nergy De mens is de stad

IN nergy De mens is de stad

Energie pag. 5 Energie in overvloed Innergy pag. 15 Alles is energie

‘Wie der Zwist der Liebenden, sind die Dissonanzen der Welt. Versöhnung ist mitten im Streit und alles Getrennte findet sich wieder. Es scheiden und kehren im Herzen die Adern und einiges, ewiges, glühendes Leben ist Alles.’ Hölderlin, Hyperion

Stad pag. 19 Materie, relatie en energetica Evolutie pag. 39 Herverdeling van activiteit, ruimte en middelen Begrippenlijst pag. 46 Vijf gezichten (midden) Een dag in 2050

‘Het idee van Innergy, dat in 2030 het energieprobleem is opgelost, is een uitermate hoopvolle gedachte. Het is een inspirerend uitgangspunt dat denkruimte geeft, voorbij alle doemscenario’s. Deze bevrijdende gedachte geeft hoop en een doorzicht voor het moment dat er geen energieprobleem meer is. Hoe zullen de mens, de maatschappij en onze steden zich vanaf 2030 tot 2050 verder ontwikkelen? Wat zijn dan de kernwaarden? Mijn persoonlijke visie is dat de gebouwde omgeving energie zal moeten leveren, niet alleen in technische zin maar met name ook in menselijke zin. Immers, de waarden die het moeilijkst meetbaar zijn, zoals gezondheid en geluk, zijn feitelijk het belangrijkst. Het winnende team biedt met hun plan Innergy een prachtige verbeelding van deze waarden, en daarmee van een toekomst waar je naar wilt verlangen.’ Jurylid architect Paul de Ruiter

2 Inhoud

3 Voorwoord

Innergy kwam tot stand in het kader van de prijsvraag Energetic City 2050, georganiseerd door Alliander en de gemeente Arnhem in 2012. De opgave was om te komen tot een stadsontwerp voor Arnhem in het jaar 2050, een nieuw energetisch panorama voor de stad van de toekomst, met als uitgangspunt dat de bewoners van de stad voor hun eigen, duurzaam opgewekte energie zorgen.

energie

De ontwikkelingen in die richting zijn nu, in 2012, al zichtbaar. Het wordt steeds meer mensen duidelijk dat de manier waarop wij nu in onze energie voorzien niet houdbaar is. Energie staat op de agenda. Bovendien komt het moment steeds dichterbij dat duurzaam opgewekte energie goedkoper wordt dan energie uit fossiele brandstoffen. Duurzame energie gaat geld opleveren. Daarom verwachten wij dat de ontwikkelingen op energiegebied steeds sneller zullen gaan, en dat de situatie die Energetic City schetst al in 2030 wordt bereikt. Wij stellen dat in 2050 het energieprobleem al lang is opgelost. Hernieuwbare energie is in overvloed beschikbaar. Daarom kijken wij niet alleen naar energie als ‘brandstof’, maar vooral naar menselijke energie: naar innergy.

Energie in overvloed

hst. 1

4 Inleiding

Energie in 2050 Wij stellen dat in 2050 hernieuwbare energie in overvloed beschikbaar is. Maar wat betekent dat precies, energie in overvloed? Betekent het dat er een oneindige hoeveelheid energie beschikbaar is, veel meer dan we ooit op zouden kunnen krijgen? Of betekent het dat er genoeg energie is om alles te doen wat we willen doen, als we dat op een efficiënte manier doen? In 2012 gebruiken we namelijk maar een heel beperkt percentage van alle opgewekte energie voor de dingen die we werkelijk willen. Om een ei te koken verhitten we een hele pan water, om vervolgens de warmte met het water door de gootsteen te spoelen. Om een persoon van zo’n 80 kilo te vervoeren gebruiken we een auto van 900 kilo. Als iemand van A naar B reist met de vervoermiddelen van 2012, op fossiele brandstoffen, dan is het rendement dat uit die brandstoffen wordt gehaald minder dan 1%.(1) Een nog extremer voorbeeld zijn elektrische deurbellen. Die worden hooguit een paar seconden per dag gebruikt, maar daarvoor moet er dag en nacht een transformator aan staan. Het energierendement van zo’n deurbel is 0,01%. Naar schatting moeten er twee kolencentrales van 600 megawatt continu draaien om alle Europese deurbellen van stroom te voorzien.(2)

Energie-efficiëntie

1%

0,01%

Er zijn dus gigantische efficiëntieslagen te maken, en de technieken daarvoor bestaan grotendeels al. Als dat de komende 30 jaar gebeurt is het een veilige voorspelling dat er in 2050 meer dan genoeg hernieuwbare energie beschikbaar is om alles te doen wat we willen doen.(3) Hoe die energie precies zal worden opgewekt, getransporteerd en opgeslagen is niet te voorspellen, er zijn zeer uiteenlopende scenario’s mogelijk. Wij beschrijven er hier drie, maar er zijn nog veel meer scenario’s of combinaties van scenario’s denkbaar.

6 Energie in overvloed

1 Van Wijk, A., Hoe kook ik een ei?, Haarlem: MGMC, 2011, p. 20 2 Van Wijk, A., Hoe kook ik een ei?, Haarlem: MGMC, 2011, p. 22 3 “By substantially increasing efficiency globally, the final energy consumption in 2050 will fall below the annual consumption of 2000, while global activity, and the associated increase in living standards, will more than double. ”Ecofys, The energy report (summary). Te downloaden op www.ecofys.com. 4 De capsules bewegen over maglev (magnetic levitation) rails. Er is alleen energie nodig om de capsules te versnellen. Daarna kunnen ze zonder wrijving en dus zonder extra energie door het vacuüm bewegen. De bewegingsenergie kan weer worden omgezet in elektriciteit bij het afremmen. 5 Oster, D., Kamuda, M., en Zhang, Y., ‘Evacuated tube transport technologies (ET3): a maximum value global transportation network for passengers and cargo’, Journal of Modern Transportation, maart 2011 (19), pp. 42-50 6 Osmose is een proces dat optreedt als zout water en zoet water worden gescheiden door een membraan dat wel de kleine watermoleculen doorlaat, maar niet de grotere zoutmoleculen. In zo’n geval zal er water van de zoete naar de zoute kant stromen om de zoutgehaltes in evenwicht te brengen. Aan de zoute kant wordt zo druk opgebouwd die kan worden omgezet in energie.

8 Supergeleiding is het fenomeen dat sommige materialen onder een bepaalde temperatuur geen elektrische weerstand meer hebben. Daardoor kan een supergeleidend materiaal zonder enig verlies elektriciteit transporteren. Bij de meeste materialen gebeurt dat pas bij enkele graden boven het absolute nulpunt (-273˚C). De laatste decennia worden er materialen ontwikkeld die bij een steeds hogere temperatuur al supergeleidend worden. Als die ontwikkeling doorzet zouden supergeleiders gebruikt kunnen worden om zonder verlies elektriciteit te transporteren over grote afstanden. 9 Over lange afstanden kan energie goedkoper en met minder verlies worden getransporteerd met gelijkstroom dan met wisselstroom. Hoe hoger de spanning, hoe lager relatief gezien de weerstand wordt, dus hoe minder elektriciteit er verloren gaat. Op dit moment worden er al studies gedaan naar een Europees supergrid op basis van hoog voltage gelijkstroom. Zie bijvoorbeeld Czisch, G., ‘Low Cost but Totally Renewable Electricity Supply for a Huge Supply Area – A European / Trans-European Example’, 2008 Claverton Energy Conference, Universiteit Kassel. 10 Energy Conference, Universiteit Kassel. Flexibilisering van de energievraag kan onder andere door batterijen en accu’s (bijvoorbeeld van PRT-voertuigen) op te laten laden op het moment dat er veel aanbod van energie is (batterijen en accu’s zijn ook als buffer te gebruiken).

1-2-3

De 1-2-3 is een transportsysteem waarbij capsules met het formaat van een auto door een buis bewegen waarin een vacuüm is gecreëerd.(4) Door het gebrek aan luchtweerstand wordt er weinig energie verbruikt en kunnen extreem hoge snelheden bereikt worden.(5) Het bedrijf achter deze technologie heet ET3 (Evacuated Tube Transport Technology), een naam die kort na de introductie in Nederland verbasterd wordt tot 1-2-3.

Scenario 1: Het hypergrid Energie wordt opgewekt uit verschillende, duurzame bronnen zoals zon, wind, getijde, geothermie, algen en osmose.(6,7) Energie wordt opgewekt op de plaatsen waar dat het efficiëntst kan: zonne-energie in de woestijn, windenergie op de Noordzee. De energie uit de verschillende bronnen wordt ook gebruikt voor het meest geschikte doel: aardwarmte voor verwarming, windenergie voor elektriciteit, algen als biobrandstof. Al deze energiebronnen zijn verbonden door een wereldwijd ‘hypergrid’ van supergeleiders(8) of hoog voltage gelijkstroom.(9) De energieopbrengst van bronnen als zon en wind is niet constant, die schommelingen moeten worden opgevangen door flexibilisering van de energievraag en door opslag van energie. Op allebei die gebieden is nog veel winst te behalen ten opzichte van 2012.(10,11,12) Het hypergrid

zonne-energie windenergie

getijdenenergie

7 Per kubieke meter zoet water die vanuit een rivier de zee in vloeit kan op die manier in theorie 0,2 kWh aan energie worden opgewekt. Opgeteld is het potentieel van alle rivieren ter wereld ongeveer 60% van het wereldwijde elektriciteitsverbruik. (Van Wijk, Hoe kook ik een ei?, p.36) Op dit moment zijn er plannen voor een osmose-energiecentrale op de afsluitdijk. Didde, R., ‘Energy from the Afsluitdijk’, Wageningen World, no.3, 2012.

osmose

Energie op wereldschaal


concentrated solar power

Kernfusie neutron

deuterium

tritium

helium

11

15

Er worden op dit moment batterijen

Space-based Solar Power heeft als

ontwikkeld die goedkoop, op grote

voordeel dat er in de ruimte 24 uur per

schaal te produceren zijn uit grond-

dag zonlicht is, dat niet wordt gefilterd

stoffen die in overvloed te vinden zijn.

door de atmosfeer, en dat de energie

Een voorbeeld is de liquid battery die

naar behoefte naar een bepaalde plaats

is ontwikkeld door Donald Sadoway.

gestraald kan worden zodat de energie

http://www.ted.com/talks/donald_sa-

op aarde niet over grote afstanden

doway_the_missing_link_to_renewable_

getransporteerd hoeft te worden.

energy.html

Dat betekent ook dat de energie niet getransporteerd hoeft te worden

Energie!

Scenario 2: Nieuwe technologie Op allerlei verschillende fronten wordt er op dit moment onderzoek gedaan naar nieuwe manieren om energie op te wekken. Het is niet onwaarschijnlijk dat er de komende 40 jaar belangrijke doorbraken plaats zullen vinden waardoor één of meer van deze technieken ons in 2050 van energie kunnen voorzien. Space-based Solar Power

12

door andere landen die bij een geval

Er wordt veel gesproken over waterstof

van conflict de voorziening af kunnen

als opslag en brandstof, maar dat

sluiten. Een belangrijk politiek argument

heeft een belangrijk nadeel: waterstof

voor Space-based Solar Power.

is moeilijk op te slaan, omdat het het

Er zijn op dit moment verschillende

allerkleinste atoom is, en door andere

landen (waaronder Japan, China en de

materialen heen kan. Een deel van de

VS) met een eigen Space-based Solar

opgeslagen waterstof zal dus ontsnap-

Power programma, dus het is goed

pen en in de lucht terechtkomen. Als dit

mogelijk dat dit één van de energie-

op grote schaal gebeurt ontstaat er een

bronnen van de toekomst zal zijn.

probleem: omdat waterstof zo klein is zal niet alle waterstof meteen reageren

16

met zuurstof (en zo water vormen),

Onderzoekers van MIT (Massachu-

maar zal een deel van de waterstof

setts Institute of Technology) hebben

doordringen naar een hogere luchtlaag,

bijvoorbeeld een techniek ontwikkeld

waar veel zuurstof is, en daar water

waarmee een raam kan werken als

vormen. Water op die hoogte komt niet

zonnepaneel, terwijl je er nog steeds

als neerslag terug op aarde, maar blijft

gewoon doorheen kunt kijken. Lunt,

in die luchtlaag en vormt daar een nog

R. en Bulovic, V., ‘Transparent, near-

veel erger broeikasgas dan CO2.

infrared organic photovoltaic solar cells for window and energy-scavenging

13

applications’. Applied Physics Letters,

Waarschijnlijk zal waterstof dus che-

2011 (98). Te downloaden op http://

misch moeten worden gebonden tot

apl.aip.org/resource/1/applab/v98/i11/

grotere moleculen om het te kunnen

p113305_s1?bypassSSO=1.

Het belangrijkste voorbeeld van zo’n techniek is kernfusie.(13) Kernfusie zou een vrijwel onuitputtelijke hoeveelheid energie kunnen leveren, zonder radioactief afval. Het is niet te zeggen of dat voor 2050 al zal lukken, maar het is een technologie waar heel veel geld in geïnvesteerd wordt.(14) Een andere techniek waar op dit moment aan gewerkt wordt is Spacebased Solar Power: zonne-energie die opgevangen wordt door satellieten in een baan om de aarde, en vervolgens in de vorm van microgolven of lasers naar de aarde wordt gestraald.(15)

Energie scenario 3: zelfredzaamheid Niet alleen bij grootschalige opwekking van energie is nog veel te verwachten, ook de gebruiker heeft grote invloed. Door energiezuinigere apparaten kan het energieverbruik de komende decennia verminderen. De energie die iemand nog nodig heeft kan worden opgewekt door eigen energiebronnen en worden opgeslagen. Zo worden mensen onafhankelijk van grootschalige energieproductie. Tegen 2050 kunnen energiebronnen worden ingebouwd in bouwmaterialen,(16) of het nu gaat om zonne-, wind- of thermische energie. Nu al worden zonnecellen ingebouwd in rugzakken en in oprolbare folie. Restenergie, zoals bijvoorbeeld warmte in het afvoerwater, wordt zoveel mogelijk opgevangen en hergebruikt.(17) Ook het energiepotentieel in afval wordt beter benut, veel huizen hebben een eigen biovergister.

Autarkie zonne-energie

gebruiken als opslag en brandstof. Kernfusie is het samensmelten van de

17

kernen van twee lichte atomen tot één

Van Wijk, Hoe kook ik een ei?, p.19. Zie

zwaardere kern. (Dit in tegenstelling

ook http://www.greenchallenge.info/

tot de huidige vorm van kernenergie,

MediaDetails

waarbij één heel zwaar atoom gesplitst proces komt veel energie vrij, maar kernfusie vindt pas plaats bij enorm hoge temperaturen. 14 De principes van kernfusie zijn al lang bekend en algemeen geaccepteerd, maar tot nu toe is het nooit gelukt dit proces te beheersen en als energiebron te gebruiken. Op dit moment werken Europa, Rusland, de VS, Japan, China, India en Zuid-Korea samen aan de International Thermonuclear Experimental Reactor (ITER), die de praktische haalbaarheid van kernfusie als energiebron moet aantonen. Naar verwachting wordt ITER in 2018 in gebruik genomen.

energie!


windernergie

aardwarmte

wordt in twee lichte kernen.) Bij dit

Zonnesatelliet in een baan om de aarde

restwarmte


Personal Rapid Transit (PRT) De auto is uit het straatbeeld verdwenen en vervangen door de PRT: een vervoerssysteem van onbemande automatische ‘taxi’s’ die 24 uur per dag beschikbaar zijn. Hierdoor combineert het systeem de voordelen van autobezit (op ieder moment naar iedere plaats rijden) met die van het openbaar vervoer (minder milieubelasting, minder kosten per gebruiker). Omdat er geen geparkeerde auto’s meer op straat staan is er meer ruimte voor fiets, voetganger, bomen en ontmoetingen.


innergy

hst. 2

Alles is energie

Hypothese - Energie, duurzaam opgewekt, is er in overvloed - Ervaringen kunnen worden ontkoppeld van tijd en plaats - Menselijk contact creëert ‘waarde’ - De overheid trekt zich terug naar de grote lijnen - Gebruik is leidend, niet bezit

18

Dichtheden van energie

Lazslo, E., Kosmische Visie: Wetenschap en het Akasha-veld, Deventer: Ankh-Hermes, 2004.

Energetica

19 Helderzienden kunnen bijvoorbeeld een

Relatie

patroon zien dat tot ziekte kan leiden

Energie Sinds Einstein weten we dat alles energie is: E = mc2. Toch realiseren we ons nog lang niet wat dat allemaal betekent. De mens en het bewustzijn zijn energie. Iedereen heeft wel eens een ontmoeting die hem energie geeft of ontneemt. Energie heeft een frequentie, en de frequenties van verschillende energieën kunnen resoneren en elkaar versterken.

voordat de ziekte zich gemanifesteerd

Materie

heeft. Het herstellen van het energieveld voorkomt dan de ziekte. Merry, P., masterclass in het kader van Energetic City 2050, augustus 2012. 20 “We worden steeds meer telepathisch. Je kan gewoon projecteren. Dit wordt de eeuw van de hersenen. De intuïtie gaat werken.” Edelkoort, L., in Zomer-

Alles is energie

Nieuwe stedelijkheid Het stadsontwerp voor Arnhem 2050 van Innergy veronderstelt een transformatie; de overgang van de ene samenlevingsvorm naar een fundamenteel andere. De drempel die we over gaan is flinterdun, maar torenhoog. Tussen ons huidige wereldbeeld (paradigma) en het volgende bestaat een onoverkomelijke communicatiebarrière.(22) Dit maakt het moeilijk – zo niet onmogelijk – om de wereld van 2050 te ontwerpen. Of beter gezegd, zodra we het nieuwe wereldbeeld kunnen weergeven, zijn we al veranderd en kijken we (ten dele) vanuit het nieuwe paradigma. Het Innergy-project zoekt ondanks de ondoorgrondelijkheid van de transformatie naar de sporen van een nieuwe vorm. In het ergste geval vinden we de drempel; in het beste geval schieten we er overheen en veranderen we in het proces van het stadsontwerp. We hopen dat het laatste ons niet geheel onbegrijpelijk zal maken. Stedelijkheid in 2050 zal een andere betekenis hebben. Deze nieuwe stedelijkheid faciliteert samenwerking zonder fysieke of territoriale grenzen.(23) Samenwerking is de stedelijke attitude, de stedelijke vorm is fluïde. De nieuwe stedelijkheid draait niet om bezit, maar om gebruik van ruimte en middelen.

gasten, 12 augustus 2012, VPRO. 21 Merry, Peter, masterclass in het kader

E = MC

2

van Energetic City 2050, 2012 22 Kuhn, T., The Structure of Scientific Revolutions, University of Chicago Press, 1962.

In-Formatie Wij zien de werkelijkheid als een veld van informatie. In die informatie ontstaan patronen. Op een gegeven moment worden die zo sterk dat het materie wordt. Informatie betekent letterlijk ‘dat iets in formatie is’; iets is bezig zich te vormen.(18) Mensen zullen leren om steeds beter energiepatronen te herkennen en daarop in te spelen.(19,20)

23 “Het ik-tijdperk is nu afgelopen. Alle urban planning gaat nog daarover, alle grote concerns, alle grote briefings gaan nog daarover. Maar dat is niet meer zo, mensen gaan samen dingen doen, samen dingen maken, oplossen, nationaal, regionaal, global, alles door elkaar. En dat is een feit, dat kun je aantonen, maar dat voel je ook gewoon.” Edelkoort, L. in Zomergasten, 12 augustus 2012, VPRO.

Paradigmawisseling Dichtheid Er bestaan dus verschillende dichtheden van energie. Of het nu een ding is, een mens, een stad, of de hele wereld: alles heeft drie verschillende niveaus van energie: materie, relatie, en energetica.(21) Ideeën en mogelijkheden, energetica, vormen de meest subtiele vorm van energie, dat is wat er ‘in de lucht zit’. Daarin kan resonantie plaatsvinden, waardoor patronen ontstaan, en als die patronen zich verdichten kunnen ze zich manifesteren in de relatie, de interactie tussen mensen. Daar kunnen ze na verloop van tijd weer verdwijnen, maar ze kunnen zich ook nog verder verdichten tot materie.

2050

2012

huidig paradigma

16 Alles is energie

17 Alles is energie

chaospunt

nieuw paradigma

Innergy resoneert

stad

Innergy Het innergy-project vertrekt vanuit het fenomeen van innergy. Innergy is de innerlijke energie van een mens. Het gaat hier om ideeën, zienswijzen, verlangens, ervaringen: het is de kracht die iemand de zin en richting geeft om iets te doen. Als metafoor gebruiken we de golfbeweging. Twee of meer mensen kunnen een interactie met elkaar aangaan. In deze interactie ontstaat resonantie (versterking), interferentie (verandering), of uitdoving (opheffing). Innergy is activerend en kan een bron zijn van menselijke interactie en samenwerking. Omgekeerd geeft de menselijke interactie weer innergy.

Materie, relatie en energetica

hst. 3

18 Alles is energie

Nieuwe stedelijkheid

dus ook diversiteit in wat mensen verlangen van hun woonomgeving. Het Arnhem van 2050 bestaat uit een verzameling van relatief kleine ‘habitats’ of buurten met elk een eigen karakter. In het Arnhem van 2050 beperkt de overheid zich tot de grote lijnen. Op het niveau van stadsontwerp resulteert dit in minder interventiemogelijkheden voor de overheid. Anderzijds is er veel meer stadsontwikkeling door de Arnhemmers zelf voorstelbaar; dat kan alleen of in een klein collectief zijn. Drie typen ontwikkeling ontstaan parallel aan elkaar in de stad.

24 Hardt, M. en Negri, A., Empire; de Nieuwe Wereldorde, Amsterdam: Uitgeverij Van Gennep, 2002, p. 390, r. 21-22: “(…) het [de menigte] is de singuliere macht van een nieuwe stad.” Voor Hardt en Negri ontstaat de macht van de nieuwe stad door “samenwerking en communicatie in de sfeer van biopolitieke productie (…).” (r.18-19). Biopolitieke productie is de productie van het sociale leven zelf, waarin cultuur en politiek samengaan.

Stad van de Materie In delen van de stad met grote cultuurhistorische waarde en samenhang ontstaat een evenwicht. De morfologie van deze delen van de stad zal weinig veranderen. De bewoners die zich tot deze wijken aangetrokken voelen zijn meer gericht op zichzelf en hun eigen groep. Het zijn wijken met een lage dynamiek van bebouwing en een lage dynamiek van bewoners. Het historische centrum en het ingesloten dorp Elden zijn goede voorbeelden.

25 Idem, p. 401, r. 4-7.

Stedelijkheid als sociale interactie en connectiviteit Arnhem is nu, in 2050, wezenlijk anders dan het was in 2012. We zien een nieuw soort stedelijkheid, stedelijkheid die bestaat uit ontmoetingen, uit sociale netwerken, uit connecties tussen mensen. En die zijn niet langer gebonden aan een fysieke stad. De mens is de stad.(24) Aangezien de middelen tot sociale interactie en connectiviteit hyper mobiel en vrijelijk toegankelijk zijn geworden,(25) kan het zijn dat de stad van 2050 zich snel verplaatst. Het is mogelijk dat de stad zich zelfs op dagelijks niveau vormt, verschuift en weer verdwijnt.(26) Het is de menselijke interactie die bepaalt of, waar, wanneer en in welke vorm de stad verschijnt. Voor een stedelijk leven is het dus niet nodig om in de stad te wonen. En dat heeft de omkering betekend van een belangrijke trend. Tot 2030 trokken steeds meer mensen naar de grote steden. De Europese bevolking concentreerde zich in een paar ‘supersteden’. Rond 2030 zijn die geëxplodeerd als een supernova, en vervolgens weer uitgedoofd. Veel mensen trokken na 2030 weer weg uit de grote steden.

26 Idem, p. 405, r. 7-9. “Het vermogen om plaatsen, temporaliteiten, migraties en nieuwe lichamen te construeren (…)” is kenmerkend voor de opkomst van de menigte en de vorming van een nieuwe stedelijkheid (de singuliere macht van een nieuwe stad).

Stad van de Relatie Dit zijn delen van de stad met een dichtere structuur en ruimere objecten. Stedenbouw en architectuur bieden flexibiliteit en ruimte voor verschillende functies. De gebruikers hebben een open houding naar de wereld om zich heen. Deze stad is gericht op ontmoeting & ontwikkeling. Het zijn wijken met een lage dynamiek van bebouwing en hoge dynamiek van bewoners. Het Spijkerkwartier is een goed voorbeeld van dit type stad. Stad van de Energetica In deze wijken is er vrijheid van stedenbouw en architectuur. Deze fluïde omgeving huisvest bewuste, zelfredzame mensen met een integraal wereldbeeld. Het zijn wijken met een hoge dynamiek van gebruikers en een hoge dynamiek van bebouwing; het is een komen en gaan van gebouwen en mensen. Wijken als Presikhaaf vormen dit type stad.

De stad als verzameling ‘habitats’

Arnhem 2050 Je bent niet langer gebonden aan een bepaalde plaats, dus je kunt wonen waar je wilt. Mensen zijn nomadischer geworden. De stad is fluïde. Nieuwe stedelijkheid vraagt nieuwe vaardigheden van mensen, het vraagt om ontwikkeling, maar niet iedereen heeft zich op hetzelfde moment op dezelfde manier ontwikkeld. Meer nog dan vroeger is er een grote diversiteit. Diversiteit in achtergrond, diversiteit in ontwikkeling, en

Stad van de Materie

20 Materie, relatie en energetica


Stad van de Relatie Stad van de Energetica Veluws Landschap Voormalige Landgoederen Rivierenlandschap Polderlandschap Evacuated Tube Transport (1-2-3) Markant gebouw

2012

2040

2020

2050

2012

2030 Supernova europa Tot 2030 trekken mensen naar de stad omdat daar het scala van mogelijke ervaringen het grootst is. Daarna stopt de ‘volksverhuizing’ naar de stad. In 2050 is het technisch mogelijk om met je zintuigen op een andere plaats aanwezig te zijn dan waar je fysieke lichaam is.


Centrum - Volks Arnhem Het oude centrum van de stad is druk en levendig. Niet met winkelend publiek, die tijd is voorbij. Het centrum is gevuld met stemmen die spreken in een mix van Roemeens, Chinees, Xhosa en Ernhems; in het centrum hoor je de taal van de straat.

2012 Gele Rijders plein

Sin ge l

Al in 2012 nam online shoppen een enorme vlucht. Je schoenen, een nieuwe tafel of de dagelijkse boodschappen worden sindsdien aan huis afgeleverd. Winkelketens zijn meegegaan in deze verandering, winkelpanden hebben zij al lang niet meer. O

Met het verdwijnen van de winkelfunctie uit het centrum daalden de huurprijzen sterk. Creatievelingen kwamen in de plaats van winkelketens. Ook dat keerde het tij niet. Na de flexibilisering van het bestemmingsplan rond 2030 werden de panden veelal wat ze lang daarvoor waren: woonhuizen. De vermaarde glazen winkelpuien zijn uit het straatbeeld verdwenen. De nieuwe slimme huid is er soms voor teruggekomen. Er wordt weer volop gewoond in de Ketelstraat en Vijzelstraat. Een nieuwe stroom van immigranten vindt hier een thuis. Na de eerste immigratiegolven van Roemenen, Chinezen en mensen uit de Filippijnen komen er nu vooral Afrikanen deze kant op, op de vlucht voor de overbevolking op hun continent.

ud

e

O

ev

er

st

ra

at

Kerkplein

Centrum 2012

2050 Gele Rijders plein

Sin gel

2012

2050 O

ud

e

O

ev

er

st

ra

at

Kerkplein

Centrum 2050, grijstinten symboliseren verschillende etnische volkswijken

En dat is te merken in de binnenstad. De migranten klonteren traditioneel samen en vormen zo verschillende etnische buurten. Het stadshart is weer een woonwijk geworden, een ouderwetse volksbuurt bijna. De mix van culturen brengt diversiteit en een nieuw verhaal over Arnhem. Elke buurt heeft zijn eigen kenmerken en zijn eigen buurthuis. In deze ‘kerken’ van 2050 komt men samen en worden cultuur, achtergrond en verhalen gedeeld. Wat in 2012 een onbewoond voetgangersgebied was waar alleen mensen kwamen op winkeltijden, wordt in 2050 vierentwintig uur per dag bewoond en gebruikt.

Centrum als shoppingzone


Centrum als woongebied


2012

2050

Spijkerkwartier

Veel nieuwe gebouwen worden gecreëerd door de 3D-printer en voorzien van een geavanceerde ‘huid’, die ademt, isoleert en zonlicht omzet in energie. De huid reageert op lichtinval en laat het licht door zoals een raam of reflecteert zoals een prisma. De huid of gevel kan constant van kleur veranderen en zelfs persoonlijk gestuurde beelden tonen in de vorm van reclame, kunst en kitsch.

2012 Sin gel

Spijkerkwartier – Dynamisch leven Het Spijkerkwartier werd ontwikkeld in de tweede helft van de 19e eeuw. Het voldeed aan de vraag van de welgestelden uit die tijd. Zij betrokken de herenhuizen in neoclassicistische stijl die kenmerkend zijn voor de wijk. De grote, statige panden waren duur in onderhoud en beheer. De gegoede burgerij van weleer vertrok langzaam maar zeker uit het Spijkerkwartier. Nieuwe vastgoedeigenaren splitsten de woonruimte op in kleinere delen die werden verhuurd als aparte etages of kamertjes. Met name in de periode 1960 – 1970 ging de leefbaarheid van de wijk hard achteruit. Prostitutie en criminaliteit zorgden voor een bedenkelijke reputatie.

De mooiste en oudste panden uit het Spijkerkwartier blijven het straatbeeld bepalen, ze zijn flexibel en worden intensief en wisselend gebruikt. Panden zonder die flexibiliteit, veelal gerealiseerd tussen de jaren ´70 en ´90, zijn buiten gebruik. Veel van die panden zijn nu vervallen tot ruïnes (een weldaad voor biodiversiteit) of gesloopt en ingeruild voor nieuwe, soms tijdelijke bouwwerken. Op sommige plekken verschijnt nieuwe bebouwing die ook fysiek flexibel is. Het inwonersaantal van het Spijkerkwartier kan van maand tot maand flink variëren, en deze bebouwing vangt variaties in bewoning op door haar afmetingen mee te laten veranderen met het inwonersaantal van de wijk.

aat

rstr

ijke

Sp

Begin 21e eeuw kwam de omslag: de prostitutie werd verbannen uit het straatbeeld. Investeringen in de openbare ruimte en grootscheepse renovatie van het woningbestand gaven een enorme boost aan de wijk. Het Spijkerkwartier werd de yuppenwijk van de jaren 2000 - 2020.


2050 gel

Veel mensen verblijven in het Spijkerkwartier met een woonabonnement. Voor een vast bedrag per maand hebben ze de beschikking over woonruimte, maar dat hoeft niet steeds dezelfde woning te zijn. Soms wonen ze ergens een jaar, soms twee weken. Ze gebruiken ruimte constant op een andere manier en door de technologie is die razendsnel aan te passen aan het moment. Ze blijven elkaar fysiek ontmoeten in de hippe tenten op de Steenstraat, Spijkerstraat of Parkstraat. Er wordt gewerkt en ‘gemaakt’ in de doe-het-zelf-werkplaatsen.

Spijkerkwartier 2012

Sin

De introductie van het Veld in 2030 had ook zijn weerslag op het Spijkerkwartier. De ontstedelijking nam de druk weg van de woningmarkt en de retail verdween door online shoppen, ‘home delivery’ en ‘home printing’. Toch blijft een groep Arnhemmers hier wonen. De panden ademen sfeer en karakter, ze zijn goed onderhouden, groot en flexibel genoeg om de nieuwe manier van leven te ondervangen: deeltijd wonen, werken en recreëren vloeien samen. Functiemenging treedt overal op, een pand waar men enkel maar woont of werkt is onvoorstelbaar.

at

stra

jker

Spi

Spijkerkwartier 2050: jaren ‘70 - ‘90 panden zijn in verval of vervangen door flexibele bebouwing


Spijkerstraat 2012

Spijkerstraat 2050

Spijkerstraat 2050

Spijkerkwartier 2050

Presikhaaf – From no man’s land to nomad’s land De wederopbouwwijk Presikhaaf werd gebouwd in de jaren ‘50 – ‘70 van de 20e eeuw. De naoorlogse woningbouw voorzag de snelgroeiende Arnhemse populatie van een dak boven het hoofd, maar was al snel toe aan renovatie. Rond 2012 werd Presikhaaf bestempeld als ‘prachtwijk’ en opgekalefaterd, maar de woningen waren van matige bouwkundige kwaliteit, en na 2040 wilde eigenlijk niemand er meer wonen. De wijk liep leeg, Presikhaaf werd een ‘no man’s land’. In de geest van de wederopbouw: een nieuw begin, werd de wijk ook in één keer wederafgebouwd. Wederom een nieuw begin. Een aantal relicten, zoals het voormalige winkelcentrum en de naastgelegen flats, werden gekoesterd en bewaard. De rest van de gebouwen werd gesloopt. De materialen die vrijkwamen (bakstenen, dakpannen, hout) werden gesorteerd en opgespaard op een centraal plein. Zo werd de wijk een delfput voor bouwmaterialen. Alsof het een huttenbouw is kan eenieder die dat wil de bouwmaterialen gebruiken om iets nieuws te bouwen, door ouderwets stenen op elkaar te stapelen of door de bouwmaterialen te gebruiken als grondstof voor een 3D-printer. Op die manier kan in Presikhaaf snel en vaak tijdelijk gebouwd worden.

Autarkisch bouwen

2012

Relicten en winkelcentrum Volgroeide bomen Open veld Openbare weg Spoorweg Zichtlijn

Wederopbouwwijk Presikhaaf, 2012

2050

De relicten blijven aangesloten op de hoofdleidingen van nutsvoorzieningen. De rest van Presikhaaf is een vrij veld met enkel gras, bomen, water en enkele wegen.

Presikhaaf 2050, een leeg veld met relicten zoals het winkelcentrum Presikhaaf 2012

De unieke kwaliteiten van Presikhaaf als no man’s land trekken een specifiek publiek aan. Urban nomads zien kansen in het lege veld die ze nergens anders aantreffen: ruimte voor eigen, vaak tijdelijke initiatieven, aanbod van goedkope bouwmaterialen en gelijkgestemden ‘en-suite’. No man’s land verandert in nomad’s land. Het depot met bouwmaterialen op het centrale plein raakt langzaam op wanneer in het veld nieuwe initiatieven worden ontplooid. Daarna is het plein een lege ruimte, zonder directe functies, aanleidingen of mooimakerij. De poëzie van weder-afbouw is nu haar kracht: ‘leegte’. Presikhaaf 2050



Presikhaaf 2012

Presikhaaf 2050

Nomad’s land

evolutie

hst. 4

Herverdeling van activiteit, ruimte en middelen

Evolutie De stad van 2050 zal anders zijn dan de stad van 2012, omdat de mens van 2050 anders zal zijn dan de mens van 2012. Het is opvallend hoe sterk verschillende theorieën over menselijke ontwikkeling in essentie overeenkomen.(27) Zij beschrijven een ontwikkeling in verschillende stadia, waarbij de ‘lagere’ stadia (de behoefte aan voedsel, veiligheid, geborgenheid) worden opgenomen in en overstegen door ‘hogere’ stadia zoals de behoefte aan erkenning en uiteindelijk zelfverwezenlijking.(28) Maar zelfverwezenlijking is geen eindpunt. Als een mens zichzelf verwezenlijkt heeft zal hij anderen willen helpen om dat ook te doen, hij overstijgt zichzelf.(29) Dit is het stadium van zelftranscendentie.(30) Dit gaat samen met een verbreding van het bewustzijn: de mens identificeert zich in de loop van zijn ontwikkeling met een steeds groter deel van de kosmos. Eerst alleen met zichzelf, dan met het gezin, met de stam, met een land en uiteindelijk met de wereld en met de hele kosmos. De komende jaren/decennia zullen heel belangrijk zijn, omdat we een kans hebben om als samenleving de stap te zetten van zelfverwezenlijking naar zelftranscendentie, van een postmodern waardensysteem,(31) naar een integraal waardensysteem.(32) In alle voorgaande stadia bekijkt een mens de wereld alleen vanuit zijn eigen wereldbeeld. Vanuit een integraal perspectief kun je herkennen dat mensen verschillende wereldbeelden hebben, die niet beter of slechter zijn, maar wel anders. “Alles is anders, maar tegelijkertijd ook hetzelfde. En daar gaan we naartoe, dat we tegelijkertijd het geheel zien, maar daarin ook onszelf uniek kunnen zien.”(33) Elk wereldbeeld vraagt om een andere benadering.(34) Het doel van een integraal stadsontwerp zal dus niet zijn om vanuit één wereldbeeld een hele stad of wijk vorm te geven, maar om ‘habitats’ te creëren. Welke leefomgeving ondersteunt welk stadium van ontwikkeling? Voor wie ga je de stad ontwikkelen? Als je mensen een kloppende habitat geeft, kunnen ze zich verder ontwikkelen, maar als ze in te complexe omstandigheden terechtkomen zullen ze zich juist terugtrekken naar eerdere stadia. Het werkt dus averechts om geforceerd te proberen verschillende groepen mensen te mengen. Het is beter om meer homogene habitats te creëren die groot genoeg zijn om een gevoel van veiligheid te bieden, maar zo klein dat niet mogelijk is om je hele leven als op een eiland in die habitat door te brengen.

Maatschappelijke veranderingen De ontwikkeling van de mens, en de ontwikkeling van de techniek, zullen grote veranderingen in de samenleving met zich meebrengen. Er zullen nieuwe vormen van interactie ontstaan en onze houding ten opzichte van het fysieke zal veranderen.

27 De bekendste van deze theorieën is waarschijnlijk de piramide van Maslow. Daarnaast is voor dit werk gekeken naar Spiral Dynamics, Integral Theory en het werk van Ervin Laszlo. 28 Dit is zowel een omschrijving van de collectieve ontwikkeling van de mensheid als van de ontwikkeling van elke individuele mens vanaf de geboorte. 29 Hoewel de algemeen bekende piramide zelfverwezenlijking als hoogste behoefte noemt, heeft ook Maslow aan het eind van zijn leven een nieuwe trap aan zijn piramide toegevoegd: zelftranscendentie. In: Florida, R., Who’s your city?: how the creative economy is making where to live the most important decision of your life, Toronto: Random House of Canada Limited, 2008, pp. 167-168. 30 Ook dit is geen eindpunt: er zullen steeds nieuwe stadia bijkomen, die wij ons op dit moment nog niet kunnen voorstellen. Wat wij beschrijven is geen statisch model. Elk ontwikkelingsniveau draagt de kiemen in zich voor nieuwe problemen, die pas echt kunnen worden opgelost vanuit een volgend niveau. Dus er zullen steeds nieuwe niveaus nodig zijn en ontstaan naarmate de mens zich verder ontwikkelt. Zie ook Van Leijden, W., en Zuiker, P., Nederland op doorbreken: Een vernieuwend perspectief voor een land in crisis, Heilig Landstichting: Emergent Publishing, 2007, pp. 38-40. 31 Groen in Spiral Dynamics. 32 Geel in Spiral Dynamics. 33 Edelkoort, L. in Zomergasten, 2012, 12 augustus 2012, VPRO. 34 “You have to meet people where they’re at.” Merry, P., masterclass 2012.

Herverdeling van activiteit, ruimte en middelen In zijn werk Ethica Nicomachea onderscheidt Aristoteles praxis en poiesis. Praxis betekent ‘het handelen’, ‘het doen’, ‘actie’. Aristoteles gebruikt

40 Herverdeling van activiteit, ruimte en middelen

35 Onze computers en telefoons zullen binnen vijf jaar kunnen voelen, zien, horen, proeven en ruiken. Dat voorspelt IBM Research in het jaarlijkse lijstje met vijf voorspellingen die de komende vijf jaar gerealiseerd moeten worden. Door haptische, infrarode en drukgevoelige technologieën in schermen toe te voegen, moet het mogelijk worden om bijvoorbeeld de stof van een kledingstuk te voelen voordat deze via een webwinkel besteld wordt. Zie: http://www.nu.nl/ gadgets/2982115/computers-beschikken-binnen-vijf-jaar-zintuigen.html 36 Parry, R., 2007, http://plato.stanford.edu/ entries/episteme-techne, zie ‘Aristoteles’, vijfde alinea. 37 Bergman, F., 2012, http://conversationsthatyouwillneverfinish.wordpress. com/2012/07/09/new-work-new-culturea-manifesto-by-frithjof-bergman, achtste en negende alinea.

Het ‘Veld’ Het Veld is een hyper geavanceerde vorm van communicatietechnologie en social media. Denk aan internet, skype en twitter, maar dan veel verder ontwikkeld, een soort hyperskype. In het Veld worden namelijk al je zintuigen bediend: zicht, gehoor, tast, geur en smaak. Ondenkbaar? Grote concerns als IBM Research vragen al patenten op aan op technieken die de eerste stap maken.(35) Je kunt met al je zintuigen aanwezig zijn op een andere locatie dan waar je zelf in fysiek opzicht bent, op welk moment je ook maar wilt. Je kunt de stof van een kledingstuk via je PC voelen voordat je deze online bestelt. Door in het Veld te gaan is nabijheid geen voorwaarde meer voor ervaring of ontmoeting. Je kunt bijvoorbeeld opstaan in Arnhem, werken in Sydney, een bespreking hebben in New York en met je vrienden afspreken in Leeuwarden. Het Veld is geen virtual reality. Je gaat naar Sydney zoals het op dat moment werkelijk is of zoals het op een bepaald moment in het verleden was.

poiesis in de betekenis van ‘het maken’, ‘het scheppen’ of ‘het vervaardigen’. Praxis is de activiteit waarvan het doel in zichzelf is gelegen en poiesis is de activiteit waarvan het doel gescheiden en verder gelegen is dan de activiteit zelf.(36) Vandaag de dag is men veel tijd kwijt aan poiesis. We zitten in de auto omdat we ergens heen willen, we doen boodschappen omdat we moeten eten. In het stadsontwerp van Innergy wordt veel van deze activiteit overbodig. Hierdoor komt meer tijd vrij voor praxis of voor die vormen van poiesis die men zelf kiest. De herverdeling van praxis en poiesis is een wezenlijk principe van de nieuwe stedelijkheid. In het verlengde van deze herverdeling van de dagelijkse activiteit willen wij verwijzen naar het principe van new work zoals dat geïntroduceerd wordt door Frithjof Bergman. Bergmans verhaal stoelt op de mens enerzijds, zijn arbeid anderzijds en de relatie van dienstbaarheid tussen deze twee. In het verleden stond de mens overwegend in dienst van de te leveren arbeid. De mens werd door anderen of hemzelf als louter een middel gebruikt om die arbeid uit te voeren. New work is de inspanning om de relatie van dienstbaarheid om te keren. Het werk moet ons niet uitputten, maar het moet ons kracht en energie geven en ons ontwikkelen tot vollere mensen.(37) In 2050 zal veel werk dat nu nog door mensen wordt gedaan, door machines en robots gedaan kunnen worden. Een tweedaagse werkweek zal dan een fulltimebaan zijn. Er komt meer tijd vrij voor activiteiten vanuit een eigen, intrinsieke motivatie. Niet alleen een herverdeling van activiteiten, maar ook van ruimte en middelen is essentieel aan het stadsontwerp van Innergy. Hier speelt de relatie tus-


sen gebruik en bezit een belangrijke rol. Tot op heden zijn gebruik en bezit slechts in beperkte mate aan elkaar gekoppeld. Een groot deel van ruimte en middelen ligt langdurig in onbruik. Dit, omdat het ontoegankelijk blijft door de exclusiviteit van bezit. Door gebruik te laten prevaleren over bezit worden ruimte en middelen veel efficiënter gebruikt. Denk aan deelauto’s, OV-fiets en ‘love hotels’. Bovendien zal het efficiëntere gebruik er toe leiden dat er in totaal minder ruimte en middelen nodig zullen zijn. In het verlengde hiervan moet men ook denken aan de overgang naar een prestatie-economie; de productie van zo duurzaam mogelijke middelen.(38) Verder is samenwerking een essentieel principe voor de herverdeling van ruimte en middelen. “Samenwerking doet de aanspraak op eigendom teniet.”(39)

De ethiek van doe-het-zelf Een ander wezenlijk onderdeel van de nieuwe stedelijkheid is de ethiek van do-it-yourself (doe-het-zelf). Ethiek is het op een bepaalde manier praktiseren van je handelingsvrijheid. Doe-het-zelf staat voor een streven naar onafhankelijkheid van algemene maatschappelijke structuren ten einde autonoom te kunnen handelen, produceren en zijn. Het wordt voor het eerst bij naam genoemd in de jaren ’50 van de 20e eeuw.(40) Doe-het-zelf heeft dan betrekking op het klussen aan de woning en staat voor een herwaardering van de ambachtsman. Begin jaren ’70 zien we een heel duidelijk voorbeeld van de ethiek van doe-het-zelf binnen de punkcultuur. Punk houdt in dat je zelf je muziek maakt en zelf je kleding, sieraden en kapsel ontwerpt. De punkbeweging begint als een verzet tegen de alom aanwezige populaire consumptiecultuur. De ethiek van doe-het-zelf verschijnt in de tweede helft van de 20e eeuw op veel meer gebieden in de samenleving. Een heel duidelijk exponent is de open source praktijk. De term ‘open source’ verwijst naar een openlijk beschikbare broncode voor een computerbesturingssysteem. Hierdoor wordt het mogelijk dat er collectief computersoftware gemaakt en gebruikt kan worden. De term ‘open source’ wordt nu ook algemener gebruikt. Het verwijst naar elke vrijelijk toegankelijke productiemethode of -format. Denk bijvoorbeeld aan ‘open source ecology’. Dit is een internetplatform waar modellen worden gedeeld voor de goedkope en duurzame doe-het-zelf productie van industriële machines.(41) De politieke, economische en culturele rol van de ethiek van doe-het-zelf wordt de laatste jaren steeds explicieter en breder.(42, 43) De collectieve distributie van vaardigheden In de samenleving anno 2012 worden vaardigheden continu geobjectiveerd. Zodra er een vaardigheid ontstaat wordt deze als zodanig blootgelegd, vastgelegd en vaak voorwaardelijk toegankelijk gemaakt (denk aan de beschermde beroepstitel). Deze omschreven en vaak afgeschermde vaardigheden zouden we competenties kunnen noemen; ze zijn verbonden aan een betaald opleidingstraject en een certificatie. De nieuwe stedelijkheid bestaat er mede in dat vaardigheden vrijelijk toegankelijk zijn. De (hyper geavanceerde) social media spelen hier een onmisbare rol in. Ook nu al worden via bijvoorbeeld YouTube meer en meer vaardigheden toegankelijk via audiovisuele modules, tutorials genoemd. Op deze wijze wordt de toe-eigening van vaardigheden voor exploitatie teniet gedaan.

38 Rau, T., Turntoo, http://rau.eu/en/innovatie/turntoo. 39 Hardt en Negri, Empire, p. 404, r. 26. 40 Oram, S., 2010, http://suite101.com/ article/doing-it-yourself-in-the-1950sa220910 41 “The Global Village Construction Set (GVCS) is a modular, DIY, low-cost, high-performance platform that allows for the easy fabrication of the 50 different industrial machines that it takes to build a small, sustainable civilization with modern comforts.” http://opensourceecology.org 42 Beppe Grillo promoot bijvoorbeeld een lokaal activisme dat er onder andere in bestaat dat mensen lokaal voorzieningen organiseren. Hij geeft als voorbeeld de ‘meet-up’. Mensen met verschillende expertises uit eenzelfde streek ontmoeten elkaar om samen bepaalde levensvoorzieningen te gaan realiseren. 43 In Mondragon, een vallei in Baskenland, kent het overgrote deel van de bedrijven een coöperatieve structuur. Alle werknemers zijn mede-eigenaar. 44 Koerse, W., Een samenloze samenleving, Antwerpen: SESO, 1975. 45 Koerse, W., De grenzeloze stad, Bussum: Thoth, 1997, p. 17. 46 Charles Taylor, Sources of the Self; The Making of the Modern Identity, Cambridge University Press, 2009, p. 390, r. 13 47 Idem, p. 385, r. 34-39


R.O. - wende De ontwikkeling van Vinexwijk Schuytgraaf wordt in 2050 gezien als de laatste dure stadsuitbreiding. Een compleet stadsdeel aanleggen en dan vervolgens bedenken hoe burgers daar moeten wonen is te duur voor de gemeente en bewoners en een complete wijk ‘uitrollen’ blijkt niet wat dat wat de inwoners van Arnhem willen. Op de afdeling Ruimtelijke Ontwikkeling werd anno 2012 langzaam erkend dat er niet vanuit de overheid (op kantoor) bepaald moest worden hoe mensen zich huisvesten en wonen. Het inzicht ontstond dat de historie van strakke regie over volkshuisvesting (waarin woningbouwcorporaties en ontwikkelaars zijn verworden tot anonieme instituten) ‘een samenloze samenleving’(44,45) creëren. Na de crisis van de jaren ’10 die voortkwam uit een irrationeel vertrouwen op alleen maar groei van economie en vastgoed, besluit Arnhem het anders te gaan doen. In de periode van 2012 naar 2030 leert Arnhem dat, als er gezocht wordt naar nieuwe of betere leefomstandigheden voor haar bewoners, er met het reeds aanwezige efficiënt ‘ontwikkeld’ moet worden. Arnhem zal haar knopen gaan tellen en besluiten niet meer uit te breiden. De bestaande gebouwde omgeving wordt een locatie met enorme mogelijkheden voor haar zeer verschillende gebruikers.

Creativiteit: het zelf als bron van handelen De ethiek van doe-het-zelf stelt het ‘zelf’ als bron of vorm van het doen. Creativiteit (in haar breedste zin) staat hier centraal en daarmee wordt ook een onuitputtelijk, innerlijk domein in de mens verondersteld. Creativiteit bestaat er in dat wij dit innerlijke domein binnen kunnen gaan en van daaruit dingen naar buiten en tot expressie kunnen brengen.(46) Dit innerlijke domein kan gezien worden als een radicale autonomie en tegelijkertijd als een vereniging met de alles doordringende stroom van de natuur.(47) Naast een vrijheidsideaal, behelst het dus ook de toegang tot een bepaald soort zijn die men spiritueel zou kunnen noemen. De hedendaagse mens is het vermogen kwijtgeraakt om zijn identiteit te definiëren los van bezit. We laten zien wie we zijn door individualiteit en door wat we hebben. Maar creativiteit gaat die rol overnemen, en daarmee worden we ook minder individualistisch. ‘Ik heb’ en ‘ik ben’ verandert in ‘wij doen’ en ‘wij maken’. In het doen en maken gaan we op in zowel de materie als in het leven. De ontkoppeling wordt omgekeerd naar verbondenheid.


‘Ik zie... ik zie... ik zie een leegte!!! Al die leegte!!!’, schreeuwde de hoogpriester. ‘De vijfhoofdige god Innergos toonde mij een visioen van een lege stad!!!’ Rumoerig werd de menigte. De idee van leegte zweepte hen allen op. Uitzinnig trok de meute door de straten, waar zij de huizen neertrokken. Bij het vallen van de schemer stonden slechts nog kleine hoopjes steen overeind. ‘Deze stad zal heten: Anagoras. Hier wonen wij niet in huizen, maar in onszelf. Onze innerlijke, scheppende stroom is onze tempel.’ Langzaam aan kwam de menigte tot inkeer. ‘Das allemaal leuk en aardig, maar volgens mij gaat het zo dadelijk regenen!!!’, klonk het uit de meute. Een hard gelach van Innergos donderde uit de hemel en de regen daalde neer. Anoniem, 2034

44

45 Epiloog

Het ‘Veld’ Het Veld is een geavanceerde vorm van communicatietechnologie. Het is een doorontwikkeling van media als internet, skype en twitter. In het Veld worden alle zintuigen bediend: zicht, gehoor, tast, geur en smaak. Het wordt mogelijk om op ieder moment iedere andere locatie te ervaren. Door in het Veld te gaan, is nabijheid geen voorwaarde meer voor ervaring of ontmoeting: een dagbesteding die bestaat uit opstaan in Arnhem, werken in Sydney, een bespreking hebben in New York en met vrienden afspreken in Leeuwarden wordt eindelijk mogelijk. 1-2-3 De 1-2-3 is een transportsysteem waarbij capsules met het formaat van een auto door een buis bewegen waarin een vacuüm is gecreëerd. Door het gebrek aan luchtweerstand wordt er weinig energie verbruikt en kunnen extreem hoge snelheden bereikt worden. Het bedrijf achter deze technologie heet ET3 (Evacuated Tube Transport Technology), een naam die kort na de introductie in Nederland verbasterd wordt tot 1-2-3. PRT (Personal Rapid Transit) Personal Rapid Transit is een vervoerssysteem van onbemande automatische ‘taxi’s’ die 24 uur per dag beschikbaar zijn. Hierdoor combineert het systeem de voordelen van autobezit (op ieder moment naar iedere plaats rijden) met die van het openbaar vervoer (minder milieubelasting, minder kosten per gebruiker). 3D-printer Een 3D-printer maakt driedimensionale objecten op basis van een digitaal model. Door steeds nieuwe laagjes materiaal te printen wordt een voorwerp opgebouwd. Doordat 3D-printers voorwerpen laag voor laag opbouwen en niet (zoals veel hedendaagse productieprocessen) ‘uitsnijden’ uit een massief blok materiaal, gaat er geen grondstof verloren. Ze gebruiken alleen wat nodig is. De mogelijkheden van 3D-printers zullen steeds groter worden, denk bijvoorbeeld aan 3D-printers die zichzelf uitprinten, nieuwe materialen die als grondstof kunnen worden gebruikt (zoals zand en ‘oude’ 3D geprinte voorwerpen) en 3D-printers die volwaardige woningen kunnen uitprinten. Doe-het-zelf-werkplaats Het aantal bezittingen per persoon neemt in 2050 af. Er vindt een herwaardering plaats voor ambacht en voor zelfgemaakte voorwerpen, al dan niet gemaakt via een digitale omweg. De doe-het-zelf-werkplaats biedt ruimte voor het creëren van deze objecten door faciliteiten aan te bieden zoals een 3D-printer. Flexibel bestemmingsplan Een bestemmingsplan beschrijft wat er met de ruimte op een bepaalde plaats in Nederland mag gebeuren. Hierdoor kan de overheid bijvoorbeeld vervuilende functies als industrie scheiden van woonwijken, iets wat tot begin van de twintigste eeuw onmogelijk was. De waarde van een kavel

46 Begrippenlijst

hangt voor een groot deel af van de ‘bestemming’ die door de gemeente is toegedeeld, een goed voorbeeld is de waardestijging van een weiland die tot bouwgrond wordt verklaard. In steden heeft dit bijvoorbeeld het effect dat op een kavel met winkelbestemming niet gewoond kan worden door de waarde die het bestemmingsplan toevoegt ten opzichte van een woonbestemming. Door het bestemmingsplan te flexibiliseren kan ieder pand iedere functie vervullen binnen de grenzen van het redelijke. Hierdoor kan er veel vrijer om worden gegaan met de invulling van het gebouw. Grondstofplein Grondstoffen voor de bouw van woningen worden schaarser en nemen daardoor in waarde toe. De opkomst van technologie zoals de 3D-printer, maakt herhaaldelijk hergebruik van bouwstoffen eenvoudig. Woningcorporaties bezitten veel naoorlogse woningen die aan het einde van hun technische levensduur zijn, en tevens niet meer voldoen aan de wooneisen van de tijd. Sloop van deze woningen in corporatiewijken levert een schat aan grondstoffen op. De unieke combinatie voor corporaties van grond- en grondstofpositie manifesteert zich in het grondstofplein: een centrale plek in de wijk waar de bouwmaterialen voor nieuwe woningen tijdelijk worden opgeslagen. Autarkisch bouwpakket In wijken als Presikhaaf wordt een speelveld geboden waar bewoners zelf hun woning kunnen bouwen. Technologische ontwikkelingen maken het eenvoudig om losgekoppeld van energie- of waternetwerk te functioneren. Woonabonnement Het woonabonnement is een overeenkomst waarin een gebruiker woonruimte ter beschikking krijgt voor een vast bedrag per maand. Het woonabonnement onderscheidt zich van een huurcontract doordat het gebruiksrecht van woonruimte zich niet beperkt tot één woning. Via eigendom en wereldwijde samenwerkingsverbanden tussen vastgoedeigenaren kan door gebruikers uit een grote verzameling van woonruimte gekozen worden. Wisselen is eenvoudig: opzegtermijnen beperken zich tot een dag en er is geen vaste termijn van woninggebruik. Deelwoning Een deelwoning is een woning waar gebruik van gemaakt kan worden via het woonabonnement. Er is geen vaste bewoner, en bewoonperiodes kunnen variëren van een dag tot een aantal jaren.

Innergy wil in 2012 bedanken Andrew van Egmond, visuals Bert Claes, advies Cees Guickers, inspiratie Erzsi Pennings, advies Erik Hooft, print expopanelen Ewoud de Kok, advies Energy Club TU Delft, advies Johanna Kroon, advies Klaas-Geert Koolhout, tekenwerk Lieke van de Sanden, advies Maike van Stiphout, reflectie Mandy Pieper, fotografie Mariëtte Wijne, tekst Marilyn Hamilton, inspiratie Peter Merry, inspiratie Peter van Schie, tekst & redactie Richard Koeleman, website Sonja Kuijpers, infographics Xandra Marcus, advies Curatoren Alex van Oost Jeroen Zuidgeest Karin Rikkers Vakjury René Gude Paul de Ruiter Thomas Rau Winy Maas En voor 2050 dankt innergy Gerrit Steen, Gerben Pennings Ibby, Roos van der Zandt Marc, Rem Smaling Lente, Lotte Noordermeer Opa Wim, Wim Korvinus Grafisch ontwerp Rutger Vos, Amsterdam Drukker Jubels, Amsterdam

Fysiek flexibele, collectieve bebouwing Het inwonersaantal van steden kan in 2050 van maand tot maand flink variëren. De fysiek flexibele collectieve bebouwing vangt variaties in bewoning op door haar afmetingen mee te laten veranderen met het inwonersaantal van de wijk.

47 Colofon

Innergy Team Frank Marcus, Architect Chris van der Zwet, Landschapsarchitect Gertjan Rohaan, Stedebouwer Gerben Pennings, Filosoof Pieter Wackers, Filmmaker

Innergy is een ontwerpend onderzoek naar een nieuw energetisch panorama voor de stad van de toekomst. In 2050 is er een overvloed aan duurzame energie. Daardoor is de wereld veranderd. Energie is veel meer dan wat er uit het stopcontact komt. De energie van mensen en van de samenleving, het gevoel dat je zelf energie hebt is minstens zo belangrijk. Daar gaat Innergy vanuit: de innerlijke energie van een mens. De stad van 2050 is een fluïde stad die constant andere vormen aanneemt. Het is een stad van 3D-printers, ‘hyperskype’, wederafbouw en woonabonnementen, waarin gebruik belangrijker is dan bezit. Een stad van doe-het-zelf en zelftranscendentie, waarin de mens geen object is maar een activiteit. Stedelijkheid in 2050 bestaat uit ontmoetingen, uit sociale netwerken, uit connecties tussen mensen. Deze zijn niet langer gebonden aan een fysieke omgeving: de mens is de stad.

nergy De mens is de stad

Recommend Documents