nförmJRtieblad over a r b e i d s o m s t a n d i g h e d e n Vbor w e r k n < ,n der b o u w n i j v e r h e i d i f !•• *?
erwerk •p van timmerman is in de loop der jaren sterk veranderd. Afwisselend, kleinschalig werk heeft steeds meer plaats gemaakt voor seriematige productie. Aan veel timmerwerk komt daarom geen draadnagel meer te pas. De oude, vertrouwde klauwhamer is ingeruild voor een spijker-, niet- ef krammachine die in rap tempo zijn werk doet. Dit moderne gereedschap werkt veel sneller, waardoor een hogere productie wordt gehaald. Het gebruik brengt echter ook nieuwe, vaak grotere, risico's met zich mee. Met die 'ouderWliii' hamer kon je je nog wel eens flink op je duim slaan. Maar wie met een spijkerapparaat werkt, staat bloot aan lawaai en aan hand armtrillingen die afwijkingen aan spieren, botten en gewrichten kunnen veroorzaken. Daarnaast zijn ondeugdelijk materiaal of onvatiig gebruik regelmatig oorzaak van ongevallen. Hieruit blijkt wel dat vernieuwing niet in alle opzichten vooruitgang is. i meer voorbeelden waaruit Wijkt dat nieuwe ontwikkelingen niet altijd een positieve invloed hebben op uw beroep van timmer;istingstimmerman of machinaal houtbewerker. Zo maakte de handzaag plaats voor de handcirkelzaag, die meer veiligheidsS met zich meebrengt. Datzelfde geldt voor de elektrische schaaf machine, die in de plaats van de rijschaaf kwam. Gelukkig zijn er ook veel ontwikkelingen die uw arbeidsomstandigheden verbeteren. Deze oplossingen staan centraal in dit nummer van Met Betere Werk, dat In zijn geheel aan de arbeidsomstandigheden rondom timmerwerk is gewijd. Zo nemen we u mee naar de art^vrlendelijke timmerfabriek van bouwbedrijf Mulder Obdam. Ook laten we u kennismaken met de voordelen van plantaardige ontkisttogsölfe en met hulpmiddelen die uw werk verlichten. Verder leest u wat u zélf kunt doen om op een verantwoorde manier te werken, i we even uw aandacht voor uw veiligheid en gezondheid. Daar kunnen we niet genoeg op hameren!
m
'«•r'
"Schitterend mooi werk is het hier. Vooral het restaureren van die oude eikenhouten kap, met al die oude schenkels en standzonen", glundert Van Bulken, timmerman bij hoofdaannemer Jurriëns Bouw uit Utrecht. "Liefde voor je werk hebben, dat is heel belangrijk. Natuurlijk, het werk brengt ook bepaalde risico's met zich mee. Maar die heb je voor een groot deel in eigen hand. Een steigerplank die scheef ligt kun je zo laten liggen, maar je kunt hem ook even goed leggen. Mijn maatje draagt geen gehoorbeschermers, maar ik wel. Dat zijn keuzes die je zelf maakt." Ooit klonk in de zalen het gekerm van gewonde kruisridders, teruggekeerd van de slagvelden in het 'Heilige Land'. Monniken van de Duitse Orde, een zogeheten hospitaalorde, verwisselden hun bloederige verbanden en voorzagen de ridders van dranken met geneeskrachtige kruiden uit de kloostertuin. Vandaag de dag galmen doffe hamerslagen en ratelen boorhamers door de voormalige ziekenzalen van het Duitse Huis. Bouwvakkers geven het vervallen hoofdgebouw, dat jarenlang werd verwaarloosd, zijn oude aanzien terug. Het monumentale gebouw, dat volgend jaar wordt opgeleverd, krijgt ook weer een functie: het gaat plaats bieden aan een hotel, restaurant en koksopleiding. Aan het restauratiewerk komt veel ambachtelijk timmerwerk te pas. Vooral op de zolders, waar de oorspronkelijke kapconstructies uit de 14de eeuw worden opgeknapt. Het hout heeft de tand des tijds grotendeels doorstaan en verkeert in goede staat. Alleen de uiteinden van de spanten, blokkeels en sporen waren verrot. Timmerlieden hebben deze inmiddels aangelast met roestvrijstalen draadeinden. Een sterk staaltje vakmanschap, vindt uitvoerder Ad Scholten. "Het moest allemaal perfect sluiten. Het zijn dan ook goeie timmerlieden die ik hier heb", zegt de uitvoerder met oprechte bewondering in zijn stem. "Het werk valt of staat met mensen. Mensen die hun vak verstaan en dus ook veilig en gezond werken. Elke werksituatie kan gevaarlijk zijn. Je hebt daarom kerels nodig die nadenken en de veiligheid in acht nemen, ook naar hun medemensen toe. Door hun inventiviteit kan het werk op de goede manier worden uitgevoerd. Tijdens het werkoverleg wordt besproken wat de voor- en nadelen van een werkmethode zijn. Met elkaar zoeken we naar de beste oplossing. Bij het plaatsen van kozijnen
is het bijvoorbeeld belangrijk om tussenplateaus te gebruiken, om het spul over te pakken. Want die grote kozijnen kun je niet in één keer plaatsen, je moet ze 'overnemen'."
Zwaargewichten Omdat het Duitse Huis zoveel mogelijk in oude stijl wordt hersteld, worden robuuste, zware materialen verwerkt die ook in de middeleeuwen werden toegepast. Veel dikke, zware balken en raamkozijnen van grote afmetingen. Voordat deze worden geplaatst, moeten eerst nog de oude deuren, kozijnen, balken en andere zwaargewichten worden verwijderd. "We hijsen die zware balken zoveel mogelijk met takels omhoog. De héle zware balken van tien meter lang verwerken we pas als er een kraan op het werk is", vertelt van Bulken. "Toch ontkomen we er niet altijd aan om zwaar te moeten tillen", vult Hans Hogervorst aan. "We pakken die balken wel altijd met z'n vieren, want dat is beter voor onze ruggen. Maar dan is het nog een hele hijs", aldus de timmerman, die vervolgt: "Niettemin vind ik de restauratie mooier dan de nieuwbouw, waarin steeds meer montagewerk voorkomt. Het echte timmerwerk vind je hier. Bovendien doe je hier elke dag wat anders en moetje zelf veel improviseren. In de nieuwbouw wordt vaak voor je gedacht." Zijn collega Piet Verhoef knikt. "Na jarenlang in de nieuwbouw te hebben gewerkt was ik dat recht-toe-recht-aan werk wel zat en ben ik in de restauratie terecht gekomen. Als dit werk klaar is, denk ik dat je met open mond staat te kijken. Zó mooi wordt het hier. Toch is restauratiewerk niet alleen dat mooie, ouderwetse werk. Het grootste probleem hier vind ik de duivenstront. Voor het werk begon is het hele gebouw van de poep ontdaan, maar die duiven blijven hier komen. Als je de balken weghaalt, vallen er hele plakken poep naar beneden. Een aantal jongens, waaronder ik, zijn daar allergisch voor. Ik had last van m'n ogen en kreeg huiduitslag, waardoor ik een paar weken met m'n arm in het verband heb gelopen. Nu hebben we zalf gekregen en gaat het wel weer. Maar het blijft een smeerboel. Elke ochtend is je hele handel volgescheten en moeten we eerst de duiven verjagen voor we aan het werk kunnen. Maar goed, zo gauw de kap is gesloten en de kozijnen geplaatst, is het leed geleden."
3 Het Betere Werk - september 1997
T i m m e r f a b r i e k Mulder Obdam mag met recht ' a r b o v r i e n d e l i j k ' w o r d e n genoemd
voor elkaar
Foto s: Erwm Beemster
De timmerfabriek van bouwbedrijf Mulder Obdam mag met
7
Kozijnen morden aan haken gehangen en via
recht 'arbovriendelijk' worden genoemd. Het bedrijf uit het
rails door de werkplaats getransporteerd. Dat
Noordhollandse Obdam spaart zich kosten noch moeite om
scheelt een hoop gesjouw.
de arbeidsomstandigheden in de moderne werkplaats verder te verbeteren. "We hebben het hier goed voor elkaar.' Een fotoreportage.
T
ili
Bt
Ave* heftnida, «en voor/ader en een zijlader, nemen vee/ zwaar tttwerfri»» nanden. 0e neftruckf d/e enke/e/aren geleden door de werkplaats reden, kenden tfén nadeel: ze werden door dfeM/motoren aangedreven. Hierdoor werden chauffeurs vttiiW*rHe4*n blootgesteld aan de ongezonde dlesehiltlaatytssen, die grotendeels In de werkplaats bleven hangen. O*aro«i verving Mulder Obdam date voertuigen door heftnida Aet elektromotoren. -Een echte u/tkomst", vindt chauffeur Johan Smit. 'Ze stinken niet en maken ook minder lawaai."
tten de noutconstracMM In een de onge«OB«> optofm/ddeMampen. Doordat de dt afgmgvn «n «fé fcnMden de / -
---
oeccfiermd. Mb/der O6dam gebruflrt o*i»4g«nx»ivee< tergedrafwn verven, d/e op/osm/ddofarm of-vrqttf».
4 H*t Beter* W*rk - september 1997
r.ii i •s !
In de werkplaats worden kozijnen met de loopkatkraan op een hijsframe gezet, dat op de vrachtwagen wordt gehesen. Op de bouwplaats hijst een kraan het frame met glaspui op de goede
De loopkatkraan tilt de grotere kozijnen of gevelpuien op een
plaats. Timmerlieden hoeven de glaspui alleen nog maar in de
glasbok. "Vroeger stond je die kanjers met z'n zessen te tillen.
gevel te duwen. Dit hulpmiddel werd in 1993 bekroond met een
Dat is nu over. We hebben het hier goed voor elkaar", aldus
Eimert Sinooprijs voor betere arbeidsomstandigheden.
werkplaatstimmerman Nico Rijkhoff.
Alle houèfewerkmgsmaèMne* zijn aangesloten op een afzulg- ? lnst*H»th
lii y ii|ipiHMn wrwwiiiu* ' . 'f- - .Smit if-^-^^-^ f
'-*—— ——
.
mm M
ial^MM^i
itear oplossingen toeken «• *•* "*f* vlndhtg Is de'rofterlHtan', waarmee het bedflftnog experimenteert. Dit efmot&gétysteem bestaat uit «rap. O* kozijnen worden op twoortfen jNMf^W m
tf. H*t n/*wira sy*t««m /oopt noo ntof netomtfj 'oproUotfes': "Oo paaltjes HMHI op ««n wat onov/ulrklge hoogte, Je looft er regelmatig metJe kruis tegenaan. eigontWmoot Je niereen kulsheldsgoHM dragen", grapt Nico RIJkho1$.''HetUtJftnog even xoekenn*er de juiste oplossing."
z> hét maai* .. -,-
.
„
• • - - .*< ~ > *' -*
. *
*
- , É
* s .
- ' -f
~
~-
j. • " 4
* "1fn - j 'OP'.* i * - . « » ; ' ! „i*.f >
ij Maar hu de bek i st in gst immer lieden v>n ÉóuwcomlwnatJ f-T*-
* * " »•'
»'
*
*- '
k
-'
"
'
"* ' * * * - " l ' » * * ' i *
'/•' Derf gauw eenmaal aan het witte goedje zijn gewend, wiM jf"" ' . -. ' ' M: ' ' , 1 * '•" »iH^ii t- -' - ze niet meer zonder: plantaardige ontkistingsolie. "We hek-f : >c ' ' ' * •/TT'11 • ' i "*<£?TT. ben geen last meer van uitslag en kortademigheid." '' :; Foto's: Rob Hendrïksen1
Terwijl schilders en stukadoors de laatste hand aan de eerste woningen leggen, ontkisten bekistingstimmerlieden de uitgeharde elementen van het volgende huizenblok. In het landelijke Delfgauw, nabij Pijnacker, wordt in rap tempo doorgebouwd. Want in 2001 is het al zover: dan moet het woongebied Emerald Delfgauw worden opleverd. Liefst 2400 nieuwe woningen zullen er staan, gebouwd door Bouwcombinatie Delfgauw. Het samenwerkingsverband van Dura Bouw Rotterdam, Intervam, Boele &Van Eesteren enWilma Bouw Den Haag gebruikt bij de bouw milieuvriendelijke materialen en bouwmethoden, die vaak ook de arbeidsomstandigheden gunstig beïnvloeden. Zo worden alle tunnelbekistingen besproeid met een plantaardige ontkistingsolie. Dit biologisch afbreekbare betonlosmiddel is een milieuvriendelijk alternatief voor de traditionele ontkistingsoliën. Deze minerale oliën belasten niet alleen het milieu, maar zijn ook schadelijk voor de gezondheid. Zo kan bij huidcontact de huid gaan irriteren en kan op den duur eczeem ontstaan. Bovendien kunnen de slijmvliezen geïrriteerd raken door inademing van de sproeinevel. Rode blaasjes De bekistingstimmerlieden van Bouwcombinatie Delfgauw kunnen erover meepraten. "Die sproeinevel sloeg op m'n luchtwegen, waardoor ik veel moest hoesten en kuchen", vertelt voorman Leen van Nimwegen, die al 23 jaar als bekistingstimmerman werkt. Hij vervolgt: "Bij collega's die al uit het vak zijn, heb ik rode blaasjes op hun huid zien
staan. Zelf heb ik ook uitslag op m'n armen en benen gehad. Een arts heeft me onderzocht en zei dat ik zo min mogelijk met die olie in aanraking moest komen. Maar ja, dat valt niet mee als je bekistingstimmerman bent." Gelukkig voor Van Nimwegen besloot zijn werkgever Wilma Bouw enkele jaren geleden plantaardige oliën te gaan gebruiken. Sinds de voorman met Marginel werkt, één van de plantaardige ontkistingsoliën die er zijn, heeft hij geen last meer gehad van kortademigheid of huidklachten. "Mijn gezondheid is er echt op vooruit gegaan. Bovendien stinkt dit spul niet. Als ik thuiskwam mocht ik van m'n vrouw niet naast haar op de bank gaan zitten, omdat ik zo naar olie stonk. 'Éérst douchen', zei ze altijd. Nu ik met die plantaardige olie werk, zegt ze dat niet meer", lacht Van Nimwegen. 'Geitenmelk' Inmiddels wil de ploeg van Van Nimwegen niet meer zonder plantaardige ontkistingsolie werken. Maar aanvankelijk waren de bekistingstimmerlieden niet zo enthousiast over de melkachtige olie, die spottend 'geitenmelk' werd genoemd. "In het begin waren we er niet zo kapot van", zegt Theo van Lente. "We moesten even wennen aan een andere manier van werken. Je mag de olie niet te dik op de bekisting spuiten, maar ook niet te dun. Verder moet je er goed op letten dat je de juiste afstand houdt. Je moet niet te dichtbij, maar ook weer niet te ver van de bekisting gaan staan. De leverancier heeft ons laten zien hoe het moet en sindsdien gaat het goed." Van Nimwegen vult aan: 6 Het Betere Werk - september 1997
"Voortaan moeten we de bekistingen na gebruik even schoonmaken. Maar toch zou ik geen andere olie meer willen."
"Voortaan moeten we de bekistingen na gebruik wel even schoonmaken, omdat deze olie niet in het beton oplost. Van de andere kant vind ik dat de wanden nu mooier verdichten. Er komen geen luchtbelletjes meer in het beton. We gebruiken de oude olie alleen nog maar om de bouten, moeren en spanstalen van de wanden in te vetten, omdatie beter smeert. Maar verder zou ik geen andere olie meer willen", verzekert de voorman. Van Lente: "De leverancier zei dat we die nieuwe olie zelfs kunnen drinken. Maar dat heb ik maar niet geprobeerd. Geef mij maar een biertje!"
wprodiM teh die schielijk kunnen zijri ondheid. AJs timrhefUan heeft u te mal 'schillend)! houtsoorten en materialen d schadelijke stoffen bevatten. Denk bijv< itstof, ge' mpregneerd hout, kitten, lijm K- of laksoorten en isolatiematerialen. / :ten onder verkeerde omstandigheden \ \ klachten aan onder meer uw huid, oge^ .1 de nare gevolgen zijn. Het is daarom be, r werkgever en opdrachtgever producten é zo weinig mogelijk risico's met zich meel j zeker zo belangrijk dat u zelf weet hoe u l • i^!; || ' f ' F ! ï l < en veilig en gezond kunt verwerken. Uw werkgew lr!> i i: FT". 11 il|;* «eeft deze informatie voor u beschikbaar, wi nt elk jj jij ijpuwbedrijf kreeg dit jaar het Productgroep; irtforn |ij i^steem Arbouw (PISA) aangeboden. Ook e« rrgroc |ï i . , - n i-e: al kaderleden van vakbonden hebben PISA i mtvangen 'ISA bevat productinformatiebladen, die bedoeld zijn i i voor te lichten. Ze vertellen u precies welke maatregi .en u zélf kunt nemen om materialen met eer) hinderlijl >f gevaarlijke bijwerking op een verantwoorde manier verwerken. Vraag bij uw leidinggevende om (een kopie van) deze PISA-bladen, in het belang van uw gezondhe! :
, j /'
Voorman Leen van Nimwegen:
>
"Sinds ik bekistingen met
, '
plantaardige olie besproei. heb Ik geen last meer van kortademighuid en huidklachten."
'Juiste
k
Fred van Huet, 42 jaar Machinaal houtbewerker Werkt bij Goldewijk Bouwbedrijf BV in Doetlnchem "Geen enkele machine is gevaarlijk, als je 'm maar op de juiste manier bedient. Dat is het hele eieren eten. Een eerste vereiste is dat de werkvloer rondom de machine schoon is. Het is belangrijk dat iedereen z'n eigen rotzooi opruimt en de machines goed schoonhoudt. En dan komt het bijvoorbeeld bij een formaatzaag er op aan om de zaag op de juiste diepte te zetten en het juiste zaagblad te gebruiken. Anders moet je harder tegen het materiaal drukken, wat gevaarlijk is. We werken heel veel met spijkerapparaten. Als je die niet op de goede manier bedient is dat echt heel gevaarlijk. Met zo'n apparaat heb ik me wel eens in m'n voet geschoten. Er bleek een hapering in het gereedschap te zitten, waardoor het onverwacht afging. Na twee weken was m'n voet gelukkig genezen, maar ik heb er wel van geleerd. Vanwege de schietrichting komt zo'n verdwaalde spijker vaak nét boven de rand van je schoen in je voet. Daarom draag ik nu hoge veiligheidsschoenen. Als het mis gaat trek je de spijker gewoon uit het leer en is er niets aan de hand. Dat zijn van die kleine handigheidjes die je in de loop der jaren leert. Als ik denk dat iets beter kan, bespreek ik dat. Negen van de tien keer wordt er wat mee gedaan. Zo hadden we eerst snuitjes tegen stof. Omdat die snuitjes onvoldoende tegen hou t stof beschermen, heb ik bij onze arbo-coördinator aangekaart of we betere ademhalingsbeschermingsmiddelen konden krijgen. Nu hebben we goede stofmaskers met een P3-filter. Ook hebben we allemaal op maat gemaakte oordopjes, otoplastieken. Die doe ik 's morgens in en ze gaan er pas 's avonds weer uit." B Het Betere Werk - september 1997
Ton de Wit, 4Sjaar Timmerman Werkt bij Bouwbedrijf Delta BV in Middelburg
"Ik ben één van de velen in de bouw die regelmatig last heeft van z'n rug. Sinds ik die klachten heb, til ik zoveel mogelijk met anderen. En als bepaalde dingen moeilijk of zwaar gaan, denk ik na of er geen andere oplossing is. Hiervoor maak ik zelf hulpmiddelen die m'n werk vergemakkelijken. Zo moest ik bij een renovatie in een grote wijk bij iedere woning voor en achter met een ladder werken. De kleine raampjes moesten eruit om er nieuwe scharnieren op te zetten. Als ik bij 234 woningen die ladder had moeten verslepen... ja laten we effe wel wezen. Als het niet nodig is, laat ik dat ding natuurlijk staan waar-ie staat. Daarom had ik speciaal hiervoor een steun gemaakt, die ik vanachter de borstwering naar buiten kon zetten. Hier rustte het raam op, waarna ik het kon losmaken. Op deze manier kon ik binnen staan en hoefde ik die ladder niet steeds mee te nemen. Dat scheelde een berg werk. Een andere keer moest ik met m'n maatje achterdeuren met dubbel glas erin van nieuwe scharnieren en sloten voorzien. Bij ruim 200 woningen moest iedere keer die zware deur eruit getild worden. Hierdoor kreeg m'n collega op een gegeven moment last van z'n rug. Toen heb ik een speciale mal gemaakt, waardoor die deur er niet meer uit hoefde. Dat scheelde wel zoveel tilwerk. Er wordt wel eens gezegd dat ik lui ben. Maar dat is het niet: ik bekijk hoe het makkelijker kan. Je kunt zelf ontzettend veel aan je werkomstandigheden doen. Maar er wordt soms zo weinig gebruik van gemaakt. Dat gebeurt meestal uit ongeduld, er wordt te weinig tijd voor genomen. Ook zijn sommigen bang dat een uitvoerder zegt: 'Wat ben je nou aan het doen?'. Maar uiteindelijk verdient die inspanning zich terug. Als je even een uurtje extra aan je werk besteedt, levert dat later dubbel en dwars tijd en geld op."
René de Graaf, 36jaar Bekistingstimmerman Werkt bij Bouwbedrijf
Wessels Rijssen BV in Rijssen
"Bijna tien jaar ben ik nu bekistingstimmerman. Ook doe ik regelmatig aftimmerwerk, dat houdt het werk afwisselend. In die periode heb ik veel zien verbeteren. De stempels zijn bijvoorbeeld een stuk lichter geworden. We hebben er gehad die wel van gietijzer leken. Nu kun je ze bij wijze van spreken met één hand tillen. De driepoot waar je de stempel in kunt zetten is ook een hele verbetering. Je kunt de stempel op hoogte zetten en dan blijft-ie staan. Destijds moest je met een man of drie, vier zo'n vloer op hoogte stellen. Vandaag de dag kun je dat met z'n tweeën doen. In al die jaren ben ik één keer in de Ziektewet terecht gekomen. Ik sprong van ongeveer anderhalve meter hoog naar beneden. Toen kwam ik op een steentje terecht en was het raak: ik had een scheurtje in m'n hiel. Door dat scheurtje heb ik acht weken thuis moeten blijven. Nu weet ik wel beter. Als ik naar beneden ga, pak ik er altijd een trapje bij. Tillen laat ik zoveel mogelijk aan de kraan over, daar is-ie voor. Als er een kraan in de buurt is, ben je gek als je iets zelf optilt. Ik herinner me een werk waar we de kraan op een heel handige manier hebben gebruikt. Er moesten een heleboel kruiwagens zand naar beneden. We hebben toen een grote container gepakt en daarmee het zand met de kraan naar beneden gebracht. Dat was een heel stuk makkelijker."
9 Het Betere Werk - september 1997
B o u w c i r k e l z a a g maakt de meeste s l a c h t o f f e r s
inverbiddeli ^^^^^^^^^B
•
•
•
•• i
De bouwcirkelzaag is de machine waarmee de meeste ongelukken *Kgeuren. Een greep uit de ongeval-* 'pporten van de Arbeidsinspecti uwmes mag nooit
"Slachtoffer is bij het zagen met de cirkelzaagmachine tijdens het duwen van een plank met duim en mijsvinger in het draaiende zaagblad terecht gekomen. Letsel: Stuk V3H duim en wijsvinger
afgezaagd."
Slachtoffer voerde zaagwerk uit op de cirkelzaagmachine. Doordat er veel gezaagd houtafval op de grond lag, is hij gestruikeld. Toen hij met de hand
steun zocht kwam hij tegen het draaiende zaagbiad. Letsel: vinger geamputeerd, meerdere vingers ernstig beschadigd."
"Slachtoffer wilde tijdens het zagen de proppen zaagsel onder het blad van de zaagmachine weghalen en greep
daarbij in de draaiende zaag. Letsel: topje van de wijs- en middelvinger eraf. ••
Wat opvalt is dat kennelijk onvoldoende wordt onderkend
Aanduwen moet, als het hout keurig langs de ingestelde
hoe snel en gemakkelijk zo'n ongeluk eigenlijk gebeurt. Veel
geleider loopt, bij een goede hoogte-instelling bijna vanzelf
ongelukken worden veroorzaakt door onderschatting of zelfs
gaan. Een cirkelzaagmachine heeft ten opzichte van de
negeren van gevaren. Daarnaast leidt onvoldoende bekend-
zaagtafel een verstelbare zaaghoogte; hoe hoger de zaag
heid met de machine- en beveiligingsfuncties tot onnodig let- staat ingesteld, hoe minder hard tegen het hout hoeft te sel. Ook lijkt het werk allemaal zo voor de hand te liggen dat
worden aangeduwd. Aanduwen moet trouwens, ook al vin-
we er niet eens meer over nadenken. Maar juist dan ligt het
den sommigen dat stom, niet met de vingers maar met een
gevaar op de loer. Daarom herinneren we u aan enkele vuist-
duwhout gebeuren. Alleen zo'n duwhout mag binnen het
regels voor het veilig werken met de bouwcirkelzaag.
bereik van het onverbiddelijke zaagblad komen. Een beschermkap is tijdens het zagen ook zeker geen over-
Bijna vanzelf
bodige luxe. De kap moet altijd op het werk aansluiten zodat de met grote kracht weggeslingerde splinters en
Een cirkelzaag is in staat om hout dat op de zaagtafel ligt in
knoesten daarop 'doodslaan'. Met de ogen, misschien wel
delen te zagen, zolang het door de zager wordt aangevoerd.
het belangrijkste en tegelijkertijd meest kwetsbare zintuig
Dat aanvoeren met de hand is dus nodig, maar ook gevaarlijk! dat we hebben, wordt vaak het slordigst omgegaan. 10 Het Betere Werk - september 1997
Scherp
dunner dan de dikte van de zaagsnede. Zoals het lemmet van een mes de snede in de snijrichting geleidt, zo geleidt
Het is eveneens van groot belang dat gereedschap scherp is.
het spouwmes de zaagsnede in een vaste zaagrichting.
De tanden van een zaagblad moeten regelmatig worden
Helaas komt het maar al te vaak voor dat het spouwmes,
geslepen, zodat ze moeiteloos door het hout slaan. Zo wordt
dat zoals uiteengezet, zo'n duidelijke functie heeft, voor het
voorkomen dat het zaagblad met het zaagbladoppervlak in
gewone zaagwerk niet wordt teruggezet op het support.
de zaagsnede klemt, waardoor onverwachte en dus gevaar-
Een extra risico is dan geboren.
lijke krachten en bewegingen op het hout ontstaan. Gelukkig gaat een goede kwaliteit van het werk en scherp
Lawaai
gereedschap samen. De meest gebruikte zaagbladen, die met de ingesoldeerde hardmetalen tanden, zijn dan ook niet
Tenslotte is er het risico van onherstelbare gehoorschade
snel meer bot. Deze tanden hoeven ook niet meer gezet te
door de lawaaiproductie van cirkelzaagmachines. Een een-
worden. Met goed onderhoud, zoals op tijd het gereedschap
voudige vuistregel voor de noodzaak tot het dragen van
slijpen of vervangen, ben je dus de ongevallen voor.
gehoorbescherming is wanneer je tijdens het 'lawaai' met
Om te voorkomen dat bij het zagen de verse zaagsnede ach-
de collega naast je zonder stemverheffing niet meer kan
ter het zaagblad weer dichttrekt en zo aan de achterzijde
praten. Dat is bij het zagen van hout altijd het geval.
van het zaagblad klemt of het hout daar aan het blad zelfs
Gehoorkappen moeten bij het zagen dus altijd gedragen
omhoog doet slaan, moet daar aansluitend een spouwmes
worden.Verlies van gehoor onstaat beetje bij beetje én het
zijn gemonteerd. Het sikkelvormige spouwmes is samen met
herstelt nooit meer. Reden genoeg om zelf je gehoor te
het zaagblad op het zaagbladsupport gemonteerd en
beschermen met de kappen die de baas je aanbiedt.
beweegt zodoende mee met de hoogte-instelling van het zaagblad. Het spouwmes is dikker dan het zaagblad maar
Berend Kamerling, Arbeidsinspectie.
"Slachtoffer heeft tijdens het doorzagen van een lat met de cirkelzaagmachine, terwijl de beschermkap er op zat. bij het passeren van het zaagblad het topje van de duim en het kootje van de rechter wijsvinger afgezaagd."
"Slachtoffer kreeg tijdens het zagen van een plaat hout plotseling een terugslag op de plaat. Letsel: slagaderlijke bloeding.
Hoe hoger de zaag staat ingesteld, hoe minder hard tegen het hout hoeft te worden aangeduwd.
De kap moet altijd op werk aansluiten zodat de met grote kracht weggeslingerde splinters en knoesten daarop 'doodslaan'. Aanduwen moet niet met de vingers, maar met een duwhout (met handgreep) gebeuren.
"^;ig*;;
Mast m e t lier m a a k t t i l l e n v a n k o z i j n e n o v e r b o d i g
G
er
ook in de Jdt als één van de
handmat meest riskante werkzaamheden v
rlieden. Het
zware tilwerk kan tot rug-, schoude'
klachten lei-
den. Daarnaast dreigt er bij werk aa
yel valgevaar,
Het gebruik van een kraan of hoogwe
kt het werk
veel veiliger en gezonder. Maar helaas
iterieel
Jang niet altijd inzetbaar. De bouwp of het materieel wordt als te du
te klein, louwd.
In zo'n situatie biedt de Ge vel r'
Het voordeel van de
:omst.
'
Gevetridder mot giek is dat
worden gezet, vanwaar de timmerlieden het kozijn makkelijk kunnen geleiden en stellen.
Foto's: Rob Hendrlkstiil •
Timmerman Leo van 't Woud tilt de Gevelridder in z'n eentje van het bestelbusje en neemt hem onder zijn arm. De mast lijkt een hele last, maar de timmerman heeft er geen moeite mee: "De gevelridder weegt nog geen 25 kilo, omdat-ie van aluminium is gemaakt. Je kunt hem dus makkelijk in je eentje verplaatsen", zegt Van 't Woud, die bij Piet Ridder Timmerwerk uit het Zuidhollandse De Lier werkt. Hij vervolgt zijn weg en loopt over een smal pad naar een achtertuin. Hier manoeuvreert hij samen met z'n maat
Marcel Krommenhoek de gevelridder door het poortje, langs het terras, de bloemenperken en de pergola, tot aan de achtergevel waar een kozijn moet worden vernieuwd. "Op plekken als deze kun je met een kraan niet terecht. Maar je ziet 't: met de Gevelridder lukt dat wel. Dat ding is goud waard", zegt Van 't Woud enthousiast. Het is de werkgever van Van't Woud, oud-timmerman Piet Ridder, die de Gevelridder in 1985 uitvond en samen met leverancier Aluminium Zeeland en een aantal andere 12 Het Betere Werk - september 1997
gevel een hijsruimte van ongeveer 25 centimeter vrijgehouden. Dan wordt de Gevelridder over de steiger gezet, het kozijn aangehaakt en met de lier omhoog getakeld. Ruiten kunnen eveneens naar boven worden gehesen door een haak aan de zuignappen op het glas te bevestigen. Als het gewicht niet te zwaar is, kan het kozijn ook met ruit en al in één keer worden geplaatst. Sneller
dealers verkoopt. Het h u l p m i d d e l is dr a f g e l o p e n j a r e n verder ontwikkeld en bestaat nu uit een u i l s c h u i f b a r e mast mei voetstuk en eventueel een giek. Het grote voordeel van de Gevelridder met giek is dat hij over een (rol)steiger kan worden gezet, vanwaar de timmerlieden het kozijn makkelijk kunnen geleiden en stellen. Aan de acht meter lange mast is een lier met een dunne staalkabel bevestigd, waarmee kozijnen tot 200 kilo vrijwel moeiteloos tot op de derde woonlaag gehesen worden. Bij het opzetten van de steiger wordt bij de
Dit alles gebeurt in een mum van tijd. Het aanvoeren en bouwen van een (rol)steiger duurt ongeveer drie kwartier, het opstellen van de gevelridder nog geen tien minuten en het hijsen neemt slechts twee a drie minuten in beslag. "De Gevelridder verlicht niet alleen het werk, maar werkt ook nog eens sneller", aldus Ridder. "Begin dit jaar hebben we met één gevelridder, twee steigers en tweeëneenhalve man in vijf maanden tijd 392 kozijnen van 49 woningen vernieuwd. Dat vind ik nogal wat", zegt hij met trots. Omdat hij zelf eigenaar van een klein vijfmansbedrijf is, weet Ridder maar al te goed dat een hulpmiddel ook voor kleinere bedrijven betaalbaar moet zijn. Zeker omdat juist deze bedrijven lang niet altijd over een kraan of hoogwerker kunnen beschikken. De directeur vindt dat zijn product aan deze eis voldoet. "Als je voor een freesmachine een goede set beitels bestelt, ben je meer kwijt", aldus Ridder, die tot zijn tevredenheid vanuit zijn kantoor steeds vaker autobusjes met een Gevelridder op het dak ziet voorbijrijden. "Maar eigenlijk zou er op elk busje een moeten liggen."
Als timmerman werk je vaak met plaatmateriaal dat door z'n zware gewicht en onhandige afmetingen moeilijk hanteerbaar is.Voor zowel het vervoer als de montage van dit materiaal hebben bouwbedrijven en fabrikanten de afgelopen jaren handige hulpmiddelen ontwikkeld die ook uw werk kunnen verlichten. We zetten enkele hulpmiddelen op een rijtje.
Op de montageplek moeten regelmatig materialen bewerkt worden, waarvoor een stabiele werktafel op de juiste hoogte nodig is. Voor het bewerken van kozijnen en deuren is er een zogeheten kanteltafel op de markt. Het werkstuk wordt direct in Als een ruimte niet geschikt
Deuren kunnen eenvoudig
Met behulp van het Ergotech
de juiste stand gezet, waardoor je in
is voor transportkarren, kun-
vervoerd worden met een
boorstatief hoeft de timmer-
de juiste houding schaaft, freest en
nen gipsplaten met behulp
deurmaatje, dat ontwikkeld
man niet meer op een ladder
boort. Door z'n kantelvermogen
van deze beugels worden
werd door timmerlieden van
of steiger te staan.
neemt deze werkbank ook een deel
gedragen en geplaatst.
Heddes Bouw uit Berkhout.
van het tilwerk over.
De leerling-timmerman die zijn veiligheidsschoenen thuis laat, komt de werkplaats van de Stichting Regionale Vakopleiding Bouwbedrijven (Revabo) niet binnen. Ook niet als hij examen komt doen. Hij wordt naar huis gestuurd om de schoenen op te halen, of moet ter plekke een tweede paar kopen. De aanschaf prijs van 117 gulden wordt dan van zijn loon ingehouden. "Denk erom, hou zélf je veiligheid en gezondheid goed in de gaten."
Het is rustig in de werkplaatsen van de Stichting Revabo in Geldermalsen. De bouwbedrijven uit de regio blijken behoefte te hebben aan geschoolde, vakbekwame medewerkers. Bijna alle leerlingen zijn aan het werk op een bouwplaats van een inlenend bedrijf, om ervaring op te doen als timmerman, metselaar of tegelzetter. Hiervoor hebben de leermeesters Matthijs van Wijk en Ries Weerenstein hun leerlingen in een introductieperiode van twee weken klaargestoomd. In deze introductieperiode wordt een volledige werkdag uitgetrokken voor voorlichting over veilig en gezond werken, die arbo-coördinator Weerenstein verzorgt. In het tweede jaar volgen de leerlingen ook nog een til-cursus. "Tijdens de introductiecursus neem ik de arbo-verplichtingen van werkgevers én werknemers met de jongens door. Daarna confronteer ik hen met de risico's in de bouw", zegt Weerenstein, en toont enkele krantenknipsels met macabere koppen als 'Man valt van bouwsteiger' en 'Man levend begraven'.
1
erken belangrijk onderdeel van primaire
n/et draagt.
Ook wordt besproken wat een risico nu eigenlijk precies is. "Want daarbij kunnen de meeste jongens zich nauwelijks nog iets voorstellen", weet Weerenstein. "Dus vertel ik ze dat een risico een kans is. De kans op een ongeval, schade, letsel, menselijk leed, ziekte, invaliditeit of zelfs de dood. Als ze geluk hebben krijgen ze nog een bloemetje", zegt de leermeester. Hij wijst de leerlingen er ook op bij welke werkzaamheden de risico's zich voordoen, zoals bij het werken met machines, gereedschappen, of bij het werken op hoogte. "Bij dat laatste leg ik uit hoe een vanggordel werkt en zeg dat je beter aan zo'n vanggordel kunt hangen, dan naar beneden lazeren. Sommigen beginnen dan te lachen, maar dan vraag ik: 'Wil je soms liever in een rolstoel rijden?' Dan lachen ze niet meer. Het gaat me om dat schrikeffect, dan dringt de boodschap pas goed door. 'Potverdikkie, ik moet toch uitkijken', zie je ze dan denken. Dat is wat we ze willen bijbrengen. Denk erom, hou zélf je veiligheid en gezondheid goed in de gaten. Hou ook rekening met die van je collega's. Als je iets ziet wat niet door de beugel kan, meldt het dan. En als je vragen hebt over je arbeidsomstandigheden, bel dan naar Arbouw. Want daar krijg je alle informatie die je wilt." Werk - september 1997
De arbo-coördinator houdt dergelijke bijeenkomsten ook met de leerlingen in het zogeheten voorschakeltraject, dat hen voorbereidt op de primaire opleiding. Omdat deze leerlingen een halfjaar op het opleidingscentrum verblijven, kanWeerenstein aan deze groep meer aandacht schenken. Ook op het gebied van veilig en gezond werken. "Elke vrijdagmiddag is er een 'verloren' uurtje, dat ik altijd invul met een gesprek over arbeidsomstandigheden. ledere keer wordt een ander onderwerp aangesneden, zoals orde en netheid, hygiëne of persoonlijke beschermingsmiddelen. Daarna maken ze een toets over dat onderwerp. Dan laat ik ze bijvoorbeeld het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen in de werkplaats controleren." Zodra een houtbewerkingsmachine wordt gebruikt,
Loon ingehouden
Vingers kwijt
treedt het afzuigsysteem automatisch in werking. Hierdoor wordt voorkomen dat leerlingen vergeten de afzuiginstallatie aan te zetten.
kleding. De leermeester vindt het zeer belangrijk dat zijn pupillen die spullen ook gebruiken. "Soms laat een leerling zijn veiligheidsschoenen thuis, maar dan komt-ie er niet in. Ook niet als-ie examen komt doen. Soms dragen die jongens gympies, omdat ze dat bij het bouwbedrijf ook doen. Maar dan stuur ik zo'n jongen terug naar huis, om z'n veiligheidsschoenen op te halen. En als-ie ze de volgende keer wéér niet draagt, laat ik hem hier ter plekke nieuwe kopen. De aanschafprijs van 117 gulden wordt dan van zijn loon ingehouden. Als de één hier op veiligheidschoenen loopt en de ander op gympies, wordt het hier binnen de kortste keren een zootje", zegt de leermeester beslist. "Hetzelfde geldt voor de machinewerkplaats, daar mag je ook zonder gehoorkappen niet naar binnen."
Elke leerling krijgt tijdens de introductie een sporttas met veiligheidsschoenen, veiligheidslaarzen, een veiligheidsbril, gelaatsbescherming, gehoorkappen en een paar handschoenen. In oktober wordt dit pakket aangevuld met winter-
opleiding timmeren
In de machinewerkplaats houdt leermeester Matthijs van Wijk de leerling-timmerlieden goed in het oog. Want het werken met machines brengt gevaren met zich mee. Vorige week ging het nog mis, toen een leerling bij het werken met de gatenhakmachine een nagel kwijtraakte. "Eigenlijk moet ik er constant bij zijn", zegt de voormalig timmerman. "Vooral in het begin, als ze net van school komen. Het valt me dan op dat de meesten een beetje bang zijn voor de freesmachine; ze denken dat het een gevaarlijk apparaat is. Maar dat is het niet, als je maar consequent de beveiliging gebruikt. We brengen de leerlingen bij dat ze absoluut niet zonder beveiling mogen fresen. Bij de aannemer wordt die er nogal eens afgehaald, want dat werkt zogenaamd sneller. Net zoals het aanvoerapparaat, omdat het tijd kost dat in te stellen. Maar door die gemakzucht raak je ook sneller je vingers kwijt."
6H...
eew OF AAIDE.*, 10AT
IK DBok WT
wter Koe
16 Het Betere Werk - september 1997
