NeZt Marktonderzoek Hangar36 Onderzoek en rapportage door Drs. J.F. (Joke) van Beek Om de marktkansen voor een product of dienst in te schatten is het belangrijk behoeftes, wensen, visies en ervaringen te inventariseren van relevante doelgroepen. Als eerste is in december 2009 een marktonderzoek onder de ondernemers van Hangar36 uitgevoerd. Het onderzoek bevatte vragen naar behoeftes, wensen, visies en ervaringen rondom twee centrale thema’s: 1. Samenwerking tussen WO/HBO opleidingen in Den Haag en Hangar36 met als doelstelling: innovatieve businessprojecten te genereren. 2. Een virtueel platform om bovenstaande samenwerking te structureren, faciliteren, en efficiënt te laten verlopen. Hieronder volgen: A.1 Conclusies Samenwerking opleidingen en Hangar36 A.2 Aanbevelingen Samenwerking opleidingen en Hangar36 B.1 Conclusies Virtueel platform B.2 Aanbevelingen Virtueel platform
A.1 Conclusies Samenwerking opleidingen en Hangar36 Stage versus innovatieve business Hangar 36 biedt op de website aan (internationale) studenten de mogelijkheid aan om stage te lopen. Sommige Hangarondernemers hebben binnen hun bedrijf ervaring met stagiaires, anderen niet. Studenten de mogelijkheid bieden om via een stage werkervaring op te doen of voor zichzelf aanvullende expertise te krijgen is iets anders dan studenten inzetten om innovatieve business te genereren. Om dit laatste te realiseren is het belangrijk om eerst ervaringen weer te geven met onderwijsinstellingen en stagiaires. Contact tussen opleidingen en bedrijfsleven is belangrijk Alle Hangarondernemers zijn van mening dat opleidingen een nauwere band met het bedrijfsleven zouden moeten ontwikkelen. Studenten kunnen pas ervaring opdoen in de praktijk. Zij hebben soms docenten die iets vertellen iets over hun vakgebied, maar die vaak onvoldoende weten van reële en actuele marktaspecten. Ondernemers kunnen hun ervaringen overdragen en blijven via studenten op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen. Niet altijd is er een “AH-erlebnis” na contact met onderwijs mensen, terwijl dit in “het echte leven” wel vaak voorkomt. Toch zien ondernemers de meerwaarde van een opleiding: een basiskwalificatie helpt, het maken van een voorstudie, het verzamelen van informatie is een meerwaarde. “Je kunt zeggen: wat heb ik aan wiskunde? Later denk je: had ik maar beter opgelet” Een student zou alleen sneller de praktijk in moeten gaan. Daarnaast is het leuk als ondernemer een keer als afstudeerbegeleider in een examencommissie te zitten: “ je bekijkt het van de andere kant. Dan zie je dat er veel geleerd moet worden: destijds dacht je dat je al veel wist!”
1
Belemmeringen bij contact tussen opleidingen en bedrijfsleven Ondernemers moeten winst draaien en hebben beperkte tijd om in studenten te steken. Daarnaast hebben diverse Hangarondernemers de ervaring dat de werelden te ver uit elkaar lopen. Een opleiding heeft eigen processen met stage- en afstudeerperiodes, met vaste door de student te nemen stappen en met de noodzaak tot toestemming vragen voor iedere stap. Voor sommige ondernemers is de benoeming van schoolaspecten behoorlijk abstract. Zij kunnen zich er moeilijk in verplaatsen. Voor het inzetten van studenten voor innovatieve business worden zijn nog weer specifiekere voorwaarden nodig.
Innovatie Belang Innovatie Alle Hangarondernemers vinden innovatie van cruciaal belang. Zij moeten in hun (creatieve) vak voortdurend oplossingen vinden voor nieuwe vragen en daarvoor inspiratie en nieuwe impulsen zoeken. Innovatie via buitenwereld Hangarondernemers gebruiken de volgende manieren om via de buitenwereld tot inspiratie en nieuwe gedachtes te komen: Persoonlijke openheid en nieuwsgierigheid door breed over de muren van eigen vakgebied heen te kijken, bijvoorbeeld door “andere” programma’s zien, via het praten met “andere” mensen . Maar ook om voortdurend nieuwsgierig om je heen te kijken en vragen te stellen: wat gebeurt er? Hoe zien bijvoorbeeld nieuwe verpakkingen eruit? Gebruik maken van (fysieke en virtuele) netwerken door een specifieke vraag te stellen aan het eigen netwerk, door contact te onderhouden met andere Hangarondernemers en/of met hun stagiaires of in het algemeen een open houding hebben naar ieder die betrokkenheid toont. Daarnaast door gebruik te maken van internet, bijvoorbeeld door een vraag te stellen via een forum: “daar komt vaak een antwoord op maar een antwoord is natuurlijk niet gegarandeerd”. Gebruik maken van professionele ondersteuning door het consulteren van een innovatieadviseur of het aanvragen van een innovatie voucher via SenterNovem om in te zetten voor andere innovatieve ondersteuning. Innovatie via studenten is waardevol Leeftijd/generatie: “Als je nog niet zo oud bent en zelf nog niet zo ver weg bent van de opleiding houd je de laatste ontwikkelingen wel bij. Echter: als je ouder bent heb je voor vernieuwende impulsen studenten nodig” Daarnaast is het belangrijk op de hoogte te blijven van nieuwe opleidingen op je eigen en aanpalende vakgebieden. Ook als je zelf geen mogelijkheid hebt voor een stagiaire kom je via andere Hangarondernemers studenten tegen, dit contact geeft toch een impuls in het denken “Vaak op vrijdag zie ik tijdens de afsluitende borrel wel studenten van andere bureaus, zij vragen soms om raad, dit contact geeft vernieuwing in denken, alleen al de afleiding is prettig, anders ben je veel alleen bezig. Daar komen soms vernieuwende producten uit, bv een mix tussen grafisch en fotografie, de studenten vinden dat cool, zo’n nieuwe toepassing is leuk.” Frisheid/onbevangenheid Ondernemers hebben iets aan studenten juist omdat ze een bepaalde realiteitszin missen. Echter: als dat het enige is is dat niet voldoende: “Het kan alleen als studenten zelfstandig zijn: ze moeten in staat zijn een eigen project op te zoeken en uit te voeren. Dan heb je er als ondernemer iets aan. Als je dat allemaal zelf voor ze moet doen heb je er geen tijd voor.” 2
Belemmerende factoren innovatie via studenten Tot nu toe hebben de ondernemers geen studenten gezocht met als doel: een creatieve en innovatieve impuls: er waren altijd concrete vragen en doelen. Tegelijkertijd verwacht men wel een vernieuwende impuls met name van studenten van creatieve opleidingen, maar ook van studenten van andere opleidingen, bv organisatiedeskundigen, of evenementen organiseren. Men wil wel innoveren via studenten maar ondervindt de volgende belemmeringen: Gebrek aan informatie Ondernemers kennen niet alle opleidingen in de regio, kennen andere opleidingen aan dezelfde kennisinstellingen vaak niet of zijn inhoudelijk onvoldoende ingevoerd bij een al wel bekende opleiding. “Bijvoorbeeld een opleiding “productontwikkeling”: waartoe worden de studenten nu opgeleid? Dat is vaak niet duidelijk.”. Ook is er geen directe aansluiting vanuit de praktijk naar de opleidingen” “De maakindustrie informeert de opleidingen niet, het kost te veel tijd en de ontwikkelingen gaan snel” Daarnaast is alleen informeren niet voldoende: Het moet georganiseerd worden: het gaat niet van zelf, “een Kickstart waardoor een flow op gang komt is belangrijk.” Studenten zijn minder nieuwsgierig EZ verwacht van HBO- en WO-studenten een sterke creatieve impuls voor (met name MKB) ondernemers. De Hangarondernemers zien de laatste jaren juist een tegenbeweging: de “eigen drive” gaat steeds meer weg. Studenten zijn veranderd: 5 jaar geleden werd een vernieuwende proces gestimuleerd. Nu ligt alles veel vaster, er is een prestatiebeurs, studenten moeten snel studiepunten halen, daardoor zijn zij minder nieuwsgierig. Daarnaast weten studenten vaak minder goed wat zij willen: er is nu veel meer keuze in opleidingen, vroeger werd alles duidelijker ingekaderd om onderscheid te maken. Vaak komen studenten zichzelf in de praktijk pas tegen: helemaal zelf een project trekken, van plan tot uitvoering is voor hen nieuw en lastig. Docenten zijn op redelijke afstand: contact met hen is op aanvraag. Hangarondernemers vinden enerzijds dat veel uit de student zelf moet komen, daarnaast moeten er ook richtlijnen zijn. De ondernemers ervaren wel verschillen tussen WO en HBO, en tussen HBO’s onderling. Bij het HBO gaat het vaak om praktische toepassing van het geleerde. Als afsluiting moet er een product zijn, zo niet dan wordt de student afgestraft. Er is echter verschil tussen externe en interne beoordelaars: “Zit men in de praktijk wel op een nieuwe broodplank te wachten?” Sommige HBO-opleidingen zijn wel vrijer en creatiever. Een ondernemer ging enkele jaren geleden mee op introductiedag waar studenten al konden kennismaken met bedrijven en omgekeerd. Dat kan echter niet meer: “als student heb je tegenwoordig niet meer de ruimte om je af te vragen of dit wel de juiste keuze is: je moet snel inkaderen en doorgaan!” Bij het WO is meer ruimte en meer eigen verantwoordelijkheid. “de student moet vrij kunnen onderzoeken, zelf een plan maken met eigen doelstellingen en beschrijven hoe je dat kunt beoordelen. Pak als student die ruimte, dan ontwikkel je meer creativiteit.”
3
A.2 Aanbevelingen Samenwerking opleidingen en Hangar36 Beoordeling studenten op innovatie Voor zowel bedrijf als opleiding is het lastig een student te beoordelen op hoe innovatief deze is geweest. Opleidingen beoordelen naar eigen richtlijnen en ondernemers naar eigen ervaring. “De “vinkjes van de opleiding” geven wel houvast, maar zoek naar een andere inrichting: zoek meer frisheid en meer innovatie, dat bereik je niet op deze manier. Het is een interessante maar moeilijker vraag! “ Vrijheid en ondernemerschap bevorderen innovatie via studenten Een opleiding zou meer ruimte moeten geven voor creativiteit en innovatie: echter: dergelijke processen verlopen niet altijd in een vaste structuur, dat zou de opleiding dus (enigszins) los moeten laten. “Geef de studenten meer vrijheid: laat hen vooral meer naar buiten laten gaan i.p.v. op school opdrachtjes te doen: laat hen eigen projecten bedenken. “ Daarnaast hebben ondernemers vaak geen tijd iets “nieuws” voor de student te bedenken. Een bedrijf moet productie draaien, tijd voor een student kan niet ten koste van eigen werk gaan. “Het moet echt van de student komen, dan is er wel degelijk ruimte.” Intermediairs en pilots bevorderen afstemming tussen opleidingen en bedrijfsleven Veel ondernemers denken dat het makkelijker zijn om zich aan te passen aan het schoolsysteem als er een intermediaire organisatie zou zijn. Ondernemers moeten winst draaien en hebben beperkte tijd om in het collectief te steken. Hangar wil geen onderwijspoot opzetten. Daarnaast zou het helpen ervaring op te doen via kleine stapjes: een paar kleine projecten opzetten en het goede voorbeeld geven. “Vervolgens testimonial(s) van maken en mensen in het onderwijs laten zien: kijk: Hangar 36 doet iets gaafs!” Een virtueel platform zou beide functies kunnen vervullen.
Innovatieve business via een Virtueel platform Innovatieve business wordt bevorderd door interdisciplinaire samenwerking, zodat men over de grenzen van het eigen denken en van het eigen vakgebied kan kijken. Daarnaast zijn creatieve ondernemers, dus ook studenten van creatieve opleidingen, opgeleid om steeds iets nieuws te bedenken. Het is daarom van belang hen in interdisciplinaire samenwerkingsverbanden een substantiële rol toe te kennen.
B.1 Conclusies Virtueel platform Een virtueel platform kan een goed middel zijn om dergelijke interdisciplinaire samenwerkingsverbanden te creëren. Wegnemen belemmeringen bij het aannemen van studenten Een virtueel platform kan ook al algemene belemmerende factoren wegnemen voor Hangarondernemers, zoals bijvoorbeeld: Als zij zelf alleen korte projecten hebben, bijvoorbeeld in twee weken een website moeten maken, en studenten vragen projecten op langere termijn. Via een virtueel platform kunnen studenten meerdere kortlopende werkzaamheden verrichten. Als stagiaires ingewerkt moeten worden, waar vaak geen tijd voor is. Bepaalde processen kunnen op een virtueel platform voorgestructureerd worden. Hangarondernemers hebben zoals al genoemd is vaak geen ervaring met kennisinstellingen en hoe die contacten verlopen. Deze informatie en bepaalde basisprocedures kunnen op een virtueel platform aangeboden worden. 4
Hangarondernemers kunnen vaak geen werkplek voor 8 uur per dag gedurende vele weken bieden en hebben geen tijd om voordurend klaar te staan voor vragen, opdrachten en begeleiding. Door veel processen virtueel te laten verlopen kan ook dit probleem ondervangen worden. Vergroten Internationale mogelijkheden Diverse ondernemers willen graag meer weten van opleidingen in het buitenland en wat docenten en andere studenten daar doen! Een virtueel platform kan veel meer informatie en communicatie bieden. Ook bij studentbegeleiding over de grens helpt een virtuele wereld. De student kan bijvoorbeeld processtappen laten zien, of eerdere onderzoeken die hij heeft gedaan. Een virtueel platform biedt veel meer naast de al bestaande mogelijkheid tot mailen, zoals video, video-conference, een whiteboard voor de camera, etc etc. Bovendien kan men met de mobiele telefoon ook contact hebben. Een virtueel proces zou alles sneller kunnen laten verlopen.
B.2 Aanbevelingen Virtueel platform Combineer virtueel en fysiek Het kan nooit geheel virtueel zijn, wel gedeeltelijk: bv het 1e contact: werving kan virtueel zijn: partijen bij elkaar brengen. Er zijn altijd momenten voor persoonlijk contact nodig. Dat contact hoeft niet altijd 1 op 1 te zijn. Maak bijvoorbeeld voor werving een introductiesessie met interessante uitjes voor studenten, of organiseer een netwerkborrel met experts die iets vertellen. Het kan ook een wedstrijd zijn met prijzen voor het ontwikkelen van nieuwe producten, of van nieuwe product-markt combinaties. Zoiets is leuk voor studenten! In de fysieke wereld moet je ook gewoon kijken naar producten, koppel fysiek en virtueel niet los van elkaar, bv ook webshop en woonwinkel horen bij elkaar: multichannel: meerdere kanalen moeten elkaar versterken. Sluit aan bij wat er is en wat al bekend is Het platform moet niet op zichzelf staan. Er zijn al te veel social netwerken. Veel mensen hebben al gekozen en gebruiken de andere niet (meer) “Ik ga mij niet nog eens inschrijven voor iets nieuws, dan moet er heel veel applicatie worden geboden!” Ga na wat er al op de markt is en waar de hiaten zitten zodat je met een applicatie komt waar behoefte aan is. Zoek de killer-ap: daar kom je altijd voor bv: als je even snel het nieuws kunt zien dan kijk je er altijd naar. Ook bv buienradar: zoek eerst de kernapplicatie, dan pas aansluiten op de juiste netwerken, met de juiste partijen, de juist resource, de juiste onderwijsaanbieders. Sluit vervolgens aan op een platform wat er al bestaat. Bv bij Linked in kun je je profiel doorkoppelen naar andere sites, je start Linked in, dan ga je verder. Een idee is een student werven van opleiding mens en nieuwe media of zoiets, dez kan enerzijds in kaart brengen wat er al is: kenmerken en voor- en nadelen. Vervolgens kan de student aanbevelingen geven hoe zo’n platform eruit moet zien. Dat is volgens een respondent niet zo moeilijk, deze inventariseert zelf ook bij klanten de work-flow en vertaalt dat naar een website. Als je het weet kun je de student een workflow laten bedenken, of al een beetje laten bouwen. Deze respondent wil zo’n student wel begeleiden. Doe meer marktonderzoek over aansluiting en gebruik Vraag meer over dit aspect aan studenten, vraag het aan opleidingen en vraag dit ook aan de maakindustrie, doe niet zomaar iets nieuws, dat is vaak kansloos.
5
Waarborg kwaliteit Iemand moet voortdurend de kwaliteit waarborgen: “Veel bedrijven (zoals wijzelf) zijn virtueel-platvorm-moe, dat komt voornamelijk door een overdosis aan nutteloze informatie” Het netwerk moet discreet blijven en vrij van viezigheid Zorg voor onmisbaarheid en gebruiksgemak Het moet bijna onmogelijk zijn om het niet te gebruiken, anders werkt het niet. “Mijn zoon kijkt elke dag op zijn voetbalclub (training afgelast? etc) en op de middelbare school: lessen die veranderen, etc. Het moet dus onmisbaar zijn, dan werkt het. “ Het moet voor de ondernemer eenvoudig zijn en low-profile, je wil snel iets zien of lezen over het stagegesprek/begeleidingsgesprek door de stage- of afstudeerbegeleider. Je moet snel zien wat voor jou relevant is: er is al zoveel wat je door moet nemen. Houd algemene onderwijsaspecten behoorlijk op de achtergrond, de ondernemer wil direct praten met de student, het aanmelden op zo’n platform moet een logische keuze worden. Zorg voortdurend voor leuke, inspirerende aspecten Zet er uitjes op, rondleidingen, musea, bied inspiratie! Je moet het aan de man brengen: via actieve marketing. Op andere manieren praten studenten toch wel met elkaar. Maak het visueel met fotografie, animatie en veel interactie mogelijkheden , bijvoorbeeld een samenvoeging van game-design en ander digitale middelen Maak eerst een businessmodel voor het platform zelf De gedachte: “begin vast met bouwen en later levert het wel iets op” werkt niet! Wie gaat ervoor betalen? Als je het onmisbaar maakt kun je een bereik vast stellen waar je op kunt rekenen, misschien dat adverteerders er dan warm voor lopen, “ik neem aan dat er al een intranet is van de Haagse Hogeschool, kijk of je dat kunt gebruiken maar dan in een nieuw jasje? Als je het zelf gaat bouwen is het heel duur! (vraag maar eens een offerte aan!)” “Ik zou er pas geld in investeren als bewezen is dat ik als ondernemer iets aan heb” Maak bijvoorbeeld niveaus van participatie: betalend en niet betalend. Zoals bij freelancers.nl kun je gratis en betalend inschrijven. Als je gratis wil kun je pas na 24 uur bieden. Daar kun je ook naar een specifieke persoon zoeken, er is een lijst met skills, daarop kun je klikken en zoeken, zoiets zou ook goed kunnen voor stagepoule. Probeer daarnaast deelfaciliteiten te financieren, bv door subsidies aan te vragen en sommige diensten te exploiteren.
Inhoudelijke wensen Vraag en aanbod matchen Snel en doelmatig vraag en aanbod bij elkaar brengen, als marktplaats en als mediator-rol Gebruik kunnen maken van een stagepoule, inzicht in waar de ondernemer moet zoeken, bv studenten in eigen of aanpalend vakgebied, met profielen etc, waar je skills kunt invullen. Talent spotten Ondernemers willen talenten spotten bij studenten , met name ook internationaal De wens is talent en activiteiten te spotten en te volgen zowel tijdens als na afronding van de opleiding “Het zou leuk zijn als je studenten kunt volgen tijdens hun opleiding: ze moeten veel presenteren, je wil ze eerder maar ook later in beeld hebben! Je wil er ook op kunnen reageren: waarom heb je dit of dat gedaan!
6
Bijvoorbeeld samenvattingen van “afstudeerpanelen”: hangen bij de kennisinstelling in hal: daar gebeurt verder niet veel mee, en daar heeft iemand van buiten geen toegang toe. Het zou leuk zijn als dat ook online komt te staan. Ook informatie over alumni: waar gaan ze naar toe? Maar maak het netwerk uitgebreider dan alleen een alumninetwerk; trek het naar voren toe: ook 1e jaars en activiteiten van andere bedrijven.” Geef relevante informatie In het algemeen is er bij ondernemers, opleidingen en studenten veel behoefte aan informatie. Betrek daarbij ook specifiekere informatie die studenten mee terug naar school nemen na een stage-ervaring: vaak is er dan alleen een gesprek: gaat het goed met jou? Prima, dan is het afgesloten, daar kun je als ondernemer meer mee doen. Een opleiding moet per definitie leren van zijn alumni: bv bij de opleiding Industriële Product Ontwikkeling werkt hooguit 20% daarna in het vak: hoe komt dat? Laat ook succesverhalen zien: ondernemers weten vaak niet wat ex-studenten doen! Ze willen daar graag mee praten en geïnspireerd worden! Vaak komt er alleen een informatieaanvraag naar bedrijven toe bv: hoe gaat het zakendoen in China, meer willen ze niet weten. Ondernemers willen zelf graag kennis ophalen die ze niet in hun opleiding hebben gehad: “ik ben een tijdje geleden terug naar Delft geweest om meer kennis te verwerven over ergonomie, ik werd goed ontvangen door de docent daar, maar dat moet uit jezelf komen” Beoordeling en beloning Als er aspecten van begeleiding en beoordeling in zouden zitten online zou het voor de ondernemer makkelijker zijn. Als een student punten kan krijgen met het opzetten van een zinnig boekhoudsysteem of het bedrijf reorganiseren is dat iets anders dan het eigen vakgebied maar dat zou zeker helpen. Een klimaat om te innoveren werkt alleen als innovatie beloond wordt! Één ondernemer heeft bij een bedrijf gewerkt waarin dat werd beloond: het was een platte organisatie: je kon altijd bij anderen (ook hoger in hiërarchie!) aankloppen voor een vraag. Je kreeg snel een zakje met geld voor een innovatief idee. Als het mislukt kan dat, fouten maken mag, daar leer je van en je bedenkt je wel twee keer voor je het weer vraagt. Dat kan alleen als de bedrijfscultuur zo is dat anderen helpen goed is voor het bedrijf. Zorg voor materiële maar ook immateriële beloningssystemen: bv bij bovenstaand bedrijf werden per periode gouden stickers toegekend voor het meest succesvolle idee Organisatorische wensen Wat betreft de Hangarsamenwerking vinden diverse ondernemers het belangrijk niet te veel te organiseren: laat dingen gebeuren en ga samen aansturen. Voor meer is geen tijd. Maak een forumsysteem, laat diverse mensen maar naar een vraag of probleemstelling kijken en erop reageren dat werkt vaak wel. Ook het sneeuwbaleffect werkt goed, evenals het oplossen van vragen van studenten in een groep. De rapportage van de ondernemer zou online naar de stagebegeleider kunnen gaan. Gebruik verschillende rollen: bv begeleiders mogen meer zien dan studenten, dat is goed technisch te maken, het is vaak standaard binnen dergelijke systemen. Bijvoorbeeld de website voor SDU uitgeverijen, daar zijn vele mogelijkheden, bv inbreng van foto’s en filmpjes, forum, discussie, er worden vaktijdschriften verkocht, etc. Het duurt echter maanden om te bouwen, dus dat kost veel geld.
7
