olie zou kopen.” Zelfs een paar procentpunt minder, zei Fuchs, heeft al grote gevolgen voor Russische staatskas. De gasleveranties aan de EU zijn goed voor zo’n 17 miljard euro. Brede economische sancties liggen moeilijk: discussies hierover zouden tijdrovend en lastig zijn, want de pijn van tegensancties moet ook eerlijk verdeeld worden. En niemand wil de diplomatie helemaal afschrijven. bondskanselier Merkel drong vannacht opnieuw aan op een internationale missie naar het oosten van Oekraïne, om eventuele Russische provocaties te onderzoeken. Als Poetin hiermee „binnen enkele dagen” niet instemt, stuurt de EU een eigen missie.

E U - RU S L A N D

Sancties in drie fasen

1

Op 6 maart werd besloten niet langer met Rusland te praten over versoepeling van het visabeleid en over een samenwerkingsakkoord.

2

Maandag kwam Brussel met een lijst van 21 functionarissen uit Rusland en de Krim die de EU niet in mogen. Hun Europese tegoeden worden bevroren. Er komen nu 12 namen bij. De EU-Ruslandtop, in juni, wordt opgeschort. De EU wil ook handelsrestricties instellen voor producten uit de Krim.

3

Deze fase gaat in als Rusland Oekraïne verder destabiliseert, bijvoorbeeld met een invasie. Dan komt er een handelsboycot, die een diplomatieke oplossing zal bemoeilijken.

Maar Merkel sprak vannacht ook over een „ongelooflijke vertrouwensbreuk” met Rusland. Ook bij andere Europese leiders is de hoop op dialoog flinterdun geworden. „Het besef dat de relatie met Rusland een strategische heroriëntatie behoeft, is groter dan ooit”, zegt een EU-diplomaat. Die relatie gaat hoe dan ook verslechteren, maar, zo klinkt het, moet vooral ook veranderen. In kringen rondom Merkel zou meer en meer worden benadrukt dat principes uiteindelijk belangrijker zijn dan handelsbelangen. Energieonafhankelijkheid is geen nieuw concept in Europa. Toen Rusland in 2009 de gaskraan naar Oekraïne dichtdraaide en daarmee ook EUlidstaten in Midden-Europa in de problemen bracht, werd meteen gezocht naar andere energiebronnen, zoals vloeibaar LNG-gas. Het aandeel Russisch gas daalde van 45 naar ruim 30 procent. Volgens diplomaten in Brussel heeft het concept onmiskenbaar „nieuw elan” gekregen door Poetins annexatiedrift. Temeer daar het Russische aandeel weer groeit. „Zonder actie komt onze afhankelijkheid van Russisch gas in 2035 uit op 80 procent”, zegt een hoge EU-functionaris. Kan Europa toe met minder olie en gas uit Rusland? Eurocommissaris Günther Oettinger (Energie) zette

maandag in Brussel al uiteen dat meer gas zou kunnen worden afgenomen van landen als Noorwegen, Nigeria, Algerije en de VS. Het is duurder, maar het kan. Oettinger dringt al jaren aan op vervolmaking van de gemeenschappelijke Europese energiemarkt, met onder meer extra pijpleidingen. Geluk bij een ongeluk: door de zachte winter zijn de Europese gasvoorraden nu groot. Vooral de VS kunnen Europa snel te hulp schieten: het Amerikaanse verbod op de export van ruwe olie, ingesteld in reactie op de Arabische olieboycot in 1973, zou kunnen worden opgeheven. Hierover zouden al aftastende gesprekken worden gevoerd. „Als het olieaanbod ineens wordt, zal de prijs van Russische olie bovendien kelderen”, zegt een EU-diplomaat. Ook in de VS zelf zou het draagvlak voor het gebruik van dit ‘energiewapen’ groeien. Welke optie ook wordt gekozen, de omschakeling naar andere energiebronnen zal niet eenvoudig zijn, en kan jaren duren. Dat stelt de politieke wil van de Europese leiders op de proef. Ook met betrekking tot de eurocrisis nam de politieke actiebereidheid af naarmate de crisis verder achter ons kwam te liggen. Maar dat het weer business as usual wordt met Rusland,lijkt uitgesloten.

Advertentie

De Hertog Jan LenteProost. Mis ‘m niet. Proost mee op de lente! Op vrijdag 21 maart, om 21.03 uur. Thuis of in het café. Met een heerlijke Hertog Jan Lentebock in je hand. Meesterbrouwer Gerard van den Broek zet de proost in via een live link met onze brouwerij in Arcen. Meld je nu aan op facebook.nl/hertogjan

Uit liefde voor bier. Met trots voor u gebrouwen. Geen 18, geen alcohol.

14 Buitenland

FO R B AC H

W

aar Florian Philippot gaat, daar zijn de camera’s. Het is net na acht uur ’s ochtends als de jonge politicus van het Front National live vanuit de Rue Nationale in Forbach, het grensstadje waar hij volgende week burgemeester hoopt te worden, de nieuwszender BFMTV te woord staat. Het gaat over de kandidatenlijsten die de rechtsnationalistische partij elders in Frankrijk heeft ingediend. Daar zouden mensen op staan die van niets wisten. „Kan niet”, antwoordt hij rustig. „Het is paniek. Die mensen zullen wel onder druk zijn gezet door de grote partijen.” Dampwolkjes kringelen uit zijn mond; het is nog koud in de Moselle. „Niet zij, maar wij zijn het slachtoffer”, vervolgt hij in heldere zinnetjes waar de presentatoren in Parijs zichtbaar content mee zijn. „Heel veel dank, Florian Philippot.” Terug naar de studio. 32 jaar oud is hij pas, maar Florian Philippot heeft zich in korte tijd opgewerkt tot een van de belangrijkste gezichten van het FN. Hij is als vicevoorzitter van de partij de rechterhand van voorvrouw Marine Le Pen. „Zij doet niets zonder hem te consulteren”, zeggen mensen uit haar entourage vol ontzag. Tijdens de campagnes voor de presidentsverkiezingen in 2012 was hij haar directeur strategie. Philippot is de lieveling van de Franse media: hij geeft het eerste commentaar na een persconferentie van president Hollande en mag live de vele schandalen bij conventioneel rechts duiden. Anders dan veel partijkopstukken in het verleden, vliegt hij nooit uit de bocht. Hij is in de campagne voor ‘normalisatie’ de grootste troef die de partij in huis heeft. Als een dik uur na het tv-interview de hoofdstraat van Forbach volstroomt, weet Philippot zich snel omringd door het winkelend publiek – en weer drie cameraploegen. „Waar zijn de andere kandidaten?” zegt hij tegen zijn medewerker Kévin, die een paar jaar terug nog voor de socialiste Ségolène Royal folderde maar het Front nu „socialer” noemt. „Het lijkt alsof ik weer als enige campagnevoer.”

VRIJDAG 21 MAART 2014

WERELDBLIK

Front National lonkt nu ook naar gaullisten

JUURD EIJSVOOGEL

Afluisteren met terugwerkende kracht

A

Reportage Franse gemeenteraadsverkiezingen Florian Philippot (32) is rechterhand van Marine Le Pen. „Ik heb nooit aan hem get wijfeld”, zegt de leider van het Front National over de jonge, gaullistische burgemeesterskandidaat in Lotharingen.

Tweede man van het Front National, Florian Philippot, vorig jaar in Parijs (links) en in de gemeente Brachay, in het noordoosten.

Meeste kiezers in het noorden en aan Côte d’Azur Percentage stemmen voor Marine Le Pen in de eerste stemronde van de presidensverkiezingen van 2012 12 14 16 18 20 22 24 26 28

21

3

4

Keus van het hart Het zorgeloos ogende stadje van zo’n 20.000 inwoners onder de rook van het Duitse Saarbrücken lijkt zich met de vanuit Parijs ‘geparachuteerde’ kandidaat verzoend te hebben. Zelf zegt Philippot steevast dat Forbach een ‘choix de cœur’ is: een keus van het hart. Bij de parlementsverkiezingen in 2012 haalde hij hier 46 procent van de stemmen. Volgens een peiling van twee weken terug zou Philippot zondag de eerste kiesronde met 35 procent van de stemmen kunnen winnen. Daarna wordt het een nek-aan-nekrace met de huidige socialistische burgemeester, door hem steevast „de kandidaat van Hollande” genoemd. Het FN gebruikt de naam van de onpopulaire president deze dagen vaak en graag. De Parti Socialiste vreest

15

FOTO’S AFP

Door onze correspondent Peter Vermaas

NRCHANDELSBLAD

Plaatsen waar Front National zeker denkt te winnen 1 Hénin-Beaumont 2 Liévin 3 Gisors 4 Forbach 5 Carpentras 6 Sorgues 7 Beaucaire 8 Tarascon 9 Saint-Gilles 10 Les-Saintes-Marie-de-la-Mer 11 Brignoles 12 Fréjus 13 Béziers

13

7 65 98 10

11 12

NRC 210314 / Bron: Hervé Le Bras & Emmanuel Todd, Le mystère français (Seuil, 2013)

FN REKENT ONDANKS KIESSTELSEL OP WINST Niet eerder had het Front National zoveel kandidatenlijsten bij gemeenteraadsverkiezingen als dit jaar. Bij de laatste lokale verkiezingen in 2008 deed de partij in slechts 119 gemeenten mee, nu in 596 gemeenten van meer dan duizend inwoners. Het FN ziet zondag als een test voor de Europese verkiezingen in mei. In 2017 zijn er in Franrkijk weer landelijke verkiezingen. FN-burgemeesterskandidaten kunnen zondag in 200 plaatsen door de eerste ronde komen, becijferde Le Monde. In een vijftiental plaatsen in Noord-Frankrijk en in het voor het FN traditioneel belangrijke zuiden verwacht de partij de burgemeester te kunnen leveren. Het FN rekent op tenminste 1.000 raadsleden.

In geen van de ruim 36.000 Franse gemeentes bezet het Front National momenteel een burgemeesterspost. In het verleden bestuurde de partij onder andere Vitrolles, Marignane, Orange et Toulon. Het Franse kiesstelsel (dat overigens bij lokale verkiezingen grote verschillen kent) is vaak onvoordelig voor het FN. Premier Ayrault riep gisteren op tot een ‘Front Républicain’ om in de tweede ronde, 30 maart, te voorkomen dat een kandidaat van het Front National verkozen wordt. Daarmee bedoelt hij dat linkse kiezers op een centrum-rechtse kandidaat (UMP) moeten stemmen als die in de tweede tegenover een FN-kandidaat staat, en andersom. Maar de UMP lijkt niet te willen meewerken.

op veel plaatsen lokaal afgerekend te worden voor landelijk beleid in de eerste verkiezingen sinds het aantreden van Hollande in 2012. Meerdere steden kunnen naar het FN gaan (zie inzet). „Natuurlijk ga ik op u stemmen”, glimlacht een deftige dame met aangelijnd designhondje voor de deur van een krantenwinkel waar Philippot halt houdt. Ze zegt zich zorgen te maken over de veiligheid in de grensregio, zoals meer mensen hier. „Alles klar”, reageert een oude Noord-Afrikaanse man vrolijk als hij een pamflet krijgt. Hij en andere grensbewoners hoeven zich geen zorgen te maken, zegt Philippot. „Burgemeesters gaan niet over landsgrenzen.” Foldertje Dat foldertje leidde onlangs tot een storm van kritiek. Niet wegens de slogan ‘Opdat Forbach moge leven!’ of de ietwat sarcastische glimlach van de kandidaat, maar wegens het logo. Philippot draaide daarvoor de rode en blauwe vlammetjes uit het traditionele FNbeeldmerk door het Kruis van Lotharingen, traditioneel het symbool van de Vrije Fransen in de Tweede Wereldoorlog en, vooral, van de vader van de Vijfde Republiek, generaal De Gaulle. „Wie gaullist is, stemt Front National”, zegt Philippot, handen schuddend

in de hoofdstraat. De UMP, de partij van Chirac en Sarkozy, „heeft het gaullisme verraden” door Frankrijk te onderwerpen aan de Europese Unie en de NAVO en de Franc in te ruilen voor de euro, vindt hij. Eind 2012 legde hij demonstratief een krans bij de graftombe van De Gaulle in Colombey-les-Deux-Eglises, het dorpje waar een betonnen Kruis van Lotharingen boven de huizen uittorent. Het Front National als gaullistische partij is nogal een koerswijziging. Onder oud-partijleider Jean-Marie Le Pen werd De Gaulle nog vaak als ‘verrader’ beschouwd omdat hij Frans Algerije in de jaren zestig had opgegeven. Het FN kent onder de traditionele aanhang in het zuiden van het land nog altijd veel voormalige Algerije-gangers. De soevereiniteitskoers werkt: een record van 34 procent van de Fransen zegt zich volgens een wetenschappelijk begeleid onderzoek van Le Monde in de ideeën van het FN te kunnen vinden. Forbach is een van de eerste plaatsen buiten de traditionele bolwerken in het noorden en diepe zuiden die grote kans maken in handen van het FN te vallen. Philippot personifieert de transformatie van het Front niet alleen door wat hij zegt, maar ook door zijn atypische biografie. Hij groeide op in een chique voorstad van Lille en volgde na de HEC

in Parijs, een gezaghebbende grande école die opleidt voor een topbaan in het bedrijfsleven, de École Nationale d’Administration (ENA), de vermaarde school voor topambtenaren en bestuurders van de ‘gevestigde partijen’ die het FN zo verfoeit. Gemeentebelastingen „Ik leerde aan de ENA hoe de staat werkt en hoe we in het algemeen belang kunnen werken”, zegt hij aan het eind van de lange dag campagnevoeren in een hotel waar hij aan de zijde van een glunderende Marine Le Pen zijn kandidatenlijst presenteert. „Dat is al vaak van pas gekomen.” Maar omringd door de lokale kandidaten – veel middenstanders, een lerares en een voormalige vakbondsman – praat hij in Forbach liever over lokale kwesties. Over gemeentebelastingen die omlaag kunnen en over een „nieuwe dynamiek” voor het stadshart. „Wij hebben Forbach weer op de kaart gezet, daar moeten we voor beloond worden”, zegt hij. „Wij gaan niet over grenzen Tevreden kijkt Marine Le Pen van een afstandje toe als haar oogappel zich weer tot wat camera’s richt. „Ik heb nooit een seconde aan hem getwijfeld”, zegt ze voordat ze de auto terugneemt naar Parijs.

SURINAME

INDIA

CONGO

FRANKRIJK

President Bouterse doet hele luchtvloot van de hand

Levenslang vier mannen voor groepsverkrachting

In Kinshasa wordt het verkeer geregeld door robots – ze zijn alert en niet corrupt

Sarkozy vergelijkt afluisteren met Stasi, Hollande boos

AMSTERDAM. De luchtmacht van Suriname doet de hele luchtvloot van de hand. Dit meldden Surinaamse regeringskringen rond president Bouterse gisteren in de krant De Ware Tijd. Het gaat om zes kleine, onbewapende toestellen die al meer dan tien jaar defect zijn en bijna nooit gevlogen hebben. Het gaat om drie toestellen van de Britse fabrikant Britten-Norman, een Cessna uit de VS en twee Spaanse Casa-vliegtuigen die Suriname in 1999 kocht. Die toestellen staan in een loods op een vliegveldje bij de hoofdstad Paramaribo, met amper vlieguren op de teller. Het Surinaamse leger telt circa tweeduizend manschappen. (Novum)

NEW DELHI. Een rechtbank in India heeft vier mannen

de maximumstraf van levenslang opgelegd voor de groepsverkrachting van een medewerkster van een call center in de stad Mumbai vorig jaar. De vier waren een dag eerder schuldig bevonden. Het vonnis tegen de vier in verband met de groepsverkrachting van een andere vrouw, een jonge fotografe, is uitgesteld tot maandag. Die verkrachting vond een maand eerder op dezelfde plek, een verlaten textielfabriek, plaats. Ook in die zaak zijn de verdachten al schuldig bevonden. India treedt sinds een geruchtmakende verkrachtingszaak in 2012 harder op tegen verkrachters. (AP)

AMSTERDAM In de Congolese hoofdstad Kinshasa heeft de verkeerspolitie hulp gekregen van twee robots. Dit meldt de Arabische nieuwszender AlJazeera. Ze hebben ingebouwde camera’s die overtredingen registreren en naar een centrale computer sturen. Kinshasa is berucht vanwege zijn verkeersopstoppingen en corrupte verkeerspolitie. De robots vragen niet om steekpenningen en vallen ook niet in slaap tijdens hun werk. (NRC)

PARIJS. Dat ex-president Sarkozy het

afluisteren vergelijkt met „de activiteiten van de Stasi” in de DDR is „onverdraaglijk”. Dat zei opvolger Hollande nadat Sarkozy in Le Figaro zijn hart luchtte over de juridische affaires die volgens hem „heilig principes van onze republiek” schenden. Onder de kop ‘Wat ik de Fransen wil vertellen’ hekelt Sarkozy de jacht. Hij wordt onderzocht in corruptieaffaires en zaken waarin hij misbruik gemaakt

zou hebben van zijn positie. Er werd al vier keer huiszoeking gedaan. Via internet lekten delen uit van gesprekken tussen Sarkozy en zijn advocaat. Daaruit bleek dat de twee een informant hebben die hen op de hoogte stelt van vertrouwelijke ontwikkelingen in de zaak rond misbruik van de bejaarde miljardair Bettencourt om campagnegeld los te weken. Sarkozy’s twee telefoons, één geregistreerd onder valse naam, werden af-

geluisterd tijdens de campagne in 2007. Daaraan zou de Libische leider Gaddafi miljoenen hebben bijgedragen. „Men begint me af te luisteren in september 2013 voor veronderstelde corrupte feiten die gepleegd zouden zijn in 2007!” schrijft Sarkozy. Hij vergelijkt het met de DDR-film Das Leben der Anderen. „Dit gaat niet om gekonkel van een dictator in een wereld die tegenover zijn tegenstanders staat. Dit gaat om Frankrijk.”

ls maandagmiddag in Den Haag alle staatshoofden en regeringsleiders zijn aangeschoven voor de nucleaire top, staat er, zoals dat in het Engels heet, een olifant in de kamer. Niemand zal er over beginnen, zeker niet tijdens het officiële programma. Maar de gedachten van menige president of premier zullen er naar afdwalen, naar de jongste onthulling over de fabelachtige spionageactiviteiten van de Amerikaanse inlichtingendienst NSA. Is het mijn land, waarvan de Amerikanen álle telefoongesprekken opslaan om ze tot een maand later nog te kunnen afspelen? Of gaat dat over het land van mijn buurvrouw? Is Pakistan het doelwit? Of Rusland, China, Duitsland of Nederland? Of is het Somalië, of een ander land dat nu niet in Den Haag is? Het intrigerende nieuws dat The Washington Post dinsdag bracht bevatte namelijk een raadsel. De krant wist op basis van informatie van klokkenluider Edward Snowden te vertellen dat de NSA een programma met de naam Mystic heeft, waarmee alle telefoongesprekken die in een land worden gevoerd opgeslagen kunnen worden. Met weer een ander programma, met de naam Retro, kunnen ze tot een maand later worden teruggeluisterd. In ten minste één land wordt zo’n massale aftapoperatie van alle inwoners ook daadwerkelijk uitgevoerd – maar de naam van dat land hield de Post (en later ook The New York Times) op dringend verzoek van de regering-Obama geheim. Nog maar twee maanden geleden probeerde Obama Amerika en de rest van de wereld gerust te stellen dat we ons over dit soort dingen geen zorgen hoefden te maken. In zijn eerste grote speech over de NSA-affaire zei hij „dat mensen over de hele wereld, van welke nationaliteit dan ook, moeten weten dat Amerika geen gewone mensen bespioneert als ze onze nationale veiligheid niet bedreigen, en dat we rekening houden met hun zorgen over privacy”. De bevolking van zeker één land heeft dus reden om zich bedrogen te voelen. Want met Mystic zuigt de NSA in dat nog onbekende land de telefoongesprekken van iederéén op.

Is het mijn land waarvan de Amerikanen alle telefoongesprekken opslaan, of dat van mijn buurvrouw? Is het Duitsland of China?

H

oe moet je je dat voorstellen? En hoe moet je het je voorstellen zonder meteen te denken aan een 21steeeuwse versie van de Stasi? Het is al duizelingwekkend om te proberen je een beeld te vormen van de telefoongesprekken die op één bepaald moment in een heel land gevoerd worden – laat staan in een hele maand. Het gaat om miljarden gesprekken, waarvan er miljoenen de langdurige opslag in gaan. Zolang er niet naar geluisterd wordt, zegt de NSA, geldt het niet als het verzamelen van informatie, laat staan als spionage. Maar als er wél naar geluisterd wordt, wat voor mensen doen dat dan, en voor hoeveel mensen is dat hun dagelijks werk? Al ruim twee jaar geleden blijkt een Amerikaanse expert, John Villasenor, te hebben aangekondigd dat dit alles eraan zat te komen. In een studie met de huiveringwekkende naam Recording Everything liet hij zien dat de kosten van digitale opslag van informatie zó sterk gedaald zijn, dat inlichtingendiensten met programma’s als Mystic kunnen beschikken over een soort „tijdmachine, om met terugwerkende kracht mensen af te luisteren in de maanden of zelfs jaren voor ze doelwit van opsporing waren”. Dit zal „fundamenteel de dynamiek van protest, opstand en revolutie veranderen”, schreef Villasenor in zijn studie, waarvan de onheilspellende ondertitel luidt ‘Digitale opslag als steunpilaar van autoritaire regimes’. Van de Verenigde Staten weten we nu dat ze dit instrument gebruiken. Als andere landen nog achterlopen, zullen ze deze blijkbaar zeer betaalbare instrumenten snel ook willen hebben – en inzetten. Een ideaal onderwerp voor een internationale top, zou je zeggen. Maar daar denken onze wereldleiders vast anders over.

Juurd Eijsvoogel schrijft iedere vrijdag op deze plaats over internationale kwesties.

COLUMN

16 Opinie

NRCHANDELSBLAD VRIJDAG 21 MAART 2014

17

BRIEVEN Verkiezingen

Terechte uitslag

H. J.A. HOFLAND

H

et conflict tussen Rusland en het Westen raakt in de greep van de escalatie. De partijen reageren op elkaars daden in de overtreffende trap. Die escalatie wordt aan beide kanten mede gevoed door de angst van leidende politici om door het eigen kamp voor lafaard, appeaser, te worden uitgemaakt en de geloofwaardigheid te verliezen. Ze nemen risico’s die in normale tijden onaanvaardbaar zouden zijn, gaan desnoods tot de rand van de oorlog. En dan hoeft er niet veel meer te gebeuren of die grens wordt gepasseerd. Escalatie brengt bovendien de publieke opinie in opwinding, tast de redelijkheid aan en brengt de vrede in gevaar. In veel commentaren wordt gespeculeerd over een herleving van de Koude Oorlog. Ik geloof dat dit een vergissing is. In die worsteling ging het tenslotte om de wereldhegemonie. Daarbij is de Koude Oorlog ook niet denkbaar zonder ideologisch lading. In Oost-Europa heersten de communistische partijen, in West-Europa en zelfs Amerika vormden de communisten een vijfde colonne. Intussen heeft niet alleen het communisme zijn magie verloren. Dat geldt voor alle ideologieën. Misschien is in plaats van het communisme in Rusland het nationalisme teruggekeerd. En dat wordt versterkt door revanchisme dat het gevolg is van de verloren Koude Oorlog. En revanchisme kan ook in de wereldpolitiek een noodlottige bron van energie zijn.

Poetins geheime wapen: onze crisis waaraan we ons juist dachten te ontworstelen

P

oetin speculeert hierop. In zijn toespraken verklaart hij het verlies van de Krim ongedaan te willen maken en te oordelen naar de reacties die hij bij de plaatselijke bevolking wekt, heeft hij het voor de meerderheid bij het rechte eind. Voorzover nu valt te beoordelen, is deze annexatie gelukt – maar nog niet voltooid. De Oekraïense minister van Defensie Tenjoech heeft verzekerd dat zijn strijdkrachten op de Krim blijven. Twee elkaar vijandige legers in hetzelfde beperkte, betwiste gebied. Nu het laatste resultaat van een verder uit de hand lopende escalatie. Die laatste fase is ‘het spastisch drukken op alle knoppen’, zoals Herman Kahn het een halve eeuw geleden in zijn boek On Escalation heeft uitgedrukt. Voor de Westelijke politieke leiders vormen Oekraïne en de Krim een verschrikkelijk dilemma. Poetin en zijn regering hebben een gebied geannexeerd dat tot een andere staat hoorde en nu zijn ze bezig die staat te verzwakken, misschien met het doel die op den duur op te heffen. Dat proces duurt al maanden. Als er geen einde aan komt, of als de annexatie niet wordt teruggedraaid, zal Rusland uit de G8 worden verwijderd. Een aantal Russische vooraanstaande economen en zakenlieden mag niet meer naar het Westen en hun tegoeden zijn bevroren. De secretaris-generaal van de Verenigde Naties gaat naar Moskou. Zonder tegenmaatregelen gaat het niet meer. Maar wat er nu wordt gedaan, is volgens de oppositie in Amerika veel te zwak. De grote vraag voor de komende maanden is, hoe de escalatie verder zal gaan.

T

ot dusver heeft Poetin de problemen met Oekraïne en de Krim als nationale kwesties beschouwd, die binnen de grenzen van de regio moeten worden opgelost, terwijl het Westen er hoe langer hoe meer van uitgaat dat we met mondiale zaken te maken hebben. Maar hoe breng je dit Poetin aan het verstand? Door veel strengere economische maatregelen. Dat zou dan ook het volgende hoofdstuk in de escalatie betekenen, waarin Rusland zich niet onbetuigd zou laten. Tot een winst- en verliesrekening is het in het Westen nog niet gekomen, maar zoals het er nu uitziet wordt het daarvoor de hoogste tijd. En dan heeft Poetin een geheim wapen: onze crisis waaraan we ons juist dachten te ontworstelen. Dan krijgen we bijvoorbeeld geen Russisch gas meer. Een vrije Krim tegenover een voortgezette crisis, is dat een alternatief? Nee, dat zou het resultaat van en onbeheerste escalatie kunnen zijn.

H.J.A. Hofland is journalist en columnist.

ILLUSTRATIE ARCADIO ESQUIVEL

De onbeheerste escalatie

Terrorist kan zo een vuile bom met kernmateriaal maken

Ja, maar kernmachten zijn veel groter gevaar

Op kennisgebied is Nederland een kernmacht. Neem het voortouw op de Nuclear Security Summit, betogen Maarten Gehem en Tim Sweijs.

O

A

ls je begin jaren tachtig zou zijn ingevroren en deze week werd ontdooid, dan zou je zomaar kunnen denken dat er al die tijd niets is veranderd. Russische troepen staan in Oost-Europa aan de grens, Westerse economieën balanceren op de rand van crisis, en wereldleiders spreken over de nucleaire dreiging. Maar schijn bedriegt. Onze welvaart is verdubbeld en het aantal conflicten gehalveerd. Tegelijkertijd steken andere dreigingen de kop op, variërend van klimaatverandering tot cyberaanvallen. En met de aanstaande Nuclear Security Summit (23-26 maart) in Den Haag kunnen we ook nucleair terrorisme aan dat lijstje toevoegen. Maar hoe reëel is de kans dat terroristen nucleair materiaal in handen krijgen? Het schrikbeeld van een nucleaire aanslag komt niet uit de lucht vallen. In de jaren negentig knutselde Aum Shinrikyo, de Japanse sekte later verantwoordelijk voor de mosterdgasaanslag in de metro van Tokyo, aan een nucleaire bom. Na 9/11 staken geruchten de kop op dat Al-Qaeda nucleair materiaal naar de Afghaanse woestijn probeerde te smokkelen. En in voormalige Sovjet-republieken rollen geheime diensten nog steeds bendes op met nucleaire waar op zak. Voor experts was het dan ook niet de vraag óf, maar wanneer de eerste aanslag met nucleaire middelen plaats zou vinden. Een kernbom zou waarschijnlijk te complex zijn. Een geïmproviseerde ‘vuile bom’, waarbij een explosie radiologisch materiaal rondslingert, is echter vrij eenvoudig te maken. Maar ook zo’n aanslag heeft tot op de dag van vandaag niet plaatsgevonden. Analoog aan het sprookje van Iwan en de Wolf, lopen we door alle doemverhalen het gevaar murw te worden voor deze dreiging. Want hoe klein de kans ook mag zijn van een nucleaire aanslag, dit is geen reden om achterover te leunen. Eén nucleair incident kan desastreuze gevolgen hebben. Vraag dat maar aan de voormalige inwoners van Fukushima. Als terroristen een bom met ver-

gelijkbare impact in Den Haag zouden laten afgaan, kan het gros van de Hofstad de koffers pakken. Vooral de Amerikanen zijn bang voor dergelijke scenario’s. Al na de val van de Muur zetten zij grootscheepse samenwerkingsprogramma’s op met de Russen om verdwaald nucleair materiaal op te sporen en te beveiligen. Veel internationale maatregelen volgden, waaronder de UN International Convention for the Suppression of Acts of Nuclear Terrorism in 2005. En toen president Obama aantrad sprak hij in één van zijn eerste speeches de ambitie uit om binnen vier jaar de veiligheid van al het nucleair materiaal te verzekeren. Dat was ook het startschot voor de Nuclear Security Summits, die na Washington DC (2010) en Seoul (2012), komende week in Den Haag plaatsvindt.

I

n Nederland lijkt het nucleair materiaal in de kernreactoren, verrijkingsfaciliteiten, onderzoeksinstellingen en academische ziekenhuizen relatief goed te zijn beveiligd. Verschillende controlerende instanties met overlappende verantwoordelijkheden zien toe op de beveiliging, gefaciliteerd door een hecht netwerk van persoonlijke contacten. Maar dat ook hier werk aan de winkel blijft, bleek deze week uit de brief van drie Amerikaanse nucleaire experts die Nederland op de vingers tikten over vertraagde implementatie van afspraken omtrent gebruik van hoogverrijkt uranium voor medisch materiaal. Dat is echter kinderspel vergeleken met de situatie in andere landen, waar veel nucleair materiaal nog altijd slecht is beveiligd. Beperkt bewustzijn, ontoereikende regelgeving en gebrekkig toezicht zijn hier debet aan. Een recente ranking van nucleaire veiligheid van de NGO Nuclear Threat Initiative laat zien dat dit niet alleen speelt in usual suspects Iran, Pakistan en Noord-Korea, maar ook in landen als India, Israël en Oezbekistan. Het is een cliché, maar daarom niet minder waar: in deze gemondialiseerde wereld is veiligheid een ketting die zo sterk is als haar zwakste schakel.

En in sommige gevallen zijn wij die zwakke schakel zelf. De grootste spil in het web van smokkel van nucleaire kennis en technologie was de Pakistaan A.Q. Khan. Deze leerde jarenlang op de uraniumverrijkingsfaciliteit van Urenco in Almelo hoe je nucleaire centrifuges in elkaar sleutelt - kennis waar later ook (voor zover wij weten tevergeefs) terroristen op aasden. Bovendien vergroten de handelsroutes die Nederland doorkruisen de kwetsbaarheid voor een terroristische aanval – hier én elders.

D

e Summit van volgende week is ook belangrijk omdat het een van de weinige nucleaire dossiers is waarop Nederland een rol van betekenis kan spelen. In discussies over ontwapening en non-proliferatie houden de kernmogendheden, Rusland en de VS voorop, de touwtjes stevig in handen. Nederland, als klein land met een civiele nucleaire energiesector, kan hier juist wel het voortouw nemen. Zoals dreigingen komen en gaan, heeft ook de beleving van hun urgentie een beperkte halfwaardetijd. De laatste top vindt waarschijnlijk plaats in Washington DC in 2016. De Summit in Den Haag moet dus over meer gaan dan alleen het dichten van de belangrijkste gaten in de beveiliging. Het zal ook de weg moeten bereiden voor het inpassen van nuclear security governance in bestaande internationale regimes. Hier kan en moet Nederland haar pijlen op richten, zodat wij, anders dan Iwan, deze wolf temmen voordat onze aandacht wordt opgeslokt door een volgende dreiging.

Maarten Gehem en Tim Sweijs zijn onderzoekers aan het Den Haag Centrum voor Strategische Studies.

Regeringen hebben 20.000 kernkoppen, genoeg om de aarde meerdere keren op te blazen. Zij, niet terroristen, vormen het echte gevaar, aldus Achin Vanaik.

Nucleaire Top Den Haag

69 Jaar na Hiroshima en Nagasaki weigeren de Verenigde Staten nog steeds sorry te zeggen voor de grootste terreuracties uit de menselijke geschiedenis

p de eerste nucleaire top in Washington, vier jaar geleden, pakte president Obama onder applaus van de deelnemende leiders welsprekend uit over de gevaren van nucleair terrorisme. Wat is er sindsdien gebeurd? Terwijl er van geen enkele terreurgroep een noemenswaardige kerndreiging uitging, liep het vaart met atoombewapening. Sinds 2010 hebben India en Pakistan hun atoomarsenalen uitgebreid. De VS zelf zijn bezig met de opwaardering van hun voorraad kernwapens en werken aan een nucleair verdedigingssysteem tegen ballistische raketten. Eén ding is duidelijk: het gepraat over de verkeerde – dat wil zeggen terroristische – handen waarin kernwapens kunnen vallen, heeft doeltreffend de aandacht afgeleid van de echt belangrijke boosdoeners: de kernwapenlanden die de mondiale nucleaire janboel om te beginnen hebben hebben veroorzaakt. We mogen niet vergeten dat vooral de VS een zeer slechte staat van dienst hebben als het om pogingen tot nucleaire chantage gaat en dat Amerika nog altijd de enige staat of groepering is die kernwapens heeft gebruikt. En ook 69 jaar na Hiroshima en Nagasaki weigert het nog steeds zich te verontschuldigen voor de twee grootste afzonderlijke terreuracties uit de geschiedenis van de mens. De overtuiging dat terrorisme door andere partijen dan landen het voornaamste nucleaire probleem van onze tijd is, wordt niet gestaafd door de geschiedenis. Het ‘terrorisme van de sterken’, oftewel van landen, heeft altijd tot een veel groter aantal slachtoffers geleid dan het ‘terrorisme van de zwakken’ – anderen dan staten. Hieruit blijkt een fundamentele ongelijkheid in de oorlog tussen deze twee soorten partijen. Andere partijen dan staten willen en kunnen het vijandelijke land niet militair vernietigen. In plaats daarvan proberen ze de politieke wilskracht te ondermijnen en de staat zodanig te provoceren dat hun eigen sociale draagvlak niet helemaal wordt vernietigd. Een veel voorkomende uiting van niet-staatsterrorisme zijn zelfmoordaanslagen, die in de eerste plaats niet zozeer een uiting zijn van de vastberadenheid om te doden als wel om te sterven, omdat de enige zekerheid is dat iemand zal omkomen, terwijl het niet zeker is hoeveel anderen er zullen omkomen. Landen plegen geen zelfmoordaanslagen. Andere partijen dan staten hebben kortom een ingebouwde proportionaliteit in de verhouding tussen de gebruikte militaire middelen en

de nagestreefde politieke doeleinden. Het omgekeerde gaat niet op. Staten kunnen geloven – en doen dat ook vaak – dat ze de ‘terroristische’ dreiging met uitsluitend militaire middelen kunnen uitschakelen en daarom is het geweld dat ze plegen vaak zoveel groter. Na 9/11 verklaarde president Bush de aanslagen niet onmiddellijk tot ‘misdaad tegen de menselijkheid’, want dan kun je alleen achter de misdadigers aan. In plaats daarvan verkondigde hij ‘een wereldoorlog tegen de terreur’, waarmee de VS voortaan overal elke willekeurige militaire actie konden ondernemen die ze nodig achtten om die zelfbenoemde oorlog te ‘winnen’. Het aantal burgerslachtoffers in Irak, ook gemaakt in naam van de strijd tegen de terreur, loopt op zijn minst in de tienduizenden. Gelet op de relatie van actie en reactie tussen de twee soorten terrorisme – van staten en niet-staten – moeten beide worden bestreden en veroordeeld. Het enige overgebleven argument voor de onverstandige gerichtheid op het terrorisme van andere partijen dan staten is dat deze groeperingen in vergelijking met staten ‘irrationeel’ of ‘fanatiek’ zouden zijn. Maar de geschiedenis leert ook dat de meest extreme en ongehoorde misdaden allemaal door staten zijn gepleegd. Dat landen over meer middelen beschikken om zulke daden in grootse bewoordingen te rechtvaardigen, bijvoorbeeld met het oog op de ‘nationale veiligheid’ of de ‘bevordering van de democratie op de wereld’, verandert niets aan het verhaal voor mensen wier leven en gezin door gewelddaden worden verwoest. Er zijn nog zo’n 20.000 kernkoppen, genoeg om de wereld vele malen op te blazen. Ondanks het einde van de Koude Oorlog beschikken sindsdien meer landen over kernwapens. Dit zou een waarschuwingssignaal voor de toekomst moeten zijn. Maar de top van deze maand kijkt de verkeerde kant op. In plaats van zich te richten op nucleair terrorisme van niet-staten, zouden de huidige kernmachten er beter aan doen om de aandacht op zichzelf te richten en te onderzoeken hoe we zo snel mogelijk tot mondiale nucleaire ontwapening kunnen komen – voor onze eigen collectieve veiligheid en voor die van de toekomstige generaties.

De VVD: te weinig rechts. De PvdA: te weinig links. Het CDA: te weinig bestuurlijk. Te(recht) weinig stemmen. Frank Noë Zutphen

Rutte voor nepotisme Op de dag van de gemeenteraadsverkiezingen adviseerde premier Rutte om niet op een lokale, maar op een landelijke partij te stemmen. De oproep is opportunistisch, slecht gefundeerd en hoogst ongepast. Volgens hem is het van belang dat gemeentebestuurders contacten hebben in de provincie en op landelijk niveau. „Anders krijg je die weg, die extra politieagenten niet. Al dat soort zaken vragen contacten op alle niveaus”, zei hij in RTL Boulevard. Maar lokale partijen kunnen ook wethouders benoemen met goede contacten. Of is de premier van mening dat alleen partijgenoten op verschillende niveaus iets voor elkaar willen doen? Of is zijn uitspraak een dreigement: je kunt lokaal maar beter VVD stemmen, want als premier ga ik alleen VVD-wethouders iets gunnen? Het venijn van de uitspraak zit echter nog in een andere hoek. Natuurlijk weten we allemaal dat contacten en netwerken nuttig zijn, maar in die contacten staan inhoudelijke overwegingen toch centraal. De premier wekt de indruk dat het kennen van een partijgenoot hogerop in de boom doorslaggevend of zelfs voorwaardelijk is. Als het zo zou werken, is het schokkend dat onze premier dat accepteert, zelfs promoot! Florian Bekkers, Statenlid in de provincie Utrecht voor GroenLinks

Rusland

Fascisten in Oekraïne Poetin waarschuwt sinds het begin van de protesten voor fascisten en extremisten in Oekraïne. Door Westerse media en politici wordt deze retoriek veelal afgedaan als

een ongeloofwaardige legitimatie voor zijn acties. Poetin heeft echter gelijk. Sinds het begin van de opstanden zijn extremisten steeds meer de boventoon gaan voeren. Specifiek gaat het om twee groeperingen; de politieke partij Svoboda en de paramilitaire Pravy Sektor. Beide worden beschouwd als extreem-rechts en neo-fascistisch. Het Europees Parlement nam op 13 december 2012 een resolutie aan waarin het Svoboda en zijn leider Oleh Tyagnibok karakteriseerde als racistisch, antisemitisch en xenofoob. Pravy Sektor is een paramilitaire knokploeg van nationalistische groeperingen geleid door Dmytro Yarosh. Wie even zoekt op het internet komt verontrustende video’s tegen van de beweging die oproepen tot agressie tegen buitenlanders. Samen met Svoboda vormden zij de harde kern tijdens de protesten en wonnen hierdoor veel steun onder de Yanukovych-minnende bevolking en onder Westerse politici. Toen de interimregering gevormd moest worden, wist hierdoor Svoboda zijn politieke macht te vergroten. Svoboda beheert nu meerdere overheidsinstellingen en levert de secretaris van de Veiligheidsraad en de Nationale Defensie Commissie met controle over het leger. Pravyi Sector houdt in vele steden nog steeds (overheids)gebouwen bezet. Het Westen houdt desondanks star de oogkleppen op omwille van een bondgenoot en verloochent daarmee zijn democratische principes door de steun aan deze xenofobe groeperingen. Bart van Lidth de Jeude Amsterdam

Correcties en aanvullingen

Kunstrestitutie Rijks moet werken restitueren (18 maart, pag. C7) is onjuist. Niet het Rijksmuseum maar het Amsterdam Museum en Centraal Museum in Utrecht moeten een schilderij teruggeven aan de gerechtigde tot de nalatenschap van Sam Bernhard Levie (1887- 1943). De werken zijn het bezit van het Rijk, niet het Rijks.

Advertentie

Geldig op 21 maart 2014

6 0% ko rting

Powerbank

Laadt uw mobiel overal razendsnel op! Nu met gratis kabels voor: iPhone 4, iPhone 5 en Nokia en Samsung Zakformaat: overal makkelijk mee naartoe te nemen Verkrijgbaar in de kleuren: zwart, wit, groen, roze, geel en blauw Batterij capaciteit 2200 mAh

24,95 Alleen vandaag

Achin Vanaik is em. prof. en onderzoeker aan het Transnational Institute. Hij won een vredesprijs voor studies naar kernontmanteling.

9,95

Bestel nu op: www.onedayonly.nl

18 Wetenschap

NRCHANDELSBLAD VRIJDAG 21 MAART 2014

Nieuwe test dikkedarmkanker AMSTERDAM. Het opsporen van dikkedarmkanker, sinds begin dit

jaar in Nederland ingevoerd voor 55- tot 76-jarigen, kan beter. Dat bevolkingsonderzoek begint nu met een test op bloed in de ontlasting. De in Nederland gebruikte poeptest detecteert ongeveer 70 procent van de darmkanker. Een uitgebreide, nog experimentele test detecteert daarnaast ook vier specifieke stukjes DNA die kenmerkend zijn voor kanker. Die DNA-test spoorde 92 procent van de darmkanker op bij bijna 10.000 proefpersonen, staat in een artikel in The New England Journal of Medicine (19 maart). Deze 10.000 mensen lieten zich ieder op drie manieren testen: met de poeptest zoals die ook in Nederland wordt gebruikt (nu werd 74 procent van de kankers gevonden), met de DNA-test en met coloscopie. Bij coloscopie bekijkt een arts de dikke darm met een cameraatje. Aangenomen wordt dat met coloscopie alle darmkanker wordt gevonden. In werkelijkheid wordt een paar procent gemist. (NRC)

AMSTERDAM. Ten minste de

helft van alle doodgeboren of vlak na de geboorte gestorven baby’s is geschikt als orgaandonor. Dat schrijven Britse artsen onder leiding van Joe Brierley deze week in het blad Archives of Disease in Childhood. Ze onderzochten de lichamen van 84 kinderen die waren overleden tussen de 37ste week van de zwangerschap en 2 maanden na de geboorte. In het Verenigd Koninkrijk worden zulk jonge orgaandonors niet gebruikt, in Nederland heel zelden. De Britse artsen wijzen erop dat baby-organen in sommige gevallen ook volwassenen op een orgaanwachtlijst kunnen helpen. (NRC)

BIOLOGIE

Nanobuisjes maken bladgroen efficiënter AMSTERDAM. Koolstof nano-

buisjes verhogen de efficiëntie waarmee spinazieplantjes de energie uit zonlicht oogsten.

Biotechnologen van het Amerikaanse Massachusetts Institute of Technology publiceerden hun experimenten in Nature Materials (16 maart). De buisjes absorberen veel infrarood licht. De onderzoekers denken aan een toekomst waarin chemisch opgevoerd bladgroen in synthetische materialen wordt toegepast. Critici vragen zich echter af of nanobuisjes op de lange termijn wel veilig zijn. (NRC)

VEROUDERING

Grotere hersenkrimp oudere bij diabetes AMSTERDAM. Mensen die tus-

sen hun 40ste en 64ste suikerziekte of hoge bloeddruk kregen bleken op hun 80ste gemiddeld een 2,9 procent kleiner hersenvolume te hebben dan gezonde leeftijdsgenoten. Het risico op geheugenproblemen was verdubbeld. Met name de hippocampus was kleiner, met wel 4 procent verschil tussen beide groepen. Dat schreven Amerikaanse artsen van de Mayo Clinic in Minneapolis deze week in het blad Neurolog y. (NRC)

Inter view Jan Staman

Wordt de wetenschap echt in die mate misbruikt door bedrijfsleven en politiek? „Ja, wat denk jij? Er zijn een heleboel ontwikkelingen waar het goed gaat, waar we niet wakker van liggen. Aanpassingen aan een rivier, halfvolle melk. We ontvangen het in genade. Maar op het moment dat je wetenschap gaat inzetten bij projecten die radicaal van aard zijn, die grote veranderingen met zich mee kunnen brengen voor iemands leefomgeving, of die raken aan normen en waarden, dan kun je gedonder krijgen. Als burgers dan het gevoel krijgen: ze nemen ons niet serieus, ze nemen ons te pakken, dan gaan de hakken in het zand.”

Door onze redacteur Marcel aan de Brugh

De tijgerpython blijkt doelbewust te kunnen migreren en kan in theorie dus ook snel nieuw gebied koloniseren.

Verrassing: ook pythons hebben richtinggevoel Biologie Dankzij hun navigatiekunst komen pythons weer thuis. Door Nienke Beintema AMSTERDAM. Tijgerpythons verstaan

hetzelfde kunstje als postduiven: ze vinden de weg terug naar huis als ze over grote afstanden worden verplaatst. Dat was bij slangen nog nooit eerder aangetoond. Eerdere studies hadden juist laten zien dat slangen nauwelijks richtingsgevoel hebben. Een Amerikaans artikel in Biology Letters (19 maart) bewijst het tegendeel – hoewel de pythons niet zo precies zijn als postduiven, en zeker niet zo snel. De onderzoekers vingen twaalf tijgerpythons in het moerasgebied de Everglades in Florida. Ze voorzagen deze wurgslangen, die gemiddeld ruim drie meter lang waren, van inwendige radiozendertjes. Zes dieren

zetten ze terug op dezelfde plek waar ze ze hadden gevangen, en de andere zes lieten ze 21 tot 36 kilometer verderop los, in verschillende richtingen. Drie van deze pythons keerden terug tot minder dan een kilometer van hun oorspronkelijke vangstplek; daar deden ze gemiddeld zeven maanden over. Twee benaderden hun ‘thuis’ tot op vijf kilometer, in grofweg hetzelfde tijdsbestek, en de laatste slang bleef na drie maanden steken op tien kilometer van huis. De zes controlepythons kropen in diezelfde tijd drie keer minder snel, drie keer minder ver en in willekeurige richtingen – waarbij ze zich netto nauwelijks verplaatsten. De resultaten laten zien dat pythons weten waar ze zich bevinden ten opzichte van hun doel en dat ze ook de

juiste richting kunnen aanhouden om dat doel te bereiken. Wat de slangen precies als kompas gebruiken is nog niet bekend; wellicht gebruiken ze geuren, aardmagnetisme, sterren of de polarisatie van het zonlicht. De navigatiekunst van de pythons is volgens de onderzoekers vooral interessant in de context van hun uitheemse status. Tijgerpythons komen oorspronkelijk uit Zuidoost-Azië. In de Everglades voelden ontsnapte en losgelaten dieren zich snel thuis. Inmiddels komen ze er bij tienduizenden voor en bedreigen ze lokale dierpopulaties. Dat ze doelbewust kunnen migreren en daarbij ook hun snelheid flink opvoeren, betekent volgens de onderzoekers dat ze snel nieuwe gebieden kunnen koloniseren.

Advertentie

/zakelijk € 125, - korting voor NRC-lezers

tragen als dat nodig is.”

Als de wetenschap scheidsrechter moet spelen, komt er altijd gedonder. Jan Staman onderzoekt de relatie tussen wetenschap en politiek.

FOTO THINKSTOCK

DOODGEBOREN

Ook baby’s kunnen orgaandonor zijn

19

Wetenschap hangt in een strop

DNA-TEST

Helder denken Driedaagse denktraining voor professionals Betere beslissingen nemen? Sneller argumenteren? Anderen overtuigen van uw denkwerk? Deze voor elke professional essentiële vaardigheden leert u tijdens de intensieve driedaagse denktraining van De Argumentenfabriek Denkacademie. Op dag 1 leert u concreet en helder formuleren en uw denken te structureren met de Argumentenkaart. Op dag 2 leert u denkfouten herkennen en hoe deze te voorkomen. Tijdens dag 3 past u het geleerde denkgereedschap toe om collega’s te overtuigen van het resultaat van uw denkwerk. Dankzij praktijkgerichte oefeningen, uitdagend huiswerk en de inspirerende begeleiding van de toptrainers van de Denkacademie vergroot u uw denkkracht en bent u voortaan een nog autonomer, creatiever en productiever collega. De beschikbaarheid voor deze training is beperkt, dus vol is vol. Voor vragen over deze training neemt u contact op met de Denkacademie: 020 589 5689 of [email protected] Praktische informatie Startdata: 4 april, 11 april en 25 april, van 9.00 tot 16.30 uur NRC Prijs: € 1.875,- incl. BTW ( i.p.v. € 2.000,-) Locatie: De Denkacademie, Amsterdam

Voor meer informatie en om u in te schrijven gaat u naar www.nrcacademie.nl

nrcacademie

DEN HAAG. Twintig jaar ambtenarij hebben van Jan Staman geen grijze muis gemaakt. Deze stevig gebouwde Twentenaar, die tussen 1982 en 2002 op het ministerie van Landbouw werkte, draagt deze maandagnamiddag een glimmend, antraciet blauw pak met dunne witte strepen. Hij lacht vaak. En conflicten noemt hij „een feestje”. Dat moet ook wel, want conflicten ziet hij veel, als directeur van het Rathenau Instituut. Dat onafhankelijke instituut, gelieerd aan de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, houdt zich bezig met de rol van wetenschap en technologie in de samenleving. Neem bijvoorbeeld het rapport dat het instituut komende maandag uitbrengt, Wetenschap als strijdtoneel. Dat staat vol conflicten. Het gaat over de maatschappelijke ophef die kan ontstaan als politiek en wetenschap de problemen en zorgen van burgers negeren. Het rapport behandelt zes casussen, stuk voor stuk lastige maatschappelijke kwesties. Onder meer de winning van schaliegas, het vaccineren van twaalfjarige meisjes tegen baarmoederhalskanker, het plaatsen van zendmasten voor mobiele telefonie. „Bij al die gevallen kwam er gedonder”, zegt Staman glunderend in de sociëteit van perscentrum Nieuwspoort in Den Haag.

Zoals minister Kamp van Economische Zaken in eerste instantie ontkende dat de aardbevingen in Groningen tot waardedaling van huizen leidt. „Hoe kun je ’t zeggen?” Hoe moet het dan wel? „In de periode dat ik op Landbouw werkte speelden allerlei problemen met dierenwelzijn. Mond- en klauwzeer, varkensgriep. Dierenbescherming volgde transporten naar Genua en filmde hoe daar de koeien levend aan haken werden gejast. We kregen soms 14.000 brieven per week van boze burgers. Toen hebben we overleg opgezet tussen allerlei partijen. Dierenbescherming, onderzoekers, overheid, bedrijfsleven. We begonnen van voren af aan, gezamenlijk. Wat is het probleem, wat voor soort agenda hebben we nodig, wat zou je aan regelgeving kunnen doen, wie gaat het financieren, kunnen we samenwerken? Het was niet eenvoudig. Maar uiteindelijk is er veel op de schop gegaan. Bij de kistkalveren, bij de pluimveehouderijen. „Sommige ministeries hebben inmiddels wel door hoe ze zo’n breed overleg moeten opzetten. Volksgezondheid werkt veel met patiëntenorganisaties. Maar een ministerie als Economische Zaken heeft er nog steeds niet veel kaas van gegeten.”

Wat hebben de omstreden kwesties gemeen? Staman: „Dat de politiek een doel heeft, en vervolgens wetenschappers inzet om argumenten te leveren waarmee de beoogde aanpak onderbouwd kan worden. Bijvoorbeeld: schaliegas is veilig om te winnen. Of: die zendmasten kunnen geen kwaad. Verdere zorgen van burgers nemen ze niet serieus en worden van tafel geveegd.” En dat werkt niet? „Politici en beleidsmakers maakten in deze gevallen de fout dat ze wetenschappers in de rol van scheidsrechter hebben gemanoeuvreerd. En dan zeggen die politici: ‘met dit onderzoek hebben we de waarheid, nu moeten we toch wel klaar zijn’. Ze zien niet hoe hardleers ze zijn. Dit zijn stuk voor stuk lastige maatschappelijke kwesties waar veel tegelijk speelt. Ethisch, sociaal, wettelijk. Je mag nooit verwachten dat de wetenschap scheidsrechter kan spelen in zo’n waardepolitiek gekleurd conflict. Je vindt voor elk standpunt wel wetenschappers. Die zendmasten voor mobiele telefonie zijn helemaal niet zo veilig! Ondergrondse CO2-opslag leidt wel degelijk tot aardbevingen. Zo kom je in een loopgravenoorlog, en boek je geen enkele vooruitgang.” Toch komt het nog steeds voor dat politici maar één risico laten uitzoeken. „En de rest bagatelliseren. Ja. Zoals bij schaliegas. Dat kan echt wel veilig gewonnen worden hoor, zeggen ze. Onderzoek wijst het uit. Gevaar voor het milieu? Welnee! Daling van de huizenprijzen? Valt allemaal wel mee. En dat alles onder het motto: wij zijn

FOTO DAVID VAN DAM

WETENSCHAP KORT

Jan Staman: „Meestal zegt het contract: wij, ministeries, doen de woordvoering, en jij, wetenschapper, zwijgt.” Amerika niet. Haha! Alleen dat al. Over het algemeen zijn ze daar veel strenger dan hier. „Wij schrijven in ons rapport dat zo’n opstelling écht niet meer werkt. Politici zullen moeten veranderen. Je moet bij dit soort lastige kwesties maatschappelijke partijen vroeg betrekken, en serieus nemen. Politici moeten ook inzien dat gevoelige publieke kwesties niet te versmallen zijn tot een wetenschappelijk vraagstuk. De wetenschap kan hier geen definitieve antwoorden geven.” En wetenschappers? „Die moeten weten waar ze aan be-

CV

Dierenarts en jurist Jan Staman (64) is geboren in Almelo en opgegroeid in het nabijgelegen Nijverdal. Hij studeerde diergeneeskunde en recht aan de Universiteit Utrecht. Daar werkte hij zeven jaar bij de Faculteit Diergeneeskunde. Vervolgens ging hij naar het ministerie van Landbouw, waar hij twintig jaar bleef. Sinds 2002 is hij directeur van het Rathenau Instituut. Hij is gescheiden en heeft twee zoons, 25 en 27 jaar oud.

ginnen als ze met politici in zee gaan. Meestal tekenen ze een contract dat zegt: wij, ministeries, doen de woordvoering, en jij, wetenschapper, zwijgt. Je hangt je zo in een strop. Dat is naïef en dat hoeft niet.” Wat kan een wetenschapper doen? „We geven overal ter wereld trainingen en leren wetenschappers wat er gebeurt als je de wereld van het openbaar bestuur of van een bedrijf binnen wandelt. Het is een wereld die je gaat gebruiken. Die dus de gunstige resultaten uit je onderzoek pikt, die je waarschuwingen negeert, die je rapport juist inzet om een proces te ver-

Wat deed u voordat u bij het ministerie van Landbouw begon? „Ik heb diergeneeskunde en rechten gestudeerd. Ik heb jarenlang aan de Universiteit Utrecht op de kliniek gewerkt. Met kleine huisdieren. Patiëntenzorg. Ik deed vooral inwendige ziekten. En hoofdzakelijk bij honden en katten. Ik heb veel geopereerd, maar dat was niet mijn favoriete bezigheid. Je staat in een werkplaats, aan een tafel, een hele ochtend. Ik vond de poli geweldig. Klinisch onderzoek doen. Proberen vast te stellen bij een hond, wat heb je nou eigenlijk? En het gaat om ziekten die ook bij mensen voorkomen. Je referentie zijn muizen, ratten, katten, konijnen, en mensen. Zo keek je ernaar.” En u houdt van het conflict. „Dat is misschien de jurist in mij. Mensen komen bij een jurist als er een conflict is. Daar geniet ie van, daar leeft ie van. Het zijn onderhandelaars. Het vereist ook veel vakbekwaamheid, en mensenkennis. Je moet uitzoeken wat een begaanbare weg is.” Maandagavond 24 maart vindt in museum NEMO in Amsterdam het tweede van drie publieksdebatten plaats over vertrouwen in de wetenschap. Het Rathenau Instituut organiseert ze, samen met het ministerie van Onderwijs.

20 Achterpagina

NRCHANDELSBLAD VRIJDAG 21 MAART 2014

Verrast X&Y

I

n De Wereld Draait Door vertelde Sywert van Lienden gisteravond weer eens het sprookje van prins Pim. Dat is het sprookje van de o zo verdraagzame prins die het land wakker kuste uit zijn multiculturele droom. Van Lienden had er een toepasselijk filmfragment bij uitgezocht. Maar omdat Fortuyn een nogal hybride figuur was, kan er ook gemakkelijk een filmpje met tegengestelde strekking worden gevonden. Dat gebeurt alleen weinig omdat het sprookje van Pim zo’n sprookjesachtige betovering heeft, ook al is het einde ellendig. Toch moet ik het nu maar weer even wreed verstoren met zo’n andersoortig fragment. In 2002 moest Fortuyn zich verweren tegenover het bestuur van Leefbaar Nederland, dat vond dat hij in een interview te ver was gegaan. Hij schreeuwde toen: „Het is vijf voor twaalf, niet in Nederland, maar in Europa. En wilt u dat? Ik sta voor dit land dat in vijf, zes eeuwen is opgebouwd. We hebben godverdomme gewoon hier een vijfde colonne, laat ik nu maar alles zeggen, die het land naar de verdommenis wil brengen.” Waarna hij uithaalde naar rovende Marokkaanse en Turkse jongens. De vijfde colonne – daar hebben we vroeger in Nederland de NSB en de hier wonende Duitsers mee aangeduid. Theo van Gogh, bevriend met Fortuyn, schermde er ook steeds mee; hij noemde Job Cohen ‘vooral een NSB’er van nature’ die het steeds opnam voor ‘de vijfde colonne van de geitenneukers’. Ik haal deze oude citaten uit de sloot van de vergetelheid, omdat ik me nogal verbaas over de plotselinge verontwaardiging over de laatste faux pas van Wilders. Van Fortuyn naar Wilders loopt een rode lijn van voortdurende stigmatisering van hele bevolkingsgroepen. Te veel invloedrijke mensen hebben op die lijn meegehuppeld, niet zozeer uit overtuiging als wel uit opportunisme en lafheid. Nu komt zelfs onze premier achteraf tot de ontdekking dat de smaak in zijn mond vies is geweest. Waarom niet eerder zijn tanden gepoetst? Waar waren al die critici toen Wilders de grenzen opzocht waar hij nu overheen is gestapt? Pechtold heeft er al terecht op gewezen dat PvdA, CDA en VVD, als het om Wilders gaat, zeven jaar niets hebben gedaan. Alleen al om die reden is het succes van D66 hem gegund. Er zijn de afgelopen jaren ook heel wat vertegenwoordigers van de intelligentsia geweest, die het lelijk hebben laten afweten. Velen hielden zich afzijdig, en na elke misstap van Wilders was er wel een of andere hoogleraar te vinden, die op de opiniepagina’s wilde uitleggen dat het allemaal reuze meeviel en dat Geert de problemen dan toch maar mooi ‘benoemde’. Zo raasde Wilders al op 17 september 2008 in de Tweede Kamer: „Wij raken Nederland kwijt, kwijt aan de massa-immigratie, kwijt aan een instroom die niet meer te controleren valt, kwijt aan een cultuur van achterlijkheid en geweld, kwijt aan het Marokkaanse tuig (…)”. Er was een ‘islamitische intifada’ gaande en het leger moest onze steden en dorpen ‘opruimen en schoner maken’. Ja, toen al wilde Wilders het graag even voor ons ‘regelen’. Het was ondubbelzinnige, rechts-extremistische taal, maar wie daarop wees was ‘politiek correct’. Later gingen VVD en CDA welgemoed in zee met de haatzaaier uit Venlo. Tijdens een verkiezingscampagne verklaarde Rutte doodgemoedereerd dat de VVD dichter bij de PVV stond dan bij de PvdA. Rutte kwam ermee aan de macht.

Schrijfster Franca Treur werkte de afgelopen jaren aan een dikke pil, getiteld ‘De woongroep’, maar ze houdt ook van schrappen. Resultaat: de reeks ultrakorte verhalen ‘X & Y’.

R

oderick gaat trouwen en Simon organiseert het vrijgezellenfeest. Hij verrast Roderick met een paar dagen Moskou met vier vrienden. In Moskou is alles mogelijk, als je maar betaalt, en betalen is iets wat ze telkens zo royaal doen dat ze zich volgens Roderick in de kijker dreigen te spelen. Hij heeft in een casino dezelfde mannen met zwarte jassen gezien als een dag eerder in een kroeg. De vriendengroep besluit naar een kuuroord te rijden net buiten de stad. Al snel blijkt dat ze worden gevolgd, en inderdaad worden ze een half uur later van de weg afgereden. Vier mannen met kalasjnikovs en zwarte jassen dwingen de jongens uit te stappen en op hun buik in de berm te gaan liggen. Ze voelen de loop van de kalasjnikovs in hun nek. Bij Roderick en Simon worden de handen op de rug gebonden. Ze krijgen een prop in de mond met brede tape eroverheen. De twee worden in de kofferbak gesmeten, de anderen mogen gaan. Terwijl ze rijden, plast Simon in zijn broek, Roderick poept.

ILLUSTRATIE OLIVIA ETTEMA

Een rode lijn

In een kelder worden ze bespuugd en met de kalasjnikovs geslagen. Ze moeten de mailadressen van hun ouders geven en er worden foto’s gemaakt; voor de volgende dag moet er anderhalf miljoen dollar op tafel liggen. Hun monden blijven stevig dichtgetapet. Simon had voor Roderick de ervaring van een ontvoering een maand geleden via internet besteld. Om Roderick eruit te kunnen pikken, had hij hem omschreven als de jongen met de krullen. Zelf

was hij niet meer aan een kappersbezoek toegekomen. Als zijn haar wat langer werd, kwam er een beetje slag in. Er was op de site een keuze geweest tussen een milde en een zware variant, de zware versie was het duurst. Simon mag Roderick graag en had de duurste optie gekozen om Roderick op de meest bijzondere wijze te verrassen. Simon is zelf ook verrast over het aantal weken dat hij na thuiskomst al niet meer naar zijn werk is geweest.

[email protected]

Stemmen Gemeenteraadsverkiezingen. Mijn zesjarige dochter wil graag mee naar het stembureau. Ik maak van de gelegenheid gebruik haar wat pedagogisch verantwoorde uitleg te geven over stemlijsten, kandidaten en het gebruik van het rode potlood. Ze knikt instemmend als ik zeg dat ik uit principe altijd op een vrouw stem. Als we weer buiten staan, zegt ze: „Die mevrouw op wie we gestemd hebben, met welk liedje doet ze eigenlijk mee?” Femke Aukema U kunt zelf een ikje inzenden via nrc.nl/ik.

FRITS ABRAHAMS

DE SCHEIDS

Klopjacht tussen de koeien Door Menno Fernandes

M

ijn vader staat mij vandaag weer te bewonderen. Ik heb hem verteld dat ik de laatste tijd een veel betere scheids ben geworden en dat wil hij graag met eigen ogen zien. Het is een gezapig, doelpuntloos duel. Tot nu toe ben ik nauwelijks op een fout te betrappen en de drie gele kaarten die ik het afgelopen uur uitdeelde, werden dan ook zonder al te veel protest in ontvangst genomen. Papa kan tevreden zijn. De bal rolt, de zon schijnt en de supporters langs de lijn lijken het net als

de meeste spelers op het veld allemaal wel best te vinden. Na de wedstrijd staat er een lokale volkszanger op het programma en of het eerste elftal dan gewonnen of verloren heeft, doet er blijkbaar niet zo toe. Het bier zal hoe dan ook wel smaken, de sfeer zal vast en zeker prima zijn. Twee tegenstanders staan nogal dicht bij elkaar. Terwijl de bal over hen heen zeilt, zie ik het vanuit een ooghoek gebeuren. De ene speler slaat zomaar ineens met zijn vuist op het hoofd van de andere speler. De getroffene valt op de grond en zijn belager begint als een wildeman op

hem in te trappen. Ik blaas twee, drie keer keihard op mijn fluit, trek de rode kaart uit mijn kontzak en spurt erop af. Maar ik ben niet de enige die zich ermee bemoeit. De meeste teamgenoten van het slachtoffer sprinten naar de plotseling ontspoorde speler die op zijn beurt het dreigende gevaar ziet aankomen en op de vlucht slaat. Met de rode kaart nog altijd in de hand ben ik getuige van een ware klopjacht. Eén doodsbange man voorop, een stuk of tien furieuze woestelingen achter hem aan. Ik kijk met open mond toe hoe de opgejaagde over een reclamebord

springt, precies daar waar mijn vader staat. Een tweede sprong brengt hem over het slootje erachter en op het weiland ernaast. Hij rent dwars door een onverstoorbaar grazende kudde koeien, zijn achtervolgers springen achter hem aan. Dan zie ik hoe mijn vader ondanks zijn pensioengerechtigde leeftijd ingrijpt. Zonder aarzelen pakt hij een van die bezetenen vast en probeert hem tegen te houden. Na een paar minuten is het spektakel voorbij. De betrokkenen zijn enigszins gekalmeerd en voor het eerst in mijn carrière staak ik een wedstrijd. Het uitteam kan onder begeleiding

het sportcomplex verlaten, de beloofde artiest mag vanuit de kantine zijn vrolijke meezingers ten gehore brengen. Wanneer ik bij thuiskomst het avontuur vertel, vraagt mijn vriendin hoe ik me voelde, of ik bang was. Ik schud mijn hoofd. Al die agressie ging vandaag nou eens een keertje niet om de scheids, dus er was geen enkele reden tot angst. Het enige wat ik voelde was trots. „Trots?”, vraagt mijn vriendin verbaasd. Ik knik, het is die vader van mij. Voor even was hij weer de stoerste en sterkste papa van de wereld.

Juich niet te vroeg als de huizenprijzen zich dit jaar echt gaan herstellen Maarten Schinkel Pagina E2

Voetbal Ronaldinho is nu een karikatuur E11 Vrijdag 21 maart 2014

Transparante tonijn Vis in blik en diepvriesvis is steeds vaker duurzaam gevangen. Dat is ook onvermijdelijk voor de toekomst van de sector. Pagina E6-7

INGENIEURSBUREAU

AANDELEN

HANDEL

Stevig verlies voor HaskoningDHV

KPN heft bescherming tegen vijandige overnames op

Wereldbank prijst Nederlandse logistiek

AMSTERDAM. Ingenieursbureau HaskoningDHV heeft vorig jaar een nettoverlies van 3,4 miljoen euro geleden. Dat maakte het bedrijf gisteren bij de presentatie van de jaarcijfers bekend. Het niet aantrekken van de Europese markt is volgens Haskoning de belangrijkste reden voor het verlies. De omzet daalde met 4,9 procent tot 667 miljoen euro. Toch is het bedrijf optimistisch. Het spreekt van een „gezonde balans” en goede vooruitzichten voor 2014. Haskoning fuseerde in 2012 met concurrrent DHV. Er werken bij elkaar 7.000 mensen. (NRC)

AMSTERDAM. Het verdedigingsmechanisme dat telecombedrijf KPN vorig jaar opwierp om een vijandige overname door Mexicaans telecombedrijf America Móvil te voorkomen, is opgeheven. KPN heeft de zogeheten preferente aandelen B weer ingetrokken. Deze aandelen, in totaal 4,3 miljard, werden uitgegeven naast de normale aandelen. Daardoor halveerde het belang van America Móvil in KPN. In de maanden daarna strandden overnamegesprekken. In januari stemden aandeelhouders in met het afbouwen van de verdedigingswal. (Novum)

AMSTERDAM. Op Duitsland na is Nederland het efficiëntste handelsland ter wereld. De Wereldbank, ’s werelds grootste instituut voor ontwikkelingssamenwerking, publiceerde gisteren een ranglijst op basis van beoordelingen van vrachtvervoerders. De landen werden beoordeeld op het gebied van infrastructuur, handelsfaciliteiten en douaneregels. Hoe hoger de betrouwbaarheid en voorspelbaarheid van het logistieke netwerk, hoe hoger de score, aldus de Wereldbank. Het instituut stelt dat handelskosten dalen in landen met een goed logistiek netwerk. (Novum)

STIJGER VAN DE DAG NIKE

Jubelstemming na jaarcijfers 80

in $

AMSTERDAM. In een rechte lijn

omhoog. Zo kan de beurskoers van schoenenmerk Nike over het afgelopen jaar het beste worden omschreven. Het aandeel steeg 70 over 2013 met 43 procent. Giste15/1 21/3 ren tikte het aandeel bijna een waarde van 80 euro aan, nadat het bedrijf de jaarcijfers presenteerde. De gestegen omzet – van 5 naar 7 miljard dollar – was beter dan Wall Street had verwacht. En dus heerste er een jubelstemming op het hoofdkantoor, waar sowieso elk positief bericht bombastisch wordt gevierd. [+] De Beurs: Pagina E9

E2 Economie

NRCHANDELSBLAD VRIJDAG 21 MAART 2014

Vastgoedbedrijf daagt Rabobank na rentefraude Banken Eerste rechtszaak van Nederlandse partij na Libor-schandaal MAARTEN SCHINKEL

Door een onzer redacteuren

De huizenmarkt heeft een schuldgevoel

AMSTERDAM. Een Nederlandse vast-

W

el eens 160 miljard euro armer geworden? Misschien voor een klein deeltje: die 160 miljard is het bedrag dat alle koopwoningen sinds de piek van 2008 samen minder waard zijn geworden. In dat jaar waren er volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek ruim 3,88 miljoen koopwoningen, met een gezamenlijke waarde van 990 miljard euro. Wie de sindsdien gebouwde koopwoningen buiten beschouwing laat komt nu op een waarde van een kleine 830 miljard euro voor de woningen die er in 2008 al waren. Dat is 160 miljard minder, een bedrag waar je achteraf best bang van kunt worden. De prijsdaling heeft forse consequenties. Vanmorgen berichtte het CBS dat woningen in februari met 1,7 procent zijn gedaald op jaarbasis, en dat is méér dan de prijsdaling van 0,5 procent in januari. Erger nieuws: vorig jaar stonden maar liefst 1,4 miljoen huishoudens ‘onder water’: de fiscale hypotheekschuld is hier groter dan de waarde van de woning. Dat is een derde van alle huizenbezitters. En ook de hoogte van de onderwaarde is per huishouden gestegen: van 52.000 euro gemiddeld naar 61.000 euro. De huizenprijzen zijn terug op het niveau van elf jaar geleden. En dat betekent dat, hoe recenter de aankoop, hoe groter het probleem is. Het verbaast dan ook niet dat vooral jongere huishoudens, tot 45 jaar, onder water staan. De babyboomgeneratie heeft er weinig last van: zij heeft de hypotheek vaak al afbetaald, of heeft zo vroeg gekocht dat er nog steeds veel overwaarde is.

Woningen én hun bezitters hebben te maken met achterstallig onderhoud

Z

ie hier de ‘balansrecessie’ in de praktijk. Het zijn niet alleen banken die hun balans moeten herstellen na de financiële crisis, maar ook burgers. Een afnemend vermogen, in de vorm van de waarde van het eigen huis en een toenemende netto schuld die daar mee samenhangt, zijn fnuikend voor de economie. Het Centraal Planbureau besteedde in zijn dinsdag gepubliceerde Centraal Economisch Plan terecht aandacht aan het zogenoemde ‘vermogenseffect’ op de consumptie. Volgens de theorie, stelt het CPB, is dat vermogenseffect tussen de 3 en 6 procent. Dat betekent dat een papieren vermogensverlies van 1.000 euro leidt tot een lagere consumptie van 30 euro to 60 euro per jaar. Dat kan verspreid zijn over verschillende jaren, en het kan ook met enige vertraging optreden. Het zou betekenen dat het totale vermogenverlies op de huizenmarkt sinds 2008 heeft geleid tot een lagere consumptie van tussen 5 miljard en 10 miljard euro.

N

u stelde het CBS vanmorgen ook dat, ondanks de voortgaande prijsdaling op de huizenmarkt de prijzen in wezen al redelijk stabiel zijn. En er zijn zat onderzoeksinstituten die een herstel van de woningmarkt voorzien. Kan de consumptie dus weer omhoog? Het CPB vermoedt dat huishoudens relatief snel op de prijsdalingen van hun woningen hebben gereageerd, en dat het vermogenseffect dus misschien al goeddeels achter de rug is. Dat zou mooi zijn. Het CBS onderstreept ook dat bij de calculaties van huizen die onder water staan de waarde van het beleggings- en spaardeel in de hypotheek niet is ingecalculeerd. De situatie kan in de praktijk dus iets minder erg zijn dan uit de cijfers blijkt. Maar het CPB stelt dan weer dat huishoudens die onder water staan prioriteit kunnen blijven geven aan het afbouwen van hun netto schuld. Zij zijn bovendien erg gevoelig voor nieuwe vermogenschokken, mochten die optreden. Conclusie: juich niet te vroeg als de huizenprijzen zich dit jaar echt gaan herstellen. Vermoedelijk zal dat niet snel in de economie terug te zien zijn, want net als veel woningen zelf lijdt de consumptie onder een verschijnsel dat menig huizenbezitter zal herkennen: achterstallig onderhoud. Maarten Schinkel en Menno Tamminga schrijven in deze column over economische ontwikkelingen.

goedonderneming heeft een rechtszaak aangespannen tegen de Rabobank in verband met de fraude met een belangrijke internationale rentevoet. Dat heeft de advocaat van de onderneming, Carel Abeln van advocatenkantoren Molenaar/Abeln vandaag bevestigd. Om welke onderneming het gaat wil Abeln niet zeggen. Het is voor zover bekend de eerste rechtszaak tegen Rabo namens een Nederlands bedrijf in verband met de rentefraude. Centraal in de zaak staat het manipuleren van de zogeheten Euriborrente door handelaren van de Rabobank in de periode 2006-2011. Die rente is de basis voor de rente op talloze financiële producten die aan klanten van banken worden verkocht, zoals hypotheken en bedrijfskredieten. De Euribor-rente wordt dagelijks bepaald door een collectief van Europese banken, waaronder de Rabobank in het verleden. Begin dit jaar is de Rabobank uit het collectief gestapt. Handelaren van de Rabobank hebben jarenlang gesjoemeld met die rente, om daar aan te verdienen. Net zoals ze jarenlang sjoemelden met een andere internationale rentevoet, de Libor-rente. In oktober vorig jaar trof de bank een schikking van 774 miljoen euro met internationale toezichthou-

ders wegens de rentefraudes. De vastgoedonderneming wil de fraude met Euribor gebruiken om schade als gevolg van een financieel product dat ze van Rabobank heeft gekocht, vergoed te krijgen. De onderneming heeft in 2007 een zogeheten renteswap bij Rabobank afgesloten, waarmee ze het risico van een stijgende

B E TA A LG EG E V E N S

Rabo zoekt grenzen op De Rabobank wil nog intensiever gebruik gaan maken van gegevens over het betaalgedrag van hun klanten om hun „passende financiële producten” aan te bieden. Dat heeft bestuurslid Rien Nagel gisteren gezegd tijdens een gesprek met journalisten. Als blijkt dat bijvoorbeeld een zzp’er nauwelijks spaart voor zijn pensioen, zou Rabobank „pro-actief” met die klant in gesprek moeten gaan, aldus Nagel. Hij benadrukt dat Rabo niet van plan is om net als ING informatie over klanten te verstrekken aan derden. Maar hij denkt dat Rabo de „klant-bankrelatie” nog veel verder kan verdiepen. Aan zulk gebruik van betaalgegevens zitten volgens hem weinig grenzen. „Als ze er zijn, zou ik daar weleens tegen aan willen lopen.”

rente op een lening gebaseerd op Euribor afdekte. De bank neemt daarbij het risico over. Daalt de rente echter, dan is dat nadelig voor het bedrijf. Precies dat is gebeurd, waardoor het bedrijf 750.000 euro schade zegt te hebben geleden. Volgens Abeln betekent de fraude met de Euribor dat er sprake was van dwaling en/of bedrog bij de verkoop van de swap. En dat die dus teruggedraaid moet worden. In Nederland zijn er duizenden bedrijven die swaps gebaseerd op Euribor hebben gekocht en die met dezelfde problemen zitten. Uit een rapport van de AFM bleek dat banken klanten daarover onvolledige en te rooskleurige informatie hebben verstrekt. Een woordvoerder van de Rabobank bevestigt dat de bank gisteren een dagvaarding heeft ontvangen. Rabo „bestudeert” die op dit moment. Tot nog toe zijn er vooral rechtszaken in de VS tegen Rabo begonnen wegens de fraudes met Euribor en Libor. Vorige week werd bekend dat het Amerikaanse depositogarantiefonds FDIC een rechtszaak is begonnen tegen Rabo en vijftien andere grote banken wegens de fraude met Libor. Moeilijkheid bij die rechtszaken is dat het lastig aan te tonen is of gedupeerden daadwerkelijk schade hebben geleden. Soms werd de rente omlaag omgemanipuleerd, soms omhoog, waardoor andere partijen ook voordeel konden ondervinden.

E3

Europa sloopt laatste restje bankgeheim

FOTO GETTY IMAGES

TAMMINGA & SCHINKEL

Filiaal van de Oostenrijkse Volksbank in Wenen.

Bankgeheim Luxemburg en Oostenrijk blokkeerden jarenlang de uitwisseling van gegevens van bankklanten met buitenlandse belastingdiensten, op zoek naar zwart geld. Gisteren staakten zij hun verzet.

Strauss-Kahn Gevallen IMF-baas wordt hedgefondsmanager AMSTERDAM. De voormalige IMF-

topman Dominique Strauss-Kahn (64) gaat een hedgefonds opzetten. Strauss-Kahn heeft daar nog wel een kleine 2 miljard euro voor nodig. Die is hij van plan op te halen bij beleggers wereldwijd. Zijn dochter, hoogleraar economie Vanessa Strauss-Kahn, zal hem daarbij helpen. Strauss-Kahn is momenteel in China om te spreken met beleggers. Het nieuwe hedgefonds, DSK Investments, gaat onderdeel uitmaken van de Luxemburgse bank LSK & Partners. Daar werd Strauss-Kahn vorig jaar bestuurslid, na zich een paar jaar te hebben teruggetrokken uit het openbare leven. De Fransman, beter bekend als

DSK, kwam in 2011 in opspraak na een seksschandaal. Een kamermeisje van een hotel in New York beschuldigde hem van aanranding. De zaak werd geseponeerd. Ook zou Strauss-Kahn seksfeestjes hebben bezocht waar prostituees aanwezig waren. Strauss-Kahn trad af bij het IMF en sprak op televisie van een „morele fout”. Hij zei

niet te weten dat de vrouwen prostituees waren, maar erkende de feestjes te hebben bezocht. Tot dan toe gold DSK als de kroonprins van de Franse politiek. Als president van de Parti Socialiste moest hij het in 2007 nog afleggen tegen partijgenoot Segolene Royal, maar als directeur-generaal van het IMF werd hij getipt om in 2012 Nicolas Sarkozy op te volgen. Uiteindelijk kwam er geen officiële kandidatuur en werd François Hollande president. Het betekende het einde van een lange politieke carrière. Tenminste, in Frankrijk. De voormalig minister en burgemeester werd vorig jaar wel speciaal economisch adviseur voor de Servische regering. (Reuters)

PRIJSAFSPRAKEN

ZIEKENHUIS

Producenten zilverui moeten boete gewoon betalen

Overname Lange Land door Fundis definitief van de baan

AMSTERDAM. De kartelboete van 9 miljoen euro die

AMSTERDAM. Zorginstelling Fundis zal het Zoetermeerse Lange Land Ziekenhuis definitief niet overnemen. Het ziekenhuis maakte dit gisteren bekend. Sinds half 2013 waren er gesprekken gaande met Fundis. Vorige maand had de Ondernemingskamer forse kritiek op de overnameplannen. Fundis zou onverantwoorde risico’s hebben genomen door te vertrouwen op mondelinge financiële toezeggingen. Fundis liet weten toch door te willen gaan, maar in overleg met het Lange Land is nu geconcludeerd dat verder onderhandelen geen zin heeft. Het ziekenhuis gaat nu op zoek naar een mogelijk nieuwe partner. (NRC)

de Autoriteit Consument & Markt (ACM) vijf producenten van zilveruien heeft opgelegd, moet gewoon betaald worden. Dat heeft de rechtbank in Rotterdam donderdag bepaald. De vijf hadden heimelijke prijsafspraken gemaakt. Dat is niet de eerste keer, in 1998 en 2010 deden ze dit ook. Het gaat om de bedrijven TOP, CROP, VECO, Thopol en Primofin. TOP moet 6,3 miljoen euro van de boete voor zijn rekening nemen. In een geval moet de ACM aantonen dat de boete in verhouding staat tot de bedrijfsomzet. Er kan door de bedrijven nog beroep worden aangetekend. (Novum)

Door onze correspondent Caroline de Gruyter WENEN. De vlag kan uit bij Europese belastingdiensten: na jaren duwen en trekken geven Luxemburg en Oostenrijk hun bankgeheim voor buitenlanders op. Vannacht, op een Europese top in Brussel, zegde de Luxemburgse premier Xavier Bettel „de bereidheid van de regering” toe. Concreet betekent dit dat Luxemburg en Oostenrijk vanaf 2017 automatisch namen en saldo’s van EU-ingezetenen doorsturen naar belastingdiensten in EU-landen. Rente op spaargeld, dividend en royalty’s worden belast. Tot nog toe roomden Luxemburg en Oostenrijk alleen een percentage van de spaarrente van EU-burgers af, en stuurden ze die bedragen anoniem naar EU-landen van herkomst. Andere EU-landen wisselen al sinds 2005 gegevens uit over spaarrente, en breiden dit nu uit naar dividend en royalty’s. Europees president Herman Van Rompuy noemde het bankgeheim „op sterven na dood”. Dat Luxemburg en Oostenrijk hun bankgeheim prijsgeven, illustreert dat je met pokerdiplomatie de globalisering een tijdje buiten de deur kunt houden, maar niet eindeloos. Hun bankgeheim dateert van ver vóór die globalisering, en vóór de EU, toen alles nog nationaal werd geregeld en mensen de fiscus simpel konden ontlopen door hun geld in een ander Europees (buur)land op de bank te zetten. Decennialang ging dat in het naoorlogse Europa goed. Maar rond de eeuwwisseling werden veel banken en bedrijven Europees, door fusies en overnames. Financieel integreerde Europa snel. Kapitaal stroomde vrijelijk grenzen over. Daardoor moesten Europe-

se landen afspraken maken over wie waar belasting betaalde, anders zou al het geld naar het fiscaal vriendelijkste regime stromen. Daarom gingen EU-landen in 2005 automatisch informatie over spaartegoeden uitwisselen. Alleen Luxemburg en Oostenrijk deden niet mee aan deze spaartegoedenrichtlijn. Zij vreesden dat klanten zouden vertrekken naar landen buiten de EU met lage belastingtarieven, zoals Zwitserland, en eisten dat die landen dan óók meededen. Overige EU-landen zijn hen echter blijven pushen. „Die twee waren hypocriet”, vindt een diplomaat: „Ze verstoorden de interne markt waar hun eigen banken enorm van profiteerden.” Luxemburg en Oostenrijk moesten vanaf 2005 wel bronbelasting op spaargeld heffen. Vijf niet-EU-landen deden het ook: Zwitserland, Liechtenstein, San Marino, Andorra en Monaco. De EU dreigde hun toegang tot

de interne markt te blokkeren als zij EU-belastingdiensten brood uit de mond bleven stoten. Daardoor moesten Luxemburg en Oostenrijk volgen. Het eerste jaar hieven ze 15 procent, oplopend naar 35 procent nu. Dividend en royalty’s De spaartegoedenrichtlijn nam een symbolische hap uit het bankgeheim van Zwitserland, Oostenrijk en Luxemburg. Maar ze functioneerde voor geen meter. Bronbelasting gold alleen voor rente op spaargeld, niet dividend of royalty’s. Banken in Wenen en Luxemburg hielpen EU-burgers om spaarrekeningen simpelweg om te zetten in levensverzekeringen of andere bankproducten. EU-belastingdiensten kregen daardoor weinig binnen. Sinds 2008 willen andere EU-landen de regeling daarom uitbreiden. Luxemburg en Oostenrijk weigerden daarover te praten. Regel het eerst maar met Zwitserland en de an-

LUX E M B U RG

dere vier, zeiden zij – daarná kunnen wij het erover hebben. Tegelijkertijd blokkeerden Wenen en Luxemburg onderhandelingen daarover met Zwitserland. En Zwitserland weigerde met de EU te onderhandelen zolang er binnen de EU landen waren niet meededen aan de uitgebreide spaartegoedenrichtlijn. Kortom, Zwitserland verschool zich achter Luxemburg en Oostenrijk, en andersom. Zo gebeurde er jaren niets. Fiscale beslissingen kun je in Europa alleen met unanimiteit nemen. Tijdens de crisis pompten overheden miljarden in banken. Meer dan ooit hadden ze belastinginkomsten nodig. Maar als ze fiscale paradijzen als de Bahama’s of Kaaimaneilanden wilden aanpakken, zeiden die: „Schaf eerst de bankgeheimen in Europa maar af, voordat je aan de onze komt”. Dat Luxemburg en Oostenrijk nu eindelijk door de pomp gaan, komt

O O ST E N R I J K

Omvangrijke financiële sector

Trauma van verloren munt

In Luxemburg, waar 500.000 mensen wonen, beslaat financiële dienstverlening 28 procent van het bruto binnenlands product. Op de 2013 Financial Secrecy Index van Tax Justice Network staat Luxemburg, het rijkste land van de Europese Unie, nummer twee. Het neemt 12 procent van de mondiale markt voor offshore financiële dienstverlening voor zijn rekening.

Minder dan 1 procent van de mondiale markt voor offshore financiële dienstverlening loopt via Oostenrijk. Daarmee staat het achttiende op de 2013 Financial Secrecy Index. De banksector is bescheiden. Waarom Oostenrijkers dan aan het bankgeheim hechten? Vooral om psychologische redenen. Meermalen verloren ze vorige eeuw hun munt. Dit trauma leeft nog.

Veel andere industrie heeft Luxemburg niet. Geen wonder dat het zijn bankgeheim keihard heeft verdedigd in Brussel. Maar de financiële sector verdient veel meer aan multinationals dan aan individuen. De klap van uitwisseling van data is daarom waarschijnlijk te overzien. In 2009 droeg Luxemburg 123 miljoen euro aan bronbelasting af. Recentere cijfers heeft Brussel nog niet.

Ook vrezen Oostenrijkers dat Oost-Europese bedrijven die sinds de val van de Muur in 1989 geld in Oostenrijkse trusts vastzetten, het land zullen verlaten. Ook dit is irrationeel: trusts en stichtingen vallen niet onder de spaartegoedenrichtlijn waaraan Oostenrijk mee gaat doen. In 2009 droeg Oostenrijk 49 miljoen euro aan bronbelasting af aan EU-landen.

niet doordat de Europese irritatie overkookte. Nee, de game changer komt van de Amerikanen. De VS eisen dat alle Amerikaanse staatsburgers belasting betalen in Amerika, al wonen ze in het buitenland en betalen ze daar óók belasting. Vandaar dat de Amerikaanse belastingdienst IRS gebeten was op landen met een bankgeheim. Washington bedacht de zogeheten Fatca-regeling: buitenlandse banken die geen gegevens insturen over Amerikaanse rekeninghouders kregen geen vergunning meer op Wall Street. Dit dwong Zwitserland (2009) en Luxemburg (2013) op de knieën. ‘Finanzplatz Schweiz’ is morsdood zonder Wall Street. Ook Luxemburg leeft van de haute finance. Oostenrijk niet, maar dat kon in zijn eentje het gevecht niet volhouden. Fatca dwong Zwitserse en Luxemburgse banken hun nationale bankgeheim te schenden door alle data te verstrekken die Washington wilde hebben. Daarmee kregen andere EU-landen een mooi cadeau: het recht om hetzelfde te vragen. In de Europese spaartegoedenrichtlijn staat namelijk dat deelnemende landen tegen elkaar „minstens” even open moeten zijn als tegen niet-deelnemers. Ofwel: wie bankgegevens met de VS deelt, moet ze ook binnen Europa delen. Toen ging het snel. In 2013, ten tijde van Offshoreleaks – het schandaal over belastingontduiking via belastingparadijzen –, gaven Luxemburg en Oostenrijk het verzet tegen onderhandelingen over automatische uitwisseling met de vijf jurisdicties op. Aanvankelijk wilden ze dat Zwitserland en de vier andere éérst tekenden. Toen wilden ze wachten op nieuwe mondiale standaarden. Maar met die vertragingstactieken wonnen ze enkele maanden, meer niet. Nu is het spel uit. De globalisering zegeviert.

E4 Economie

NRCHANDELSBLAD VRIJDAG 21 MAART 2014

E5

Experimentele zonnecellen van het voordelige materiaal perovskiet zijn door tijdschrift Science betiteld als doorbraak van het jaar. De efficiëntie van deze cel is hoger dan die van de silicium zonnecel. Wat te doen, nu ik overweeg om zonnepanelen op mijn dak te plaatsen?

Productie en consumptie van vis Aantal MSC-producten per land, februari 2014 4.539 Rest van de wereld

672 Canada 1.000 Zwitserland 1.080 België

Nederlandse supermarktbestedingen, in miljoenen euro’s, 2013 5.601 Duitsland

totaal 22.858

1.099 Denemarken 1.251 VS

88 Houdbare visproducten

Nog even geduld totaal vis, schaal- en schelpdieren 588

1.840 Nederland 1.638 Zweden

342 Verse vis, schaal- en scheldieren

1.595 Ver. Kon 1.280 Oostenrijk

158 Diepvries vis

1.262 Frankrijk Meest gegeten visproducten in Nederland, in volume

FOTO’S JOËL BROEKAERT

Ranglijst 2012 1 Visstick (diepvries) 2 Tonijn (blikconserven) 3 Pangasius/panga (diepvries) 4 Zalm (diepvries) 5 Zalm (gerookt) Haring gezouten 6 7 Haring (glasconserven) Zalm 8 Koolvis (diepvries) 9 Makreel (gerookt) 10

2011 3 2 1 4 5 6 7 8 9 11

2010 3 1 2 4 6 5 7 8 9 10

Na tweeënhalf uur is het aas op en is het vissen voorbij. Kapitein Hoessein schat de vangst op zo’n 800 skipjacks – een kleine tonijnsoort, gemiddeld een halve meter lang en ruim twee kilo zwaar.

Door Joël Broekaert

D

e vissersboot van de Maledivische kapitein Hussein vaart op diesel. Hij heeft twee enorme schijnwerpers aan boord om aasvis lokken, en een sonarsysteem onder de boot om de school aasvis in de gaten te houden. Allemaal moderne gemakken. Maar aan de manier van vissen is in honderden jaren feitelijk niets veranderd: de skipjack-tonijnen waarop kapitein Hussein vist worden één voor één met een hengel uit het water gehaald. Dat maakt deze tonijn een van de duurzaamste ter wereld. Om een uur of vier ’s middags vertrekt de boot uit de haven van Mandhoo, een eiland niet ver van de evenaar in de Indische Oceaan. ’s Nachts wordt er op aas gevist. Tegen zonsopkomst staan een tiental vissers met hengels op een rij op de platte achterkant van de boot. Achter hen is een net gespannen, rechtop over de breedte van de boot. Naast het net staan twee oudere mannen, zij gooien handjes aas in het water terwijl de boot op een rustig tempo vaart. Niet veel later kromt de eerste hengel – niets meer dan een holle plastic stok van een meter of drie met daaraan een lijntje. De visser zwiept de vis over zijn hoofd de boot op. De vis glijdt van het haakje en belandt in het net. Dan volgen er meer. Soms vliegt er minutenlang elke acht seconden een vis door de lucht. Na tweeënhalf uur is het aas op en is het vissen voorbij, ongeacht hoeveel tonijn er nog in het water zit. De vangst is niet overweldigend, maar kapitein Hoessein is tevreden. Hij schat de vangst op zo’n 800 skipjacks – een kleine tonijnsoort, gemiddeld een halve meter lang en ruim twee kilo zwaar. Ertussen liggen precies twee geelvintonijnen. Dat is precies wat de Nederlandse vishandelaar Bart van Olphen met zijn eigen ogen wilde zien: geen overbevissing én amper bijvangst. Daarom heeft de Maledivische tonijnvisserij, als enige in de Indische Oceaan, een certificering van het MSC (Marine Stuartship Council) – een onafhankelijke organisatie, onder meer opgericht door het Wereld Natuur Fonds en Unilever, die richtlijnen opstelt voor duurzame visserij. Vanaf volgende week is deze Maledivi-

Volg deze tonijn op Facebook Duurzame visserij Het aanbod van verantwoord gevangen vis is onvoldoende en de keurmerken zijn niet waterdicht. Tijd voor een nieuw merk. Want als er niet duurzaam wordt gevangen is er „over vijftig jaar geen handel meer”, voorspelt vishandelaar Bart van Olphen.

De Malediven zijn een eilandengroep bestaande uit 1.190 koraaleilanden in de Indische Oceaan

Malediven

aanse tonijn in blikjes verkrijgbaar in de filialen van Albert Heijn. Aanstaande maandag lanceert Van Olphen de supermarktlijn van zijn nieuwe duurzame vismerk Fish Tales. Voorlopig zal die lijn bestaan uit tien conserven-, drie diepvries- en vijf versproducten. Onder meer tonijn, zalm en schol, maar ook sardines en haring. Maar alleen de allerduurzaamste vis. Nieuw keurmerk Waarom is dat nodig een nieuwe duurzame vislijn? 30 procent van de visbestanden wereldwijd is overbevist. Nog eens ruim 50 procent zit daar heel dicht tegenaan, blijkt uit een rapport van de FAO uit 2012. Maar grote merken als John West en Princess verkopen ook al MSC-gecertificeerde tonijn in blik. „Maar voor die grote jongens is dat gewoon een lijn erbij”, zegt Van Olphen. „Ondertussen verkopen ze nog veel meer producten die niet duurzaam zijn.” Alle vis van Fish Tales is per definitie MSC-gecertificeerd. Maar ook het MSCkeurmerk is nog niet waterdicht. Om die reden verkoopt Van Olphen bijvoorbeeld geen vis van purse seiners – boten die met grote ringvormige netten vissen – ook al zijn die MSC-gecertificeerd. Die boten kunnen flinke afstanden afleggen. „Dus de ene dag vist die in bepaalde wateren, dan is de vis MSC. En de volgende dag weer niet.” Daarom gaat hij nog een stap verder. De visbedrijven moeten deel uitmaken van het ecosysteem, zegt Van Olphen. Dat is de enige manier om visserij op lange termijn duurzaam te houden. Er is geen beter voorbeeld dan de skipjack-visserij op de Malediven. De vis-methode is daar al honderden jaren hetzelfde. Kapitein Hussein leerde het 33 jaar geleden als jongen van vijftien op een houten zeilboot. Op de eilanden zelf groeit weinig meer dan koksnoten, bananen en wat chilipepers. De inwoners zijn volledig afhankelijk van de zee voor hun voedselvoorziening. De gemiddelde inwoner van de Malediven eet zo’n 181 kilo vis per jaar (ter vergelijking: volgens het Nederlands Visbureau at de gemiddelde Nederlander in 2012 nog geen 3,5 kilo vis). Voor de Maledivianen is het vanzelfsprekend om in evenwicht met de natuur te vissen. Daarbij is verboden om met netten in de territoriale wateren van

BART VAN OLPHEN

Groene missie Bart van Olphen begon in 2002 een viswinkel onder de merknaam Fishes, waarmee hij Nederlanders goede vis met een mooi verhaal verkocht. Voor dat verhaal ging hij met zijn leverancier naar IJmuiden. Van Olphen: „Elke keer kreeg ik een puzzelstukje erbij: eerst hoor je dat de vis van de andere kant van de wereld komt omdat die er hier niet meer is; dan hoor je dat er voor elk tongetje een andere vis dood overboord is gegaan. In 2006 belde ik een keer met het WNF, toen kwam ik erachter dat 80 procent van onze zeeën overbevist zijn.” Hij maakte een wereldreis op zoek naar authentieke, duurzame visserijen en Fishes werd opeens een duurzaam vismerk. „De grote ommekeer kwam in 2008 toen Albert Heijn en C1000 bij ons aanklopten voor duurzame vis.” Dat luidde ook de ondergang in. „De omzet van steeg van één miljoen euro in 2007 naar zestien miljoen in 2008. We gingen van een man op kantoor naar tien. Het groeide ons boven het hoofd. En dan verlegt de supermarkt de betalingstermijn van zestig naar negentig dagen.” Het retailmerk werd overgenomen door de Kennemervis Groep, de Fishes-winkels gingen 2012 failliet.

2009 4 1 2 3 6 5 7 9 8 13 NRC 210314 / RL / Bron: MSC, Iri Group, Visbureau

de Malediven, zo’n 300 kilometer rond de archipel, om het koraalrif te beschermen. Van Olphen bezoekt daarom alle visserijen waar hij zijn vis van betrekt persoonlijk om de vissers te leren kennen en overtuigd te raken van hun intenties. „Zo’n visser moet niet een MSC-keurmerk voeren omdat hij dan tien cent meer kan vangen voor een kilo. Dan ben ik direct weer weg.” „Dan zit het hier en niet hier”, wijst hij met zijn hand van zijn hoofd naar zijn hart. Hij klinkt meer als een milieu-activist dan als een handelaar. Maar zeker in de visbusiness kan er geen verschil zijn tussen die twee, zegt Van Olphen. „Als je nietduurzame of een beetje duurzame vis verkoopt, heb je over vijftig jaar geen handel meer. Ik wil dat Fish Tales driehonderd jaar kan blijven bestaan. Dus dan moet duurzaamheid wel een integraal onderdeel van je business model zijn.” Dat betekent: niet meer verkopen dan je met goed fatsoen uit het water kan halen en alleen met mensen werken die volgens die filosofie werken. Op die manier is het merk Fish Tales ook direct zijn eigen keurmerk: ‘Bart van Olphen heeft gezien dat het goed is’. Het voelt tegennatuurlijk om dat aan te nemen van degene die er zijn geld mee verdient. Maar dat hoeft niet per se, zegt Enno Masurel, hoogleraar duurzaam ondernemen en directeur van het Amsterdam Center for Entrepreneurship aan de VU. „Er is helemaal niets mis mee om duurzaamheid zakelijk te benaderen. Die twee dingen zijn in theorie uitstekend te verenigen”, zegt Masurel. Steeds vaker nemen bedrijven een positie in, in een grijs gebied tussen brand (merk) en label (keurmerk). Tony’s Chocolonely, het chocolademerk dat werkt aan een ‘100 procent slaafvrije chocoladewereld’, is daar een goed voorbeeld van. „In de praktijk is Tony Chocolonely voor mij zowel een label als een brand”, zegt Masurel. Ethisch fruit Een ander voorbeeld is smoothiemerk Innocent. Innocent werkt alleen met wat het ‘ethisch fruit’ noemt, gecertificeerd door de Rainforest Alliance. Van de winst gaat 10 procent naar de Innocent Foundation die daarmee goede doelen steunt die zich inzetten voor duurzame landbouw. Op de-

DUURZAME VIS

Logo’s en keurmerken Dolfin Safe De vis is op een dolfijnvriendelijke manier gevangen. Dat zegt verder niets over de duurzaamheid en het is tegenwoordig zelfs vaak overbodig. Dolfijnen zwemmen bijvoorbeeld zelden op met de kleine skipjacktonijnen die voor conserven gebruikt worden. Pole & Line De vis is met een hengel gevangen. Dat is een duurzame vangstmethode, het verkleint de kans op bijvangst enorm. Het wil nog niet zeggen dat er gevist wordt uit een gezond visbestand. Goede vis /Viswijzer Dit is geen keurmerk, maar een advies van Stichting Noordzee. De viswijzer geeft generieke beoordelingen van specifieke visserijen op basis van de beschikbare informatie over visstand, vistechniek en beheer. MSC De Marine Stewardship Council (MSC) is een stichting die richtlijnen opzet waaraan getoetst kan worden of een visserij duurzaam is. Die criteria zijn gestoeld op drie pijlers: de gezondheid van het visbestand; de vangstmethode en impact op het ecosysteem; en beheer van de visserij. Een keer in de vijf jaar krijgen de visserijen een beoordeling, en elk jaar een kleinere controle (audit). Een product kan in de horeca of supermarkt alleen het blauwe MSC-logo krijgen als alle partijen in de keten van visserij tot verpakker MSC-gecertificeerd zijn.

HET GROENE PANEL

zelfde manier gaat een deel van de winst van Fish Tales naar de Fish Tales Foundation. Daarmee worden kleine visserijen, vooral in derdewereldlanden geholpen bij het behalen van een MSC-certificering. Ze moeten aan alle duurzaamheidscriteria voldoen. De vraag is: moeten wij Bart van Olphen geloven? Daarvoor zijn twee dingen heel belangrijk, zegt hoogleraar Masurel: „Transparantie en extrene controle”. Fish Tales verkoopt alleen MSC-gecertificeerde vis, dus de externe controle is er sowieso. Van Olphen kan ook op de steun rekenen van organisaties als het Wereld Natuur Fonds, Stichting Noordzee, MSC en de International Pole and Line Foundation (een internationale stichting ter bevordering van de hengelvisserij), laten zij desgevraagd weten. John West en Princess willen nog niet inhoudelijk reageren. Transparant Van Olphen wil zo transparant mogelijk te zijn. Terwijl de skipjacks over het dek vliegen, hangt Van Olphen half overboord met zijn onderwatercamera. Op de website van Fish Tales staan de filmpjes die hij van alle vissers maakt. Van Olphen wil in elke haven waar ze binnenkomen webcams ophangen. Je kunt de vissers volgen op Facebook. Verreweg het belangrijkste is dat op iedere verpakking een foto staat van de visser die de vis gevangen heeft. De tonijn uit de Malediven ligt volgende week in de winkel als ‘Ali’s tonijn’. Ali Mohamed is een van de vissers op de boot van Hussein, die in tegenstelling tot de kapitein wel Engels spreekt, al zijn tanden nog heeft, en een eigen Facebook-pagina. Alles in het teken van het verhaal. Is de beste remedie tegen overbevissing niet gewoon: minder vis eten? In de Fish Tales-verpakkingen voor twee personen zit 250 gram verse vis. Dat is honderd gram minder dan de visboer zal aanraden voor twee personen. Toch spoort Van Olphen iedereen aan om meer vis te eten. „Vis is gezond en verschrikkelijk lekker. We moeten er alleen zo snel mogelijk voor zorgen dat er alleen nog maar duurzame vis te krijgen is. Het is dan per definitie een aanbod-gedreven markt. Als Ali dit jaar 300.000 blikjes vangt, dan is dat wat we per jaar verkopen. En geen blikje meer.”

Perovskiet wint op zijn sloffen als je het met silicium vergelijkt. Perovskiet is een prima halfgeleider zonder dure voorbehandeling. Het is niet schaars – perovskiet is ruim aanwezig in calciumrijke vulkanische afzettingen. En je hebt geen dure operatiekamerachtige omgeving nodig om perovskietcellen te produceren, zoals bij silicium. Al met al fiks lagere kosten dus. Maar leveren perovskietcellen ook net zoveel elektriciteit op? Het antwoord is ja: de efficiëntie waarmee perovskietcellen zon omzetten in stroom doet niet onder voor silicium. In het lab zijn efficiëntiepercentages van 15 gehaald, iets lager dan siliciumcellen. Maar de verwachting is dat de efficiëntie snel even hoog of zelfs hoger zal zijn dan die van silicium. Betekent dit nu dat we allemaal naar de bouwmarkt moeten hollen om perovskietcellen te kopen? Nee, om de simpele reden dat die niet in de schappen liggen. Alle perovskiet-testen tot nu toe zijn wetenschappelijk. Het zal zeker nog 5 tot 10 jaar duren voor de eerste

Roebyem Anders is medeoprichter en directeur van online zonnepanelenaanbieder Zonline.

commerciële perovskiet cellen voor consumenten beschikbaar zijn. Tot dan moeten we het met siliciumcellen doen. Kunnen mensen die zonnecellen overwegen hun investering dus maar beter even uitstellen tot perovskietcellen beschikbaar zijn? Dat zou zonde zijn. De energieprijs in Nederland is zo hoog dat ook een investering in siliciumcellen nu meteen een prima rendement oplevert. Zo goed zelfs dat de geplaatste siliciumcellen alweer grotendeels zijn terugverdiend voor perovskietcellen überhaupt op de markt komen. En het milieu vaart er natuurlijk ook wel bij.

Doorbraak zonnepanelen en de Groene Paradox Toen ik halverwege de jaren zeventig voor ingenieur studeerde was mijn favoriete docent een morsige, dikke Brit, gekleed in het jasje van Olivier B. Bommel en korte broek. Hij nam me mee in zijn tuin om een zelfgemaakte windmolen te demonstreren. Onder zijn enthousiasmerende invloed heb ik toen een zonnepaneel ontworpen voor ontwikkelingslanden. Het moest goedkoop zijn en hitte kunnen bewaren om bijvoorbeeld energie mee op te wekken. Mijn belabberde poging tot alternatieve technologie kwam neer op het bevestigen van een donkerkleurige tuinslang op het dak, wat er uitzag als de darmen in je buik. Net zoals donkere kleren houdt die warmte vast. In plaats van een simpele warmtecollecteur richt men tegenwoordig siliciumzonnepanelen met een fors aantal photovoltaische zonnecellen op het zuiden om elektriciteit op te wekken. Dat geeft een rendement van zo’n 15 procent. Met subsidie verdient een gezin van 4 personen de kosten terug binnen gemiddeld 7 jaar. Maar we staan aan de

Rick van der Ploeg hoogleraar economie aan de Universiteit van Oxford en de Vrije Universiteit Amsterdam vooravond van een technologische doorbraak waardoor het rendement hoger en de subsidie minder kan. De doorbraak betreft de ontwikkeling van photovoltaische zonnecellen gemaakt van perovskiet die beloven de efficiëntie minstens te verdubbelen. Zonne-energie wordt dan wel heel goedkoop. Helaas betekent dit dat veel mensen zullen wachten met het installeren van zonnepanelen totdat die doorbraak daadwerkelijk voorhanden is. Dat de anticipatie van een groene doorbraak veel mensen afhoudt in bestaande groene technologie te investeren is een voorbeeld van de Groene Paradox.

Heeft u ook een vraag? mail naar [email protected] of twitter @GroenNRC

NRCHANDELSBLAD VRIJDAG 21 MAART 2014

Colofon

Overleden

Opgave van een familiebericht Bij voorkeur online opgeven via www.familieberichtenonline.nl of via e-mail [email protected]

Ab Ypma

Informatie Telefoonnummer: 020-7553052 (ma t/m vr 08.30 uur - 17.00 uur) e-mail: [email protected]

Arnhem 18 maart 2014

Dankbaar voor alle mooie en fijne herinneringen die zij achterlaat, delen wij mee dat zacht en kalm van ons is heengegaan onze geweldig lieve mama en oma Leentje

79 jaar

Leens Jonker - van Boven weduwe van prof.dr. Harrie Jonker Rotterdam, 23 september 1922 Amsterdam Marc Bart

Sluitingstijden Voor plaatsing op de dag zelf: 08.00 uur Voor plaatsing op zaterdag: vrijdag 15.00 uur

Soest, 18 maart 2014

Geertruidenberg: Klaske Kubbe Wietske Uitenhoven en Marcel Verhoef Sanne Uitenhoven en Joep van Oers

Thijs, Jasper Oosterbeek:

Voor huwelijksberichten e-mail: [email protected]

Maarten Bart Kubbe Paulien Kubbe - Klaassen Floor

Een familiebericht in het weekend doorgeven voor de krant van maandag is alleen mogelijk via www.familieberichtenonline.nl of een e-mail naar [email protected] tot uiterlijk maandag 08.00 uur.

Amsterdam: Diederick Kubbe Joke Kubbe - Werkhoven Langzaam is uit het leven weggegleden onze zo dierbare en zorgzame

Overleden

Correspondentieadres: Van Nuyssenburgstraat 14, 4931 EL Geertruidenberg

Mr. Lubbarta Geertruida Baud Ridder in de orde van Oranje-Nassau * Roermond, 5 mei 1926

In vrede hebben we je moeten laten gaan. Veel te vroeg en onverwacht is van ons weggevaren mijn lieve man, mijn maatje en onze lieve pappa

† Loenen aan de Vecht, 18 maart 2014 Pit Metting van Rijn - Baud Willem Metting van Rijn

Leens is overgebracht naar het uitvaartcentrum van de Gooische Uitvaartverzorging Den Hull, Utrechtseweg 11 te Hilversum, alwaar geen bezoek. De crematieplechtigheid vindt plaats op woensdag 26 maart om 16.30 uur in crematorium Den en Rust, Frans Halslaan 27 te Bilthoven.

Wij danken de verzorgsters van Daelhoven voor de liefdevolle verzorging van de afgelopen 11 jaar.

Caatje Baud

Johan Lampen

Frans Baud * Bussum, 14 november 1940

† Hilversum, 18 maart 2014

Neven en nichten Achterneven- en nichten

Nelleke Lampen Karin Lampen Joanne Lampen en Vincent van Doorn Margit Lampen

Correspondentieadres: Frisolaan 44 7316 DD Apeldoorn

Financieel bericht

Velen hebben haar de laatste moeilijke jaren ondersteund en verzorgd. Een bijzondere vermelding verdient 't Kampje te Loenen aan de Vecht.

Bolwerk 1 1411 LJ Naarden

.

De crematieplechtigheid zal plaatsvinden op woensdag 26 maart om 10.00 uur in de aula van crematorium Den en Rust, Frans Halslaan 27 te Bilthoven.

De begrafenis zal daarna in besloten kring plaatsvinden op de Algemene Begraafplaats, Zandpad 12a te Breukelen.

Hierna is er eveneens gelegenheid tot condoleren.

VRIJDAG 21 MAART 2014

E7

Microsoft brak in op mail van werknemer

Door onze correspondent Floor Boon

Door een onzer redacteuren

daal in Brazilië treft staatsoliebedrijf Petrobras en president Dilma Rousseff vol in de borst. Het oliebedrijf zou in 2006 een aandeel van 50 procent hebben genomen in de Texaanse olieraffinaderij Pasadena voor het astronomische bedrag van 1,2 miljard dollar, terwijl de vorige eigenaar er slechts 42,5 miljoen dollar voor neerlegde. President Rousseff, indertijd voorzitter van Petrobras en stafchef van de toenmalige president, gaf een persoonlijk fiat voor de deal. Dat blijkt uit documenten die de Braziliaanse krant Estado de São Paulo woensdag publiceerde. In een schriftelijke reactie van president Rousseff staat dat haar autorisatie was gebaseerd op een rapport met „onvolledige informatie” en „technische en juridische tekortkomingen”. Het zou de schuld zijn van Nestor Cerveró, indertijd de internationale directeur van Petrobras. Brazilië heeft een meerderheidsbelang in Petrobras, dat in 2013 een omzet van 105 miljard euro draaide. De Braziliaanse Rekenkamer ziet in deze regeringsverklaring de mogelijkheid dat er gefraudeerd werd met de transactie en start samen met de Federale Politie een officieel onderzoek naar de aankoop van Pasadena. Leider van de sociaal-democratische oppositiepartij PSDB Domingos Sávio

riep op tot een parlementair onderzoek naar alle aankopen van Petrobras in het buitenland. De onthullingen komen op een ongunstig moment voor zowel Petrobras als president Rousseff. Het oliebedrijf ligt al weken onder vuur vanwege aanhoudende beschuldigingen dat medewerkers zouden zijn omgekocht door de Nederlandse maritieme dienstverlener SBM Offshore. Het parlement besloot vorige week een commissie naar Nederland te sturen voor nader onderzoek naar het schandaal. Ook kampt Petrobras met financiële problemen. Volgens de gezaghebbende journalist Elio Gaspari is het verlies van Petrobras (samen met staatselektriciteitsbedrijf Eletrobras) 100 miljard dollar sinds het aantreden van president Rousseff, op 1 januari 2011. Rousseff maakt zich op voor de presidentsverkiezingen in oktober, waar zij voor een tweede termijn wil worden gekozen. Als oud-voorzitter van het staatsoliebedrijf en oud-minister van Energie en Mijnen wordt zij extra afgerekend op de schandalen rondom Petrobras. Of zoals columnist Eliane Cantanhêde schreef in de krant Folha de São Paulo: „We vrezen dat er iets flink rot is in het bewind van mijn, uw en onze Petrobras, net zoals in de hele energiesector, precies de branche waarop de carrière en het imago van ‘grote baas’ Dilma is gebouwd.”

AMSTERDAM. Softwarebedrijf Micro-

Olieboorplatform van Petrobas voor de kust van Brazilië.

soft heeft zonder toestemming de persoonlijke e-mail van een werknemer gelezen. De erkenning is opvallend omdat Microsoft de afgelopen maanden concurrent Google bekritiseerde wegens privacyschendingen. Microsoft zegt nu de Hotmail-account van ex-werknemer Alex Kibkalo te hebben gelezen. Volgens de advocaat van het bedrijf deed Microsoft dat in een poging te achterhalen of Kibkalo bedrijfsgeheimen lekte. De ingreep leverde wel resultaat op. Kibkalo, een Rus die op het kantoor in Libanon werkte, bleek tussen juli en augustus van 2012 inderdaad via email geheimen te hebben gedeeld met een onbekende blogger uit Frankrijk. Hij deelde onder meer informatie over de versleuteling van software en verstuurde vroege versies van updates voor het besturingssysteem Windows. Uit de aanklacht van de FBI blijkt dat Microsoft Kibkalo in september van 2012 op het spoor kwam. Hij zou toen aan werknemers van het bedrijf hebben toegegeven geheimen te hebben gedeeld. In juli van afgelopen jaar stapte Microsoft naar de FBI. Die hielden Kibkalo gisteren aan in Rusland. Microsofts advocaat noemde de acties „bijzonder” en zei toe dat het bedrijf een volgende keer eerst advies zal inwinnen over de rechtmatigheid van het bestuderen van een account.

Advertentie

.

Air Finance Holland B.V. (in liquidatie), statutair gevestigd te Amsterdam. De rekening en verantwoording tevens plan van verdeling is vanaf heden gedurende twee maanden voor een ieder ter inzage neergelegd ten kantore van het handelsregister van de Kamer van Koophandel en Fabrieken te Amsterdam en ten kantore van de vennootschap.

De afscheidsdienst zal worden gehouden op dinsdag 25 maart om 11.00 uur in de Pieterskerk, Straatweg 59 te Breukelen. Na de afscheidsdienst is er gelegenheid tot condoleren in het Bonifatiushuis, Kerkplein 18 te Breukelen (gelegen naast de kerk).

Han is thuis, waar gelegenheid is tot condoleren en afscheid nemen op zondag 23 maart van 15.30 uur tot 17.00 uur.

NRCHANDELSBLAD

President Brazilië in opspraak door deal van Petrobras RIO DE JANEIRO. Een nieuw schan-

Sam

Voor geboorteberichten Online opgave via geboorteregister.nrc.nl

Economie

FOTO HOLLANDSE HOOGTE

E6 Familieberichten

De vereffenaar .

ING Bank N.V.

.

Advertentie

Lees deze krant ook in onze app

Koffie zetten met Zwitserse perfectie

NRC op uw smartphone of tablet Elke dag een nieuwe NRC Handelsblad of nrc.next

Nu t downl e oade

Digitaal lezen alsof het papier is

n

Bewaar losse artikelen in uw favorietenlijst Edities van 30 dagen terug nog te downloaden

Ga naar nrc.nl/app

Spectaculaire aanbieding Het Zwitserse merk Solis heeft zich bewezen met haar hoogwaardige espressomachines. Daarom stelden we een nieuwe aanbieding samen: bij aankoop van de Caffespresso Pro ontvangt u de nieuwste bonenmaler t.w.v. € 299 cadeau! Naar uw eigen smaak De espressomachine haalt het beste uit de koffie door voorperculatie op lage druk en is eenvoudig te programmeren. Ook heeft hij naast de stoomfunctie een toevoer voor heet water. Met de bonenmaler Caffissima IQ Grinder kunt u de sterkte van de koffie eenvoudig zelf bepalen door de verschillende maalgraden. Zo zet u thuis voortaan de perfecte koffie. De producten zijn ook los verkrijgbaar voor een actieprijs, zie de webwinkel voor alle informatie.

NRC Handelsblad is beschikbaar op de mobiele apparaten van Apple, Android en op Windows tablets

599,-

met gratis bonenmaler t.w.v. 299

Bestel op nrclux.nl

E8 Economie

Door een onzer redacteuren AMSTERDAM. Vermogensbeheerder

Robeco gaat onder de vleugels van de nieuwe Japanse eigenaar vestigingen in het buitenland openen. De belegger wil kantoren in Singapore en het Verenigd Koninkrijk opzetten. Robeco heeft daarnaast het plan de Duitse en Zwitserse pensioenmarkt te betreden. De ambities zijn onderdeel van het streven om in 2018 meer dan 300 miljard euro aan beheerd vermogen te hebben. Daarmee mikt de vermogensbeheerder op een iets lagere groei dan de afgelopen jaren. Robeco zag zijn beheerd vermogen de laatste vijf jaar met 85 procent groeien tot 205 miljard euro eind vorig jaar. Maar een belangrijk deel van die groei was het gevolg van waardestijgingen op de beurs, en minder door nieuwe klanten of extra inleg van kapitaal. De komende jaren wil Robeco op dat vlak juist harder groeien, licht een woordvoerder toe. De beoogde grens van 300 miljard euro moet op eigen kracht behaald worden en niet via overnames. Robeco werd vorig jaar voor 1,94 miljard euro overgenomen door het Japanse conglomeraat Orix. De boekwinst hierop was voor verkopende moeder Rabobank zeer welkom, later in het jaar werden er onder andere de schikkingen in het Libor-schandaal mee betaald. De overname leidde tot ophef doordat de Japanners 33 miljoen blijfbonus reserveerden voor meer dan vijftig ‘sleutelfiguren’ bij Robeco.

Advertentie

VRIJDAG 21 MAART 2014

E9

DE BEURS Door onze redacteur Tom Kreling AMSTERDAM. Projectontwikkelaar Ger Visser dacht het in december 2011 goed geregeld te hebben. Met zo’n typisch handigheidje, waar de ontwikkelaar met zijn bedrijf Eurocommerce al jaren bekend om stond. Hij verkocht die maand zijn Stal Eurocommerce aan zijn zoon, de befaamde paardenstal die hij opbouwde met de miljoenen die hij in het vastgoed verdiend had. De stal is bekend vanwege de toppaarden die er al jaren gefokt worden en waarmee Nederlandse ruiters internationaal prijzen pakken. Het is een bedrijf dat tientallen miljoenen waard is. Toch hoefde Ger junior er slechts 7 miljoen euro voor te betalen. En het mooiste was dat hij zelfs dat bedrag nooit hoefde over te maken. Want tegelijk met de verkoop, sloot Visser met zijn bedrijf een sponsorovereenkomst met de paardenstal die hij van de hand doet. Hij belooft de stal nog zeven jaar te sponsoren, voor in totaal 7 miljoen euro, precies het bedrag dat hij nog van zijn zoon kreeg. Konden ze dat mooi tegen elkaar wegstrepen. Zo werd Ger Visser junior voor niks eigenaar van de paardenstal. Nu, 2,5 jaar later, is de opzet van Visser met zijn paardenstal toch mislukt. Gestruikeld en afgemaakt. Het vastgoedbedrijf van Visser ging in de zomer van 2011 failliet, net nadat een aantal banken aangifte tegen hem hadden gedaan wegens oplichting en valsheid in geschrifte. Daarna bleef er van het imperium van Ger Visser niets meer over. De curatoren van zijn failliete bedrijf lieten de rechter een aantal van zijn handigheidjes terugdraaien. Visser had volgens hen paulianeus gehandeld; in het zicht van een faillissement bezittingen weggesluisd. Zo ging de verkoop van Hotel Restaurant De Roskam in het Gelderse Gorssel niet door. Het eeuwenoude etablissement was de uitvalbasis van de familie Visser. Hier ontving Visser jarenlang bezoek en voerde hij zakelijke besprekingen. Net als de paardenstal deed hij De Roskam in 2011 van de hand. Hij verkocht het voor 1 euro aan zijn dochter. Die verkoop werd door de rechter onge-

Ingevroren sperma in de veiling Vastgoed Rabobank veilt de paardenstal van Ger Visser in de hoop nog iets terug te krijgen van deze failliete klant. P ROJ ECTO N T W I K K E L A A R

Ger Visser, man van de side-letters De geboren Amsterdammer Gerrit Cornelis Hendrik Visser begon in 1972 met handelen in vastgoed: pandjes kopen en doorverkopen. Al snel begon hij met het ontwikkelen van kantoorpanden, vervolgens zocht hij een huurder en verkocht het verhuurde pand aan een belegger. Het geld voor het ontwikkelen van kantoren leende hij bij verschillende banken. Visser werd ook bekend door het weglokken van huurders met behulp van side-letters. Hij had dan een kant en klaar pand met huurder aan een belegger verkocht. De belegger ging er vanuit dat hij voor lange tijd die huurder had. Maar in een geheim contract sprak Euro-

commerce met de huurder af dat hij eerder het pand mocht verlaten en dat Eurocommerce dan de resterende jaren aan huur zou betalen. De vertrokken huurder trok vervolgens weer in een nieuw pand van Eurocommerce. De koper van het pand bleef dan met een leeg pand achter, wat minder waard is dan een verhuurd pand. Een aantal banken deed in de zomer 2011 aangifte tegen Visser vanwege valsheid in geschrifte en oplichting. Hij zou met valse huurcontracten leningen hebben geregeld voor de bouw van kantoren. Hij zat een paar dagen vast. Kort daarop ging zijn bedrijf failliet. De zaak loopt nog.

daan gemaakt, net als die van de paardenstal. De Roskam en de paardenstal kwamen zo weer terecht in de boedel van Eurocommerce. En in november 2012 werd Visser ook persoonlijk failliet verklaard. De Rabobank maakte gisteren met de curatoren van het failliete bedrijf van Ger Visser bekend dat de stal Eurocommerce op 7 april geveild gaat worden. Zo hoopt de Rabobank nog iets van de honderden miljoenen terug te zien die ze aan het bedrijf van Visser hadden uitgeleend. De Rabobank was jarenlang de grootste financier van Visser. Hij was een populaire klant, die met gemak tientallen miljoenen meekreeg. Tot de economie instortte, Visser geen huurders meer vond, zijn kantoren niet meer kwijtraakte en zijn schulden niet kon aflossen. De Rabobank is met de grootste schuldeiser met een bedrag van bijna 300 miljoen euro. ABN Amro heeft een vordering van circa 141 miljoen euro en ING en SNS Reaal krijgen nog zo’n 100 miljoen euro. Eerder ging al de collectie zeldzame Ferrari’s van de projectontwikkelaar in de verkoop. Nu kan iedereen, met een redelijke portemonnee, bieden op bijvoorbeeld springpaard London, waarop ruiter Gerco Schröder in 2012 nog zilver bij elkaar sprong op de Olympische Spelen in Londen. Wie liever in de toekomst een toppaard heeft, kan bieden op sperma dat in de veiling gaat. Ook paardentrailers en andere benodigdheden om een stal te runnen gaat onder de hamer. Misschien dat Ger Visser voelde aankomen dat ook zijn befaamde paardenstal uiteindelijk niet uit de handen van zijn schuldeisers zou blijven, ondanks de ‘verkoop’ aan zijn zoon. Uit het persbericht dat de Rabobank verstuurde over de aanstaande veiling blijkt dat sinds Visser junior de stal overnam nogal wat paarden uit de stal verdwenen zijn. In totaal bestond de stal uit ongeveer honderd paarden. Daarvan zijn er volgens de Rabobank zeventig verdwenen. Alleen de dertig paarden waarop de Rabobank beslag had gelegd zijn nog aanwezig. „Nog niet precies duidelijk is wat er met de andere paarden is gebeurd.” Ger Visser was niet bereikbaar voor commentaar.

Nike verrast beurs met sterk kwartaal Index, 31-12-2013 = 100 120 Nike Adidas 110 100 90 80

Lux webwinkel T: 088 - 572 0202, E: [email protected]

Redactie Postbus 20673, 1001 NR Amsterdam met in de adressering de rubriek waarvoor of de persoon voor wie de post bestemd is. Rubrieken zijn ook per e-mail en telefoon te bereiken:

Ingezonden brieven Wilt u reageren op artikelen uit de krant? Stuur dan een ingezonden brief van maximaal 250 woorden naar [email protected]. Vermeld altijd uw naam, adres, tel. nummer.

Amsterdam ................. [email protected] ....................020 - 755 3005 Binnenland .................. [email protected] - 755 3005 Buitenland ................... [email protected] .....................020 - 755 3009 Economie .................... [email protected] ......................020 - 755 3007 Cultuur ......................... [email protected] ..............................020 - 755 3061 Achterpagina.............. [email protected] ...................................020 - 755 3061 Sport ............................. [email protected] ..............................020 - 755 3019 Media ............................ [email protected] - 755 3015 Opinie ........................... [email protected] ............................020 - 755 3011 Wetenschap ................ [email protected] ..................020 - 755 3057 Boeken ......................... [email protected] ..........................020 - 755 3059 Weekend ...................... [email protected] .......................020 - 755 3035 Lux (bijlage) ................. [email protected] - 755 3033 Fotoredactie ............... [email protected] ..................020 - 755 3021 Hoofdredactie ............ [email protected] - 755 3045 nrc.next ........................ [email protected] ................................020 - 755 3041 nrc.nl ............................. [email protected] ..........................020 - 755 3443 Den Haag ..................... [email protected] ........................070 - 311 8333 Ombudsman ............... [email protected] Advertenties Telefoon: +31 20 - 755 3049, e-mail: [email protected], of nrcmedia.nl

Bezorgklachten Wij streven ernaar de krant doordeweeks voor 18.30 uur en op zaterdag voor 13.00 uur te bezorgen. Ga naar nrc.nl/service, of T: 088 - 572 0555 op ma-vr tussen 08.00 - 19.45 uur en za tussen 11.00 - 16.45 uur Abonnementen Ga voor nieuwe abonnementen, wijzigingen of bezorging in het buitenland naar nrc.nl/service of T: 088 - 572 0572 ma-vr 08.00 17.00 uur. Vakantieonderbreking van de bezorging: nrc.nl/service Omgang persoonsgegevens NRC Media BV legt van abonnees en gebruikers van online dienstverlening gegevens vast voor de

uitvoering van een (abonnee) overeenkomst en/of het verlenen van diensten. Deze gegevens kunnen worden gebruikt om u te informeren over relevante producten en diensten van NRC Media BV en NRC Lux BV (zie ook nrc.nl/privacyverklaring). U kunt zich desgewenst afmelden via [email protected]. Text-Syndication The Interview People GmbH, E: syndication@ theinterviewepeople.com, T: +49 8161 8074 978 Auteursrecht © NRC Handelsblad, 2014. Alle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van (de inhoud van) deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze rechten berusten bij NRC Media BV c.q. de betreffende auteur. Zie voor de volledige tekst: nrc.nl. Op ingezonden bijdragen zijn de algemene publicatievoorwaarden van toepassing. Deze liggen ter inzage op de redactie en worden op verzoek kosteloos toegezonden.

februari

maart

Door onze correspondent Diederik van Hoogstraten LOS ANGELES. Nike viert zijn successen bombastisch. Zo is

Ruiter Gerco Schröder op een van de paarden van Stal Eurocommerce. Bijna zeventig paarden verdwenen er de laatste jaren.

COLOFON NRC Media BV Hoofdredacteur: Peter Vandermeersch Algemeen directeur: Rien van Beemen

januari

NRC 210314 / BG / Bron: Bloomberg

FOTO GETTY

Robeco moet meer klanten trekken

NRCHANDELSBLAD

EUROCRISIS

DE NEDERLANDSCHE BANK

BANK

Kredietbureau: Grieken nog steeds erg kwetsbaar

DNB-baas Knot wil hogere boetes uitdelen

Deutsche Bank stelt winst naar beneden bij

AMSTERDAM. Griekenland werkt

AMSTERDAM. De boetes die De Ne-

AMSTERDAM. Door een schikking

hard aan structurele fiscale en economische herstructurering, maar de kredietwaardigheid van Griekenland blijft op B- staan. Dat heeft kredietbeoordelaar Standard & Poor’s (S&P) vandaag gezegd. Een B-beoordeling betekent dat een land zijn verplichtingen weliswaar kan nakomen, maar economisch erg kwetsbaar is. S&P ziet verbeteringen in Griekenland, dat financieel gezonder is geworden door een aantal hervormingen door te voeren en de nog steeds hoge schuldenlast iets terug te dringen. Door betere exportcijfers en een toename van investeringen zal de Griekse economie tussen 2014 en 2017 langzaam groeien. De hoge werkloosheid, 27 procent van de beroepsbevolking, heeft een drukkend effect, doordat de consumentenbestedingen laag blijven. (Novum)

derlandsche Bank (DNB) aan banken kan uitdelen moeten omhoog. Dat heeft president Klaas Knot gisteren gezegd tijdens opnames van het NTRprogramma College Tour. Knot noemde het Nederlandse beleid „mild”. DNB mag nu boetes opleggen die kunnen oplopen tot 8 miljoen euro. In andere landen zijn de boetes veel hoger. Zo moest de Rabobank vorig jaar vanwege de Libor-affaire honderden miljoenen euro’s boete betalen aan de Amerikaanse en Britse autoriteiten. In het programma sprak Knot ook over de Europese Centrale Bank. Knot juicht het toe dat die de controle op de banken van de nationale toezichthouders overneemt. Het Europees Parlement en de ministers van financiën bereikten eerder gisteren een akkoord over een Europese bankenunie. (Novum)

met nabestaanden van mediamagnaat Leo Kirch heeft Deutsche Bank de winst naar beneden moeten bijstellen. Daarmee komt de nettowinst uit op 681 miljoen euro, 401 miljoen euro minder dan verwacht. Deutsche Bank betaalde 775 miljoen euro schadevergoeding. (Novum)

Advertentie

Nationale-Nederlanden wijzigt per 24 maart 2014 de volgende spaarrentes: Spaarloon Wet ’94 1,5% Levensloopplan 1,5% www.nn.nl

Air Max-liefhebbers wereldwijd gevraagd om het kussenachtige schoeisel collectief te dragen op 26 maart: ‘Air Max Day’. Op die dag in 1987 kwam de eerste Air Max op de markt. En in april wordt de tiende verjaardag van de Nike Free gevierd met de gelijktijdige lancering van drie nieuwe modellen. Gisteren was de sportschoenmaker wederom in feeststemming. De nieuwe cijfers bleken beter te zijn dan de verwachting op Wall Street. De omzet steeg het afgelopen kwartaal met 13 procent naar 7 miljard dollar (ruim 5 miljard euro). Huismerk Nike deed het goed met 14 procent. Ook Converse zag een stijging: 16 procent. De winst per aandeel was 76 dollarcent, 4 procent méér dan een jaar geleden, waarmee de verwachtingen van analisten werden overtroffen. Schoeisel is het topproduct, en in de belangrijkste afzetgebieden – Noord-Amerika, Europa en China – stijgt de verkoop met 10 tot 27 procent. Het bedrijf kan bovendien wijzen op een beurskoers die het afgelopen jaar 43 procent omhoog is gegaan; aanzienlijk beter dan de indexen. Het aandeel wordt in New York verhandeld voor bijna 80 dollar; gisteren steeg het licht, anticiperend op de cijfers die na de sluiting van de beurs werden gepubliceerd. Innovatie is een sleutel tot groei en al sinds 1964 beheerst

13

procent steeg de omzet van Nike in het laatste kwartaal van 2013.

de onderneming uit Oregon de kunst van innovatie – of weet het de suggestie van vernieuwing te wekken. Ook de nieuwe collectie Free-schoenen – lichte sneakers voor dagelijks gebruik of hardlopen – is deze week goed ontvangen in de VS. Met de steun van topatleten, die de schoenen vroegtijdig mochten testen. Het eerste Free-model veroorzaakte in 2004 een revolutie in de explosief gegroeide hardloopbranche. Toen begon de minimalistische ‘blootsvoets’-rage: hard lopen op licht schoeisel. Die trend duurt voort en Nike loopt er nog altijd in voorop. Een opschepperig instinct past de onderneming. De beste voetballers en basketballers dragen kleding en schoenen van Nike, van Michael Jordan tot LeBron James, van Wayne Rooney tot Christiano Ronaldo. Een cool imago is alles in deze branche, en bekende namen maken een outfit cool. Soms is Nike beslist niet cool. Op het aanstaande wereldkampioenschap voetbal, van 12 juni tot 13 juli in Brazilië, zal het Amerikaanse nationale team spelen in nieuwe, blauw-wit-rode Nike-shirts, met de nadruk op fel rood. De blog SportsGrid vergeleek het ontwerp met een raketijsje, en legde uit dat rood altijd de kleur van opponenten is: Rusland, China, Canada. „Waar ben je in godsnaam mee bezig, Nike?”, vroeg de sportblog.

E10 Sport

A M ST E R DA M . Simone Ponzi heeft

gisteren in Italië de GP Nobili op zijn naam geschreven. De Italiaan van de ploeg Neri Sottoli was in Stresa de sterkste in de sprint van een groep van zo’n vijftig renners. Zijn landgenoot Christian Delle Stelle werd tweede, voor de Spanjaard Francisco Ventoso. Alejandro Valverde slaagde erin het gat naar vijf koplopers te dichten, maar op acht kilometer van de finish werd de Spaanse kopman van Movistar als laatste ingerekend. Het is Ponzi’s tweede zege in een week tijd. Zondag won hij Dwars door Drenthe. (Novum)

SKIËN

Olympisch kampioen Maria Höfl-Riesch stopt A M ST E R DA M Alpineskiester Maria

Höfl-Riesch zet een punt achter haar carrière. Dat heeft de drievoudig olympisch kampioene gisteren bekendgemaakt. Ze kwam vorige week bij de wereldbekerfinale in Lenzerheide hard ten val en liep daarbij onder meer een spierscheuring in haar dijbeen op. De 29-jarige Duitse liep door die val de eindzege in de wereldbeker algemeen mis, nadat ze eerder wel de wereldbeker op de afdaling had veroverd. Höfl-Riesch, tweevoudig wereldkampioen, prolongeerde op de Spelen van Sotsji haar titel op de supercombinatie en ze pakte zilver op de super-G. In Vancouver was ze vier jaar geleden ook de beste op de slalom. (Novum)

SCHAATSEN

Carien Kleibeuker breekt met haar ploeg AMSTERDAM. Carien Kleibeuker

moet op zoek naar een nieuwe schaatsploeg. De winnares van olympisch brons op de 5.000 meter in Sotsji vertrekt bij MKBasics.nl. Aanleiding voor de breuk is een verschil in inzicht over hoe haar toekomst bij het team eruit moet zien. Het was pas het eerste seizoen van Kleibeuker bij dit team van coach Jack de Rijke. De 36-jarige schaatsster won naast haar medaille op de Spelen twee landelijke marathons, waaronder de finale in het Olympisch Stadion in Amsterdam. (Novum)

AZ gaat met vijf verdedigers op een akker naar de kwartfinales Europa League Defensieve tactiek van Advocaat brengt AZ tussen clubs uit Europese elite Door onze redacteur Derk Walters Een Armeniër genaamd Karlen Mkrtsjyan die in blessuretijd op een omgeploegde akker met sneeuw langs de randen zijn tegenstander neermaait en rood krijgt – de wedstrijd tussen Anzji Machatsjkala en AZ, afgewerkt in een stadje op zo’n vijftig kilometer van Moskou, bood gisteravond alles wat je verwacht van een uitwedstrijd in Oost-Europa. Het bleef 0-0. AZ, dat on-Nederlands was aangetreden met vijf verdedigers, plaatste zich voor de kwartfinale in de Europa League. Afgaande op de heenwedstrijd, vorige week in Alkmaar, werd verwacht dat de laatste Nederlandse deelnemer aan het lopende Europese seizoen het moeilijk zou krijgen in Ramenskoje. Weliswaar had AZ dat duel met 1-0 gewonnen, door een moeizaam benutte penalty van de Amerikaans-IJslandse spits Aron Jóhannsson, maar Anzji was grote delen van de wedstrijd de beste ploeg geweest. Een kopdoelpunt van spits Aleksandr Bukharov werd zelfs ten onrechte geannuleerd. Maar ‘thuis’ – de ploeg uit Dagestan speelt Europees wegens terrorismegevaar op 1.700 kilometer van thuisstad Machatsjkala – leek het spel van Anzji nergens naar. Toegegeven, het veld was hemeltergend, maar dan nog: niet één keer waagde de thuisclub een schot tussen de palen achter de CostaRicaanse AZ-keeper Esteban. AZ was heel wat gevaarlijker, maar met name flankspeler Steven Berghuis miste een aantal keer het doel. Ach, het hoefde ook niet. Drie centrumverdedigers kopten en schopten alles weg wat de Russen produceerden. Dat ploetervoetbal van AZ was voldoende om door te gaan naar de laatste acht van de Europa League, het tweede Europese niveau. En kijk eens naar de namen van de clubs die dat AZ kunnen nazeggen! De volgende tegenstander van de ploeg van trainer Dick Advocaat, die gisteravond overigens geschorst was, komt uit het rijtje Valencia, Sevilla, Benfica, Porto, Juventus, Olympique Lyon en Basel. Eindelijk krijgt AZ eens een tegenstander uit West-Europa. Natuurlijk,

AMSTERDAM.

De geschorste AZ-trainer Dick Advocaat juicht achter een hekje. EREDIVISIE

AZ speelt mogelijk met een B-team tegen PEC Zwolle Of hij zondag in de basis zal staan tegen PEC Zwolle? Nick Viergever, normaal gesproken een vaste waarde in de verdediging van de Alkmaarse ploeg, grijnsde wat op de vraag van de RTL-verslaggever, gisteren in

Ramenskoje. Naar verwachting zal AZ enkele reserves opstellen. Trainer Dick Advocaat maakte er in de afgelopen weken geen geheim van dat hij ongelukkig is met het duel tegen PEC,

omdat AZ aanstaande donderdag tegen Ajax speelt in de halve finale van de beker. In tegenstelling tot AZ hoeft Ajax in het weekend niet te spelen, vanwege de nucleaire top. De uitwedstrijd bij RKC wordt ingehaald op 2 april.

de Europese voetbalbond UEFA heeft 54 lidstaten, en het is logisch dat ook de oostelijke landen clubs afvaardigen naar de diverse continentale toernooien. Maar de groepsfase van de Europa League heeft soms wel wat weg van een rariteitenkabinet. Zo heeft AZ tot nu toe afgerekend met ploegen uit Griekenland (twee keer), Israël, Kazachstan, Tsjechië en Rusland. Een andere Nederlandse deelnemer, PSV, kwam uit tegen een Kroatische, een Oekraïense en een Bulgaarse ploeg. Geen aansprekende namen, weinig publieke belangstelling. Voor zijn prestatie hoeft AZ zich evenwel allerminst te schamen. Sowieso heeft Nederland een aardig deel van zijn coëfficiënt – het getal dat bepaalt hoeveel clubs er naar de Europese toernooien mogen worden afgevaardigd – te danken aan de bescheiden ploeg uit Alkmaar. Twee seizoenen geleden haalde AZ ook al de kwartfinale van de Europa League, waarin het sneuvelde tegen Valencia. Dit seizoen redt AZ zelfs het land. Door de matige prestaties van de andere Nederlandse ploegen haalde Nederland dit seizoen minder punten dan een aantal landen dat lager staat op de coëfficiëntenranglijst: Oekraïne, België, Turkije, Griekenland, Zwitserland, Oostenrijk, Tsjechië en Roemenië. Als Nederland door twee belagers zou worden voorbijgestreefd, zou de eredivisie over een jaar nog maar drie in plaats van vier clubs mogen afvaardigen naar de Europa League. De middenmoot dreigde, maar dankzij AZ mag de eredivisie zich nog altijd de achtste competitie van Europa noemen. Heeft AZ iets te zoeken bij de laatste acht? De Servisch-Nederlandse middenvelder Nemanja Gudelj is een van de weinige spelers aan AZ-zijde die zich kan meten met het niveau van de mogelijke tegenstanders in de kwartfinale. Een bijzondere ploeg, zoals de superaanvallende formatie die in het seizoen 2004-2005 onder leiding van Co Adriaanse onder meer Auxerre, Glasgow Rangers, Sjachtar Donetsk en Villarreal versloeg, heeft AZ niet meer. Het is hopen op een wonder, een bevlieging – of toch weer het tactische vernuft van Dick Advocaat.

Europa League Tien man van FC Basel zijn te sterk voor Salzburg A M ST E R DA M . Tien man van FC Ba-

sel hebben gisteren Red Bull Salzburg uit de Europa League gestoten. Het Oostenrijkse team leek in de vorige ronde tegen Ajax nog onverslaanbaar. Na de 0-0 in Zwitserland verloren de elf man van Salzburg in eigen stadion met 2-1 van Basel. De opgave voor Basel leek steeds moeilijker te worden. Na negen minuten werd verdediger Marek Suchy met rood uit het veld gestuurd. En Jonathan Soriano zette Salzburg in de 22ste minuut op 1-0. De supporters van Basel reageerden hun frustraties af door de assistent-scheidsrechter met voorwerpen te bekogelen, waarna de wedstrijd ruim een kwartier werd stilgelegd. Toch kwam Basel terug. Zwak verdedigen bij corners stelden

E11

Marco Streller en Gaston Sauro in staat om te scoren. Door een tweede gele kaart voor Alan beëindigde ook de aanstaande kampioen van Oostenrijk de wedstrijd met tien man. Juventus kan de finale op 14 mei in eigen stadion nog altijd halen. De Italiaanse kampioen boekte een 1-0 uitzege op Fiorentina en voegde zich zo bij de laatste acht. De eerste wedstrijd was vorige week in Turijn in 1-1 geëindigd. Fiorentina zou thuis genoeg hebben aan een doelpuntloos gelijkspel. Een rode kaart voor Gonzalo Rodriguez twintig minuten voor tijd veranderde echter de zaak. Twee minuten later maakte Andrea Pirlo het enige doelpunt van de wedstrijd, uit een vrije trap. Tottenham Hotspur werd ondanks twee doelpunten van Nacer

Chadli uitgeschakeld door Benfica. De oud-speler van FC Twente zette de Engelse club in Lissabon op een 2-1 voorsprong, maar vlak voor tijd maakte Lima uit een penalty gelijk. De wedstrijd op White

Hart Lane had Benfica vorige week met 3-1 gewonnen. FC Porto stond lange tijd bij Napoli onder druk, maar slaagde er toch in de volgende ronde te halen. Een 2-2 gelijkspel in Napels

was voldoende gezien de thuiszege (1-0) een week eerder. Ricardo Quaresma en Nabil Ghilas scoorden voor Porto; Goran Pandev en Duvan Zapata deden dat namens Napoli. (NRC, Novum)

Advertentie

Zondag 23 maart

Restaurant Café Rokin 65 Amsterdam (vlakbij de Dam) T 020 755 35 53

NRC KLASSIEK: AMARINS WIERDSMA EN DIDEL BISH Violiste Amarins Wierdsma en pianiste Didel Bish spelen stukken van Beethoven, Haydn en Schubert. I.s.m. Conservatorium van Amsterdam. 12.00 uur | Gratis entree Meer informatie op nrcrestaurantcafe.nl

FOTO REUTERS

Simone Ponzi wint sprint om de GP Nobili

VRIJDAG 21 MAART 2014

FOTO ANP

WIELRENNEN

NRCHANDELSBLAD

Ronaldinho speelde deze week met zijn Atlético Mineiro om de Copa Libertadores. Tegenstander was Nacional uit Paraguy met onder anderen Silvio Torales (links).

De lach van Ronaldinho is weg Reportage WK Voetbal De voormalige ster van FC Barcelona aast op een plaatsje in de Braziliaanse selectie. Maar Ronaldinho heeft weinig kans. De 34-jarige speler van Atlético Mineiro is een schim van zichzelf. Door onze redacteur Koen Greven

CV

BELO HORIZONTE. Strafschop gescoord,

Kleine Ronaldo

strafschop gemist. Verafgood als een grote ster, verguisd als een gewone sterveling. Het is Ronaldinho in 2014. De Braziliaan wisselt in het shirt van Atlético Mineiro tegen Nacional uit Paraguay briljante ingevingen af met knullige missers. Het duel in de groepsfase van de Copa Libertadores eindigt in 1-1 gelijkspel. In de sfeervolle Arena Independência zet Ronaldinho vermoedelijk zijn laatste stappen als voetballer. Een afscheid op het WK-voetbal in eigen land is voor hem op zijn 34ste te hoog gegrepen. De aanhang van Atlético Mineiro heeft Ronaldinho vorig jaar in het hart gesloten. Hij maakte de club ondanks zijn uitspattingen in het nachtleven kampioen van Latijns-Amerika. Met het veroveren van de Copa Libertadores – de Zuid-Amerikaanse Champions League – werd stadgenoot Cruzeiro in de schaduw gezet. Maar het zijn alweer vervlogen tijden. De aartsrivaal veroverde in november de landstitel en Atlético Mineiro verspeelde kort daarop de kans op de wereldbeker voor clubteams door in de halve finales pijnlijk te verliezen van Raja Casablanca. Het is de enige prijs die Ronaldinho in zijn succesvolle carrière niet won. De Braziliaan Cafu blijft daardoor uniek met vijf verschillende in-

Ronaldo de Assís Moreira (Porto Alegre, 1980) – voetbalnaam Ronaldinho – speelt sinds twee jaar bij Atlético Mineiro. Ronaldinho begon zijn carrière bij Grêmio. In 2001 tekende hij een contract bij Paris Saint-Germain. Twee jaar later debuteerde hij voor FC Barcelona. In 2008 ging hij naar AC Milan. Na drie jaar vertrok hij naar Flamengo in Rio.

ternationale hoofdprijzen. De onschuldige lach op het gezicht van Ronaldo de Assís Moreira is verdwenen. Hij is de vedette bij de volksclub uit Belo Horizonte waar ook de Braziliaanse international Jô en oud-PSV’er Diego Tardelli onder contract staan. Ronnie stapt als laatste voetballer de bus uit, laat zijn ploeggenoten wachten bij de elftalfoto voor de wedstrijd, eist alle vrije ballen op en heeft als enige een parkeerplaats naast de kleedkamer. Voordat hij op woensdag de nacht in verdwijnt gaat hij nog even op de foto met een jongetje. Het ventje is verbluft. Ronaldinho aait hem over zijn bol. De tijd dat Ronaldinho zelf alleen aan voetbal denkt ligt ver achter hem. ‘De kleine Ronaldo’ is de onschuld voorbij. Hij schitterde eerder deze maand nog in een gouden outfit tijdens het carnaval van São Paulo. En het publiek van Salvador de Bahia zag de voetballer van het jaar van Zuid-Amerika ook in levende lijve op een praalwagen langskomen. Het versterkte het beeld van feestbeest, die het met de discipline niet zo nauw neemt. Een imago waar meer voormalige sterren in het Zuid-Amerikaanse land mee kampen. De Braziliaanse bondscoach Felipe Scolari is wars van dergelijk gedrag. Hij heeft al laten doorschemeren geen plek te zullen inruimen voor Ronaldinho. En Kaká is er waarschijnlijk ook niet bij. Over twee maanden moet een voorlopige lijst met

dertig geselecteerde spelers worden ingeleverd. WK-stad Belo Horizonte maakt zich de komende tijd op voor het eindtoernooi zonder de nummer 10 van Atlético. Al lijken drie maanden voor de Brazilianen nog een eeuwigheid. De stad is nog één grote bouwput. Het internationale vliegveld Trancedo Neves staat nog in de steigers, de busbaan die de luchthaven met de stad moet verbinden is verre van af en talloze viaducten zijn in aanbouw. Atlético-fan Edmar Sousa de Oliveira kan slechts lachen om de chaos in het centrum van zijn stad. „Ik denk niet dat alles op tijd klaar zal zijn”, zegt hij. „Net zomin als Ronaldinho.” Wie je in Belo Horizonte op straat, in de kroeg, in een restaurant of in het nieuwe nationale voetbalmuseum ook aanspreekt; niemand gelooft nog in een WKselectie van Ronaldinho Gaúcho. In de overdekte Mercado Central staan tussen de fruitwinkels, vliegende vogeltjes in kooitjes, kaashandelaren ook verkopers van voetbalshirts. De nagemaakte tricots van de drie plaatselijke clubs América, Cruzeiro en Atlético Mineiro hangen zij aan zij. Op de laatste staat de naam van Ronaldinho onder rugnummer 10 geschreven. „Hij is in de reclame”, zegt de verkoper. „Voor vijftien reais (zo’n vijf euro, red.) mag je hem hebben.” Ronaldinho in de uitverkoop. Het is

veelzeggend over zijn afgebrokkelde status in de hoofdstad van de deelstaat Minas Gerais. „Ronaldinho is te oud”, stelt voetbalfan Sérgio Santana. „Neymar is gewoon beter.” Het oordeel van stadiongids Thiago Rodrigues is al even afgemeten en duidelijk: „Dat Ronaldinho niet naar het WK gaat staat vast. Hij was vorig jaar nog top, maar dit seizoen is hij een schim van zichzelf.” Wie Ronaldinho nog als vanouds wil zien schitteren is aangewezen op het Museu Brasileiro do Futebol dat sinds kort haar deuren heeft geopend in de Minas Arena. In dit moderne onderkomen van Cruzeiro treffen Brazilië en Nederland elkaar mogelijk in de achtste finales. De voormalige ster van FC Barcelona komt in het museum in verschillende hoedanigheden langs. Een getekend shirt prijkt in een vitrine, zijn naam staat in een rijtje met de beste nummers 10 van het land en Ronaldinho hangt als een spotprent aan de wand. Als voetballer is Ronaldinho niet meer dan een karikatuur van de sterspeler die in 2002 met Brazilië de vijfde wereldtitel won en in 2006 met Barcelona de Champions League veroverde. Destijds lag de hele wereld aan de voeten van de blije speler uit Porto Alegre. Nu is de Arena Independência zijn biotoop. Daar brengt hij met zijn laatste kunstjes de fans van Atlético Mineiro nog bij vlagen in vervoering.

BOEKEN maandag première | dinsdag media | woensdag film | donderdag cultureel supplement | vrijdag boeken

Vrijdag 21 maart 2014

Over een onontkoombare afkomst, egoïsme, ambitie, een tirannieke vader en de grootste desillusie: de dood EN VERDER

C4 Keuze uit psychiatrische literatuur | C6 Gedichten van Frans Kuipers | C7 Nieuwe roman van Wessel te Gussinklo | en Lydia Davis, Tony Benn, Willem Drees, Reinbert de Leeuw | C16 Het Nationale Ballet gevolgd voor realityserie

ILLUSTRATIE NANETTE HOOGSLAG

De Thibaults van Roger Martin du Gard

C2

NRCHANDELSBLAD BOEKEN

Franse klassieker

VRIJDAG 21 MAART 2014

Roger Martin du Gard Eindelijk is nu het familie-epos Les Thilbault vertaald, geschreven door de Franse ‘achterneef ’ van Tolstoj. Beiden schreven pageturners met grote psychologische diepgang, over tirannieke vaders, liefde, verzet, afscheid, dood, en meer.

Met pas 675X829 houd je de hele late Reve in handen

T

e laat, gewoon te laat. Woensdagavond pas vond ik het giropasje van Gerard Reve, rekeningnummer 2888136, pasnummer 675X829. Met handtekening – geldig tot 6/99. Zomaar te koop op een veilingsite, samen met het keurige blauwe hoesje dat de Postbank zijn klanten gaf om de magneetstrip te beschermen. O ja, plus een eerste druk van De avonden. Maar ook: al weg. Het hoogste bod was 110 euro. Voorbij de kans om eens echt dicht bij Reve te zijn. Want een giropasje is niet zomaar een object: met zijn bankrekening houd je feitelijk he de kern van de late Reve in handen. Daarbij komt dan het grote mysterie: hoe is dat pasje op een veiling beland? Heeft de Volksschrijver, die in 1999 al behoorlijk in de war was, zijn pasje in de Geheime Opening van een automaat laten zitten? Heeft hij een meedogenloze jongen zijn Pas & Code toegestopt in ruil voor bepaalde diensten? Werd Reve Gerold? (De rekening bestaat niet meer: een ING-computer meldt dat het ‘niet mogelijk’ is om geld naar dit rekeningnummer over te boeken.) Reve verkoopt trouwens amper nog. Bij de kavels met prijsprognose bleef de opbrengst achter bij het verwachte minimum. Ik had mijn luciferdoosje van Harry Mulisch al jaren geleden moeten laten veilen. Want inmiddels beginnen na Mulisch en Reve nu ook de mulischianen en revianen te sterven. Dus wordt de markt overspoeld door eerste drukken, pijptabaksresten, teennagels en andere literair-historische parafernalia. Van de ouderen; want in de onderhoudende bundel Achter namiddagen van Christiaan Weijts las ik dat hij na verschijning van een boek een mailtje krijgt van De Arbeiderspers met het verzoek of ze het manuscript aan het Letterkundig Museum kunnen aanbieden. Als dat het bestand niet wil, wordt het gedeleted. Kun je nagaan hoe weinig belangstelling volgende generaties zullen hebben voor, zeg, de brillenkoker van Weijts. Hoewel? Weijts’ beste boek verschijnt over zes jaar, in zijn 44ste levensjaar. Dat weten we dankzij de econometrist prof.dr. Philip Hans Franses (misschien kan Weijts met die naam nog voor een personage gebruiken) die becijferde wanneer Nobelprijswinnaars hun beste boek schreven: dat is op 0,57 van hun leven en dan is de gemiddelde Nobelprijswinnaar bijna 44. Je weet meteen waarom sommige schrijvers nooit de Nobelprijs winnen. Harry Mulisch was op zijn 43ste druk met De verteller, Hugo Claus had zijn Wolkersroman -voor-intellectuelen Het jaar van de kreeft net af en W.F. Hermans maakte het bijzondere, maar intens provinciale Mandarijnen op zwavelzuur. Hoop is er voor Arnon Grunberg (43, werkend aan een boek over zijn moeder) en Peter Terrin (Post Mortem met 44). Overigens is Philip Hans Franses zelf al vijftig: waarschijnlijk zal zijn schrijversleeftijdsonderzoek door latere generaties als een minor work worden beschouwd. Maar zijn bankpas komt in het Econometrisch Museum.

WA A R D E R I N G *1 * 2 * 3 * 4 * 5

zwak/ontgoochelend matig goed zeer goed buitengewoon

Roger Martin du Gard: De Thibaults. Deel 1. Vertaald en van een nawoord voorzien door Anneke Alderlieste. Voorwoord van Maarten ’t Hart. Meulenhoff, 864 blz. € 49,95 * 5 Schitterende vertaling van het epos van Nobelprijswinnaar Martin du Gard (1881-1958), die veel met Tolstoj gemeen heeft.

De dood maakt van reuzen muizen Door Michel Krielaars

R

oger Martin du Gard is de zoon van Lev Tolstoj. In literair opzicht wel te verstaan, want bij geen andere schrijver uit de wereldliteratuur zijn Tolstojs vertelgenen zo overduidelijk aanwezig als bij zijn Franse fan en volgeling. Net als Martin du Gard staat Tolstoj bekend om zijn bescheiden woordenschat, zijn eenvoudige en heldere stijl, zijn klifhangers, zijn voorkeur voor het epische, zijn neiging om de psychologie van zijn personages uitvoerig en bijna klinisch te analyseren. Ook is Roger Martin du Gard, telg uit een geslacht van grondbezitters en magistraten, net als de schatrijke aristocraat Tolstoj geobsedeerd door de tegenstelling tussen de hoogstaande idealen van zijn personages en hun duistere, minder mooie kanten. Het bijzondere aan hun beider werk is dat het dankzij die verzameling eigenschappen nog altijd leest alsof het gisteren geschreven is. Achthonderd bladzijden of meer, hun romans zijn zonder uitzondering pageturners met grote psychologische diepgang, die in een eenvoudige, heldere en mooie taal zijn geschreven. Als je het Russisch en het Frans redelijk beheerst, heb je er zelfs geen woordenboek bij nodig om het in het origineel te kunnen lezen. Misschien verklaart dat laatste wel waarom Les Thibault slechts voor de helft in het Nederlands werd vertaald (in 1929) en al meer dan zeventig jaar niet meer leverbaar is: de echte liefhebbers lezen het toch wel, kan het niet in het Nederlands dan maar in het Frans. Dat Roger Martin du Gard in 1937 de Nobelprijs voor Literatuur mede voor dit epos kreeg, mocht evenmin bijdragen aan het in druk houden van dit beroemde werk. Dat die literaire schaarste nu door uitgeverij Meulenhoff wordt opgeheven door het hele boek in twee dikke delen (deel 2 verschijnt volgend jaar) uit te geven, is daarom extra bijzonder. Net als Oorlog en Vrede is De Thibaults een familieepos. De equivalenten van Tolstojs Rostovs heten de Thibaults: de patriarchale, schatrijke weduwnaar en katholieke weldoener Oscar en zijn twee zoons, de kinderarts Antoine en de overgevoelige, negen jaar jongere Jacques, die literaire ambities heeft.

Weglopen Deel 1 van deze roman fleuve, dat in de sublieme vertaling van Anneke Alderlieste even soepel en makkelijk leest als in het elegante Frans van Roger Martin du Gard, omvat de eerste zes boeken van het epos, die de periode 1904-1913 beslaan en tussen 1922 en 1929 verschenen. Het begint met het weglopen van de 15-jarige Jacques uit het ouderlijk huis in Parijs. Samen met zijn klasgenoot en grote liefde Daniël de Fontanin, wiens overspelige vader Jerôme en begripvolle moeder vermakelijke bijrollen in dit epos spelen, vlucht hij naar Genua om daar te proberen op een boot naar Afrika aan te monsteren. Beide jongens willen ontsnappen aan de grootburgerlijke wereld waarin ze zijn opgegroeid en hopen op een spannend leven in den vreemde. Maar op last van een woedende Oscar Thibault, die de halve Franse politiemacht heeft ingeschakeld, worden ze in hun kraag gevat en terug naar Parijs gebracht. Oscar Thibault, een tiran die niet begrijpt waarom zijn eigen zoons niet zo zijn als hij, stopt Jacques voor straf in een door hemzelf opgericht

verbeteringsgesticht. ‘We moeten zijn wil breken!’ zegt hij tegen zijn biechtvader. Dat breken van die wil en het door die bazige vader ontkennen van Jacques’ overgevoelige aard zijn twee van de vernietigende constanten in dit magistrale boek. Niet alleen de emotioneel labiele Jacques is in opstand tegen zijn dominante vader, maar ook de nuchtere, logisch denkende, ambitieuze Antoine. Maar waar Jacques zich laat leiden door impulsen, gaat bij Antoine alles er veel cerebraler aan toe. Nadat hij heeft gehoord over de misstanden in het verbeteringsgesticht, besluit hij zijn broer daar weg te halen, zonder vooraf toestemming te vragen aan hun vader. En dan schrijft Roger Martin du Gard: ‘in feite kwam Antoine in opstand tegen zijn vader, tegen de stichting die door hem was opgericht en door hem werd bestuurd. Dit gevoel van verzet tegen zijn vader was zo nieuw voor hem dat hij eerst een soort gêne voelde, en daarna trots.’ Het is de reactie van een man die de grillen van een tirannieke vader jarenlang over zich heen heeft laten komen zonder daar tegenwicht aan te bieden. Pas nu hij medelijden heeft met zijn broer, komt hij in actie. Maar net als zijn vader denkt ook Antoine bevoogdend over Jacques, die altijd dingen overkomen die niemand anders overkomen. En dan lees je: ‘maar hij voelde vooral een diepe vreugde om Antoine te zijn, die evenwichtige Antoine, voorbestemd om gelukkig te zijn, om een groot man te worden, een beroemd arts!’ En met die zin zet Roger Martin du Gard Antoine behalve als een medelevende broer ook neer als een eigentijdse ambitieuze individualist, voor wie alles in de wereld bereikbaar is en die in de eerste plaats aan zichzelf en aan zijn eigen ijdelheid denkt. Dat blijkt ook uit Antoines liefdesleven. De jonge arts wil zich niet binden aan een vrouw en neemt genoegen met vriendinnen voor een nacht. Maar als hij tijdens een improvisorische spoedoperatie, die tot in de kleinste medische details wordt beschreven, de mooie Rachel ontmoet, wankelt hij in dat voornemen. In de aanloop naar hun verhouding beschrijft Roger Martin du Gard hoe Rachel zich, als ze na de operatie beiden op een bank in slaap zijn gevallen, tegen hem aan vlijt: ‘Hij werd helemaal wakker. Het contact van de twee dijen voltrok zich door de kleding heen via een oppervlakte van nog geen hand breed, waarop alle gevoelens van Antoine op dit moment geconcentreerd waren. Hij bleef doodstil zitten, zonder adem te halen, wonderbaarlijk helder, en putte uit de vermenging van zijn warmte met de hare een opwindender genot dan uit de langste kus.’ Hier manifesteert Roger Martin du Gard zich als een meester in het beschrijven van erotische passages, opnieuw op een uiterst gedetailleerde wijze. Het echte liefdesspel, dat later volgt, wordt alleen maar nog rijker beschreven. De spanning wordt beklemmend als Antoine Rachel zo aantrekkelijk vindt (behalve een volmaakte minnares heeft hij voor het eerst het gevoel een kameraad te hebben), dat hij haar tot zijn officiële maîtresse wil maken. Ook hier overheerst Antoines egoïsme, want hij denkt er niet aan met haar te trouwen, waarmee hij haar voor altijd aan zich had kunnen binden. Groot is echter zijn verdriet als Rachel op een gegeven moment voor zekerheid kiest door terug te gaan naar de rijke man met wie ze eerder was, ook al houdt ze niet van hem. Pas door haar vertrek laat Antoine in-

ILLUSTRATIE NANETTE HOOGSLAG

Column Arjen Fortuin

C3

Tiran Thibault begrijpt niet waarom zijn eigen zoons niet zo zijn als hij

eens zijn masker vallen van succesvolle dokter die nooit aan zichzelf twijfelt. Door het verlies van Rachel ontdekt hij zwakte in zichzelf, wat hem verbaast. Ook vader Thibault krijgt een menselijk gezicht, zeker als hij zichzelf ineens op zijn doodsbed ziet liggen. ‘Hij klampte zich wanhopig vast aan de mening van anderen over hem. “Ik ben toch een rechtschapen man?” herhaalde hij maar steeds, maar de toon bleef vragend; hij kon zich niet langer tevredenstellen met loze woorden, het was een van die zeldzame momenten waarop de mens in zijn eigen innerlijk afdaalt naar diepten die nooit eerder zijn belicht.’

Bange muis Oscar Thibault beseft nu dat geen enkele daad in zijn bestaan zuiver is geweest en hij helemaal niet zo nobel is als hij zichzelf en de wereld heeft wijsgemaakt. Het leidt tot een schitterend beschreven introspectie, waardoor de reus ineens in een bange muis verandert. Maar je kunt ook al eerder ontroerd raken door die boze vader. Zoals op het moment dat hij Jacques laat merken wel degelijk van hem te houden door bij een

afscheid met een hand over het haar en de nek van zijn zoon te strijken. De jongen is er zo door van slag dat hij zijn vaders hand pakt en die kust. Het is geen verzoening, maar wel een ingehouden blijk van wederzijdse liefde, die zich door de koppigheid van beiden niet in woorden laat uitdrukken. Niet voor niets zegt Antoine op een gegeven moment dat hij en zijn broer Thibaults zijn, met dezelfde drift en hetzelfde temperament van hun voorvaderen, lees: van hun vader. De erfelijke factor als iets waar je nooit vanaf komt, hoezeer je er ook voor op de vlucht wilt slaan. In het beschrijven daarvan is Roger Martin du Gard groots. Over de onontkoombaarheid van je afkomst, over het egoïsme van je naasten, over grenzeloze ambitie, over de zelfingenomenheid die je nodig hebt om echt te kunnen slagen in het leven, over het je afzetten tegen een tirannieke vader gaat dit boek. En het eindigt bij de grote desillusie van ieders leven: de dood, die je overvalt voor je goed beseft dat het leven en dus het succes betrekkelijk zijn. Als Oscar Thibaults laatste dagen zijn aangebroken is Roger Martin du Gard opnieuw op zijn best. Vooral

Het contact van de twee dijen voltrok zich door de kleding heen

als hij de koele Antoine bij zichzelf ineens ‘een verwarrende, niet te ontkennen genegenheid’ voor zijn vader laat bespeuren, om die meteen weer uit te vlakken en te vervangen door het nuchtere besef dat er eerder sprake was van een ‘heel oude affectie die door het naderen van het onherstelbare slechts was aangewakkerd’. Niets liefde dus. Antoines emoties zijn hoogstens aangewakkerd door de familieband, die zich zelfs niet door de naderende dood van zijn verwekker laat doorsnijden. In zijn beschrijving van het sterfbed van de aan kanker lijdende Oscar Thibault evenaart Roger Martin du Gard Tolstojs De dood van Ivan Iljitsj op de millimeter. Het gekreun van de stervende patriarch, het verzet van diens lichaam tegen het naderend einde, zijn van pijn uitpuilende ogen, het biologisch gestuurde mededogen van zijn zoons, het wordt allemaal zo aangrijpend beschreven dat je ineens enorm begint op te zien tegen je eigen dood. Dat beide grote schrijvers familie van elkaar zijn, valt na het lezen van die overweldigende bladzijden dan ook door niemand meer te ontkennen.

NRCHANDELSBLAD BOEKEN

Psychiatrie

VRIJDAG 21 MAART 2014

Stefan Hertmans: Oorlog en Terpentijn De Bezige Bij, 304 blz. € 19,90 (1)

Top10 1

Midas Dekkers: De kleine verlossing of de lust van ontlasten Atlas Contact, 256 blz. € 21,99 (2)

2

Pieter Steinz: Made in Europe Nieuw Amsterdam, 352 blz. € 34,95 (3)

3

4

Michel Krielaars: Het brilletje van Tsjechov Atlas Contact, 416 blz. € 19,95 (6)

GEBASEERD OP DE VERKOOPCIJFERS VAN AFGELOPEN WEEK VAN BOEKHANDELS ATHENAEUM, SCHIMMELPENNINK (AMSTERDAM), DE GROENE WATERMAN (ANTWERPEN), PAAGMAN (DEN HAAG), VERKAAIK (GOUDA),

Psychiatrie Waarom slikken auteurs van psychiatrische boeken de woorden van patiënten zo vaak als zoete koek? Drie pogingen de kloof te beslechten met patiënten die leven met een ongefilterd brein, maar daarom nog niet heilig zijn. Door Myrthe van der Meer

A

fstand en nabijheid blijven boeien. De woorden waar psychiaters al decennia mee worstelen in de omgang met patiënten, bezorgen ook schrijvers hoofdbrekens. De psychiatrie met al zijn fascinerende ziektebeelden is een dankbaar onderwerp binnen de literatuur, maar wat als een boek geen fictie is maar feit? Iemand met een gebroken been kan redelijk ongehinderd over zichzelf nadenken, maar moet je een psychiatrisch patiënt op zijn woord geloven als het om zijn leven of zijn aandoening gaat, of is een zekere afstand nodig? Een filter als het ware, waarbij de schrijver zichzelf naast de lezer plaatst en zijn kanttekeningen bij het verhaal plaatst, vertelt welke impact de woorden op hem hadden zodat de gezonde mens het verhaal van een ziekte kan begrijpen, misschien zelfs kan meevoelen? Vroeger was het duidelijk: de dokter had altijd gelijk, want de patiënt was ziek in zijn hoofd. Toen in de jaren zestig de Antipsychiatrie losbarstte, vervaagden die oude grenzen. Want wie was er eigenlijk ziek? Depressie betekende dat iemand overgevoelig was voor de verziekte maatschappij, en schizofrenie – ook bekend als Psychose Gevoeligheid Syndroom – was een teken van overenthousiaste creativiteit. Inmiddels is men daarvan teruggekomen, maar voor artsen en biografen blijft de vraag: wie is de baas van het verhaal van de patiënt? Is al zijn denken ‘verziekt’, of is elke gedachte waardevol (zijn de gedachten van de auteur gezond)? In Zal ik u eens wat zeggen? gebruikt Roger Wind afstand als hulpmiddel bij het beschrijven

Joël Dicker: De waarheid over de zaak Harry Québert De Bezige Bij, 640 blz. € 19,90 (8)

5

6

A.F.Th. van der Heijden: Uitverkoren De Bezige Bij, 224 blz. € 17,90 (9)

7

Jan Vantoortelboom: Meester Mitraillette Atlas Contact, 304 blz. € 21,95 (4)

8

Vlammend betoog Als Wind samen met Johan, een man met ernstige schizofrenie, eindelijk weer op bezoek gaat bij diens vader, steekt deze een vlammend betoog af over het leven. Tegen de geestelijk verzorger, niet tegen zijn zoon. De vader: ‘De mensen begrijpen zo weinig. Iedereen zou eens moeten worden opgenomen in de PZ [psychiatrisch ziekenhuis] of in een ziekenhuis. Dan zou er wel meer begrip zijn. […] Dat heb ik van hem geleerd.’ Hij wees naar Johan die nog geen woord had gezegd. ‘God discrimineert niet.’ Op de terugweg zei Johan: ‘Hij praatte tegen jou, maar hij had het tegen mij.’ Aangrijpend, omdat het een glimp laat zien van de impact van een aandoening op een ge-

zin, en omdat de patiënt deze impact ondanks zijn ziekte ook beseft. Dat alleen is al stof genoeg om een boek mee te vullen, zodat de lezer niet alleen de gebeurtenissen voor zich ziet, maar ook de emotionele lading daarachter. Een boek dat de sprong van patiënt naar lezer wél weet te maken, is het autobiografische Brein in brand van Susannah Cahalan. Niet alleen was zij zelf patiënte, maar als journaliste was ze ook in staat om naderhand haarscherp het afglijden in psychoses, waandenkbeelden en epileptische aanvallen te reconstrueren. Knap, want wanen en psychoses laten zich veel minder makkelijk invoelbaar maken dan een depressie. Als je nooit iets anders hebt waargenomen dan de werkelijkheid, hoe beschrijf je het dan als plotseling niets onwerkelijker wordt dan diezelfde werkelijkheid? Vaak lossen schrijvers dit op door de eindeloze reeksen woord- en beeldassociaties weer te geven die bij wanen en psychoses horen en die voor de lezer doorgaans net zo nuttig zijn als de mededeling: de hoofdpersoon is nu even psychotisch tot halverwege pagina 132. Ook Cahalan ontkomt er niet aan, bijvoorbeeld als ze na de eerste tekenen van haar ontsporing tijdelijk bij haar vader intrekt: ‘Een schilderij van de ondertekening van de Onafhankelijkheidsverklaring gonsde van de activiteit. Boven de haard kwam een groot olieverfdoek van een spoorwegtafereel tot leven; de trein stootte toefjes steenkoolachtige smog uit. De buste van Lincoln leek me te volgen met zijn diepliggende ogen. Het poppenhuis dat mijn vader voor me had gemaakt toen ik klein was, was behekst.’ Zulke opsommingen geven een goed beeld van hoe ontwrichtend een psychose is. Doordat Calahan fragmenten kort houdt, krijg je

als lezer de tijd om ze te verwerken. Het maakt de hersenstormen inzichtelijk èn invoelbaar. De moed om kritisch naar zichzelf te kijken zorgt voor een compleet beeld van een complexe aandoening en maakt van haar als patiënt iemand van vlees en bloed, ook als ze er in haar wanen heilig van overtuigd is dat haar vader een moordenaar is. Door de zelfkritiek ontstijgt het boek het niveau van de reisgids langs vreemde hersenpannen met het ziektebeeld als een exoti-

Twan heeft een hoofd vol tegenstrijdigheden die vrij over de pagina stromen sche cultuur. Een psychiatrisch patiënt is geen vreemde beschaving, maar de poortwachter van die beschaving; een individu met maar één interpretatie van de wereld, die de poort op slot houdt en er alleen maar over kan vertellen. En dan moet een toehoorder kritisch blijven. Soms lukt dat ook niet. In de biografie Vandaag koop ik alle kleuren schrijft Karin Anema over Twan en zijn leven met schizofrenie. Het boek laat op overtuigende wijze zien hoe nietsontziend deze aandoening het leven van een patiënt kan ontwrichten. Ook de lezer krijgt het echter aardig voor zijn kiezen. Waar Wind koos voor de rol van de toeschouwer die noteert en meevoelt, en Cahalan als hoofdpersoon haar eigen gedrag kritisch bestudeerde, schrijft Anema in ik-vorm volledig vanuit het hoofd van Twan. Als lezer krijg je al snel door dat een schizofreen

9

Tommy Wieringa: Dit zijn de namen De Bezige Bij, 276 blz. € 19,90 (10)

Jelle Brandt Corstius: Arctisch dagboek CPNB, 63 blz. € 2,50 (5)

10

De papiermolen

Reizen langs kronkels van psychiatrische patiënten van zijn werk als geestelijk verzorger in de psychiatrie. Deze verzamelde columns verschenen eerder in het Friesch Dagblad en tonen fraai zijn dagelijkse ontmoetingen met psychiatrisch patiënten. Wind pretendeert niet dat hij in hoofden kan kijken, heeft geen verklaringen voor gedrag, maar observeert geduldig en beschrijft ook het effect dat de patiënten op hem hebben. Als gekte onmeetbaar is, dan plaatst Wind als verteller er een menselijke maat naast. Maar dat is wel zíjn maat. Het resultaat is prettig leesbaar, maar ook wat belegen. De schrijver neemt de lezer nadrukkelijk bij de hand; de interpretaties glijden als hapklare brokjes naar binnen. Soms worden ze even gehinderd door een preek, maar de strekking is hetzelfde: de lezer komt niet verder dan het hoofd van de schrijver. De sprong naar wat er in het hoofd van de ander omgaat blijft giswerk. Dat gaat wringen, omdat het juist over de geestelijke toestand van die ander gaat.

Isabel Allende: Ripper Wereldbibliotheek, 400 blz. € 19,90 (7)

C5

GODERT WALTER (GRONINGEN), H. DE VRIES (HAARLEM), DE TRIBUNE (MAASTRICHT), DE DRVKKERY (MIDDELBURG), ROELANTS (NIJMEGEN), VAN KEMENADE & HOLLAERS (BREDA) ENVAN GENNEP (ROTTERDAM)

hoofd niet de eenvoudigste plek is om in te wonen. Twan heeft na de eerste jaren met wanen en psychoses vooral last van de zogenaamde negatieve symptomen: emotionele afvlakking, snel overprikkeld raken en chaotisch communiceren, problemen met sociale contacten onderhouden en daar tegelijkertijd juist naar verlangen: ‘Vergelijk me maar met een wild dier dat altijd afstand houdt, maar toch wel geaaid wil worden. Ik ben een verdwaalde romanticus.’ Het is een hoofd vol tegenstrijdigheden en die stromen ongehinderd over de pagina’s. Als iemand over zijn ziekte gehoord blijkt te hebben, is dat het bewijs van samenzweringen, maar als ze er niets van weten, dan is dat een teken van desinteresse. Als mensen die vroeger onder zijn psychoses hebben geleden hem ontwijken, komt dat door arrogantie, maar als hij na vele jaren zelf een medepatiënt uit de inrichting tegenkomt, is zijn reactie: ‘Wat zal het dorp er wel niet van denken als ik met deze vreemde vogel een praatje maak? Te riskant. […] Met mijn hoofd naar beneden fiets ik door.’ De tegenstrijdigheden van zijn wereldbeeld lijken nergens tot hem door te dringen.

Verwijdering Anema schrijft het op alsof het de hele waarheid is. Iedere vorm van distantie tussen lezer en hoofdpersoon is verdwenen, maar gek genoeg zorgt juist dát voor verwijdering. Twans gedachten vloeien bijna rechtstreeks op het papier, het resultaat is een taaie massa zonder enige vorm van lucht. Niet dat een psychose ‘opgeleukt’ moet worden of dat een schrijver een opname zou moeten trivialiseren, maar een interviewer moet kritisch blijven en op onlogica en tegen-

FOTO THINKSTOCK

C4

Roger Wind: Zal ik u eens wat zeggen? Ontmoetingen in de psychiatrie. Van Wijnen, 144 blz. € 14,95 * 3

Susannah Cahalan: Brein in brand. Hoe mijn lichaam mijn hersenen aanviel. Vert. Willem van Paassen. Maven, 327 blz. € 19,– * 4

Spammen met Shakespeare Shakespeares toneelwerken als spam? Het komt voor. Uit onvrede over een niet geleverde internetbestelling besloot de Britse twintiger Edd Joseph onlangs toneelwerken van William Shakespeare (1564-1616) naar een nalatige internetverkoper te sturen. Per sms. Voor Joseph een kleine moeite. Hij zette toneelstukken als Hamlet van het internet over in één enkel sms’je. Minder leuk voor de ontvanger, die Shakespeares langste toneelstuk volgens The Bristol Post in 1.143 aparte sms’jes binnenkreeg. Tot op heden stuurde Joseph al 22 toneelstukken door, omgerekend zo’n 17.424 tekstberichten. Het doorsturen van al-

Myrthe van der Meer publiceerde de romans Kalf (2013) en PAAZ. Psychiatrische roman (2012), verschenen bij The House of Books.

J.K Rowling draait warm voor WK Voetbal met Zwerkbalverhaal Nog meer boekennieuws uit Engeland. Harry Potter-schrijver J.K. Rowling komt volgens De Boekenkrant met een tweedelig en 2.400 woorden tellend verhaal over het Wereldkampioenschap Zwerkbal, de tovenaarssport uit de populaire kinderboeken. Het eerste deel verscheen vorige week vrijdag al op pottermore.com, deel twee verschijnt over een week. Het is een opwarmer voor het WK Voetbal in Brazilië, dat voor Engeland op 14 juni begint. Roderick Nieuwenhuis

Iedereen leest

O, Louis, oftewel Borsts Van Gaalverlangen

Karin Anema, Vandaag koop ik alle kleuren. Het levensverhaal van een man en zijn psychoses. Van Gennep, 240 blz. € 18,90 * 2

strijdigheden wijzen. Een psychiatrisch patiënt is niet heilig; dat iemand ‘gek’ is betekent niet dat hij altijd gelijk heeft. Ook gekte kent haar eigen logica, wetten van oorzaak en gevolg, en juist die vormen voor de lezer de houvast in de reis door andermans brein. Maar misschien hebben we allemaal die filters nodig om het onbegrijpelijke begrijpelijk te kunnen maken. Misschien is de mens helemaal niet zo goed uitgerust voor ongefilterd leven. Misschien is dat ook waarom de psychiatrisch patiënt zo’n dankbaar onderwerp is voor fictie; het filter van het verhaal gunt de lezer niet alleen een blik in het hoofd van de hoofdpersoon, maar het geeft diezelfde hoofdpersoon ook een vaste plek in zijn levensverhaal. En in tegenstelling tot non-fictie is die rol binnen fictie doorgaans niet alleen die van slachtoffer. Misschien ligt daar de echte uitdaging voor het psychiatrische boek; niet kritiekloos de ziekte de hoofdrol geven, maar juist de mens in het centrum van zijn verhaal zetten. En dan graag een grandioos verhaal, niet beperkt door waan of werkelijkheid; een Joe Speedboot met in plaats van een raar armpje een rare kronkel in zijn hoofd. Psychiatrische aandoeningen zijn eng, afwijkend en ze zijn raar, maar als je ziet dat de ‘normale’ schrijver na de eerste pagina’s nog steeds leeft, en een half boek later zelfs in staat is om een band op te bouwen, dan kan dat wilde dier uiteindelijk misschien toch nog geaaid worden.

le 37 Shakespeare toneelwerken – Joseph heeft zijn pakje nog steeds niet binnen – staat gelijk aan 29.305 smsberichten.

Hugo Borst: O, Louis. Voetbal international, 400 blz. € 19,95

N

u zelfs de paralympiërs uit Sotsji zijn vertrokken en nog niemand warm lijkt te lopen voor het goede en ernstige De leugens van Lance van Juliet Macur, begint de sportboekenmarkt aan de warming up voor het WK. Zo zijn er al twee boeken over de Braziliaanse neoster Neymar (die met dat gekke haar), waarvan je vreest dat ze nog voor de openingswedstrijd in de ramsj belanden. Het eerste wereldkampioenschapsboek in de Bestseller 60 (deze week nummer 13) is O, Louis van Hugo Borst. Dat is logisch. Van Gaal is een van de origineelste en merkwaardigste voetbaltrainers van Nederland en Borst is een van de origineelste en merkwaardigste voetbaljournalisten van Nederland. U raadt het: O, Louis is een merkwaardig boek. Eigenlijk wilde Borst een boek over Marco van Basten schrijven, maar dat durfde hij niet. Toen dacht hij aan een biografie van Louis van Gaal, maar daar zijn er al veel van. Dus werd het een impressionistisch verslag van zijn eigen obsessie met Van Gaal. Want: ‘Er gaat geen dag voorbij dat ik niet aan Louis van Gaal denk. Dat is niet normaal natuurlijk. De man is mijn vriend noch mijn vader [...] Pa stierf op 13 augustus 2008, ook hij is elke dag in mijn gedachten, gelukkig vaker dan Van Gaal.’ Al toen hij met zijn vader naar de wed-

strijden van Sparta ging, zag hij Van Gaal daar spelen –en de baas spelen. Daarna legde Borst een traject af dat veel journalisten met hem delen: ruzie met Van Gaal, bewondering voor de trainerskwaliteiten van Van Gaal en een sterke behoefte aan waardering door Van Gaal. Zijn zoektocht voert hem langs hele en halve deskundigen, zoals opperkomiek André van Duin, die zegt: ‘Ik weet zeker dat-ie weet waar de lach zit. Hij heeft geen repertoire of zo. Hoewel, hij leest weleens een gedicht voor. Hij is niet bewust grappig, maar hij ís grappig. Nogmaals, Van Gaal weet waar-ie mee bezig is.’De passage laat de kracht en de zwakte van O, Louiszien. André van Duin interviewen over Van Gaal is een briljant idee, maar Borst kiepert het resultaat van zijn gesprek veel te ongefilterd over zijn lezers heen. In andere hoofdstukken werkt dat wel, bijvoorbeeld als regisseur Luc Perceval uitlegt waarom een regisseur of een trainer uiteraard liever met jongeren werkt dan met grote sterren. Soms vergeet Borst zichzelf en belandt hij in het verongelijkte register (‘ik en vele voetbaljournalisten met mij’), dan weer loopt hij superieur te husselen met zijn gêne voor een oude kruiperige brief aan Van Gaal. O, Louis had briljant kunnen zijn: met het samenspel tussen de ijdelheden van auteur en onderwerp, de suggestie dat Borsts Van Gaalverlangen iets met zijn vader te maken heeft, de vreemde verhouding tussen Borst en zijn vriend/collega Leo Verheul. Onder de oppervlakte voel je een geweldige autobiografische roman – struggling to get out. Maar dan had Borst langer moeten schaven, indikken en herschrijven – vermoedelijk tot na het begin van het WK. Arjen Fortuin

Frans Kuipers: Molwerk. Atlas Contact, 64 blz. € 21,99 *4

Frans Kuipers Er jaagt een geest van vrijheid en een kosmisch duizeligheidsbesef door deze bundel. De dichter biedt huppelende inzichten, maar je leest hem toch vooral om zijn mooie woorden en zijn mooie beelden.

Onthechting of aanvaarding neemt bij deze dichter de vorm aan van mooi verwoorde verbazing om alles – een omarming van het leven, het licht en de liefde.

k wist niet veel van de dichter Frans Kuipers. Maar ik sloeg zijn nieuwe bundel, Molwerk, op – en hij beviel me meteen. Een dichtertje! Een dichtertje dat zingt, van de liefde en het leven, en zijn zwerftochten door de wereld. Licht, vlinderig, zonder een hoge borst op te zetten. ‘Ik vertegenwoordig niks dan mijn nipte / aan wisselingen onderhevige aanwezigheid in het dal.’ Ik houd van dichters die zeggen ‘Ik ben van de rivier’ als ze zoiets willen zeggen als: ik ben graag in de buurt van rivieren, ik ga graag op in de rivier en het rivierenlandschap. En Kuipers is van nog wel meer: ‘Ik ben van de rivier / en van de wolken boven de rivier.’ Op je rug naar de wolken kijken en opgaan in het uitzicht: ‘Ik hield van / wandelen en ik hield ervan moe van het wandelen / te liggen op de jas in het gras / in de ritsel en de fluitjes van de zomermiddag / als de vlier, de smeerwortel en de stapelwolken / verkondigden het oneinde / van vlieren, smeerwortels en stapelwolken.’ Het is simpel, het is ritmisch, het is zangerig, met toch een paar echte dichterlijke eigenaardigheden: de licht verdraaide zinsvolgorde, de wat gedragen toon, de lekker uit de toon vallende plantennaam ‘smeerwortel’ en het nieuwe woord ‘oneinde’. Het is niet allemaal zo simpel en verliefd bij Kuipers. Op allerlei plekken dringt er ook een kosmisch duizeligheidsbesef door

de woorden heen. Wij bevinden ons op een met hoge snelheid ronddraaiend hemellichaam, ‘in een vuurwerk / te midden van gigantische explosies en erupties.’ Wij zijn ‘duizelruimtevarenden.’ En dan kan de lichte lyriek soms ook wel doorslaan naar een dreigende, bezwerende, Bijbelse onheilsprofetentoon. ‘Ik was de zaakgelastigde van mijn verlorenheid.’ Het lijkt Kees Ouwens wel. En soms is het eenvoudigweg niet goed te volgen, als Kuipers opgaat in zijn lyrische bevliegingen en zijn eigen taal. Dan is zijn geliefde ‘het hondsdiep van mijn nooddruft’, dan zingt hij ‘van luchtkasteel en duisterdal, / het godmiljaren maal omsnikte niks van al.’ Inmiddels weet ik iets meer van Frans Kuipers. Hij is geboren in 1942, in Vught. Hij debuteerde in 1965 met de bundel Zoals wij. Hij heeft jarenlang rondgetrokken door Noord-Afrika en Europa, als een echte hippie. Hij is jarenlang ziek geweest (hepatitis C) en heeft jarenlang niet gedicht. Maar sinds zijn wederopstanding in 1997, met Wolkenjagen,is Molwerk alweer zijn zesde bundel. De verschillen tussen die bundels zijn niet heel groot. Regels, woorden, beelden, hele gedichten keren terug. De titel Molwerk kwam als afdelingstitel al voor in Wolkenjagen.Ook wel aardig om te vermelden: Gerrit Komrij nam in de laatste editie van zijn bloemlezing negen gedichten op van Kuipers. In al die gedichten waait een geest van vrijheid. Dat is wat mij er het meest in bevalt. De woorden ontstaan ter plekke, zo

Dit heeft het leven Kuipers geleerd: het toeval regeert, en je kunt niet anders dan met het toeval mee bewegen

lijkt het, in een dichterlijke roes: ‘zomeraltijds tjilpebeestjes’, ‘vliegevlugvonkjes’. De beelden ook: ‘het glinsterende waterklavecimbel’, gezegd van een beekje. De gedichten kunnen heel kort zijn, maar ze kunnen ook uitgroeien tot grote panoramische opsommingen, waarin Kuipers probeert zijn ‘verbazing over de wereld’ uit te spreken. Hij herinnert zich vistochten van vroeger, bij zonsopgang. Ook toen had hij al het besef dat dit alles veel ouder was dan het menselijk bewustzijn. De geschiedenis trekt aan zijn oog voorbij: ‘Kloostertuinen en merels. / Brandstapels, Noormannen, pest.’ En ‘de optocht / van stapelwolken weerspiegeld in een slotgracht.’ Bij de verbazing om dit alles voegt zich ook het besef dat ‘één hoofdomdraai / minder of meer’ een groot verschil kan maken. Dat toeval keert op verschillende plaatsen terug. Kuipers is geen filosoof, maar als ik het goed zie is dit wat het leven hem geleerd heeft: het toeval regeert, en je kunt niet anders dan met het toeval mee bewegen. Dat zou je onthechting kunnen noemen, of aanvaarding, maar er is verder niets mystiekerigs aan. Bij Kuipers neemt het de vorm aan van verbazing om alles – een omarming van het leven, het licht en de liefde. Om zulke huppelende inzichten hoef je een dichter natuurlijk niet te lezen. Je leest hem om zijn mooie woorden, en mooie beelden. In een heus sonnet zegt Kuipers dat hij ook wel weet dat elke plek op aarde door bloed of tranen is bevlekt. Hij weet

Frans Kuipers

ook wel dat overal knechten onder meesters geleden hebben, en nog steeds lijden. Het is moeilijk om in de mens te geloven. En dus wil hij het maar zoeken in de ‘buitenmenselijkheid’ van de aarde: in het blauw, ‘het onbekommerdheidsblauw’ van de hemel. Aan het eind van het gedicht keert het beeld terug. Kuipers vertelt daar van astronauten die, na een lange tijd ‘in de zwarte, sterrenbespikkelde ruimte’ verbleven te hebben, weer op aarde terugkeerden. En ze konden maar niet vergeten hoe ze daar, vanuit de duisternis, hadden gekeken naar die mooie blauwe knikker, ‘het onbekommerdheidsblauwe lampje brandend.’

Weemoed in het linke zeepjesmilieu

Kop eraf – en snel in blik!

S

chatgraven in de postbus, niet iedere uitgever heeft er even veel talent voor. Tal van internationale bestsellers, van Gone with the Wind van Margaret Mitchell tot Catch-22 van Joseph Heller, zijn als manuscript veelvuldig afgewezen. Pas de dertiende Britse uitgever die Harry Potter and the Philosopher’s Stone kreeg aangeboden, ging met J.K. Rowling in zee. Nieuw Amsterdam krijgt wekelijks vijf tot acht manuscripten toegestuurd De afgelopen drie jaar verscheen er van de honderden aangeboden fictiemanuscripten niet eentje in druk. Tot de redactie enthousiast raakte over Tankstelle van Auke van Stralen, een ‘roadthriller’ over de wereld van drugskoeriers.

Behalve een spannend inkijkje in een duistere wereld is Tankstelle vooral een roman over de teloorgang van vriendschap. De kameraadschap van het voetbalveld houdt in de drugsbusiness geen stand. Op overtuigende wijze beschrijft Van Stralen hoe Douwe, Mehmet en Toni geleidelijk van elkaar vervreemden en hoe de bravoure plaatsmaakt voor weemoed. Geestig is de rol van de toiletten in het boek. Om hun inkomsten te verklaren blijven de vrienden bij het pompstation werken. Douwe, de ikfiguur, probeert met zijn mathematische inslag wetten te formuleren voor een zo hoog mogelijke opbrengst van de wc’s. Zeer lucratief blijkt een tekstbordje bij het geldschoteltje van de mannentoiletten: ‘Klein geschapen 20 Pfennig, Groot geschapen 2 mark.’ Tankstelle is een zeer geslaagde brievenbusvondst, de beste Nederlandstalige thriller die dit jaar is verschenen. Enig minpunt is het magere en weinig geloofwaardige einde, dat een vierde recensiebal net in de weg zit. Arjen Ribbens

David Almond: De jongen die met piranha’s zwom. Vert. Annelies Jorna, Querido, 192 blz. €17,50 * 3

O

Bijna twintig jaar na De opdracht verschijnt er weer een roman van Wessel te Gussinklo (1941). De ‘denkschrijver’ bedacht magnifieke scènes en zelfs een van de lulligste (en knapste) seksscènes in jaren.

Z

Jeugdboek

Van Stralen is een atypische debutant. Hij is midden veertig en werkt als verkoopmanager bij een internationaal afvalverwerkingsbedrijf. Zijn verhaal speelt in Duitsland in 1998. Hoofdpersoon is Douwe, kind uit een Duits-Nederlands huwelijk. Naast zijn studie wiskunde aan de universiteit van Karlsruhe werkt hij bij een pompstation, waar hij met zijn voetbalvrienden Mehmet en Toni verantwoordelijk is voor de mannentoiletten. De Tankstelle blijkt een cover-up voor een schimmige koeriersdienst. Al snel maken de drie vrienden in luxe auto’s goedbetaalde ‘ritjes’ door Europa. Ze vervoeren ‘zeepjes’, onderwereldjargon voor plakken hasj, die in de auto’s zijn verborgen. Beeldend beschrijft Van Stralen een wereld van snelle ritten, luxe hotels, koffers met geld en feesten in discotheken met drank, vrouwen en pillen (‘smarties’) in overvloed. De drie voetbalvrienden mogen hun illegale verdiensten niet te opzichtig uitgeven. Douwe koopt in antiquariaten oude wiskundeboeken, Mehmet spaart voor een eigen kebabzaak, Toni voor een eigen huis.

Wessel te Gussinklo: Zeer helder licht. Koppernik, 240 blz. € 17,50 *4

Door Arjen Fortuin

Thriller

Auke van Stralen: Tankstelle. Nieuw Amsterdam, 288 blz. € 18,95 * 3

C7

Geef me de vondsten van Mahler

FOTO RENS VAN MIERLOO

Door Guus Middag

VRIJDAG 21 MAART 2014

Wessel te Gussinklo De hoofdpersoon van Wessel te Gussinklo’s terugkeerroman zoekt zijn heil niet bij de eeuwig wrede medemensen, maar in literatuur en liefde. Want dit is toch liefde?

Duizelruimtevarenden in onbekommerdheidsblauw

I

NRCHANDELSBLAD BOEKEN

Nederlandse literatuur

Literatuur

nder het motto dat ‘waarheid en verzinsel één pot nat zijn’ en we ‘allemaal een glimpje gekte nodig hebben’ schreef de Britse David Almond een knotsgek verhaal. De slapstickachtige toon van De jongen die met piranha’s zwom, de bizarre plot, de karikaturale karakters en de ondubbelzinnige moraal – geef een kind zelfvertrouwen en hij kan tussen piranha’s zwemmen – ze lijken weggelopen uit het werk van Roald Dahl. Het pretentieloze avontuur draait om de verweesde Stanley Potts wiens ‘doodgewone’ leven eensklaps verandert wanneer zijn opvoeder ‘ome Ernie’ (een werkloze havenarbeider) zijn huis in een visfabriek omtovert. In zinnen waar het plezier vanaf spat,

vertelt Almond vervolgens hoe Ernie van een goedzak in een geldbeluste ondernemer transformeert en Stan Potts zijn werkslaafje wordt. ‘Vissen zwommen, dansten en glibberden door Ernie’s gedachten’, schrijft Almond. ‘Weg kop en staart, eraf met de vinnen!/ Dan vlug in blik, etiket, en geld innen!’ Als zelfs Stans goudvissen – in navolging van ‘Potts’ Spectaculaire Sardientjes, Potts’ Meesterlijke Makreel en Prima Sprot van Potts’ – in een blikje eindigen, loopt Stan weg. Hij voegt zich bij een rondreizend kermisgezelschap en ontdekt wie hij is en wat hij kan. De kermissetting staat garant voor magische scènes. Soms bekruipt je het gevoel dat Almonds verbeeldingskracht met hem op de loop is gegaan. Zo voegt het ‘Rotzooi Opsporing Team’ dat Ernie achtervolgt weinig toe en tempert het bovendien de vaart waardoor de spanning afneemt. Maar Almonds pleidooi om boven het alledaagse uit te stijgen en in onze fantasieën de wereld te ontdekken klinkt daardoor niet minder oprecht. Mirjam Noorduijn

e bestaan nog, de denkschrijvers. Auteurs bij wie een boek niet een uitgeschreven filmscenario is, niet louter een strak gestuurde aaneenschakeling van scènes en gebeurtenissen met een vlotte plot. Een boek waarin daarentegen de hele tekst de weerslag is van de – niet noodzakelijkerwijs van tobberigheid gespeende – reflecties van de hoofdpersoon. Boeken waarvan de kern niet schuilt in wat er gebeurt, maar in wat er wordt er varen. Het is een vorm van denkschrijven waarin de hoofdpersoon soms amper aan handelen toekomt, omdat hij zo veel woorden aan zijn mogelijke daden besteedt. In zijn meest extreme vorm zie je het in Fernando Pessoa’s Boek der rusteloosheid, waarin de held de straat al niet meer op durft uit angst voor wat er allemaal mis kan gaan bij een eenvoudige transactie als het kopen van een tros bananen. Twijfel en afremmende overwegingen spelen ook een centrale rol in het leven van Wander, de held (nu ja) van Zeer helder licht, de nieuwe roman van Wessel te Gussinklo (1941). In de openingszin probeert deze man zichzelf de wereld in te slepen: ‘Toch maar naar buiten de op dit late uur donkere en door het regenachtige weer dampige, vochtige straat op. Heen en weer lopen, in beweging blijven.’ Een man die zichzelf met moeite de open lucht in dwingt. Het is een tekenend begin voor het boek van een schrijver die zich na bijna twintig jaar weer in de romanwereld heeft gewaagd. In 1995 verwierf Te Gussinklo zijn plaats in de naoorlogse literatuurgeschiedenis met zijn meervoudig bekroonde (Van der Hoogtprijs, Bordewijkprijs) en genomineerde (Librisprijs) roman De opdracht, waarin een puber vergeefs probeert een plaats te vinden in de jungle van een zomerkamp. Je zou zeggen dat om nieuw werk van de schrijver van zo’n legendarische roman gevochten wordt door de grote uitgeefhuizen, maar de grote Nederlandse uitgeefhuizen zijn tot nader order in gevecht met zichzelf. Dus is Zeer helder licht de eerste uitgave van de nieuwe uitgeverij Koppernik, in samenwerking met de ook niet bijster prominente uitgeverij Karaat. Net als in De opdracht heeft in Zeer helder licht de hoofdpersoon moeite om thuis te raken in de wereld. Wander heeft jaren gedwaald (drank, drugs, prostitutie) maar heeft zich herpakt. Hij zoekt zijn heil niet meer in de goedkeuring van de eeuwig wrede medemensen, maar in ‘de literatuur, de grootste, de hoogste, de koningin van de kunsten, want die laat zien wie we zijn, die laat het gevecht zien om te bestaan, om te overleven in de afgewende, onherbergzame werkelijkheid die niet is zoals wijzelf, die wij bekleden, die wij stofferen met cultuur om haar herbergzaam te maken. En het gevecht om onszelf vorm te geven, onszelf te scheppen tussen al dat andere en al die anderen. Het gevecht om niet misvormd te raken door al die krachten, verpletterd, verwrongen.’

Lieve woordjes Behalve de literatuur is er de liefde. Wander is over de dertig, maar hij hunkert als een jonge Werther naar de tien jaar jongere Hanna. Zij houdt ook van hem, althans ze aait hem met lieve woordjes. Helaas zit ze onder de plak bij haar ouders: een hysterische moeder die om het geringste een scène schopt en een agressieve klootzak van een vader die niets moet hebben van de bebaarde, shagrokende, werkloze en in een wrakke Renault 4 rijdende man die het op zijn dochter voorzien heeft. (Inderdaad, Zeer helder licht speelt halverwege de jaren zeventig.) Het levert magnifieke scènes op: van de

Wander is al over de dertig, maar hij hunkert als een jonge Werther naar de tien jaar jongere Hanna moeder die zich vergrijpt aan het portier van Wanders autootje en van het ijselijke kennismakingsbezoek in de villa van Hanna’s ouders tot de bedscène die verzandt in schrijnend onvermogen. Daar komt de indirecte stijl van Te Gussinklo helemaal tot zijn recht. Met zijn muze tussen de lakens is hij eerst nog een en al vreugde. ‘O lieverdje, wat is dit fijn, o wat is dit geweldig’. Hij observeert: ‘Onbeweeglijk lag ze naast me, geen geluid, geen beweging, zelfs ademen was niet meer merkbaar, alsof ze die inhield, wachtend op… Ach ach, ze was zo lief.’ Pas als Hanna’s onbeweeglijkheid maar niet overgaat tot enige vorm van lichamelijke aanhankelijkheid, dringt het tot Wander door dat het er niet van gaat komen. Instructie (‘haar hand begeleidend als een onderwijzer die een achtergebleven leerling bij het schrijven helpt, samen de pen vasthoudend, letters vormend, woorden.’) helpt niet. We zijn in een van de lulligste (en knapste) seksscènes van de laatste jaren beland. Daar, in bed, begint Wander te begrijpen wat de lezer allang vermoedde: dat zijn verhouding

TEKENING PAUL VAN DER STEEN

C6

met Hanna niet, zoals hij zich inbeeldt, rust op een hogere vorm van begrip, maar op heel veel alledaags onbegrip. En op zijn diepe verlangen om iets moois waar te nemen in een meisje waar welbeschouwd weinig opmerkelijks aan te ontdekken valt.

Zwatelzinnen Te Gussinklo laat mooi zien hoe zijn muze er niet toe leidt dat Wander tot grote literaire hoogten stijgt, maar dat hij steeds meer probeert aansluiting te vinden bij haar en wegzakt in een moeras van zwatelzinnen waarin elk vierde woord een mierzoet koosnaampje is. Dat laatste werkt, samen met de breed uitgemeten twijfel van de hoofdpersoon, soms op de zenuwen van de lezer – hoe functioneel de ‘maar achs’ en ‘tjezissen’ ook zijn. Ook staan er woordherhalingen in de tekst die eerder rieken naar slordigheid

dan naar functionaliteit. Vergeleken met De opdracht gaat het er in Zeer helder licht toch al kalmpjes aan toe. De vraag die open blijft, is of er in deze zo intens twijfelende Wander werkelijk een kunstenaar schuilt. Een Wessel te Gussinklo, zeg maar. We weten dat hij wil schrijven als Mahler: ‘steeds het nieuwe, het andere, het nog niet eerder geziene en gehoorde – tenminste niet zo – en nergens verslapping in veerkracht en vondsten.’ Maar of het er echt van komt? We zien hem in bed de strip Suske en Wiske en de Tandeloze Tijd lezen. Bij die verwijzing naar Van der Heijden kun je van alles voorstellen: een kleine boosaardigheid, een knipoog naar alles wat Te Gussinklo de afgelopen twintig jaar had kunnen of willen publiceren,of gewoon een aardigheidje. Hoe dan ook: laat Wessel te Gussinklo zijn plaats in het zeer heldere licht niet opgeven en niet te lang wachten met het publiceren van zijn volgende roman.

C8

NRCHANDELSBLAD BOEKEN

Buitenlandse literatuur

VRIJDAG 21 MAART 2014

Ismail Kadare: Het reisverbod. Requiem voor Linda B. Vertaald uit het Albanees door Roel Schuyt. Van Gennep, 208 blz. € 19,90 *3

Ismail Kadare De Albanese grootheid Ismail Kadare komt met een bizar liefdesverhaal, gebaseerd op het Orpheusmotief. Het speelt zich af in het levensbedreigende universum van het stalinistische Albanië.

Ismail Kadare (1936) maakte met Het reisverbod een interessante, maar niet helemaal geslaagde roman. Hij ging met een schepnet door zijn rijke oeuvre en knutselde met de vangst een nieuw boek in elkaar.

Eindeloos wroeten naar iemands venijn Door Piet de Moor

‘N

ee, zei hij voor de laatste maal tegen zichzelf. Hoe graag je het ook wil, hoezeer je ook naar haar verlangt, je mag het niet doen.’ ‘Hij’ is de beroemde Albanese toneelschrijver Rudian Stefa, die in de hoofdstad Tirana aan een tafeltje zijn nieuwste boek zit te signeren, ‘zij’ is Linda B., de vrouw naar wie de schrijver niet mag opkijken als hij haar niet wil verliezen. ‘Als een blinde hield hij het boek met één hand weer omhoog, terwijl hij naar beneden bleef kijken. Zo bleef hij zitten, wachtend tot zij het boek van hem overnam. En dat gebeurde ten slotte: het meisje pakte het aan en slechts één moment raakten hun vingers elkaar aan, ijskoud, in de duisternis van het niets.’ De slotscène van Het reisverbod, een recente roman van de Albanese schrijver Ismail Kadare (1936), is een variatie van het Orpheus-motief uit de Griekse mythologie. Zoals Eurydice, die aan de onderwereld is ontkomen, voor Orpheus verloren zal gaan als hij naar haar omkijkt, zal Rudian Stefa het meisje Linda B. kwijtraken als hij van zijn tafel naar haar opkijkt. Het reisverbod speelt eind twintigste eeuw in de Albanese hoofdstad Tirana. Het stalinistische land wordt bestuurd door een naamloze tiran, de Grote Leider genoemd. Die dictator beschikt wel over een leger van geheim agenten en spionnen, maar hij heeft zijn praktijken gemoderniseerd, want tegenwoordig doet hij ook een beroep op psychiatrische rapporten die zijn secretaris verzamelt en aan de dictator voorlegt. Kadare situeert zijn bizarre liefdesverhaal in de

hem vertrouwde wereld van politieke paranoia, waarin een verkeerd woord je het leven kan kosten. Een artistieke raad taxeert de manuscripten van de schrijvers op grond van de hoeveelheid tekst die aan negatieve en positieve helden wordt besteed. Vervolgens worden de boeken materieel doorgelicht, want de snuffelaars zoeken op de bladzijden ook naar vingerafdrukken ‘zodat ze eventueel verdachte lezers op het spoor konden komen’. In dat levensbedreigende universum probeert Rudian Stefa zich te handhaven. Tijdens een signeersessie in Tirana maakt hij kennis met het meisje Migena, (een anagram van enigma). Ze vraagt hem om in zijn boek een opdracht te schrijven voor haar vriendin Linda B., van wie we later vernemen dat zij op afstand verliefd op de schrijver is geworden. Ze kan hem niet ont-

moeten omdat ze door een reisverbod aan haar verblijfplaats is gekluisterd. Want Linda, die zowel naar Tirana als naar de onbereikbare Rudian Stefa hunkert, stamt uit een gedeclasseerde familie die vóór de oorlog nauwe betrekkingen met het koninklijk huis onderhield en die gedeeltelijk in het buitenland woont. Omdat ze zelf de schrijver niet kan of mag opzoeken, stuurt Linda B. haar vriendin Migena als plaatsvervangster, als ‘doublure’, naar Tirana. Als hij verneemt dat Linda B. zelfmoord heeft gepleegd, belandt Rudian Stefa in een web van staatsintriges, die hij tevergeefs probeert te doorgronden. De passages over de positie van de schrijver in de dictatuur zijn het boeiendste deel van Het reisverbod. Rudian Stefa houdt er gevaarlijke opvattingen op na. De geheime diensten kennen zijn negatieve oordeel over Stalin. Ze kennen zelfs zijn wrange grappen over leden van het Politbureau. Voor dat gedrag zou een trouwe communist direct voor het vuurpeloton worden geplaatst, terwijl Stefa, die als kunstenaar door de Leider beschermd wordt, ze ongestraft mag cultiveren. Of is dat een illusie? De geheime diensten zijn hoe dan ook gefrustreerd en zinnen op wraak omdat Rudian Stefa aan hun greep ontsnapt. Ze vragen zich af waarom de ene ontzien wordt, terwijl de ander keihard wordt aangepakt: ‘Wekenlang hadden ze 24 uur per dag zitten graven en wroeten om al

het politieke venijn uit iemands bestaan naar boven te halen, en dan werd er ineens niets mee gedaan: het venijn bleek onschuldig.’ Voor Rudian Stefa redenen genoeg om er niet gerust op te zijn. Het reisverbod is een interessante, niet helemaal geslaagde roman. De kern van het verhaal, het Orpheus-motief, verdwijnt in een nevel van supplementaire thema’s die de samenhang niet bevorderen – alsof Kadare met zijn schepnet door zijn rijke oeuvre gaat en met de opgeviste brokstukken een nieuw boek in elkaar knutselt. Bij het lezen van Het Reisverbod word je overmand door het gevoel dat Kadare de maatschappelijke weerstand mist die zijn sluwe romans uit het stalinistische tijdperk zo uniek maakten. De spanning die door de dichtheid van zijn taal, zijn stilistisch vermogen, zijn oog voor het groteske en zijn talent voor verbluffende metaforen werd opgewekt, heeft plaatsgemaakt voor een zekere moeheid, die zich manifesteert in een al te fragmentarische opbouw en herhalingen. Een paar jaar geleden liet Kadare weten dat hij het romangenre zou opgeven om zich uitsluitend toe te leggen op het literaire essay. Het is jammer dat hij zich niet aan die belofte heeft gehouden. Hij schreef lang geleden schitterende, lucide en helaas nog onvertaalde opstellen over de Griekse tragediedichter Aischylos en vrij recent over Dante en Shakespeare. Ook zijn spannende en inspirerende dagboeken en herinneringen uit het stalinistische tijdperk wachten nog op vertaling. Hetzelfde geldt voor De grote winter, Kadare’s meesterlijke epos, waarmee hij, na De generaal van het dode leger en andere belangrijke romans, zijn faam als een van de grootste auteurs uit de wereldliteratuur vestigde.

Lydia Davis: De taal van dingen in huis. Vertaald door Peter Bergsma. Atlas Contact, 288 blz. € 24,99 *4

Lydia Davis In het laconiek, observerend proza van deze verhalen knetteren de woorden alsof ze onder stroom staan. Kafka is nooit ver weg, ook hoor je de echo van Beckett. Laat u meesleuren in griezelige ontsporingen. Door Rob van Essen

I

n haar korte, nog kortere en ultrakorte verhalen presenteert de Amerikaanse schrijfster Lydia Davis (1947) fragmenten van een wereld die we herkennen – maar zonder dat die herkenning ons geruststelt. Ook in haar derde bundel, De taal van dingen in huis, beschrijft ze gebeurtenissen en hersenspinsels op de inventariserende toon van iemand voor wie alle details tellen, omdat niets vanzelf spreekt. En net als in haar vorige bundels werkt dat vervreemdend: eenvoudige voornemens en alledaagse handelingen kunnen leiden tot ingewikkelde interacties waarbij labyrinten worden betreden die misschien wel helemaal geen uitgang hebben. Maar wat het proza van Davis echt interessant maakt, is dat ze het niet bij die vervreemding laat. Veel van haar verhalen kennen een ondertoon van ontsporing en dreigende gekte. Tussen de regels van het laconieke, observerende proza door moeten alle zeilen worden bijgezet om de waanzin buiten de deur te houden. Zo worden ook luchtige anekdotes een zaak van leven of dood, en die urgentie geeft Davis’ proza kracht en spanning, juist doordat Davis sentimentaliteit geen kans geeft. Hier en daar knetteren de woorden alsof ze onder stroom staan. Kafka is nooit ver weg, ook hoor je de echo van Beckett.

Gewoontes Een voorbeeld van die ontsporende waanzin is een van de eerste verhalen uit De taal van dingen in huis, ‘Idee voor een plaatje’. Het verhaal begint met het idee dat elke treinpassagier eigenlijk

Ook in haar derde verhalenbundel weet deze Amerikaanse schrijfster van luchtige anekdotes een zaak op leven en dood te maken, waar je als lezer niet aan kan ontsnappen.

Let op, er dreigt iets onderhuids een klein plaatje zou moeten dragen waarop hij gewoontes vermeldt die al dan niet storend zouden kunnen zijn voor andere passagiers. Vervolgens begint de verteller met een opsomming van wat er op zíjn bordje zou komen te staan, iets wat leidt tot een lijst van anderhalve pagina waarin hij zich in details verliest. (‘Zal vroeg of laat iets eten, meestal een broodje, soms een salade of een bakje rijstpudding, of eigenlijk twee bakjes rijstpudding, maar wel kleine.’)

raadselachtige gedrag van normale mensen en sluiten dus goed aan bij het universum van Davis. Een ander opvallend verschil met de vorige bundels is dat De taal van dingen in huis meer korte tot ultrakorte stukken bevat. Sommige daarvan zijn zó beknopt, dat ze balanceren op de smalle grens tussen volheid van betekenis en volstrekte banaliteit. Zie bijvoorbeeld het verhaal ‘Huishoudelijke observatie’: ‘Onder al dit vuil/ is de vloer eigenlijk heel schoon.’ Op hun best verschaffen die korte stukjes onvermoede inzichten, op hun slechtst klinken ze als een mislukte imitatie van de poëzie van K. Schippers. De ideale omvang van een Davis-verhaal lijkt twee, drie pagina’s: kort, geconcentreerd, glashelder, en lang genoeg om de anekdote te ontstijgen. Toch zijn de genoemde kenmerken van Davis’ proza (de inventariserende blik, vervreemding, dreigende ontsporing) ook allemaal terug te vinden in de drie lange verhalen in deze nieuwe bundel. En misschien komen ze daar wel het best tot hun recht, omdat ze zijn opgenomen in een groter geheel, dat niet alleen frappeert of verbaast, maar ook kan meeslepen en, jawel, ontroeren. In het eerste lange verhaal, ‘De koeien’, beschrijft Davis het gedrag van drie koeien, die het weiland bevolken waar ze vanuit haar studeerkamer op uitkijkt. Deze uitgebreide inventarisatie resulteert in een schijnbaar emotieloze opsomming – schijnbaar, want die emotieloosheid wordt gelogenstraft door de aandacht waarmee de gedragingen van de koeien veertien pagina’s lang worden genotuleerd. Die uitgebreide aandacht zorgt voor groeiende raadselachtigheid, vergelijkbaar met de vervreemding die optreedt wanneer je een volstrekt normaal woord maar lang genoeg herhaalt.

Wanneer we deze nieuwe bundel vergelijken met haar voorgangers, Bezoek aan haar man en Varianten van ongemak (die inmiddels onder de titel Verzamelde verhalen in één band zijn uitgebracht) vallen een paar verschillen op. Zo bevat De taal der dingen in huis een aantal korte droomverslagen. En ook nam Davis bewerkte fragmenten op uit brieven van Flaubert (wiens Madame Bovary ze in het Engels vertaalde). Deze brieffragmenten hebben betrekking op het

Zo blijft er in de beste verhalen van Davis altijd wel iets in het ongewisse

Halfzus

Advertentie

FOTO ADAM NADEL/POLARIS

Alle beesten Midas Dekkers De bekendste bioloog van Nederland maakte tussen 1980 en 2007 zijn fameuze radiocolumns voor het zondagochtendprogramma Vroege Vogels. Deze columns, waarin Dekkers iedere week een ander dier behandelde en daarbij vooral veel zei over de mens, zijn in deze twee vuistdikke banden samengebracht. Uiterst geestig, zeer leerzaam, fantastisch geschreven, soms controversieel, maar nu vooral zeer voordelig. Deze gebonden boeken in speciale cassette bestelt u nu voor slechts € 25,-.

Ruim 1500 pagina’s n 49,95 nu voorheen

25,-

‘De grote kwaliteit van Midas Dekkers is zijn vermogen om de mens te observeren als een nog onbekende diersoort (...). Hij beschikt over een onbevangenheid die door de combinatie met een grote eruditie, de wendbaarheid van zijn geest en een kwieke beheersing van de pen pas goed tot haar recht komt.’ De Morgen ‘Je kunt op de middelbare school rustig alle biologielessen slapend of klierend doorbrengen; als je later puur voor je plezier één boek van Dekkers leest, weet je meer dan de docent.’ HP/De Tijd

Bestel uw exemplaar op nrclux.nl/boeken

C9

Veel van de verhalen van Lydia Davis kennen een ondertoon van ontsporing en dreigende gekte

In het vijfentwintig pagina’s tellende verhaal ‘De zeehondjes’ denkt de vertelster tijdens een treinreis terug aan haar te vroeg overleden halfzus, die als een moeder voor haar was. Deze elegische herinneringen vormen het meest traditionele verhaal uit de bundel, maar ook hier blijft veel onduidelijk. Zo blijkt pas gaandeweg het verhaal welke familieband de vertelster precies met de overledene onderhield, en waar is ze eigenlijk naar op weg met de trein? Het langste verhaal, ‘De brief aan de Stichting’, bestaat uit de bedankbrief die een wetenschapper schrijft aan de Stichting die haar een beurs heeft toegekend. De woorden van de briefschrijfster krijgen al snel de neurotische ondertoon van iemand voor wie ook alledaagse gebeurtenissen grote obstakels vormen en gaandeweg ontspoort het bedankje steeds meer, tot het verandert in een schrijnend relaas van een onzekere en teleurgestelde vrouw die had gehoopt dat het geld van de beurs haar leven zou veranderen, maar die niet weet te ontsnappen aan haar baantje als universitair docent – een baantje dat ze eigenlijk helemaal niet aankan. Ook in dit verhaal wordt veel niet uitgelegd. Zo komen we er niet achter met wat voor onderzoek de docent zich bezighoudt en om wat voor Stichting het eigenlijk gaat. Juist dit gebrek aan informatie vergroot de Kafkaëske beklemming die het verhaal oproept, alsof de briefschrijfster gevangen zit in een bijna abstracte wereld, waartegen ze geen verweer heeft. Zo blijft er in de beste verhalen van Davis altijd wel iets in het ongewisse. Daardoor ontstaat er een onderhuidse dreiging, die je als lezer bij de les houdt. Opeens herken je de wereld als iets dat je eigenlijk helemaal niet kent.

NRCHANDELSBLAD BOEKEN

Politieke levens

VRIJDAG 21 MAART 2014

Ruth Winstone (red.): The Last Diaries of Tony Benn. A Blaze of Autumn Sunshine. Hutchinson, 304 blz. € 31,95 *4

Tony Benn De vorige week overleden Britse Labourpoliticus Tony Benn was ruim 50 jaar Lagerhuislid. Hij begon als cartoonkarakter, maar werd met stoffige pet en eeuwige pijp steeds meer een darling of the nation.

Door Mark Kranenburg

E

gekend. Beiden lieten zich de macht van de vakbonden welgevallen en associeerden zich rustig met Arthur Scargill, de links-militante mijnwerkersleider. Andrew Marr merkt hierover in A History of Modern Britain op: ‘ogenschijnlijk zonder oog te hebben voor wat er in (hun) zijn naam werd aangericht’. Marr doelt op de knokploegen en de intimidatie waarvan Scargill en andere militant linkse vakbondsleden zich bedienden teneinde de partij in hun richting te sturen. Het is een open vraag wat er met Labour en met het land zou zijn gebeurd als militant-links in 1980 de overhand in de partij had gekregen.

In Benns dagboeken ontmoet je veel eenvoudige werkers Dennis Healy en niet Benn won tenslotte op het nippertje de strijd om het vice-leiderschap van Labour. Dertien Labour Lagerhuisleden waren toen al overgestapt naar de nieuw gevormde sociaal-democratische partij SDP van Roy Jenkins. Uiteindelijk wist Neil Kinnock eind jaren tachtig de macht van de vakbonden in de partij te breken. Benn is meer dan vijftig jaar Lagerhuislid geweest. In die periode veranderde hij van een cartoonkarakter in een, op zijn 88ste, niet langer serieus te nemen darling of the nation – een zeldzaam voorbeeld van een politicus die linkser werd naarmate zijn jaren vorderden. De sociaal-democraten in Blairs New Labour was hij mede daarom een doorn in het oog. Toen Benn in 2003 in de aanloop naar de Irak-

FOTO HOLLANDSE HOOGTE

D

e krachten voelde hij al afnemen, noteerde de vorige week overleden Labourpoliticus Tony Benn in A Blaze of Autumn Sunshine. Dit laatste van zijn acht delen tellende dagboek, dat hij sinds 1940 bijhield, beslaat de jaren 2007-2009 en is de kroniek van een oude man, waarin de elder statesman nog steeds strooit met beroemde namen. Hoeveel dagboeken beginnen immers met: ‘Ik deed net een dutje toen Kofi Annan belde’. Tot hij in juli 2009 een beroerte kreeg, woonde de in 1925 geboren Benn nog altijd alleen in dat grote huis aan Holland Park, waar elke zichzelf respecterende journalist wel eens op bezoek is geweest om door hem beleerd te worden. Jij zette je bandrecorder op tafel, hij zette de zijne ernaast. Zijn bandje werd nog dezelfde avond bijgezet in een archief dat vele tientallen meters besloeg en waaruit zijn redacteur Ruth Winstone uiteindelijk de te publiceren gedeeltes selecteerde. Toen het mijn beurt was om hem te interviewen, werd het fietsenhok naast zijn tuinhek net bewoond door een zwerver, wat Benn tolereerde. Volgens hem had Mrs. Thatcher het ‘de gewone man’ onmogelijk gemaakt om genoeg te verdienen en in een behoorlijk huis te wonen. ‘Bennite’ bestond toen al lang als adjectief om ultralinks-Labour te etiketteren. De voormalige minister in de kabinetten Wilson en Callaghan stelde zich op in hetzelfde kamp als Michael Foot, net als Benn een schat van een man, maar als politiek ideoloog de rampzaligste Labourpremier die de Britten in de twintigste eeuw hebben

Tony Benn in 2009: Blairs woordvoerder Alastair Campbell noemde hem een ‘slijmbal’

oorlog Saddam Hussein voor tv-zender Channel 4 interviewde, noemde Blairs woordvoerder, Alastair Campbell, hem een ‘slijmbal’. Benn was makkelijk te bespotten: de man die van zijn vader een adellijke titel erfde en naar het Hogerhuis moest, maar zo aan zijn Lagerhuiszetel hing dat hij voor elkaar kreeg dat de wet op de adel werd gewijzigd. De 2de burggraaf Anthony Wedgwood Benn veranderde in Tony Benn en keerde terug in het Lagerhuis. De eeuwige pijp, de stoffen pet, en altijd de kroes thee stevig in het zicht, riepen de verdenking op dat Benn voor ‘gewone man’ wilde spelen. Geen demonstratie ging voorbij, geen herdenkingsoptocht voor de strijd van de arbeidersklasse, of hij hield er

een toespraak. Dat dit op patriciërstoon gebeurde, verhinderde zijn gehoor niet hem toe te juichen. Benns dagboeken staan vol ontmoetingen met eenvoudige werkers, die hem aanspreken om hem te zeggen dat hij als enige echt voor hen opkwam. Na zoveel jaar hangt er dus een aura van bijna-heiligheid om Benn. Zijn opgewekte onschuld, zijn niet aflatende hoop op de verheffing van de arbeidersklasse, zijn blijvende geloof in het goede, en de pure volharding waarmee hij zich door de ongemakken van de oude dag worstelde om politiek relevant te blijven – hij was sinds zijn vertrek uit het Lagerhuis voorzitter van de Stop The War Coalition – waren bijna vertederend. Zoals: ‘Maandag 15 oktober. Opgestaan om

vijf uur en om even voor zessen was ik bij het postkantoor in mijn buurt, in de veronderstelling dat er gestaakt zou worden over de plannen tot sluiting van postkantoren. Maar er waren geen stakers, dus ik ben weer gegaan met achterlating van de stickers met ‘Steun Het Postkantoor’. In juli 2009 komt de autumn blaze ten einde. Benn is inmiddels wegens zijn slechte gezondheid verhuisd naar een serviceflat. Trots en glorie zijn beperkt tot prestaties van kinderen en kleinkinderen, onder wie zoon Hilary, schaduwminister in Labours oppositiekabinet, en kleindochter Emily, die bij de laatste verkiezingen werd geselecteerd als Labourkandidaat voor een parlementszetel die in Conservatieve handen bleef.

Dieren verknoeien toch ook veel tijd met nietsdoen Tijs Goldschmidt: Vis in bad. Athenaeum-Polak & Van Gennep, 176 blz. € 19,90 * 3

T

ijs Goldschmidt houdt van niksen. Heel begrijpelijk dat hij, een gepromoveerd evolutiebioloog, zijn wetenschappelijke werk heeft opgegeven om zich aan het schrijven te wijden; alleen schrijvers kunnen een hele dag verprutsen en daarna zeggen

dat ze lekker gewerkt hebben. Aan Goldschmidts jeugd heeft het niet gelegen, hij kreeg het arbeidsethos naar behoren opgelegd: ‘Als mijn vader over een dierbare opschepte tegenover anderen, zei hij vaak: ,,Hij [...] werkt zich helemaal dood.’’ Voor hem was dat het hoogste ideaal. Het is vast niet toevallig dat mijn coming-out als lummelaar pas nu, enkele jaren na zijn dood, plaatsvindt.’ Ook dieren verknoeien tijd met spelen en nietsdoen, laat Goldschmidt zien in de essays ‘Doen alsof je doet alsof ’ en ‘Vis in bad’. Dat katachtigen luieren is duidelijk zichtbaar, maar ook bijvoorbeeld de torenvalk besteedt gemiddeld slechts vier uur per dag aan biddend jagen. Voor darwinisten als

Het vijfde en laatste deel van ‘project Drees’ is verschenen. De biografen hebben de ‘uitgekauwde’ figuur Drees opnieuw weten te schetsen. Dat is een prestatie van formaat.

Het kaakje kwam uit Luns’ koker

Doe ik net een dutje, belt prompt Kofi Annan Door Hieke Jippes

Hans Daalder en Jelle Gaemers: Willem Drees Premier en elder statesman. De jaren 1948-1988. Balans, 620 blz. € 49,95 * 4

Willem Drees sr. Na meer dan twintig jaar werk is de vijfdelige biografie van ‘Vadertje Drees’ (1886-1988) eindelijk af. Een hele reeks misverstanden wordt uit de weg geruimd: Drees bleek een mild eurosceptische visionair.

Dit laatste deel van Benns dagboeken (20072009) vertedert door zijn niet aflatende hoop op verheffing van de arbeidersklasse en zijn worsteling om politiek relevant te blijven.

C11

Goldschmidt is dat slecht nieuws: dieren worden geacht al het mogelijke te doen om hun genen te verspreiden. Waarom werkt die torenvalk niet wat harder? Als hij in het broedseizoen acht uur zou jagen, zou hij twee keer zo veel jongen kunnen grootbrengen. Onderzoekers in de Lauwersmeer voegden aan het legsel van sommige paartjes torenvalken enkele eieren toe, en wat bleek? De torenvalken maakten biddend overuren, slaagden erin het hele broedsel groot te brengen – en hadden de daaropvolgende winter een aanzienlijk gestegen kans te sterven. ‘Maximale inspanning leveren is niet zaligmakend, of anders gezegd: lummelen is op de lange termijn van levensbelang,’ zo concludeert Gold-

schmidt tevreden. Zelfs de hardwerkende stekelbaars lijkt op zijn tijd ontspannen te badderen. Tussen mens en dier gaapt geen kloof, zo blijkt steeds weer uit de stukken in Vis in bad. Zo zijn er nogal wat diersoorten die net als wij empathie vertonen. En is de winterdepressie bij mensen niet gewoon een milde vorm van winterslaap? Goldschmidts essays zijn elegant geschreven, leerzaam, en je hoort er als vanzelf zijn beminnelijke voordracht bij. Maar op zeker moment kwam het op mij wel érg comfortabel over. Al is het vanuit evolutionair oogpunt slimmer de indruk te wekken alles op je sloffen te doen dan op je tenen te lopen, toch denk ik dat het schrijven van

deze stukken Goldschmidt niet ten dode heeft uitgeput. Gelukkig besluit de bundel met ‘Het gen van de ziel’, een verdediging van Richard Dawkins en Daniel Dennett tegen Willem Jan Otten en Bas Heijne, die volgens Goldschmidt in hun polemische stukken een karikatuur van darwinistische denkbeelden maken. In dit betoog is hij scherp en gepassioneerd en verwoordt hij de grote bekoring die de evolutionaire visie voor hem heeft: ‘een diep gevoel van verbondenheid met alle levende wezens op aarde’ omdat ‘alle levende wezens op aarde uiteindelijk een gemeenschappelijke voorouder delen.’ Marco Kamphuis

en staatsman. Het is de op het eerste gezicht weinig spectaculaire slotconclusie van de over vijf delen verspreide en niet minder dan 2640 pagina’s tellende biografie van Willem Drees. Oftewel: ‘vadertje’ Drees, de PvdA-politicus die vanaf 1948 tien jaar lang premier was van Nederland, als naoorlogs minister van Sociale Zaken aan de wieg stond van de AOW, voor de oorlog veertien jaar lang wethouder was in Den Haag en zijn hele, lange leven zo gewoon en zo zuinig bleef. Twintig jaar werkte de inmiddels 86-jarige politicoloog Hans Daalder samen met historicus Jelle Gaemers aan het ‘project Drees’, want een biografie kan het met een dergelijke omvang en tijdsinvestering toch nauwelijks meer worden genoemd. Deze week verscheen het slotdeel waarin de laatste veertig jaar van de in 1988 op 101-jarige leeftijd overleden Drees zijn beschreven. Het lijkt opmerkelijk dat de toch niet onbelangrijke tien jaar dat Drees premier was slechts één van de vijf boekdelen bevat. Maar dit komt doordat Daalder twee belangrijke episodes uit Drees’ premierschap apart heeft behandeld in twee al eerder verschenen delen. Het betreft de ‘Indonesische kwestie’, door Drees zelf betiteld als ‘een nachtmerrie’, en de relatie tussen Drees en het koningshuis die danig op de proef werd gesteld door de Greet Hofmans-affaire in 1956. Met het nu verschenen laatste deel dat Daalder en Gaemers weer samen voor hun rekening hebben genomen, is het beeld van Drees dan toch echt compleet. Het beeld dat eigenlijk al zo bekend leek. Want behalve dat Drees zelf het nodige heeft geschreven, waaronder zijn in 1962 verschenen autobiografie Zestig jaar levenservaring is er ook al veel over hem geschreven. Daalder en Gaemers zijn er desondanks in geslaagd een boeiend verhaal te schrijven, met ruim aandacht voor serieuze politiek maar tevens voor talloze faits divers. Zij hebben de ‘uitgekauwde’ figuur Drees opnieuw weten te schetsen. Dat is een prestatie van formaat. De boekenplank met Drees mag dan wel al aardig vol zijn, zoals een recensent enkele jaren geleden verzuchtte, maar het jongste boek heeft duidelijk toegevoegde waarde. Het verhaal over Drees wordt niet alleen opnieuw verteld, het bestaande beeld wordt op belangrijke en minder belangrijke onderdelen gecorrigeerd dan wel bijgestuurd. In het ene geval gebeurt dat overtuigender dan in het andere geval. In de categorie correcties allereerst een trivialiteit, maar wel de bekendste: het legendarische Mariakaakje. Het is de anekdote over de hoge Amerikaanse Marshallplan-functionaris die door Drees thuis in zijn woning aan de Haagse Beeklaan werd ontvangen en daar een kopje thee met een Mariakaakje kreeg voorgeschoteld. Hij was dermate onder de indruk van Drees zijn eenvoud dat hij concludeerde dat diens land de Amerikaanse steun volop verdiende. De bron is minister Luns van Buitenlandse Zaken. ‘Luns wist als geen ander hoe je een verhaal op smaak moest brengen en wij mogen hem dan ook verantwoordelijk houden voor veel van de kleurrijke details, het Mariakaakje voorop’, schrijven Daalder en Gaemers. Vervolgens zijn zij voor eens en voor altijd gaan uitzoeken – het typeert hun grondigheid – hoe het nu werkelijk zat. Ze belandden uiteindelijk bij het Roosevelt Study Centre in Middelburg. Het blijkt een typisch ‘klok-en-klepel-verhaal’ te zijn. Ja, in 1949 is op een zondagmiddag de speciale Amerikaanse gezant W. Averell Harriman bij Drees thuis langsgegaan omdat het departement dicht was. Maar Nederland had toen al een jaar lang Marshall-hulp. En de zuinige ont-

vangst? Daalder, die Drees’ vrouw To persoonlijk heeft gekend, zegt dat zij ‘een veel te goede huisvrouw was om zich te laten verrassen door onverwacht bezoek’ en daarom ‘heus wel wat beters in huis gehad zal hebben dan een karig kaakje.’ Maar bovendien had Harriman dezelfde zondagavond met Drees en nog acht andere ministers een diner in Den Haag. De volgende dag ontving koningin Juliana de Amerikaan op paleis Soestdijk en daar kreeg hij door de regering een banket aangeboden waar 200 genodigden aanzaten. Zuinig en sober? Serieuzer voor de hervertelling van Drees is het ‘valse historisch beeld’ dat volgens de auteurs is ontstaan rondom zijn gebrek aan engagement met het buitenland. Het verwijt komt onder andere van Marinus van der Goes van Naters, ten tijde van Drees’ premierschap enkele jaren fractievoorzitter van de PvdA. Hij had het

over de ‘anti-Europeaan’ of ‘de provincialerige Drees die altijd sprak over die Fransen en die Belgen’. Volgens een andere PvdA-coryfee uit die tijd, Sicco Mansholt, kwam Drees ‘op een andere planeet’ wanneer hij het Belgische Albertkanaal overstak. ‘Extreme diskwalificaties’ van ‘overtuigde Europeanen’, oordelen Daalder en Gaemers. Een enthousiaste Europeaan was Drees zeker niet. Hij koos liever voor remmen, en zag meer in samenwerking tussen Europese landen dan het creëren van overkoepelende Europese instituten, maar dat maakte hem geen anti-Europeaan. Met een knipoog naar het heden merken zij op dat men achteraf moet erkennen dat Drees ‘een realistischer kijk had op de processen die in Europa speelden (en spelen) dan velen van zijn critici’. Achteraf gelijk krijgen. Drees kreeg er vaker mee te maken. Het staat prachtig beschreven in

het bij vlagen ontroerende hoofdstuk over Drees’ worsteling eind jaren zestig met zijn lidmaatschap van de zijns inziens onder invloed van Nieuw Links radicaliserende PvdA. ‘Het is in één woord vreselijk. Het is net alsof je met idioten te maken hebt’, liet hij zich in die tijd ontvallen. Hij zou de partij uiteindelijk in 1971, samen met zijn vrouw, verlaten. ‘Een tragische vergissing’, liet het partijbestuur in een reactie weten. Maar van wie was die vergissing nu echt, is de vraag die ruim veertig jaar later gesteld kan worden. Vergiste Drees zich of het partijbestuur van de PvdA? De biografie laat hier in elk geval geen enkel misverstand over bestaan. Drees had gelijk en kreeg dat met terugwerkende kracht steeds meer. Een staatsman vergist zich niet. De vijf delen van de Dreesbiografie zijn ook gezamenlijk in een cassette te koop voor € 125,–

Drees had een veel realistischer kijk op de processen in Europa dan velen van zijn critici

Minister-president Willem Drees op 16 april 1953 op Vliegveld Valkenburg bij de helikopter waarmee hij boven SchouwenDuiveland de schade zal opnemen van de overstromingen

FOTO SPAARNESTAD

C10

Apartheid & After. Huis Marseille, 256 blz. € 58,* 5

Apartheid &After Van de stadsbank naar een lijk onder plastic lijkt een grote stap, maar vanuit een Zuid-Afrikaanse blik is die zo gemaakt.

De blik van het heden wordt ingekleurd door het verleden: dat geldt voor alles en iedereen. Dit boek met werk van Zuid-Afrikaanse fotografen vult die boodschap imposant in.

H

et is op een zwoele avond in 1959 wanneer fotograaf Ed van der Elsken in Durban langs het strand wandelt. Hij ziet vier oudere vrouwen op een bankje zitten. Op de rug van het bankje staat ‘Europeans – Blankes’. The chosen race heeft bepaald dat alleen witten op het bankje mogen zitten, noteert Van der Elsken als bijschrift. Later zou die tekst aangepast worden. Dat gebeurde toen Zuid-Afrika de koloniale mentaliteit enigszins van zich afschudde, niet zozeer uit emancipatie, maar omdat de regerende macht zichzelf als steeds unieker en steeds meer uitverkoren beschouwde. Er mochten niet alleen maar Europeanen op het bankje zitten, de zitmogelijkheden werden ingeperkt (of juist uitgebreid, dat is maar hoe je het bekijkt) tot een plek voor ‘slegs vir blankes’. De foto is als een soort motto afgebeeld in Apartheid &After, waarin dertien Zuid-Afrikaanse fotografen de geschiedenis van hun land neerzetten.

Anders is dat bij de foto’s van Goldblatt die ex-criminelen portretteert. Hier staan de blanke oud-agent die martelingen op zijn geweten heeft en de volwassen man die als scholier ooit een klasgenootje brandde

Reinbert de Leeuw Uit een ongeautoriseerde biografie van Reinbert de Leeuw komt een delirische activist naar voren voor wie de Duitse laatromantiek de kern van zijn werk is.

Ramsj

Biografie van een van de belangrijkste naoorlogse Nederlandse musici. Veel informatie over zijn achtergrond; conclusies blijven uit.

Neil MacGregor: A History of the World in 100 Objects. Geb., Viking 2011, 707 blz., van €45,- voor €20,-. Het Martyrium A’dam (020-6732092), Parimar/De Boekenmarkt Den Haag (070-3658226) Veelgeprezen boek waarin MacGregor, directeur van het British Museum in Londen, een overzicht geeft van twee miljoen jaar menselijke geschiedenis, met de nadruk op de laatste 2000 jaar. Hij doet dat aan de hand van precies honderd voorwerpen: vanaf een oude vuistbijl uit de Olduvai-kloof in Tanzania tot aan een theeservies uit de Victoriaanse tijd.

A

Pieter Hugo, Ann Sallies, hulp en mede-opvoeder van familie Hugo (2013)

David Goldblatt, Vrouw op bankje in Joubert Park, Johannesburg (1975)

FOTO’S UIT BESPROKEN BOEK

Ceci n’est pas een bank

Boven: Pieter Hugo, bank in bejaardenhuis in Arcadia Place (2013) Rechts: Sabelo Mlangeni, Schooljongen in het Joubertpark (2012)

met sigaretten even fier overeind. Iets minder fier is de jongen in het hoge gras die een politieagent neerschoot. Goldblatts foto’s steken schril af tegen de bijna staatsieportretten van Hugh Exton, die tussen 1892 en 1945 iedereen, ongeacht huidskleur, op de glasplaat vastlegde, zolang er maar betaald werd. Opgedoft hebben ze zich allemaal – sommige kinderen op blote voeten, een andere foto toont een witte kleuter met zijn huisbediende. Minder opgedoft zijn dan weer ‘democratische portretten’ van Paul Alberts. Vlak vóór 1994 bleek dat veel Zuid-Afrikanen geen identiteit hadden, in de letterlijke zin: niet geregistreerd. Omdat het de eerste vrije verkiezingen waren, werd daar

De geschiedenis van een land kun je goed aflezen aan een doorsnee stadsbankje

niet al te moeilijk over gedaan: als je oma je bestaan kon bevestigen dan mocht je stemmen. Maar het werd wel duidelijk dat er werk aan de winkel was. Paul Albert maakte een soort pasfoto’s waarop mensen een lei vasthouden waarop ze met krijt een naam met nummer krijgen toebedeeld. Bij elk gezicht hoort vanaf nu een naam. En dat geldt ook voor de bediende van de ouders van Pieter Hugo, die voor een belangrijk deel de opvoeding van Hugo deed. Ann Sallies heet ze. Bijna veertig jaar later zit ze een tikkeltje ongemakkelijk met haar handen op haar schoot. De tentoonstelling Apartheid &After is tot 8 juni te zien in Huis Marseille: huismarseille.nl

fgelopen zomer zou bij De Bezige Bij de geautoriseerde biografie verschijnen van componist, dirigent, pianist, auteur, bestuurder en actievoerder Reinbert de Leeuw, geschreven door musicologe Thea Derks. De gebiografeerde stak hier echter een stokje voor. Reinbert de Leeuw – mens of melodie bevatte fouten, vond De Leeuw. Ook zouden essentiële feiten ontbreken en zou wel aanwezige informatie niet relevant zijn. Hij gaf daarom niet zijn autorisatie. Derks zat niet bij de pakken neer en vond een andere uitgever. Hoewel ze niet duidelijk maakt of ze na De Leeuws afwijzing haar tekst heeft veranderd, dringt zich de vraag op of diens kritiek terecht was. Er staan inderdaad foutjes in, al storen die Derks’ betoog niet. Maar de vraag welke feiten relevant zijn, bepaalt de biograaf, niet de gebiografeerde. Als iemand hecht aan een imago, moet hij zijn autobiografie schrijven. Wat De Leeuw met essentiële feiten bedoelde, lichtte hij niet toe. Maar nu het boek er is, wordt wel duidelijk dat Reinbert de Leeuw – mens of melodie in ieder geval een duidelijke visie ontbeert. De biografie is een feitelijk verslag van een leven, geschreven in een onspectaculaire stijl. Het boek eindigt met een hymnische beschrijving van De Leeuws nieuwste compositie die vorige maand in première ging. Daarvoor laat Derks uitvoerig maar zonder verhelderend commentaar zien wanneer De Leeuws persoonlijkheid zich begint te manifesteren, wat hij zich voornam en wat hij deed om zijn doel te bereiken. Wellicht wilde Derks zich niet branden aan de vele heikele kwesties in De Leeuws leven, zoals zijn complexe relatie met componist Peter Schat die hem en andere oude vrienden in de jaren tachtig verweet linkse standpunten te blijven huldigen. Misschien wilde ze zich ook niet bezondigen aan goedkoop psychologiseer – wat overigens prijzenswaardig is –, hoewel het materiaal zich daar wel goed voor leent.

Barricades Reinbert de Leeuw werd geboren in 1938 in Amsterdam-Zuid als kind van twee psychiaters. Twee dominees heeft hij in de familie, en ook diverse ziektegevallen en een zelfmoordenaar. Tijdens de oorlog heeft het muziekminnende, anti-autoritaire gezin De Leeuw een onderduiker, na de oorlog zijn de ouders zo vaak afwezig dat de jongen grotendeels zichzelf opvoedt. Als hij op 18-jarige leeftijd wees wordt, studeert hij eerst enige tijd Nederlands en kiest vervolgens voor de muziek, en dan vooral moderne muziek. Na zijn studie is hij een uitgekristalliseerde persoonlijkheid. Hoewel areligieus, zet hij zich voor de moderne muziek in met de ijver en soms humorloosheid van een gelovige. In de omgang met anderen verwacht hij onvoorwaardelijke trouw. Anderen zijn genuanceerder over hem dan hij over anderen. Hij heeft ook gauw kritiek, maar kan daar zelf slecht tegen. Heeft hij zich een doel gesteld, dan schuwt hij de intellectuele onderbouwing niet. In de jaren zestig schrijft hij in het tijdschrift De Gids artikelen over muziek die nog steeds lezenswaardig zijn. Later wordt hij docent van het Koninklijk Conservatorium in Den Haag, sinds tien jaar is hij ook hoogleraar in Leiden. De Leeuw staat ook op de barricades. In de jaren zestig keert hij zich met een brief,

C13

Henk Lagerwaard oogst deze week de boeken in de uitverkoop

Thea Derks: Reinbert de Leeuw – mens of melodie. Leporello, 381 blz. € 29,.95 * 3

Door Emanuel Overbeeke

Vondelpark

Sigaretten

VRIJDAG 21 MAART 2014

Getrouwd met de muziek

Door Toef Jaeger

Stadsbankjes: ze zijn moeilijk te onderschatten voor wie een samenleving wil portretteren. Goed, een bankje in het Vondelpark is weliswaar minder beladen dan eentje in het Joubertpark in Johannesburg, maar toch, het zou mogelijk kunnen zijn om de geschiedenis van een land te beschrijven vanaf een stadsbankje. De Zuid-Afrikaan David Goldblatt deed dat al in 1975, en op een schitterende manier. Hij fotografeerde de verschillende posities van de handen in de schoot van iemand op een stadsbankje. Wringende handen, handen tegen kapotte kleren, onmachtige handen, wanhopige handen – ze zaten er allemaal. Elke schoot heeft iets unieks, en toch zijn ze in zekere zin identiek. Alleen aan de kleur van de arm zie je of het om een zwart of blank iemand gaat. Soms was het bankje zelf verboden terrein, dus was de enige optie om er maar naast te gaan liggen. Het is op een middag in 2012 wanneer de fotograaf Sabelo Mlangeni door het Joubertpark loopt. De bankjes zijn inmiddels van ijzer, het tafereel is even rustig als bij Goldblatt, alleen is er geen blanke meer op een bankje te vinden. Wie het bankje eenmaal als iets politieks beschouwt, kan niet meer om de beschadigde bank van Pieter Hugo heen. Hij fotografeerde hem in een bejaardentehuis. En dat weerspiegelt de opzet van dit boek. Het heden wordt ingekleurd door het verleden. En zelfs als het verhaal bekend is, in dit boek gebeurt dat heel erg fraai. Want niet alleen komen de bankjes van Hugo en Mlangeni in een ander daglicht te staan, van het zitten op een bankje kom je vanzelf terecht bij liggende mensen. Van daaruit is de stap te maken naar de foto’s van Zanele Muholi met lesbische vrouwen die in een park een zogenaamd geneeskrachtige verkrachting met dodelijke afloop hebben ondergaan. ‘Crime Scene’ heet de reeks eenvoudigweg. De slachtoffers blijven zonder gezicht omdat daar plastic overheen ligt.

NRCHANDELSBLAD BOEKEN

Biografie

In beeld

H.L. Cox e.a.: Groot spreekwoordenboek. Gebonden, Van Dale 2007, 998 blz., van €68,65 voor €24,50. Parimar/De Boekenmarkt Den Haag Meer dan 2300 Nederlandse spreekwoorden komen aan de orde in dit naslagwerk, aangevuld – en dat is het bijzondere – met hun equivalenten in het Engels, Frans, Duits, Spaans, Latijn, Fries en Afrikaans. De overeenkomsten zijn soms treffend: ‘Elk huis heeft zijn kruis / Jedes Haus hat sein Kreuz / Chaque maison a sa croix / No hay casa que no tenga su crucecita.’ De indeling is thematisch: eigenschappen van mensen, godsdienst, liefde en vriendschap, etc. Compleet met registers en achtergrondinformatie.

FOTO ANP

C12

Reinbert de Leeuw tijdens een repetitie met het Residentieorkest

De Leeuw zet zich voor de moderne muziek in met de ijver en soms met de humorloosheid van een gelovige

een debat en een ordeverstoring tegen het onavontuurlijke programmabeleid van het Concertgebouworkest. In de jaren zeventig richt hij het Schönberg-ensemble op en ijvert hij met succes voor de instelling van het Fonds voor de Scheppende Toonkunst dat componisten financieel ondersteunt. Hij zit in besturen, heeft volgens zijn critici regenteske, zo niet pauselijke trekken, timmert als musicus internationaal aan de weg, componeert af en toe en krijgt prijzen. Hoewel De Leeuw als publicist en musicus uiteraard hecht aan de presentatie van de boodschap, staat de boodschap altijd voorop. Hij neemt in principe alles ernstig en zijn eigen carrière staat voorop. Kortom: ‘Hij is getrouwd met de muziek’, zoals dirigent Edo de Waart eens over hem zei. Derks heeft velen in de omgeving van De Leeuw geraadpleegd, de documentatie is zeer grondig. Om De Leeuws leven in een context te plaatsen, geeft ze ook allerlei tijdsbeelden, maar die doen in hun duidelijkheid en clichématigheid vaak journalistiek aan. Zo geeft ze van de jaren zestig het beeld dat rebellie toen universeel was. Ondanks het ontbreken van een sturende visie biedt het boek daarvoor wel het materiaal. Na lezing van Reinbert de Leeuw – mens of melodie begreep ik beter waarom de Duitse laat-romantiek de kern van De Leeuws muziek is en ook waarom hij musiceert met een expressie die zwaar op de hand is en grenst aan het delirische. Ook maakt de biografie duidelijk dat kleurrijke musici meer aandacht trekken dan de minder kleurrijke Ed Spanjaard en Jac van Steen, die vaak zeker zo goed zijn als De Leeuw.

Advertentie

OTTO DE KAT NU IN

RAINBOW! OTTO DE KAT Julia •

FRANZ KAFKA Het slot •

ELVIS PEETERS Wij •

SEBASTIAN HAFFNER Kanttekeningen bij Hitler •

EVA GERLACH

Opzij van het kijken •

HENNY VRIENTEN

De trein schrijft liedjes van verlangen   € ,-

Kazuo Ishiguro: Nocturnes. Five Stories of Music and Nightfall. Gebonden, Faber and Faber 2009, 222 blz., van €24,- voor €9,99. Nayler & Co Den Haag (070-3605454) ‘A lovely, clever book about the passage of time,’ aldus een recensent over de verhalen van Ishiguro, de Japans-Engelse auteur die bekend werd door zijn roman The Remains of the Day (1989). De verhalen spelen zich af in het milieu van straat- en cafémuzikanten: crooners, saxofonisten en gitaristen die tegen beter weten in hopen op een succesvolle wending in hun grauwe carrière. Archie Sumter e.a.: K’ranti! De Surinaamse pers 1774-2008. Paperback, KIT Publishers 2008, 302 blz., van €24,50 voor €9,95. www.q-ramsjboeken.nl of 055-5213042 ‘Zie hier dan goedgunstige Leezer het eerste Blad, bij wijze van Courant, ’t welk in deeze Colonie van Surinaamen gedrukt zijnde, ’t Daglicht komt te aanschouwen,’ zo opent De Weeklijksche Woensdaagsche Surinaamse Courant op 10 augustus 1774. Die datum vormt het vertrekpunt van deze grondige studie over de Surinaamse pers, met als rode draad de strijd tegen censuur ( van de koloniale machthebbers tot Bouterse). Barbara Isenberg: Conversations with Frank Gehry. Gebonden, Knopf 2009, 290 blz., van €40,voor €16,95. Nayler & Co Den Haag Fraai uitgegeven boek met interviews met Frank Gehry (1929), de invloedrijke Amerikaanse architect die vooral naam maakte met het Guggenheim Museum in Bilbao en de Walt Disney Concert Hall in Los Angeles. Ter sprake komen onder meer de jeugd en opleiding van Gehry, zijn inspiratiebronnen (Le Corbusier, Frank Lloyd Wright), en uiteraard zijn oeuvre. Kim Todd: Chrysalis. Maria Sibylla Merian and the Secrets of Metamorphosis. Gebonden, Tauris 2007, 328 blz., van €29,50 voor €14,50. www.q-ramsjboeken.nl of 055-5213042 ‘An extraordinary portrait… A breathtaking example of scholarship and storytelling,’ schreef een recensent over Todds biografie. Maria Sibylla Merian (1647-1717) was de Duitse kunstenares en entomologe die in 1685 naar Nederland emigreerde, en in 1699 vanuit Amsterdam naar Suriname reisde om daar het insectenleven te bestuderen en in prachtige aquarellen vast te leggen. Het resultaat was haar meesterwerk Verandering der Surinaamsche Insecten (1705)

C14

NRCHANDELSBLAD CULTUUR

Cultuur

VRIJDAG 21 MAART 2014

C15

MUSEA

POPMUZIEK

GRACHTENFESTIVAL

OORLOGSMUZIEK

DANS

Het Valkhof gaat verbouwen

Rolling Stones halen concerten in

Mirjam Barendregt directeur

Vera Lynn (97) brengt album uit

Choreograaf Forsythe vertrekt

Museum Het Valkhof in Nijmegen gaat verbouwen. Het krijgt meer tentoonstellingsruimte, een ruimer entreegebied, een nieuwe trap en een andere plek voor het Museumcafé. Ook wordt het gebouw energiezuiniger gemaakt. De kosten, in totaal 8,5 miljoen euro, worden voor een deel door het museum zelf gedragen. De BankGiro Loterij betaalt ook mee. De verbouwing staat gepland vanaf begin 2015 en moet uiterlijk eind 2017 helemaal af zijn. Het museum gaat in 2015 kort dicht. (NRC)

The Rolling Stones halen de geannuleerde concerten in Australië en Nieuw-Zeeland in oktober en november in. Dat heeft concertorganisator Frontier Touring bevestigd in de Britse krant The Guardian. De band zegde de zeven optredens, die deze en volgende maand gepland stonden, af wegens de zelfmoord van de vriendin van zanger Mick Jagger. Fans die niet op de nieuwe data naar de concerten kunnen, krijgen hun geld terug. Het optreden op Pinkpop gaat vooralsnog gewoon door. (Novum)

Mirjam Barendregt (48) wordt per 1 april de nieuwe directeur van het Grachtenfestival Amsterdam. Zij volgt Lidy klein Gunnewiek op. „De toegankelijke manier waarop klassieke muziek wordt gepresenteerd aan een breed publiek, spreekt mij aan”, aldus Barendregt. Ze was hiervoor werkzaam bij Architectuur Lokaal. Ook was zij jarenlang raadslid en wethouder cultuur namens D66 in Amersfoort. Het Grachtenfestival 2014 vindt plaats van 15 t/m 24 augustus op diverse locaties in Amsterdam. (NRC)

Vera Lynn, de zangeres die de Britse strijdkrachten in de Tweede Wereldoorlog een hart onder de riem stak, brengt op 97-jarige leeftijd een nieuw album uit. Dat melden de Britse media. Vera Lynn werd beroemd met onder andere het nummer We’ll meet again. Op de nieuwe cd zal deze oorlogshit ook staan, net als een andere klassieker, The White Cliffs of Dover. De cd wordt vlak voor de herdenking van D-Day uitgebracht, de dag van de geallieerde invasie in Normandië (6 juni 1944). (NRC)

De 64-jarige choreograaf William Forsythe vertrekt per 1 september 2015 als artistiek leider van zijn gezelschap in Frankfurt, The Forsythe Company. Dit meldt de Leipziger Volkszeitung. Forsythe kampt met ernstige hartklachten en hoge bloeddruk en is al langere tijd met ziekteverlof. Hij wordt waarschijnlijk opgevolgd door de Italiaanse danser en choreograaf Jacopo Godani. Forsythe, een van de invloedrijkste choreografen van de laatste dertig jaar, blijft wel artistiek adviseur. (NRC)

De Vriend nieuwe chef Residentie Orkest

Armando vindt tehuis in Oud Amelisweerd

Residentie Orkest

Reportage Prinses Beatrix opent vanmiddag het nieuwe Museum Oud Amelisweerd.

maar ons leven. Ik denk dat het Residentie Orkest er verstandig aan doet zijn urgentie dáár te bewijzen. We moeten reëel zijn: voor groot symfonisch repertoire zijn het Rotterdams Philharmonisch en het Concertgebouworkest vlakbij.” Naar een nieuwe chef werd in Den Haag drie jaar vergeefs gezocht. Eerdere rondzoemende benoemingen (Pablo HerasCasado, Xian Zhang) ketsten af doordat kandidaten werden afgeschrikt door de zware subsidiekorting waar het orkest in 2013 mee werd geconfronteerd. Het moest toe met een derde minder geld en zich gaan vooral toeleggen op oude (klassieke) en nieuwe muziek. „Eén vaste chef die er weinig is en die vooral hoogromantische wer-

Jan Willem de Vriend (51) wordt in 2015 een van de twee nieuwe vaste dirigenten van het Residentie Orkest, vooral voor vroege muziek van Bach tot Schubert. Door onze redacteur Mischa Spel

H

Mijn loyaliteit ligt óók bij het Nederlands Symfonieorkest

FOTO ROGER CREMERS

ij stond „perplex” en vindt het „ongelooflijk leuk”. Dirigent Jan Willem de Vriend wordt in het seizoen 2015/16 vaste dirigent van het Haagse Residentie Orkest, in het bijzonder voor de vroege muziek van Bach tot Schumann. Hij zal het orkest zes weken per seizoen leiden, te beginnen voor een periode van vier jaar. Roland Kieft, sinds vorig jaar artistiek directeur van het in 1904 opgerichte Residentie Orkest, noemt de concerten die De Vriend afgelopen seizoen bij zijn orkest dirigeerde de beste die hij hoorde. „Een stap op weg naar uitdieping van ons profiel als hét symfonieorkest voor oude muziek. De Vriend is specialist, maar geen dogmaticus. Hij borrelt van de ideeën én weet zijn enthousiasme over te brengen. Dat hij Nederlander is, helpt ook bij de communicatie met publiek en potentiële sponsoren. Het maakt hem ook voor onze nieuwe, thematische concertformats zeer geschikt.” De Vriend verheugt zich erop aan een authentieke stijl in het klassieke en romantische repertoire, zegt hij. „Brahms wilde geen zestien eerste violen, maar tien. Ook met andere blaasinstrumenten kun zo’n symfonie opeens heel anders laten klinken. Dat eist een open houding van de musici, maar dat was juist wat me trof bij de eerdere samenwerkingen. Iedereen wil laten horen: wat wij doen is geen extraatje,

Jan Willem de Vriend: ‘Residentie Orkest wil laten horen: wat wij doen is geen extraatje, maar ons leven’

ken wil leiden, past niet meer bij ons”, concludeert directeur Kieft. Naast De Vriend als vaste man voor oude muziek wordt gezocht naar een tweede vaste dirigent, een „jonge hond vol dadendrang”, die vooral muziek van Mahler tot nu zal dirigeren. De Vriend blijft ook tot minstens 2017 chef van het Ned. Symfonieorkest (Orkest van het Oosten) in Enschede. De Vriend: „Mijn loyaliteit ligt daar óók. Als dirigent heb ik er veel kansen gekregen. Ik vreesde een gewetensconflict, maar doordat ik in Den Haag niet echt ‘de chef ’ word, zijn die twee orkesten goed te combineren. Bovendien breng ik de ervaring mee die ik in Enschede heb opgedaan. De vrijdagserie in Enschede zit inmiddels vol. Ik ben ervan overtuigd dat dat in Den Haag ook kan.” 11, 13/4: Residentie Orkest o.l.v. De Vriend in Mendelssohns Midsummer Night’s Dream.

NIEUW MUSEUM

Oud Amelisweerd Het landhuis Oud Amelisweerd bij Bunnik uit 1770, pas gerestaureerd, is een nieuw museum. Prinses Beatrix opent het vanmiddag officieel.

Door onze redacteur Sandra Smallenburg BUNNIK. De houten vloeren zijn kaal

gesleten, in de plafonds zitten barsten en de marmeren tegels in de hal liggen nog steeds een beetje scheef. In de afgelopen drie jaar is landgoed Oud Amelisweerd grondig gerenoveerd, maar dat betekent niet dat het huis uit 1770 strak in de lak is gezet. „We wilden de geschiedenis niet wegpoetsen”, zegt directeur Yvonne Ploum. „Dit landhuis bestaat uit een opeenstapeling van lagen, die herinneren aan de vroegere bewoners. Die willen we laten zien.” Vanaf vandaag heeft de voormalige buitenplaats een nieuwe naam, Museum Oud Amelisweerd (MOA), en een nieuwe bewoner: de Armando Collectie. Het museum biedt voortaan onderdak aan de verzameling van het in 2007 door brand verwoeste Armando Museum in Amersfoort. Maar het is ook een van de weinige plekken in Nederland waar je historische behangsels op hun originele locatie kunt zien. Met als hoogtepunt het bijna 250 jaar oude Chinese behang op papier, dat door de VOC uit Kanton is meegenomen en dat nog steeds de twee salons van het landhuis siert. Op het eerste gezicht is het een vreemde combinatie: de idyllische romantiek van de achttiende-eeuwse wanddecoraties met de duistere, door oorlog aangetaste landschappen op de schilderijen van Armando. „Ar-

Keramiek van Armando in Museum Oud Amelisweerd FOTO ERNST MORITZ

mando’s werk wringt sterk met die arcadische landschappen”, beaamt Ploum. Toch werkt de tweeledige indeling uitstekend. Armando’s werk gaat over thema’s als melancholie en herinnering. En ook Amelisweerd heeft een beladen geschiedenis: in de oorlog was het huis geconfisqueerd door de Duitsers, in de buurt was een fusilladeplaats. Armando’s litho van een geweer, die in een van de slaapvertrekken hangt, herinnert daaraan. Op de begane grond, waar de historische wanddecoraties nog in tact zijn, is gekozen voor ruimtelijk werk van Armando. „De nieuwe bewoner moet zich hier schikken naar de omgeving”, zegt Ploum. Boven, in de privévertrekken, waren de behangsels in slechtere staat. Daar zijn de wanden door de interieurarchitecten van bureau Soda bespannen met linnen dat speciaal

voor MOA in Zuid-België is vervaardigd. Door de grove weefsels zijn de fragmenten op de muur nog wel te zien, maar tegelijkertijd is een wat rustigere achtergrond ontstaan voor Armando’s schilderijen. Dat leidt in som-

Het landhuis heeft nog altijd het 250 jaar oude behang uit China mige vertrekken tot een mooi samenspel, bijvoorbeeld als de afgebladderde muur echoot in de ijle lijnen op Armando’s tekeningen. Tekstbordjes zijn nergens te vinden. „Het gaat om de esthetische ervaring”, zegt Ploum. „Bezoekers krijgen hier dus geen au-

diotour op hun hoofd. Ik wil dat ze zelf kijken. En voor wie meer informatie wil, is er een brochure.” Het vernieuwde landhuis presenteert zich nadrukkelijk als een daglichtmuseum. Vanuit ieder vertrek kijk je uit op de omringende bossen en landerijen. Tot nu toe waren de luiken meestal gesloten om het kwetsbare behang tegen het zonlicht te beschermen. Maar dankzij een nieuw vernuftig systeem kunnen ze weer open. Ploum: „De lichtintensiteit wordt nu permanent gemeten en de luiken passen zich daar automatisch op aan. Het is een hoogtechnisch gebouw geworden”, zegt Ploum, „Maar het mooie is dat je daar als bezoeker niets van ziet.” Armando in het woud. 22 maart t/m 31 aug in Museum Oud Amelisweerd, Koningslaan 9, Bunnik. Inl: moa.nl

Witte vlinderdans en snelle Mozart

Bruckner ‘9’ vol diepe religiositeit

Geen ‘boe’ maar ‘bravo’ voor Gergjev in Rotterdam

Klassiek

Klassiek

Klassiek

Amsterdam Sinfonietta. 19/3 Muziekgebouw aan ’t IJ Amsterdam. Herh. t/m 21/3; Cabaret met Thomas Oliemans: 20/3. www.sinfonietta.nl * 4 Kip of ei: het publiek buiten de Randstad krijgt een steeds minder avontuurlijk programma voorgeschoteld door de zalen, die steeds conservatiever programmeren in de hoop dat publiek te behouden. Dus speelde het 25-jarige strijkorkest Amsterdam Sinfonietta de Vlinderdansen (2012) van Peter-Jan Wagemans onlangs níét in Tilburg en Enschede. Jammer: luisteraars in thuisbasis Amsterdam hoorden woensdag hoe prachtig en toegankelijk deze muziek is. Neem De dans van de Atlasvlinder: van dromerige soft focus is de pendelbeweging tussen piano en een fractie hoger gestemde piano-opname, waar de strijkers in toenemende opwinding doorheen schieten. Het – hoorbaar lastige – laat-

ste deel is een wilde wolk vol witjes. Amsterdam Sinfonietta opereert zonder dirigent. Dus zat pianist Alexander Melnikov in Muziekgebouw aan ’t IJ midden tussen de met blazers versterkte musici. Gevolg: een zeer spontane uitvoering van Mozarts Pianoconcert nr.9 ‘Jeunehomme’ , waarin Melnikov al net zo wonderlijk fel én licht speelde als het orkest. Het operadrama van het Andantino kreeg lucht en stuwing, culminerend in een zeldzaam zachte solocadens. De snelheid van het slot was op de grens van speelbaar, soms ten koste van de articulatie maar wel zo spannend. Metamorphosen is een lijfstuk van Amsterdam Sinfonietta; Richard Strauss schreef het doorwrochte werk immers voor 23 solostrijkers. Een dirigent had wellicht meer precisie in timing kunnen aanbrengen, maar zou de ontroerend kamermuzikale intimiteit alleen maar in de weg hebben gezeten. Floris Don

Kon. Concertgebouworkest o.l.v. M. Jansons. Bruckner 9. 19/3 Concertgebouw Amsterdam. Herh. 21 en 23/3 aldaar. Radio 4: 23/3, 14.15 uur. * 4 Voor het eerst sinds zijn dramatische instorting tijdens het slot van de wereldtournee staat chefdirigent Mariss Jansons voor het Concertgebouworkest. Hij oogde niet topkwiek, maar wel energieker dan toen. Dat stelde gerust gezien de weken die volgen: deze week de Negende van Bruckner gekoppeld aan het Eerste pianoconcert van Beethoven, volgende week de Vierde en Zevende van Bruckner met optredens in Londen en Parijs, waar het orkest ‘residencies’ heeft. Van de drie Bruckners is de onvoltooide Negende de enige die Jansons nog niet eerder met het orkest uitvoerde, wel (zijn planning is hypereconomisch) vorige maand met zijn orkest in München. Zijn interpretatie bleek opmerkelijk:

de hoornintro van het openingsdeel klonk niet eerder zo voorwereldlijk mysterieus, maar meteen daarop volgde een volledig uitgespeelde climax die je je deed afvragen hoe de architectuur zich dan verder moest ontwikkelen. Constanten bij Jansons: zijn aandacht voor klank en diepte, die bij flarden zorgt voor een wow-gevoel. Zo was het kwartet van Wagner-tuba’s in het Adagio een moment dat zinderde van diepe religiositeit. Maar het Scherzo miste scherpte in de overdonderkracht. Als geheel ‘las’ deze Negende als een verhaal met grote pieken en dalen in een samenhang die nog aanscherping verdient. Voor de pauze was Lars Vogt de degelijke solist in het Eerste pianoconcert van Beethoven. Jansons belichtte met het hier kleine orkest vooral de humane, warme kant, terwijl Vogt Beethoven ook met de vuist op tafel liet slaan. Ze vonden elkaar in het Rondo, met scherpe syncopes en lekker boertig ritmisch stampwerk. Mischa Spel

Rot. Phil. Orkest o.l.v. Valery Gergjev. 20/3 De Doelen Rotterdam. Herh.: 21/3 R’dam, 22/3 Concertgebouw. Radio 4: 22/3, 14.15 uur, livestream via concertgebouw.nl * 4

Geen protesterende Oekraïners, alleen een wat late dirigent (normaal) in eenbomvolle Rotterdamse Doelen (heel bijzonder). De komst van dirigent Valery Gergjev leidde gisteravond slechts tot muzikale opwinding – tot opluchting van musici en directie. Al langer is Gergjev een pleitbezorger van componist Henri Dutilleux (1916-2013). In diens vioolconcert L’arbre des songes (de dromenboom) was Benjamin Schmid de uitstekende, met open oor mengende ‘solist’, al biedt zijn virtuoze partij niet zozeer een glansrol als wel een hoofdlijn in het

kleurrijk geïnstrumenteerde weefsel. Gergjev, die vanavond zijn 5000ste concert dirigeert, toonde zijn andere kant: niet de duivelskunstenaar in opwinding, maar de ordenaar van lijnen. Mooi om te zien hoe maatwisselingen met subtiele schouderwenken een extra ruggensteuntje kregen. Het publiek leek vooral uitgerukt voor Berlioz’ Symphonie fantastique, dat met zijn rijke bezetting, macabere gang naar het schavot en heksensabbat een ideaal vehikel is voor Gergjevs acceleratievermogen. Weinigen kunnen zo op de tel schakelen naar meer en minder extase. Het orkest reageerde maximaal energiek en vlammend op Gergjevs onveranderd mefistofelische mimiek en krijtjeskorte baton. Het bracht orkest en dirigent een luide en lange brulovatie. Rotterdam koestert zijn oude chef. De Krim en Poetin leken ver weg. Mischa Spel

BLIJVENDE STEUN AAN PRESIDENT POETIN

Valery Gergjev: ‘Koude Oorlog is nooit afgelopen’ Als het aan Gergjev ligt, moeten gesprekken met hem gaan over de rijke en verbindende Russische culturele traditie, niet over Poetin. Kinderen moeten zingen en meer Poesjkin lezen, dàt is de essentie. Het standpunt van Gergjev, wiens nauwe banden met Poetin algemeen bekend zijn, leidde in het Westen al eerder tot ophef; vorig jaar n.a.v. Gergjevs steun aan Poetins anti-homowet, vorige week omdat de dirigent een van de kunstenaars was die Poetins opstelling in de Krim steunden. Gevolg: wéér fel debat

over zijn aanstelling als chef van de Münchner Philharmoniker in 2015. In het weekblad Argumenti i fakti zei Gergjev eerder deze maand dat „Rusland alles verkeerd doet in de ogen van West-Europa en de V.S.” „Dáár zijn nu niet minder problemen dan in Rusland. (…) Maar in de V.S. is men gewend te denken als heerser. (…) De Koude Oorlog is nooit afgelopen.” In Rusland worden op dit moment concerten afgezegd van musici die de koers van Poetin veroordelen. Ook hun Facebookpagina’s zijn afgesloten.

Het Armando Museum vindt er onderdak. Drie partijen werken samen in dit nieuwe museum. De gemeente Utrecht die de gebouwen restaureerde ( 1,6 miljoen euro), de provincie, die de restauratie van de Chinese behangsels betaalde (300.000 euro) en de gemeente Amersfoort die (vanwege het Armando Museum) 1 miljoen bijdraagt aan de exploitatie. De museale inrichting van 1,7 miljoen komt van sponsoren en subsidies. Tuinen en koetshuis van Oud Amelisweerd worden nog gerestaureerd. Het nieuwe museum mikt op 30.000 tot 40.000 bezoekers per jaar – meer zou niet goed zijn voor het landhuis. Bezoekersvoorzieningen als kassa, garderobe en winkel, nu nog in een bouwkeet, komen in het koetshuis.

Advertentie

Afrikaanse, Oceanische en Indonesische kunst Reeds  jaar succesvolle veilingen in Brussel Onze deskundigen, Tim Teuten en Victor Teodoréscu, komen op bezoek in Nederland tijdens de week van de  April. Voor een expertise en een evaluatie, gratis en in alle vertrouwen, kan u ons contacteren op: [email protected] T +      Belangrijke Korwar figuur. Resultaat: € . (wereldrecord)

www.lempertz.com

C16

NRCHANDELSBLAD MEDIA

Media

VRIJDAG 21 MAART 2014

8 JAAR TWITTER

FUNERAL LIVE

NETNEUTRALITEIT

BEREIK

Verjaardag met eerste tweets

Website toont livebeelden uitvaart

Netflix hekelt macht providers

Om zijn achtste verjaardag te vieren, heeft Twitter een verwijzing ingevoerd (#FirstTweet) voor allereerste tweets. Hiermee kunnen gebruikers hun eerste tweet vinden. Interessanter zijn de eerste tweets van bekende mensen. De allerallereerste was van oprichter Jack Dorsey: „just setting up my twttr.” En acteur Neil Patrick Harris moest nog even oefenen met Twitter: „My first tweet, peeps. I apologize in advance for my slow learning curve. Nice to (sort of) meet you. It's amazing how quickly 140 charac

De Ierse website Funerals Live gaat live-verslagen aanbieden van begrafenissen, zo meldt BCC. Het bedrijf filmt uitvaarten voor nabestaanden die niet bij de plechtigheid kunnen zijn. De website richt zich vooral op de Ierse diaspora: Ieren die overzees wonen, voornamelijk in Australië en de VS. Eigenaar Alan Foudy kwam op het idee nadat hem was gevraagd om uitvaartdvd’s te maken: „Maar ik dacht, je kunt beter rechtstreeks kijken dan een paar weken wachten op een dvd in je brievenbus”.

Netflix-baas Reed Hastings zegt in zijn blog dat hij onterecht extra geld betaalt aan provider Comcast voor betere doorgifte van zijn online videotheek. Volgens hem schendt dit de netneutraliteit, die bepaalt dat providers alle gebruikers gelijk behandelen. Hij roept op tot sterkere bescherming van dit principe. De helft van het Amerikaanse webverkeer wordt gebruikt door Netflix. In Nederland is dat circa 10 procent. Provider Ziggo zei eerder in deze krant ook wel te voelen voor een extra vergoeding.

7.246.000

C17

Ruim 7,2 miljoen mensen lazen vorig jaar dagelijks een betaalde krant. Dat blijkt uit nieuwe bereikscijfers van NOM Print Monitor. Het bereik van de betaalde kranten – hoeveel mensen één exemplaar lezen, niet de oplage van een krant – is 1,4 procent lager dan in 2012. 62 Procent leest een landelijke krant, de rest een regionale. Zelfs PowNews heeft het gehad met Wilders.

Een leven bepaald door werk Reality-tv Olaf van Paassen maakt menselijke documentaire over Het Nationale Ballet.

Z

e schudt haar probleemkuit nog eens en concentreert zich, terwijl ze in de coulissen wacht op de muziek voor haar opkomst in The Sleeping Beauty. Dan zakt ze iets door de knieën, steekt twee handen onder haar roze tutu en trekt resoluut het broekje van haar opkruipende prinsessenkostuum uit de bilnaad. Een paar seconden later staat Igone de Jongh op het toneel, stralende glimlach, een toonbeeld van perfectie. Het is een mooie illustratie van de twee gezichten van het leven in een balletgezelschap: het werk achter de coulissen en de illusie van moeiteloosheid op het toneel. In de nieuwe documentaireserie Bloed, Zweet en Blaren, over Het Nationale Ballet, heeft regisseur Olaf van Paassen meer van dergelijke intieme, menselijke momenten vastgelegd. In acht afleveringen maakt hij de exotische diersoort der balletdansers herkenbaar – maar daarom niet minder bewonderenswaardig. Want wie stapt, nauwelijks bekomen van een vlucht van ongeveer vijftien uur en nog niet gewend aan het hoogteverschil in de Colombiaanse stad Bogotá, het podium op om een avondvullend ballet te dansen? Het beeld van de alle natuurwetten aan zijn laars lappende danser wordt in aflevering drie prachtig ‘genuanceerd’ door danser Alexander Zhembrovsky, die meer dood dan levend van het toneel strompelt, linea recta naar de zuurstoffles.

Hoe dat is? Een leven dat wordt bepaald door werk. Neem de Russische Victoria Ananyan en Isaac Hernandez uit Mexico. Zij kan mogelijk gaan dansen bij een gezelschap in Moskou. Wat betekent dat voor hun relatie? „Nou”, relativeren zij, terugkijkend op de opnames, „die kwestie krijgt in de film meer nadruk dan nodig is. Deze dingen gebeuren gewoon in een dansersleven. Daar zijn wij niet bijzonder in.” Isaac hoopt dat er iets van de essentie van zijn beroep wordt overgebracht in de serie. „Dus niet dat we worden geportretteerd als speciale mensen, maar als professionele

De danser strompelt van het toneel af naar de zuurstoffles

Na een vlucht van vijftien uur meteen in Bogotá op het podium Bloed, Zweet en Blaren is de dansvariant van Bloed, Zweet en Snaren, de serie die Van Paassen twee jaar geleden jaar maakte over het Koninklijk Concertgebouworkest. De opzet is min of meer hetzelfde, maar het werkproces allerminst, zegt Van Paassen. Toen hij aan de tweede documentaireserie begon, wist hij hoegenaamd niets over ballet. Blinde vlek. Dus ook niet dat dansers, anders dan de musici van het Koninklijk Concertgebouworkest, niet elke middag vrij zijn, maar de hele dag lessen en repetities hebben, en vaak ’s avonds nog een voorstelling. Evenmin wist hij dat bij een gezelschap als Het Nationale Ballet de planning elk moment gewijzigd kan worden – en die van zijn cameraploeg dus ook. Omdat er altijd wel iemand geblesseerd raakt of een extra repetitie nodig is.

‘Ik heb haar nooit verdacht. Susan leek zo onschuldig’ Interview Freek Bartels

Door Francine van der Wiel

Danseres Victoria Ananyan van Het Nationale Ballet in de documentaire Bloed, Zweet en Blaren.

Van Paassen, van huis uit politicoloog, nam het tekort aan kennis als uitgangspunt voor zijn serie. Geen onlogische keuze: veruit de meerderheid van het Nederlandse publiek weet weinig over de balletwereld. De teksten van Cornald Maas, die de serie presenteert, zijn soms wat kinderachtig en simpel, maar gelukkig is zijn rol beperkt. Het merendeel

wordt via beeld of door de dansers zelf verteld. Door Igone de Jongh bijvoorbeeld, die we thuis met man en kind aan de ontbijttafel treffen, of in een gelukzalige giechel horen uitbarsten als haar pijnlijke nek door de fysiotherapeut is gekraakt. Ook zien we De Jongh als ze na een uitputtende variatie in Sleeping Beauty buiten adem en uitbundig zwetend haar tu-

tu laat zakken voor een haastverkleding naast het toneel. De danseres raakte zo gewend aan de camera’s dat ze soms vergat dat ze werd gefilmd. „Natuurlijk had ik kunnen zeggen dat ik het niet in de documentaire wilde”, zegt De Jongh achteraf. „Maar ik vind het juist belangrijk. Dan zien de mensen hoe het echt is.”

kunstenaars.” Het Nationale Ballet, onder leiding van Ted Brandsen, is aanmerkelijk harmonieuzer dan ruim tien jaar geleden. In 2002 portretteerde regisseur Roel van Dalen het gezelschap in een tweeluik. Daarin werden veel gefrustreerde mensen getoond, niet in de laatste plaats de toenmalig artistiek directeur Wayne Eagling. Van Paassen toont nu een gezelschap waar de rust is wedergekeerd. Zelf heeft hij in de montage terughoudendheid betracht. Ook bij de kleine ramp in Bogotá, waar alle witte tutu’s voor het corps de ballet in Giselle grijs uit de reiscontainers kwamen. „Als televisiemaker ben je natuurlijk blij dat zoiets erin zit, maar we maken er geen So You Think You Can Dance van.” Bloed, Zweet en Blaren is niet de radicaal andere documentaireserie geworden die Van Paassen zich had gedroomd. Technische middelen als een highspeed camera ontbraken daarvoor. Wel laat de serie, voor zover mogelijk, zien hoe het écht is dus. Igone, Alexander, Isaac en Victoria missen dat vaak in documentaires over ballet. Alexander, die met een voetblessure kampt en na volgend seizoen zijn podiumcarrière beëindigt – en daar niet dramatisch over doet – hoopt op een positieve uitwerking van de serie. „Als je een Zwitsers horloge openmaakt en kijkt hoe het in elkaar steekt, begrijp je waarom het zeldzaam en kostbaar is. Ik hoop dat dat de kijker zal bijblijven.” Het beeld van de ineengestorte Alexander met zijn zuurstofmasker zullen ze in elk geval niet gauw vergeten. Bloed, zweet en blaren (AVRO, 8 afl.) Vanaf zaterdag, Ned. 2, 21.15-22.00 u.

Zap

Revolte tegen Wilders uit onverwachte hoek Door Hans Beerekamp

haar, want ze leek zo’n onschuldige kandidaat. Ook buiten de uitzendingen hadden we het heel gezellig. Uiteindelijk zaten alleen Tygo Gernandt en Sofie op Susan, geloof ik. Dat is het bizarre. Je wordt gewoon verliefd op die vrouw, dus ik sloot haar uit. In de serie zei ik al: als zij het is, moet ze een Oscar krijgen. Dat vind ik nog steeds. Het is heel knap dat ze het zo lang heeft stilgehouden.”

Wie is de Mol? trok gisteren een nieuw kijkcijferrecord. Finalist Freek Bartels over mollenjacht. Door Sterre van der Hee

H

ad de televisie op verkiezingsavond nog niet direct door dat er een kleine revolutie tegen Geert Wilders in de lucht hing, gisteren ging het de hele avond over niets anders. Opvallend fenomeen was dat de Haagse Lente vooral werd gedragen door niet voor de hand liggende vertegenwoordigers van de linkse elite.

AMSTERDAM. Aanzwellende muziek.

Maar als je dacht dat Sofie de Mol was, hoe kwam je dan in de finale? „Ik ben vaak door het oog van de naald gekropen. Susan zat regelmatig met Sofie in een team, en ze hebben veel gemeen. Ze zijn allebei vrouwen met dezelfde gezinssituatie. Ik geloof dat ze zelfs hetzelfde huisdier hebben. Daardoor had ik telkens veel testvragen goed en kwam ik weer een aflevering verder. Tot mijn eigen verbazing, dat wel. Voor we begonnen, dacht ik: ik lig er vast als eerste uit.”

De stem van presentator Art Rooijakkers: „Wie wordt de winnaar? Wie is de Mol?” Een beetje bedeesd stapt ze op het strand naar voren. Rode bloem in de haren, gekleed in een vrolijke zomerjurk. Susan Visser haalt diep adem. „Ik ben de Mol.” De ontknoping van het veertiende seizoen van Wie is de Mol? werd gisterenavond door ruim 3,1 miljoen mensen gezien, een nieuw kijkcijferrecord. Iedereen kon zien hoe Susan Visser als de Mol werd ontmaskerd door KRO-presentatrice Sofie van den Enk, die uiteindelijk de prijzenpot van 16.700 euro mee naar huis kreeg. De andere finalist, musicalacteur en zanger Freek Bartels (27), was de verliezer. Compleet bevroren stond hij langs het water. Tot een minuut eerder wist hij het zeker: Sofie was de Mol.

Hoe zit het met jouw Mollenacties? „Die waren er niet veel. Ik wilde mezelf niet echt verdacht maken; daar ben ik ook veel te schijterig voor. Het spel was op zichzelf al zwaar genoeg. Toen ik op Twitter en op de website zag dat kijkers me verdachten, heb ik heel hard gelachen. Ik was gewoon enthousiast en fanatiek in het spel, meer niet. Mijn vrienden en familie zagen dat wel, alleen mijn moeder twijfelde. Die wist natuurlijk ook van niets.”

Was je teleurgesteld? „Ik was vooral verlamd van verbazing. Het was zo’n idiote situatie. Later dacht ik alleen maar: wat heb jij ons geflikt? Toen kwam het moment van ontlading.” Heb je Susan ooit verdacht? „Nooit. Vanaf dag één vertrouwde ik

Freek Bartels FOTO FALCO HASSINK

Meer over de Mollenjacht? Op de NRC-site een bespreking van de laatste uitzending met winnares Sofie van den Enk. www.nrc.nl/mollenjacht

VARA-directeur Frans Klein wordt hoogste baas publieke tv-zenders Door onze mediaredactie AMSTERDAM. Mediadirecteur Frans Klein van BNN-VARA wordt directeur tv bij de Nederlandse Publieke Omroep (NPO). Klein wordt vanaf 1 mei verantwoordelijk voor de programmering op alle netten. Hij is de opvolger van Gerard Timmer die in oktober opstapte wegens „verschil in visie op de vernieuwing van de organisatie”. Klein (1965) werkte 25 jaar bij de VARA. Hij was onder meer adjunct-directeur radio en tv en mediadirecteur. Sinds 1 januari gaf hij samen met Marc Adriani leiding aan de fusieomroep. De directeur tv is de baas van de netmanagers van Nederland 1, 2 en 3, en Zapp en Zappelin. Bovendien is hij verantwoordelijk voor npo.nl (Uitzen-

ding gemist). Hij valt direct onder de raad van bestuur van de NPO. Het netmanagement werkt nu aan de programmering van het winterseizoen 2014/2015. Dan wordt voor het eerst het effect duidelijk van de mediabezuinigingen op de programmering. Kleins benoeming vindt plaats op het moment dat in Hilversum en Den Haag fel gediscussieerd gaat worden over de taken van de publieke omroep. Donderdag biedt de Raad voor Cultuur haar advies aan over de toekomst van het bestel. Klein moet volgens het persbericht van BNN-VARA „samen met de omroepen het publieke bestel de volgende fase in leiden”. Kleins voorganger Timmer vertrok in oktober omdat hij zich volgens bronnen in Hilversum niet kon vinden

in de manier waarop de raad van bestuur van de NPO meer macht naar zich toe zou trekken. Begin maart stapte netmanager Roek Lips van Nederland 3 ook op. Begin dit jaar kwam Klein in conflict met de NPO over online activiteiten van zijn omroep. BNN-VARA moest van de NPO stoppen met aanbieden van live uitzendingen op de sites van twee radioshows. De omroep riskeerde een forse korting op het budget. Klein zei destijds in het AD: „De NPO ziet het als een zelf gelanceerd kanaal. Dat mag blijkbaar niet van de ‘contentpolitie’. De NPO reageert overspannen en overtrokken.” Klein geeft geen interviews naar aanleiding van zijn overstap, zegt een woordvoerder. Wie hem opvolgt is nog niet bekend.

UITGESPROKEN

Af en toe drijven we af en schrijven we artikelen die we hadden moeten heroverwegen Peter T. Grauer, topman van persbureau Bloomberg, vindt dat zijn journalisten positiever moeten zijn over China. Bloomberg verkoopt er vooral datadiensten aan banken. In 2012 daalde die verkoop na een artikel over de rijkdom van de familie van de latere president Xi Jinping.

Zo waren er open brieven van de adjunct-hoofdredacteur van RTL Nieuws (Pieter Klein) en de hoofdredacteur van BNR Nieuwsradio (Sjors Fröhlich), terwijl dagblad De Telegraaf lezers opriep om de leukste Marokkanen uit hun omgeving voor te geleiden. Met die laatste actie waren veel Marokkaanse Nederlanders weer minder gelukkig, maar het is beslist een veelbetekenende geste van de krant van Wakker Nederland. Het zet ook wellicht meer zoden aan de dijk dan het protest van Freek de Jonge, Youp van ’t Hek en Hanneke Groenteman die in De Wereld Draait Door (VARA) een dansje deden op Leipe Mocro Flavour van Ali B. Opvallend was ook de toon van PowNews. Sterverslaggever Rutger Castricum liet Wilders weten dat hij zelf in het geheel niet vies was van een provocatie, maar dat ophitsen van het publiek toch niet zo fijn had gevonden. De blonde leider verslikte zich voor de camera van PowNews in zijn pepermuntje, en wist toen nog niet eens dat Roland van Vliet wegens de kwestie uit de PVVfractie zou stappen. Het terriërgedrag van Castricum legde bovendien genadeloos bloot hoe groot de paniek gistermiddag was in de PVV: de fractieleden Helder, Graus en Madlener wisten niet hoe snel ze voor de camera weg moesten duiken. Bij Pauw & Witteman (VARA) zaten maar liefst vijf Marokkaanse Nederlanders aan tafel om te vertellen hoe geraakt ze waren door de belofte van Wilders te regelen dat er minder van hen komen. Dat waren overtuigende verhalen, al leek de beschuldigende open brief van ex-Kamerlid Tofik Dibi (GroenLinks) aan de PVV-stemmers weer wat minder zinvol. Het best verwoordden Amsterdamse burgemeester Eberhard van der Laan (PvdA) en DWDD-tafeldame Claudia de Breij het gevoel van 64 procent van Nederland (volgens een enquête in EénVandaag) dat je te ver gaat als je je volgers vraagt of ze meer of minder Marokkanen willen. Het meest zorgwekkend is wellicht dat 30 procent niet vindt dat Wilders over de schreef is gegaan. De populaire praatprogramma’s krijgen het nog druk met het dichten van de kloof tussen hoog- en laagopgeleide kijkers.

Advertentie

goede raad

NRCHANDELSBLAD MEDIA

Media

VRIJDAG 21 MAART 2014

Uitgelicht

17.15 Sport Relief Does Glee Club 2014: Final. 18.15 Pointless Celebrities - Sport Relief 2014. 19.00 BBC News. 20.00 Sport Relief 2014. 23.00 BBC News. 23.32 The National Lottery Update. 23.35 Sport Relief 2014. 02.00 EastEnders. 03.30 Weatherview. 03.35 BBC News.

DOCUMENTAIRE

Maidentrip

BBC 2 Ned.3, 21.15-22.10u

F

Thuiskok

Door Joep Habets

H

et was een heerlijke week. Op zoek naar het lekkerste Peruaanse rijstdessert bekeek ik een stuk of twintig recepten van culinaire vorsers, restaurantkoks, huisvrouwen, expats en schoonmoeders. Ik stuitte op dwingende maar tegenstrijdige voorschriften over het gebruik van langkorrelige rijst, dessertrijst dan wel risottorijst. Ook serieuze vragen dienden zich aan: groeien er wel pecannoten in Peru en is bruine basterdsuiker een waardige vervanger van ingekookte rietsuiker? Maar het leverde vooral aangename ervaringen op. Wat lekker is rijstebrij gemaakt met zoete gecondenseerde melk, het lijkt wel vloeibare witte chocolade. Onder het motto ‘onderzoek alles en behoud het goede’ is dit Peruaans geïnspireerde recept geconstrueerd. Breng in een pan met een dikke bodem 1 liter water aan de kook. Voeg het zout en de rijst toe. Laat de rijst op de matig vuur met het deksel op de pan zachtjes koken, tot de rijst vrijwel al het water heeft opgenomen. Voeg de koffiemelk toe en blijf roeren tot ook die bijna helemaal is opgenomen. Roer er vervolgens de zoete gecondenseerde melk door. Haal de pan van het vuur. Zet het deksel op de pan en laat de rijstebrij rusten en nog wat dikker worden. Laat ondertussen de rozijnen wellen in lauwwarm water. Breng in een steelpannetje 2 dl water aan de kook. Voeg 200 gram bruine basterdsuiker toe en roer tot een siroop. Laat van het vuur af een pijp kaneel en drie kruidnagels trekken in de siroop. Vis er na een kwartier de kruidnagels uit, ze geven vrij snel hun smaak af. Het pijpje kaneel mag zeker een kwartier langer blijven weken. Zeef de siroop en voeg de rozijnen toe. Serveer de rijst naar eigen genoegen warm, lauw of koud met de siroop. Verrijk de siroop met grof gehakte pecannoten. Wie dat lekker vindt kan er ook nog geraspte kokos en/of kaneelpoeder overheen strooien.

Laura Dekker was middelpunt van een maatschappelijke discussie. Na juridisch getouwtrek – Bureau Jeugdzorg vond dat de dertienjarige leerplichtige naar school moest – mocht ze in 2010 toch als ’s werelds jongste de wereld rondzeilen, met tussenstops op Sint Maarten en Paaseiland, in Australië en Zuid-Afrika. In een grotendeels zelf gedraaide en ingesproken film zien we haar in de storm zeilen wisselen. Stoer is ze, eenzaam ook, als ze bij de evenaar dobbert, smekend om een zuchtje wind. Gedachten en observaties zijn die van een puber en dat is de zwakte van de film. Meisje van

vijftien inmiddels: er net tussenin. Ze praat tegen een aangespoelde meeuw, geniet van dolfijnen, maakt ruzie met haar vader die naar Darwin vliegt om tuigage te repareren. Aan boord verruilt ze de Hollandse voor de Nieuw-Zeelandse vlag. „In Nederland is iedereen bezig met geld, kinderen, huizen en werk. En dan gaan ze dood.” Eindstation is dus niet Brouwershaven, waar ze vertrok, maar Sint Maarten. Ze heeft het gehaald: 27.000 zeemijlen in 519 dagen. Om vervolgens met een eerste kalverliefde naar Nieuw-Zeeland (terug) te varen. De leerplichtwet is heel ver weg. Jaap Bloembergen

F

FILM

i

INFORMATIEF

D

DRAMA

i

INFORMATIEF

i

INFORMATIEF

Incendies

Made in Dagenham

College Tour: Klaas Knot

Flikken Maastricht: De overloper

Andere Tijden: jaren 50

A Very British Renaissance

(Denis Villeneuve, 2010). Na de dood van hun moeder gaan Jeanne en Simon, een Canadese tweeling, in het Midden-Oosten op zoek naar hun doodgewaande vader en onbekende broer. De zoektocht naar het verzwegen verleden van hun moeder loopt parallel met de reconstructie van een van de pijnlijkste episodes uit de geschiedenis van het Midden-Oosten: de Libanese Burgeroorlog die vanaf midden jaren zeventig in een bloedige strijd tussen christenen en moslims ontaardde. Spannend en emotionerend drama won Oscar voor beste buitenlandse film. Ned. 2, 23.00-01.00u.

(Nigel Cole, 2010). Ook in Nederland verdienen mannen gemiddeld nog meer dan vrouwen. Dat maakt Made in Dagenham, over de vrouwenstaking voor gelijke lonen in de Engelse Ford-fabrieken in 1968, actueel. Sally Hawkins speelt Rita O’Grady, de woordvoerster van de stakende vrouwen. In hun fleurige flower power-jurkjes nemen ze het op tegen machtige vakbondsleiders en een onrechtvaardige directie, hoewel een man (Bob Hoskins) hun aanvankelijk moet influisteren dat ze geen gelijke rechten hebben. Het levert een lichtvoetig drama op: feelgood engagement op zijn best. Canvas, 20.40-22.30u.

College Tour van Twan Huys gaat vanavond over geld. Gast is Klaas Knot (1967), president van De Nederlandsche Bank (DNB). De in Onderdendam geboren Groninger werkt zijn hele loopbaan af en aan bij DNB. Bij zijn aantreden als president in 2011, middenin de crisis, kreeg Knot de opdracht om DNB strenger, voortvarender, en transparanter te maken. Dat plan werd enigszins doorkruist door de SNS-crisis. Wederom schoot DNB te kort in zijn rol van toezichthouder. Knot zei in september 2013 dat hij ‘het gevoel’ had dat Nederland begint aan groeiherstel. Ned. 3, 20.25-21.15u

(Pieter van Rijn, 2012). Nederlandse tv-film vormt een brug tussen seizoen 5 en 6 van de televisieserie Flikken Maastricht. In de film zijn ontwikkelingen uit de serie verwerkt, maar hij valt ook makkelijk zonder voorkennis te zien. De relatie tussen voormalig rechercheurs Eva van Dongen en Floris Wolfs staat zwaar onder druk: Floris zit in de gevangenis voor het stelen van overheidsgeld en Eva probeert hem te vergeten. Als hij door een vormfout eerder vrijkomt en zich aansluit bij een stel criminelen komen ze elkaar weer tegen, als tegenstanders. Met Victor Reinier en Angela Schijf. Eén, 20.40-22.10u

In deze Andere Tijden Special zijn uitsluitend kleurenfilms uit de jaren 50 te zien. Bloemencorso’s, Juliana en Bernhard in Afrika, broodtrommels op bagagedragers, rokende kinderen en de feestelijke entree van de Philips hoogtezon. De kleurenbeelden geven een nieuw beeld van een tijdperk dat sober en truttig was, maar in kleur nog best meevalt. In deze aflevering zijn zowel professionele opnames en amateurbeelden als fragmenten van reclamefilms te zien. Geen interviews met ooggetuigen, maar wel met commentaar van dichter Simon Vinkenoog. Ned. 2, 21.05 - 22.00u

In een driedelige documentaire toont kunsthistoricus James Fox de in vergetelheid geraakte grandeur van de Britse Renaissance. In de eerste aflevering laat hij zien hoe de Renaissance in de 16de eeuw vanaf het Europese vasteland werd geïmporteerd door kunstenaars als Torrigiano, die Florence ontvluchtte na een vuistgevecht met Michelangelo, en Holbein, die van invloed was op John Bettes, de eerste Britse renaissanceschilder. Ondanks deze import werd de Britse Renaissance volgens Fox groots en typisch Brits. Mede door zijn niet-katholieke karakter. BBC2, 22.00-23.00u

ÉÉN 18.00 Journaal. 18.12 Weer. 18.15 Dagelijkse kost. 18.30 Blokken. 19.00 Journaal. 19.40 Iedereen beroemd. 20.05 Weer. 20.10 Thuis. D 20.40 Flikken Maastricht: De overloper. Tv-misdaadfilm van Pieter van Rijn uit 2012. 22.10 Journaal. 22.25 Brothers & Sisters. Amerikaanse dramaserie. 23.06 Keno. 23.07 Euro Millions. 23.10 Weer. 23.15 Last Chance Harvey. Romantische komedie van Joel Hopkins uit 2008. 00.45 Dagelijkse kost. 00.55 Iedereen beroemd. 01.20 Journaallus.

CANVAS 18.00 Taxi. Amerikaanse comedyserie. 18.28 100’. 18.30 Arm & rijk. Aflevering: Havana. 19.28 100’. 19.30 Hoera cultuur! 20.00 Terzake. F 20.40 Made in Dagenham. Drama van Nigel Cole uit 2010. 22.30 Reyers op vrijdag. 23.10 Mistresses. Britse dramaserie. 00.00 De Canvasconnectie. Reportagemagazine over actuele kunst. Portret van Architect-kunstenaar Luc Deleu. 00.30 Canvaslus.

ARD

18.00 NOS-Journaal. 18.15 EénVandaag (AVROTROS). 18.30 Gesprek minister-president (NOS). 18.45 NOS-Sportjournaal. 19.00 De Wereld Draait Door (VARA). 20.00 NOS-Journaal. 20.30 Flikken Maastricht (TROS). 21.25 Bed & Breakfast (MAX). 22.20 Joris’ Showroom (NCRV). 23.00 Pauw & Witteman (VARA). 23.55 NOS-Journaal. 00.15 Pauw & Witteman (VARA). 01.10 EénVandaag (AVROTROS). 01.30 Gesprek minister-president (NOS). 01.45 NOS-Journaal. 02.00 NOS-Journaal. 02.25 Tekst-tv.

i

F

17.35 De jubileumshow 25 jaar Jon van Eerd (MAX). 18.25 Niks te gek! (NTR). 18.55 Man bijt hond (NCRV). 19.25 NL Doet met de Oranjes (NOS). 19.55 Rail Away (EO). 20.25 Twee voor twaalf (VARA). 21.05 Andere Tijden Special: Jaren ’50 (VPRO/NTR). 22.00 Nieuwsuur (NTR/NOS). 23.00 FILM OP 2: Incendies. Drama van Denis Villeneuve uit 2010 (VARA). 01.00 Nachtzoen (IKON). 01.10 Nieuwsuur (NTR/NOS). 02.10 Nieuwsuur (NTR/NOS). 03.01 Tekst-tv.

i D

18.05 Beste Vrienden Quiz (NTR). 18.23 Het Klokhuis (NTR). 18.45 NOS-Jeugdjournaal. 18.55 SpangaS (NCRV). 19.30 De Lama’s (BNN). 19.50 De Social Club (BNN). 20.25 College Tour (NTR). 21.15 Maidentrip (BNN). 22.10 Toren C Kort (VPRO). 22.30 NOS op 3. 22.45 PowNews (Powned). 23.10 Smeris. Misdaadserie (BNN). 00.00 De Wereld Draait Door (VARA). 00.55 PowNews (Powned). 01.20 NOS op 3. 01.35 Freaknacht (BNN/VARA). 04.00 Barend & Wijnand (NCRV).

18.00 Flodder. 18.30 Tattoo Stories. 19.00 112 ooggetuige. 19.30 Even krap bij kas. 20.00 112 noodoproep: De echte verhalen. 20.30 Première: Chronicle. Sf-thriller van Josh Trank uit 2012. 22.15 Kick-Ass. Actiekomedie van Matthew Vaughn uit 2010. 00.30 112 noodoproep: De echte verhalen. 01.00 Teleshop 5.

18.00 Cops. 18.30 Politie op je hielen. 19.30 Stop! Politie. 20.30 Voetbal International. 22.00 Spartacus: War of the Damned. Amerikaanse dramaserie. 23.05 The Beast. Amerikaanse misdaadserie. 00.00 Coogan’s Bluff. Misdaadkomedie van Don Siegel uit 1968. 01.50 Teleshop 7.

18.05 The Bold and the Beautiful. 18.30 Extreme bruiden. 19.30 Jouw vrouw, mijn vrouw. 20.30 The Secret Life of Bees. Avonturenfilm van Gina Prince-Bythewood uit 2008. 22.40 Will & Grace. Amerikaanse sitcom. 23.10 Dr. Phil. 00.05 Style By Jury. 00.35 Teleshop 8.

Sudoku

ZDF 18.05 SOKO Kitzbühel. 19.00 Heute. 19.20 Wetter. 19.25 Die Garmisch-Cops. 20.15 Der Kriminalist. 21.15 Letzte Spur Berlin. 22.00 Heute-journal. 22.30 Heute-show. 23.00 Aspekte. 23.45 Ripper Street. 00.35 Heute Nacht. 00.50 In Plain Sight - In der Schusslinie. 01.30 Heute-show. 02.00 36 - Tödliche Rivalen (36, Quai des Orfèvres). Misdaaddrama van Olivier Marchal uit 2004. 03.45 SOKO Kitzbühel. 04.30 Global Vision. 04.45 Leute Heute. 05.00 Hallo Deutschland.

TV 5 18.00 64’, le monde en français, 1re partie. 18.20 Le Journal de l’économie. 18.30 Libre échange. 19.40 Nouvo. 20.00 21e siècle. 20.30 Journal France 2. 20.55 Rallye. 21.00 Enquêtes réservées. 21.55 Enquêtes réservées. 22.45 Le dessous des cartes. 23.00 Journal TSR. 23.25 Tv5monde, le journal Afrique. 23.45 TV5, l’invité. 00.00 Rapace. Film van Claire Devers uit 2011. 01.40 Questions à la une. 02.35 Tv5monde, le journal. 03.00 The Trouble with Experts. 04.00 Tv5monde, le journal. 04.25 Que sera demain ? L’eau. 04.30 Méditerranéo. Reportages over het Middellandse Zeegebied.04.55 Un livre toujours. 05.00 C dans l’air. 05.55 Ensemble.

Weer

9 # & ' 4 D @

+ #

Plaats de cijfers 1 tot en met 9 zo in het diagram dat elk cijfer precies één keer voorkomt in elke rij, kolom, de negen vetomrande 3x3 vakken, én de vier grijze 3x3 vakken. © Peter Ritmeester PZZL.com Onder: de oplossing van gisteren.

Morgenochtend

Morgenmiddag

Minimumtemperatuur

Maximumtemperatuur

4

3°

6°

2

11°

10°

5°

10°

5°

& ' + 4 # 9 @ C D

C @ 9 ' + D # 4 &

4 # D C @ & + 9 '

# + 4 & D @ C ' 9

@ 9 & # C ' D + 4

D C ' + 9 4 & @ #

+ & # 9 4 C ' D @

' 4 @ D & + 9 # C

9 D C @ ' # 4 & +

5°

10°

vr

za

zo

L

20

5

Zon

0°C

Maan 00:34 uur 09:30 uur

7 13

6 9

8

11 000

17

6

7

14

H

19

15

9 13

11

21

12

21

1010

23

16 10

-5

11

22 22

17 18

15

-10

20°

8 7

1

11°

06:37 uur 18:55 uur

-1

3

25

10

5°

23 maa 24 maa 25 maa 26 maa 27 maa 28 maa29 maa 30 maa

0°

-3

1

15

11°

zo ma di wo do

10°

30

10°

0,5 0 mm

Zon en buien

L 5

7°

9G44

Morgen 0 0 10 >35 Temperatuurkaart

>8

1

9 @ & #

D 9 4 ' &

+ 4 D

0

Horizontaal: 1. ‘Nieuwe verdachte in zaak Maddie __’ 5. Dikke wagen 10. Rustplaats 12. __ Umar, columniste 13. Effect __ 15. Geslaagde keepersactie 16. Wat je hierin bent, ga je worden 17. Hun zanger stierf in een strop 21. Stopt voedsel in hokjes 23. Grenst aan Saoedi-Arabië en Oman 25. Jan de __, schreef Hup Holland Hup 27. Primitieve neiging 29. Eetwinkel 30. Tussen schouders en teen 31. Ordinaire meisjes 32. ‘Roma kleurt __ voor Strootman’ Verticaal: 1. Verkiesbare vrouw 2. Chick __, jazz 3. __ arbeid 4. Joker 5. Kleurstof 6. Best betaalde voetballer 7. Bedrijfskundige opleiding 8. Verlost 9. Weg in Frankrijk 11. Het nieuwe begint vandaag 14. Doe je met je neus of je schouders 18. Bracht met Najib het nummer Ik weet uit 19. Weg van de snelweg 20. Frans water 22. Moderne groet 24. __ et avoir, Franse documentaire 25. Lokaal de grootste 26. Roth of Asser 28. ‘KNVB schrikt van trainingscomplex in __’ Oplossing van gisteren HORIZONTAAL: 1. ONKIES 6. HOZNY 10. KERN 11. ABBA 13. EEA 14. REINSTE 16. ANGEL 17. AMBITIE 18. ERE 21. MIS 24. TIELMAN 28. ALIBI 29. JESSICA 30. ASN 31. EVEN 32. JENA 33. GETAL 34. SLEPER VERTICAAL: 1. OKRA 2. NEEM 3. KRIB 4. INNIG 5. SATIE 6. HAAKJES 7. ZEGE 8. NEER 9. YALE 12. BEERTJE 15. STERIEL 19. TIENS 20. ELSJE 21. MAAG 22. ILSE 23. SINT 25. MIEP 26. ACNE 27. NAAR IN HET MIDDEN: GEERTJE

18.00 The Big Bang Theory. Amerikaanse comedyserie. 18.25 Mike & Molly. Amerikaanse comedyserie. 18.50 According to Jim. Amerikaanse comedyserie. 19.10 Two and a Half Men. Amerikaanse comedyserie. 19.40 Two and a Half Men. 20.05 The Big Bang Theory. 20.30 Top Gear Specials. Sydney Special. 21.30 Top Gear. 22.40 Top Gear. 23.50 InsideGamer. 00.10 Hardcore Pawn. 01.05 Nachtprogramma.

17.30 Show vandaag. 18.30 Dokters. 19.00 Hart van Nederland - Vroege Editie. 19.20 Shownieuws. 19.30 Utopia. 20.00 Rommel of rijkdom? 20.30 Andy & Melisa. Nederlandse soapserie. 21.30 Wie trouwt mijn zoon? 22.30 Hart van Nederland - Late Editie. 22.50 Show Laat. 23.25 Piets Weerbericht. 23.30 Utopia. Realityserie. 00.05 Utopia (compilatie). 01.00 Anaconda. Thriller van Luis Llosa uit 1997. 02.40 Nachtmagazine. 05.00 Hart van Nederland - Late Editie.

18.00 My Kitchen Rules. 19.00 MasterChef USA. 20.00 Smaken verschillen. 20.30 Law & Order: Special Victims Unit. Amerikaanse misdaadserie. 21.25 Law & Order: Special Victims Unit. 22.20 Without a Trace. Amerikaanse misdaadserie. 23.15 The Closer. Amerikaanse detectiveserie. 00.05 Rookie Blue. Canadese misdaadserie. 01.00 The Good Wife. Amerikaanse dramaserie. 01.55 Astro TV. 02.25 Without a Trace. 03.10 The Closer. 03.55 Hart van Nederland - Late Editie.

99

©STUDIO STEENHUIS / WWW.STEENHUISPUZZELS.NL

In het midden

18.00 RTL Nieuws. 18.15 Editie NL. 18.35 RTL Boulevard. 19.30 RTL Nieuws. 19.55 RTL Weer. 20.00 Goede tijden, slechte tijden. 20.30 Everybody Dance Now. 22.30 RTL Late Night. 23.40 RTL Nieuws. 23.55 RTL Weer. 00.00 RTL Boulevard. 00.50 RTL Late Night. 01.50 Teleshop 4. 05.45-07.25 Car Wash. Komedie van Michael Schultz uit 1976.

18.00 Verbotene Liebe. 18.50 Der Dicke. 19.45 Sportschau vor acht. 19.50 Wetter vor acht. 19.55 Börse vor acht. 20.00 Tagesschau. 20.15 Einmal Bauernhof und zurück. Tv-film van Olaf Kreinsen uit 2014. 21.45 Tagesthemen. 22.00 Tatort. 23.30 Kommissar Beck - Die neuen Fälle. 00.55 Nachtmagazin. 01.15 Die Katze und der Kanarienvogel (The Cat and the Canary). Misdaadkomedie van Radley Metzger uit 1978. 02.48 Tagesschau. 02.50 Nachtfalken (Nighthawks). Actiefilm van Bruce Malmuth uit 1981. 04.25 Brisant. 05.08 Tagesschau. 05.10 Deutschlandbilder.

20

Peruaanse pap, maar met pecannoten

FILM

17.45 ’Allo ’Allo! 18.15 Vintage Antiques Roadshow. 19.00 Revenge of the Egghead. 19.30 Sport Relief’s Top Dog. 20.00 Antiques Road Trip. 21.00 Mastermind. 21.30 Gardeners’ World. i 22.00 A Very British Renaissance. Documentaire over de intrede van de Renaissance in Groot-Brittannië. 23.00 Sport Relief 2014. 23.40 Newsnight. 00.07 Weather. 00.10 Revolutionary Road. Romantisch drama van Sam Mendes uit 2008. 02.05 Sign Zone: Question Time. 03.05 Sign Zone: Wild Brazil.

0

Voor vier personen: 200 gram risotto- of dessertrijst; snuf zout; 2 dl volle koffiemelk; 2 dl gezoete gecondenseerde melk (uit blik); 200 gram bruine basterdsuiker; 1 pijpje kaneel; 3 kruidnagels; 60 gram rozijnen; 60 gram pecannoten; eventueel geraspte kokos en/of gemalen kaneel

D

98

Rijst met kruidige suikerstroop

C19

BBC 1

10

C18

18 22

<-15

20

18 21

23

Bron: MeteoGroup

9G49

aantal uren zon kans op neerslag windrichting

zonnig

l. bew.

wind in B

bewolkt

regen

lage- en hogedrukgebied

buien

sneeuw

warmte- en koufront

hagel

onweer

mist

1000

2

isobar

max.temp

Na een regenachtig verlopen vrijdag staat ons een weekend te wachten met een afwisseling van zon en buien. Zaterdag trekken er buien van west naar oost over het land. Zowel daarvoor als daarna komen enkele opklaringen voor. De maximumtemperatuur ligt rond 10 graden. Er waait een matige wind die draait van zuidwest naar west. De nacht van zaterdag op zondag verloopt droog met brede opklaringen. De minimumtemperatuur ligt hierbij rond de 3 graden. De zondag start met veel zon. In de loop van de ochtend ontstaan er stapelwolken. Een enkele daarvan groeit in de middag uit tot een bui. Het wordt een graad of 10. Na het weekend is het rustig en droog weer. De maximumtemperatuur ligt rond 10 graden met in de nacht kans op vorst aan de grond.