Het Verlangen van de Oostelijke Eilanden

Het Verlangen van de Oostelijke Eilanden visie op de Oostelijke Eilanden Amsterdam juli 2013

1

Colofon Deze visie is gezamenlijk opgesteld door betrokkenen en bewoners van de Oostelijke Eilanden. Het materiaal is samengebracht door Urhahn Urban Design (Tess Broekmans, Maarten Lankester en Eriko Watanabe) en Stipo (Hans Karssenberg en Sander van der Ham), in opdracht van Stadsdeel Centrum en Eigen Haard.

Deze visie is gemaakt door: • Farid Tabarki – bewoner van Kattenburg • Kees Reurekas – woonbootbewoner aan de Nieuwe Vaart • Ed Cortenberghe – woonbootbewoner aan de Nieuwe Vaart • Franzis Engels – bewoner en galeriehouder Kadijken • Kees de Vries – bewoner en galeriehouder Kadijken en atelier op Wittenburg • Bart Bavelaar – bewoner en ondernemer in het Funen • Debby Reekers – Olie & zo, Czaar Peterstraat • Muriel Rolink – bewoner Blankenstraat • Koen Ketelaars – eigenaar scheepswerf Koning William op de Kadijken • Ivana Kowsolee – Ondernemerscollectief Lev Kaupas in het Funen • Frank Heyn – eigenaar Frank’s Smokehouse • Marijke van Bodegraven – bewoner van de Parel, Wittenburgergracht • Karin Spaink – bewoner van Wittenburg • Steven Delva – bewoner en ondernemer op de Kadijken • Huub Kuijpers – bewoner in de Czaar Peterstraat • Bart Uitendebogaerde – bewoner Vierwindenhuis op Wittenburg • Marie Bervoets - bewoner Vierwindenhuis op Wittenburg • Jeroen Verhulst – voorzitter Eilandenoverleg • Heleen Verschuren – bewoner Kadijken • Tanja Kroezen – ondernemer (Tanja’s Haarmode) aan de Oosterburgergracht • Wil Merkies – bewoner van Wittenburg • Henry Kloostra – bewoner van Wittenburg • Sevda Aydin – bewoner van Wittenburg • Titus Dekker – woonbootbewoner van Wittenburg • Truus Dekker – bewoner Wittenburg • Gaelle Germain – bewoner van Wittenburg • Rietje Werts – bewoner van Kattenburg • Rietje Altelaar – bewoner van Kattenburg • Henk & Tiny Hoffmans – bewoners van Kattenburg • Luuk Karsten – bewoner Kadijken • Orfa Hin – bewoner Czaar Peterbuurt • Boudewijn Snoeck – bewoner Oostenburg • Jan Schep – ondernemer Czaar Peterstraat • Niels van der Meulen – bewoner Kadijken • Bewoners van het Vierwindenhuis • Tineke Koopman – deelraadslid PvdA • Bea de Buisonje – deelraadslid PvdA • Albert Ravestein – Stadgenoot • Elise Brouwer – Eigen Haard • Aggie Jorna – Eigen Haard • Jasper Broëlman – Eigen Haard • Heidi Spijker – Eigen Haard • Willem Velthoven – Mediamatic • Gerry van ’t Wout – De Key • Yuri van den Bogaerde – De Key • Menno Molenaar – Heijmans • Abdel Stitou – winkelstraatmanager Czaar Peterstraat • Joris Rolf – Stadsdeel Centrum • Roeland Lagendijk – Stadsdeel Centrum • Kiki Lauterslager – Stadsdeel Centrum • Nicky Hijne – Stadsdeel Centrum • Harold IJskes – Stadsdeel Centrum • Arjan Muggen – stadsdeel Centrum • Matthijs Scheffer – Stadsdeel Centrum • Paul Stalenberg – Stadsdeel Centrum • Rick van Wijk – Scheepvaartmuseum • Naima Chekhchar – Sociaal wijkteam • Pim van Galen – Sociaal wijkteam

Het Verlangen van de Oostelijke Eilanden visie op de Oostelijke Eilanden Amsterdam juli 2013

Inhoudsopgave Voorwoord 1. Foto van de buurt - verleden en heden 2. het Eilandengevoel - verlangen 3. Aan de slag! - veranderen

 



5 7 25 41





3e werkatleier

Voorwoord Er speelt veel op de Oostelijke Eilanden. Van binnenuit, zoals de wederopstanding van de Czaar Peterstraat en het nieuwe Scheepvaartmuseum. Maar ook van buitenaf: de ontwikkeling van KNSM- en Java-eiland, de Oostelijke Handelskade en Het Funen plaatsen de Oostelijke Eilanden in een totaal andere context. De komende jaren volgt nog veel: de ontwikkeling van het Marineterrein, Oostenburg en projecten zoals de Eilandenboulevard en Wiener&Co.

Ons verhaal bestaat uit drie delen: 1. Foto van de buurt: hoe is het verleden en heden? 2. het Eilandengevoel: wat is ons verlangen? 3. Aan de slag: wat willen we veranderen?

“Het Verlangen van de Oostelijke Eilanden” gaat over het eilandenrijk van de sterk veranderende en sterk van elkaar verschillende buurten: Kattenburg, Wittenburg, Oostenburg, Czaar Peterbuurt, Het Funen en Zeeburgerpad, de Kadijken, het Kazerneterrein en het Marineterrein. Het Verlangen geeft aan hoe wij, bewoners, ondernemers, corporaties, gemeente, ontwikkelaars en instellingen, die Oostelijke Eilanden samen willen ontwikkelen. Het is het begin van een avontuur dat wij de komende jaren met elkaar aan willen gaan.

We nodigen u uit om uw eigen ideeën en initiatieven te verbinden aan het Verlangen van de Oostelijke Eilanden om ons verlangen ook tot uw verlangen te maken.

Dit verhaal is tot stand gekomen dankzij de verhalen van velen, één op één interviews en de avonden over het karakter, winkelen werken ontmoeten en urgente maatschappelijke opgaves, en openbare ruimte.

Wittenburg 2009 Het oproer ten einde voedsel voldoende weinig te wensen maar onrust blijft. Geld op de bank auto, vakantie leven en lachen vrienden genoeg. Blond werd kleur buren ontwijken kijken uit ramen sluiten de rijen. Henry Kloostra

5

6

1. foto van de buurt De foto van de buurt laat zien hoe de buurt eruit ziet: het verleden en wat daar van nog zichtbaar is, wonen, werken, voorzieningen, bevolking, en de toekomstige ontwikkelingen.

7

Jaren ‘50 • Eilanden zijn kinderrijk ‘In die tijd waren er 9 basisscholen voor de drie eilanden’.

8

Jaren ‘50 • Als kind op Kattenburg ‘Om 8 uur was het doodstil op straat, dan was ik uitgevoetbald en ging ik naar huis, hup naar binnen.’

9

Jaren ‘50 • Als kind op Kattenburg ‘Als ik vroeger kattenkwaad uit wilde halen dan speelden we altijd ‘Kindje aan de Bedstee’. Er was een man die had een bakfiets, altijd netjes afgedekt. Hij verkocht Berliner Bollen. We hadden gehoord dat hij vroeger in de bedstee had gelegen. En daar pesten we hem dan mee. Als hij dan het café in ging om een borreltje drinken liet hij zijn bakfiets aan de straatkant staan. Dan keken we en als hij eraan kwam dan begonnen we hem uit te schelden met ‘Kindje aan de bedstee, kindje aan de bedstee’. Dan werd hij boos en kwam achter ons aan. Wij renden dan weg, maar een paar andere vriendjes renden snel terug en die jatten dan zijn bakfiets.’

10

Jaren ‘50 • Als kind op Kattenburg ‘Bij het badhuis liepen er buizen vanaf de kade van Kattenburg zo naar het badhuis op Wittenburg. Er was toen nog geen bruggetje, dus dan moest ik helemaal omlopen via de Kattenburgergracht om naar mijn school op Wittenburg te gaan. Daar had ik geen zin in, dus dan gingen we weleens via die buizen. Op onze buik schoven we, samen met mijn vriendjes, over die buizen naar de andere kant. Dan probeerden we elkaar natuurlijk altijd af te leiden en soms dan flikkerde er een van die buis af, zo in de gracht. Ja, dat was altijd weer hard lachen als dat gebeurde.’

11

Marineterrein

Wittenburg Kattenburg

Kadijken

Jaren ‘50 • Ontmoeten ‘Op zaterdag ging ik dan met mijn vader mee naar het badhuis op het Kippenburggetje. Zat ik daar tussen al die grote kerels in, dan voelde ik me een hele piet hoor.’

12

historische grond

Oostenburg

Czaar Peterbuurt

Funen

De Oostelijke eilanden kennen een rijke geschiedenis. In de 17de eeuw werden de eilanden aangelegd als onderdeel van de 4e uitleg. De eilanden hadden ieder hun eigen doelgroep: Kattenburg voor de Marine, Wittenburg voor privéwerven en Oostenburg voor de VOC. Van dit roemruchte verleden is alleen de Marine nog steeds aanwezig. Het verleden van de VOC ligt onder de grond, waar de fundamenten van het voormalige rijksmagazijn te vinden zijn. Op Oostenburg kwamen na de VOC de stoomschepen, met werkspoor en Stork. De eilanden werden bewoond door scheepstimmerlui, arbeiders die het niet breed hadden. De woonomstandigheden waren voor de oorlog zo slecht dat er grootschalige saneringsplannen werden gemaakt. In de jaren ‘70 werd heel Kattenburg en een groot deel van Wittenburg en Oostenburg gesloopt. De nieuwbouw zorgde voor goede woningen, maar maakte de eilanden tot een enclave van sociale huur. Van de geschiedenis is weinig tastbaars overgebleven, maar zit wel sterk in de bewoners. U leest hun verhalen in de citaten onderaan de pagina’s door deze visie heen. Een tastbaar relict wordt gevormd door het water, zo is de diepgang in de Wittenburgervaart nog steeds 5 meter. En voor wie het weet is de halfronde aanplemping bij de brug tussen Kattenburg en Wittenburg en herinnering aan het badhuis dat op deze plek stond.

Jaren ‘50 • Ons kent ons ‘Eepie, Malle Pietje, Bobbie, tante Dien, tante Marie. We waren vaak op straat, daar gebeurde het. Als we iets nodig hadden dan gingen we naar de winkel. En voor alles was er een aparte winkel. De slager, de bakker, de drogist, de apotheek, en wat nog meer. Dan maakte je altijd een praatje. Ook met de buren voor de deur. Zo leerde je iedereen wel kennen en andersom leerde iedereen jou ook kennen.’

13

2

3

1

5

4

5

2

4 1

3

6

Historische Waardenkaart Gebouw 17e-18e eeuw 19e eeuws, industrialisatie 19e eeuws grid

6

werf Historische waterstructuur

Programma kantoor dienstverlening ambachtelijk werken maatschappelijk horeca detailhandel

art Wonen

Historische Waardenkaart Wonen 17e-18e eeuw

rialisatie

19e eeuws, industrialisatie na-oorlogs

nderi

recent

Kadijksplein

Nieuwe (Potentieel) Ontwikkeling Bouwprojecten (definitief) Bouwprojecten (voorgenomen) Functiewijziging

Jaren ‘50 • Ons kent ons Projecten OR ‘Er was vroeger heel veel armoede, maar het was anders. Omdat iedereen elkaar kende dan hielp men elkaar ook. Als je ziek werd, dan bracht de buurvrouw wat eten. Zo stond men voor elkaar klaar.’ openbaar groen collectief groen zelfbeheer

openbare kade bestaande routes nieuwe routes openbaar aanlegplaats

14

N

wat is er overgebleven? Relicten uit de Gouden Eeuw zijn het Scheepvaartmuseum, het pakhuis Oostenburg, maar ook het Entrepotdok. De bebouwing langs de Eilandenboulevard is één van de weinige doorgaande historische delen waarin oude pakhuizen naast 19de eeuwse panden staan, met een enkele jaren 80 toevoeging. Hier is de diversiteit aantrekkelijk, met bijzondere elementen zoals het poortje naar de voormalige schuilkerk en de Admiraliteitskamer. De Czaar Peterbuurt is door zijn smalle woonblokken een uniek stuk stad, waarbij de experimenten uit de jaren 80 ( hoe om te gaan met een te ondiep bouwblok? ) niet altijd even geslaagd zijn, maar uit stedenbouwkundig oogpunt wel interessant. Met de renovatie aan de Czaar Peterstraat is te zien dat de blokken toekomstwaarde hebben en dat de kleine winkelpanden zich nu weer goed lenen voor speciaalzaken.

Andere belangrijke relicten zijn de industriële relicten op Oostenburg, met de rijksmonumentale van Gendthal, de gietijzeren ophaalbrug en Rosa en Rita en de voormalige militaire bakkerij aan de Conradstraat, en op de Kadijken de werven Koning William en Kromhout en de oude gebouwen van het Gemeentelijk Energie Bedrijf. Delen hiervan zijn ingenieus verbouwd, andere wachten nog op herbestemming. Hierbij horen de perfect gerenoveerde arbeiderswoningen zoals de woningen van de Alliantie aan de Oostenburgerdwarstraat en de Sibbelwoningen van de Key aan de Hoogte Kadijk. Vanuit de trein zijn de blauwe bokken van Oostenburg imposant en is de kopgevel van Wittenburg met de tekst aardappelhandel opvallend, die niet doet vermoeden dat daarachter een heel andere wereld schuil gaat.

kop Zeeburgerpad

Jaren ‘50 • Rivaliteit tussen Kattenburgers en Wittenburgers ‘Er was weleens een vechtpartij in de kroeg, maar verder niet vaak. Alleen met Luilak ging we met elkaar op de vuist, de ziekenauto stond altijd al klaar. Als je met een man of 10/15 zo ver mogelijk op Wittenburg wist te komen, dan had je gewonnen. De volgende dag was het gewoon weer koek en ei hoor.’

15

2

1

8

3

7

4 3

4

2

8

5

1 5 kantoor dienstverlening ambachtelijk werken maatschappelijk

6

7 6

horeca detailhandel

Czaar Peterstraat

Jaren ‘50 • De Marine ‘Mijn moeder heeft bij de Marine gewerkt, ze schilde de aardappelen in de Marinekeuken. Toen ze afscheid nam na 25 jaar, stonden al die jonge mariniers langs de kade. Ze kenden haar allemaal. Want als ze in het weekend naar huis wilden dan moesten ze eerst langs de controle. Of ze er wel netjes verzorgd uitzagen, anders kwam je niet weg. En dan werden er altijd een paar teruggestuurd. Zat hun boordje niet goed, of hadden ze hun schoenen niet gepoetst. Mijn moeder zij dan altijd tegen ze “kijk dan ook eens in de spiegel, dan zie je toch dat je boordje niet goed zit”. Maar die jongens spraken geen onvertogen woord over mijn moeder. Het was altijd van ‘dag, Tantje Jan’.’

16

werken en voorzieningen De Kadijken, Oostenburg en in mindere mate de Czaar Peterbuurt zijn de meeste gemengde buurten. Op Oostenburg is de scheiding tussen wonen en werken nu nog strikt: werken in het noordelijk deel, wonen in het zuidelijk deel. Dit zal veranderen met de transformatie van Oostenburg Noord naar en gemengde woon-werkgebied. De Kadijken en Czaar Peterbuurt zijn meer fijnmazig gemengd, en hebben daardoor een meer gevarieerde plint. De meeste bedrijvigheid is (creatieve) kantoorfunctie. Voor Amsterdamse begrippen zijn er veel zzp ‘ers.

Er is relatief weinig horeca. Een goede concentratie is te vinden aan het Kadijksplein, daarnaast wat verspreide horeca aan de Czaar Peterstraat, Eilandenboulevard, Entrepotdok, op Oostenburg en rond de molen bij de Cruquiuskade/ Zeeburgerpad. Er zijn nu nog geen hotels op de Oostelijke Eilanden. Kattenburg, Wittenburg en het Funen zijn vooral woonbuurten.

verdeling van werkgelegenheid

26

204 86

werken

107

226 410

vestigingen

215 1310 304 490

aantal werkenden

155 285

533 1993 werken vestigingen

117 306

aantal werkenden

bron: O+S 2012

Jaren ‘50 • Winkels en bezig zijn ‘Er was altijd heel veel muziek op het Kattenburgerplein. De Marinefanfare trad er regelmatig op en ook die van de politie. Dat was altijd spectaculair.’

17

2

4

3

5 3 1

4

6 2 5

6

17e-18e eeuw 19e eeuws, industrialisatie na-oorlogs

1

recent

Kattenbrug

Entrepotdok

Jaren ‘50 • Winkels en bezig zijn ‘Er waren 3 slagers, 2 apothekers, de Gruijter, Jamin, 2 bakkers. Vroeger waren er heel veel winkeltjes hier. Op Kattenburg alleen al wel een stuk of 30.’

18

wonen Met name de Czaar Peterbuurt en Kadijken hebben nog oude bebouwing. De rest is ingrijpend vernieuwd of nieuwbouw. In combinatie met de vorige kaart kan de conclusie zijn dat oudbouw zich beter leent voor functiemenging, of dat bij vernieuwing monofunctionele gebieden zijn ontstaan. Kattenburg is vernieuwd voor 1980; Wittenburg en Oostenburg met name tussen 1981 en 1990. In alle buurten ligt het aandeel sociaal zeer hoog (51-84%), met uitzondering van Het Funen (31%). Er is relatief weinig particuliere verhuur. Vooral Funen, Kattenburg en Kadijken hebben grotere woningen (op Kattenburg en Funen is meer dan de helft groter dan 80 m2)

en zijn geschikt voor gezinnen met kinderen. Met name Czaar Peterbuurt heeft veel kleine woningen (kleiner dan 40 m2) en is vooral geschikt voor studenten en alleenstaanden. Er zijn 35 WIBO-woningen (wonen in beschermde omgeving) en 202 mensen wonen niet-zelfstandig in een instituut of tehuis. Bewoners geven gemiddeld een 7,7 voor hun buurt. De objectieve veiligheidsheidsindex is 81 (gebaseerd op politiecijfers) , dit is ongeveer op het Amsterdamse gemiddelde. De subjectieve veiligheid (gaat over de beleving) is 59. Bewoners voelen zich gemiddeld veiliger dan in de rest van Amsterdam.

sociale huur particulier huur eigendom particulier

Kattenburg

Wittenburg Oostenburg

Czaar Peterstraat Het Funen

Kadijken

centrum Amsterdam

Kop Sarphatistraat bron: O+S 2012

Jaren ‘50 • No-go buurten ‘Samen met Amsterdam-Noord, waren De Oostelijke Eilanden wijken waar ik van mijn ouders absoluut niet mocht komen. Op Kattenburg woonden volgens mijn vader “messentrekkers en communisten”, dus dat was verboden gebied.’ (Wil Merkies, uit ‘Postcode 1018: 35 interviews met Amsterdammers’)

19

herkomst bevolking Autochtoon Allochtoon Westers Surinaams

Kattenburg

Antilliaans Turks Marokkaans

Wittenburg

Overig niet Westers

Oostenburg

Czaar Peterstraat Het Funen

Kadijken

centrum Amsterdam

Kop Sarphatistraat bron: O+S 2012

leeftijdsopbouw 0-14 jaar 15-19 jaar 20-65 jaar

Kattenburg

65+

Wittenburg Oostenburg

Czaar Peterstraat Het Funen

Kadijken

centrum Amsterdam

Kop Sarphatistraat bron: O+S 2012

Jaren ‘60 • De verloedering van Kattenburg en het slechte imago ‘Ik zal vertellen waar het om gaat: toen Kattenburg gesloopt werd, zijn ze vooraan begonnen bij het Kattenburgerplein. De mensen die uit Friesland en Groningen kwamen, die wilden naar de stad. Wat gebeurde er, de gewone mensen verlieten de woningen en de Friezen en Groningers kwamen in de krotten te wonen. Toen kwamen de radio en de tv om opnames te maken en die gingen met die mensen praten.

20

bevolking • Funen en Kadijken hebben de hoogste percentages kinderen en nieuwe Nederlanders van Westere afkomst; • Iets minder dan een kwart van de bewoners is 23 jaar of jonger. Kattenburg, Wittenburg en Kazernebuurt hebben de hoogste percentages jongeren; • Kattenburg heeft het hoogste percentage ouderen; daarna volgen de Kadijken; • Er wonen relatief veel Surinamers in de wijk, met uitschieters op Wittenburg en Oostenburg • Er wonen relatief veel Marokkanen, vooral in Oostenburg en Czaar Peterbuurt; • Vooral Kadijken en Oostenburg zijn de motoren van de economie in de wijk; Czaar Peterbuurt en Wittenburg in mindere mate; er is opvallend weinig werkgelegenheid op Kattenburg. • Als we kijken naar de bevolkingsprognose tot 2030 dan vallen twee dingen op. Dit blijft een heel kinderrijke wijk: op weg naar 2030 blijft het aantal kinderen en jongeren stabiel. En het aantal 65-plussers verdubbelt in de komende vijftien jaar bijna van 12 naar 20%.

• Op de Oostelijke eilanden zijn relatief meer mensen laag opgeleid en minder mensen hoog opgeleid; • Het gemiddeld inkomen is lager dan gemiddeld in het Centrum, gelijk aan het Amsterdams niveau; • Het aantal minimahuishoudens is gelijk aan het gemiddelde van Amsterdam. Het percentage minimahuishoudens (16%) is gelijk aan het gemiddelde van Amsterdam. In 2012 wonen er 1239 minimahuishoudens op de Oostelijke Eilanden. De meeste minimahuishoudens wonen op Wittenburg, Oostenburg, Czaar Peterbuurt en de Kazernebuurt. Er groeien 454 (2012) kinderen tussen de 0 en 17 jaar op in een minimahuishouden; • Bewoners geven aan dat onder de minima de armoede groter en ernstiger wordt en dat de tegenstellingen toenemen. • In 2012 wonen 655 (6,4%) bijstandsgerechtigden op de Oostelijke Eilanden. Procentueel is dat iets minder dan gemiddeld in Amsterdam. Het aandeel van de bewoners dat behoort tot trede 1 (mensen die zorg nodig hebben) en trede 2 (mensen die geactiveerd worden om deel te nemen in de maatschappij) ligt met 4,3% ongeveer op het gemiddelde van Amsterdam. • 11% van de jongeren zijn voortijdig schoolverlater. De meeste hiervan wonen op Wittenburg, Czaar Peterbuurt en de Kadijken.; • Er wonen op de Oostelijke Eilanden 202 mensen niet-zelfstandig in een instituut of tehuis.

Maar dat deugt niet hè, dat zijn geen echte Kattenburgers! Want wat zeiden ze dan: allemaal asocialen hier. Mijn moeder werd nog een keer aangesproken door een cameraploeg, ze zei toen “moet u horen, als u wilt filmen dan moet u naar achteren gaan, daar wonen nog de echte Amsterdammers”. Het gevolg was wel dat Kattenburgers die naar een andere buurt verhuisden daar werden gezien als asocialen.’

21

3

Historische Waardenkaart Gebouw 17e-18e eeuw

1 industrialisatie 19e eeuws, 19e eeuws grid werf 1 Historische waterstructuur

2

Programma

3

kantoor dienstverlening ambachtelijk werken maatschappelijk horeca detailhandel

art Wonen

Historische Waardenkaart Wonen

2

17e-18e eeuw

alisatie

4

19e eeuws, industrialisatie na-oorlogs

deri

recent

4

Nieuwe (Potentieel) Ontwikkeling Bouwprojecten (definitief) Bouwprojecten (voorgenomen) Functiewijziging Projecten OR

openbaar groen collectief groen zelfbeheer

openbare kade bestaande routes nieuwe routes openbaar aanlegplaats

N W

O

sociale huur particulier huur eigendom particulier

Marineterrein

Z

Jaren ‘60 • Sociaal activisme: de buskaping ‘Mijn man zat in 1968 op bus 22 als chauffeur. Zijn chef had tegen hem gezegd dat ze bus 22 gelijk de Zeeburgerdijk op wilden laten gaan, dus niet meer langs de Dappermarkt. Mijn man is toen naar Marie Altelaar gegaan om een plan te maken. Toen zei ze ‘Cor [Werts] we gaan je kapen op Kadijksplein’. Toen kwam ie daar aanrijden en toen moest ie natuurlijk oproepen dat ie gekaapt werd. Aan de andere kant werd verbaasd gereageerd ‘gekaapt?’. Hij antwoordde toen, ‘ja, de jongste is 65 en de oudste over de 80 en ze

22

ontwikkeling De twee grote ontwikkellocaties zijn Oostenburg en het Marineterrein: zij maken de Oostelijke Eilanden tot de meest dynamische locatie van de binnenstad en misschien wel van Amsterdam. Over de ontwikkeling van het Marineterrein is nog weinig bekend, gemeente en Rijk zijn met elkaar in gesprek over de overname en ingebruikname. De intentie is waarschijnlijk een geleidelijke ontwikkeling, waarbij het gebied stapsgewijs open wordt gesteld, te beginnen met de locatie direct naast het Scheepvaartmuseum. Voor de Oostelijke Eilanden is het belangrijk dat bij de gebiedsontwikkeling van het Marineterrein aandacht is voor: • De geschiedenis van het gebied, het bouwen van schepen; • Nieuwe dagelijkse voorzieningen die ook voor de Oostelijke Eilanden beschikbaar zijn; • Toevoeging van middelbaar onderwijs aan dit deel van de binnenstad, zoals een Technasium, passend bij het profiel van het gebied voor gezinnen met kinderen; • Een open planproces waarbij de buurt wordt betrokken;

• Goede routes naar het centraal station en aansluiting op de langzaam verkeerroutes over de Oostelijke Eilanden; • Het heruitvinden van de Kattenburgerstraat, die nu vooral een afscheiding vormt • Koppeling aan de kernwaarden van de Oostelijke Eilanden uit het volgende hoofdstuk. Het noordelijk deel van Oostenburg, het voormalige VOC- en vervolgens Werkspoorterrein, is in eigendom van woningcorporatie Stadgenoot. Zij willen het eiland organisch laten transformeren tot een gemengd woonwerkgebied met ruimte voor eigen initiatief. Op dit moment wordt er gewerkt aan een bestemmingsplan om de functieverandering naar gemengd gebied mogelijk te maken. Daarnaast speelt nog een aantal kleinere projecten zoals het Wienerterrein, waarvan de woningen zomer 2013 in de verkoop zijn gaan, en Katharina op de kop van de Czaar Peterstraat, waar een supermarkt met daarop woningen wordt gerealiseerd. In de Czaar Peterstraat wordt ingrijpend gerenoveerd en komt meer ruimte voor kleine detailhandel. Verder spelen in de buurt een aantal functieveranderingen, zoals een short stay hotel aan de Oostenburgergracht en de ontwikkeling van de Oosterkerk.

visie Oostenburg

staan hier met pollepels enzo’. Nou, de tranen liepen over mijn wangen van het lachen. Cor moest toen naar het plein bij de Oosterkerk rijden. Daar kwam er iemand van de GVB de bus in en die zei ‘allemaal eruit’. Ik geloof dat het Tante Marietje was, ze kon niet eens met haar pootjes bij de grond, die zei ‘heej jongen, weet jouw moeder wel dat je moeder buiten speelt?’. Uiteindelijk is Marie Altelaar gaan praten met het GVB. Die bus is toen weer gewoon de oude route gaan rijden.’

23

24

2. het eilanden gevoel Het verlangen geeft de richting aan voor de toekomst. Dit verlangen bestaat uit twee elementen: de kernwaarden (wie willen we zijn) en het streefbeeld (hoe willen we worden).

25

identiteit: ‘het eilandengevoel’ Eén van de bewoners typeerde de Oostelijke Eilanden en Kadijken als “Het Berlijn van Amsterdam”. Dat bleek een typering die aansloeg, en die op heel veel manieren is te interpreterenDie typering van vrijheid en potentie hebben we lokaal vertaald naar Het Eilandengevoel. Wat is dat Berlijngevoel Eilandengevoel en hoe kunnen we het gebruiken als onderlegger onder de visie? Kernwaarden zijn: - spontaan: open, regelvrij, initiatiefrijk - eigenzinnig: autonoom, milieubewust, sociaal hart, uitgesproken - verborgen: gevarieerd, hybride, verborgen schatten, je moet er moeite voor doen - ondernemend: werkersmentaliteit, activisme, sociaal ondernemerschap, kunstenaars

De bevolking kent een bewogen sociale geschiedenis. Je bent Eilander (Kattenburger, Wittenburger), ongeacht afkomst of maatschappelijke statuur. Spontaan en open voor nieuwe invloeden, volks en creatief vloeien samen. Van oudsher zijn immigranten onderdeel van de buurt. Gezinnen in de stad met de speeltuin om de hoek, jonge wijk, met aandacht voor de oud-bewoners. Een beetje gentrification is welkom, maar het wordt geen yuppenbuurt, beleid en balans zijn belangrijk. De aanwezige kwaliteit van hoven en hofjes (Matrozenhof, Vierwindenhuis, Het Funen) biedt kansen voor nieuwe manieren van (sociaal) wonen: binnenplaats, poort, bestuur (‘regent’ of ‘regentes’), conciërge (‘binnenmoeder’ of ‘binnenvader’), gedeelde sociale activiteiten, bewoners bepalen mee wie er komt wonen.

Jaren ‘60 • Sociaal activisme: bijltjesdag ‘Activisme is de Eilanders niet vreemd. Al in 1787 was er sprake van opstand. Johannes Rannink was een van de leiders van ‘de slag bij de Kattenburgerbrug’. De prinsgezinde Eilanders kwamen toen in opstand tegen de Patriotten. De Eilanders werden ook wel ‘Bijltjes’ genoemd, vanwege het gereedschap van scheepsbouwlieden. Destijds woonden vooral scheepstimmerlieden, ongeschoold werkvolk en zeelieden op de Eilanden. Nadat de Bijltjes de slag (“Bijltjesdag”) hadden verloren, werd Rannink aan zijn benen opgehangen op het galgenveld, maar later eervol begraven in de Oosterkerk.’

26

De omgeving kent een grote diversiteit, rijkdom aan typologieën en daarmee aan mogelijkheden. Wonen en werken lopen fijnmazig door elkaar: woonbuurten hebben rust als kwaliteit, het stedelijk leven is om de hoek op de hoofdstraten. Het bestaande vastgoed is leidend, her en der komen nog toevoegingen maar er is geen sprake van grootschalige sloop. Desondanks is er veel ruimte voor verandering: in bestaande panden en in gebieden die nu pas deel worden van de stad, zoals Oostenburg en het Marineterrein. Een eigenzinnig stuk binnenstad met ruimte voor verandering en hergebruik. De openbare ruimte is informeel met spannende achterkanten, onverwachte verrassingen, verborgen oases. Er zijn toeristen en bezoekers maar ze zijn nergens dominant. Creativiteit en spontaniteit worden op straat zichtbaar door street art en kunstprojecten.

De toekomstige aanpak zet in op flexibiliteit en veranderlijkheid; tijdelijkheid als permanente toestand; de tussentijd aanwenden, braakliggende kavels en lege panden tegen lagere m2-prijs, mits het maatschappelijk bijdraagt. De gemeente roept de Eilanden uit tot ‘vrijstaat’, een regelarme zone, om in de regelgeving de ruimte te bieden voor veel spontaniteit en menging. Eigen initiatief uit zich in zelfbouw (in bouwgroepen en particulier); in de opbouw en uitbreiding van bestaande panden; in zelfbeheer, collectieve tuinen in de openbare ruimte; in samen activiteiten organiseren; in sociaal ondernemerschap waarbij maatschappelijke betrokkenheid, artisticiteit en ondernemerschap door elkaar lopen. Gemeente en corporatie zetten in op ‘acupunctuur’, de andere kant van de medaille van het eigen initiatief: geen grote masterplannen maar impulsen in bijzondere stedelijke functies en in gerichte verbeteringen van de openbare ruimte; het gebied vanuit eigen kracht verder laten ontwikkelen.

Jaren ‘60 • Sociaal activisme ‘De Kadijken zijn ongeveer de enige plek in de stad waar nooit een buurtvereniging heeft kunnen bloeien. Dat is nooit gelukt. De aard van de Kadijken van heel vroeger, maar daar kun je nu bijna niet meer over spreken, was dat er veel kleine zelfstandigen zaten, terwijl op de Eilanden de arbeiders zaten. Probleem met de zelfstandigen en ondernemers was dat ze elkaar beconcurreerden. Zo zaten er twee beroemde taxibedrijven op de Laagte Kadijk die jarenlang met elkaar in strijd waren. En dat ging ver. Eigenlijk waren de families gewoon met elkaar in strijd. Maar het verklaart wel dat er nooit een vereniging heeft kunnen ontstaan, er was altijd nijd en onenigheid.’

27

ruig randje, spontaan

28

29

eigenzinnig, speciaal

30

31

verborgen oases

32

33

betrokken ondernemend

34

35

Streefbeeld voor de komende twintig jaar Met deze waarden in het achterhoofd is op basis van de bijdragen van bewoners, ondernemers, wijkprofessionals, eigenaren, verhuurders, instellingen, gemeente en corporaties het volgende streefbeeld voor 2030 uitgewerkt. Er is ruimte nodig voor spontaniteit, zelforganisatie en onverwachte initiatieven; tegelijkertijd worden de inspanningen van alle bewoners, particulieren, corporaties en andere investeerders pas van waarde als ze worden verbonden door een gezamenlijk perspectief op de toekomst. Bewust werken we daarom niet met een dichtgetimmerd masterplan, maar met een streefbeeld. Dit is een ‘stip op de horizon’ om op af te koersen, en waarbinnen allerlei ontwikkelingen mogelijk zijn. Door deze gezamenlijke koers en de inrichting als proefgebied krijgt het gebied in de komende jaren steeds meer het het vrije Eilandengevoel. We beschrijven hieronder het streefbeeld alsof we al twintig jaar verder zijn en rondlopen over de Oostelijke Eilanden van 2033. Wat zien we dan?

De Oostelijke Eilanden over twintig jaar. Er is in de afgelopen twintig jaar veel gebeurd in het gebied: het Marineterrein en Oostenburg zijn in ontwikkeling gekomen, er is een meer gemengde bevolking, er zijn sociale woningen verkocht, de Eilandenboulevard is een aantrekkelijke straat geworden en veel plekken zijn getransformeerd, zoals de kop Czaar Peterstraat, de Nieuwe Vaart bij het Scheepvaartmuseum (het Scheepvaartkwartier), Wiener en Co, Texaco en het Zeeburgerpad. De openbare ruimte binnen de buurten heeft nieuwe impulsen gekregen. Er is veel initiatief en dat wordt ook gestimuleerd.

De geschiedenis staat centraal bij de ontwikkelingen. De haven- en waterstructuur is beter benut, het nautisch erfgoed vergroot, en het verleden van de admiraliteit is te zien. De inhoud van de musea is verbonden met wat je in de buurten aantreft. De identiteitsdragers zijn de dragers geworden voor de ontwikkeling van de buurt. De ‘parels’ staan in de spotlight en zijn onderling verbonden.

Kattenburg, Wittenburg, Oostenburg, de Czaar Peterbuurt, Het Funen en de Kadijken zijn woon-werkbuurten met rust aan de binnenkant en meer leven aan de buitenkant. Ooit was dit het grootste industriële complex ter wereld. Die menging van wonen en werken is over twintig jaar nog steeds sterk en meer verweven. De Eilanden hebben een relaxedheid en ‘schoon-lelijkheid’, cafés met terrasje, een koffiekiosk op Het Funen, een kindertheater, meer galeries en ateliers, aansluiting tussen horeca en museum, samenwerkplekken of flexplekken, een bruin café. Van binnen zijn de buurten rustig, langs de hoofdwegen is het levendiger geworden. De Eilandenboulevard biedt meer horeca en stedelijke publieksfuncties (winkels, galeries), de Czaar Peterstraat meer winkels. Het creatieve netwerk is sterker en zichtbaarder geworden. Er zijn meer winkels voor de dagelijkse behoefte, zoals een kapper, visboer en bakker. Daarnaast zijn er nieuwe, stedelijk gespecialiseerde functies gekomen zoals een ‘Konditorei’ of een Technasium. Het Marineterrein is ontwikkeld met als thema’s kennis, bèta, science, media, water, internationaal.

Jaren ‘70 • De terugkomst van oude Kattenburgers na de stadsvernieuwing ‘Wij hebben nog een tijd lang bij mijn moeder ingewoond. Hier kwam ik niet zomaar weer terug. Je loopt tegen een bierkaai aan. Ik wilde weer terug naar Kattenburg vanuit Oost, dus ik naar de gemeente. Ze vroegen eerst of ik ex-Kattenburger was, dus ik zei “ja, ik ben geboren op Kattenburg”. Toen zeiden ze dat ik dus niet in aanmerking kwam. Ik kreeg er de balen van, ik werd witheet. Dus ik met mijn vader naar de Communistische Partij, toentertijd achter de Jodenbreestraat. Die deden veel voor de mensen. Wij het probleem netjes voorgelegd aan die meneer. Hij zei, “meneer, over 3 weken heeft u die woning, dan krijgt u

36

Dit is een sociale wijk. De verschillende culturen komen bij elkaar door tradities als het Festival Oostelijke Eilanden. Er is meer kruisbestuiving tussen activiteiten van de Eilanden – Funen – Kadijken door activiteiten die oude en nieuwe bewoners bijeen brengen. Waar met name Kattenburg en Wittenburg meer rustige woonbuurten zijn, zijn met name de Kadijken en de Czaar Peterbuurt de verbinding naar de rest van de binnenstad. Openheid voor migranten is onderdeel van de identiteit, al sinds de VOC. Er zijn veel kleinere ontmoetingsplekken met de Oosterkerk als de centrale plek voor iedereen. Initiatiefnemers uit de buurt die ontmoeting willen organiseren worden gestimuleerd en vormen een steviger netwerk, er is een netwerk van sociaal ondernemers ontstaan. Ze spelen een grote rol in het vergroenen van de buurt en er is aandacht voor het groeiende aantal eenpersoonshuishoudens en voor eenzame mensen. Voor ondernemers is het vanzelfsprekend geworden om jongeren uit de buurt een stageplek of bijbaantje te bieden.

Er is menging van sociale huurwoningen en vrijesectorwoningen. Bewoners zijn onderling verbonden in hun hoven en hofjes. Door de geleidelijke verkoop van sociale huurwoningen is er een nieuwe balans en koopkracht ontstaan, wat zich vertaalt in sterkere voorzieningen. De bewoners kennen, accepteren en respecteren elkaar. Het is vanzelfsprekend om eerst hulp bij elkaar te zoeken en elkaar te helpen, de sterkeren zijn er voor de zwakkeren. Er is een community ontstaan die voor elkaar zorgt, mensen met problemen die zij zelf niet aankunnen kunnen rekenen op steun uit de directe omgeving, mensen spreken elkaar aan op verantwoordelijkheid voor de directe omgeving, jongeren kunnen in de buurt op stage en een bijbaantje vinden. Bij het sociale karakter hoort ook aandacht voor ecologie en duurzaamheid, zonnepanelen op de daken; de Oostelijke Eilanden voorzien meer in hun eigen energie.

bericht”. Zo gezegd, zo gedaan. Ik kreeg een brief van Rochdale die naar de oude woning kwamen kijken. Dat was allemaal in orde. Dus toen kregen we die woning op Kattenburg. En toen kwam ik die ambtenaar dus weer tegen. Hij zei “Oh, heeft u toch die woning gekregen?”. “Ja”, zei ik, “daar heb ik jou niet voor nodig hoor, dat regel ik wel ergens anders”. Maar uiteindelijk zijn er niet veel oude Kattenburgers teruggekomen hier, misschien alleen de kinderen. De oudjes die wilden niet nog een keer verhuizen.’ (Kattenburgs echtpaar)

37

De openbare ruimte, routes en de beleving op ooghoogte is over twintig jaar sterk verbeterd. De inrichting van de openbare ruimte is het beginpunt van ontwikkelingen in de buurt. Het perspectief van voetgangers en fietsers, de beleving op ooghoogte, staat centraal. De Oostelijke Eilanden zijn toe aan een renovatie van de openbare ruimte. Er is over twintig jaar een goede openbare ruimte gecreëerd waar plaats is voor gezelligheid; de hogere kwaliteit van de openbare ruimte heeft een impuls gegeven aan het op eigen kracht verder ontwikkelen van het vastgoed met allerlei zelfbouw initiatieven. De buurten zijn groener geworden, met het Funen als voorbeeld. Er is een centraal park op Wittenburg en het groene karakter is ook doorgetrokken naar het Marineterrein. De wandelroutes langs het water zijn sterk verbeterd, de kades dichter bij het water gebracht en de sfeer verbeterd. Er zijn aantrekkelijke pleinen en parken: voor de Oosterkerk, Kattenburgerplein, Wittenburgerplein/park, naast de jachthaven, bij de entree van Oostenburg, op de kop Czaar Peterstraat. De Eilandenboulevard is verkeersluw met brede stoepen, de Czaar Peterstraat gezelliger en lichter, de Kattenburgerstraat ziet er aantrekkelijker uit en heeft een relatie gekregen met de Piet Heinkade, de Hoogte Kadijk is wandelvriendelijker geworden aan de zonzijde. De Eilanden zijn beter verbonden met logischer fietsroute(s) van CS via Oostelijke Eilanden naar Het Funen, ondermeer over de Dijksgracht.

Ondernemers bepalen mede het gezicht van de buurt. De Czaar Peterstraat is een aantrekkelijke winkelstraat met kleine specialistische bedrijven. De kop van Oostenburg sluit hier op aan met horeca, winkels, wonen en werken. Aan de Wittenburgervaart en in de Van Gendthallen bloeit de creatieve industrie. De eilandenboulevard is met de nieuwe inrichting aantrekkelijker voor ondernemers, met een concentratie rond de Oosterkerk. Gespecialiseerde winkels en horeca, zoals Frank’s Smokehouse, Roest, Mediamatic zijn toegenomen en hebben stedelijke aantrekkingskracht. Ook de aansluiting bij de Dappermarkt is verbeterd, de kop van de Kadijken is herontwikkeld. Dit is hoe we de Oostelijke Eilanden over twintig jaar voor ons zien, het punt in de verte waar we naar toe willen. In de volgende hoofdstukken werken we uit wat ervoor nodig is om dit streefbeeld in realiteit om te zetten.

Jaren ‘70 • De terugkomst van oude Kattenburgers na de stadsvernieuwing ‘Hoe kanne jullie in de Telegraaf schrijven, zo’n stuk, dat elke Kattenburger terug kan kommen? Toen ik over Kattenburg liep dat werd gebouwd, zag ik mensen uit Zuid, West en Oost, die van hun levensdagen nog nooit op Kattenburg waren geweest.’ (Kattenburger tegen gemeenteambtenaar)

38

Jaren ‘70 • De terugkomst van oude Kattenburgers na de stadsvernieuwing ‘Als je op Kattenburg alleen maar jonge en oude Kattenburgers neer had gezet, dan had je stront aan de knikker gehad met huurverhogingen’.

39

40

3. aan de slag In dit hoofdstuk staan de opgaven voor de komende tijd centraal. De visie kijkt 20 jaar vooruit: de meeste opgaven zullen niet van vandaag op morgen gerealiseerd zijn. Belangrijk is dat per opgave gesignaleerd wordt wie de betrokken partijen zijn. De gemeente kan het niet alleen, juist combinaties van partijen en lokaal gewortelde bewoners en ondernemers zijn nodig om in deze tijd zaken voor elkaar te krijgen. Er is zo veel mogelijk gezocht naar integrale opgaven, dus geen opgave sociaal, economisch en ruimtelijk, maar de combinatie in concrete opgaven.

41

Positionering De Oostelijke Eilanden zijn gemengde woonbuurten met een bijzondere ligging in het centrum van Amsterdam: naast het blauwe Museumkwartier, tegen de historische binnenstad, Centraal Station en het IJ aan. Het Funen, Kattenburg en Wittenburg hebben het rustig wonen als kwaliteit, met werken vooral langs de hoofdassen. De Kadijken, Oostenburg en de Czaar Peterbuurt zijn meer gemengde gebieden met een fors deel werkgelegenheid. De eilanden kennen een rijke geschiedenis die terugvoert tot de Gouden Eeuw en sindsdien een grote historische gelaagdheid heeft gekregen. In het oog springende iconen zijn het Scheepvaartmuseum, de historische gebouwen op Marineterrein, de Oosterkerk, de Admiraliteit en het Werkteater, Van Gendthallen en de Molen met Brouwerij ’t IJ. De positie van het gebied is in afgelopen twintig jaar ingrijpend veranderd. Dit begon met de herbestemming van het Entrepotdok en de verbeterde relatie met Artis, werd daarna gevoed door de ontwikkeling van het Oostelijk Havengebied en de bouw van het Funen, en verder door investeringen op de Eilanden zelf zoals de wederopstanding van de Czaar Peterstraat. Het is een sociaal trotse wijk met van oudsher hechte gemeenschappen per eiland, maar die wel altijd open hebben gestaan voor invloeden van buitenaf.

Hiermee neemt de koopkracht geleidelijk toe en ontstaat meer draagvlak voor voorzieningen. De komende jaren zullen nog geleidelijk aan grote veranderingen volgen met wonen en werken op Oostenburg en een nieuw stedelijk gebied pal in de binnenstad op het Marineterrein. De ontwikkelingen komen in een aantal knopen bij elkaar, die cruciaal zijn om goed te krijgen: 1) het Scheepvaartkwartier, de omgeving Scheepvaartmuseum en de Kattenburgerstraat, 2) de omgeving Oosterkerk en Wittenburg, 3) de kop Czaar Peterstraat en 4) de Kop Kadijken. In alle buurten liggen daarbij kansen voor veel eigen initiatief, sociaal ondernemerschap en verbeteringen in de openbare ruimte. En tot slot, met gerichte ‘acupunctuur’ enkele heel bijzondere stedelijke voorzieningen toevoegen, zoals in de Oosterkerk, of met een nieuw Technasium op Marineterrein of in de Energetica. De hoofdassen Czaar Peter en Eilandenboulevard worden economisch sterker en bieden kansen voor inititatiefnemers.

De Oostelijke Eilanden zijn niet gepolijst en kennen een grote variëteit. De komende jaren verandert de bevolkingssamenstelling opnieuw, door het aanhoudende succes van de Amsterdamse binnenstad, de bouw van nieuwe woningen en de gedeeltelijke verkoop van sociaal bezit. Voorheen industriele stadsrand, nu midden in de stad

Jaren ‘70 • De terugkomst van oude Kattenburgers na de stadsvernieuwing ‘Bouwen voor de buurt, noemden ze het. Maar opeens wilden ze de Marine er hier inzetten. Terugkomen, niet dus.’ (Bewoner over Kattenburg)

42

Czaar Peterstraat

Oostenburg

kop Kadijken

park Wittenburg

Marineterrein

scheepvaartkwartier

Jaren ‘70 • Hoogte Kadijk ‘Deze wijk lag volgens mensen ver buiten het stadscentrum. Mensen zeiden tegen mij, hoe kun je daar gaan wonen. Dat is het einde van de wereld.’

43

“park”

hoven en groene oases

Sc

he

44

ep

va

art

kw

art

ier

opgaves

routes, kades en water

Wittenburg

“Czaar Peter wordt beter”

Kop Kadijken/ Nieuwe Vaart 45

Hoven en groene oases Het wonen op de Oostelijke eilanden onderscheidt zich door de verborgen groene oases. Eilanden zoals Kattenburg, Wittenburg en het Funen zijn relatief monofunctioneel, maar onderscheiden zich door het wonen rond (collectieve) openbare ruimte, of het nu gaat om bijzondere woonvormen zoals het Vierwindenhuis of een gemeenschappelijk park zoals het Funen. Een wandelroute over de eilanden kan tal van verrassingen combineren. Vormen als deze kunnen goed buurmanschap stimuleren. In de bestaande huurcomplexen liggen kansen om dit goede buurmanschap te realiseren. Ieder eiland kan worden gezien als een hofje. En ook binnen het eiland als hofje zijn kleine hofjes en woongemeenschappen te vinden. Keer de complexen in gedachten maar eens om zodat de voordeuren aan de binnentuin liggen. Opeens heeft iedereen met elkaar te maken. Het idee achter de eilanden en de complexen als hofje is dat alle bewoners van elkaar afhankelijk zijn voor een prettige woonomgeving. Dat gaat verder dan elkaar groeten en een praatje maken. Hofjes hebben van oudsher een sterke, maar niet voelbare organisatie die de voorwaarden creëert waardoor een hofje kan slagen. Regenten vervullen een bestuurlijke rol. Op de Oostelijke Eilanden zouden de woningcorporaties deze rol kunnen vervullen. Hiervoor zullen zij wel goed op de hoogte moeten zijn van het reilen en zeilen in de buurt en complexen. Dit vraagt om goed contact te hebben met bewoners die zien wat er gebeurt. In hofjes wordt hier een specifieke persoon voor benoemd, de binnenmoeder.

Op de Oostelijke Eilanden zijn dat natuurlijk alle bewoners die de taak van binnenmoeder hebben. Van de regenten vraagt de organisatie van een hofje, een enorme sociale intelligentie om problemen op te lossen zonder ‘de macht’ van het regentschap te gebruiken. Bewoners het gevoel geven dat zij het zelf oplossen is het allerbelangrijkst. Een gezonde gemeenschap ontstaat alleen vanuit het gevoel van trots en eigenaarschap. Dat losmaken bij bewoners is waar regenten in uit moeten blinken. Voor de bewoners liggen er mogelijkheden in het zelfbeheer van tuinen en het maken van afspraken over bijvoorbeeld portieken. De woningcorporaties kunnen helpen binnen de VVE’s gesprekken hierover op gang te helpen. Ook in nieuwe gebieden liggen mogelijkheden voor goed buurmanschap: in Wiener wordt een nieuwe hof gemaakt, op Oostenburg wordt gezocht naar collectieven die samen willen bouwen. Zolang naast de bebouwing ook nagedacht wordt over de organisatie en dat wat bewoners met elkaar delen dan wordt de kans van slagen groter.

Partijen: Eigen Haard, De Key, Rochdale, Alliantie en VvE’s

Korte termijn actie: Met bewoners en corporaties nadenken over organisatiestructuren op klein niveau, zoals portieken of zelfbeheertuinen

Jaren ‘70 • Hoogte Kadijk ‘Wij hebben deze woningen [de Sibbelwoningen op de Hoogte Kadijk] gekraakt en hebben ons in de strijd geworpen om de huisjes te behouden toen ze gesloopt zouden gaan worden. Nu zijn we in Amsterdam de groep mensen met de langste gezamenlijke woonduur in één complex.’

46

openbaar groen collectief groen zelfbeheer

referenties van tuinen in buurtbeheer

Jaren ‘80 • Eilanders ‘De Eilanders zijn een eigenwijs volkje, vooral de Kattenburgers. Dat zijn uitgesproken mensen. Maar een Eilander kijkt nooit tegen je op of op je neer.’

47

Routes, water en verkeer Bruggen vormen de cruciale schakels tussen de eilanden. Hierbij is het streven niet maximale bereikbaarheid, maar het realiseren van een paar goede doorgaande routes. Dat kan in kleine aanpassingen zitten, een aantal bruggen mist een goede toegankelijkheid voor fietsers. Twee doorgaande routes lijken relatief simpel: een fietsroute over de Dijksgracht en een route over bestaande bruggen naar het Oostenburgerpark. Bij de laatste ontbreekt een logische brug van Kattenburg naar Wittenburg: de brug bij het voormalige badhuis ligt niet in het verlengde van routes. Iets noordelijker zou een brug de Kattenburgerkruisstraat met de Bootstraat verbinden, en met een flauwe bocht over Wittenburgerplein richting Ezelsbrug. Een brug in het verlengde van de Jacob Bontiusplaats op Oostenburg naar Wittenburg is lastig vanwege de breedte van de Wittenburgervaart en de jachthaven. Bovendien blijft het noordelijk deel van Kattenburg en Wittenburg hierbij relatief luw zonder een verbinding op die plek, wat eigenlijk goed past bij het meer verborgen woonkarakter. Het Marineterrein zal de komende jaren stap voor stap open worden gesteld. Dit biedt nieuwe mogelijkheden voor verbindingen met Nemo en de kop Dijksgracht, waardoor de routes richting Centraal Station verbeterd worden. De verbinding met Nemo is lastig vanwege de doorgaande vaarroute, maar biedt wel de beste doorgaande route naar het Oosterdok. Op korte termijn zouden de onderdoorgangen van de brug naast het Scheepvaartmuseum weer in gebruik genomen kunnen worden, waardoor kruisingsvrije routes ontstaan naar Arcam en de kades rond de IJtunnel. Het spoortalud biedt mogelijkheden voor een ecologische verbindingszone, met

paddenpoelen en begroeiing. Een laag geluidsscherm zou hier het wielgeluid kunnen afschermen. Op hoger schaalniveau is het nodig de verkeerscirculatie te doordenken. Voor de nieuwe Eilandenboulevard is het uitgangspunt dat het een verkeersluwe, de buurt bedienende straat wordt. Het autoverkeer wordt dan relatief meer afgewikkeld over de Kattenburgerstraat. Daar ligt echter ook de opgave om de harde afscheiding te verminderen die de straat nu is tussen Marineterrein en Kattenburg. De Kattenburgerstraat moet meer een ‘adres’ worden voor het acherliggende Marineterrein. Oversteekbaarheid, een beter inrichtingsprofiel en waar mogelijk toevoeging van betere plinten met publieksfuncties zijn daarvoor de ingrediënten. Belangrijk is ook een goede oplossing voor het oversteken van voetgangers en de aanvoer van bussen bij het Scheepvaartmuseum. Omdat deze verkeerssituatie een relatie heeft met de voorziene knip op de Prins Hendrikkade is het nodig dat het stadsdeel Centrum de komende tijd met Scheepvaartmuseum, bewoners en Marineterrein aan een aanpak van de verkeerscirculatie op hogere schaal werkt. Het water rondom de eilanden is relatief ongebruikt. Langs de Kattenburgervaart zijn de kades kaal en is het lastig om bij het water te komen. Verlaagde kades, steigers of groen maken het water meer onderdeel van de stad. De Wittenburgervaart is van de drie de meest doorgaande vaarroute vanwege de ligging in het verlengde van de Entrepotsluis. De slechte doorvaarbaarheid van de Oesjesduiker maakt het gebruik als route lastig. Het zou aantrekkelijk zijn als die route wel mogelijk wordt, mits het water rustig blijft. Denk bijvoorbeeld aan een

Jaren ‘80 • Ondernemers van buiten ‘Dit pand stond in de krant als te huur. Ik ben toen gaan kijken. Er waren ook een aantal andere kijkers, waaronder twee mannen van een architectenbureau. Toen we er waren hoorde ik ze tegen elkaar zeggen “dit pand moeten we gewoon echt hebben”. Ik dacht toen, godgloeiende zoveel als zij bieden kan ik niet betalen. Ik meteen toen ik thuiskwam de huisbaas gebeld en gezegd, “meneer van Vught, ik ben net geweest en ik vind het pand helemaal geweldig, maar die andere mensen gaan meer bieden en dat

48

Partijen:

kanoroute of een speciaal regime, waarbij het water rond de eilanden alleen toegankelijk is voor elektrische boten. De Oostenburgervaart is een doodlopend water. Hier kan groen langs de oostzijde een goede toevoeging zijn, bijvoorbeeld rietkragen in het water als verzachting en goed voor de ecologie. Dit is een verbetering van de kale kade en een verbinding tussen het Oostenburgerpark en het buurtplein bij Rosa & Rita. Er kan daarmee een groene route dwars over de eilanden ontstaan. Dit water leent zich ook goed als zwemwater door de afwezigheid van doorgaande boten.

stadsdeel centrum, actieve bewoners, waternet, woonbootbewoners; Scheepvaartmuseum, Marineterrein

Korte termijn actie: bestaande bruggen verbeteren ; waterplan maken met bewoners; aanpak verkeerscirculatie op hogere schaal

Dij

ksg

rac

Ka

tte

nb

ur

ge

rst

ra

at

ht

ei

es

la

nd

ro

ut

e

n

te

t nu

d ka

be

t

ei

e ar ut rva o r ar rge va bu ille n st itte W

la

nd

ro

ie

og

ut

e

en

en

l co

e

o

gr

Nie

Eila

nd

uw

eV

aa

rt

en

bo

ule

va

rd

openbare kade bestaande routes nieuwe routes openbare aanlegplaats

kan ik niet betalen”. Toen 10 minuten later belde hij me terug en zei hij, wat moet een architectenbureau in godsnaam op deze plek, ik heb er zelf gewoond. Laat ze lekker op de Prinsengracht gaan zitten. Je mag morgen de sleutel ophalen, mop. Kom maar lekker langs. Dat dit gebeurde vind ik ook wel weer heel kenmerkend voor de buurt.’

49

Scheepvaartkwartier De mooiste kade van het gebied is misschien wel het Entrepotdok: op de zon, diversiteit in gebruik in de plinten, historische panden en relicten uit het verleden zoals de hijskraan op de kade. Deze kade is een voorbeeld voor de rest: het gaat om gebruikswaarde en levendigheid, niet om mooi. De Eilandenboulevard heeft dezelfde zonkwaliteit als het Entrepotdok. De plannen voor herinrichting zijn in de maak, dit is een apart traject maar essentieel onderdeel van de gebiedsvisie. Hier ligt de kans de verblijfskwaliteit te vergroten, zowel aan de gevel als aan het water. Dit kan een impuls geven aan de plinten. Er is met name behoefte aan winkels voor dagelijkse boodschappen, de beste kansen hiervoor liggen rond de Oosterkerk. De bloemenstal en viskraam horen daar bij. De Oosterkerk biedt de kans een plek te worden voor de buurt en voor de stad. Een grand café voor iedereen, van bewoner tot toerist, draagt bij aan de diversiteit van voorzieningen in de buurt en maakt dat de buurt ook de nieuwkomer iets te bieden heeft. Aan de overzijde langs het water kan de kade er netter uitzien en het zicht op het water kan worden vergroot door woonboten groen in zelfbeheer geven en hoog opgegroeid groen, schuttingen en bouwsels weg te halen. Scheepswerf King William heeft aangegeven dat de woonboten tegenover de helling gevaarlijk zijn als er een boot van de helling komt. Hier zou ruimte kunnen worden gemaakt voor een plek aan het water. De noordzijde van de Kadijken aan de Nieuwe Vaart heeft de potentie om met de eilandenboulevard een rondje tussen

Scheepvaartmuseum en Oosterkerk te worden. De kade is op het noorden, maar daarnaast ook slecht toegankelijk, met veel parkeren en opgedeeld in stukjes. De route is naast het rondje ook in potentie een alternatief voor de Hoogte Kadijk voor fietsers (tot aan de Overhaalsgang). Met eenvoudige middelen kan de noordkade verbeterd worden: de toegankelijkheid vanaf de brug voor voetganger en fiets kan worden verbeterd, beter benutten van steigers, parkeren clusteren zodat ook plekken zonder parkeren ontstaan. De galerie aan de Nieuwe Vaart 200 kan kunst in de openbare ruimte promoten, de woonbootbewoners bij de Overhaalsgang zijn wellicht geïnteresseerd in het realiseren van een aantal tuinen. Aan deze kade is ruimte voor bijzondere schepen, zoals de Czaar Peter boot, en misschien zelfs de Amsterdam die nu uit het zicht achter het Scheepvaartmuseum ligt. Aan het Kadijksplein en langs de Eilandenboulevard is ruimte voor meer horeca. De Hoogte Kadijk zelf is smal: het parkeren past er nauwelijks in, met een kinderwagen kun je alleen over straat lopen. Een relatief eenvoudige oplossing is om het parkeren aan de zonzijde te vervangen door een bredere stoep. Alternatieve parkeerplaatsen zijn te vinden in de parkeergarage van de Pelikaan, waar leegstand is, en wellicht ook door parkeren te ontwikkelen in Energetica. Dit alles bij elkaar kan de omgeving van het Scheepvaartmuseum opwaarderen tot het Scheepvaartkwartier met mooie boten aan de kades, goede horeca aan het Kadijksplein, de Oosterkerk als bestemming, kunst en groen in de openbare ruimte en een ondergeschikte rol voor parkeren.

Jaren ‘80 • Nieuwe bewoners ‘De eilanders hadden nog nooit van een woongroep gehoord. Dit gebouw was dus niet meer bestemd voor oude bewoners. Wij waren hier, je kunt het je niet voorstellen, een volkomen vreemde eend in de bijt. In dit hele pand hadden twee mensen een baan. Ik kom uit een wereld waar iedereen geleerd had en een baan had. Elke ochtend ging ik vroeg naar mijn werk en ik kwam vaak heel laat thuis. Wat bleek, een van de mensen die hier woont, een echte Eilander, die vroeg zich steeds maar af, die Will, wat doet die toch. Ze gaat

50

Partijen scheepvaartkwartier: Scheepvaartmuseum, stadsdeel centrum, actieve bewoners op het gebied van kunst in de openbare ruimte en groen, woonbootbewoners, Kromhout, Koning William, toekomstige gebruiker Oosterkerk

Korte termijn actie: Eilanden boulevard, herbestraten noordkade Kadijken aan de Nieuwe Vaart

toekomstig rondje Oosterdok

Herinrichting Kattenburgerplein als voorruimte voor het Scheepvaartmuseum en schakel naar het water plein van gevel tot gevel, laaden losplek AH Oosterkerk voor de buurt én voor de stad café Weense stijl, voor iedereen, met taart en concerten Kade Nieuwe Vaart met boten, kunst in de openbare ruimte en robuuste inrichting

iedere ochtend vroeg de deur uit en met die auto weg en komt pas laat op de avond weer terug. Toen zij dit een keer aan een medebewoner vroeg, antwoordde die vol trots “Will, die gaat naar de krant”. De andere bewoonster sprak toen de legendarische woorden uit “Oh nou begrijp ik het, zij brengt ’s morgens de krant rond”.’

51

Kattenburgerstraat: van straat naar Laan De Kattenburgerstraat is één van de belangrijkste entreepunten voor de buurt. De straat is doods door de muur van de Marine aan de ene kant en de muur van Kattenburg aan de andere. De muur is wel mooi en wordt door de bewoners gewaardeerd, maar de straat zelf is een “smog- allee”. Door de “loopgraaf” tussen de straat en de woningen ontstaat een onveilig gevoel. Intentie van het herinrichten van de eilandenboulevard is dat er meer verkeer door de Kattenburgerstraat direct naar de Piet Heinkade gaat. Dit betekent dat de kruising voor het Scheepvaartmuseum anders moet worden ingericht, waarbij de doorgaande stroom naar Kattenburgerstraat wordt geleid. Hierdoor en met de ontwikkeling van het Marineterrein ontstaat meer dynamiek, maar ook meer urgentie om de straat tot een aantrekkelijke plek te maken: het wordt de voordeur van velen, en drukker dan nu het geval is. De muur is monumentaal en zal blijven staan, maar de opening van de poorten maakt wel een verschil: geen slagboom maar een uitnodigende entree. Door de grasbermen ligt de straat eigenlijk los van de aangrenzende gevels. Ter plaatse van het spoor viaduct is een groot verschil voelbaar tussen de Kattenburgerstraat en de Piet Heinkade: hier kom je weer in de stad, met

de tram, pakhuis de Zwijger en de brug naar Java eiland. De materialisering van de Piet Hein Kade zou doorgetrokken kunnen worden naar de Kattenburgerstraat, zodat de twee meer bij elkaar komen. Met brede stenige stoepen ontstaat een meer stedelijk gevoel. Een andere optie is het maken van een hoogwaardige groenstrook met bloemenzee. Er ligt een belangrijke opgave aan de kant van Kattenburg om de overgang van straat naar gebouw te verbeteren. Dit is lastig vanwege de bergingen aan de straat en het hoogte verschil, maar dit kan veel beter. De optie die werd genoemd om de rijweg tegen de muur te plaatsen en daarmee ruimte te creëren aan de kant van het Kattenburg is helaas niet mogelijk met behoud van de huidige bomen. Ook de renovatie van de gevel zou op lange termijn op de planning moeten staan. Vrijkomende huurwoningen worden verkocht, maar de Key is nog steeds veruit de grootste partij in de VvE en kan daarmee deze onderwerpen aankaarten.

Partijen Kattenburgerstraat: stadsdeel centrum, centrale stad, Marine, corporatie de Key, bewoners

Korte termijn actie: gezamenlijk plan ontwikkelen in het verlengde van de Eilanden boulevard

stedelijk profiel Piet Heinkade

Jaren ‘90 • Czaar Peterbuurt ‘Hofland noemde de Czaar Peterstraat ooit ‘de meest nostalgische straat van Amsterdam. De straat heeft een typisch arbeidersverleden. Dat zie je ook nog.’

52

voorstel nieuwe profilering Kattenburgerstraat

historische muur

fietspad

trottoir langs historische muur

verbreden trottoir keermuur ‘begrenst’profiel

functionele strook (bushaltes, fietsparkeren)

Jaren ‘90 • Kattenburg ‘Die garage hier beneden was gratis natuurlijk. Je kon er gratis parkeren. Maar dat wist iedereen op ’t laatst. Het werd echt een klerebende hierbeneden, want de hoertjes werkten hun klanten af in de garage. Ik werd een keer door Betsy gebeld, Tante Rietje, uw wielen zijn van uw auto af. Het was natuurlijk ook een zootje schorum dat hier rondliep. Vier wielen van mijn auto af. Het was echt een gangsterbende hier. Mijn man heeft nog in een knokploeg gezeten tegen dit soort dingen.’

53

Park Wittenburg: de groene long van de Eilanden De openbare ruimte op Wittenburg is op veel plaatsen onaantrekkelijk en kaal. Beste plek is de tuin die wordt beheerd door de bewoners van het Vierwindenhuis. Er is veel versnippering: de speeltuin, de voetbalkooi en de jachthaven zijn losse onderdelen in de openbare ruimte. De Witte Boei vervult nog niet de gewenste functie van buurthuiskamer, alleen bepaalde groepen gebruiken de voorzieningen.

als je fout bent gereden. De scheiding tussen straat en plein versterkt het lineaire karakter en maakt kris-kras relaties lastig. Voor het buurthuis de Witte Boei ligt het net nieuwe aangelegde speeltuintje, omringd met een hek. Zonde, de Witte Boei zou juist een meer open karakter naar de buurt moeten krijgen, zodat het ook voor bewoners makkelijker wordt om binnen te lopen.

De gedachte is om de openbare ruimte van Wittenburg te zien als één groot park: Park Wittenburg van Oosterkerk tot en met de Windrooskade. Eén aantrekkelijke ruimte, via acupunctuur en zelfbeheer te ontwikkelen tot het centrale park waar alle routes naar toe leiden. Belangrijke partijen hier in zijn de jachthaven, die afgesloten is, de school, waarvan het schoolplein van het plein af ligt, het buurthuis, maar vooral de bewoners. Het park moet niet te letterlijk worden genomen: het eiland blijft toegankelijk voor auto’s, parkeren op maaiveld blijft aanwezig. Het gaat om de parkuitstraling en de parksfeer; de auto is er te gast. We moeten het daarbij in eerste instantie zoeken in kleinere stukken groen, placemaking, herinrichting, zelforganisatie door bewoners en zelfbeheer. Park Wittenburg wordt de groene long van de Oostelijke Eilanden. Dwars daarop komt de betere fietsverbinding (zie routes) die ook een groen karakter kan krijgen, als toevoer naar het Park in het hart.

Op enkele plekken op Wittenburg wordt met succes openbaar groen beheerd door bewoners. De openbare tuin die door de bewoners van het Vierwindenhuis wordt onderhouden staat altijd open voor iedereen, ook jongeren zitten regelmatig in de tuin. Een ander mooi voorbeeld is de tuinen bij de flats aan het Waaigat. Er zijn meer kansen voor zelfbeheer, bijvoorbeeld bij de hoven aan de zijstraten van de Grote Wittenburgerstraat. Op de punt van Wittenburg, met uitzicht op de Dijksgracht, het spoor en de achtergelegen gebouwen, is de Windrooskade een pareltje van Wittenburg. Op de bankjes in de zon is het genieten. Deze plek moet bewaard blijven en past goed bij het park idee.

Het Wittenburgerplein vormt de entree van Wittenburg. Doordat er maar één toegangsweg is op Wittenburg is de bereikbaarheid gevoelig. Tegelijk biedt het de kans op het eiland de auto’s te behandelen als ‘op bezoek’, geen doorgaand verkeer. Wel moet er een betere laad- en losplaats komen voor de Albert Heijn en moet je snel weer het eiland af kunnen

Park Wittenburg wordt een communitypark: de bewoners maken het zelf. We streven ernaar een jury van deskundigen uit de buurt zelf in te stellen. Partijen willen met die jury een prijsvraag uitschrijven om ideeën met eigen initiatief en zelfbeheer te genereren. In de zijstraten vergroening uitlokken met geveltuintjes en planten van bewoners op straat.

Jaren ‘90 • Kattenburgs activisme ‘We hebben nog in de gevangenis gezeten toen we de woningbouw hadden bezet. We betaalden namelijk wel huur, maar niet de huurverhoging. Al 18 jaar niet. We hadden dus inmiddels allemaal een schuld van rond de 20.000 gulden opgebouwd. Ik zei nog “een bom op me, ik ga niet betalen”. Ze dorsten ons er niet uit te zetten, want ze wisten wel dat we een strijdbaar volkje zijn. Uiteindelijk hebben we dus de woningbouw bezet, samen met de krakersgroep. We hebben de mensen daar netjes verteld dat ze weg moesten en hebben koffie en thee gezet en alles netjes gehouden, zelfs afgewassen. Maar toen kwam de ME om ons eruit te halen. Wij met z’n allen in de boeien. Ik zei nog tegen die agenten “Wij zijn toch geen schorem,

54

Partijen Park Wittenburg: Eigen Haard, de Key, bewoners, eigenaren buurttuin, (op te richten) communities, ondernemers en experts zoals tuinarchitec en groenwinkel uit de buurt, Vierwindenhuis, Poolschool, de supermarkt (coffee corner), stadsdeel, sociaal wijkteam, jachthaven, school, organisator Zomerkamp, toekomstige gebruiker Oosterkerk.

Korte termijn actie: samen werken aan een herinrichtings- en zelfbeheer plan voor de openbare ruimte, organiseren prijsvraag.

Witte Boei, huiskamer van de eilanden

bijzondere verblijfsplek aan het water

plint open maken, relatie met plein

verbeteren relatie kerk en plein, bv door terras groen toevoegen

vergroten toegankelijkheid van de kades; Park aan het water?

Ezelsburg: zwemplek, hier springen kinderen ‘s zomers in het water

Oosterkerk ontmoetingsplek van stad en buurt

versterken relatie schoolpleinbuitenruimte, school meer naar het plein gevoel plein van gevel tot gevel auto is te gast

toevoegen laad- en losplek voor AH en een coffeecorner in de AH als ontmoetingsplek

geen asocialen”. Er was zelfs een vrouw van 80 jaar bij samen met haar dochters, maar die gingen ook gewoon in de boeien. We hebben nog geprobeerd om weg te rennen, maar dat lukte niet natuurlijk. Op het politiebureau gaven we vervolgens allemaal een andere naam op. Die agenten werden er niet wijzer van, wel flink geïrriteerd. En later zelfs nog boos, want ze zeiden dat zij toch ook gewoon huur betaalden. Maar dat deden wij ook, alleen die verhoging niet. Uiteindelijk hebben we met de woningbouw een afspraak gemaakt om een klein deel van het bedrag terug te betalen.’

55

Czaar Peter wordt Beter De Czaar Peterstraat ontwikkelt zich tot een straat met speciaalzaken, kleine zaken waarvoor mensen uit de hele stad komen, maar die ook een buurtfunctie vervullen. Eigen Haard vervult hier een belangrijke rol als eigenaar van het vastgoed. Probleem van de straat is dat het een donkere, tunnelachtige straat is zonder een goed begin of einde of een centraal punt. Waar andere straten een plek hebben waar elementen samen komen, zoals de bruggen bij de Haarlemmer- of Utrechtsestraat of de kruising van de Eerste Van Swindenstraat met de Dapperstraat, ontbreekt dat bij de Czaar Peterstraat. De dwarsstraten gaan nergens heen, lopen dood op het Funenpark of op de Oostenburgervaart. De kans voor meer kritische massa zit in de ontwikkeling van Oostenburg. De Lijndenstraat komt uit bij Rosa & Rita, hier is uitbreiding met winkels en horeca richting het geplande pleintje wenselijk, zodat een loopje ontstaat. Op termijn zou ook de Eerste Leeghwaterstraat hierbij kunnen gaan horen. Een idee is om de biologische markt die op het tunneldek van de Piet Heintunnel georganiseerd wordt te verplaatsen naar dit pleintje. Zo wordt de buurt ook een bestemming van bewoners van het Oostelijk Havengebied. Aan de Czaar Peterstraat en op Oostenburg kan horeca worden toegevoegd. Een tweede aandachtspunt is de inrichting van de Czaar Peterstraat. De vrije trambaan splitst de straat in tweeën, bomen zorgen voor een somber tunneleffect en doen weinig met de straat omdat ze hoog opgekroond zijn. De stoep is krap voor een winkelstraat, het parkeren is dominant, de verlichting niet goed. De straat moet prettiger worden voor winkelend publiek, met brede stoepen, maar ook ruimte voor (fiets)parkeren. Een mogelijke oplossingsrichting zit in het maken van een

overrijdbare trambaan of een enkele trambaan zoals in de Utrechtsestraat, zodat er ruimte ontstaat voor bredere stoepen. Een mogelijkheid is het parkeren op de stoep te maken, zoals ook is gedaan in de Haarlemmerstraat. Dit geeft nog een extra maat voor de voetgangers. De bomen grotendeels behouden, maar vrij op de kruisingen met bijzondere groenaccenten / andere bomen om licht in de straat te brengen en de delen onderscheidend te maken. Daarnaast aandacht voor bijzondere uithangborden, verlichting en kunst in de openbare ruimte. Er ligt een kans bij de kale gele muur op het eerste stukje waar bergingen in zitten. Een idee is om die te voorzien van lichtbakken met bijvoorbeeld film stills van Ciske de Rat, icoon van de Czaar Peterstraat. Met een paar ingrepen aan de appartementen kan het pleintje bij de supermarkt flink opgehaald worden. De entree van de Czaar Peterstraat bij de Eilandenboulevard is een opgave op zich. Niet zozeer om de Czaar Peterstraat en de Eilandenboulevard als winkelstraten te verbinden, daarvoor is de plint langs de eilandenboulevard te veel verschillend. Het blok met het Werkteater heeft een relatief gesloten gevel maar kan wellicht opener. De hoek met schuine gevel moet de uitnodiging van de Czaar Peterstraat zijn. Hierbij staat de uitstraling en programmering van de plinten centraal.

Partijen Czaar Peter: Eigen Haard (BOG), stadgenoot (Oostenburg), ondernemers Czaar Peterstraat, ondernemersvereniging, ondernemers, Alliantie (eigenaar pleintje), stadsdeel Centrum

Korte termijn actie: onderzoek gebruik plein bij Rosa&Rita

Jaren ‘90 • Czaar Peterbuurt ‘De Czaar Peterbuurt was in die tijd een enorme vieze, aggenebbisbuurt. Toen wij hier in ’93 kwamen wonen was er iedere week wel brand. De junks kregen het koud, zeker in de winter, en stookten dan de vloer op. In de jaren ‘80/’90 werd alles vernieuwd.

56

voorstel nieuwe profilering Czaar Peterstraat

bijzondere verlichting/ kunst elementen i.s.m. winkelstraatmanagement

fietsen aan weerszijden van de straat

overrijdbare trambaan

bredere stoepen, meet beperkt parkeren minder bomen, met name oostzijde van de straat

buurtplein met biologische markt en horeca, ambachtelijke winkels in de plint

speciaalzaken, ambacht, gecombineerd met kleinschalig werken

Lijndenstraat autovrij met horeca

Rosa&Rita met terras versterken relatie met Oostelijk Havengebied

schoolgebouw = broedplaats

ontwikkellocatie

verbreden trottoirs, combineren trambaan en rijbaan, parkeren op de stoep (Haarlemmerdijk oplossing)

Jaren ‘90 • Czaar Peterbuurt ‘Holleeder heeft hier nog in de Czaar Peterstraat gezeten, toen hij net begon.’ staan hier met pollepels enzo’.

57

Kop Kadijken / Nieuwe Vaart Bij de molen komen een aantal stedelijke structuren en opgaven samen: de kop van de Kadijken en de Sarphatistraat, de entree van de Czaar Peterstraat, de kop van het Zeeburgerpad. Door deze structuren met elkaar te verknopen kunnen een aantal plekken die nu minder functioneren, zoals de kop van het Zeeburgerpad en de omgeving van het tankstation beter tot hun recht komen. Het is ook een verkeerskundige opgave om deze plek tot een logische en goedfunctionerende plek te maken. Hier ligt de kans de Czaar Peterstraat te verknopen met de Sarphatistraat en de Dappermarkt. Het Czaar Peterplein op de kruising met de eilandenboulevard neemt hier een belangrijke positie in. Deze plek kan veel beter. Er zijn een aantal mogelijkheden voor herontwikkeling: Het Texacostation, eigendom van NS stations, zou verplaatst kunnen worden naar de hoek Panamalaan/Cruquiuskade. Hiermee ontstaat de mogelijkheid een goede plint aan de Sarphatistraat te realiseren en een route langs de Nieuwe Vaart te maken. Hiernaast is het kantoor van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit leeg en aan de andere kant van de Hoogte Kadijk is Energetica een belangrijke ontwikkellocatie. Als deze partijen verbonden kunnen worden ontstaat ontwikkelkracht. Deze drie samen zouden kunnen zorgen voor een grote verbetering van dit nu onprettige deel van de Hoogte Kadijk én voor een betere relatie met de Nieuwe Vaart, waar de spoorbrug een interessant historisch element is.

onderdeel van de stad. Daarmee wordt de Czaar Peterstraat als het ware doorgetrokken en verbetert de route naar de Dappermarkt. In combinatie met de molen en Brouwerij het IJ en de kans voor horeca op de kop van het Zeeburgerpad kan een aantrekkelijke verblijfsplek ontstaan op een plek die nu vooral gedomineerd wordt door infrastructuur, maar met het water juist heel kansrijk is. Op het Zeeburgerpad wordt kavelgewijze transformatie mogelijk, waarbij wonen en werken op de kavel worden gecombineerd. Op veel plekken in dit gebied is ruimte nu al om horeca toe te voegen: aan de Cruquiuskade, Zeeburgerstraat 2-10, Zeeburgerpad en de kop van de Hoogte Kadijk (Energeticapand en NVWA-pand). Als de molen opengesteld wordt zou de plek voor toeristen interessant kunnen worden.

Partijen kop Nieuwe Vaart: Liander (Energetica) NS station (Texaco), Rijk (kantoor Voedsel en waren autoriteit), stadsdeel (openbare ruimte) waternet (spoorbrug), eigenaar Houtsma panden, eigenaar Vomar, Alliantie (eigenaar pleintje Czaar Peterstraat), initiatiefnemer short stay hotel, Van Keulen (kop Zeeburgerpad), Brouwerij het IJ, bewoners, molenaar

Korte termijn actie: samen een plan ontwikkelen voor de oostelijke Kadijken en aansluiting bij de molen/Czaar Peterstraat.

Met een plint met voorzieningen op de Texaco locatie wordt een cruciaal deel van de Sarphatistraat, tegenover de Albert Heijn, meer

Jaren ‘00 • Interactie tussen groepen ‘Er is absoluut geen interactie tussen groepen bewoners. Ik probeer het zelf wel, maar ik zie een zeker wantrouwen. Je zult toch eerst na moeten denken over hoe je het aan gaat pakken voor je contact gaat zoeken. Misschien doe ik het wel op een verkeerde manier, ben ik er gewoon niet handig in. Maar ik stel gewoon een vraag, zoals “vinden jullie dit ook zo’n mooi plein”. Meestal kijkt men me dan aan “wat moet ie van me?”.’

58

Texaco locatie: doortrekken plint Czaar Peterstraat activeren plinten

kop Funen met supermarkt

verbeteren route van de Kadijken naar de markt

Herprofilering Czaar Peterstraat met tram op rijbaan

Dapperbuurt

Jaren ‘00 • Interactie tussen groepen ‘Bus 22 rijdt nu weer via een andere route. Voor veel oudere mensen onhandig, want die kunnen nu niet meer (zo gemakkelijk) naar de Dappermarkt. Op een gegeven moment stond ik voor de Oosterkerk om handtekeningen op te halen zodat de concerten in de Oosterkerk mogen blijven. Toen kwam er een vrouw naar me toe, die zei dat ze ook al had getekend voor bus 22. “En als we de bus weer gaan kapen?”, vroeg ik haar. “Oh, dan doe ik mee”, zei ze. Die kaping gaat er wel komen.’

59

opgave sociaal ’Community Oostelijke Eilanden’ De Oostelijke Eilanden zijn van oudsher het gebied waar migranten gaan wonen. De migranten van nu zijn de meer draagkrachtige mensen die een woning kopen in de buurt. Hierdoor ontstaat een andere samenstelling in de buurt die kansen biedt. De buurt heeft veel potentie, de komende jaren is er economische ontwikkeling en neemt de bedrijvigheid toe, ook dit biedt kansen op onder andere mogelijke stageplekken of werkgelegenheid voor buurtbewoners (social return). De bewoners geven aan een informele ontmoetingsplek te willen. Dit kan de Witte Boei zijn maar ook een (tijdelijk) pandje van een corporatie dat door de bewoners zelf wordt beheerd. Zo’n plek biedt kansen om elkaar te leren kennen en verbindingen te leggen welke als motor kunnen dienen om samen sterker te zijn. Het Sociaal Wijkteam (IJsterk, stadsdeel Centrum en Wijkcentrum) heeft nadrukkelijk de opdracht om bewoners met buurtinitiatieven te faciliteren en indien nodig te ondersteunen tot zelfstandigheid. De verbinding tot stand brengen tussen de bewoners (nieuwe en oude eilanders, minder draagkrachtigen en draagkrachtigen, laaggeschoold en hooggeschoold, jongeren en ouderen), de instellingen en de ondernemers in de buurt speelt een belangrijke rol. Voor bewoners en ondernemers betekent dit dat ze zich niet afhankelijk maken maar zelf het initiatief nemen, zich sterker maken door meer in collectieven te gaan opereren. Bewoners die niet zonder langdurige ondersteuning kunnen, kunnen rekenen op hulp waarbij buurtbewoners en familie een netwerk vormen voor de alledaagse dingen en professionals specifieke ondersteuning bieden. Daarbij is het belangrijk dat de bewoners weten bij welke organisatie zij bij wie terecht kunnen, niet alleen als er een

probleem is maar juist ook als bewoners nieuwe initiatieven voor de buurt willen opstarten. Bewoners die het niet zelf redden worden ondersteund met tot doel het uiteindelijk weer zelf te kunnen, zoveel mogelijk zonder hulp van professionals en met het eigen netwerk. Enerzijds is er een grote behoefte aan vrijwilligers (voor bv de speeltuinen, activiteiten, ouderen langer thuis laten wonen) die zich willen in zetten voor de buurt en de buurtbewoners. Anderzijds is er een grote groep eenzamen, mensen die langdurig van een uitkering leven en een grote afstand tot de arbeidsmarkt hebben en ouderen. Door deze opgaven te verbinden kan een win-win situatie worden gecreëerd: het potentieel vrijwilligers wordt aangesproken en geactiveerd en wordt kansen geboden om zich in te zetten voor de buurt/ buurtbewoners. Een andere verbinding die gelegd wordt is tussen de draagkrachtigen en de minder draagkrachtigen, het kan hierbij gaan om gezamenlijke activiteiten of elkaar ondersteunen (denk hierbij bv aan jongeren uit minder draagkrachtige gezinnen een oppasbaan bieden).

Communities We streven naar de oprichting van een bewonerscommunity per eiland, met voor elk eiland een community website als basis (zie bijvoorbeeld www.oostenburg-complex.nl). De community wordt door bewoners gedragen en bundelt, versterkt en communiceert de losse initiatieven die er zijn. De communities kunnen een belangrijke rol spelen bij het vergroten van zelforganisatie op de Eilanden. Gebiedsteam van het stadsdeel, gebiedscoördinatoren van de corporaties en het sociaal wijkteam kunnen met de communities samenwerken om de trajecten uit deze gebiedsvisie te realiseren.

Jaren ‘00 • Czaar Peterstraat ‘De reden dat ik hier woon is vanwege de toekomst die geschilderd wordt, het is een opkomende buurt. En heel erg multi-culti, daar hou ik ook erg van.’

60

De activiteiten van de communities komen bijeen in de gemeenschappelijke website voor de Oostelijke Eilanden.

Jeugd Op de Oostelijke Eilanden zijn veel minimahuishoudens (zo’n 1200) en groeien zo’n 450 kinderen op in een minimahuishouden. Mensen leven door verschillende redenen op het minimumniveau, het kan gaan om mensen die langdurig van een uitkering leven, ouderen zonder of met een heel klein pensioen maar ook kunstenaars en zzp’ers . Ook kinderen die opgroeien in een huishouden op minimumniveau hebben recht zich volledig te ontplooien, het aanbod voor kinderen in de buurt is en blijft ook toegankelijk voor deze kinderen. Er is al een groot (vraaggericht) aanbod voor de jeugd. Het aanbod wordt verder ingericht volgens het principe van Welzijn Nieuwe Stijl, dit houdt in dat de jongeren (nog meer) worden betrokken bij het opstellen van de programmering en bij de uitvoering van activiteiten. Initiatieven van de jongeren worden ondersteund zodat zij zelf activiteiten kunnen opstarten. Hierbij worden de jongeren van alle eilanden betrokken zodat het aanbod in de bestaande centra ook aantrekkelijk is voor alle jongeren van de Oostelijke Eilanden. Jongeren worden gestimuleerd om activiteiten uit te voeren voor jongere kinderen, dus met elkaar en voor elkaar. Bewoners geven aan overlast te ondervinden van jongeren. De overlast wordt onverminderd aangepakt door enerzijds voorzieningen voor de jongeren, hulp en ondersteuning daar waar jongeren problemen hebben en anderzijds aanspreken op gedrag, grenzen stellen en zonodig aanpakken.

Uit onderzoek van bureau Onderzoek en Statistiek blijkt dat er de komende jaren op de Oostelijke Eilanden nog een groei is van 4 tot 12 jarigen. Er wordt goed in de gaten gehouden of er voldoende plek is op de basisscholen. Vooralsnog is er genoeg ruimte om de groei op te vangen door de uitbreiding van Basisschool Oostelijke Eilanden en de reservecapaciteit in het voormalige Parelgebouw. In het westelijke deel van stadsdeel Centrum is een proeftuin gestart. Dit houdt in dat er rondom de basisscholen een sluitende zorgketen wordt gebouwd rondom 4-12 jarigen. Daarbij wordt ook geanticipeerd op de komende invoering van de wet ‘passend onderwijs’ die globaal inhoudt dat de basisscholen meer zorg moeten leveren om kinderen binnen het reguliere onderwijs te houden. Doel is betere en meer vroegtijdige zorg, niet verwijzen maar “invliegen” en daarmee zoveel mogelijk voorkomen van ernstiger problematiek. Als de proeftuin aanslaat en goede resultaten boekt dan wordt deze werkwijze ook op termijn ingevoerd in gebied Oost. Er werken meerdere instellingen en organisaties in de buurt. Ook zijn er verschillende (zorg) voorzieningen. Voorwaarden om bovenstaande te laten lukken is een verbeterde samenwerking tussen al de verschillende organisatie en de zichtbaarheid. Inzet is dat de komende jaren de verschillende instellingen en voorzieningen in de buurt nauw gaan samenwerken en bewoners weten waar en bij wie zij terecht kunnen.

Jaren ‘00 • Czaar Peterstraat ‘Het Czaar Peterfestival keert jaarlijks terug in de Czaar Peterbuurt. Het heeft tot doel om ondernemers, bewoners en creatieven onderling met elkaar te verbinden. Om elkaar sterker te maken, elkaar te ontmoeten. We proberen een brede samenwerking op te zetten, dus niet alleen de Czaar Peterstraat, maar ook Roest erbij en het Funenpark. Maar ook Amsta vragen we om te laten zien wat ze doen. Het werkt goed, er komen redelijk veel bezoekers. Binnenkort komen we bij elkaar om het festival voor dit jaar in elkaar te timmeren.’

61

62

Sociale huur

Partijen sociaal:

Het is wenselijk dat er op de Oostelijke Eilanden voldoende sociale huurwoningen beschikbaar blijven zodat ook mensen met minder geld kunnen blijven wonen in dit gebied. Corporaties en stadsdeel / gemeente stellen samen een richtlijn op voor het minimaal te behouden aandeel sociale huur in de komende periode. De corporaties zijn hierin leidend. Binnen het beleid ‘wonen met zorg’ wordt een groot tekort aan nultreden- / eentrapswoningen in de sociale huursector gesignaleerd. Deze woningen zijn vooral van belang voor mensen met fysieke beperkingen, veelal ouderen. Als gevolg van vergrijzing en het scheiden van wonen en zorg neemt het tekort aan dergelijke woningen de komende jaren toe. Wanneer ouderen als gevolg van toenemende beperkingen niet langer in staat zijn in hun huidige woning te blijven wonen, geven zij de voorkeur aan verhuizen binnen de directe omgeving. Ook op de Oostelijke Eilanden is de buurtbinding groot. Als het aanpassen van de woning niet haalbaar is, biedt de mogelijkheid van woningruil binnen een complex of buurt daarbij wellicht uitkomst. Belangrijk is dat corporaties afzien van een grote huursprong voor de betreffende partijen. Partijen sociaal: stadsdeel centrum, welzijnsorganisaties, woningcorporaties Alliantie, Eigen Haard en De Key, bewoners, scholen

stadsdeel Centrum, welzijns- en maatschappelijke organisaties, bewoners, scholen, woningcorporaties

Korte termijn acties: De Witte boei ontwikkelen tot een laagdrempelige ontmoetingsplek, niet alleen voor problemen maar juist voor initiatieven. Gezamenlijke communicatie door organisaties in de buurt met helder aanbod van ondersteuning voor bewoners(initiatieven). Gezamenlijke richtlijn voor aandeel te behouden sociale huur vaststellen

63

dOe mee! We eindigen met de oproep waarmee we dit verhaal begonnen. Dit ‘eerste schot voor de boeg’ is tot stand gekomen dankzij de verhalen van velen. We nodigen u daarom uit om het Verlangen van de Oostelijke Eilanden te verdiepen, ons aan te vullen, uw eigen ideeën en initiatieven in te brengen, uw foto’s en beelden – alles om ons verlangen ook tot uw verlangen te maken. voor uw foto, voor uw idee, voor uw schriftelijke bijdrage, kijk op www.facebook. com//pages/Gebied-Oost-stadsdeelCentrum/170019013158756

64

65