Seneca ConGres verslaG
OKTOBER 2010
De kosten rijzen de pan uit
Seneca Congres
Casper van Ewijk
pagina 4 CPB rekent op krappere tijden
Martin Bontje
pagina 4 AWBZ naar de zorgverzekeringswet overhevelen
Lees verder op pagina 3
Nergens zoveel zorg-lobbyclubs Nederland telt meer dan vierhonderd lobbyclubs in de zorg. meer dan waar ook ter wereld, Dit blijkt uit een inventarisatie die Tony Lamping deed voor de Universiteit Tilburg.
Wie was Seneca?
4 vragen over het
Het belang van een denktank voor de zorgsector
“De uitdagingen zijn groot”, zo stelde de topambtenaar van het ministerie van VWS dan ook. We worden ouder, het aantal chronisch zieken neemt explosief toe, medisch-technologische innovaties zorgen voor hogere kosten en we kijken ook nog eens tegen een tekort van 450.000 fte’s aan (in 2025). Als het om oplossingen gaat noemt hij een aantal sleutelberippen. Het gaat dan om de eigen bijdrage, pakketmaatregelen en doelmatiger werken. Maar Van Halder signaleert bij de politiek weinig animo voor verschraling van het basispakket noch voor bijbetalen, noch voor verhoging van het eigen risico. En dat terwijl het eigen risico in andere landen fors hoger is dan de 5 procent in Nederland.
Bij eerdere congressen was hij er altijd, voormalig minister Ab Klink. Op de eerste Senecacongresdag besloot hij op te stappen uit de CDA-fractie en zegde hij om begrijpelijke redenen ook deelname aan het Seneca Congres af. In zijn plaats kwam VWS directeur-generaal Curatieve Zorg Leon van Halder.
Het Journaal is een uitgave van het Seneca Congres
pagina 2
Alleen de toename van de zorgkosten (12,5 miljard tussen 2011 en 2015) is al even groot als de totale begrotingen van de ministeries van Justitie en Buitenlandse zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) samen. VWS directeur-generaal curatieve zorg Leon Van Halder, geeft aan de hand van dit voorbeeld aan dat de kosten de pan uitrijzen.
Ab Klink de opvallende afwezige
Journaal
Lamping is directeur bij Zorgverzekeraars Nederland (ZN). Volgens het onderzoek geeft de zorgsector jaarlijks ruim een miljard euro uit aan het lobbyen voor hun belangen. De lobbyclubs opereren tussen de overheid en de zorgpraktijk. Ze ‘doen’ iets in de zorg, maar krijgen nooit een patiënt over de vloer. Al deze clubs willen iets van het ministerie van VWS, dat bepaalt hoe het geld wordt verdeeld. (bron: De Volkskrant)
De naamgever van het congres is de Romeinse schrijver en stoïcijns filosoof Lucius Annaeus Seneca. Hij werd omstreeks 1 v.Chr. geboren in het Spaanse Córdoba, maar trok als kind met zijn ouders naar Rome. Daar overleed hij – door keizer Nero gedwongen tot zelfmoord – op 65-jarige
“Meer zorG hoeft niet sleCht te zijn voor de eConoMie. de vraaG is alleen: wie betaalt het?” Gerard Kleisterlee (Philips) ziet dat consumenten in veel andere landen meer financieel bijdragen aan zorg dan de Nederlandse consument.
leeftijd. In een van zijn vele brieven stelde hij ‘dat wij filosofie nodig hebben om ons te genezen, ons beter te maken’. En: ‘een mens moet de vrijheid behouden om zelf te kunnen beslissen wat hij doet. Je niet laten leiden door wat anderen vinden, draagt hier aan bij’.
pagina
2 Seneca journaal Vier vragen over het Seneca Congres 1
Wat is het
Het Seneca Congres:
denktank van de zorgsector Het Seneca Congres brengt beleidsmakers en zorgbestuurders bij elkaar. In een besloten setting kunnen zij vrijuit met elkaar van gedachten wisselen over ontwikkelingen in de zorg. In september gebeurde dit op Bilderberg Landgoed Lauswolt in Beetsterzwaag. De denktank van de zorgsector boog zich daar over de toekomst en het betaalbaar houden van de zorg. Dankzij boeiende sprekers, levende discussies en inspirerende ideeën gaat het congres van 2010 de boeken in als een van de meest vruchtbare ooit.
Seneca Congres?
Al bijna tien jaar brengt het Seneca Congres beleidsmakers en zorgbestuurders bij elkaar. In een besloten setting wisselen ze met elkaar van gedachten over ontwikkelingen in de zorg. In de oneven jaren wordt een meerdaags Seneca Congres in het buitenland gehouden. In de even jaren is er een Seneca Congres Terugkomdag op een locatie in Nederland.
2
Wie zijn de drijvende
krachten?
PGGM, IZZ, PinkRoccade Healthcare, UVIT, Ernst & Young en Springer Media faciliteren het Seneca Congres. Vertegenwoordigers van deze organisaties vormen de stuurgroep en stellen tevens de Seneca-projectgroep samen, die inhoudelijk verantwoordelijk is voor het congres. Momenteel is Bart Blanken, Chief Marketing Officer van PGGM, projectgroepvoorzitter.
3
Wie worden er uitgeno-
digd voor het congres?
De stuurgroep nodigt zorgbestuurders uit op persoonlijke titel, dus niet namens de instelling waarvoor zij werken. Het zijn doorgaans mensen die meerdere bestuurlijke functies vervullen in de cure en/of care (welzijns)sector. Kortom: bestuurders die ertoe doen. De projectgroep is inhoudelijk verantwoordelijk. Zij nodigen de sprekers uit aan de hand van het gekozen congresthema. Tot de vaste sprekers behoren de minister van VWS, de directie van het Centraal Planbureau en Hans Alders (Pensioenfonds Zorg en Welzijn).
4
Wat is het belang van
het Seneca Congres?
Het Seneca Congres brengt beleidsmakers en -uitvoerders recht streeks in contact met het veld. Met elkaar gaan zij het gesprek aan over de toekomst van de zorg in Nederland. Belangrijk daarbij is de informele setting: deel nemers hoeven geen politiek verantwoorde stellingen in te nemen. Er kan vrijuit van gedachten worden gewisseld en dat leidt vaak tot nieuwe of verhelderende inzichten. Dat er veel waarde aan het congres wordt gehecht, blijkt onder andere uit het feit dat de minister en/of topambtenaren van het ministerie van VWS hun agenda’s vrijmaken om aan het congres deel te nemen.
Seneca Congres Terugkomdag
Hans Alders
Sprekers, deelnemers, sponsoren en organisatie
Voorzitter van het bestuur van Pensioenfonds Zorg en Welzijn.
Voorzitter
Maarten Rook (St. Antonius Ziekenhuis)
Frank de Grave
Constant van Schelven (De Stromen
Deelnemers
Hans van der Schoot (St. Lucas Andreas
Albert Arp (Beweging 3.0)
Ziekenhuis)
Opmaat Groep)
Leon van Halder
Casper van Ewijk
Han Noten
Directeur-generaal Curatieve Zorg van het ministerie van VWS.
Onderdirecteur van het CPB, hoogleraar macro-economie aan de UvA en plaatsvervangend kroonlid van de SER.
Bestuursvoorzitter van ActiZ.
Cathy van Beek (Nederlandse Zorgautoriteit)
Marjanne Sint (Isala Klinieken)
Wander Blaauw (Zorggroep Noorderbreedte)
Ron Sponselee (GGZ Delfland)
Herman Blom (Zorgpartners Midden-
Olof Suttorp (Amphia Ziekenhuis)
Holland)
Stephan Valk (Parnassia Bavo Groep)
Paul de la Chambre (’s Heeren Loo)
Pieter Vierhout (Admiraal de Ruyter
Petra van Dam (Arkin)
Ziekenhuis)
Eelco Damen (Cordaan)
Loek Winter (MC Groep)
Jo Deleersnijder (Lindenhout)
Hetty de With (De Zijlen)
Wim van Harten (NKI-Antoni van
Leeuwenhoek Ziekenhuis)
Sponsoren
Jan van Hoek (Talant)
Martin van Rijn, Bart Blanken (PGGM)
Bert van der Hoek (Lentis)
Martin Bontje, Jacques van Zoelen (UVIT)
Peter Hoppener (Sint Maartsenkliniek)
Peter Borgdorff (Pensioenfonds Zorg en
Chiel Huffmeijer(HagaZiekenhuis)
Welzijn)
Rob de Jong (Pluryn)
Ton Hafkamp, Gerrit Oosterhof (Pink
Joris de Jong (Franciscus Ziekenhuis)
Roccade Healthcare)
Jan Kimpen (UMC Utrecht)
Thomas Hofhuis (Springer Media/
Jan van der Kruis (Dichterbij)
Axioma Custom Media)
Peter de Kubber (Jeroen Bosch Ziekenhuis)
André Postma, Dick van der Laan (IZZ)
Theo Langejan (Nederlandse Zorgautoriteit)
Jules Verhagen, Gijs de Vries (Ernst &
Emile Lohman (UMC St. Radboud)
Young)
Marco Meerdink (Espria)
Gerard Kleisterlee
Martin Bontje
Gert van Dijk
CEO van Royal Philips Electronics.
Lid Raad van Bestuur UVIT, de verzekeraarscombinatie van Univé, VGZ, IZA en Trias.
Professor aan zowel Nyenrode University als de Landbouw Universiteit Wageningen.
www.senecacongres.nl
Rien Meijerink (Raad voor de Volksgezond-
Organisatie
heid en Zorg)
Linda Dalmeijer-Vink (PGGM)
Joke Mengerink-Hogevonder (Carint
Telefoon 030 277 15 11,
Reggeland Groep)
linda.dalmeijer@pggm.nl
Maarten van Rixtel (Sensire)
Diederik Wieman (Axioma Custom Media)
pagina
3
CONGRES VERSLAG
‘Het speelkwartier is écht voorbij’ Zorginstellingen en verzekeraars willen meer een eigen stempel drukken op de toekomstige koers van de zorgsector. Dit was een van de uitkomsten van het Seneca Congres 2010.
Frank de Grave, Congresvoorzitter
De partijen zijn klaar met de afwachtende rol die ze tot nu toe aannamen. De branche gaat daarom in op het voorstel van Leon van Halder, directeur-generaal van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), om tot gezamenlijk overleg te komen. Doel van dit overleg is om zelf een koers te bepalen. Van Halder benadrukte dat de uitdagingen groot zijn en dat we fundamenteel anders moeten gaan denken over de zorg. “Het speelkwartier is écht voorbij”, zo stelde hij. Zijn uitnodiging om de ideeën te kanaliseren, werd van harte geaccepteerd. Bestuurder Martin Bontje van verzekeraar UVIT, bestuursvoorzitter Martin van Rijn van PGGM en voorzitter Han Noten van brancheorganisatie ActiZ pakken de handschoen op. Zij gaan het draagvlak onderzoeken voor een gezamenlijke, sectorbrede aanpak.
Ik ben het van harte eens met de reacties van veel deelnemers na afloop van de Seneca Congres Terugkomdag, een van de allerbeste Seneca bijeenkomsten ooit. Kern: zowel in de care als in de curatieve sector moeten nu echt knopen worden doorgehakt. Er is genoeg gepraat en geanalyseerd, we moeten nu doorpakken en niet blijven wachten op Den Haag. Inmiddels is er een nieuw kabinet, een nieuwe minister en een nieuw regeerakkoord. Veel van de ambities die vanuit het Seneca Congres zijn geformuleerd, hebben in het regeer akkoord een plek gekregen. Den Haag wil met kracht verder op de ingeslagen weg: minder overheidsinvloed op de zorg, de sector zelf meer verantwoordelijkheden geven. Kortom, ook in Den Haag staan de seinen op groen. Nu gaat het er om de daad bij het woord te voegen. Stilzitten is geen optie. Over een jaar in Berlijn zullen we de stand van zaken opmaken, stappen voorbereiden èn uit werken. Laat de komende 4 jaar vooral een tijd zijn van concrete resultaten. Rapporten en analyses zijn er genoeg.
Leon van Halder had een belangrijke boodschap tijdens het Seneca Congres: er moet fundamenteel anders over de zorg worden nagedacht
“Gek dat verblijfskosten in een zorginstelling worden vergoed uit de WMO, terwijl ouderen die geen hulp nodig hebben hun huisvesting gewoon uit eigen zak moeten betalen”
Han Noten (ActiZ).
Knopen doorhakken
VERVOLG VAN PAGINA 1 Doelmatig werken Er is volgens hem vooral veel te winnen door doelmatiger te werken. “Er moet een herschikking komen van de tweede naar eerste lijn. Die verhouding is nu uit evenwicht. De poortwachtersfunctie moet versterkt worden en er moet meer aandacht komen voor preventie en zelfredzaamheid.” Ook de prestatiebekostiging vindt Van Halder een goed instrument, maar wel met een vereenvoudigde DBC-structuur. Specialisten kunnen in zijn visie onder het ziekenhuisbudget vallen en hij ziet ook goede mogelijkheden voor concentraties van behandelingen. Een ander punt van aandacht zijn de praktijkvariaties. “Waarom worden in sommige regio’s tien keer zoveel amandelen geknipt als elders? En waarom komen ziekenhuisopnamen voor lage rugklachten in het westen zes keer vaker voor dan in het noor-
den? Onder- en overbehandeling houden rechtstreeks verband met kwaliteit, veiligheid en kosten.”
Afschaffing ex-post Verzekeraars spelen een belang rijke rol bij doelmatigheid. “Zij moeten het heft in eigen hand nemen en nu daadwerkelijk hun rol gaan pakken in de inkoop praktijk.” Wat daarbij helpt is het verbeteren van de ex-ante risicoverevening, waardoor ook het correctiemechanisme daarop – de ex-post regeling – geleidelijk aan kan worden afgebouwd. Zorgverzekeraars worden nu minder geprikkeld om op de zorguitgaven te letten, omdat de mogelijkheid tot nacalculatie er is. “Dit speelt een belangrijke rol in de praktijk”, aldus Van Halder.
teitsinstituut voor de zorg dat naar verwachting in 2013 operationeel wordt. Van Halder: “Het instituut gaat zich bezighouden met kwaliteit, doelmatigheid, veiligheid en het oplossen van bureaucratie.” Het zijn zaken die volgens Van Halder tot op heden onvoldoende uit de verf komen en waar een kwaliteitsinstituut een impuls aan kan geven.
Niet afwachten Van Halder riep echter ook het veld op om stappen te ondernemen. “Er zijn drie mogelijkheden. Je kunt wachten tot het je overkomt, zelf de lead nemen of de koppen bij elkaar steken.” Zijn uitnodiging om met zorginstellingen en verzekeraars om tafel te gaan, viel in goede aarde.
Kwaliteitsinstituut Om alles in goede banen te leiden, komt er een overkoepelend kwali www.senecacongres.nl
pagina
4 Seneca journaal Betere kwaliteit leidt niet tot lagere kosten Kwaliteitsverbetering leidt niet automatisch tot lagere kosten. Dit is een van de conclusies uit Zorgbalans 2010 van het ministerie van VWS. Volgens het rapport zijn er weliswaar voorbeelden dat kwaliteitsverbetering gepaard kán gaan met kostenverlaging maar: “voor het totale pakket van geleverde zorg is dat niet duidelijk aantoonbaar.” Een belangrijke voorwaarde voor het goed functioneren van het zorgstelsel is de beschikbaarheid en vervolgens het gebruik van goede kwaliteitsinformatie. Ondanks de toename van informatie is het nog onvoldoende mogelijk zorgaanbieders te vergelijken op kwaliteit en de uitkomsten van zorg. Een kwaliteitsinstituut moet vanaf 2013 operationeel zijn om hier verbetering in te brengen. Andere uitdagingen zijn de toegankelijkheid, die op enkele punten nog te wensen overlaat. Het rapport noemt onder meer de wachttijden in sommige onderdelen van de zorg en de matige telefonische bereikbaarheid van huisartsenpraktijken. Ook bestaan er grote verschillen in prijs en kwaliteit tussen zorgverleners en is de afstemming en coördinatie van de zorg tussen zorgverleners niet optimaal. De Nederlandse gezondheidszorg functioneert overigens op veel onderdelen goed. Met name op punten als toegankelijkheid en kwaliteit scoort ons land uitstekend of zijn er aantoonbare verbeteringen. Ook de meeste zorggebruikers zijn onveranderd positief over de zorg.
Reële uitgavengroei 2011-2015 18
16
Uitgavengroei (miljarden euro’s)
14
Zorg 12
12,5 mld 10
8
Sociale Zekerheid en Arbeidsmarkt
Rijksbegroting in enge zin
4
0
CPB voorspelt In 2040 besteedt Nederland 18% van het bruto binnenlands product (bbp) aan zorg, dat is bijna twee keer zoveel als nu. Dit beeld schetst het Centraal Planbureau. Een worst case scenario dat uitkomt wanneer de zorguitgaven jaarlijks niet met 3, maar met 4% groeien en de overheid het beleid niet aanpast.
De collectieve uitgaven aan zorg stegen de afgelopen 10 jaar met gemiddeld 4% per jaar. Voor de periode 2011 tot 2015 maakte het CPB een raming met een sobere en een realistische variant. In de realistische raming groeien de zorguitgaven tot en met 2015 opnieuw met 4% per jaar, in de sobere variant met 3%. Om de uitgaven tot die 3% te beperken, is een eigen bijdrage van 775 euro voor nodig. In diezelfde periode verwacht het CPB ook dat het financieringstekort groot blijft. Van de huidige 6% zakken we naar verwachting tot 2,9% in 2015. Dat gat komt overeen met achttien miljard euro. Op lange termijn is het probleem zelfs veel groter, concludeert het CPB. Het aandeel zorg in het bbp kan oplopen tot 18% in 2040. De hogere kosten leiden dan tot een extra last van 20 miljard op de begroting. Als die extra kosten gefinancierd moeten worden uit de belastingen, leidt dat tot 2% extra werkgelegenheidsverlies en 2% verlies aan nationaal inkomen.
Levensverwachting
6
2
Financieringstekort blijft groot
3,25
mld
1,25
mld
raming CPB Van de stijging van de collectieve uitgaven (17 mld) in de komende kabinetsperiode gaat (zonder beleidswijziging) het grootste deel naar de zorg (12,5 mld).
“Je zegt niet: Wat zou ik eens voor ziekte of aandoening willen hebben?” Hans Alders (voorzitter Bestuur Pensioenfonds Zorg en Welzijn) vraagt zich af of er überhaupt wel sprake is van een ‘markt’ in de zorgsector. www.senecacongres.nl
Waar worden die stijgende zorgkosten door veroorzaakt? CPBonderdirecteur Casper van Ewijk: “De raming voor de levensverwachting is flink bijgesteld. De levensverwachting in 2040 is in de afgelopen vier jaar gestegen met 2,5 jaar. Dat betekent dat de kosten voor de AWBZ in de toekomst verder zullen oplopen, want met name de care is gevoelig voor vergrijzing.” Bij de cure is de kans groot dat
de uitgaven in de toekomst hoger uitvallen door medische technologie. Deze is in de ogen van het CPB vooral gericht op betere kwaliteit en niet op verlaging van de kosten. Ook achterblijvende productiviteit in de zorg (schaarste) kan tot relatief hogere kosten leiden. Tot slot kan ook de vraag van de consument stijgen: de fractie van het inkomen besteed
aan zorg, stijgt met het inkomen mee. Zorg is een luxegoed.
Vraagtekens Het CPB zet vraagtekens bij mogelijke oplossingen. In de curatieve zorg is pakketverkleining bijvoorbeeld op basis van het ziektelastbeginsel nog onvoldoende uitgewerkt en het leidt wellicht niet tot rationeler ge-
Oud zijn is geen ziekte Oud zijn heeft niets met zorg of zorgverlening te maken. “Het is net als kind zijn, gewoon een fase in het leven waarin het kan zijn dat je wat extra hulp nodig hebt. Daar is meestal niets medisch aan.” Dat vindt Han Noten, bestuursvoorzitter van brancheorganisatie ActiZ. “Ouderenzorg is nu vrijwel volledig geïnstitutio naliseerd. “Blijkbaar vinden we dat de overheid voor onze ouders moet zorgen, in plaats van wijzelf.” Door delen van de ouderenzorg weg te halen uit het zorg domein kan ook de financiële houdbaarheid van de AWBZ worden verbeterd.
pagina
5
CONGRES VERSLAG
krappere tijden 12
10
De care betaalbaar houden en verschraling voorkomen. Het is mogelijk, maar alleen als een groot deel van de AWBZ wordt overgeheveld naar de Zorgverzekeringswet (Zvw), vindt UVITbestuurder martin Bontje.
8 12
De AWBZ naar de Zorgverzekeringswet
6 10 48 26 04
1972 2 1976 1980 1984 1988 1992 1996 2000 2004 2008 2012 0
Feitelijk niveau
Niveau 1972
idem, plus effect vergrijzing
1972 1976 1980 1984 1988 1992 1996 2000 2004 2008 2012 Feitelijk niveau
Niveau 1972
idem, plus effect vergrijzing
De zorguitgaven zijn gestegen tot circa 10% van het bruto binnenlands product (bbp), maar kunnen bij ongewijzigd beleid oplopen tot 18% in 2040.
40 35 3045 2540 2035 1530 1025 520 0 15 100-4 10-14 20-24
dzd euro
dzd euro
45
5 0
30-34 40-44 50-54 60-64 70-74 80-84 90-94 Leeftijd
Curatieve zorg 0-4 10-14 20-24
Langdurige zorg 30-34 40-44 50-54 60-64 70-74 80-84 90-94 Leeftijd
Vooral de care is gevoelig voor dubbele vergrijzing.
Curatieve zorgop de kerngedachte Langdurigevanzorgzorg als bruik. Of doelmatigheid tot lagere kosten leidt, is volgens het verzekerd recht. Ook de efficienCPB ook onzeker. Wel gaat de cyvoordelen door concurrentie kwaliteit omhoog. Maar hogere nemen dan af. Ten slotte is ook eigen bijdragen zijn politiek niet de effectiviteit van budgetteren haalbaar, zo blijkt uit de afgelo- omstreden. pen verkiezingsprogramma’s van Bij doelmatigheid in de langdurivrijwel alle partijen. “Een laatste ge zorg lijkt vooral cruciaal wie redmiddel is budgetteren”, stelt inkoper van die zorg wordt. De Van Ewijk, om daar meteen aan cliënt zelf, de gemeente, zorgvertoe te voegen dat dit haaks staat zekeraars of een nieuw op te
richten orgaan. “We moeten rekenen op krappere tijden”, concludeert Van Ewijk. “Op langere termijn is het huidige systeem financieel onhoudbaar. Je ontkomt niet aan discussies over de vraag: wat is zorg, welke voorzieningen zijn verzekerd recht en welke niet? Het is nu tijd om doordachte keuzes te maken.”
“het psYCholoGisCh inKoMen is Groot. ze zouden hun funCtie ooK wel voor de helft van de verGoedinG willen uitoefenen.”
Gert van Dijk (Nyenrode University) stelt dat leden van de Raad van Toezicht veel status aan hun functie ontlenen.
Volgens Martin Bontje heeft het huidige AWBZ-systeem veel nadelen. Er zijn onvoldoende financiële prikkels om doelmatige zorg in te kopen en doelmatige zorg te leveren. Ook de afbakening tussen de AWBZ, de curatieve zorg en aanpalende beleidsterreinen ontbreekt, net als de eigen verantwoordelijkheid van de cliënt. Tevens concludeert Bontje dat de verschillende sturings- en financieringssystemen uitnodigen tot het afwentelen van kosten. In zijn optiek zou je de zorg voor chronisch zieken en ouderen kunnen overhevelen naar de Zvw. “Deze zorg is voorspelbaar en kun je daarom risicodragend maken.” Ook de zorg voor vroeggehandicapten en mensen met chronische psychiatrische problemen kunnen in de Zvw opgenomen worden, maar volgens Bontje is risicodragende uitvoering daarvan niet mogelijk. Om de overhevling te realiseren, is een viertrapsraket nodig. De eerste trap is dat verzekeraars zelf uitvoering gaan geven aan de AWBZ-zorg. De tweede trap is het opdelen van de AWBZ-zorg tussen de Zvw en de WMO en het scheiden van wonen en zorg. Volgens Bontje is er dan sprake van de juiste zorg op het juiste moment op de juiste plaats en voor de beste prijs. Vervolgens kan de risicodragendheid worden opgebouwd. Volgens Bontje levert de verschuiving besparingen op. Het blijft echter de vraag of door deze wijzigingen de financierbaarheid structureel wordt gegarandeerd. Daarom pleit hij ervoor om ook de mogelijkheden van andere financieringssystemen te onderzoeken. Hij doelt daarbij op een kapitaaldekking via bijvoorbeeld long term care verzekeringen en zorgsparen.
Onafwendbaar Veranderingen zijn volgens Bontje onafwendbaar, want bij ongewijzigd beleid zullen de kosten explosief groeien. Met name de ouderenzorg veroorzaakt de financiële problemen. Bontje verwacht dat alleen de kosten hiervoor in 2050 tot circa 30 miljard euro zijn gestegen en dat de premiedruk kan oplopen tot 29%. “En dat is maatschappelijk niet verantwoord.” Bovendien kan de klant veel beter worden bediend wanneer de zorgverzekeraar een integrale focus heeft op zorg. “Klanten kennen geen verschil tussen cure en care. Zij willen bij één loket terechtkunnen voor alle zorg. Ze willen één behandelaar hebben en één rekening krijgen.” Dan kunnen verzekeraars ook veel beter invulling geven aan ketenzorg. “En van ketenzorg staat vast dat het kostenbesparend werkt”, aldus Bontje. Hij benadrukt verder de urgentie van de problematiek. “We kunnen niet nog eens vier jaar gaan wachten, de problemen worden alleen maar groter. Als we nu niets doen, is de kans groot dat de ouderenzorg wordt ingeperkt tot uiteindelijk een onaantrekkelijke basisvoorziening.”
betaalbare care volgens Martin bontje • Care en cure komen samen in de ouderenzorg. • zorgverzekeraars zijn dé partij voor risicodragende zorginkoop van ouderenzorg. • een (verplichte) kapitaalsdekking kan een onbetaalbare kostenpiek of een onaanvaardbare verschraling voorkomen. www.senecacongres.nl
pagina
6 Seneca journaal Breed zicht op zorg noodzakelijk
Toezichthouders staan te ver van de werkvloer Een captain of industry, een accountant of jurist in de Raad van Toezicht (RvT) van een ziekenhuis of zorginstelling? Het gebeurt steeds vaker, zo blijkt uit onderzoek naar de kwaliteit van toezichthouders van Nyenrode University. Professor Gert van Dijk vindt dat niet vanzelfsprekend een logische keuze. “De RvT moet verankerd zijn in het zorgveld.”
Van Dijk onderzocht onder meer de samenstelling van RvT’s en daaruit blijkt dat een toenemend aantal leden uit het bedrijfsleven komt. Het idee daarachter is duidelijk: er worden bijvoorbeeld juridische of fiscale kwaliteiten binnengehaald. Maar Van Dijk vindt dit een verkeerd uitgangspunt. “De functie van een Raad van Toezicht is toezicht houden. Ze moeten niet als bestuurders gaan denken.” Als het bestuur bepaalde kennis of expertise ont-
beert, moet en kan ze die op een ander niveau inhuren. Omdat maar een beperkt deel van de toezichthouders geworteld is in de zorg, is er volgens Van Dijk ook een psychische afstand tot de werkvloer.
Beperkt Ook signaleren de onderzoekers dat RvT-leden hierdoor vaak een beperkt zicht op de kerncompetenties van de instelling hebben en een beperkt oog voor innovatie en ondernemerschap. Verder hebben ze weinig gevoel voor vrijwilligers en de invloed van cliënten. “Mijn voorkeur is dat nieuwe RvT-leden een breed zicht hebben op wat zich in de zorg afspeelt. Daarnaast moeten zij begrijpen dat er een systeemverandering moet komen.”
Toetsing Een andere vraag uit het onderzoek is: hoe zit het met de toetsing van de RvT? Zijn er organen
Seneca 2011
BERLIJN INVITATIONAL ONLY
7 tot en met 10
september www.senecacongres.nl
die toetsen, die de cruciale vraag stellen of de organisatie nog doet waarvoor hij is opgericht? Van Dijk: “Het is de taak van een directie om voor goed, professioneel toezicht te zorgen, maar zij moet ook zelf een gedisciplineerde oppositie organiseren die op een goede manier kan toetsen.”
niet alleen de welwillende weerstand in de Raad van Toezicht maar ook de gedisciplineerde toetsing vanaf de werkvloer. De RvT hoeft dan alleen maar te toetsen of deze processen goed plaatsvinden.” Dat vergt van hun kant gedegen inzicht in de basisprocessen in de organisatie.
Coöperatieve vorm Goed toetsen is volgens Van Dijk gewaarborgd in een coöperatieve ondernemingsvorm; daarin leg je eigenaarfuncties bij alle stake holders, in het bijzonder bij cliënten en hun verwanten die maar één ding hoeven doen: toetsen. De Raad van Bestuur neemt daarin het voortouw en organiseert dus
Gert van Dijk
pagina
7
CONGRES VERSLAG “We zijn beter en doen het ook nog eens tegen de helft van de kosten.”
VWS directeur-generaal Curatieve Zorg Leon van Halder vergelijkt de zorgkwaliteit van Nederland en de Verenigde Staten.
Zware tijden voor pensioenfondsen
Verstrekkende maatregelen noodzakelijk Dalende aandelenkoersen, een pensioenverzekerde die gemiddeld steeds langer leeft en een lage lange rente. Het zijn zware tijden voor pensioenfondsen, vindt Hans Alders, bestuursvoorzitter van Pensioenfonds Zorg en Welzijn. “Deze factoren hebben een grote invloed op de dekkingsgraden, maatregelen zijn absoluut noodzakelijk.”
Volgens Alders kunnen die maatregelen zich niet beperken tot de deelnemers. “Waar het pensioenakkoord zegt dat het premie-instrument niet langer benut kan worden, acht het bestuur van PFZW, in een situatie dat er rechten afgestempeld zouden moeten worden, het gerechtvaardigd om toch ook het premie-instrument te hanteren.” Volgens Alders zullen veel andere fondsen voor dezelfde afweging komen te staan als de rente op een laag niveau blijft of zelfs nog verder omlaag gaat.
Effecten De gevolgen van de huidige ontwikkelingen zijn immers groot. Wanneer de lange rente met bijvoorbeeld één procent zakt, daalt de dekkingsgraad met vijftien procent. De hogere levensverwachting vertaalt zich bij een gemiddeld pensioenfonds in een dekkingsgraad die 7,5 procent lager is. “Feit is dat een hogere levensverwachting ertoe leidt dat er langer pensioen moet worden betaald. Langer dan waar tot dusver rekening mee kon worden gehouden”, aldus Alders. Hij benadrukt echter dat werkgevers zich niet alleen druk moeten maken over de pensioenpremies, maar ook over de vitaliteit van hun instelling. “Langer werken is vanuit pensioenperspectief gezien noodzakelijk, maar ook vanuit de vraag van de zorgsector. Als werkgever moet je je daarop voorbereiden. Het ontwikkelen van een vitaliteitsbeleid is een absolute must.”
Han Noten
Schuld en schaamte Care en cure hebben niets met elkaar te maken. Care heeft maatschappelijk een heel andere functie en betekenis dan cure. Eerste Kamerlid Han Noten trekt persoonlijk ten strijde tegen de ontmaatschappelijking van de ouderenzorg en de debilisering van de zorgprofessional. “Ik wilde een artikel schrijven. Een
ders en de politiek. Via standaardise-
weerslag van mijn zoektocht naar het hoe
ring en protocollen creëren zij schijn-
en waarom van ouderenzorg. Stapels mate-
zekerheid en schijnveiligheid, waardoor
riaal had ik verzameld en met het aan-
de professionaliteit van de zorgverle-
groeien van de stapel groeide ook mijn
ner niet langer centraal staat. Want au-
onzekerheid.
tonomie is bepalend voor de professiona-
Want
waarom
worstel
ik
hiermee? Wat is het probleem dat ik zie?
liteit.
Het antwoord op de eerste vraag blijkt
vijf minuten voor eten. Er is een model
eigenlijk eenvoudig. Ik voel me onmach-
ontwikkeld dat niet aansluit op de wer-
tig om op een verantwoorde manier bij te
kelijkheid. Het verrichten van hande-
dragen aan de zorg voor ouderen. Het
lingen is niet de essentie. Ouderen zou-
probleem is dat we worden opgezadeld met
den zo veel mogelijk zorg willen krijgen
paradoxen. De AWBZ-kosten stijgen, maar
en zorgverleners willen zo veel mogelijk
sinds 2005 overstijgen de uitgaven aan
zorg
vakanties die van de ouderenzorg en daar
leidt tot hogere kosten. Hopeloos. Je
hoor je niemand over. We vinden vakantie
moet je afvragen of ouderen eigenlijk
dus belangrijker dan ouderenzorg. Is dat
wel veel zorg wíllen krijgen. Ik denk
vooruitgang? Ik denk dat het een groot
van niet. Het is misschien een boude
maatschappelijk probleem is.
stelling; maar ik denk dat ze zo laat
De ouderenzorg is sterk geïnstitutiona-
mogelijk zorg willen krijgen en zo lang
liseerd
Van
mogelijk willen wachten met naar een
oorsprong was de zorg voor ouderen pri-
verzorgingshuis gaan. Wie wil in een
vaat. De voorzieningen werden in de ge-
verzorgingshuis wonen? De uitgangspun-
meenschap gecreëerd, maar we hebben dat
ten kloppen dus niet. Alles moet gericht
weggebracht naar de overheid. We weten
zijn op autonomie en zelfstandigheid.
eigenlijk wel dat we zelf voor onze ou-
Oud zijn is geen gebrek. Het is gewoon
ders moeten zorgen. Dat we tekortschie-
een levensfase. Wonen, mobiliteit, dat
ten door ze in een verzorgingshuis te
kun je toch gewoon zelf blijven betalen?
stoppen en we meer tijd aan vakantie be-
Breng de ouderenzorg weer terug naar de
steden dan aan bezoekjes aan pa of ma.
samenleving. Zorg voor ontprofessiona-
Dat creëert een gevoel van schuld en
lisering. Organiseer het zorgaanbod van-
schaamte. Een gevoel dat zich kan verta-
uit de behoefte en verzeker alleen de
len naar agressie. Misschien niet zozeer
voorspelbare zorg.”
en
geprofessionaliseerd.
Twaalf
geven.
minuten
Dat
voor
versterkt
douchen,
elkaar
en
naar de verpleger in het verzorgingshuis, omdat die aardig is, maar wel naar de anonieme managers, de toezichthou-
Han Noten is bestuursvoorzitter van ActiZ www.senecacongres.nl
pagina
8 Seneca journaal
Philips zet hoog in op gezondheid “Het is belangrijk om de consument ervan te overtuigen dat hij zijn levensstijl moet aanpassen.”
“Maatschappelijk verantwoord ondernemen zit in onze genen. We kijken naar hoe technologie kan bijdragen aan een betere maatschappij en een duurzame wereld.” Philips-topman Gerard Kleisterlee was door het Seneca Congres uitgenodigd om zijn visie te geven op gezondheidszorg en dan met name de rol die technologie daarin speelt. Vijf vragen naar aanleiding van zijn toespraak.
Hoe belangrijk is gezondheidszorg voor Philips? “Healthcare vertegenwoordigt ongeveer een derde van onze omzet. Maar het perspectief is breder. Want in onze consumentenartikelen zien we een accentverschuiving richting producten die gericht zijn op gezondheid en welzijn. En onze verlichtingsdivisie doet bijvoorbeeld veel onderzoek naar de kwaliteit van licht. Het juiste licht kan schoolprestaties verbeteren of het herstel van patiënten in een ziekenhuis versnellen. Gezondheidszorg raakt dus al onze activiteiten. We hebben in het verleden veel van onze activiteiten verkocht, aan wat overbleef gaven we een andere invulling. Dat deden we vanuit een omgevingsanalyse: een groeiende wereldbevolking, een bevolking die steeds ouder wordt en de stijgende behoefte aan gezondheidszorg.”
Wat is de insteek van Philips? “Wij streven ernaar de levenskwaliteit van mensen te verbeteren door hun gezondheid en welzijn centraal te stellen. Eenvoudig gezegd willen wij een bijdrage leveren aan een gezond en prettig leven. Met gezondheid bedoelen wij niet uitsluitend de medische aspecten van gezondheid. Fit blijven, gezond eten en www.senecacongres.nl
een gezonde levensstijl vinden wij net zo belangrijk. Als je kijkt naar alle zorgkosten, zie je dat maar drie procent van de kosten in preventie zit en 97 procent in zorgverlening. Het is belangrijk om de consument ervan te overtuigen dat hij zijn levensstijl moet aanpassen.”
Hoe kan technologie daarbij helpen? Hoe eerder je een diagnose stelt, hoe beter een aandoening te behandelen is. Vroege ontdekking, effectieve diagnose, een goede behandeling en nazorg. Wij ontwikkelen daar oplossingen voor.
Bij cardiologie is de tijd tussen het hartinfarct en de behandeling van groot belang. Je kunt de data van de defibrillator vanuit de ziekenauto naar het ziekenhuis zenden, zodat de patiënt niet nog eens gescreend hoeft te worden en de behandeling meteen kan starten. Kijkoperaties hebben de ligtijd enorm verkort en je kunt dankzij technologie ook heel veel routinewerk op afstand doen. Ik sprak in India een arts die de MRI-scans uitleest via zijn Blackberry: 75% van de routine scans kon hij op die manier goed beoordelen. Ook in de thuiszorg kan techniek veel mogelijk maken, zoals hartbewaking op afstand of valdetectoren. Er zijn enorm veel toepassingen die de zorg beter maken en betaalbaarder.”
Hoe zit het met de belangstelling technologische oplossingen? “Wij merken dat ze vooral aanslaan in landen waar ondernemende zorgaanbieders actief zijn. Vrijwel al onze thuiszorgoplossingen bijvoorbeeld, worden door Amerikaanse bedrijven gekocht. Ook China, met zijn eenkindpolitiek, en India waar de overheden geen drempels opwerpen, staan meer open voor nieuwe toepassingen. In de thuiszorg heb je in Nederland te weinig
Seneca Congres wordt mogelijk gemaakt door:
schaalgrootte en de thuiszorg is hier bovendien niet bedrijfsmatig georganiseerd.”
Hoe ziet u de toekomst van de zorg? De vraag zal enorm toenemen, maar blijft het betaalbaar? “Door technologische ontwikkelingen kun je efficiënter werken en betere resultaten boeken. Aan de andere kant is de zorgsector ook een economische factor, het zorgt voor groei en werkgelegenheid. De sector maakt ook dat je de productieve samenleving op peil houdt. Meer zorg leveren hoeft dus niet slecht te zijn voor de economie. Er moet wel voldoende worden samengewerkt om de zorg betaalbaar te houden. Standaardiseren op basis van best practices: door routine gaan de kosten omlaag en de productie en kwaliteit omhoog. Maar ook bepalen wie wat doet; je moet niet meer alles op alle plaatsen willen doen. Eigenlijk zou je de zorg op Europees niveau moeten aanpakken, alleen zit je dan met al die verschillende stelsels. We zullen wel naar een andere verhouding tussen collectiviteit en eigen verant woordelijkheid gaan. Je ziet overal ter wereld dat mensen financieel meer bijdragen aan de gezondheidszorg dan in Europa.”
Colofon
Seneca Journaal wordt toegezonden aan deelnemers van het Senecacongres en andere belangstellenden in de zorgsector.
Concept & realisatie: Axioma Custom Media, Baarn Teksten: Diederik Wieman Fotografie: Ruud van Zwet, De Beeldredaktie Lithografie: Fritz Repro, Almere-Haven Druk: Senefelder Misset