1
jaargang 36 nummer 3 september 2013
Nicolas Mansfield: Dromen uitgekomen Tristan und Isolde: het eeuwige verlangen De muzikale drijfveren van Antony Hermus Even voorstellen: Yavuz Arman İşleker
2
3
Ouverture Op het gezelligste plein van Nederland, de Oude Markt in Enschede, vind je Sam Sam Café met Eet
gelegenheid.
Dit seizoen zal de geheel vernieuwde Nationale Reisopera
Lekker wegkruipen aan de leestafel met een grote kop cappuccino en muffins uit onze eigen bakkerij met keuze uit diverse magazines en dagbladen. ’s Avonds genieten van een (vegetarische) dagschotel of heerlijk à la carte dineren. De lunchkaart biedt een keur aan creatieve broodjes en originele gerechten. TIP voor na een concert of voorstelling: tot midder-
laten zien wat hij waard is. Het begon met het OperaGala , de tentoonstelling ‘Bravissimo!’ en de opera Katibu di Shon van en met Tania Kross en nu in september Tristan und Isolde. In dit nummer vindt u o.a. een doorwrocht verhaal over deze opera van Benjamin Rous. Ben Coelman, hoofd bureaudramaturgie en educatie van de Reisopera interviewde nu eens niet de zangers of de regisseur, maar de Nederlandse dirigent van de Tristan: Antony Hermus. We zijn van plan u in elk nummer één van de jonge zangers van de Reisopera voor te stellen. Was dat in het juni-nummer de sopraan Iris van Wijnen, deze keer is de beurt aan bas-bariton Arman
nacht serveren we onze ‘Night Bite’: sweet, fresh,
İşleker, die van onze Vriendenvereniging de aanmoedigingsprijs
special of traditional... geniet van deze parade van
heeft gekregen. Hij trad op in het OperaGala en zong Colline in
lekkernijen en sensatie van smaak! In de zomer is het ruime terras een echte hotspot. Aan de gezellige buitenbar kun je vast een drankje drinken terwijl je een keuze maakt uit de gevarieerde kaart... Het hechte team straalt enthousiasme en toewijding uit...
de verkorte versie van La Bohème, die in juli door Zuid-Engeland reisde met als bekroning een optreden in het Opera Festival in Dorset. Ook onze Operareis ging naar dit festival. Van Nicolet Steemers een verhaal over sopraan en beeldhouwster Hieke Meppink uit Haarlem over haar twee liefdes. Nicolas Mansfield, directeur van de Reisopera, houdt ons in elk nummer op de hoogte van nieuwe ontwikkelingen bij de uit zijn as herrezen Reisopera.
Sam Sam
van harte welkom bij Sam Sam!
Café met Eetgelegenheid Oude Markt 15-17 7511 GA Enschede 053-4303929 www.samsam-enschede.nl
Tania Kross in Katibu di Shon
F.K.
4
5
Inhoud
Nicolas Mansfield: Dromen uitgekomen
F.K.
Ouverture
2
In Dorset verkeerde Nicolas Mansfield, directeur van de Nationale
Antillen uit te voeren en in het seizoen 2014/2015 gaan we samen
Nicolas Mansfield: Dromen uitgekomen
5
Reisopera, in hoger sferen. Niet alleen vanwege de waardering voor
met de Nederlandse Opera een productie maken.
Met natte ogen de nacht in. De drijfveren van Antony Hermus 6
zijn prestatie ( voor het Dorset Opera Festival stoomde hij in 2 weken
Volgend jaar gaan we weer naar het Dorset Opera Festival, nu met
Wagners Tristan und Isolde: het eeuwige verlangen
10
een amateurkoor klaar voor Traviata en de Fliegende Holländer),
La Tragédie de Carmen van Peter Brook en de Vrienden en sponsors
Cast en speeldata Tristan und Isolde
15
maar vooral ook om het daverende succes van de jonge talenten van
van dat festival komen naar Amsterdam om onze uitvoering van de
Even voorstellen: Yavuz Arman İşleker
16
de Reisopera. Die traden voor volle zalen in Zuid- Engeland op met
Johannes Passion te zien’.
Nieuw begin voor de Reisopera
18
de verkorte versie van La Bohème met als hoogtepunt de uitvoering
Het valt Nicolas steeds weer op hoe bijzonder men in Engeland
Prijs Tania Kross voor Reisopera
20
in samenwerking met het Dorset Opera Festival, waar ook onze
met cultuur omgaat, vooral met het streven naar excellentie. ‘Daar
La Tragédie de Carmen
21
operareis naar toe ging. Mooie muziek, heerlijk weer, picknick in het
kunnen we in Nederland, vooral bij de opleidingen, nog veel van
‘Je probeert aan te raken wat ongrijpbaar is.’
22
gras van Bryanston School, het kon niet op…
leren’.
Het lied van liefde en dood | Operacursus
24
Voor Nicolas was dit na het succes van het OperaGala en de opera
Nicolas was enthousiast over de aanwezigheid van onze leden
Zomeropera voor kids
25
Katibu di Shon met Tania Kross de kroon op het harde werk van dit
in Dorset: ‘Hartverwarmend dat jullie met zoveel mensen naar
De geschiedenis van Forum (2)
26
voorjaar : ‘Mijn dromen over het presenteren van jong talent en over
Engeland zijn gekomen. En nu op naar het nieuwe seizoen met als
Wagneracademie bij IVC in Den Bosch
30
nationale en internationale samenwerking zijn uitgekomen. We zijn
eerste Tristan und Isolde’.
Operanieuws
31
nu bezig met het inzamelen van geld om Katibu di Shon ook op de
Cast en speeldata | Il Barbiere di Siviglia
32
Nieuw initiatief In onze Vriendenvereniging vragen veel leden
te trekken en nog meer naamsbekendheid te
publiceren de bruikbaarste in Opera Informa.
zich af of en hoe zij kunnen bijdragen aan het
krijgen. Ook ideeën over drempelverlaging,
Zo hopen ze een lijst te krijgen van activiteiten,
floreren van de Nationale Reisopera. Annette
vooral voor jonge mensen, zijn welkom. Een
die we zouden kunnen ondernemen in de
en Jos Reyes uit Gorssel wilden niet langer
voorbeeld was de openbare repetitie in Enschede,
kernsteden, zodat onze leden daarop kunnen
afwachten. Zij namen het initiatief om een
waar alle bezoekers enthousiast over waren.
intekenen.
soort ideeënbank op te richten voor leden
Wilt u meedenken, mail dan naar
De uitvoering gebeurt uiteraard pas na
van onze vereniging ter ondersteuning van
[email protected]. Vermeld dan ook of u bereid
overleg met de Nationale Reisopera, want
de Reisopera. Er leven ongetwijfeld heel wat
bent een Vriendendienst te verlenen of de
samenwerking staat hoog in ons vaandel.
gedachten en suggesties bij onze leden over hoe
uitvoerenden te ondersteunen.
we de Reisopera kunnen helpen om volle zalen
Annette en Jos Reyes verzamelen de ideeën en
F.K.
La Bohème in Dorset
6
7
Met natte ogen de nacht in De muzikale drijfveren van Antony Hermus
Antony Hermus
Ben Coelman
Nét veertig is hij en in Duitsland al bijna tien jaar een dirigent
is overigens bijzonder a-muzikaal. Thuis zeggen wij schertsend
toekomstige chef. Bij de stemming bleek dat ze unaniem voor
om rekening mee te houden. Antony Hermus is afkomstig uit het
altijd dat ze alleen naaimachine speelt… Maar het interessante is
mij hadden gekozen. Die functie van chefdirigent heb ik vijf jaar
Brabantse Oosterhout, maar in eigen land is zijn naam nog niet
dat wanneer zij in het publiek zit, ze heel goed weet of iets goed
bekleed en in die tijd kon ik van alles uitproberen. Don Giovanni,
algemeen bekend. In september zal hij de muzikale scepter zwaaien
is of niet en ook waaraan dat ligt. Ze heeft als ingewijde leek altijd
Tosca, La Bohème, Carmen, Holländer en vele, vele andere stukken,
bij de nieuwe Nationale Reisoperaproductie Tristan und Isolde en
eerlijke kritiek en ze let op andere dingen dan waar ik bijvoorbeeld
allemaal heb ik ze daar voor het eerst gedirigeerd. Ik heb ontzettend
wellicht dat deze gedreven maar uiterst vriendelijke en goedlachse
op zou letten. Dat is heel verfrissend. Mijn ouders zijn trouwe fans
veel ondersteuning gekregen van het orkest, want een dirigent aan
dirigent met die productie definitief doorbreekt bij het grote publiek.
geworden en ze komen vaak naar mijn concerten. Afgelopen februari
het begin van zijn carrière maakt natuurlijk veel fouten: muzikale
waren zij erbij toen ik in het Palais Garnier in Parijs optrad met het
fouten maar ook psychologische fouten. Ik heb het geluk gehad
Om maar met de deur in huis te vallen, hoe komt het dat Antony
operaorkest en bij mijn debuut volgend jaar bij het Philharmonia
dat ik het vak in de praktijk heb mogen leren en veel vlieguren heb
Hermus in de ons omringende landen veel bekender is dan in
Orchestra in Londen zullen ze er ook zijn.’
kunnen maken in een beschermde omgeving. Uiteindelijk ben
Nederland?
Twee trouwe fans. Met zijn ouders in Marseille
ik tien jaar in Hagen gebleven en toen vond ik het tijd om mijn
‘Een beetje de profeet in eigen land, bedoel je? Ja, misschien zit daar
Carrière
horizon te verleggen. Ik werd van alle kanten gewaarschuwd dat er
wel iets in… Ik heb de afgelopen tien jaar heel veel gedirigeerd zowel
‘Mijn professionele carrière begon in de periode dat ik in Tilburg
waarschijnlijk niemand zat te wachten op een jonge dirigent van 34
in Duitsland als in Frankrijk, in Bretagne bijvoorbeeld, maar ook in
zowel bestuurlijke informatiekunde studeerde aan de Katholieke
jaar, maar mijn agenda was erg goed gevuld en toen kwam er een
Toulon en bij de Opéra National de Paris. Verder ook in Engeland,
Universiteit Brabant , als piano aan het conservatorium aldaar.
uitnodiging uit Dessau. Ik heb daar één repetitie gedaan en toen
Ierland, Scandinavië, Taiwan en Ecuador. Maar ik heb hoofdzakelijk
Nadat ik mijn universitaire studie met goed gevolg had afgerond
kwam gelijk de vraag of ik geen chefdirigent wilde worden… Na
in Duitsland gewerkt, in Hagen en Dessau, maar ook in Berlijn
en ook mijn UM-diploma piano op zak had, klopte ik op de deur
enig nadenken ben ik op het aanbod ingegaan en nu ben ik alweer
en Stuttgart. Want laten we wel zijn, wanneer je het operavak wilt
van de afdeling orkestdirectie. Na mijn propedeuse zei Jac. van
ruim vijf jaar in Dessau werkzaam als Generalmusikdirektor van
leren kennen dan is er geen betere plek te bedenken dan een Duits
Steen, van wie ik les had, dat ik maar eens moest gaan kijken in
het Anhaltisches Theater en als chefdirigent van de Anhaltische
operahuis. Ik heb het grote geluk dat ik handig piano speel en zo
een Duits operahuis. Hij had een stageplek als repetitor voor me
Philharmonie.’
ben ik in de operawereld gerold.’
georganiseerd bij de opera van Hagen. Ik heb toen mijn baan als assistent-projectleider op het gebied van informatiesystemen bij de
Nederland
‘Maar laten we even teruggaan naar het begin van mijn muzikale
Hogeschool Fontys opgezegd. Ik was toen 25 en werkte vervolgens
‘Het leuke is dat ik de laatste jaren steeds vaker in Nederland word
loopbaan. Ik kom niet uit een gezin van musici, maar mijn ouders
twee maanden als onbezoldigd pianist in Hagen. Daar speelde ik
uitgenodigd. Ik heb in Duitsland het vak van binnenuit geleerd, maar
houden van muziek en zij hebben mij als kind achter de piano
alles wat er maar van me gevraagd werd. Dat viel kennelijk in de
de Nederlandse gezelschappen weten me nu ook te vinden. Ik had al
gezet. Daar kreeg ik op zeker moment veel plezier in en dus ging ik
smaak, want aan het einde van die periode boden ze mij een baan
eerder bij Opera Zuid wat gedaan toen Guus Mostart me vroeg voor
daarmee door. Mijn vader was overigens dirigent van een kerkkoor,
als repetitor aan. Het jaar daarop werd ik Studienleiter, een soort
Verdi’s Un ballo in maschera. Ik vond dat geweldig om te doen. Van
een ongelooflijk fanatieke dirigent moet ik zeggen. Hij heeft dat
hoofdrepetitor. Dat betekende dat ik alle repetities moest plannen en
het een kwam het ander. Ik werd uitgenodigd door het NedPho in
koor eigenhandig opgebouwd tot een mooi zingend ensemble
alles voor de zangers moest organiseren, en als je dat twee jaar doet,
Amsterdam, het Nederlands Symfonieorkest in Enschede, het NNO,
van veertig man. Hij beschikt over uitstekende psychologische
dan weet je natuurlijk exact hoe een Duits operahuis werkt. Toen
het Radio Filharmonisch Orkest en het Residentie Orkest en het fijne
vaardigheden. Hij kan heel goed met groepen omgaan en daar
had ik het geluk dat ik twee jaar lang eerste kapelmeester mocht
is dat ik niet slechts één keer met ze heb mogen werken, maar dat ze
heb ik heel veel van kunnen leren. Je kunt je voorstellen dat ik
zijn in Hagen. Aan het einde van die periode ging de chefdirigent
me allemaal hebben teruggevraagd. Ik wil ook graag vermelden dat ik
natuurlijk op een zekere dag tot pianist en organist van dat kerkkoor
weg en kwamen er allemaal mensen voordirigeren, maar geen
het Nederlands Jeugd Orkest in drie projecten heb mogen leiden, het
werd gebombardeerd, onder het motto “zoek het maar uit, als je
van de kandidaten viel in de smaak bij het orkest. Toen besloten
afgelopen jaar met een ongelooflijk bijzonder optreden op Lowlands.
maar mooi speelt”. Dat was een goede leerschool. Mijn moeder
de orkestleden onderling te peilen of ze mij zagen zitten als hun
Dat vond ik ook heel mooi om te doen. Als je ziet hoeveel talent er
8
9
Met bariton Leo Nucci
Met het Nationaal Jeugdorkest tijdens Lowlands 2012
in Nederland rondloopt… het is echt een voorrecht om met die jonge
de grote Wagner-opera’s, kortom de heilige werken uit het repertoire.
‘Voor zangers en orkesten is Tristan und Isolde natuurlijk de kroon
dirigent in het geval van een opera. Dirigeren is geen solistische
mensen te kunnen werken.
Dat heb ik ook een hele tijd vol kunnen houden, totdat iemand tegen
op het werk. Ik ben heel blij met de bezetting die de Reisopera heeft
aangelegenheid. Natuurlijk moet je een eigen visie hebben maar
Waar ik me bijzonder op verheug is mijn debuut bij het Koninklijk
mij zei, “Weet je Antony, of je nu vijftig bent of dertig, de eerste keer
weten aan te trekken. Sopraan Claudia Iten zingt Isolde en tenor
met name in het geval van een opera gaat het hier niet om een
Concertgebouw Orkest in oktober 2014. Voor een Nederlandse
is het altijd ontzettend moeilijk. Je kunt je dus misschien maar beter
Robert Künzli is Tristan. Dat zijn fantastische vertolkers van het
eenmansproject. Je moet samenwerken met de regisseur, de
dirigent is het werken met dat orkest toch een soort ridderslag. Maar
op jongere leeftijd aan iets wagen, dan heb je tenminste de kans dat
Wagner-repertoire. Met Robert heb ik al eerder gewerkt, met Claudia
zangers, de orkestleden. Je taak als dirigent is enerzijds hieraan
ook het komend seizoen staan er nog al allerlei dingen in Nederland
het ergens over gaat, tegen de tijd dat je vijftig bent.” Nadat ik zelf dus
nog niet maar ik ken haar wel. Ik heb haar al eerder gehoord en zij
richting te geven en anderzijds ervoor te zorgen dat het proces van
op het programma. Tristan und Isolde bij de Nationale Reisopera
lange tijd om bepaalde stukken heen ben gelopen, heb ik me deze
heeft Isolde al een aantal keren gezongen. Beide zangers beschikken
samenwerking ten volle benut wordt.’
natuurlijk en vervolgens concerten met het NNO, het Nederlands
uitspraak ter harte genomen en ik heb geconstateerd dat hij klopt.
over de juiste kwaliteiten om goed te communiceren met het publiek
Symfonieorkest en het Radio Filharmonisch Orkest. Bij het
Waar het de werken van Wagner betreft, moet ik zeggen dat ik heel
en de meters te overbruggen tussen het toneel en de zaal. Daarnaast
Dromen
Residentie Orkest dirigeer ik Così fan tutte in samenwerking met de
blij ben met de volgorde waarin ze op mijn pad kwamen. Dat was
is het natuurlijk belangrijk dat ze de zware taak van het reizen
‘Mijn dromen op muzikaal gebied hebben vooral te maken met
Dutch National Opera Academy. Daar heb ik uiteraard heel veel zin
precies goed. Ik begon met Der fliegende Holländer, daarna kwamen
aankunnen. Al die verschillende theaters met aparte akoestische
mijn innerlijke drang om mensen te raken met muziek. Het klinkt
in. Ik ben overigens heel zorgvuldig in wat ik aanneem want – en dat
Tannhäuser en Lohengrin. De volgende was Götterdämmerung, maar
omstandigheden stellen natuurlijk elke keer andere eisen aan de
misschien een beetje raar, maar vergelijk het wellicht een beetje
klinkt misschien wat onbescheiden om te zeggen – op het moment
dat stuk is mijns inziens exemplarisch voor de hele Ring, dus paste
zangers, maar ook op dat terrein heb ik het volste vertrouwen in de
met zendingswerk. Ik wil dat het publiek iets meekrijgt en een klein
kan ik mijn seizoen wel twee keer vullen. Dat beschouw ik als een
dat wel in mijn ontwikkeling. Tristan komt nu dus ook voor mij exact
cast.
beetje opgetild wordt. Ik wil dat na afloop van een concert tenminste
groot voorrecht, zeker in deze tijd.’
op het juiste moment. Doordat ik eerst die andere vijf stukken heb
Mijn belangrijkste opgave is straks de stroom van de muziek zó te
één persoon met natte ogen de nacht ingaat.
gedaan, voel ik me er ook klaar voor.’
doseren dat de zangers er op een goede manier doorheen kunnen
Of ik vakantieplannen heb? Nou, ik zou best wel eens een wereldreis
‘Ik vind het altijd heel fijn om in Nederland te kunnen werken, dan
komen. Als dirigent kun je een zanger maken of breken. Er is echt
willen maken. Ik ben heel reislustig ingesteld en kom graag in
ben ik weer eens in de buurt bij mijn familie. Ik ben er ook wel een
Tristan
niet zoveel voor nodig om ervoor te zorgen dat iemand zich vast of
aanraking met andere culturen. Maar die plannen zullen nog even
beetje trots op dat Nicolas Mansfield mij vroeg om mee te werken aan
‘Tristan is binnen Wagners oeuvre een apart werk. Wat als eerste in
zelfs kapot zingt. Het tegendeel is veel moeilijker. Ervoor zorgen
moeten blijven liggen. Voorlopig ben ik volledig in beslag genomen
Tristan und Isolde, de eerste grootschalige productie van de nieuwe
het oog springt, is de enorm progressieve manier waarop hij omgaat
dat iemand de hele voorstelling gedragen wordt door het orkest, dat
door de muziek. Hier in Dessau zijn we dezer dagen bezig met de
Nationale Reisopera. Ik ben de afgelopen week al twee dagen te gast
met harmonie. Natuurlijk denken we dan aan het bekende Tristan-
is de kunst. Je moet als dirigent ook aanvoelen of een zanger een
afronding van het seizoen. Zo doen we nog een barokprogramma dat
geweest bij het Noord Nederlands Orkest voor de eerste repetities van
akkoord, maar behalve dat element is het duidelijk dat Wagner in dit
“goede dag” heeft of juist niet, daar moet je dan het tempo en de
in Berlijn op de Gendarmenmarkt in de openlucht wordt uitgevoerd
Tristan. Het orkest werkt snel en ze zijn ontzettend gemotiveerd en
werk een andere compositorische aanpak hanteert dan in de Ring.
dynamiek op afstemmen. Een tweede vereiste voor een dirigent is
en de Nederlandse componist Merlijn Twaalfhoven komt bij ons
geconcentreerd, dus het is heel plezierig om met ze te werken. Ik heb
Voor mij is Tristan een van de meest volmaakte composities die er
natuurlijk dat je het orkest mooi moet laten klinken. Belangrijk is
een presentatie houden over een community-art project dat we
er alle vertrouwen in!’
bestaan. Met name voor wat betreft de afmetingen en verhoudingen
ook hier natuurlijk weer dat je in de gaten houdt dat de zangers niet
voor het volgende seizoen hebben gepland. Volgende week zit ik in
tussen de delen, de personages en de toonsoorten. Het is zo perfect
verzuipen in Wagner’s ruime orkestklank. In het Wilminktheater in
Neurenberg en de week daarop in Saarbrücken bij het omroeporkest,
‘Hoewel ik al redelijk wat Wagner heb gedirigeerd aan de
in elkaar gezet en ook zo volmaakt geïnstrumenteerd – dat laatste
Enschede kunnen we dat natuurlijk in alle rust uitproberen tijdens
dan heb ik twee weken vrij en daarna beginnen we met Tristan. In
operahuizen in Hagen en Dessau, is Tristan voor mij de eerste
is overigens bij Wagner eigenlijk altijd al wel het geval – dat je in
de repetitieperiode, maar in de andere theaters is het een belangrijk
die twee weken die ik vrij heb ga ik naar mijn woning in Amsterdam
keer. Op dit moment heb ik in Dessau de helft van de Ring gedaan,
een soort Klangrausch belandt die direct tot het hart spreekt. Nog
punt van aandacht. Je hebt daar maar heel weinig tijd in de korte
om te ontspannen en ga ik af en toe vanaf een terrasje kijken naar de
namelijk Siegfried en Götterdämmerung. In september 2014 staat daar
meer dan in de Ring het geval is. Dat heb ik nu ook weer gemerkt
repetitie die plaatsvindt voorafgaand aan de opvoering. Je moet dan
bedrijvigheid om me heen. Verder ga ik lekker lezen en een beetje
Die Walküre gepland en in januari 2015 Das Rheingold. Van de grote
tijdens de twee repetities met het NNO. Daarin schuilt natuurlijk
heel snel beoordelen hoe alles klinkt, of de klankbalans naar wens is
niks doen. Omdat ik de partituur van Tristan de afgelopen tijd goed
Wagnerstukken ontbreekt dan eigenlijk alleen nog Parsifal.
ook het gevaar, met name voor de zangers, dat de muziek zo diep
en of er nog problemen zijn met de plaats van de instrumentalisten
heb bestudeerd kan ik me dus even wat vrije dagen permitteren. Daar
Vroeger dacht ik altijd dat je bepaalde dingen maar beter niet te vroeg
binnendringt dat je de controle erover verliest. Die volledige overgave
in de orkestbak. Tenslotte is het zaak om het verhaal samen met
kijk ik naar uit!’
in je carrière op de lessenaar moest zetten. Zoals de negende van
aan de hartstocht heeft deze opera natuurlijk nodig, maar tevens
de zangers zo mooi mogelijk te vertellen en er een hechte eenheid
Beethoven, de negende van Bruckner, de symfonieën van Brahms,
moet hij bedwongen worden.’
van te maken. Dat zie ik überhaupt als de belangrijkste taak van de
10
11
Wagners Tristan und Isolde: het eeuwige verlangen
Benjamin Rous
met het epos Tristan van Gottfried von Strassburg uit het begin van
neemt hem mee naar Kareol, het voorouderlijk kasteel van Tristan,
de 13e eeuw. Het is een van de vele overgeleverde versies van het
en de derde akte wordt beheerst door het door de verwondingen
verhaal dat tot de Arthuriaanse cyclus behoort, en het bevat een grote
veroorzaakte koortsdelirium van Tristan, die in ondraaglijk lijden
hoeveelheid personages, plotwendingen en zijwegen. Zo is er in
en verlangen uitziet naar de komst van Isolde, in de hoop door
het verhaal zelfs sprake van twee Isoldes: Tristan probeert zijn oude
haar opnieuw genezen te worden. Hij sterft in haar armen, zij
liefde te vergeten door in Normandië Isolde met de Witte Handen
volgt hem daarna in wat de Liebestod, de liefdesdood, is gaan heten.
het hof te maken. Dit soort personages laat Wagner helemaal buiten
Door de centrale verhaallijn simpel te houden, creëert Wagner de
beschouwing. Wagner neemt van Gottfrieds ridderepos eigenlijk
mogelijkheid om door te dringen in het voor hem veel interessantere
alleen de namen van de hoofdfiguren en drie karakteristieke
innerlijke drama van zijn hoofdpersonen.
plaatsen en handelingen over. Zoals hij het zelf verwoordde ‘sneed hij de overbodige elementen van het centrale thema’ en bracht zo
Schopenhauer
het breed uitwaaierende middeleeuwse verhaal terug tot drie akten
Vaak wordt de filosofie van Schopenhauer als een beslissende
die de tragische kern van het drama vangen. Met de hoofse traditie
invloed gezien op het ontstaan van Tristan und Isolde. Inderdaad
heeft Wagners Tristan und Isolde dan ook weinig meer te maken: het
verdiepte Wagner zich lange tijd in de geschriften van de grote
verzengende drama is in optima forma een product van de Duitse
Duitse metafysicus, maar ging daar op geheel eigen wijze mee aan
Romantiek.
de haal. Je zou zelfs kunnen zeggen dat de centrale idee van Tristan und Isolde, of in ieder geval Wagners uitwerking ervan, mijlenver
Het verhaal
afstaat van het gedachtengoed van Schopenhauer. Een van de centrale
De opzet van de opera is vrij schematisch, en de externe actie zeer
theses in het werk van de filosoof is dat het leven onvermijdelijk leidt
beperkt. Voordat de handeling van de opera begint doodt Tristan
tot lijden, aangezien er zo’n groot verschil is tussen het ideaal en
de held Morold, verloofde van de Ierse prinses Isolde, maar raakt
de werkelijkheid. De enige uitweg is het negeren van verlangens en
Stel: je ontmoet een vrouw, een beeldschone vrouw, een vrouw
zinnen: “Hunkering, hunkering, een zichzelf steeds opnieuw barend
gewond door gif aan het zwaard van Morold, een wond die alleen
wensen, in andere woorden: het ontkennen van de wens tot leven.
die bovendien met je mee kan denken, die in tegenstelling tot je
verlangen – smachten en dorsten; de enige uitkomst: dood, sterven,
door Isolde kan worden genezen. Onder de naam Tantris reist
Het leven is immers onlosmakelijk met deze onvervulbare verlangens
huidige echtgenote je intellect op waarde schat en begrip heeft
ondergaan, nooit-meer-ontwaken!” Veel banalere aanleidingen voor
Tristan naar Isolde. Zij ontdekt zijn ware identiteit maar verpleegt
en wensen verbonden. Toegeven aan verlangen biedt alleen tijdelijk
voor je artistieke streven en visie. Maar de vrouw is getrouwd,
het schrijven van Tristan und Isolde waren overigens het feit dat
hem toch vanwege een onverklaarbare band. Hij komt later terug
soelaas, maar kan niet tot geluk leiden. De ontsnapping ligt in het
en is niet van plan haar huwelijksbeloften te breken. Een grote
Wagner vast was gelopen in het compositieproces van de Ring des
om Isolde als bruid voor koning Marke van Cornwall te halen. De
overwinnen van de levenswens. Als deze staat bereikt wordt blijft
liefde die nooit geconsumeerd wordt: een gegarandeerde bron van
Nibelungen en dat hij in geldnood zat. Maar voor de betekenis van
eerste akte begint middenin de reis terug van Ierland naar Engeland.
niets anders over dan de complete kalmte van de ziel, de rust van de
frustratie en lijden, die door menigeen in stilte en anonimiteit zal
het werk doen die al te aardse beslommeringen eigenlijk nauwelijks
Isolde wil met Tristan een drank drinken, ter verzoening van het
wetenschap dat de verlossing van het lijden komt met het overgaan
worden beleefd. Maar als de vrouw Mathilde Wesendonck heet en
ter zake. In de eerste en laatste plaats is Tristan und Isolde Wagners
haar aangebrachte leed. Brangaene, Isoldes vertrouwelinge, krijgt de
in het niets. Schopenhauers doctrine is dus onlosmakelijk verbonden
haar aanbidder Richard Wagner vormt zo’n situatie de aanleiding
poging een muzikaal monument op te richten voor de liefde.
opdracht om een doodsdrank te schenken, maar zij schenkt – bewust
met totale onthechting. En laat dat nu net niet zijn wat we in
tot een van de meest indrukwekkende muziekdramatische werken
of onbewust? - een liefdesdrank. De tweede akte wordt vrijwel geheel
Wagners muziekdrama vinden. Weliswaar sterven beide geliefden,
van de 19e eeuw, met de onmogelijke vervulling van de wereldlijke
Om dit doel te bereiken moest het bronmateriaal uiteraard worden
in beslag genomen door een heimelijke ontmoeting van de geliefden,
en gaan als zodanig op in het niets, maar dat gebeurt terwijl zij nog
liefde als centraal thema. Wagner vatte de kern van zijn Tristan und
aangepast. Zoals Wagner de Edda en de Noorse mythen en sagen
die bruusk onderbroken wordt door binnenkomst van Koning
altijd volkomen verteerd worden door hun liefdesverlangen. Geen
Isolde, in zekere zin een projectie van zijn heimelijke verlangens
selecteerde en herschikte in dienst van de centrale verhaallijn en
Marke. Tristan daagt Melot, die het liefdeskoppel verraden heeft, uit
moment proberen zij hun gevoelens te ontkennen of te overwinnen.
naar Mathilde, veelzeggend samen met de volgende vrij desperate
gewenste boodschap van de Ring des Nibelungen, zo deed hij dat ook
tot een duel en raakt dodelijk gewond. Zijn trouwe gezel Kurwenal
Van sereniteit en kalmte is geen sprake; wanneer Isolde haar Tristan
12
13
volgt in de dood, gebeurt dat met een voluptueuze vreugde en extase
Vehikels
die volkomen indruisen tegen de geest van Schopenhauers werk.
Vaak zijn bij Wagner de karakters, en hun individuele psychologie,
Wagner verbindt twee uitersten, sensuele liefde en de mogelijkheid
ondergeschikt gemaakt aan de filosofische idee die hij in het
tot verlossing, die Schopenhauer tegenover elkaar plaatst.
werk over het voetlicht wil brengen. Ook in Tristan und Isolde is dat duidelijk het geval. Feitelijk zijn de hoofdfiguren nauwelijks
Dag en nacht
personen van vlees en bloed, met een eigen achtergrond en eigen
Schopenhauer, of liever gezegd Wagners herinterpretatie van
drijfveren, maar staan zij in dienst van de boodschap van het verhaal.
Schopenhauer, stond wel degelijk aan de wieg van Tristan und Isolde,
Is Tristan und Isolde de liefdesgeschiedenis tussen twee mensen
maar de poëzie van de 18e-eeuwse dichter Novalis heeft feitelijk een
van vlees en bloed, met wie we meeleven omdat we als publiek als
veel directere invloed op het werk gehad. Vooral het contrast tussen
karakters van ze zijn gaan houden? Of raakt het verhaal ons omdat
sociale orde en plicht enerzijds en vrijheid en liefde anderzijds, die in
het niet over een liefde gaat maar over dé liefde, een universeel
de opera worden gekoppeld aan de dag en aan de nacht, vloeit direct
gegeven dat ons door de vehikels Tristan en Isolde wordt verteld?
voort uit Novalis’ gedichten. Bij hem is de nacht de oneindige ruimte
Hoewel dit gegeven - dat de betekenis van het verhaal de personages
van de wereldziel, een toestand voorbij individu, tijd en ruimte.
ontstijgt – in het operagenre wel vaker geldt, is dit bij Wagner in
De wereld van de dag is de rationele wereld, de wereld van sociale
extreme mate het geval. Via de verhoudingen tussen de personages
codes, eer en plicht. Zo is de waarschuwing van Brangaene tijdens
en hun gevoelens werkt hij de centrale tegenstellingen van zijn
het liefdesduet in de tweede akte, dat de dag weldra de nacht zal
liefdesfilosofie verder uit. Vooral de thema’s van sociale orde, van
verjagen, niet alleen in directe zin te begrijpen als de aankondiging
liefde, trouw en verraad, of eigenlijk de basale tegenstelling tussen
dat het snel licht wordt, maar ook dat de liefdesroes verstoord zal
de wereld van de dag en de wereld van de nacht, worden in de
worden. Op het hoogtepunt van dit nachtmoment, het samenzijn van
persoonlijke acties en relaties steeds tegenover elkaar geplaatst.
Tristan en Isolde, dringt de wereld van de dag binnen, de wereld van de rede en de orde, in de vorm van Koning Marke met zijn gezellen.
Zo wordt Tristan gewond bij Isolde binnen gebracht, en al snel
Ook Marke wordt door de componist gebruikt om een aspect van
Transfiguratie
Eenmaal geproefd van de nachtelijke staat van zijn, is het eeuwige
herkent zij in hem de doder van haar verloofde Morold. Zij heft het
zijn filosofische beleving van de liefde te belichten. In zijn grote
Om deze fundamentele gedachten uit te drukken bediende Wagner
streven van de twee geliefden om ernaar terug te keren en het wordt
zwaard om hem te doden, maar hun blikken treffen elkaar en ze
klaagzang betreurt hij niet eens zozeer het overspel op zich, maar
zich van een uitermate chromatisch en expressief muzikaal idioom.
tijdens de opera steeds duidelijker dat de dood de enige uitweg is.
laat het zwaard machteloos vallen. Zo verraadt zij Morold, maar is
meer het feit dat Tristan hem als vriend en vazal ontrouw is geweest,
Muziek, eigenlijk, die daarvoor nog nooit was gehoord; de complexe
Het nachtelijke rijk is bij Novalis het domein van een godheid die de
trouw aan de nog niet uitgesproken liefde tussen haar en Tristan. Het
dat zijn eer is geschonden. De koning, een puur product van de
harmonische verhoudingen in de opera vormen zelfs de kiem van
christelijke God, Eros en Dionysos in zich verenigt. Nacht, liefde (of
gaat niet zozeer om gewetenswroeging, het gaat om het filosofische
wereld van de dag, kan er gewoon niet bij dat Tristan hem onder
de 20e-eeuwse atonale muziek.. Eduard Hanslick, een van de meest
lust) en dood worden bij hem een onontwarbaar en complex geheel.
contrast tussen plicht, de van haar verlangde wraak, en liefde. Tristan
welke omstandigheden dan ook zou verraden. Iemand die in de
invloedrijke en gevreesde muziekcritici van de 19e eeuw, schreef
Vanwege het ontbreken van tijd zoals die in de normale wereld
is trouw aan zijn koning als hij Isolde komt halen als bruid voor
wereld van de dag leeft, is domweg niet in staat om de acties van
dat het Vorspiel van de opera hem deed denken aan een beroemd
voortschrijdt wordt de toekomst het heden, en verandert het leven
Marke, maar verraadt zijn diepere gevoelens voor haar. Het drinken
Tristan te begrijpen; de vorm van liefde die bestaat tussen Tristan en
middeleeuws schilderij waarop de marteldood van Erasmus van
in dit nachtelijk rijk in een eeuwig leven. Hierin ligt misschien wel
van de liefdesdrank wist deze geschiedenis als het ware uit, en vanaf
Isolde kent de koning simpelweg niet. Daarom antwoordt Tristan de
Formiae staat afgebeeld: de darmen van de heilige worden op dat
het belangrijkste verschil met Schopenhauer: de dood is niet het
dat moment beheerst het liefdesverlangen hun relatie, niet de plicht.
koning ook dat hij de antwoorden die hij zoekt nooit zal vinden, dat
schilderij op gruwelijke wijze uit zijn lichaam getrokken met een
einde, het is het eeuwig leven in het rijk der nacht. Hierdoor zijn
De onfortuinlijke koning Marke is zonder meer beklagenswaardig,
hij een dergelijke liefdesverlangen nooit zelf zal kunnen ervaren. Er
haspel. De vergelijking die Hanslick hier maakt is interessant, want
de gevoelens van extase, vreugde en genot die Isolde voelt bij haar
maar is hij dat als persoon, voor wie we sympathie koesteren, of
gaapt een groot en onoverbrugbaar gat tussen de ingewijden van de
het soort gruwelvoorstellingen waarnaar hij verwijst ontlokken
naderende einde veel beter te plaatsen.
meer als het archetype van de goedbedoelende bedrogen echtgenoot?
nacht en de dagbewoners.
aan het publiek vaak zowel afkeer en ontzetting als fascinatie. Je
14
15
Cast en speeldata
kunt nauwelijks weerstand bieden, je móet als het ware kijken.
letterlijk afsterven zodat een nieuwe, vrijere en mooiere wereld kan
Muzikale leiding
Antony Hermus
Tristan und Isolde heeft eenzelfde soort gevaarlijke verleiding.
ontstaan. Verlossing door liefde: het is een steeds terugkerend thema
Regie
Jakob Peters-Messer
Het is een uitgesproken symfonische opera waarin de muziek
in Wagners oeuvre, een problematiek die hem kennelijk tot in het
Decor- en lichtontwerp
Guido Petzold
het primaat heeft boven de zang. En die muziek is soms bijna te
diepst van zijn wezen bezighield, maar hij heeft het zelden explicieter
Kostuums
Sven Bindseil
overweldigend, te meeslepend, palmt je in en vervoert je zonder
of krachtiger uitgewerkt dan in Tristan und Isolde. In het koortsige
Tristan
Robert Künzli
dat je er erg in hebt. Op hetzelfde moment kan de luisteraar zich
slot van het liefdesduet in de tweede akte spreken de geliefden het
König Marke
Yorck Felix Speer
gefrustreerd voelen. Wagner neemt zoals gewoonlijk de tijd, en
letterlijk uit: “zo sterven wij om ongescheiden, eeuwig verenigd
Isolde
Claudia Iten
speelt een muzikaal kat-en-muis-spel. Lange passages lijken op
zonder einde, zonder ontwaken of vrezen naamloos in liefde
Kurnewal
Sebastian Noack
te bouwen naar een conclusie, een climax, om dan plots weer van
omvangen, ons geheel en al gegeven, alleen voor de liefde te leven”.
Melot
Andrew Rees
voren af aan te beginnen of bruusk te worden onderbroken. Het
In deze zinnen is de kern van het hele werk vervat. De wereld van de
Brangäne
Anne-Marie Owens
was deze combinatie van ongehoorde klankkleuren, muzikale
dag, het waken, is vervuld van pijn en vrees, van beperkende sociale
Een junger Seemann/ein Hirt
Gregory Warren
breedsprakigheid en schijnbewegingen die Hanslick zo vreselijk
verbanden. De dood opent de weg naar de wereld van de slaap, het
Mannenkoor Stichting Nationaal Opera en Concert Koor
irriteerde, en die een muzikale schokgolf in de 19e eeuw teweeg
wonderrijk van de nacht, een nieuwe staat van zijn waarin zonder
Het Noord Nederlands Orkest
bracht. En toch vallen hier vorm en inhoud prachtig samen. Het –
hindernissen van de liefde genoten kan worden. Het is het einde
bewuste -onvermogen van de muziek om tot een besluit te komen
van de beklemmende realiteit, het begin van een hoger bewustzijn,
De voorstelling wordt gezongen in het Duits met Nederlandse
spiegelt het constante en steeds opnieuw beginnende verlangen
waarin man en vrouw in onbegrensde liefde elkaars gelijken worden,
boventiteling.
van Tristan en Isolde zelf dat nooit vervuld wordt. Wagner dwingt
deel van elkaars wezen. Het is geen lichte kost, de liefdesutopie
Duur van de voorstelling 4 uur en 45minuten, inclusief twee pauzes.
het publiek als het ware om de martelgang van de geliefden ook
die Wagner ons voorschotelt, maar gelukkig wel verklankt in wat
zelf te ondergaan. En daarom is het slot van het werk, de beroemde
misschien wel zijn allermooiste muziek is. Je zou, ook als luisteraar,
Enschede | première | Wilminktheater | 22 september 14.00 uur,
‘liefdesdood’ van Isolde, waarin de muzikale climax wél tot stand
bijna willen sterven van genot.
Enschede | Wilminktheater | 25 september 18.00 uur,
komt, zo intens ontroerend en bevredigend. In Isoldes beleving,
Enschede | Wilminktheater | 28 september 14.00 uur
of eigenlijk in haar verlangen, leeft Tristan nog, maar uit de tekst
Enschede | Wilminktheater | 1 oktober 18.00 uur
blijkt duidelijk dat zij de enige is die dat zo beleeft. Zo sterven de
Heerlen | Parkstad Limburg Theaters | 4 oktober 18.30 uur
geliefden in deze Liebestod alsnog samen, of misschien beter gezegd:
Leeuwarden | De Harmonie | 9 oktober, 18 uur
lossen zij samen op in de ‘allesomvattende golf van de wereldadem’.
Rotterdam | Rotterdamse Schouwburg | 12 oktober, 18.00 uur
Wagner noemde het slot een transfiguratie, en dat is misschien beter
Utrecht | Stadsschouwburg Utrecht | 15 oktober 18.00 uur
gekozen. Het is geen feitelijke dood, het is een overgang naar een
Den Haag | Lucent Danstheater | 17 oktober 18.00 uur
hogere staat van zijn, de ultieme bevrijding.
Maastricht | Theater aan het Vrijthof | 20 oktober 16.00 uur, Zwolle | Odeon De Spiegel | 29 oktober 18.30 uur,
Verlossing door liefde
Assen | De Nieuwe Kolk | 31 oktober 18.00 uur
Tristan und Isolde is hiermee misschien een lichtend voorbeeld van
Ben Coelman verzorgt de inleidingen in Enschede en Assen, Len van
romantisch escapisme, de uiting van een utopische droom. Uit het
Schaik in Heerlen en Maastricht. De inleidingen beginnen een uur
werk spreekt de hoop dat de wereld door de kracht van de ware liefde
voor de voorstelling.
kan veranderen, gezuiverd kan worden. De oude onderdrukking, de
foto’s uit de voorstelling van 1999/2000 met Lynne Wickendam als Isolde
Van de andere steden was bij het ter perse gaan van dit blad nog niets
sociale orde die de krachten van de vrije liefde tegenwerken, moeten
en Hubert Delambrye als Tristan.
bekend over de inleidingen.
16
17
Even voorstellen: Yavuz Arman İşleker
bas-bariton
Fenny Koffijberg
De aanmoedigingsprijs van de Vrienden van de Nationale Reisopera
In 2005 zong Arman Don Alfonso in Così fan tutte en in 2007
Onder regie van Floris Visser zong Arman Morales in Carmen en kort
is toegekend aan Yavuz Arman İşleker, een van de jonge talenten, die
Falstaff in Die lustigen Weiber von Windsor onder regie van Yekta Kara.
daarna deed hij auditie bij de Nationale Reisopera.
sioneel gezelschap te ontwikkelen om zich voor te bereiden op een
Duitsland
Enschede
wellicht internationale carrière.
In Turkije is de grootste zangwedstrijd de Siemenscompetitie en
De ontvangst daar staat hem nog goed voor ogen: ‘Heel vaak als
Arman (‘die naam is voor iedereen gemakkelijk uit te spreken’) was
in 2007 won Arman tot zijn grote verrassing de eerste prijs. Dat
je auditie moet doen kijken de deskundigen je nauwelijks aan of
Colline in de pocket-opera La Bohème, die na de première op 30 juni
betekende dat hij een jaar naar Duitsland mocht: een beurs voor het
ze zitten met elkaar te praten. Maar hier ging dat anders. Nicolas
in het Londense Sadler’s Wells Theatre in juli op reis ging in Zuid-
Badisches Staatstheater en de Operastudio in Karlsruhe. Hij kreeg
Mansfield kwam met uitgestoken hand op mij af en heette me
Engeland. Daarna sloot het gezelschap zich aan bij het Opera Festival
zanglessen van en werd gecoached door Roland Hermann.
hartelijk welkom. Dat deed me zo goed. Het is hier in Enschede
in Dorset, waar ook onze operareis naar toe ging. Bij de openbare
Het was geen gelukkige tijd: ‘Ik had helemaal geen rekening
een klein Opera House, maar het is perfect. Hier creëren ze mijn
repetitie op 27 juni, waar de Reisopera een feestje van maakte, waren
gehouden met het idee dat ik kon winnen, het overviel me. Die
toekomst en zorgen ze voor me. Dit is de plaats om te leren. Nicolas
de toeschouwers vol lof over de stem van de jonge zanger.
eerste maanden in Duitsland onderging ik een cultuurschok. Hier
wil mijn carrière zorgvuldig opbouwen: niet meteen te grote rollen
Arman is in 1982 geboren in Adana, Turkije. Zijn vader was
in Nederland spreekt haast iedereen Engels, maar daar werd van me
die mijn stem kapot kunnen maken. Misschien zal ik volgend jaar
zakenman en speelde gitaar. Maar toen de zaken slechter gingen
verwacht dat ik Duits sprak. Onder andere door die taalproblemen
deelnemen aan het Internationaal Vocalisten Concours in Den
bekwaamde hij zich als singer/songwriter. De moeder van Arman
voelde ik me heel ongelukkig en ik verlangde terug naar Turkije.
Bosch. Nicolas begeleidt me: ik heb mijn toekomst in zijn handen
heeft ook een mooie stem ‘maar ik denk dat ik mijn muzikaliteit van
Dus ik besloot terug te gaan naar Adana. Ik was teleurgesteld en
gelegd.’
mijn vader heb geërfd. Er waren veel gitaren in huis, maar ik durfde
ook onzeker geworden over mijn talent. Dat jaar in Adana heb ik
er pas op mijn veertiende op te spelen’.
niet veel gedaan: een beetje vissen en werken in een restaurant.
Arman was goed in basketbal en daarom kreeg hij een beurs van
Langzamerhand kreeg ik mijn zelfvertrouwen terug en begon ik weer
Arman heeft een onderkomen gevonden in Boekelo en reist per scooter
zeven jaar voor de middelbare school in Adana. ‘Maar de ontdekking
zin te krijgen in zingen.’
naar de Reisopera. Hij heeft een vriendin in Adana, ze zijn samen
van de Reisopera de gelegenheid krijgen zich binnen een profes
dat ik muziek kon maken, veranderde mijn leven. Ik zong en
opgegroeid en hebben sinds drie jaar een relatie. In Adana wonen ook zijn
begeleidde mezelf op de gitaar. Tijdens een muziekwedstrijd op de
Amsterdam
middelbare school won ik de tweede prijs. De school veranderde toen
Van 2009 tot 2011 zette Arman zijn zangcarrière voort aan de Dutch
mijn basketbalbeurs in een muziekbeurs.’
National Opera Academy in Amsterdam. Om de studie te financieren
Vanaf die tijd ging het snel met zijn carrière. In 2000 begon hij met
werkte hij op de bloemenmarkt en in restaurants. De Britse dirigent
zijn zangstudie bij Nursel Oncul aan het conservatorium van de
Kenneth Montgomery nam hem onder zijn hoede en steunde hem
Mimar Sinan Universiteit. In 2004 zong hij Bartolo in Le Nozze bij
tijdens deze studie. ‘Hij is een perfecte dirigent en betekende heel
de Staatsopera van Istanbul. En in datzelfde jaar won hij de tweede
veel voor mij. Als hij je ergens op wees, veranderde alles, dan kwam
prijs in de internationale zangwedstrijd voor jonge virtuozen in Sofia.
een aria in een heel ander licht te staan’.
Arman zette zijn studie voort bij Suat Arikan, artistiek directeur van
In de Amsterdamse periode zong Arman Superintendent Budd in
de Opera. ‘Hij is erg belangrijk voor me geweest. Hij liet me zien
Albert Herring, Publio in La clemenza di Tito en Dulcamara in L’elisir
hoe ik moest zingen. In Turkije is hij echt de grootste. Eén kleine
d’amore.
aanwijzing van hem en je kreeg een andere kijk op je rol. Dat gold
Regisseur Laurence Dale (hij regisseerde bij de Reisopera o.a. Les
ook voor de lessen van regisseur Yekta Kara, waar ik toneelervaring
contes d’Hoffmann, La voix humaine en L’heure espagnole) gaf Arman
opdeed: hoe moet je bewegen, hoe moet je staan op het podium’.
zijn eerste betaalde rol in La pietra del paragone bij Opera Trionfo.
moeder en getrouwde zuster. Zijn vader werkt momenteel in Afrika.
18
19
Nieuw begin voor de reisopera
Operagala: Iris van Wijnen, Arman İşleker, Bernadeta Astari en Anna Traub.
Een geheel vernieuwde Nationale Reisopera vierde op 1 juni zijn
De jonge zangers, die werden gepresenteerd, zijn:
Vriendenvereniging is aan het vernieuwen en heeft besloten om ook
terugkeer met een tentoonstelling en een OperaGala.
Johane Ansell, sopraan
individuele talenten in overleg met de Reisopera te ondersteunen in
Bassem Alkhouri, tenor
hun ontwikkeling en scholing in de praktijk.’
Bravissimo!
Bernadeta Astari, sopraan
Arman İşleker was verrast en een beetje overdonderd door deze prijs,
In de tentoonstelling ‘Bravissimo!’, die vier maanden in het
Bora Balci, bariton
die voor hem het verschil kan maken tussen subtop en toekomstige
Enschedese museum Twentse Welle te zien is, kan men kennis
Nicholas Crawley, bas-bariton
top.
maken met opera voor en achter de schermen.
Yavuz Arman İşleker, bas-bariton
De uitreiking van deze aanmoedigingsprijs verhoogde de
‘Een onorthodoxe partner’ noemde de directeur van het museum,
Anna Traub, mezzosopraan
feestvreugde op deze openingsavond van de geheel vernieuwde
Kees van der Meiden, de Nationale Reisopera: ‘ik krijg heel erg
Iris van Wijnen, sopraan
Nationale Reisopera.
aan trekken. Vandaag verrijst hier de nieuwe Reisopera. Wij denken
Aanmoedigingsprijs
niet vanuit onze eigen toko, maar vanuit samenwerking.’
Na afloop van het concert was er een bijeenkomst in de foyer van het
Ook Nicolas Mansfield, directeur van de Reisopera, zet in op
Wilminktheater, waarbij de voorzitter van onze Vriendenvereniging,
samenwerking: ’Bijvoorbeeld die met de Nederlandse Opera in
Dennis Bouwman, een aanmoedigingsprijs uitreikte aan de
Amsterdam. We gaan samen jonge mensen een vak leren en dan
bas-bariton Arman İşleker, die ontroerd en dankbaar reageerde.
reizen met jong talent. Mooi is dat, jonge mensen, die beginnen met
‘Onze vereniging ondersteunt de Reisopera in goede en slechte
Operagala: Tania Kross, het Nederlands Blazers Ensemble en de jonge
hun reis in de muziek. Ik ben van het geven en niet van het krijgen:
tijden, nu en in de toekomst’, aldus Dennis Bouwman. ‘Ook de
talenten van de Reisopera.
genoeg van alle bezuinigingen op cultuur, maar ik ga me er niets van
ik ga uit van de gedachte: wat kan ik aanbieden. Dan krijg je een andere sfeer’. Na de openingswoorden zongen Hannah Bradbury en Deniz Yilmaz, begeleid door jonge leden van het Nederlands Blazers Ensemble. OperaGala ’s Avonds werden tijdens het OperaGala in het Wilminktheater door mezzosopraan Tania Kross de jonge zangers gepresenteerd, die een ontwikkelings- en ervaringsprogramma van twee tot vier jaar bij de Reisopera gaan volgen. Deze jonge talenten, die door de Reisopera worden klaargestoomd voor de nationale en internationale podia van morgen, werden begeleid door het Nederlands Blazers Ensemble onder leiding van Bart Schneemann. Het ensemble, dat tot groot enthousiasme van het publiek ook zelf optrad, zal in de toekomst vaker betrokken zijn bij producties van de Reisopera.
Operagala: Bernadeta Astari
F.K.
20
21
Prijs Tania Kross voor Reisopera
La Tragédie de Carmen
Op 16 februari 2014 wordt in het Muziekgebouw aan het IJ in
Op 1 november gaat in het Hengelose Rabotheater La Tragédie de
De voorstelling wordt gezongen in het Frans met Nederlandse
Amsterdam de Radio4Prijs uitgereikt aan mezzosopraan Tania
Carmen van Peter Brook in première, een productie van de Nationale
boventiteling.
Kross. Het bedrag (€ 5.000,-) dat met de prijs is gemoeid bestemt
Reisopera in samenwerking met het toneelgezelschap Het Geluid uit
Duur van de voorstelling 1 uur en 45 minuten met één pauze.
Tania Kross voor de Nationale Reisopera, om te investeren in jong
Maastricht en het Nederlands Symfonie Orkest.
Première: Vrijdag 1 november Rabotheater, Hengelo 20 uur
talent. Ze wil dan ook graag dat de jonge zangers van de Reisopera
De muzikale leiding is in handen van Bas Wiegers en de regie berust
optreden bij de prijsuitreiking.
bij Gable en Romy Roelofsen van Het Geluid. Voor het decor tekende
Tania Kross presenteerde het OperaGala van de Reisopera en samen
Davy van Gerven, kostuums van Rebekka Wörmann. Lichtontwerp
met de Reisopera maakte zij de eerste opera in het Papiaments:
Stijn van Bruggen. Zangers zijn o.a. Anna Traub, Deirdre Angenent
Katibu di Shon.
en Deniz Yilmaz, Young Professionals van de Reisopera.
Nicolas Mansfield, directeur van de Nationale Reisopera is heel blij
Peter Stephen Paul Brook (1925) is een bekende Britse theater
met het gebaar van Tania Kross.
producent en regisseur. Na producties in Engeland en de V.S. keerde
Hij heeft besloten het bedrag te investeren in het recent opgerichte
hij in 1962 terug naar Stratford-upon-Avon en sloot zich aan bij de
ZangersEnsemble, een kweekvijver voor nationaal en internationaal
vernieuwde Royal Shakespeare Company, waar hij o.a. King Lear en
operatalent. Met een gedeelte van het geld wordt een week met
A Midsummer Night’s Dream regisseerde. Hij bewerkte Bizet’s opera
workshops (zang, acteren, etc.) georganiseerd voor de jonge zangers
Carmen tot een muziektheaterstuk gebaseerd op de oorspronkelijke
van de Reisopera.
novelle van Prosper Mérimée. Het werd een tragedie in vier bedrijven
De rest van het geld dient als startkapitaal voor een crowdfunding
op tekst van Brook en Jean-Claude Carrière.
Deirdre Angenent
project in 2014 voor een nieuwe buitenlandse tournee van het ZangersEnsemble. (In juli toerde de Reisopera door Zuid-Engeland
Van de website van de Reisopera:
met de pocketversie van La Bohème.)
In 1981 bewerkte regisseur Peter Brook Bizet’s opera Carmen tot een
Nicolas Mansfield: ‘De afgelopen tijd hebben Tania Kross en ik veel
anderhalf uur durend muziektheaterstuk. Hij schrapte de koor
gepraat over de toekomst van opera in Nederland en vooral hoe we
scènes, herintroduceerde Carmen’s echtgenoot Garcia en voegde
jonge mensen zowel op het podium als in de zaal kunnen krijgen.
gesproken dialogen toe. De bewerking was een groot succes, dit stuk
Bruggen slaan, je nek uitsteken en durven vernieuwen. Dit gebaar
‘dat klonk als een opera, maar eruit zag als een toneelstuk.’
van Tania Kross is een hartverwarmende verrassing voor ons allen.
Peter Brook interpreteerde in zijn Tragédie de Carmen het woord
De bestemming die we voor dit geld hebben is een investering in
tragedie naar de betekenis die het in de klassieke oudheid had: als
onze eigen zelfredzaamheid.’
de strijd van de eenzame mens tegen het onafwendbare noodlot. Een
Deniz Yilmaz
strijd die hopeloos is, maar ook dapper. Om dit duidelijk te maken moest Brook terugkeren naar de oorspronkelijke novelle, waarin Carmen een prostituee is die oprecht van Don José houdt, de man die haar echtgenoot Garcia zal vermoorden. Deze versie van het bekende verhaal klinkt bovendien veel rauwer dan de opera van Bizet, omdat de orkestratie terug is gebracht tot de essentie. Het mediterrane karakter van deze tragedie is in de versie van Peter Brook bijna te proeven…
Anna Traub
22
23
‘Je probeert aan te raken wat ongrijpbaar is.’
In de barokopera De Triomferende Min speelde Hieke Meppelink de rol van Ceres Foto: Anna Groot
Nicolet Steemers
Ze werkt er al meer dan een jaar aan, maar nu is de Haarlemse
zijn geworden,’ aldus de 53-jarige kunstenares, ‘en uiteindelijk
de enorme zeggingskracht van handen. Het begon met schetsjes op
teksten van Gerrit Komrij. Voor zulke grootscheepse projecten is nu
beeldhouwer/sopraan Hieke Meppelink dan toch tevreden over de
bepaalt mijn concertagenda het werkritme. Ik ben een freelancende
rustmomenten tijdens de repetities en het tekenen nam een steeds
even geen geld. Dat is jammer, maar een kleinschalige opzet zoals
uitdrukking op het gezicht van Svadebka, de bruid uit Stravinsky’s
sopraansolist, en ondanks de bezuinigingen in de wereld van de
grotere plaats in. Tot ik, een jaar of tien geleden, kennismaakte met
we die al eerder in 2006 hanteerden bij de opera Bacchus, Ceres
ballet Les Noces. Het portret, dat zich nog in het boetseerwasstadium
kunst, heb ik een volle agenda, met pieken rond de uitvoeringen van
het beeldhouwen. Ik probeerde het een keer uit, enkel en alleen om
en Venus van Johan Schenck – waarin ik Ceres vertolkte – werkte
bevindt, drukt precies de verscheurdheid uit waaronder de
de passies van Bach.’
door het ruimtelijk werken mijn inzicht en tekenvaardigheden te
ook. Regisseur Marc Krone zette al zijn inventiviteit in en bewees
binnenkort in het huwelijk tredende Svadebka gebukt gaat terwijl
Het lijken verschillende werelden, die van het zingen en die van het
kunnen verbeteren. Een beslissend moment: dit was het helemaal.
dat het, ook zonder uitgebreide kostumering en videoschermen,
haar haren ingevlochten worden. Meppelink is echter nog niet te
beeldhouwen, voor Meppelink vullen de disciplines elkaar echter
Alles viel op zijn plaats. Nog altijd nemen handen een belangrijke
mogelijk is een complete wereld te creëren. Met een paar simpele
spreken over de achterkant van Svadebka’s hoofd. ‘De vlecht is nog te
heel goed aan. ‘Op mijn achttiende ging ik naar het conservatorium
plek in mijn werk in. In de loop van de tijd ben ik de instrumenten
handgrepen en wat attributen wist hij de sfeer op te roepen die
gedetailleerd, dat leidt maar af van waar het om gaat.’
en voor mij bestond er niets anders dan zingen. Dacht ik. Want ik
meer en meer weg gaan laten, de essentie zit hem tenslotte in die
Bacchus, Ceres en Venus nodig had. Het is, met andere woorden,
bleek ook visueel geprikkeld te worden, door onder meer de liederen
handen. Misschien dat ik in de toekomst meer werk maak dat niet
zeker mogelijk om onder soberder omstandigheden toch kwaliteit
Hieke Meppelink had gehoopt het portret van Svadebka te kunnen
van Hugo Wolf. Het heeft te maken met voorstellingsvermogen, de
verbonden is met muziek, maar tot op heden is dat nog altijd mijn
te blijven leveren. Maar het mag niet zo zijn dat deze zorgvuldig
toevoegen aan haar collectie bronzen beelden die momenteel
beelden kwamen tijdens het zingen als vanzelf bij me op. In eerste
grootste inspiratiebron. Er is zoveel schoonheid.’
opgebouwde infrastructuur zomaar wordt wegbezuinigd. Kunst en
tentoongesteld wordt in beeldentuin De Booghgaard in Callantsoog,
instantie was ik gewend alles via mijn stem te uiten. Totdat ik merkte
Zo maakte ze verschillende beelden, getiteld O, solitude, gebaseerd
cultuur zijn belangrijke verbindende factoren in een maatschappij
maar op een gegeven moment besloot ze de deadline die ze zichzelf
dat er meer was. Ik observeerde orkestleden, raakte gefascineerd
op het gelijknamige werk van de Engelse componist Henry Purcell.
en hebben bovendien een educatieve functie. Zij geven uiting aan
had opgelegd te laten varen. ‘Het resultaat zou er niet beter van
door handen. Handen die instrumenten bespelen. Al die houdingen,
En een fraaie torso van Superbia, wier rol ze onlangs zelf nog ver
bezieling, spiritualiteit, het onzegbare. We hebben met z’n allen een
tolkte in de multi-disciplinaire voorstelling De zeven zonden, met het
maatschappelijke verantwoordelijkheid om dat hoog te houden. Daar
gezelschap Camerata Trajectina. Het werk The most precious – twee
zal ik me altijd voor blijven inzetten!’
handen die een bergkristal ‘koesteren’, geeft het spirituele karakter van de kunst misschien nog wel het duidelijkst weer.
Recente muzikale projecten Hieke Meppelink:
‘Met The most precious heb ik willen uitdrukken dat je, als je je met
• Barokopera De Triomferende Min van Carolus Hacquart in het
de kunsten bezighoudt, altijd probeert aan te raken wat ongrijpbaar
Festival Oude Muziek. Rollen: Geluk, Ceres en Filis in regie van Marc
is. Maar de keren dat het je ook daadwerkelijk lukt, zijn op één hand
Krone
te tellen.’
• Voorstelling De Zeven Zonden van Jeroen Bosch door Camerata Trajectina met Gerrit Komrij. Rol: Superbia in regie van Jos Groenier
Nieuwe wegen
• Dido and Aeneas van Purcell, rol: Dido
Op de vraag hoe zij de toekomst ziet, antwoordt ze: ‘Het is belang
Concertante uitvoering in Rijssen op 1 november a.s.
rijk nieuwe wegen te vinden. Dat geldt voor musici, beeldhouwers en alle andere kunstenaars. We moeten juist in deze tijd het
Exposities:
ondernemerschap nog meer benutten. Er is altijd al een spannings
Galerie & Skulpturenpark Groeneveld in Almelo
veld geweest tussen het artistieke en het commerciële, want er moet
Beeldentuin De Booghgaard in Callantsoog
een vertaalslag gemaakt worden naar het publiek. Die communicatie
Beeldentuin De Tienhof in Tienhoven
is essentieel. Maar nu zullen we het met nog minder middelen
Beeldentuin La Lanka in Tijnje (Friesland)
moeten doen. Met het ensemble Camerata Trajectina heb ik aan Hieke Meppelink, sopraan & beeldhouwster
prachtige concerten en voorstellingen kunnen werken, zoals de
www.hiekemeppelink.nl
Foto: Menno Veenendaal
muziektheatervoorstelling De zeven zonden van Jeroen Bosch op
www.camerata-trajectina.nl
24
25
Het lied van liefde en dood Operacursus
Zomeropera voor kids
In samenwerking met de Nationale Reisopera bieden HOVO Overijssel en theaters in Zwolle en Enschede in november/december
Een week lang samen met andere kinderen zingen, dansen, acteren,
kinderen in het gebouw van de Reisopera aan de Perikweg .
een bijzondere operacursus aan: ‘Het lied van liefde en dood.’
kostuums maken, decors bouwen en veel plezier hebben. Dat was het
Het verhaal dat de kinderen opvoerden was vaagjes geïnspireerd op
Drs. Ben Coelman, hoofd Bureaudramaturgie en Educatie van de
doel van de ZomerOpera voor Kids, die van 15 tot en met 19 juli door
de Ring van Wagner. Libretto van Ben Coelman en Lotte Seberink en
Nationale Reisopera zal op zijn eigen inspirerende wijze in vijf
de Nationale Reisopera werd aangeboden aan kinderen van 8 tot 12
muziek van Jan Garritsen. Twee deelnemende kinderen bedachten de
bijeenkomsten dieper ingaan op de belangrijkste episoden uit de
jaar.
titel: Het vijfde element.
operageschiedenis en de typische stijlkenmerken die daarbij horen.
Dit muziektheaterproject voor kinderen werd georganiseerd in
Op 19 juli vond de eindvoorstelling plaats in theater Prismare en op
samenwerking met o.a. de Kaliber Kunstenschool (voorheen Muziek
21 juli vond nog een concertante voorstelling met de hoogtepunten
Les 1: De zeventiende en achttiende eeuw
school Twente), SKE Kinderopvang en Theater Prismare. Docenten
plaats in museum De Twentse Welle, waar ook de tentoonstelling
Les 2: Mozart en zijn tijd
en medewerkers van de Nationale Reisopera gaven workshops aan 45
‘Bravissimo!’ te zien is.
Les 3: Het Belcanto tijdperk Les 4: Verdi en Wagner Les 5: Verismo, Puccini en de 20ste eeuw De lessen worden gegeven aan de hand van geluids-en beeld fragmenten. Zowel beginners als gevorderde muziekliefhebbers kunnen plezier beleven aan de rijke bloemlezing uit bekende, maar ook uit minder bekende opera’s. Waar mogelijk sluit de cursus aan op het aanbod van de Nederlandse schouwburgen. Tijdens de eerste bijeenkomst kunt u voor vijftien euro cursus materialen aanschaffen, die niet alleen de thuisstudie vergemakke lijken, maar ook na de cursus als naslagwerk kunnen dienen. Zwolle in Odeon De Spiegel, vrijdag 14 tot 16.30 uur op 1, 8, 15, 22 en 29 november. Bijdrage inclusief reader en CD’s: € 115,25 Enschede in Wilminktheater, maandagavond 19.30 tot 22.00 uur op 4, 11, 18 en 25 november en 2 december. Bijdrage: € 100,Aanmelden kan via de website: www.hovo-ov.nl, via email:
[email protected] of per brief: Stichting HOVO Overijssel antwoordnummer 1057 7550 VB Hengelo
26
27
De geschiedenis van Forum (2) (Uit het boek ‘So elend und so treu’, van Arnoud Brok)
De periode Westerhoud (1983-1991)
passingen binnen de grenzen van het redelijke. Goede smaak en
jaren trad daarin een aanzienlijke verandering op. Omdat Forum
Bij de start van het nieuwe fusiegezelschap Opera Forum Filhar
vakmanschap bleven overeind staan. Maar Forum durfde zich toch
nu ook actiever in de Randstad werd, kreeg men te maken met de
monisch was Peter van der Braak als directeur benoemd, maar hij
niet helemaal aan het moderne regisseurstheater te onttrekken.
muziekrecensenten van de landelijke dagbladen. Dat was een heel
was meer gericht op het muzikale gedeelte en minder op de zakelijke
Dat leidde tot twee opzienbarende voorstellingen, die veel ophef
verschil met de recensenten van de regionale bladen, die meestal in
kant van het bedrijf.
veroorzaakten. (Rigoletto verplaatst naar de twintigste eeuw en Der
het muziekbedrijf waren grootgebracht.
Het bestuur benoemde daarvoor Peter Westerhoud, die gekwalifi
Zigeunerbaron als een soort psychedelisch circus). De Forumdirectie
Veel landelijke recensenten waren jong en opgegroeid in een tijd
ceerd was voor managementzaken als interim directeur voor twee
meende zelfs verantwoording te moeten afleggen in “Inforum”,het
waarin veel vernieuwend theater werd gebracht. Forum stak daar
jaar. Al vrij snel daarna vertrok artistiek directeur Peter van der Braak
blad van de Vriendenvereniging, dat voorop liep in de protestmars.
met zijn traditionele opvoeringen sterk bij af. Ook waren de muziek
op eigen verzoek.
recensenten vaak academisch gevormd, waardoor men de neiging
Westerhoud kon er direct goed tegenaan, want er ontstonden
Landelijke bekendheid
had om (te) hoge maatstaven aan te leggen. Een aantal critici bleek
conflicten met dirigenten, die uitmondden in afvloeiingsregelingen.
Het streven van Westerhoud was er duidelijk op gericht om Forum
weinig affiniteit te hebben met het traditionele operabedrijf of her
Voeg daarbij de financiële naweeën van de fusie en het feit dat
meer landelijke bekendheid te geven. Omdat hij grotere producties
kende te weinig van de tijdgeest in de Forumproducties. In een paar
het bestuur zichzelf naar huis stuurde wegens onvoldoende
ging maken, wilde hij niet meer in kleine theaters komen waar de
landelijke dagbladen verschenen negatieve kritieken, die moeilijk
functioneren. Dus Westerhoud viel niet direct met zijn neus in de
accommodatie niet aan zijn eisen voldeed. Dat zette nogal wat kwaad
te verteren waren voor mensen die maandenlang aan een productie
boter.
bloed, ook al omdat juist die kleine theaters veel hadden bijgedragen
hadden gewerkt. Die slechte kritieken hebben Forum veel kwaad
Hij sloeg zich er energiek doorheen en na enkele jaren was er
aan het behoud van Forum. Westerhoud zette echter door en bereikte
gedaan.
weer sprake van een redelijk functionerende organisatie, die goede
dat Forum o.a. in Amsterdam, Utrecht en Den Haag vaste voet aan
artistieke prestaties neerzette. Verantwoordelijk hiervoor waren ook
de grond kreeg.
Forum Jong
August Haltmayer, gastdirigent Jan Stulen en de nieuwe muzikaal
Maar het vertrek uit veel kleine theaters tastte de verhouding tussen
Het ontbreken van een operastudio bleek in toenemende mate een
leider Woldemar Nelsson. Binnen het bedrijf liepen capabele
de Forumdirectie en de Vriendenvereniging aan, want omdat Forum
gemis te vormen voor jonge zangers omdat zij daardoor te weinig
mensen rond, die al vele jaren aan de opera waren verbonden en
niet meer kwam spelen in een aantal plaatsen in het noorden en
bühne-ervaring konden opdoen. De Europese Commissie bleek
op wie Westerhoud altijd kon terugvallen. Ook kwam er een nieuw
oosten, liep het ledental van de vereniging drastisch terug. Zowel
echter bereid om geld te steken in een project om jonge zangers
interimbestuur, dat goed kon opschieten met Westerhoud. Zijn
bij de directie als bij de Vrienden leefde onvrede over de verstoorde
werkervaring te laten opdoen.
contract werd in 1986 dan ook verlengd.
verhoudingen. Tijdens informele contacten probeerde men die
Na overleg met de staf nam Westerhoud het initiatief om tot een
verhouding te verbeteren. Forum beloofde de Vrienden beter te
dergelijke studio te komen. Dat werd ‘Forum Jong’, geleid en ge
Jonge zangers
informeren over het reilen en zeilen van het gezelschap en de
coached door Haltmayer en Jean Copland, een van de koorleden. De
Er volgden succesvolle producties. Haltmayer, die met de casting was
Vrienden ontwikkelden initiatieven om de leden meer bij Forum
vier producties van Forum Jong werden door kenners zeer gewaar
belast, trok vooral jonge zangers aan van wie mocht worden verwacht
te betrekken. Zo werd afgesproken dat een vertegenwoordiger van
deerd. Enkele jonge zangers keerden jaren later in grote Forum
dat zij naar de top zouden doorstoten. Het optreden bij Opera Forum
Forum de bestuursvergaderingen van de Vrienden zou bijwonen.
producties terug.
was voor zangers aantrekkelijk omdat er veel tijd werd ingeruimd
Tot het einde van Forum bleef de samenwerking goed en ook met
Helaas werd de subsidie na twee jaar stopgezet. Ondanks vele
voor repetities, waardoor men in staat werd gesteld om een rol goed
de directie van de opvolger, de Nationale Reisopera, is tot nu toe een
protesten moest Forum Jong weer worden opgeheven.
onder de knie te krijgen.
goed contact. Problemen
Hoewel de meeste voorstellingen herkenbaar en enigszins traditioneel werden geënsceneerd waren de veranderde tijden ook
De kritiek
Nu het Rijk als enige subsidiënt was overgebleven, was de financiële
niet geheel aan Forum voorbij gegaan, al bleven moderne aan
De kritiek was Forum meestal gunstig gezind, maar in de tachtiger
onderbouwing duidelijker. Maar de problemen waren niet veel
28
29
minder geworden. Daar waren twee oorzaken voor: na de fusie waren
de Vriendenverenigingen van opera en orkest om elk een kwaliteits
Fliegende Holländer, die voor 1991 stond gepland, ging niet door.
er o.a. door wachtgelden nog veel verplichtingen overgebleven en
zetel te mogen bezetten, werd niet gehonoreerd.
Toch was de Forumdirectie blij met het rapport omdat er door
bij de gemeente Enschede stond nog een forse schuld open, een
Maar de verwachtingen werden niet bewaarheid. De bestuursleden,
mensen van niveau in doorsnee positief over het gezelschap werd
restant van een voorschot voor de verbouwing van het voormalige
die allen hun sporen in het maatschappelijk leven ruimschoots
gedacht.
Bato-gebouw aan de Perikweg. Twee molenstenen om de nek van de
hadden verdiend, bleken onvoldoende op de hoogte van de specifieke
wordt vervolgd
directeur, die de organisatie van het bedrijf inmiddels weer op orde
eisen, die het operabedrijf stelde. Toen enkele bestuursleden zich ook
F.K.
had.
bezig gingen houden met taken, die duidelijk op het terrein van de directeur lagen, trok Westerhoud daaruit de consequentie en bood hij
Goede jaren
in de loop van 1991 zijn ontslag aan.
Artistiek waren het geen slechte jaren: er waren succesvolle
Zijn vertrek had niet op een slechter moment kunnen komen, want
producties, waarvan er een aantal door de KRO op televisie werden
opnieuw pakten donkere wolken zich boven de Nederlandse kunst
uitgezonden. Ook in Duitsland was Forum een graag geziene gast en
wereld samen. De tussenbalans van minister van financiën Wim
zelfs in Spanje trad het gezelschap een paar jaar met succes op.
Kok deed sombere tijden vermoeden. Westerhoud werd gewaardeerd
De belangstelling bleef goed, ook in de Randstad waar Forum een
en gerespecteerd als een hardwerkend, deskundig en vooral zeer
nieuw publiek had aangeboord, dat niet zo gecharmeerd was van een
betrokken man. Maar Forum moest op zoek naar een nieuwe
experimenteel aanbod. Pogingen om ook in Zuid-Nederland vaste
directeur.
voet aan de grond te krijgen mislukten, zeker toen aan het eind van de tachtiger jaren Opera Zuid een officiële erkenning kreeg. Toen
Interim manager
bleek dat het ministerie van WVC Opera Zuid jaarlijks 6 miljoen
Westerhoud had niet op een ongunstiger tijdstip ontslag kunnen
gulden toekende, was dat voor Forum een bittere pil, omdat men dat
nemen. De Staat had een groot financieringstekort en de uitgaven
geld zo goed had kunnen gebruiken.
moesten drastisch beperkt worden. In 1991 werd mr. J.M. Bal als
Maar desondanks ging het wel goed met Forum. Veel waardering
interim manager bij Forum benoemd. Hij kende het ministerie van
voor nieuwe initiatieven en voor de artistieke prestaties. Voor de
WVC en dat had zo z’n voordelen, want het voortbestaan van Forum
betere muzikale kwaliteit was een nieuwe dirigent verantwoordelijk:
stond meer dan ooit onder druk.
de Italiaan Gabriele Bellini, een voortreffelijk musicus, die het orkest
Minister Hedy d’Ancona van WVC wilde een aanvaardbaar
gedreven en vitaal deed spelen.
beleidsplan, een degelijk meerjarenplan en een aangepast schuld
Het Christina Deutekom Concours was een succesvol initiatief. De
saneringsplan. Onder leiding van oud-minister Van Doorn van CRM
eerste winnaar was Henk Poort.
werd een commissie in het leven geroepen, die Forum grondig door moest lichten. Eind 1990 verscheen het rapport Van Doorn, waarin
Nieuw bestuur
het gezelschap zeer gemotiveerd en betrokken werd genoemd. Maar
Het werd Westerhoud duidelijk dat, als hij van Forum een goed
er was kritiek op het soms ondoorzichtige financiële beleid. Forum
lopend bedrijf wilde maken, hij ervoor moest zorgen dat overheid,
moest de broekriem fors aanhalen.
NB. Operakenner Paul Korenhof wijst ons erop, dat er voor de oorlog
media en vooral het bedrijfsleven meer bij het gezelschap betrokken
Het aantal operavoorstellingen en concerten werd drastisch terug
wel degelijk operagezelschappen in Nederland bestonden, met name
zouden raken. Hij slaagde erin om 5 topmensen uit politiek en
gebracht en in 1992 zou geen enkele opera in première gaan. Hoog
in Amsterdam, Rotterdam en Den Haag, waarvoor veel belangstelling
bedrijfsleven voor een bestuursfunctie te charteren. Een verzoek van
uit zouden enkele opera’s in reprise worden genomen. Ook Wagner’s
bestond.
30
31
Wagneracademie bij IVC in Den Bosch
Operanieuws
Wim Stam
Het Internationaal Vocalisten Concours (IVC) organiseert van 22 tot
Naast trainingen in o.a. zangtechniek en interpretatielessen zijn er
Petya Ivanova
Opera bij de buren
en met 28 september de Wagner Academie in het Theater aan de
lezingen en films over het leven en werk van Richard Wagner. Deze
De Bulgaarse sopraan Petya Ivanova, Lucia en Violetta bij de
Nu de meeste operagezelschappen in Duitsland hun programma
Parade in Den Bosch.
hebben als uitgangspunt de Ring des Nibelungen-ensceneringen
Nationale Reisopera, is binnenkort opnieuw in ons land te horen in
voor het seizoen 2013-2014 bekend gemaakt hebben, wil ik graag –
Tijdens een intensieve cursusweek dragen beroemde Masters
van regisseur Patrice Chéreau en dirigent Pierre Boulez tijdens de
een aantal openluchtconcerten bij Het Gelders Orkest.
nadat ik dat al deed van de theaters in Essen en Oldenburg – melding
hun Wagner-kennis over aan jonge, professionele zangers tijdens
Bayreuther Festspiele van 1976.
Zij zingt daarbij samen met de Nederlandse bariton Frans Fiselier,
maken van interessante, vaak zelden uitgevoerde opera’s in nabij
individuele lessen en openbare masterclasses.
Maximaal 16 professionele zangers met een afgeronde
de Spaanse tenor Xavier Moreno en de Turkse mezzosopraan Ezgi
gelegen theaters over de grens.
De sessies zijn voor publiek toegankelijk dagelijks van 14.30 tot
conservatoriumopleiding of masterstudenten zang kunnen
Kutlu fragmenten uit Carmen en La Traviata.
Dat zijn in Münster Il Trovatore van Verdi en Benvenuto Cellini van
22.00 uur.
deelnemen aan deze Wagneracademie. De maximumleeftijd is 36
De concerten vinden plaats van 1 tot 8 september.
Berlioz.
De Masters zijn: sopraan Nadine Secunde, tenor Siegfried Jerusalem,
jaar. De deelnemende zangers kunnen optreden voor publiek tijdens
Zie voor informatie: www.hetgeldersorkest.nl
In Osnabrück : Vanda van Dvorák en Johannes-Passion van Bach. De
bariton Wolfgang Brendel, dirigent Ed Spanjaard, Wagnercoach
de feestelijke opening en het slotconcert.
Klaus Sallmann van de Deutsche Staatsoper en Peter Lockwood van
Het zingen van Wagner vereist een behoorlijke techniek en stamina.
de muzikale staf DNO.
Muzikaal moeten zangers zich kunnen richten op de chromatiek en
Kelly God
In Bielefeld: Giovanna d’Arco van Verdi en Médée van Cherubini.
De inleidingen over het te behandelen repertoire worden gegeven
de dialoog met de orkestrale begeleiding. Men moet kunnen omgaan
De sopraan Kelly God zingt in een drietal concerten met het Noord
In Gelsenkirchen, in het fraaie Musiktheater im Revier: l’Italiana in
door dr. Etty Mulder, emeritus hoogleraar muziekwetenschap aan de
met klinkerrijm, stafrijm en zinsconstructies, die beheersing van de
Nederlands Orkest aria’s uit opera’s van Richard Wagner en wel op
Algeri van Rossini, Don Quichotte van Massenet en Pique Dame van
Radboud Universiteit in Nijmegen, dr. Eveline Nikkels, musicoloog
Duitse taal verlangen.
26 september in Groningen, 27 september in Assen en 3 oktober
Tschaikowski.
en Ed Spanjaard, die de afgelopen jaren Wagners Der Ring des
Kaartverkoop voor publiek: via Theater aan de Parade:
in Drachten. De dirigent is Antony Hermus, die met dit orkest ook
Tenslotte in Bremen: Der Fliegende Holländer van Wagner, Orlando
Nibelungen dirigeerde bij de Nationale Reisopera.
www.theateraandeparade.nl of via 0900-3372723.
Tristan und Isolde bij de Nationale Reisopera zal begeleiden.
Furioso van Vivaldi en de zeer bijzondere Juliette van Bohuslav
laatste interessant om te vergelijken met de versie van de Nationale Reisopera. Bovendien regisseert Floris Visser daar een La Bohème.
Martinu.
Actueel Operanieuws van Wim Stam vindt u op www.facebook.com/vriendenreis.
Siegfried Jerusalem als Siegfried in Wagners Götterdämmerung
#
32
33
Il Barbiere di Siviglia: team, cast en speellijst De Nationale Reisopera brengt deze winter ook een uitvoering van
Enschede | Wilminktheater | 22 november 20.00 uur
Il Barbiere di Siviglia in zeven theaters in ons land.
Enschede | Wilminktheater | 24 november 16.00 uur
Steun de Reisopera… maak nieuwe vrienden n Vriend 2013 | € 20,- (in 2014 € 30,- per jaar)
n Huisgenoot | € 10,- per jaar
dhr. | mevr.
dhr. | mevr.
straat
huigenoot van
Eindhoven | Parktheater | 26 november 20.00 uur Muzikale leiding: Antonino Fogliani
Regie: Laurence Dale
Rotterdam | Rotterdamse Schouwburg | 30 november 20.15 uur
Decor en kostuums: Gary McCann
Licht: Bas Berensen
Utrecht | Stadsschouwburg | 10 december 20.00 uur Heerlen | Parkstad Limburg Theaters | 12 december 20.00 uur
Il Conto d’Almaviva: Mark Milhofer
Figaro: Peter Bording
Arnhem | Schouwburg | 17 december 20.15 uur
Don Basilio: NN
Rosina: Karin Strobos
Arnhem | Schouwburg | 19 december 20.15 uur
Dottore Bartolo: Bruno Praticò
Fiorello: Bora Balci
Maastricht | Theater aan het Vrijthof | 20 december 20.00 uur
postcode
In Heerlen en Maastricht verzorgt Len van Schaik een uur voor de voorstelling de inleiding, in Enschede zal Ben Coelman dat
Koor en het Gelders Orkest.
vermoedelijk doen.
woonplaats telefoon
telefoon
e-mail
e-mail
Ik machtig de Vereniging Vrienden Nationale Reisopera om de
Ik machtig de Vereniging Vrienden Nationale Reisopera om de
contributie jaarlijks van mijn rekening af te schrijven.
contributie jaarlijks van mijn rekening af te schrijven.
(Uitsluitend per automatische incasso)
(Uitsluitend per automatische incasso)
IBANnummer
IBANnummer
handtekening
handtekening
Stuur dit aanmeldingsformulier in een voldoende gefrankeerde envelop naar: Vereniging Vrienden Nationale Reisopera Breemarsweg 479 7555 KA Hengelo
#
Met medewerking van het mannenkoor van het Opera en Concert
Of vul het opgaveformulier in via de website www.vriendenreisopera.nl
34
35
Colofon
Vereniging Vrienden Nationale Reisopera
Opera Informa
Bestuur Dennis Bouwman | Voorzitter Henk Hoving | Penningmeester Maria Kranendonk | Secretariaat /Ledenadministratie Fenny Koffijberg | Opera Informa Koos Huffermann a.i. Patricia Kuiper a.i.
Uitgever | Vereniging Vrienden Nationale Reisopera Redactie | Fenny Koffijberg Vaste medewerkers | Wim Stam, Puck Kooij
Lidmaatschap VriendenPas 2013 | g 20,- per jaar , huisgenoot | g 10,- per jaar Vriend 2014 | g 30,- huisgenoot | g 10,Het bedrag wordt voldaan per automatische incasso aan het begin van het verenigingsjaar dat loopt van 1 januari t/m 31 december. Het lidmaatschap wordt automatisch verlengd, tenzij uiterlijk vier weken voor het verstrijken van het verenigingsjaar schrif telijk is opgezegd bij het secretariaat. IBAN: NL34ABNA0445141387 t.n.v. Vrienden Nationale Reisopera | Enschede Ereleden | Piet Goedemoed, Louwrens Langevoort, Ans Wijtmans, Tony de Haan, Nel van Duuren Secretariaat en Ledenadministratie Breemarsweg 479 | 7555 KA Hengelo 074 29 14 099
[email protected] Het bestuur verzoekt leden die een nieuw of een ander emailadres hebben gekregen, dit door te geven aan ons secretariaat:
[email protected].
Nationale Reisopera Postbus 1321 | 7500 BH Enschede | 053 4878500
[email protected] | www.reisopera.nl www.facebook.com/vriendenreis
Aan dit nummer werkten verder mee Ben Coelman | Benjamin Rous |Nicolet Steemers Opmaak | Gerrit Ebbink |
[email protected] Webmaster | Wij maken Het, Eefde |
[email protected] Druk | ctrl-P Grafisch Bedrijf, Hengelo Foto’s Operagala | Marco Borggreve © Nationale Reisopera Kabitu di Shon | Marco Borggreve © Nationale Reisopera Antony Hermus | collectie Antony Hermus Zomeropera voor Kids | Annina Romita (dagblad Twentsche Courant/ Tubantia) La Bohème in Dorset | Michel Mensink Wagneracademie | Winnie Klotz/Metropolitan Opera Titelpagina | Operagala: Iris van Wijnen en Arman İşleker met het Nederlands Blazers Ensemble Achterplat | Kabitu di Shon Redactie Opera Informa
[email protected] www.vriendenreisopera.nl www.facebook.com/vriendenreis De standpunten in de artikelen zijn niet altijd die van redactie en/ of bestuur. De verantwoordelijkheid ligt bij de auteur. De redactie behoudt zich het recht voor toegezonden artikelen in te korten of niet te plaatsen. Overname van (gedeelten van) artikelen is alleen toegestaan na schriftelijke toestemming van de uitgever. Opera Informa verschijnt vier keer per jaar. ©2013 Vereniging Vrienden Nationale Reisopera Zie voor advertentietarieven: www.vriendenreisopera.nl
36
