e-Journal JPBB Universitas Pendidikan Ganesha Jurusan Pendidikan Bahasa Bali (Vol. 3 No. 1 Tahun 2016)
NGAWIGUNAYANG METODE AUDIOLINGUAL ANGGEN NINCAPANG KAWAGEDAN NEMBANGANG PUPUH MASKUMAMBANG SISIA KELAS X MIPA 2 SMA NEGERI 1 SINGARAJA I Made Wisnawa1 I Wayan Wendra1, Sang Ayu Putu Sriasih2 Jurusan Pendidikan Bahasa Bali Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia e-mail: {
[email protected],
[email protected],
[email protected]}@undiksha.ac.id KUUB Tetilik puniki matetujon (1) nelatarang panincapan kawagedan nembangang Pupuh Maskumambang sisia kelas X MIPA 2 SMA Negeri 1 Singaraja majalaran antuk metode audiolingual; (2) nelatarang tata cara palaksana metode audiolingual makaduaning nincapang kawagedan nembangang Pupuh Maskumambang sisia kelas X MIPA 2 SMA Negeri 1 Singaraja; (3) nguninging panampen sisia ring pawigunan metode audiolingual anggen nincapang kawagedan nembangang Pupuh Maskumambang sisia kelas X MIPA 2 SMA Negeri 1 Singaraja. Tetilik puniki nganggen palihan tetilik tindakan kelas (PTK). Jejering tetilik inggih punika guru lan sisia kelas X MIPA 2 SMA Negeri 1 Singaraja. Kramaning mupulang data sane kaanggen minakadi kramaning partiaksa, test, kuesioner, miwah sadu wicara. Data katureksa antuk ngawigunayang data tureksa deskriptif kualitatif miwah deskriptif kuantitatif. Pikolih tetilik nyinahang, (1) Metode audiolingual prasida nincapang kawagedan nembangang Pupuh Maskumambang sisia kelas X MIPA 2 SMA Negeri 1 Singaraja. Saking nilai reratatan ri kala pra test inggih punika 69,67 (becik) nincap ring siklus 1 dados 80,85 (becik) miwah ring siklus 2 nincap dados 84,93 (becik pisan) ; (2) tata titi pangajah-ajahan sane patut kautamayang ring tetilik puniki wenten patpat minakadi, paurukan mirengang lan nembangang Pupuh Maskumambang sane mawanti-wanti, nureksain lan ngwantu ngamecikang tetembangan sisia, nakenin pangresep sisia utawi pikobet ri kala matembang, miwah ngicenin tetulud mangda stata pracaya tekening paragaan ri kala matembang; (3) Sisia ngaturang panampen sane cumpu pisan tekening pawiguna metode audiolingual anggen nincapang kawagedan nembangang Pupuh Maskumambang. Nika awinan majeng ring guru basa Bali ring SMA Negeri 1 Singaraja mangda ngawigunayang pangajah-ajahan puniki manut dudonan sane kapolihang ring tetilik. Kruna jejaton: metode audiolingual, matembang, pupuh maskumambang ABSTRAK Penelitian ini bertujuan untuk (1) mendeskripsikan peningkatan keterampilan menyanyikan Pupuh Maskumambang pada siswa kelas X MIPA 2 SMA Negeri 1 Singaraja dengan menggunakan metode audiolingual; (2) mendeskripsikan langkah-langkah penerapan metode audiolingual untuk meningkatkan keterampilan menyanyikan Pupuh Maskumambang pada siswa kelas X MIPA 2 SMA Negeri 1 Singaraja; dan (3) mendeskripsikan respon siswa kelas X MIPA 2 SMA Negeri 1 Singaraja terhadap penerapan metode audiolingual untuk meningkatkan keterampilan menyanyikan Pupuh Maskumambang. Penelitian ini menggunakan rancangan penelitian tindakan kelas (PTK). Subjek penelitian ini adalah guru dan siswa kelas X
e-Journal JPBB Universitas Pendidikan Ganesha Jurusan Pendidikan Bahasa Bali (Vol. 3 No. 1 Tahun 2016) MIPA 2 SMA Negeri 1 Singaraja. Metode pengumpulan data yang digunakan adalah metode observasi, metode tes, metode kuesioner/angket, dan metode wawancara. Data dianalisis menggunakan teknik analisis data deskriptif kualitatif dan teknik analisis data kuantitatif. Hasil penelitian menunjukkan bahwa, (1) Metode audiolingual dapat meningkatkan kemampuan menyanyikan Pupuh Maskumambang. Pada pratindakan skor rata-rata klasikal 69,67 (baik), siklus 1 memperoleh skor rata-rata klasikal 80,85 (baik), sedangkan pada siklus 2 nilai rata-rata klasikal 84,93 (sangat baik); (2) langkah-langkah pembelajaran yang tepat dalam penelitian ini ditekankan pada empat hal, yaitu pelatihan mendengarkan dan menyanyikan Pupuh Maskumambang secara berulang, mengevaluasi dan membantu membenahi cara siswa menyanyikan pupuh, menanyakan pemahaman dan masalah-masalah dalam pembelajaran, dan memberikan motivasi agar siswa percaya diri saat menyanyikan pupuh; (3) siswa memberikan respon sangat positif terhadap pembelajaran menyanyikan Pupuh Maskumambang melalui penerapan metode audiolingual. Oleh karena itu, diharapakan kepada guru bahasa Bali di SMA Negeri 1 Singaraja agar menerapkan pembelajaran ini sesuai langkah yang ditemukan dalam penelitian. Kata kunci : metode audiolingual, menyanyi, pupuh maskumambang
Abstract This research aims to (1) describe the improvement of singing Pupuh Maskumambang skills trough the audio-lingual method in class X MIPA 2 SMA Negeri 1 Singaraja, (2) describe the steps of the audio-lingual method to improve singing Pupuh Maskumambang skills in class X MIPA 2 SMA Negeri 1 Singaraja, (3) describe the response of the students in class X MIPA 2 SMA Negeri 1 Singaraja trough the application of the audio-lingual method to improve singing Pupuh Maskumambang skills. This research is classroom action research. The subjects are the teacher and the students of class X MIPA 2 SMA Negeri 1 Singaraja. The data was collected by observation, test, questionnaire, and interview. Data were analyzed using qualitative descriptive and quantitative descriptive analysis. The results showed that, (1) the application of the audio-lingual method can improve singing Pupuh Maskumambang skills. Average scores of the study clasically in pra-test is 69,67 (good), the first cycle obtain 80,85 (good), and the second cycle obtain 84,93 (very good); (2) measures appropriate learning in this study focuse on four things, those are excercize of listening and singing Pupuh Maskumambang frequently, evaluating and correcting the students' singing ways, asking the student's understanding and problems, and giving motivation to students when singing; (3) The students responded very positively to learning singing Pupuh Maskumambang through the application of the audiolingual method. Therefore, it is expected that Balinese Language teachers in SMA Negeri 1 Singaraja order to implement this learning steps those were found in the research. Keywords : audio-lingual method, singing, pupuh maskumambang
PURWAKA Basa Bali kadadosang peplajahan muatan lokal wajib sane patut kaajahin ring sakancan undagan paguron-guron sawewengkon Provinsi Bali. Kawentenan puniki kadasarin antuk tetimbangan saking Lampiran II Peraturan Menteri Pendidikan dan Kebudayaan Republik Indonesia Nomor 81a Tahun 2013 tentang Implementasi Kurikulum Pedoman Pengembangan
Muatan Lokal sane kalanturang olih Pamerintah Provinsi Bali antuk ngamedalang Peraturan Gubernur Bali Nomor 20 Tahun 2013 tentang Bahasa, Aksara, dan Sastra Daerah Bali pada Pendidikan Dasar dan Menengah. Silih sinunggil daging Pergub Bali punika maosang mangda basa Bali kaajahin pinaka peplajahan ring makasamian undagan paguron-guron inggih punika ring undagan paguron-guron dasar lan
e-Journal JPBB Universitas Pendidikan Ganesha Jurusan Pendidikan Bahasa Bali (Vol. 3 No. 1 Tahun 2016) undagan paguron-guron manengah antuk galah pinih kidik 2 jam pelajaran. Nilikin malih Peraturan Gubernur Bali Nomor 20 Tahun 2013 tentang Bahasa, Aksara, dan Sastra Daerah Bali pada Pendidikan Dasar dan Menengah ring pasal 1 ayat 5 kasinahang daging peplajahan basa Bali ngamuat indik basa, sastra, miwah aksara Bali. Daging peplajahan basa Bali indik basa, sastra, miwah aksara kajantenang ring silabus Kurikulum 2013 pinaka makudang-kudang KD sane patut kalaksanayang. Contonyane daging plajahan indik pupuh pinaka silih sinunggil soroh sastra kajantenang ring Silabus Kurikulum 2013 kelas X SMA/SMK sederajat antuk KD 4.9 "Menyajikan pusi Bali modern dan puisi Bali tradisional (sekar alit)". Maosang indik peplajahan nembangang pupuh ring kuuban paguron-guron, manut Tinggen soroh pupuh sane kaajahin ring kuuban paguron-guron inggih punika wenten 10 minakadi : (1) Pupuh Mijil, (2) Pucung, (3) Maskumambang, (4) Ginada, (5) Ginanti, (6) Pupuh Semarandana, (7) Pupuh Sinom, (8) Pupuh Durma, (9) Pupuh Pangkur, miwah (10) Pupuh Dangdang gula. SMA Negeri 1 Singaraja pinaka silih sinunggil sekolah sane nganggen Kurikulum 2013 ring sajeroning palaksana kramaning paguron-guron taler ngajahin indik nembangang pupuh ring peplajahan basa Bali. Pupuh sane kapilih olih guru basa Bali ring kelas X inggih punika Pupuh Maskumambang. Parikrama pangajah-ajahan nembangang Pupuh Maskumambang sampun kalaksanayang olih guru basa Bali ring SMA Negeri 1 Singaraja. Manut sadu wicara sane kalaksanayang majeng ring guru basa Bali kelas X, I Nyoman Menaka, S.Pd., kabaosang yening pamargin peplajahan matembang sampun nganutin tuntutan kurikulum. Indik metode sane kaanggen ri kala ngajahin nembangang pupuh minakadi metode ceramah lan metode demonstrasi. Pamargin pangajah-ajahan nembangang pupuh durung prasida
kabaos becik santukan makeh sisiane sane durung waged nembangang Pupuh Maskumambang. Pinaka contonyane pikolih pamastika pamargin plajahan nembangang Pupuh Maskumambang ring kelas X MIPA 2 nyinahang wantah 3 sisia saking 28 sisia sane prasida waged nembangang Pupuh Maskumambang nganutin KKM sane kajantenang inggih punika 81 lan nilai reratannyane wantah 69,67 sane ngranjing kategori B. Parindikan kawagedan nembangang Pupuh Maskumambang olih para sisia sane kantun kirang kaawinang olih kahanan psikologis para sisiane sane kantun rumasa asing tekening pupuh sane kaplajahin. Pengetahuan awal para sisiane kantun cedek indik titi nada, reng suara, miwah wirama pupuh napi malih pangajahan nganggen metode ceramah sane kantun teacher centered learning ngawinang manah sisiane mlajahin pupuh punika rered. Siosan nika para sisia taler nenten ngaat mlajahin nembangang pupuh santukan sarana peplajahan nenten bervariasi. Pinaka jalaran natasin pikobet puniki inggih punika ngawigunayang metode audiolingual ring parikrama pangajah-ajahan nembangang Pupuh Maskumambang. Metode audiolingual manut Tarigan (2009) wantah pacampuhan saking prinsip linguistik antuk pidabdab aural-oral sareng teori pembelajaran behavioristik. Metode audiolingual stata nguratiang Prinsip psikologis sajeroning pangajah-ajahan. Prinsip psikologis sajeroning pangajahajahan inggih punika pangajahan mangda nglimbak lan nincap (Antari, 2013: 33). Materi sane dangan dumun kaajahin wau katincapang antuk materi sane sukehan. Antuk pawiguna metode audiolingual sisia prasida mlajahin mirengang pupuh sadurung katincapang antuk plajahan nembangang pupuh. Ceciren utama saking metode audiolingual inggih punika kawentenan paurukan mirengang miwah mabebaosan sane kalaksanayang mawanti-wanti. Sayan-
e-Journal JPBB Universitas Pendidikan Ganesha Jurusan Pendidikan Bahasa Bali (Vol. 3 No. 1 Tahun 2016) sayan sering kalaksanayang paurukan mirengang lan nembangang Pupuh Maskumambang pacang ngawinang kaweruhan para sisiane indik titi nada, reng suara, miwah wirama nincap. Sakadi Merdhana (2003: 10) maosang paurukan sane kalaksanayang antuk makudang-kudang galah pacang dados kebiasaan. Nika sane ngawinang parindikan nembangang pupuh karasayang lumrah. Metode puniki taler ngawigunayang sarana rekaman sane prasida ngicenin kahanan mlajah sane anyar. Sakadi sane kabaosang Musfiqon (2012) media pinaka sarana ngwantu nincapang kautaman (kualitas) pangajah-ajahan. Sarana mlajahin matembang pinih becik minakadi marupa rekaman gegendingan. Dadosne antuk nglaksanayang parikrama pangajah-ajahan nganggen metode audiolingual rasa ngaat para sisiane nyarengin peplajahan taler prasida katincapang. Tetilik sane muat metode audiolingual ring parikrama pangajahajahan sampun naanin kalaksanayang. Contonyane minakadi tetilik olih Dhewi Masithoh Admawati (2009) sane mamurda "Penggunaan Metode Audiolingual dalam Pembelajaran Bahasa Inggris untuk Meningkatkan Pronunciation Siswa Kelas IV A MI Sunan Kalijogo Malang". Tetilik puniki kalaksanayang maka utsaha ngamecikang pronounciation kosabasa basa Inggris para sisiane sane kantun rered. Saking pikolih tetilik puniki prasida kapolihang yening metode audiolingual prasida nincapang hasil belajar ring pangajah-ajahan pronounciation kosabasa basa Inggris ring siklus 1 inggih punika 19,5% miwah ring siklus 2 inggih punika 28,5%. Tetilik asoroh sane kaping kalih inggih punika saking Any Yuliana (2013) sane mamurda "The Application of Audiolingual Method to Improve Student's Speaking Ability in SMA PGRI 1 Sidoarjo". Tetilik puniki kalaksanayang pinaka utsaha natasin kawagedan mabebaosan sisia
nganggen basa Inggris sane kantun rered. Antuk kalaksanayang metode audiolingual ring tetilikannyane, prasida kapolihang panincapan kawagedan mabebaosan sisia akehnyane 11,18% ring siklus 1 lan 19,25% ring siklus 2. Salanturnyane pinaka panyanding tetilik asoroh sane kaping tiga inggih punika saking I Gusti Ayu Kade Doriantari (2014) sane mamurda "Penerapan Metode Audiolingual dengan Media Wayang untuk Meningkatkan Kemampuan Berbicara Bahasa Jepang Siswa Kelas X Bahasa dan Budaya SMA Negeri 2 Singaraja Tahun Ajaran 2013/2014". Tetilik puniki madue tetujon natasin kawentenan kawagedan sisia sane kantun rered mabebaosan nganggen basa Jepang lan nincapang rasa meled nyarengin peplajahan mabebaosan. Antuk nganggen metode audiolingual parikrama pangajah-ajahan sane kamargiang prasida mamargi antar sane kacihnayang antuk hasil belajar sisia sane ngamolihang nilai 100% nglangkungin KKM ring siklus 1 lan siklus 2. Nilai reratan hasil belajar sisia ring siklus 1 inggih punika 85,07 lan nilai reratan hasil belajar ring siklus 2 inggih punika 87,47. Panampen indik metode audiolingual ring sajeroning pangajah-ajahan inggih punika sisia sayan seneng mlajah, sayan ngakehang polih galah mabebaosan, lan sayan ngaat nyarengin peplajahan. Pabinayan makatiga tetilikan ring ajeng kapining tetilikan puniki inggih punika indik kawentenan jejeringnyane. Makatiga tetilikan punika nenten nilikin para sisia kelas X MIPA 2 SMA Negeri 1 Singaraja. Taler saking makatiga tetilikan ring ajeng durung wenten tetilikan sane nganggen metode audiolingual ring sajeroning nembangang pupuh. Nika mawinan panilik maprakarsa pacang nganggen metode audiolingual ring sajeroning plajahan nembangang Pupuh Maskumambang majeng ring sisia kelas X MIPA 2 SMA Negeri 1 Singaraja. Maka utsaha nguningin sapunapi kawentenan metode
e-Journal JPBB Universitas Pendidikan Ganesha Jurusan Pendidikan Bahasa Bali (Vol. 3 No. 1 Tahun 2016) audiolingual puniki prasida ngiusin hasil belajar para sisia kelas X MIPA 2 SMA Negeri 1 Singaraja, patut mangda kalaksanayang tetilik sane mamurda “Ngawigunayang Metode Audiolingual anggen Nincapang Kawagedan Nembangang Pupuh Maskumambang Sisia Kelas X MIPA 2 SMA Negeri 1 Singaraja". Malarapan antuk dadalan pikobet ring baduur, prasida kapolihang bantang pikobet ring tetilikan puniki inggih punika (1) sapunapi panincapan kawagedan nembangang Pupuh Maskumambang sisia kelas X MIPA 2 SMA Negeri 1 Singaraja majalaran antuk metode audiolingual?, (2) Sapunapi tata cara palaksana metode audiolingual anggen nincapang kawagedan nembangang Pupuh Maskumambang sisia kelas X MIPA 2 SMA Negeri 1 Singaraja?, lan (3) sapunapi panampen sisia ring pawigunan metode audiolingual anggen nincapang kawagedan nembangang Pupuh Maskumambang sisia kelas X MIPA 2 SMA Negeri 1 Singaraja? Manut bantang pikobet prasida kapolihang tetujon tetilik inggih punika, (1) aggen nelatarang panincapan kawagedan nembangang Pupuh Maskumambang sisia kelas X MIPA 2 SMA Negeri 1 Singaraja majalaran antuk metode audiolingual, (2) anggen nelatarang tata cara palaksana metode audiolingual makaduaning nincapang kawagedan nembangang Pupuh Maskumambang sisia kelas X MIPA 2 SMA Negeri 1 Singaraja, lan (3) mangda uning panampen sisia ring pawigunan metode audiolingual anggen nincapang kawagedan nembangang Pupuh Maskumambang sisia kelas X MIPA 2 SMA Negeri 1 Singaraja. Kawigunan ring tetilikan puniki wenten kalih inggih punika kawigunan teoritis lan kawigunan praktis. Kawigunan pamucuk (teoretis) saking pikolih tetilik puniki inggih punika kaaptiang prasida ngicenin sumbangan ring sajeroning kaweruhan nincapang kawagedan matembang sane pacang prasida kaanggen ngamecikang tata cara
ngajahin plajahan basa Bali utamanyane plajahan matembang. Siosan tekening kawigunan pamucuk sane sampun katelatarang pikolih tetilik puniki kaaptiang mawiguna kawigunan panglimbak pinaka majeng ring : (1) majeng ring Sekolah mawiguna pinaka sasuluh sane mawiguna majeng ring sekolah indik kramaning pangajahajahan (metode-metode pembelajaran) sane patut kalaksanayang anggen nincapang kapatutan paguron-guron, (2) majeng ring Guru Basa Bali pikolih tetilik puniki prasida ngwantu guru basa Bali minakadi guru basa Bali sane wenten ring SMA Negeri 1 Singaraja anggen nincapang kaweruhan tata cara ngajahin matembang ring parikrama pangajah-ajahan, (3) majeng ring sisia tetilik puniki mrasidayang ngwantu sisya nguningin lan nyelehin pikobetnyane ri kala mlajahin matembang antuk ngrerehang pamargin sane patut mangda nincapang kawagedan ring peplajahan basa Bali utamanyane peplajahan matembang, (4) majeng ring panilik prasida kaanggen pengalaman langsung ring sajeroning nguningin kawagedan sisia indik nembangang pupuh, miwah (5) majeng ring panilik siosan prasida kaanggen mulat wali nglimbakang tetilikan sane asoroh utawi sane mapaiketan tekening parikrama pangajah-ajahan
matembang. KRAMANING TETILIK Palihan tetilik sane kaanggen ring tetilik puniki inggih punika tetilik tindakan kelas. Tetilik tindakan kelas puniki kaanggen pinaka palihan tetilik santukan tetilik puniki matetujon natasin pikobet ring pangajah-ajahan basa Bali utamanyane nembangang Pupuh Maskumambang. Pinaka tetilik tindakan kelas, tetilik puniki kalaksanayang multisiklus inggih punika nganggen kalih siklus. Dudonan soang-soang siklus minakadi: (1) palihan tetilik, (2) jejering lan panandang tetilik, (3) pidabdab tetilik, (4) pangrencana, (5)
e-Journal JPBB Universitas Pendidikan Ganesha Jurusan Pendidikan Bahasa Bali (Vol. 3 No. 1 Tahun 2016) palaksana, (6) seseleh/pamastika, (7) mulat wali, (8) piranti lan tata cara mupulang data, miwah (9) tata cara data tureksa lan sepat sida. Jejering ring tetilik puniki inggih punika sisia kelas X MIPA 2 SMA Negeri 1 Singaraja tahun ajahan 2015/2016 sane akehnyane 28 diri miwah guru peplajahan basa Bali kelas X SMA Negeri 1 Singaraja. Sisia kelas X MIPA 2 SMA Negeri 1 Singaraja kaanggen pinaka jejering tetilik santukan kawagedan nembangang Pupuh Maskumambang ipun kantun kirang. Guru peplajahan basa Bali kelas X SMA Negeri 1 Singaraja taler kaanggen pinaka jejering tetilik santukan mapaiketan tekening kapatutan kramaning pangajahan nembangang Pupuh Maskumambang minakadi ring pawiguna metode pembelajaran sane sapatutnyane. Siosan tekening jejering wenten panandang tetilik. panandang tetilik kaepah dados kalih inggih punika penadang sane nyihnayang proses miwah panandang sane nyihnayang produk (Wendra, 2013: 54). Panandang tetilik sane nyihnayang proses ring sajeroning tetilik puniki inggih punika nembangang Pupuh Maskumambang ngawigunayang metode audiolingual. Kawentenan punika mapaiketan sareng dudonan palaksana metode audiolingual, materi Pupuh Maskumambang, taler panampen sisia ring pawigunan metode audiolingual anggen nincapang kawagedan nembangang Pupuh Maskumambang. Panandang tetilik sane mapaiketan tekening produk minakadi kawagedan utawi hasil belajar nembangang pupuh. Data-data sane kabuatang ring tetilik kapolihang antuk kramaning mupulang data minakadi: (1) data indik kawagedan nembangang Pupuh Maskumambang sisia kelas X MIPA 2 SMA Negeri 1 Singajara antuk pawiguna metode audiolingual kapolihang saking kramaning tes unjuk kerja nganggen piranti lembar penilaian tes unjuk kerja (2) data indik tata titi pangajah-ajahan nembangang Pupuh
Maskumambang antuk pawiguna metode audiolingual ring kelas X MIPA 2 SMA Negeri 1 Singajara kapolihang saking kramaning pratiaksa nganggen piranti panuntun pratiaksa guru ngajahin lan panuntun pratiaska sisia nyarengin peplajahan, miwah (3) data indik panampen sisia kelas X MIPA 2 SMA Negeri 1 Singaraja antuk pawiguna metode audiolingual ring pangajah-ajahan nembangang Pupuh Maskumambang kapolihang saking kramaning kuesioner lan sadu wicara nganggen piranti panuntun kuesioner lan panuntun sadu wicara. Sesampune data kapolihang patut kalaksanayang data tureksa. Data tureksa ring tetilik puniki nganggen kalih metode inggih punika tata cara data tureksa deskriptif kualitatif miwah deskriptif kuantitatif. Data pratiaksa pangajah-ajahan lan data panampen sisia saking sadu wicara katureksa antuk data tureksa deskriptif kualitatif. Antuk data tureksa deskriptif kualitatif kauningin kapatutan pangajah-ajahan sane kamargiang lan panampen sisia sane karasayang indik pamargin pangajah-ajahan. Wiadin data tes anggen molihang kawagedan sisia nembangang Pupuh Maskumambang lan data kuesioner anggen nguningin panampen sisia indik pangajah-ajahan kaselehin antuk data tureksa deskriptif kuantitatif. Dudonan nureksain data test inggih punika, (1) ngrereh skor mentah, (2) ngrereh skor maksimum ideal, (3)
ngrereh nilai, lan (4 ) nyorohang nilai. Sane patut kalaksanayang ri kala nureksain data indik penampen sisia pikolih kuesioner minakadi nguningin skor reratan, ngrereh Mi ( Mean ideal) nganggen, ngrereh Sdi (Standar deviasi ideal), miwah nyorohang kelas interval. Sesampune nglaksanayang data tureksa patut karerehang sepat sida anggen tetimbangan muputang tetilikan lan prasida kabaos labda karya. Pinaka tetimbangan yening metode audiolingual prasida nincapang kawagedan nembangang Pupuh Maskumambang inggih punika yening 75% sisia kelas X Mipa 2 SMA Negeri 1
e-Journal JPBB Universitas Pendidikan Ganesha Jurusan Pendidikan Bahasa Bali (Vol. 3 No. 1 Tahun 2016) Singaraja prasida ngamolihang hasil belajar nglangkungin KKM sane akehnyane 81. Tetimbangan sane kaping kalih inggih punika yening 75% panampen sisia sisia cumpu tekeing palaksana pangajah-ajahan wau prasida kabaosang tetilik puniki labda karya PIKOLIH TETILIK Pikolih sane kapertama inggih punika pikolih tes praktik nembangang Pupuh Maskumambang. Pikolih tes praktik nembangang Pupuh Maskumambang ring siklus 1 nyinahang akeh sisia sane prasida ngamolihang nilai nglangkungin KKM, inggih punika 81, wantah 15 diri saking 27 sisia utawi nilai ketuntasan klasikalnyane wantah 55,56%. Reratan pikolih tes praktik nembangang Pupuh Maskumambang ring siklus 1 inggih punika 80,85 sane ngranjing kategori "Becik" lan predikat B+. Santukan durung prasida nepasin ketuntasan klasikal 75% patut kalaksanayang makudang-kudang paweweh lan paobahan pangajah-ajahan. Nika mawinan siklus 2 tetilik patut kalaksanayang. . Pikolih tes praktik nembangang Pupuh Maskumambang ring siklus 2 nyinahang akeh sisia sane prasida ngamolihang nilai nglangkungin KKM, inggih punika 81, nincap dados 27 diri sisia utawi nilai ketuntasan klasikal-nyane 100%. Reratan pikolih tes praktik nembangang Pupuh Maskumambang ring siklus 2 inggih punika 84,93 sane ngranjing kategori "Becik pisan" lan predikat A-. Pikolih tes praktik nembangang Pupuh Maskumambang sisia kelas X MIPA 2 SMA Negeri 1 Singaraja ring siklus 2 puniki sampun nglangkungin ketuntasan klasikal 75% inggih punika ngamolihang 100%. Dadosne siklus tetilik puniki sampun prasida kapuputang. Pikolih sane kaping kalih inggih punika pikolih pratiaksa pangajahajahan nembangang Pupuh Maskumambang antuk pawiguna
metode audiolingual. Siklus 1 malaksana antuk kalih patemuan, patemuan kapertama kalaksanayang ring rahina Buda, 23 Maret 2016, ring jam plajahan kaping 3 lan kaping 4. Dudonannyane minakadi panilik pinaka guru sane ngajahin ngawitin peplajahan antuk panganjali lan macak sisia. Sasampune sayaga, panilik nglaksanayang apersepsi miwah ngwedarang tetujon peplajahan. Selanturnyane ngranjing ring parikrama inti, guru nlatarang indik widia tembang tradisional Bali minakadi soroh tembang, conto saking soroh tembang, miwah sane kautamayang inggih punika peplajahan nembangang Pupuh Maskumambang. Madasar antuk metode audiolingual sane kaanggen, sisia kanikain mangda mapaurukan mirengang rekaman anak nembangang Pupuh Maskumambang sane kalanturang olih paurukan nembangang Pupuh Maskumambang mangda nganutin pratiwimba sane wenten ring rekaman inucap. Paurukan kalaksanayang mawanti-wanti ngantos waged. Ri kala nglaksanayang paurukan, guru ngwantu ngamecikang tetembangan sisia sane kantun iwang. Guru taler nikain mangda sisia sane waged prasida ngicenin conto turmaning sisia sane siosan mangda nguratiang lan ngaturang panampen. Peplajahan kapuputang antuk nyutetang peplajahan, mulat wali, ngelingang indik tes praktik matembang sane jagi kalaksanayang benjangnyane, miwah paramashanti. Patemuan kaping kalih siklus 1 kalaksanayang ring rahina Wrespati, 24 Maret 2016, jam plajahan kaping 2 lan kaping 3. Jam plajahan kaping 2 wantah jadwal plajahan basa Bali lan jam plajahan kaping 3 inggih punika jadwal plajahan Sejarah Peminatan. Patemuan puniki kadagingin antuk nglaksanayang tes praktik nembangang Pupuh Maskumambang. Sasampune kaputerang rekaman anak nembangang Pupuh Maskumambang, sisia soang-soang kanikain matembang ka arep kelas lan kanilai olih panilik.
e-Journal JPBB Universitas Pendidikan Ganesha Jurusan Pendidikan Bahasa Bali (Vol. 3 No. 1 Tahun 2016) Siklus 2 tetilik malaksana antuk kalih patemuan, patemuan kapertama kalaksanayang ring rahina Buda, 30 Maret 2016 ring jam plajahan kaping 3 lan Wrespati, 31 Maret 2016 ring jam plajahan kaping 2. Dudonan pangajahajahan ring siklus 2 puniki nenten akeh matiosan tekening ring siklus 1, wantah wenten paobahan minakadi stata nakenin pangresep sisia indik peplajahan lan ngwangun sisia antuk liamng sekaa. Patemuan kaping kalih siklus 2 kalaksanayang ring rahina Sukra, 1 April 2016, jam plajahan kaping 2 lan kaping 3. Jam plajahan kaping 2 lan 3 sujatine kaanggen nglaksanayang parikrama mareresik "Jumat Bersih". Patemuan puniki kadagingin antuk nglaksanayang tes praktik nembangang Pupuh Maskumambang. Sasampune kaputerang rekaman anak nembangang Pupuh Maskumambang, sisia soang-soang kanikain matembang ka arep kelas lan kanilai olih panilik. Panilik ngwewehin dudonan tata titi pangajah-ajahan antuk ngatur kadisiplinan sisia lan stata ngicenin tetulud (motivasi). Pikolih sane kaping tiga inggih punika panampen sisia kelas X MIPA 2 SMA Negeri 1 Singaraja ring pawiguna metode audiolingual anggen nincapang kawagedan nembangang Pupuh Maskumambang. Saking pikolih kuesioner siklus 1 nyinahang reratannyane inggih punika 26,33 lan ring siklus 2 inggih punika 28,29, makakalih reratan pikolih kuesioner punika ngranjing soroh "cumpu pisan". Ring siklus 1 wenten 22 sane maosang "cumpu pisan" lan 5 sisia maosang "cumpu" tekening pamargin pangajahajahan nembangang Pupuh Maskumambang ngawigunayang metode audiolingual. Ring siklus 2 nincap dados samian sisia utawi 27 sisia sane nyinahang "cumpu pisan" tekening pamargin pangajah-ajahan nembangang Pupuh Maskumambang ngawigunayang metode audiolingual. Siosan tekening pikolih saking kuesioner, pikolih sadu wicara taler
nyinahang yening sisia nyenengin pawiguna metode audiolingual ring sajeroning kramaning pangajah-ajahan nembangang Pupuh Maskumambang. Kawedarang panampennyane inggih punika seneng, ngaat mlajah, aktif lan nenten ngawinang kiap, gelis ngresep tata cara nembangang Pupuh Maskumambang, miwah nenten gelis lali tekening titi nada lan wirama Pupuh Maskumambang. TETEPASAN Tetepasan puniki madaging indik pikolih-pikolih tetilik sane mabuat pisan.Pikolih kapertama inggih punika kapolihang panincapan kawagedan nembangang Pupuh Maskumambang sisia kelas X MIPA 2 SMA Negeri 1 Singaraja antuk ngawigunayang metode audiolingual. Kawentenaan puniki kauningin saking nilai reratan sisia sayan nincap saking pra test, siklus 1, miwah siklus 2. Nilai reratan sisia ring pratest inggih punika 69,67 sane ngranjing kategori "Becik" lan predikat "B", siklus 1 inggih punika 80,85 sane ngranjing kategori "Becik" lan kategori "B+", wiadin siklus 2 inggih punika 84,93 sane ngranjing kategori "Becik Pisan" miwah predikat "A-". Panincapan kawagedan sisia nembangang Pupuh Maskumambang puniki kaawinang olih tata titi pangajahajahan metode audiolingual sane sampun kamargiang. Mangda prasida nepasin sepat sida, tata titi pangajahajahan kaobah lan kawehin antuk makudang-kudang dudonan sekadi sane kabahbahang ring pikolih kaping kalih. Dadosne panincapan kawagedan sisia prasida nepasin sepat sida ring siklus 2. Mulat wali sane stata kalaksanayang ring pamuput peplajahan taler ngawinang prasida kapolihang sakancan utsaha mangda prasida ngamecikang kramaning pangajah-ajahan sane sampun kamargiang punika. Pikolih tetilik puniki madue pikolih sane pateh sakadi sane kapolihang olih Dhewi Masithoh
e-Journal JPBB Universitas Pendidikan Ganesha Jurusan Pendidikan Bahasa Bali (Vol. 3 No. 1 Tahun 2016) Admawati (2009) sane mamurda "Penggunaan Metode Audiolingual dalam Pembelajaran Bahasa Inggris untuk Meningkatkan Pronunciation Siswa Kelas IV A MI Sunan Kalijogo Malang". Tetilik saking Admawati (2009) nyinahang kawagedan sisia ngucapang pronounciation kosabasa basa Inggris sayan nincap antuk pawiguna metode audiolingual ring parikrama pangajah-ajahan. Pikolih saking tetilik Admawati pateh sakadi tetilik puniki inggih punika mresidayang nincapang kawagedan sisia. Kenten taler tekening tetilik saking Any Yuliana (2013) sane mamurda "The Application of Audiolingual Method to Improve Student's Speaking Ability in SMA PGRI 1 Sidoarjo". Tetilik sane kalaksanayang olih Yuliana punika nyinahang metode audiolingual prasida nincapang kawagedan sisia mabebaosan nganggen basa Inggris. Pateh sakadi tetilik puniki, kawagedan sisia sami prasida katincapang antuk pawiguna metode audiolingual. Pikolih sane kaping kalih inggih punika wenten makudang-kudang tata titi pangajah-ajahan metode audiolingual anggen nincapang kawagedan nembangang Pupuh Maskumambang. Tata titi pangajahajahan puniki wantah palaksana siklus 1 lan siklus 2 sane sampun karingkes. Cutetnyane wenten 19 tata titi metode audiolingual sane prasida anggen anggen nincapang kawagedan nembangang Pupuh Maskumambang sampun kalaksanayang ring parikrama pangajah-ajahan sajeroning kelas. Nanging tata titi sane kautamayang ring pangajah-ajahan nganggen metode audiolingual puniki ngutamayang petang dudonan minakadi, (1) paurukan mirengang lan nembangang Pupuh Maskumambang sane mawantiwanti, (2) nureksain lan ngwantu ngamecikang tetembangan sisia, (3) nakenin pangresep sisia utawi pikobetpikobet sane kapolihang ri kala matembang, lan (4) ngicenin tetulud mangda stata pracaya tekening paragaan ri kala matembang.
Patut pisan mangda sisia sadurung mapauruk matembang kanikain mirengang rekaman Pupuh Maskumambang santukan sakadi kabaosang olih Tarigan (2009) yening pangajah-ajahan basa patutnyane mangda maurutan saking mirengang salanturnyane mabebaosan, ngwacen, lan nyurat. Sasampune sisia polih mirengang Pupuh Maskumambang pacang wenten bekel sisia sane prasida kaanggen ring paurukun matembang salanturnyane. Sisia sampun polih gegambaran pacang nganutin rekaman Pupuh Maskumambang punika ri kala pacang mapaurukan matembang. Kawentenan puniki nenten ja kalaksanayang wantah apisan, nanging mawanti-wanti mangda sisia lumrah tekening tetembangannyane. Sisia sane nglaksanayang paurukan patut kaiwasin kapatutannyane ri kala matembang. Guru patut ngamecikang yening wenten kaiwangan-kaiwangan sisia ri kala matembang. Slameto (2003) maosang guru patut nyinahang kaiwangankaiwangan sisia ri kala mlajah nanging mangda taler ngicenin pamargin sane prasida anggen ngamecikang kaiwangan-kaiwangan ipun. Puniki prasida sayan gelis ngawinang sisia ngresepin peplajahan santukan ipun uning ring dija genah kaiwangankaiwangan ipun lan utsaha napi sane kautamayang prasida kaanggen nepasin. Wenten makudang-kudang pikobet sane kapolihang sisia nanging nenten kauningin olih guru, nika mawinan stata kalaksanayang galah mataken ring sisia sapunapi pangresepnyane utawi napike wenten pikobet sajeroning plajahan. Ring siklus 1, panilik durung ngutamayang kawentenan puniki nanging sasampune kalaksanayang paobahan ring siklus 2 panilik stata eling mataken pangresep sisia sasampune puput nlatarang materi. Nika awinan sakadi kabaosang olih Djamarah (2005) kategesang yening nguningin pangresep sisia
e-Journal JPBB Universitas Pendidikan Ganesha Jurusan Pendidikan Bahasa Bali (Vol. 3 No. 1 Tahun 2016) wantah silih sinunggil dudonan sane patut kalaksanayang ring pamahbahan materi. Swadharma guru wantah nuntun sisia ri kala mlajah, yening wenten sane durung resep sapatutnyane guru mangda ngicenin pamahbahan materi sane pinih khusus. Sane dados tata titi utama ring kramaning pangajah-ajahan tetilik puniki inggih punika ngicenin tetulud tekening sisia. Tetulud utawi motivasi sane kaicenin minakadi maosang yening suara para sisiane sami pastika becik dadosne sampune kimud ri kala matembang. Tetulud puniki kaicenin panilik santukan para sisia kacingak kimud-kimudan ri kala matembang ring arep kelas ngantos wenten sane nunas mangda nenten kakedekin tetembangannyane. Dadosne tetujon ngicenin tetulud puniki sakadi sane kabaosang olih Purwanto (2006) inggih punika boya sios mangda prasida numbuhang arsa manusa maparilaksana sane pinih becik anggen ngamolihang tetujon sane kameledin. Ring tepengan puniki sisia kaicenin tetulud mangda ipun prasida mautsaha pinih bicik ri kala ngaturang tetembangan mangda ngamolihang nilai sane nglangkungin KKM. Siosan tekening dudonan pangajah-ajahan sane kasaratang sakadi ring ajeng, wenten taler parindikan sane mabuat pisan kalaksanyang ri kala ngmargiang tetilik puniki minakadi antuk ngwangun sisia masekaa-sekaa lan ngatur kadisiplinan sisia. Kawentenan sekaa-sekaa puniki wantah kalaksanayang ring siklus 2 pinaka variasi tur mangda sisia akeh madue galah mlajahang raga lan magendu wirasa sareng sawitrannyane. Yening nenten kalaksanyang variasi ring sajeroning pangajah-ajahan sisia pacang med mlajah lan tetujon peplajahan nenten prasida kapolihang (Djamarah, 2006). Kadisiplinan sisia taler kautamayang ring siklus 2 santukan wenten makudang-kudang sisia sane nyandain sawitranyane ri kala matembang ring siklus 1 sane ngawinang konsentrasi ipun
matembang dados buyar. Guru madue swadharma mangda stata nyiagayang kahanan mlajah sane trepti silih sinunggilnyane minakadi ngatur kadisiplinan sisia. Djamarah (2006) maosang yening kahanan pangajahajahan sane trepti pacang ngwetuang interaksi edukatif sane becik. Awinan nika dudonan-dudonan puniki patut kawehin ring siklus 2. Paobahanpaobahan sane kalaksanyang ring siklus 2 puniki prasida ngawinang sisia sayan seken mlajah matembang, makeh polih galah mauruk paragaan, lan sayan tegteg ri kala matembang ring arep kelas. Pamuput pikolih kawagedan sisia ri kala matembang sayan ngamecikang. Pikolih sane kaping tiga inggih punika kauningin yening sisia cumpu pisan tekening pawiguna metode audiolingual anggen nincapang kawagedan nembangang Pupuh Maskumambang. Para sisia ngwedarang panampen yening ipun seneng, ngaat mlajah, aktif lan nenten ngawinang kiap, gelis ngresep tata cara nembangang Pupuh Maskumambang, miwah nenten gelis lali tekening titi nada lan wirama Pupuh Maskumambang. Rasa ngaat sisia nyarengin peplajahan minakadi kaawinang olih paweweh sarana audio ring tata titi pangajah-ajahan. Sekadi kabaosang olih Musfiqon (2012) yening media pinaka sarana ngawantu nincapang rasa ngaat sisia nyarengin pangajah ajahan. Sisia nenten gelis pacang lali tekening peplajahan santukan ring hukum-humum emperis metode audiolingual olih Lado (ring Tarigan, 2009: 113) kasinahang yening sumingkin sering paurukan kamargiang pacang ngawinang sumingkin becik napi sane kaplajahin turmaning pacang sue kaelingin. Sane dados kapiambeng ring tetilik puniki inggih puniki kawentenan galah sane kaicenin wantah kalih wuku. Siosan indik galah, jejering titilik puniki kantun kalaksanayang ring kelas MIPA kemanten. Tetilik puniki nenten nilikin kelas IPS utawi kelas IPB pinaka
e-Journal JPBB Universitas Pendidikan Ganesha Jurusan Pendidikan Bahasa Bali (Vol. 3 No. 1 Tahun 2016) jejeringnyane. Ring tetilik puniki wantah kamargiang ring peplajahan nembangang Pupuh Maskumambang kemanten. Panilik sane meled ngawigunayang metode audiolingual puniki ring tetilik tindakan kelas prasida nganggen peplajahan matembang utawi mababosan basa Bali sane siosan.
PAMUPUT Saking pikolih tetilik majeng ring pangajah-ajahan nembangang Pupuh Maskumambang ring kelas X MIPA 2 SMA Negeri 1 Singaraja antuk pawiguna metode audiolingual prasida katingkes tetiga parindikan. 1) Metode audiolingual prasida nincapang kawagedan nembangang Pupuh Maskumambang sisia kelas X MIPA 2 SMA Negeri 1 Singaraja. Saking nilai reratatan ri kala pra test inggih punika 69,67 (becik) nincap ring siklus 1 dados 80,85 (becik) miwah ring siklus 2 nincap dados 84,93 (becik pisan). 2) Tata titi pangajah-ajahan sane patut kautamayang ring tetilik puniki wenten patpat minakadi, paurukan mirengang lan nembangang Pupuh Maskumambang sane mawanti-wanti, nureksain lan ngwantu ngamecikang tetembangan sisia, nakenin pangresep sisia utawi pikobet ri kala matembang, miwah ngicenin tetulud mangda stata pracaya tekening paragaan ri kala matembang. 3) sisia ngaturang panampen sane cumpu pisan tekening pawiguna metode audiolingual anggen nincapang kawagedan nembangang Pupuh Maskumambang. Malarapan saking pikolih tetilik prasida kawedar patpat piteket inggih punika, (1) majeng ring guru basa Bali kelas X SMA Negeri 1 Singaraja mangda ngawigunayang metode audiolingual ring pangajah-ajahan nembangang Pupuh Maskumambang nganutin tata titi sane kapolihang ring tetilik puniki, (2) majeng ring sekolah mangda nguratiang kahanan utawi pangresep soang-soang sisia ri kala nyarengin peplajahan sumangdane
prasida nganggen sarana, metode, utawi model pangajah-ajahan sane patut ring plajahan nembangang pupuh, (3) majeng ring sisia kelas X MIPA 2 SMA Negeri 1 Singaraja mangda nenten surud-surud mlajah nembangang Pupuh Maskumambang utawi pupuh sane siosan, miwah (4) majeng ring panilik siosan sane meled ngawigunayang metode audiolingual anggen nincapang kawagedan nembangang pupuh sisia mangda sapatutnyane nyiagayang sarana sane jagi kaanggen KAPUSTAKAAN Admawati, Dhewi Masithoh. 2009. Penggunaan Metode Audiolingual dalam Pembelajaran Bahasa Inggris untuk Meningkatkan Pronunciation Siswa Kelas IV A MI Sunan Kalijogo Malang. Skripsi (tidak diterbitkan). Jurusan Pendidikan Guru Madrasah Ibtidaiyah, Fakultas Tarbiyah Universitas Islam Negeri Maulana Malik Ibrahim Malang. Antari, Ni Nengah Madri. 2013. Modul Belajar Pembelajaran. Singaraja: Universitas Pendidikan Ganesha. Djamarah. 2005. Strategi Mengajar. Jakarta: Cipta.
Belajar Rineka
Doriantari, I Gusti Ayu Kade. 2014. Penerapan Metode Audiolingual dengan Media Wayang untuk Meningkatkan Kemampuan Berbicara Bahasa Jepang Siswa Kelas X Bahasa dan Budaya SMA Negeri 2 Singaraja Tahun Ajaran 2013/2014. Skripsi (tidak diterbitkan). Jurusan Pendidikan Bahasa Jepang, FBS Undiksha. Lampiran II Peraturan Menteri Pendidikan dan Kebudayaan
e-Journal JPBB Universitas Pendidikan Ganesha Jurusan Pendidikan Bahasa Bali (Vol. 3 No. 1 Tahun 2016) Republik Indonesia Nomor 81a Tahun 2013 tentang Implementasi Kurikulum Pedoman Pengembangan Muatan Lokal. 2013. Jakarta: Kemdikbud. Merdhana, Nyoman. 2003. Teori Belajar Bahasa. Singaraja: IKIP Negeri Singaraja Musfiqon, H. M. 2012. Pengembangan Media & Sumber Pembelajaran Cetakan Pertama. Jakarta: PT. Prestasi Pustakaraya Peraturan Gubernur Bali Nomor 20 Tahun 2013 tentang Bahasa, Aksara dan Sastra Daerah Bali pada Pendidikan Dasar dan Menengah. 2013. Denpasar: Gubernur Bali. Purwanto, M. Ngalim. 2006. Psikologi Pendidikan. Bandung: PT Remaja Rosdakarya Offset. Silabus Mata Pelajaran : Bahasa, Aksara, dan Sastra Daerah Bali. 2013. Denpasar: Disdikpora Provinsi Bali.
Slameto. 2003. Belajar dan FaktorFaktor yang Mempengaruhinya. Jakarta: PT Asdi Mahasatya. Sudijono, Anas. 2009. Pengantar Evaluasi Pendidikan. Jakarta: Rajawali Pres Tarigan, Henry Guntur. 2009. Metodologi Pengajaran Bahasa 1 Edisi Revisi Cetakan Pertama. Bandung: Angkasa Tinggen, I Nengah. 1994. Aneka Sari Gending-Gending Bali Cetakan ke 1. Denpasar: Rhika Dewata Wendra, I Wayan. 2013. Buku Ajar Penulisan Karya Ilmiah. Singaraja: Universitas Pendidikan Ganesha. Yuliana, Any. 2013. The Application of Audiolingual Method to Improve Student's Speaking Ability In SMA PGRI 1 Sidoarjo. Skripsi (tidak diterbitkan). Jurusan Pendidikan Bahasa Inggris, STKIP PGRI Sidoarjo