Nederland is niet ziek meer

Nederland is niet ziek meer Van WAO‐debakel naar WIA‐mirakel Onderzoek in opdracht van Stichting Instituut GAK

Philip de Jong (APE) Theo Veerman (AStri) Cathelijne van der Burg (AStri) Carlien Schrijvershof (APE) met medewerking van: Tom Everhardt (APE) Rafiq Friperson (APE) Petra Molenaar (AStri) Vera Veldhuis (AStri)

Inhoud VOORWOORD .................................................................................................................................... I DEEL I – INLEIDING EN VRAAGSTELLING ........................................................................................ 1 1

AANLEIDING ......................................................................................................................... 3

2

VRAAGSTELLING EN OPZET .................................................................................................. 4 2.1 2.2

3

ACHTERGROND ..................................................................................................................... 7 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6

4

Inleiding.................................................................................................................... 7 Van WAO naar WIA ............................................................................................... 7 Institutionele context............................................................................................... 9 Betrokken partijen en hun rol .............................................................................. 11 Lagere instroom dankzij het nieuwe stelsel?..................................................... 14 De werking van de WIA....................................................................................... 15

OPZET VAN HET WNW‐ONDERZOEK ................................................................................. 18 4.1 4.2 4.3

5

Centrale doelstelling en onderzoeksvragen ........................................................ 4 Onderzoekskader .................................................................................................... 5

Voorgeschiedenis .................................................................................................. 18 Opzet van het WnW‐onderzoek.......................................................................... 19 Vervolgmetingen ................................................................................................... 21

WAT VOLGT: ZEVEN DELEN ................................................................................................ 24

DEEL II – VANGNETTERS EN PROFIL .............................................................................................. 27 1

INLEIDING ........................................................................................................................... 29 1.1 1.2 1.3

2

LANGDURIG ZIEKE VANGNETTERS EN WERKNEMERS VERGELEKEN .................................. 33 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5

3

De groep vangnetters en de Vangnet Ziektewet............................................... 29 Uitvoering............................................................................................................... 30 Verschillen in kwetsbaarheid tussen vangnetters en werknemers................. 32

Demografische kenmerken .................................................................................. 33 Gezondheidskenmerken....................................................................................... 35 Arbeidsmarktpositie ............................................................................................. 37 Begeleiding............................................................................................................. 40 Bepalende verschillen (discriminantanalyse) .................................................... 42

CONCLUSIE.......................................................................................................................... 44

BIJLAGE – DISCRIMINANTANALYSE ............................................................................................... 46 DEEL III – BEGELEIDING IN BEELD ................................................................................................. 49 1

INLEIDING ........................................................................................................................... 51 1.1 1.2 1.3 1.4

Het belang van begeleiding ................................................................................. 51 Operationalisering................................................................................................. 51 Onderzoeksvragen en methodiek ....................................................................... 52 Opbouw .................................................................................................................. 53

INHOUD 2

BEGELEIDING VAN WERKNEMERS ....................................................................................... 55 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5

3

BEGELEIDING DOOR DE WERKGEVER .................................................................................. 69 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5

4

Confrontatie werkgever‐werknemer .................................................................. 79 Eensluidendheid over verschillende onderwerpen.......................................... 79 Conclusie ................................................................................................................ 82

BEGELEIDING VAN VANGNETTERS...................................................................................... 84 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6

6

Vormen van begeleiding ...................................................................................... 69 Drie typen begeleiding ......................................................................................... 70 Welke werknemers krijgen welke soort begeleiding?...................................... 70 Kans op een bepaald type begeleiding............................................................... 74 Conclusie ................................................................................................................ 76

EENSLUIDENDHEID OVER BEGELEIDING ............................................................................. 79 4.1 4.2 4.3

5

Inleiding.................................................................................................................. 55 Begeleidende instanties in de tijd........................................................................ 55 Kenmerken van werknemers die in de eerste tien maanden begeleiding krijgen ..................................................................................................................... 58 Selectie door begeleidende instanties ................................................................. 63 Conclusie ................................................................................................................ 67

Inleiding en vraagstelling..................................................................................... 84 Begeleidende instanties ........................................................................................ 84 Selectiviteit van begeleiding van vangnetters door UWV............................... 87 Selectiviteit van begeleiding van flexwerkers door de werkgever en arbodienst ............................................................................................................... 91 Vormen van begeleiding door werkgever/arbodienst ..................................... 94 Conclusie ................................................................................................................ 96

CONCLUSIE.......................................................................................................................... 97 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5

Inleiding.................................................................................................................. 97 Selectieve inzet bij werknemers per begeleidende instantie ........................... 97 Selectieve inzet bij werknemers naar begeleidingsvorm ................................. 98 Eensluidendheid.................................................................................................... 99 Selectieve inzet van begeleiding bij vangnetters............................................. 100

BIJLAGE – UITKOMSTEN FACTORANALYSE SOORT BEGELEIDING................................................. 101 DEEL IV – PATRONEN VAN WERKHERVATTING BIJ WERKNEMERS.............................................. 103 1

INLEIDING ......................................................................................................................... 105

2

WERKSTATUS BIJ 10, 18 EN 27 MAANDEN ........................................................................ 106 2.1 2.2 2.3

3

Overzicht .............................................................................................................. 106 Totaalbeeld en vergelijking tussen groepen .................................................... 109 Conclusies............................................................................................................. 118

DE ROL VAN DE WERKNEMER ........................................................................................... 121 3.1

Inleiding................................................................................................................ 121

3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 4

Houding ten aanzien van werk(hervatting) .................................................... 121 Eigen betrokkenheid en inbreng bij werkhervatting...................................... 123 Overeenstemming over aanpak ........................................................................ 127 Zoeken naar (meer) werk ................................................................................... 129 Conclusies............................................................................................................. 130

DETERMINANTEN VAN WERKHERVATTING BIJ WERKNEMERS: DUURMODEL .................. 132 4.1 4.2 4.3 4.4

Inleiding: duuranalyse........................................................................................ 132 Resultaten duurmodel ........................................................................................ 133 Het belang van begeleiding ............................................................................... 138 Conclusies............................................................................................................. 140

BIJLAGE COX PROPORTIONAL HAZARD MODEL VOOR DE WERKHERVATTINGSKANS ............... 143 5

CONCLUSIES ...................................................................................................................... 145

DEEL V ‐ WERKHERVATTING BIJ VANGNETTERS ......................................................................... 149 1

INLEIDING ......................................................................................................................... 151

2

WERKSTATUS BIJ 10, 18 EN 27 MAANDEN ........................................................................ 152 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6

3

DE ROL VAN DE VANGNETTER .......................................................................................... 169 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6

4

Inleiding................................................................................................................ 169 Houding ten aanzien van werk(hervatting) .................................................... 169 Eigen betrokkenheid en inbreng bij werkhervatting...................................... 171 Overeenstemming over aanpak ........................................................................ 177 Zoeken naar (meer) werk ................................................................................... 179 Conclusies............................................................................................................. 181

DETERMINANTEN VAN WERKHERVATTING BIJ VANGNETTERS ........................................ 183 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5

5

Patronen van werkhervatting ............................................................................ 152 Demografische kenmerken en werkhervatting............................................... 156 Ervaren gezondheid en werkhervatting .......................................................... 157 Acties en verwachtingen rondom werkhervatting ......................................... 159 Begeleiding bij werkhervatting ......................................................................... 163 Conclusies............................................................................................................. 167

Inleiding: duuranalyse........................................................................................ 183 Resultaten duurmodel WW’ers ......................................................................... 183 Resultaten duurmodel flexwerkers................................................................... 187 Het belang van begeleiding ............................................................................... 192 Conclusies............................................................................................................. 194

CONCLUSIES ...................................................................................................................... 196

DEEL VI – WIA‐TOETREDING ...................................................................................................... 199 1

INLEIDING ......................................................................................................................... 201 1.1 1.2 1.3

Inhoud van dit deel ............................................................................................. 201 Het WIA‐risico volgens de UWV‐statistieken................................................. 201 WIA‐categorieën vergeleken ............................................................................. 202

INHOUD 1.4 2

WIA‐TOETREDING VAN WERKNEMERS ............................................................................ 205 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9

3

Inleiding................................................................................................................ 205 Wie krijgen een WIA‐claimbeoordeling? ......................................................... 205 Algemeen beeld omtrent de WIA‐uitslag ........................................................ 213 Volledig arbeidsongeschikten WGA versus gedeeltelijk arbeidsgeschikten ................................................................................................................................ 215 De volledig arbeidsongeschikten WGA versus IVA ...................................... 217 De 35‐minners versus WIA‐gerechtigden........................................................ 219 De 35‐minners versus niet‐claimbeoordeelden ............................................... 222 Determinanten van toekenning......................................................................... 223 Conclusies............................................................................................................. 226

WIA‐TOETREDING VAN VANGNETTERS ........................................................................... 229 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7

4

Opzet van dit deel ............................................................................................... 204

Inleiding................................................................................................................ 229 Wie krijgen WIA‐claimbeoordeling? ................................................................ 229 Algemeen beeld omtrent de WIA‐uitslag ........................................................ 238 Volledig arbeidsongeschikten versus gedeeltelijk arbeidsgeschikten ......... 240 De 35‐minners versus WIA‐gerechtigden en niet‐claimbeoordeelden ........ 242 Determinanten van toekenning......................................................................... 245 Conclusies............................................................................................................. 248

CONCLUSIES ...................................................................................................................... 251

DEEL VII – VERGELIJKING 2003‐2008.......................................................................................... 255 1

INLEIDING ......................................................................................................................... 257 1.1 1.2

2

AANDEEL TWAALFMAANDSZIEKEN IN 2003 EN 2008...................................................... 259 2.1 2.2 2.3 2.4

3

De cohorten werknemers van 2003 en 2008..................................................... 257 Invloed van de wijzigingen in het sociale zekerheidsstelsel ......................... 257

Inleiding................................................................................................................ 259 12‐maandzieken in 2003 ..................................................................................... 259 Twaalfmaandszieken in 2008............................................................................. 259 Conclusies............................................................................................................. 261

VERSCHILLEN IN BEGELEIDING BIJ WERKHERVATTING .................................................... 262 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9

Ziekmelding als verzoek tot ondersteuning .................................................... 262 Opbouw van dit hoofdstuk................................................................................ 263 Begeleiding door de werkgever ........................................................................ 263 Geen werkaanpassingen geboden door de werkgever .................................. 264 Begeleiding bij werkhervatting door de bedrijfsarts ...................................... 267 Geen begeleiding door de werkgever en de bedrijfsarts ............................... 268 Begeleiding door derden .................................................................................... 270 Overzicht van de in dit hoofdstuk gepresenteerde gegevens ....................... 271 Slotbeschouwing.................................................................................................. 272

BIJLAGE: AANBIEDERS OP DE RE‐INTEGRATIEMARKT .................................................................. 274

4

TOENAME VAN WERKHERVATTING NA 12 MAANDEN ZIEKTE TUSSEN 2003 EN 2008..... 276 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5

5

WAO‐TOETREDERS VERSUS WIA‐TOETREDERS ............................................................... 293 5.1 5.2 5.3 5.4

6

Inleiding................................................................................................................ 276 Vraagstelling en aanpak ..................................................................................... 277 Beschrijving twaalfmaandszieken van 2003 en 2008 ...................................... 278 Determinanten van werkhervatting na 18 maanden in 2003 en 2008 .......... 285 Conclusie .............................................................................................................. 291

Inleiding................................................................................................................ 293 Algemeen beeld ................................................................................................... 293 Determinanten voor toetreding tot de WAO en WIA .................................... 293 Conclusies............................................................................................................. 298

CONCLUSIES ...................................................................................................................... 300 6.1 6.2 6.3 6.4

Twaalfmaandszieken in 2003 en in 2008 .......................................................... 300 Selectiviteit in begeleiding 2003 vs. 2008.......................................................... 301 Determinanten van werkhervatting 2003 vs. 2008.......................................... 301 Determinanten van WAO versus WIA‐toekenning........................................ 302

SLOTBESCHOUWING ..................................................................................................................... 305

VOORWOORD

VOORWOORD In dit boek doen wij verslag van de uitkomsten van een project dat in het voorjaar van 2007 is gestart met een vooronderzoek. Kort daarna kregen wij van Geert Veentjer, des‐ tijds directeur van de Stichting Instituut GAK (S.I.G.), het heugelijke bericht dat de S.I.G. bereid was het voorgestelde project te financieren. De enige voorwaarde die de S.I.G. stelde was dat de initiatiefnemer APE het onderzoek samen met het Leidse bureau AStri uit zou voeren, gezien hun ervaring met enquêteonderzoek op het terrein van langdurig verzuim en arbeidsongeschiktheid. Deze samenwerking tussen concurrenten is van begin tot eind plezierig en vruchtbaar geweest. Het project “De Weg naar de WIA” (WNW) heeft baat gehad bij de complementariteiten tussen beide bureaus. Het was een goede greep van de S.I.G. Bij de uitvoering van het WNW project was UWV een cruciale partner. De grootschalige logistieke handelingen die voor de steekproeftrekking en de aanschrijving en rappelle‐ ring van de steekproefpersonen verricht moesten worden, waren bij UWV in zeer goede handen. Daarnaast hadden twee medewerkers van het Kenniscentrum UWV, Carla van Deursen en Peter Rijnsburger, zitting in de WNW begeleidingscommissie. Hun betrok‐ kenheid bij het gehele project en hulp bij het leveren van aanvullende gegevens van de responsgroep zijn van grote waarde geweest. Wat hun actieve betrokkenheid betreft geldt dat evenzeer voor de overige leden van de begeleidingscommissie, Monique Frings (AMC‐UvA), Mechelien van der Aalst (RWI) en Pierre Koning (CPB). Op de vierde dinsdag van september was de jaarlijkse bijeenkomst van de klankbord‐ groep. Aan deze groep, waarin de directeur van de NVAB, de medisch adviseur van UWV, de voormalige hoogleraar‐directeur van het Kenniscentrum Verzekeringsgenees‐ kunde, vertegenwoordigers van FNV, MKB, VNO‐NCW, Verbond van Verzekeraars en BoaBorea zitting hadden, werden uitkomsten, voortgang en planning gepresenteerd. Zij beoordeelden deze op hun inhoudelijke en beleidsmatige waarde. Hun bijdragen zijn zeer belangrijk geweest voor de gedachtevorming omtrent de interpretatie van de uit‐ komsten. Met dit boek is het WNW‐project nog niet afgerond. De WNW‐data laten meer en diep‐ gravender analyses toe. Graag nodigen wij collega‐onderzoekers en andere geïnteres‐ seerden uit van deze data gebruik te (laten) maken.

i

DEEL I – INLEIDING EN VRAAGSTELLING Philip de Jong (APE)

1

DEEL I – INLEIDING EN VRAAGSTELLING

1

AANLEIDING

Vanuit het perspectief van de WAO, maar ook bij internationale vergelijking, is het per‐ centage werknemers dat een WIA‐uitkering aanvraagt en de nieuwe regeling instroomt, verassend laag. Een daling van de instroom werd verwacht en was beoogd; dit laten ook de ramingen in de Memorie van Toelichting bij de WIA zien. Maar zowel het aantal WIA‐ aanvragen als de WIA‐instroom waren in 2009 30% lager dan geraamd en het is onduide‐ lijk wat de determinanten zijn van deze onverwacht lage instroom. Vermoed wordt dat, conform de wens van de wetgever, werknemers bij langdurig ver‐ zuim actiever en effectiever geholpen worden om te hervatten in eigen of ander werk. Maar hoe dan? En wordt iedereen geholpen of gaan werkgevers selectief te werk bij de inzet van re‐integratieactiviteiten? Zijn degenen die vroeger in de WAO kwamen nu aan het werk of zijn ze werkloos en betekent de invoering van de WIA niets anders dan het verleggen van uitkeringsstromen? Hoe werkt het nieuwe stelsel voor degenen die geen werkgever hebben die geprikkeld wordt om hen bij ziekte te begeleiden? Dit boek doet verslag van een onderzoek dat op dergelijke vragen antwoord wil geven. In dit eerste deel behandelen we de centrale vraagstelling voor het onderzoek en een glo‐ baal onderzoekskader. We sluiten daarbij aan bij de beleidstheorie die aan de wijzigingen in het verzuim‐ en arbeidsongeschiktheidsregime ten grondslag hebben gelegen. We noemen dit de theorie van adequate activering. De regelingen waarmee het huidige re‐ gime vorm heeft gekregen, hebben immers alle tot doel langdurig verzuim en WIA‐ toetreding te voorkomen. Begeleiding naar werk is daarbij de centrale variabele. Vervolgens schetsen we de institutionele context, de aanleiding tot de stelselwijziging en de eerste uitkomsten van het nieuwe regime in hoofdstuk drie van dit deel. We doen dit aan de hand van enkele trends en van recente cijfers. In hoofdstuk vier beschrijven we de opzet van het onderzoek en van de wijze waarop de data verzameld zijn. We sluiten af met een korte beschrijving van wat volgt.

3


2

VRAAGSTELLING EN OPZET

2.1

Centrale doelstelling en onderzoeksvragen

De centrale doelstelling van het onderzoek is:  het bieden van inzicht in de gang naar de poort van de WIA en in de factoren die daarop van invloed zijn;  het onderzoeken van verschillen tussen zogenoemde vangnetters en reguliere werknemers in het proces dat leidt tot WIA‐toetreding;  het vaststellen in hoeverre in dit proces veranderingen zijn opgetreden sinds de invoering van VLZ/WIA, als belangrijke onderdelen van het nieuwe stelsel. Als kader om dit verloop te analyseren gebruiken we, zoals eerder vermeld, de beleids‐ theorie van adequate activering. Met adequaat bedoelen we tijdig en duurzaam. Adequate activering als motto verwijst naar de veronderstellingen die aan de wijzigingen in het stelsel van ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid ten grondslag lagen. Door de financi‐ ele verantwoordelijkheid van werkgevers voor de loonderving van hun werknemers te versterken hebben zij een direct belang bij adequate activering gekregen. Voor werkne‐ mers is het belang van tijdige werkhervatting toegenomen doordat de eisen voor toela‐ ting tot de WIA aanzienlijk strenger zijn dan die van de voormalige WAO. Activering is adequaat als deze werkhervatting kan bewerkstelligen waardoor WIA‐ toetreding wordt vermeden. Dat betekent dat het tot stand brengen van werkhervatting binnen de wachttijd en het vermijden van WIA‐toetreding beide onderwerp van onder‐ zoek zijn. Werkhervatting en WIA‐toetreding zijn echter geen elkaar uitsluitende catego‐ rieën. Het komt immers regelmatig voor dat werknemers deels hervatten, deels ziek ge‐ meld blijven en uiteindelijk als gedeeltelijk arbeidsongeschikt in de WGA belanden. De‐ genen die na een periode van langdurig verzuim, maar binnen de wachttijd voor de WIA weer volledig aan het werk zijn, zullen echter meestal geen WIA‐aanvraag doen. Deze varianten en hun determinanten komen aan bod in het onderzoek waarvan dit boek verslag doet. Daarbij zijn de volgende twee centrale onderzoeksvragen leidend:  Wat zijn de determinanten van werkhervatting na langdurig verzuim?  Wat zijn de determinanten van WIA‐aanvraag en WIA‐toetreding? Beide vragen worden afzonderlijk beantwoord voor reguliere werknemers en vangnet‐ ters. De afzonderlijke aandacht voor (ex) werknemers die bij ziekmelding recht hebben op ziekengeld maar geen werkgever hebben die het loon doorbetaalt, is om een aantal redenen geboden. Deze worden in hoofdstuk 3 toegelicht.

4


2.2

Onderzoekskader

Begeleiding naar werk staat centraal Aan de hand van de voorgaande overwegingen en invalshoeken werken we de centrale vraagstelling uit in een analysekader waarin begeleidingsactiviteiten gericht op werkher‐ vatting na langdurig ziekteverzuim centraal staan. Het activeringsdoel van het nieuwe stelsel wordt daardoor als onderwerp van onderzoek centraal geplaatst. We brengen de centrale positie van begeleiding tot uitdrukking in Schema I.2.1, dat de belangrijkste hypotheses samenvat. Verondersteld wordt dat begeleiding naar werk ef‐ fectief is en dus de kans op werkhervatting in directe zin verhoogt, en de kans op een WIA‐aanvraag verkleint. Verder nemen we aan dat op werk gerichte begeleiding van positieve invloed is op de percepties en verwachtingen ten aanzien van de gezondheid en van de mogelijkheden tot werkhervatting van degenen die door ziekte langdurig afwezig zijn van hun werk. Omdat deze twee laatste variabelen de werkhervattingskans verhogen en de WIA‐claimkans verlagen is er naar veronderstelling ook een indirect effect van begeleiding. Voor de vaststelling van de effectiviteit van begeleiding moet rekening gehouden worden met selectieve inzet van activiteiten gericht op werkhervatting. Begeleiding is alleen ef‐ fectief als het toegevoegde waarde heeft; dus als degenen die begeleid worden zonder die begeleiding een aanmerkelijk geringere kans op werkhervatting zouden hebben. De vraag is dan wie welke vorm van begeleiding krijgt. In het schema zijn de achtergrond‐ kenmerken die bepalend zijn voor de inzet van begeleiding naar werk maar ook voor de kans op werkhervatting en voor de WIA‐kans samengevat als “persoons‐ en gezond‐ heidskenmerken en arbeidsmarktpositie”. Achter die drie labels gaan omvangrijke clus‐ ters van variabelen schuil, die nader conceptualisering en operationalisering vereisen. Dit gebeurt in het vervolg van dit boek. Zie voor een overzicht hoofdstuk 5. Dit geldt natuurlijk ook voor het concept “Begeleiding naar werk”. Het schema brengt niet de veelvormigheid van het begrip begeleiding tot uitdrukking. In het onderzoek krijgt dit nadere uitwerking door te onderzoeken hoe begeleidingsinspanningen vorm krijgen: wie wordt begeleid, wie begeleidt en waaruit bestaat de begeleiding? Zie hier‐ voor deel III. De percepties en verwachtingen met betrekking tot werkhervatting worden gevoed door de persoonlijke situatie van de langdurig zieke werknemer, en door signalen die de lang‐ durig zieken krijgen van behandelende artsen, van de bedrijfsarts en van de werkgever. Zoals het schema laat zien veronderstellen wij dat begeleidingsinspanningen die ver‐ wachtingen beïnvloeden doordat zij het signaal geven dat terugkeer naar werk mogelijk en noodzakelijk is. Maar anderzijds zijn op werkhervatting gerichte begeleidingsactiviteiten afhankelijk van de mogelijkheden die de gezondheidstoestand van zieke werknemers en vangnetters bieden. Bij een deel van de mensen die langdurig verzuimen laat de gezondheid het (nog) niet toe dergelijke activiteiten te ondernemen. In die gevallen is het verband tussen erva‐ ren gezondheid en begeleiding precies omgekeerd. Een causale relatie tussen op werk gerichte begeleidingsinspanningen en werkhervatting kan dus pas worden vastgesteld als de ‘verstorende’ invloed van gezondheid wordt uitgeschakeld. Daarvoor beschikken

5

DEEL I – INLEIDING EN VRAAGSTELLING wij in dit enquêteonderzoek gezondheidsindicatoren zoals die door de respondenten ge‐ percipieerd zijn. 1 Dat vereist multivariate analyses en waakzaamheid bij de vormgeving en interpretatie van die analyses. Schema 2.1 Centrale hypotheses betreffende de invloed van op werk gerichte begelei‐ ding persoons- en gezondheidskenmerken en arbeidsmarktpositie

WIA-aanvraag begeleiding naar werk

percepties en verwachtingen m.b.t. gezondheid en werkhervatting

Werkhervatting De centrale rol die op werkhervatting gerichte interventies spelen in het door ons gehan‐ teerde onderzoekskader wordt ingegeven door de wettelijke verplichtingen van de wet Verlenging Loondoorbetaling bij Ziekte (VLZ) en van het zogenoemde poortwachterpro‐ tocol (zie par. 3.1) en door recent en eerder verricht onderzoek waaruit de stimulerende rol van begeleiding naar werk naar voren komt. 2

1

2

De beleving van gezondheid komt niet per definitie overeen met de feitelijke benutbare mogelijkheden voor het verrichten van passend/aangepast werk (zoals vastgesteld door een deskundige). In ons onder‐ zoek is de gezondheidsperceptie als proxy voor benutbare mogelijkheden gehanteerd. Uit onderzoek blijkt dat de gezondheidsbeleving slechter is naarmate er meer functionele beperkingen zijn (zie: Horssen, C. van (2010), ‘Gezondheidsbeleving en werkhervatting 35‐minners’, Regioplan). Zie onder meer: Piek. P., T. van Vuuren, J. Fekke Ybema, C. Joling, J. Huijs (2008), “Re‐integratie van zieke werknemers: feiten, verklaringen en mogelijkheden”, TNO Kwaliteit van Leven. Høgelund, J., A. Holm, J. McIntosh (2009), “Does graded return to work improve disabled workers’ labor market attachment?”., Working Paper 2009‐06, Center for Applied Microeconometrics , University of Copenhagen, Vermeulen, S., H. Anema, T. Schellart, W. van Mechelen, A. van der Beek (2009), “Kosteneffectiviteit van reïntegratie‐ instrumenten van betekenis voor de arborol van UWV: project Opstap”, Kenniscentrum voor Verzeke‐ ringsgeneeskunde, Oomens, S., L. Koppes, S. van den Bossche, I. Houtman (2010), “Langdurig zieke werk‐ nemers en hun werkhervatting”, in: G. Jehoel‐Gijsbers (red.), Beperkt aan het werk, SCP, 2010.

6


3

ACHTERGROND

3.1

Inleiding

Jaren van onstuimige groei van het aantal ontvangers van een arbeidsongeschiktheids‐ uitkering hebben al in de jaren negentig tot ingrepen geleid. Deze bleken echter niet vol‐ doende om de groei structureel te remmen. Daarom is later gekozen voor een nieuw stel‐ sel dat onder meer vorm heeft gekregen in de WIA. We beginnen dit hoofdstuk met een kwantitatieve beschrijving van de ontwikkeling van het arbeidsongeschiktheids (AO) volume. In par. 3.3 schetsen we de regelingen die het nieuwe regime vormen; in 3.4 de uitwerking van die regelingen op betrokken partijen en in 3.5 het mogelijke effect van het regime op de instroom in de WIA. Paragraaf 3.6 laat zien hoe de WIA in de eerste jaren van zijn bestaan gewerkt heeft. Naast de gunstige glo‐ bale resultaten van de WIA blijken de vangnetters een nieuwe hoogrisicogroep te vormen.

3.2

Van WAO naar WIA

Het schrikbeeld van een miljoen arbeidsongeschikten was in 2002 bijna werkelijkheid geworden. Volgens de Kroniek van de Sociale Verzekeringen stond de teller toen op 993.000. Hiervan zaten 792.000 mensen in de WAO en de overigen kregen een WAZ of Wajong uitkering. Sindsdien is het aantal snel gedaald: in november 2009 telde het UWV nog “slechts” 820.000 personen met een arbeidsongeschiktheidsuitkering, waarvan 604.000 arbeidsongeschikte werknemers met een WAO of WIA uitkering. In Figuur I.3.1 wordt de geschiedenis van het gebruik van arbeidsongeschiktheidsuitke‐ ringen vanaf 1971 geschetst. We zijn het relatieve aantal ontvangers en de kosten explo‐ sief stijgen tot 1985. Daarbij moet bedacht worden dat in 1976 Algemene Arbeidsonge‐ schiktheidswet werd ingevoerd. Daarmee werd de dekking uitgebreid tot zelfstandigen en jonggehandicapten zodat het aantal uitkeringsgerechtigden met een sprong toenam. De groei zette zich hierna echter ongehinderd voort, zij het vanaf 1980 in een gematigder tempo. Pas na de ingrepen in de jaren 1993‐1998 neemt het volume als percentage van de beroepsbevolking af.

7

DEEL I – INLEIDING EN VRAAGSTELLING Figuur 3.1 AO‐gerechtigden als percentage van de beroepsbevolking en AO‐ uitkeringslasten als percentage van het BBP, 1971‐2008a

4,5%

12,0%

4,0% 10,0% 3,5% 3,0%

8,0%

2,5% 6,0% 2,0% 4,0%

1,5% 1,0%

2,0% 0,5% 0,0%

0,0% 71

75

79

83

87

91

AO-ontvangers (heva's) a

95

99

03

07

AO-uitkeringen

AO‐ontvangers zijn alle WAO, WAZ en Wajong gerechtigden gemeten na herleiding tot volle‐ dige arbeidsongeschiktheid (heva) en WIA‐gerechtigden in personen als percentage van de be‐ roepsbevolking plus de AO‐ontvangers.

In 2008 staat deze volumemeter op 8,3%. Internationaal gezien is dat nog steeds een hoog percentage. Dit illustreren we aan de hand van onderstaande tabel. Tabel 3.1

Aantal werklozen en AO‐gerechtigden als percentage van de bevolking 15‐ 64 jaar Werkloosheid 2008

AO‐gerechtigden 2007

Som

Nederland Duitsland België V.K. V.S.

2,35 5,77 4,24 4,15 5,35

8,00 4,20 6,00 7,00 6,00

10,35 9,97 10,24 11,15 11,35

Zweden

5,00

9,50

14,50

Bron: OECD, Employment Outlook 2009

Deze cijfers laten zien dat de relatief lage Nederlandse werkloosheid voor een deel wordt veroorzaakt doordat werknemers die elders als langdurig werklozen te boek staan bij ons in de arbeidsongeschiktheid zitten. Als we de uitkeringen voor werkloosheid en arbeids‐ ongeschiktheid bij elkaar optellen en uitdrukken als percentage van de bevolking in de

8


beroepsgeschikte leeftijdsklassen dan vallen de verschillen met onze buurlanden weg en zijn die met het V.K. en de V.S. landen veel kleiner. De gebruikscultuur die rondom de arbeidsongeschiktheidsregelingen ontstaan was, zorgde ervoor dat een deel van wat in andere landen als werkloosheid geregistreerd wordt bij ons onder de medische deken gestopt is. Het uit de hand laten lopen van de WAO creëerde een ongedekte schuld die de premiebetaler nog jarenlang zal belasten. De collectieve last van deze erfenis komt naast de verwachte lastenstijging die de vergrijzing met zich meebrengt. Deze omstandigheden alleen al waren voldoende voor een drasti‐ sche ingreep in de WAO.

3.3

Institutionele context

WIA De daling van het relatieve aantal AO‐ontvangers vanaf 2003 is voor een deel het gevolg van de groei van de beroepsbevolking. Belangrijker voor het onderhavige project is ech‐ ter de vervanging van de WAO door de WIA eind 2005. De WIA bestaat uit twee delen: de wet Werkhervatting Gedeeltelijk Arbeidsgeschikten (WGA) voor gedeeltelijk arbeids‐ ongeschikten en voor werknemers die tijdelijk volledig arbeidsongeschikt zijn, maar een reëel uitzicht hebben op herstel van hun arbeidscapaciteit, en de Inkomensvoorziening Volledig en duurzaam Arbeidsongeschikten (IVA) voor degenen die duurzaam volledig arbeidsongeschikt zijn. In de WGA wordt de nadruk erop gelegd dat werknemers zoveel mogelijk gebruik maken van hun resterende capaciteit. Meer werken betekent een hoger inkomen. Bovendien moet men een verlies aan verdiencapaciteit hebben van minstens 35% om toegang te krijgen tot de WGA. Onder de WAO was de toegangsdrempel 15%.

aSB Voorafgaand aan de invoering van de WIA zijn de toekenningsvoorwaarden verscherpt aan de hand van een aangepast Schattingsbesluit (aSB). Daarmee worden meer functies dan voorheen passend geacht voor gedeeltelijk arbeidsgeschikten, voor zover de medi‐ sche beperkingen deze functies mogelijk maken. Zo is fulltime werk en werk in de avonduren passend, ook als men dat eerder niet deed. Voor cliënten die niet over basis‐ vaardigheden beschikken, als kennis van de Nederlandse taal en omgaan met computers, worden ook functies waarbij dergelijke basisvaardigheden wel nodig zijn geschikt geacht. Daarbij wordt aangenomen dat de cliënt deze vaardigheden zich binnen zes maanden eigen kan maken.

WGA De WGA bestaat uit twee uitkeringsfases: de loongerelateerde fase en de vervolgfase. In de loongerelateerde fase wordt in de eerste twee maanden 75%, en daarna 70% van het verschil tussen het oude en het nieuwe loon vergoed. De duur van deze fase is gelijk aan die van de WW en hangt dus af van het feitelijke arbeidsverleden vanaf 1998 en van de leeftijd voor degenen die voor 1980 zijn geboren. In de vervolgfase bestaat de uitkering uit twee lagen, waarvan de vervolguitkering de bodem vormt. Daarbovenop kan een loonaanvullingsuitkering verleend worden. De ver‐ volguitkering is gebaseerd op het minimumloon en hangt af van de door UWV vastge‐ stelde mate van arbeidsongeschiktheid. Het minimumloon per januari 2010 is € 1.407,60.

9

DEEL I – INLEIDING EN VRAAGSTELLING Zo bedraagt bij een arbeidsongeschiktheidspercentage van 60% de vervolguitkering 70% x 60% x 1.407,60 = € 591,19. Of men in aanmerking komt voor een loonaanvullingsuitkering bovenop deze ver‐ volguitkering hangt af van het verschil tussen wat men volgens UWV zou kunnen ver‐ dienen, namelijk 40% van het oude loon, en wat men feitelijk verdient. Als betrokkene minder dan de helft van zijn resterende verdiencapaciteit (20% van zijn oude loon) te gelde maakt dan krijgt hij geen loonaanvulling. Als hij meer dan 20% van zijn oude loon verdient dan bedraagt de WGA‐uitkering 70% van het verschil tussen het oude loon en de resterende verdiencapaciteit (in dit voorbeeld 40% van het oude loon). De loonaanvul‐ lingsuitkering is dan het verschil tussen deze uitkering en de vervolguitkering. Deze gecompliceerde uitkeringsregels zorgen ervoor dat bij gedeeltelijk arbeidsonge‐ schiktheid meer werken een hoger inkomen (uitkering plus loon) levert. Bij volledige, maar niet duurzame arbeidsongeschiktheid is de WGA‐uitkering gelijk aan de WW‐ uitkering, maar met een maximale duur die niet afhangt van het formele arbeidsverleden maar van de duur van de (volledige) arbeidsongeschiktheid.

IVA De IVA is een verzekering voor degenen die ten gevolge van ziekte of handicap naar verwachting nooit meer zullen kunnen werken. Degenen die voor een IVA‐uitkering in aanmerking komen hebben dus een ernstige aandoening of zijn getroffen door ernstig letsel. Als bij het ontstaan van de aandoening of het letsel duidelijk is dat iemand niet meer zal kunnen werken dan kan een verkorte wachttijd voor de IVA worden aange‐ vraagd. De IVA uitkering is 75% van het laatstverdiende (oude) loon. De IVA uitkering wordt beëindigd bij overlijden of bij het bereiken van de AOW leeftijd (nu nog 65).

WVP De door de overheid gewenste activering kreeg eerst en vooral zijn beslag in de Wet Ver‐ betering Poortwachter (WVP). De WVP legt aan de zieke werknemer en zijn of haar werkgever een handelingsprotocol op dat gevolgd moet worden als het verzuim langer dan zes weken duurt. Het stimuleert werknemer en werkgever alle re‐integratie‐ mogelijkheden te benutten. Daardoor wordt de verzuimduur bekort en het WIA‐risico verlaagt. Op werknemer en werkgever rust de plicht een re‐integratiedossier bij te hou‐ den. Op basis van dit dossier wordt een re‐integratieverslag (RIV) opgesteld waarin ver‐ antwoording wordt afgelegd over de verrichte re‐integratie‐inspanningen tijdens de eer‐ ste twee ziektejaren. Eenmaal bij de poort van de WIA gekomen worden WIA‐aanvragen alleen in behandeling genomen als deze voorzien zijn van een compleet RIV. Het verslag dient te verantwoorden welke verzuimbeperkende inspanningen zijn verricht en waarom deze (nog) niet tot (volledige) werkhervatting geleid hebben. Als uit de toets van het RIV blijkt dat de werkgever onvoldoende inspanningen geleverd heeft om de betrokken zieke werknemer te laten hervatten kan dit aanleiding zijn tot een als sanctie opgelegde verlen‐ ging van de loondoorbetalingsperiode van maximaal een jaar. Zijn de re‐integratie‐ inspanningen nog niet afgerond dan kan de werkgever na afloop van de reguliere wacht‐ tijd van twee jaar besluiten de loondoorbetalingstermijn met maximaal 12 maanden te verlengen. Naast opgelegde verlengingen zijn er dus ook vrijwillige verlengingen.

10


VLZ Al voor de invoering van de WIA bleek dat de WVP had bijgedragen aan een verminde‐ ring van de instroom in de WAO. 1 De verlenging van de loondoorbetalingsperiode heeft dit effect waarschijnlijk versterkt. Een langere periode om duurzame werkhervatting te realiseren biedt immers ook mogelijkheden om werknemers die behoefte hebben aan een traject van graduele werkhervatting dat langer duurt dan een jaar te laten hervatten. Vroeger zou men daarbij stuiten op de “WAO‐muur”. De verlengde wachttijd geeft ook meer ruimte aan werknemers en hun werkgevers om, indien nodig de functie of de arbeidsplaats aan te passen, of om een nieuwe werkgever te zoeken, als blijkt dat de beperkingen blijvend zijn en terugkeer naar werk onder de oude condities onmogelijk is geworden. Daarbij ontstaat mogelijk wel het gevaar van te late actie. Door de langere beschikbare tijd is er meer ruimte om de ontwikkeling van de gezondheidstoestand eerst (bijv. gedu‐ rende het eerste jaar) aan te zien en meer gecompliceerde re‐integratieacties uit te stellen. Het nieuwe regime stelt degenen die verantwoordelijk zijn voor re‐integratie voor com‐ plexe keuzes: wanneer moet wat gebeuren?

3.4

Betrokken partijen en hun rol

Het WVP‐VLZ‐WIA regime beoogt adequate activering te stimuleren door samenwer‐ king van vier partijen: (1) zieke werknemers, (2) hun werkgevers, (3) de door de werkge‐ ver gecontracteerde dienstverleners: verzekeraars, casemanagementbedrijven, arbodien‐ sten, re‐integratiebedrijven en (4) de behandelende artsen en paramedici. Elk van deze partijen heeft zijn eigen belangen en doelstellingen. Die belangen lopen parallel als alle betrokkenen het eens zijn over de aanpak en het doel van het proces dat leidt tot werk‐ hervatting. Meningsverschillen tussen werkgever en werknemer betreffen meestal de arbeidscapaciteit van de werknemer dan wel de aanvaardbaarheid van een, eventueel aangepast, arbeidsaanbod door de werkgever. In die gevallen kan de werkgever of de werknemer een deskundigenoordeel (arbitrage) vragen aan het UWV.

Werknemers Het verzuimgedrag van een werknemer kan beschreven worden in termen van noodzaak, gelegenheid en behoefte. De noodzaak om te verzuimen verwijst naar de ernst van de ob‐ jectief medische conditie (belastbaarheid) en de eisen die het werk stelt (belasting). De gelegenheid om te verzuimen is groter naarmate een verzuimregeling de werknemer meer vrijheid laat, bijvoorbeeld als men ontslagbescherming geniet bij ziekte, als de uit‐ kering relatief hoog is en als er bij ziekte geen re‐integratieverplichtingen worden opge‐ legd. De gelegenheid is echter ook groter naarmate een werknemer een betere interne dan wel externe werkgelegenheidspositie heeft. En naarmate het huishouden waarvan de werknemer deel uitmaakt minder afhankelijk is van zijn of haar inkomen. De WVP scherpt de verplichtingen van werknemers bij verzuim aan en verkleint daar‐ mee de gelegenheid tot verzuim. Werknemers moeten meewerken aan een door hen me‐ de ondertekend plan van aanpak om werkhervatting te realiseren. Zij mogen een redelijk aanbod van aangepast werk niet weigeren, op straffe van verlaging, dan wel stopzetting 1

Zie Rijenga, F.A., T.J. Veerman en N. van den Berg, Onderzoek evaluatie wet verbetering poortwachter, AStri, Leiden, 2006.

11

DEEL I – INLEIDING EN VRAAGSTELLING van de loondoorbetaling. Uiteindelijk kan stelselmatige weigering om mee te werken aan redelijke re‐integratieplannen tot ontslag leiden. De verzuimbehoefte van een werknemer wordt bepaald door het belang dat hij/zij hecht aan arbeid in het algemeen, door de mate waarin het huidige werk als prettig en bevredi‐ gend wordt ervaren en door omstandigheden buiten het werk, die spanningen of zorg‐ verplichtingen met zich meebrengen.

Werkgevers Sinds de invoering van de WULBZ in 1996 is de werkgever de verzekeraar van het ver‐ zuimrisico. Uit hoofde van artikel 7:629 van het Burgerlijk Wetboek (B.W.) is de werkge‐ ver immers verplicht bij ziekte van zijn werknemer gedurende de wachttijd voor de WAO/WIA 70% van het loon door te betalen. Die wachttijd is sinds 2004 twee jaar. Ziekte is in het B.W. niet gedefinieerd. Na beëindiging van de wachttijd kunnen zieke werkne‐ mers in aanmerking komen voor een uitkering vanwege de WIA. Daartoe moeten ze minstens 35% arbeidsongeschikt zijn. Werkgevers hebben weliswaar een duidelijk belang bij het beperken van het verzuim, maar zij zijn geen verzuimmanagers. Daarom laten zij zich bijstaan door dienstverleners, zoals bedrijfsartsen en casemanagers, die de medische legitimatie van (voortdurend) ver‐ zuim vaststellen en door interventies het verzuim trachten te verkorten. Bedrijven verschillen in de vormgeving van hun verzuim‐ en re‐integratiebeleid. Dit heeft in de eerste plaats te maken met hun personeelsomvang. Kleine bedrijven zien zich genoodzaakt het verzuimrisico te verzekeren. Bovendien zijn kleine bedrijven vaker aan‐ gewezen op het tweede spoor – re‐integratie bij een ander bedrijf. Grotere bedrijven kun‐ nen dit risico gemakkelijker zelf dragen. Dat neemt niet weg dat ook grote bedrijven in de vormgeving van hun arbo‐ en verzuimbeleid moeten beslissen welke dienstverleners en welk dienstenpakket zij contracteren. Bedrijven verschillen ook per sector in verzuimcul‐ tuur en in sectorspecifiek verzuimgedrag. Daarnaast kunnen bedrijven, los van hun omvang, ervoor kiezen de eerste tien jaar van betaling van een WGA‐uitkering voor eigen risico te nemen en het WGA‐risico te dekken via een particuliere polis. Als de particuliere aanbiedingen goedkoper zijn dan de WGA‐ premiestaffel die het UWV hanteert dan kan dat een reden zijn om eigenrisicodrager (ERD) te worden. Net als werkgevers hebben ook verzekeraars meer belang bij tijdige en duurzame activering naarmate de omvang van de potentiële schadelast toeneemt. Daar staat tegenover dat de verplichting ervoor te zorgen dat partieel arbeidsongeschikten hun resterende verdiencapaciteit zoveel mogelijk gebruiken ook voor rekening en verant‐ woordelijkheid van de werkgever komt. Ook voor werkgevers structureert de WVP de arbo‐ en re‐integratie verplichtingen. Aan werkgevers wier re‐integratie inspanningen naar het oordeel van het UWV tekortschieten kan een loonsanctie worden opgelegd. Dienstverleners op het terrein van arbo‐ en ver‐ zuimmanagement bieden dan ook pakketten aan met het label “poortwachterproof”.

Vangnetters Flexwerkers, zoals tijdelijke werknemers en uitzendkrachten, en WW’ers hebben recht op een uitkering bij ziekte. WW’ers hebben per definitie geen werkgever; voor fase A uit‐

12


zendkrachten betekent ziekmelding beëindiging van het contract met de uitzendorgani‐ satie. Voor ziek gemelde werknemers op een tijdelijk contract geldt voor de werkgever een loondoorbetalingsplicht tot het einde van het contract. Daarna wordt het ziekengeld betaald vanuit het vangnet. Vandaar we de bij ziekte werkgeverloze (ex) werknemers aanduiden als “vangnetters”. UWV voert de Vangnet Ziektewet uit voor bij ziekte werkgeverloze vangnetters. Bij ge‐ brek aan een werkgever beheert UWV de arborol: UWV is dus verantwoordelijk voor de begeleiding bij verzuim, voor de zorg voor tijdige re‐integratie en voor het voorkomen van instroom in de WIA. UWV wordt als beheerder van de arborol bij vangnetters geacht op dezelfde wijze te werk te gaan als werkgevers bij ziekte van hun werknemers. Nog afgezien van de minder gunstige arbeidskenmerken van de vangnetpopulatie wordt de taak om vangnetters ade‐ quaat te activeren door een aantal institutionele factoren bemoeilijkt. In de eerste plaats is UWV bij re‐integratie van zieke vangnetters meestal aangewezen op het zogenoemde tweede spoor. Dat betekent dat een nieuwe werkgever gevonden moet worden die bereid is de vangnetter een baan aan te bieden die in overeenstemming is met zijn of haar, mo‐ gelijk beperkte arbeidsvermogen. Graduele werkhervatting, wat voor reguliere werkne‐ mers een effectieve en veelgebruikte re‐integratiemethode is, behoort zelden tot de moge‐ lijkheden bij een nieuwe werkgever. In de tweede plaats heeft UWV een informatieachterstand in vergelijking met een regu‐ liere werkgever die zijn zieke werknemer kent. Terwijl een werkgever bij de direct lei‐ dinggevende of bij collega’s informatie over een langdurig zieke werknemer in kan win‐ nen, komt een ziek gemelde vangnetter anoniem bij UWV binnen. Ten derde zijn de door UWV te sanctioneren verplichtingen in het kader van de WVP, waaraan een zieke werk‐ nemer en diens werkgever bij reguliere dienstverbanden zijn onderworpen, minder dwingend omdat UWV de WVP bij vangnetters zelf uitvoert. Ten vierde beperkt het ziek‐ tebegrip (ongeschiktheid voor de laatst verrichte functie) de mogelijkheden om met name uitzendkrachten voor ander passend uitzendwerk hersteld te verklaren. En ten vijfde heeft UWV geen wettelijke bevoegdheid bij (ex) werkgevers van vangnetters (uitzendor‐ ganisaties en hun inleners, of werkgevers van tijdelijke werknemers) preventieve maatre‐ gelen te nemen. De kans voor een vangnetter om de poort van de WIA te bereiken is dan ook vijf keer zo groot als die voor een reguliere werknemer.

Dienstverleners Door de Arbowet en Wulbz‐VLZ is een markt gecreëerd voor dienstverlening op het ter‐ rein van arbozorg en re‐integratie. Voorheen was er nauwelijks vraag naar deze vormen van dienstverlening. Die vraag ontstond (1) doordat bedrijven verplicht werden dergelij‐ ke diensten in te kopen en (2) doordat door vergroting van het eigen risico een reële vraag naar deze dienstverlening is ontstaan. Verder is er natuurlijk de markt voor ver‐ zuim‐ en WGA‐ verzekeringen. De werkgever contracteert deze dienstverleners direct dan wel indirect via een mantelcontract op brancheniveau of via een inkomensverzeke‐ raar. Het verzuim‐ en re‐integratiebeleid van de werkgever zijn vanzelfsprekend van invloed op de ziekteduur. In de vormgeving van de verzuimbegeleiding speelt de bedrijfsarts (of bedrijfsarts) een centrale rol. Het arbeidsverzuim moet immers medisch gelegitimeerd worden. Het re‐integratiebeleid is eerder het terrein van arbeidsdeskundigen en werkge‐

13

DEEL I – INLEIDING EN VRAAGSTELLING vers, die handelen op basis van de mogelijkheden en vooruitzichten zoals de bedrijfsarts die vaststelt. De aard, de timing en de intensiteit van de begeleidingsactiviteiten, en hun effect op de werkstatus, zijn hier een centraal onderwerp van onderzoek.

3.5

Lagere instroom dankzij het nieuwe stelsel?

In figuur I.3.2 worden instroompercentages in de WAO, en vanaf 2006 de WIA voor mannen en vrouwen afzonderlijk getoond. Daartoe is de instroom in jaar t gedeeld door de beroepsbevolking in jaar t‐1. Tussen 1971 en 1975 hebben de mannen het hoogste risi‐ co, van 1975 tot 1985 gaan mannen en vrouwen ongeveer gelijk op, waarna het risico van vrouwen om in de WAO terecht te komen hoger is dan dat van mannen. Met de komst van de WIA in 2006 heeft het instroompercentage een historisch dieptepunt bereikt en is het verschil tussen mannen en vrouwen sterk afgenomen. Figuur 3.2 WAO/WIA Instroompercentages naar geslacht, 1971‐2008 2,50%

2,00%

1,50%

1,00%

0,50%

19 71 19 73 19 75 19 77 19 79 19 81 19 83 19 85 19 87 19 89 19 91 19 93 19 95 19 97 19 99 20 01 20 03 20 05 20 07

0,00%

IP MANNEN

IP VROUWEN

De hier geschetste trends zijn een combinatie van een daling van de het aantal instromers (van 92.000 in 2002 naar 33.000 in 2008) en een toename van de beroepsbevolking. Terwijl de WAO‐instroom voor 2005 varieerde tussen de 64.000 en 104.000 steeg de beroepsbe‐ volking geleidelijk van vijf miljoen in 1980 naar zes miljoen in 1990 tot 7,2 miljoen in 2000 en 7,7 miljoen in 2008. Niet alleen de instroom is afgenomen, ook het aantal aanvragen van een arbeidsongeschiktheidsuitkering is gedaald. Zo vroegen in 2002 nog 120.000

14


werknemers een WAO‐uitkering aan, terwijl het aantal WIA‐aanvragen in 2008 op 40.000 ligt. 2 In het voorgaande is een aantal mogelijke oorzaken voor deze daling genoemd. Ten eer‐ ste is de WIA minder toegankelijk en minder genereus dan de WAO. Verder heeft de Wet Verbetering Poortwachter (WVP) die vanaf 2003 van invloed is op de WAO‐aanvragen direct een sterk effect laten zien. Wellicht is de werking van de WVP nog sterker gewor‐ den door de verlenging van de wachttijd met een jaar. Hierdoor kregen werkgevers en hun zieke werknemers meer tijd om een proces van graduele werkhervatting tot een goed einde te brengen. De invoering van de VLZ in 2004 betekende ook dat in 2005 geen (nieuwe) WAO‐uitkeringen werden toegekend. Alleen al hierdoor daalde het totale aan‐ tal uitkeringen in dat jaar met 60.000. Structureel betekent een langere wachttijd een lan‐ gere herstelperiode en dus minder aanvragen aan het eind van die wachttijd. Afgaande op de proportie die vroeger in het eerste jaar WAO herstelde, verwachtte men minimaal een structurele daling van de instroom met 15%. Bovendien worden bedrijven die een werknemer de WGA in laten gaan geconfronteerd met een hogere premie. Net als onder het voorgaande Pemba‐regime wordt deze premie door UWV in rekening gebracht volgens een staffel die afhangt van de bedrijfsgrootte. 3 De eerste tien jaar van de looptijd van een WGA‐uitkering wordt met deze gedifferenti‐ eerde premies gefinancierd. De werking van deze premiedifferentiatie krijgt daarom pas zijn volle, structurele omvang na tien jaar, in 2017. Nu al betekent het echter een pijnlijke prikkel, vooral voor kleine bedrijven (bedrijven met een loonsom kleiner dan € 730.000). Wel kunnen bedrijven ervoor kiezen het risico van tien jaar WGA‐betaling voor eigen rekening te nemen. In de meeste gevallen zal een bedrijf dan het WGA‐risico herverzeke‐ ren bij een particuliere verzekeraar. Maar ook deze zal een premie in rekening moeten brengen die afhangt van de verwachte, dan wel gerealiseerde schade. Samen met een loondoorbetalingsplicht van twee jaar versterkt dit premieregime het fi‐ nanciële belang dat werkgevers hebben bij tijdige werkhervatting.

3.6

De werking van de WIA

De eerste vier jaren van de WIA laten een aantal onverwachte uitkomsten zien.

Claimbeoordeling Een eerste onverwachte uitkomst van de werking van de WIA is de samenstelling van de resultaten van de claimbeoordeling. Het afwijzingspercentage (minder dan 35% verlies van verdiencapaciteit) is met 41% in 2009 hoger dan de 29% die bij de voorbereiding van de WIA verwacht werd. 4 In de eerdere WIA jaren was dit percentage nog hoger: het is gradueel gedaald vanaf een top van 49% in 2006. (Zie tabel IV.1.1)

2

3

4

Zie ook J‐M van Sonsbeek, en R.H.J.M. Gradus, ‘De beleidsmaatregelen voor de WAO gekwantificeerd’, Economisch Statische Berichten, 96 (2010), pp.586‐588. Pemba betekent “Premiedifferentiatie en marktwerking bij arbeidsongeschiktheid”. Dit betrof de financie‐ ring van de eerste vijf jaar van een WAO‐uitkering en werd in 1998 ingevoerd. MvT WIA, p. 118.

15

DEEL I – INLEIDING EN VRAAGSTELLING Nog opvallender is de verdeling van de WIA‐toekenningen over de drie afzonderlijke hoofdgroepen: WGA deels, WGA volledig en IVA. Het aandeel gedeeltelijk arbeidsge‐ schikten als percentage van de WGA instroom was bij de voorbereiding geschat op 43%. In het eerste WIA‐jaar was het 17% en steeg daarna tot 20%. Om degenen die naar het oordeel van UWV beschikken over een resterende verdiencapaciteit te stimuleren dit zo‐ veel mogelijk te gebruiken is een complex uitkeringsstelsel in het leven geroepen (zie par. 3.3). De cijfers in tabel 3.2 laten zien dat dit stelsel slechts op een slinkende minderheid van de toekenningen van toepassing is. Op basis van de WAO‐cijfers was het IVA‐aandeel geschat op 43% van de WIA‐ toekenningen. Het blijkt met 23% bijna de helft kleiner te zijn. Tellen we de IVA‐ en de volledige WGA‐uitkeringen bij elkaar op dan zien we dat 80% een WIA‐uitkering krijgt op basis van volledige arbeidsongeschiktheid.

Vangnetters als nieuwe hoogrisicogroep Een tweede fenomeen dat zich nu duidelijker dan voorheen manifesteert zijn de vangnet‐ ters als nieuwe hoogrisicogroep. Zoals eerder beschreven zijn vangnetters (ex) werkne‐ mers die recht hebben op ziekengeld maar bij ziekte geen werkgever hebben om het loon door te betalen. Het gaat hier om WW’ers, uitzendkrachten en andere flexwerkers, zoals mensen met een tijdelijk dienstverband die op het moment dat hun contract afloopt ziek gemeld zijn. Terwijl ze, ruim gemeten, 25% van de (ex) werknemers uitmaken, vormen ze, volgens de voorlopige cijfers voor 2009, 46% van de instroom in de WIA en 49% van de WGA‐instroom. 5 In 2007 ging het om 40%, respectievelijk 43%. Het WIA‐risico van vang‐ netters is dus aanzienlijk hoger dan dat van reguliere werknemers en de discrepantie tus‐ sen beide groepen neemt toe. Omdat vangnetters vaker dan reguliere werknemers als volledig, maar niet duurzaam, arbeidsongeschikt worden beoordeeld is de toename van het aandeel van die categorie voor een deel te verklaren uit het hoge en groeiende instroomrisico van vangnetters. UWV doet regelmatig verslag van onderzoek naar de oorzaken van het hogere verzuim en WIA‐risico van vangnetters. 6 In vergelijking met een reguliere werknemer heeft een gemiddelde vangnetter kenmerken die hem extra gevoelig maken voor uitkeringsafhan‐ kelijkheid. Zo heeft ruim de helft van de driemaandszieke vangnetters in de vijf jaar voorafgaand aan de ziekmelding een of meerdere keren een beroep gedaan op een werk‐ nemersverzekering. Dit is vooral het geval bij zieke WW’ers (63,3%). Driemaandszieke WW’ers hebben vaker alleen een AO‐verleden (16% tegenover 7% gemiddeld). Bij hun gaat dus een kwetsbare arbeidsmarktpositie samen met een relatief slechte gezondheid. Van de onderscheiden groepen vangnetters hebben WW’ers bij drie maanden ziekte een kans van bijna 40% om het einde van de wachttijd voor de WIA te bereiken. Voor uit‐ zendkrachten is die kans 25%. Reguliere werknemers stromen na drie maanden ziekte nog sneller uit: van hen blijft slechts 15% twee jaar ziek. 7 5

6

7

De cijfers omtrent tijdelijke dienstverbanden lopen sterk uiteen. Het hier vermelde percentage is gebaseerd op een nieuwe schatting van UWV op basis van de polisadministratie. Deze schatting is veel hoger dan die van CBS Statline. Zie UWV, Kennismemo 10 02, april 2010. Zie de UWV Kwartaalverkenningen, de Pilot Monitor Arbeidsbeperkten en Werk 2007‐2008 en Jos Kok (red.), Kennis voor beleid en uitvoering sociale zekerheid, beide van het Kenniscentrum UWV (2009). Dit percentage is gebaseerd op dertiendeweeksmeldingen in 2004.

16


In de verschillende delen van dit boek besteden we afzonderlijke aandacht aan de vang‐ netters en hun achterstand ten opzichte van reguliere werknemers.

17


4

OPZET VAN HET WNW‐ONDERZOEK

4.1

Voorgeschiedenis

Eind 2006 is door APE aan de toenmalige directeur van de Stichting Instituut GAK (S.I.G.), Geert Veentjer, het voorstel gedaan onderzoek te doen naar de vraag waar dege‐ nen blijven die voorheen in de WAO terechtkwamen. Op dat moment werd al zichtbaar dat het aantal WIA‐aanvragen en de instroom in de vervanger van de WAO veel geringer was dan voorzien.

De Epi‐onderzoeken als voorbeeld Om beleidsmakers, uitvoerders en andere stakeholders (zoals werknemers‐ en werkge‐ versorganisaties, arbodiensten, verzekeraars, re‐integratiebedrijven e.d.) inzicht te bieden in de effecten van de VLZ en WIA, in de activiteiten die werknemers en werkgevers ver‐ richten om WIA‐toetreding te voorkomen en in de effectiviteit van deze activiteiten stel‐ den wij voor de draad van de zogenoemde Epi‐onderzoeken weer op te pakken. De ont‐ wikkeling van het profiel van de 12 maandszieken is in periodieke steekproefonderzoe‐ ken (onder het label Epidemiologie van de arbeidsongeschiktheid ‐ de Epi‐onderzoeken) gestaafd. Deze zijn in 1985 begonnen bij de GMD, en later voortgezet in opdracht van Lisv en UWV. De laatste meting was die van 2003. Deze is door UWV uitgevoerd maar alleen intern gerapporteerd en verder ongebruikt gelaten. De opzet van de Epi‐onderzoeken was steeds dezelfde: een steekproef van 12 maands‐ zieken (eindewachttijdgevallen WAO) wordt omstreeks de 18e ziektemaand geïnter‐ viewd (schriftelijk en telefonisch) en administratief gevolgd: wie herstelt, wie blijft ziek? Meestal volgt nog een tweede interview/slotmeting 2,5 jaar na einde wachttijd WAO. Een dergelijke opzet maakt het mogelijk na te gaan hoe de mate van arbeidsongeschiktheid, de ervaren gezondheid, herstelgedrag, werkzoekgedrag en werkhervatting zich na 12 maanden ziekte ontwikkelen en hoe (onder meer) de begeleiding door bedrijf, arbodienst en curatieve sector – zoals gepercipieerd door de zieke werknemer ‐ daarop van invloed is. Doordat de Epi‐onderzoeken volgens een vast stramien zijn opgezet is het mogelijk trends over de jaren heen vast te stellen, zie bijvoorbeeld de trendstudie van Molenaar e.a. over 1991‐1999 en die van Aarts e.a. op basis van vijf Epi‐cohorten over de periode 1985‐ 1998. 1

Twee uitbreidingen Naar analogie van de Epi‐onderzoeken stelden wij voor een steekproef van langdurig zieke werknemers te trekken en deze te volgen tot vastgesteld kon worden wie in de WIA terecht was gekomen en wie weer aan het werk kwam. Het door ons opgesteld voorstelde kende twee uitbreidingen ten opzichte van het Epi‐format. Ten eerste werden in de Epi‐onderzoeken de zogenoemde vangnetters buiten beschouwing gelaten. Gezien 1

Molenaar‐Cox, P.G.M., A.M. van der Giezen & G. Jehoel‐Gijsbers (2000). Langdurige arbeidsongeschiktheid in 1999: trends 1991‐1999. Amsterdam: Landelijk instituut sociale verzekeringen en Aarts, L., Ph. de Jong en R. van der Veen (2002), Met de beste bedoelingen. WAO: 1975‐1999: trends, onderzoek en beleid, Elsevier Bedrijfsin‐ formatie, Den Haag.

18


het relatiefhoge WIA‐risico van vangnetters enerzijds en de groei van de flexibele schil rondom het vaste personeelsbestand van bedrijven anderzijds, stelden wij voor een af‐ zonderlijke steekproef van vangnetters te trekken. Ten tweede wilden wij de rol van de werkgever in het WIA‐proces belichten door middel van onderzoek onder de werkgevers van de langdurig zieke respondenten.

Vooronderzoek Het uiteindelijke onderzoeksvoorstel is vooraf gegaan door een vooronderzoek dat zich richtte op:  het draagvlak voor een monitor naar het verloop van de gang naar de WIA bij de par‐ tijen die hierbij betrokken zijn, te weten: RWI, BoaBorea, verzuimverzekeraars, werk‐ nemers‐ en werkgeversorganisaties en UWV. Deze partijen zijn gepolst over hun mo‐ gelijke belang bij, en ondersteuning aan de monitor en de voor hen relevante onder‐ zoeksvragen. Het belang van een dergelijk onderzoek werd alom onderschreven. Wel waarschuwde men ervoor overlap met soortgelijk, lopend onderzoek te vermijden.  de technische uitvoerbaarheid van het beoogde onderzoek. Het gaat dan om het steek‐ proefkader, de steekproefomvang en de peilmomenten. Over deze aspecten is ge‐ sproken met UWV als leverancier van de steekproefkaders. UWV bleek in staat en bereid de benodigde medewerking te leveren.

4.2

Opzet van het WnW‐onderzoek

Het op basis van het vooronderzoek aan de SIG voorgelegde projectplan omvatte een monitor waarvan de eerste cohortstudie was uitgewerkt, onder de titel “De Weg naar de WIA”. Vandaar de afkorting WnW. De titel dekt de intentie van het onderzoek niet echt omdat het accent juist ligt op degenen die op de weg naar de WIA de afslag terug naar het werk nemen. Om begrijpelijke redenen werd het plan voor een monitor, dat wil zeggen een periodieke cohortstudie, niet gehonoreerd. Eerst zou het onderhavige project zijn waarde moeten bewijzen. Een volgende cohortstudie zou dan eventueel door anderen (mede) gefinan‐ cierd kunnen worden.

Trekking bij negen maanden ziekte Het door de S.I.G in juni 2007 gehonoreerde voorstel omvatte het plan om twee steek‐ proeven van negen maanden zieke (ex) werknemers te trekken: een uit een bestand regu‐ liere werknemers en een uit de vangnet ZW‐‐administratie. Ten eerste maakt ongeveer een derde van de negenmaandszieken de wachttijd voor de WIA vol, zodat een voldoen‐ de aantal claimbeoordelingen en WIA‐toetredingen konden worden waargenomen. Ten tweede is na negen maanden de herinnering aan de activiteiten die in de eerste ver‐ zuimmaanden hebben plaatsgevonden nog vers, zodat deze in een enquête betrouwbaar konden worden bevraagd. Ten derde was het plan om de verplichte melding van langdu‐ rige verzuimgevallen aan UWV te verschuiven van dertien naar veertig weken (negen maanden). Bij trekking van een eventueel volgend cohort zou dan een simpel steekproef‐ kader, namelijk de veertigste week meldingen, beschikbaar zijn, dat overeenkomt met het

19

DEEL I – INLEIDING EN VRAAGSTELLING hier gebruikte kader. UWV was bereid de steekproefkaders samen te stellen, de steek‐ proeven te trekken en de aanschrijving van de steekproefpersonen te doen. 2

Steekproef van werknemers Voor de steekproef van reguliere werknemers is uitgegaan van de verplichte melding bij dertien weken ziekte aan UWV door bedrijven die hun WGA‐risico bij UWV verzekeren. 3 De bruikbaarheid van deze 13 weeksmeldingen als steekproefkader was beperkt, door‐ dat de bestanden een aanzienlijk aantal (naar schatting 40%) meldingen bevatten waar‐ van geen beëindiging was doorgegeven. In overleg met UWV is besloten een steekproef te van cliënten die in een bepaalde maand de grens van 39 weken ziekte overschrijden. Deze zijn geselecteerd door de 13‐weeks meldingen te verzamelen die zich hebben ziek gemeld rond 1 januari 2007 en die zes maanden later nog niet hersteld gemeld zijn. De omvang van de steekproef moest zodanig groot zijn dat een respons van ca. 3.000 re‐ guliere werknemers zou resulteren. Daarbij werd uitgegaan van 40% ten onrechte nog als ziek geregistreerde werknemers en een responspercentage van 40 onder de 60% die tot de doelgroep behoorde. Door 12.000 als negen maanden ziek geregistreerde werknemers aan te schrijven zou onder die aannames een responsgroep van 2.880 ontstaan. In de eerste week van november 2007 (tien maanden na ziekmelding) zijn voor de eerste meting 12.127 werknemers aangeschreven die zich in de drie weken voor en na 1 januari 2007 hadden ziek gemeld en op 1 oktober nog als ziek geregistreerd stonden. Uiteindelijk hebben wij van 4.019 reguliere werknemers een digitaal of op papier ingevulde vragen‐ lijst terug ontvangen. Ervan uitgaande dat onder de ruim 12.000 aangeschreven werkne‐ mers circa 40% onterechte gevallen zitten, bestond de steekproef uit 7.276 ‘terechte’ steekproefpersonen. Volgens deze berekening is een respons van 55% onder reguliere werknemers behaald.

Steekproef van vangnetters Voor de vangnetters treedt UWV op als werkgever. Ziek‐ en hersteld meldingen worden dus zo goed als foutloos waargenomen en van “vervuiling” zoals bij de reguliere werk‐ nemers is geen sprake. De ZW‐administratie van UWV vormde dus een betrouwbaar ka‐ der om een steekproef van negen maanden zieke vangnetters te bepalen. Om aan de gewenste respons van vangnetters te komen (ca. 2.000 ingevulde vragenlijsten bij een verwachte respons van 33%) is besloten om alle vangnetters aan te schrijven met een ziekmelding in de vijf weken 48 tot en met 52 van 2006 en de weken 1 tot en met 5 van 2007, die per 30 september 2007 nog niet hersteld gemeld waren. De inclusieperiode was dus tien weken tegenover zes weken bij de reguliere werknemers. De vangnetpopu‐ latie is immers aanzienlijk kleiner dan de populatie van reguliere werknemers, zodat een langere inclusieperiode nodig was om een responsgroep te krijgen van voldoende om‐ vang. 2

3

Zie voor de details van de steekproeftrekking en de vragenlijsten: Veldhuis, V. en T.J. Veerman, Werkne‐ mers negen maanden na ziekmelding. Tabellenboek van de eerste meting van het cohortonderzoek onder langdurig zieken. APE‐AStri, april 2008; Molenaar‐Cox, P.G.M. en T.J. Veerman. Vangnetters negen maanden na ziekmel‐ ding. Tabellenboek van de eerste meting van het cohortonderzoek onder langdurig zieken. APE‐AStri, augustus 2008. Eigenrisicodragers voor de WGA hadden al in 2007 een verplichte melding bij 40 weken ziekte.

20


De totale groep langdurig zieke vangnetters omvat verschillende deelgroepen. Ten be‐ hoeve van het onderzoek zijn uitsluitend personen aangeschreven die bij UWV geregi‐ streerd stonden als zieke werklozen, uitzendkrachten en andere flexwerkers, met andere woorden degenen die bij ziekte geen werkgever meer hebben. Bij het trekken van de steekproef is per abuis een belangrijke groep flexwerkers niet meegenomen namelijk de zogenoemde eindedienstverbanders (EDV’ers) en de nawerkingsgevallen. EDV’ers zijn werknemers op een tijdelijk contract die bij afloop van het contract ziek gemeld zijn. On‐ der de flexwerkers zijn de EDV’ers verreweg de grootste groep vangnetters. Om dit gat in de vangnetsteekproef te repareren is de betreffende groep zes maanden later afzonderlijk benaderd voor deelname aan het onderzoek. Deze aanvullende steek‐ proef bestond uit personen die zich in de tien weken rond 1 juli 2007 hadden ziek gemeld en die zich per 31 maart 2008 nog niet hersteld gemeld hadden. De verwachting was dat dit ca. 2.000 personen zou opleveren. De twee steekproeven van vangnetters leverden in totaal 5.745 bij tien maanden na ziek‐ melding aan te schrijven personen op. Daarvan deden 2.336 aan de enquête mee. Dit le‐ verde dus een respons van 41%, die daarmee een kwart hoger was dan verwacht.

4.3

Vervolgmetingen

Volgens plan werden de verschillende responsgroepen 18 en bij 27 maanden na ziekmel‐ ding opnieuw benaderd. Op basis van eerder onderzoek van AStri verwachtten wij een deelnamepercentage van 60%. Dit werd in drie van de vier gevallen niet helemaal ge‐ haald. Maar dankzij de meevallende omvang van de startcohorten is het aantal respon‐ denten dat aan alle drie rondes meewerkte toch hoger dan voorzien werd. Tabel 4.1

Omvang respons per meetronde

10 maanden

18 maanden

27 maanden

Werknemers

4.019 (100%)

2.316 (57%)

1.579 (68%)

Vangnetters

2.336 (100%)

1.315 (56%)

773 (59%)

Door de respondenten aldus te volgen kunnen we vaststellen wie wanneer het werk deels of volledig hervat en wie tot de poort van de WIA deels of volledig ziek gemeld blijft. Deze uitkomsten kunnen we in verband brengen met een groot aantal “vaste” vari‐ abelen die over de meetmomenten constant blijven, zoals opleiding, oorzaak ziekmelding, duur dienstverband e.d., en variabelen die per meetmoment een verschillende waarde aan kunnen nemen, zoals de ervaren gezondheid, de begeleidingsactiviteiten in de ver‐ streken periode, werkhervattingspogingen, eigen baanzoekactiviteiten, eigen verwach‐ tingen omtrent mogelijkheden tot werkhervatting en de verwachtingen van bedrijfsarts en behandelende artsen. Deze opsomming is verre van uitputtend.

18 maandszieken in 2003 en 2008: effecten van VLZ en WIA De tweede meting heeft een tweede doel. Deze biedt namelijk de mogelijkheid een steek‐ proef te vormen van 12 maandszieken, 18 maanden na ziekmelding. Deze komt in opzet

21

DEEL I – INLEIDING EN VRAAGSTELLING precies overeen met de laatste steekproef uit de Epi‐serie uit 2003. De vragenlijsten die bij de tweede meting gebruikt zijn, zijn daarom ook zoveel als mogelijk overeenkomstig aan die van de Epi uit 2003. Samenvoeging van beide steekproeven biedt de mogelijkheid de situatie bij langdurig verzuim tussen deze twee jaren te vergelijken en daarmee effecten van VLZ en WIA te detecteren. Deel VII van dit boek is hieraan gewijd.

Administratieve gegevens van UWV Naast de via het WnW‐project verkregen data stelde UWV administratieve gegevens be‐ schikbaar. Omdat UWV de aanschrijving heeft verzorgd, beschikt het over de koppelge‐ gevens van alle 6.355 respondenten van de eerste meting (zie tabel 3.1). Van deze groep ontvingen wij een aantal administratieve gegevens, zoals leeftijd, geslacht, sector en regio en de claimbeoordelingsgegevens van degenen die het tot een WIA‐claim hadden ge‐ bracht.

Twee werkgeversenquêtes Een belangrijk onderdeel van het WnW‐project is de koppeling van werknemer‐ en werk‐ gevergegevens voor het verkrijgen van evenwichtiger en vollediger inzicht in de factoren die van invloed zijn op de duur van ziekteverzuim. In het vooronderzoek bleek dat de werkgeversorganisaties aan een dergelijke vorm van wederhoor behoefte hadden. De werkgevers van de reguliere werknemers zijn twee keer bevraagd. Eerst zijn de werk‐ gevers van de 4.019 deelnemers aan de eerste meting benaderd met vragen over hun ver‐ zuim‐ en re‐integratiebeleid. Bij de derde meting is aan de werknemers toestemming ge‐ vraagd de werkgever te benaderen met vragen over de begeleiding van langdurig zieke werknemers, waaronder de betreffende respondent. Ten behoeve van de eerste enquête koppelde UWV de respondentnummers van de regu‐ liere werknemers aan de aansluitnummers van hun werkgevers. In februari 2008 zijn 2.664 werkgevers aangeschreven. Medio april is de werkgeversenquête gesloten. We hebben uiteindelijk van 559 werkgevers een ingevulde vragenlijst ontvangen (21%) 4 , waarmee de respons lager is uitgevallen dan verwacht (33%). Bedrijven die niet mee wil‐ den werken aan de enquête gaven aan geen tijd te hebben, de enquête alleen op werkne‐ mersniveau te willen invullen of alleen mee te werken aan enquêtes vanuit de eigen branche. De tweede werkgeversenquête betrof de respondenten aan de derde meting. Deze richtte zich onder meer op de individuele werknemer die drie keer aan de WnW‐enquêtes had meegedaan. Aan deze werknemers is via de vragenlijst om toestemming gevraagd hun direct leidinggevende te benaderen. Van de 1.579 respondenten gaven er 680 (bruikbare) contactgegevens voor het benaderen van hun werkgever. Aangezien wij de namen van de respondenten niet kennen, zorgde UWV ervoor dat in de brief waarin de werkgevers werden aangeschreven ook de naam van de betreffende werknemer werd vermeld. Dankzij de inzet van UWV ontvingen de werkgevers in juli 2009 een uitnodiging om mee

4

Dit is de respons op werkgeversniveau, op werknemersniveau is de respons 22% (814 werknemers).

22


te doen aan de enquête. De respons op deze bedrijfsenquête was onverwacht hoog: 62%. De tweede meting onder werkgevers was dus succesvoller. 5

Tabellenboeken Zoals bij de eerste meetronde zijn ook voor de volgende rondes tabellenboeken beschik‐ baar, afzonderlijk voor reguliere werknemers en voor vangnetters. Ook van de twee werkgeversenquêtes zijn tabellenboeken beschikbaar. Deze zijn via de websites van APE en AStri te verkrijgen. Voor de werknemers en vangnetters bevatten de tabellenboeken rechte tellingen afgezet tegen de werkstatus (werkt op meetmoment niet, werkt deels, werkt volledig), de vragen‐ lijsten, een veldwerkverslag en een responsverantwoording. De laatste omvat ook non‐ respons analyses voor deelname aan de tweede en de derde meting. Daaruit blijkt dat de uitval zoals weegegeven in tabel 3.1 niet tot systematische vertekening heeft geleid.

5

Als wordt uitgegaan van de totale groep van 1.579 respondenten die om toestemming is ge‐vraagd dan is de respons 27%.

23


5

WAT VOLGT: ZEVEN DELEN

Na deze inleiding volgen zeven delen. De delen zijn geordend naar thema’s. Elk deel eindigt met een hoofdstuk waarin de belangrijkste bevindingen worden samengevat. In deel II geven we een eerste kijk op de data en de operationalisering van centrale varia‐ belen als werkhervatting en begeleiding. We doen dit door de positie van werknemers en vangnetters met elkaar te vergelijken op basis van hun situatie tien maanden na ziekmel‐ ding, dus bij de eerste meting. We maken daarbij onderscheid naar drie vangnetgroepen: WW’ers, uitzendkrachten en eindedienstverbanders. Deel III is gewijd aan het central begrip begeleiding. Begeleiding van langdurig ziekge‐ melden komt in allerlei vormen voor. We maken onderscheid naar begeleidende instan‐ ties (wie begeleidt?), naar selectiekenmerken (wie wordt begeleid?) en naar vorm van begeleiding (hoe wordt begeleid?). We doen dit voor werknemers en voor vangnetters afzonderlijk. Bovendien gebruiken we gegevens van het werkgeversonderzoek om te be‐ zien of de begeleiding zoals ervaren door de betreffende werknemer overeenkomt met wat de werkgever zegt voor deze werknemer gedaan te hebben. Op een aantal punten blijkt dan een fors gebrek aan eensluidendheid. Deel IV richt zich op werkhervatting van werknemers. We maken daarbij gebruik van het longitudinale karakter van de verzamelde data om patronen van werkhervatting gedu‐ rende de onderzoeksperiode te beschrijven. De groep werknemers die gedurende de ge‐ hele waarnemingsperiode van 27 maanden niet aan de slag komt, krijgt daarbij speciale aandacht. Vervolgens passen we een duurmodel toe dat de determinanten van het ver‐ loop van de kans op gedeeltelijke of gehele werkhervatting in kaart brengt. Daarbij toet‐ sen we de hypotheses die door de pijlen in Schema I.2.1 verbeeld worden. Dit analyse‐ schema volgend richten we ons met name op het belang van begeleiding. Deel V kent dezelfde opzet als deel IV. Dit deel is gewijd aan werkhervatting van vang‐ netters. We maken daar weer onderscheid tussen de drie vangnetgroepen, maar vergelij‐ ken deze ook met de reguliere werknemers. We bepalen afzonderlijke duurmodellen voor WW’ers en voor flexwerkers (uitzendkrachten en eindedienstverbanders). Ook hier krijgt het belang van begeleiding afzonderlijke aandacht. Na de werkstatus komt in deel VI de WIA‐status aan de orde. We kijken naar de kenmer‐ ken die bepalen of men een WIA‐aanvraag doorzet, of men een uitkering krijgt toegewe‐ zen en zo ja, in welke van de drie WIA‐klassen (deels WGA, volledig WGA, IVA) men terechtkomt. In deel VII wordt de situatie in 2008 vergeleken met die in 2003. We doen dit voor de de‐ terminanten van de werkhervattingskans en voor de analyse van de claimbeoordeling. De effecten van de ingrijpende verandering in het regime rondom ziekteverzuim en ar‐ beidsongeschiktheid die tussen die twee jaren plaatsvond is hier onderwerp van onder‐

24


zoek. We kunnen deze effecten alleen voor reguliere werknemers vaststellen. We be‐ schikken niet over data van vangnetters uit 2003. In deel VIII worden de uitkomsten van de voorgaande analyses geordend naar overkoe‐ pelende thema’s. Waar dit kan zonder te vervallen in al te weidse speculaties plaatsen we de uitkomsten in een bredere (beleids)context.

Publieksversie De belangrijkste uitkomsten waarvan dit boek verslag doet zijn samengevat in een pu‐ blieksversie. Deze versie is een afzonderlijk document dat de uitkomsten in een bredere context plaatst en dat zich veel meer dan het onderhavige boek richt tot een breed, in be‐ leid en maatschappelijke ontwikkelingen geïnteresseerd publiek.

25

DEEL II – VANGNETTERS EN PROFIL Vergelijking tussen vangnetgroepen en werknemers, tien maanden na ziekmelding

Carlien Schrijvershof (APE) Philip de Jong (APE) Theo Veerman (AStri)

27

DEEL II – VANGNETTERS EN PROFIL

1

INLEIDING

1.1

De groep vangnetters en de Vangnet Ziektewet

Vangnetregeling Het ontstaan van het ʺvangnet‐Ziektewetʺ is onlosmakelijk verbonden met de stapsge‐ wijze privatisering van de Ziektewet, oftewel de invoering van de plicht voor werkgevers tot loondoorbetaling bij ziekte. Deze plicht werd ingevoerd per 1 januari 1994 met de in‐ werkingtreding van de wet TZ (Terugdringing Ziekteverzuim). Vanaf die datum waren werkgevers verplicht om de eerste twee weken (kleine werkgevers) dan wel zes weken (grotere werkgevers) het loon van zieke werknemers door te betalen (althans minimaal 70% van het loon, maar ten minste het volle minimumloon). Deze loondoorbetalingsplicht is later in twee grote stappen verder doorgevoerd: ‐ per 1 maart 1996 via de Wulbz (Wet uitbreiding loondoorbetalingsplicht bij ziekte), waarmee de periode van loondoorbetaling werd verlengd tot 52 weken (dus het hele toenmalige ʺZiektewet‐jaarʺ, tevens de toenmalige 1‐jarige wachttijd voor de WAO); ‐ per 1 januari 2004 via de wet VLZ (Verlenging Loondoorbetalingsplicht bij Ziekte), met een verlenging tot 104 weken (annex aan de invoering van de WIA met zijn wachttijd van 2 jaar). Bijna alle werknemers (inclusief flexwerkers) krijgen bij ziekte een aanvulling op het wet‐ telijke ziekengeld dat doorgaans 70% van het gebruikelijke loon bedraagt. Deze aanvul‐ lingen zijn bij CAO geregeld. 1

Omvang van de groep De vangnetters omvatten verschillende deelgroepen. In de eerste plaats kan onderscheid gemaakt worden tussen werknemers met een vast dienstverband en (ex) werknemers die bij ziekte werkgeverloos zijn. Deze laatsten omvatten uitzendkrachten, zieke WW’ers en overige flexwerkers, zoals werknemers met een tijdelijk contract die bij af‐loop van het contract ziek gemeld zijn (eindedienstverbanders, EDV’ers). Deze groepen hebben bij ziekte recht op ziekengeld maar geen werkgever die het loon doorbetaalt. Hun uitkering wordt daarom betaald uit een solidariteitsfonds, het zogenoemde vangnet, dat bij de pri‐ vatisering van de Ziektewet in 1996 in het leven is geroepen. Zij ontvangen bij ziekte een ziektewetuitkering van UWV, en UWV is tevens verantwoordelijk voor de verzuimbege‐ leiding en re‐integratie (dit wordt ook wel aangeduid als de ʺarbo‐rolʺ van UWV). Waar we in dit boek spreken over de ʺvangnettersʺ bedoelen we daarmee steeds deze groep (bij ziekte) werkgeverloze vangnetters.

1

Volgens de ABU‐cao krijgen uitzendkrachten in het eerste ziektejaar 91% van hun brutoloon en 80% in het tweede ziektejaar. Volgens de NBBU‐cao is dit 90% in het eerste, en 70% in het tweede jaar van ziekte.

29


Tabel 1.1

Aantallen via de vangnet‐ZW verzekerde personen die bij ziekteverzuim geen werkgever meer hebben, naar type, eind 2008

Uitzendkrachten Overige flexwerkers (waaronder tijdelijk dienstverband) WW’ers

377.000 1.417.000 195.000

19% 71% 10%

Totaal

1.989.000

100%

Bron: UWV, Kennismemo 10 02, april 2010

In tabel 1.1 worden voor eind 2008 de aantallen via het vangnet verzekerde personen, die werkgeverloos zijn of dat bij ziekmelding worden, gegeven. Ongeveer drie kwart zijn flexwerkers, anders dan uitzendkrachten. De uitzendkrachten en de WW’ers nemen sa‐ men ongeveer een kwart van het totaal voor hun rekening. De eerste twee groepen in de tabel vormen samen 18% van de werknemerspopulatie. Daarnaast zijn er groepen werknemers met een vast dienstverband wier ziekengeld ge‐ dekt wordt door het vangnet: vrouwen die uitvallen als gevolg van zwangerschap en/of bevalling (art. 29a Ziektewet), arbeidsgehandicapten die binnen 5 jaar na werkhervatting weer uitvielen (art. 29b Ziektewet en de (zeer kleine) groep orgaandonoren. Deze groe‐ pen hebben recht op een collectief gefinancierde ZW‐uitkering, vaak aangeduid als ʺno‐ risk‐polisʺ omdat de werkgever dan niet blootstaat aan de financiële gevolgen van het verzuimrisico. Zonder een dergelijke “polis” zouden werkgevers deze groepen achter‐ stellen bij het in dienst nemen of houden, omdat zij een verhoogd financieel risico vor‐ men. De werkgever is echter wel verantwoordelijk voor de begeleiding en re‐integratie bij ziekteverzuim.

1.2

Uitvoering

UWV voert de Vangnet Ziektewet uit voor bij ziekte werkgeverloze vangnetters. Bij ge‐ brek aan een werkgever beheert UWV de arborol: UWV is dus verantwoordelijk voor de begeleiding bij verzuim, voor de zorg voor tijdige re‐integratie en voor het voorkomen van instroom in de WIA.

Begeleiding bij reguliere werknemers Voor reguliere werknemers berusten deze taken bij de werkgever en de door hem gecon‐ tracteerde begeleidende instanties, zoals arbodiensten en casemanagementbedrijven. Bij langer (meer dan een maand) durend verzuim is het wettelijke Poortwachterprotocol lei‐ dend. Op werknemer en werkgever rust de plicht zich gezamenlijk in te spannen om werkhervatting te bespoedigen en een WIA‐aanvraag te voorkomen. De weerslag van de door het protocol voorgeschreven handelingen moet in een re‐integratiedossier worden bijgehouden. Komt het toch tot een WIA‐aanvraag (na 21 maanden ziekte) dan moet op basis van dit dossier een re‐integratieverslag (RIV) worden opgesteld waarin verant‐ woording wordt afgelegd over de verrichte re‐integratie‐inspanningen. WIA‐aanvragen worden alleen door UWV in behandeling genomen als deze voorzien zijn van een com‐ pleet RIV. Het verslag dient te verantwoorden welke verzuimbeperkende inspanningen zijn verricht en waarom deze (nog) niet tot werkhervatting geleid hebben. Als uit de toets van het RIV blijkt dat de werkgever onvoldoende inspanningen geleverd heeft om de betrokken zieke werknemer te laten hervatten kan dit aanleiding zijn tot een als sanctie

30


opgelegde verlenging van de loondoorbetalingsperiode van maximaal een jaar. Evaluatie van het poortwachterprotocol heeft laten zien dat dit protocol en de RIV‐toets bij WIA‐ aanvraag een substantiële bijdrage heeft geleverd aan de daling vanaf 2003 van de in‐ stroom in de WAO en later de WIA. 2

Belemmeringen in de uitvoering van de arborol door UWV UWV wordt als beheerder van de arborol bij vangnetters geacht op dezelfde wijze te werk te gaan als werkgevers bij ziekte van hun werknemers. Nog afgezien van de minder gunstige arbeidskenmerken van de vangnetpopulatie, die hierna uitvoerig aan de orde komen, wordt activerende begeleiding van vangnetters door UWV door een aantal insti‐ tutionele factoren bemoeilijkt. In de eerste plaats is UWV bij re‐integratie van zieke vang‐ netters meestal aangewezen op het zogenoemde tweede spoor. Dat betekent dat een nieuwe werkgever gevonden moet worden die bereid is de vangnetter een baan aan te bieden die in overeenstemming is met zijn of haar, mogelijk beperkte arbeidsvermogen. Graduele werkhervatting, wat voor reguliere werknemers een effectieve en veelgebruikte re‐integratiemethode is, behoort zelden tot de mogelijkheden bij een nieuwe werkgever. In de tweede plaats heeft UWV een informatieachterstand in vergelijking met een regu‐ liere werkgever die zijn zieke werknemer kent. Terwijl een werkgever bij de direct lei‐ dinggevende of bij collega’s informatie over een langdurig zieke werknemer kan inwin‐ nen, komt een ziekgemelde vangnetter anoniem bij UWV binnen. Ten derde zijn de door UWV te sanctioneren verplichtingen in het kader van de WVP, waaraan een zieke werknemer en diens werkgever bij reguliere dienstverbanden zijn on‐ derworpen, minder dwingend omdat UWV de WVP bij vangnetters zelf uitvoert. Ten vierde beperkt het ziektebegrip (ongeschiktheid voor de laatst verrichte functie) de mogelijkheden om met name uitzendkrachten voor ander passend uitzendwerk hersteld te verklaren. En ten vijfde heeft UWV geen wettelijke bevoegdheid bij (ex) werkgevers van vangnet‐ ters (uitzendorganisaties en hun inleners, of werkgevers van tijdelijke werknemers) pre‐ ventieve maatregelen te nemen. Deze omstandigheden beperken de slagkracht van UWV in zijn uitoefening van de arborol.

Wet bevordering activering vangnetters De in 2008 in werking getreden Wet bevordering activering ZW’ers heeft als doel aan deze belemmeringen tegemoet te komen. Door die wet is onder meer: ‐ het ziektebegrip verruimd; ‐ geregeld dat in de ziekteperiode het begrip ‘passende arbeid’ gaandeweg ruimer wordt (conform het WW‐regime); ‐ geregeld dat UWV een re‐integratieverslag opstelt, zodat de door UWV verrichte in‐ spanningen transparant worden gemaakt. Nadere uitwerking wordt aan deze wet gegeven in de ‘Regeling procesgang eerste en tweede ziektejaar voor vangnetters zonder werkgever’. Het daarin beschreven protocol is een aangepaste versie van het poortwachter protocol dat bij loondoorbetaling door de 2

Zie Philip de Jong, Vincent Thio en Heleen Bartelings, UWV als poortwachter, Fase III: WVP en de instroom in de WAO. APE, Den Haag, 2005; Femke Reijenga, Theo Veerman en N. van den Berg, Onderzoek Evaluatie Wet Verbetering Poortwachter. AStri, Leiden, 2006.

31


werkgever gevolgd moet worden. Zoals blijkt uit een rapport van de Inspectie Werk en Inkomen (IWI) is de implementatie van deze regelgeving vertraagd. 3

1.3

Verschillen in kwetsbaarheid tussen vangnetters en werknemers

De meeste vangnetters nemen een positie op arbeidsmarkt die kwetsbaarder is dan regu‐ liere werknemers. Dit geldt echter niet voor alle vangnetters. Jonge uitzendkrachten, bij voorbeeld, verkeren in een pre‐professionele levensfase en kunnen na enige tijd later tot het vaste werknemersbestand toetreden. Maar bij de overige vangnetters is het vangnet‐ terschap op zich een indicatie van een zwakke arbeidsmarktpositie of van een voorkeur voor een losse binding met de arbeidsmarkt. Werklozen en een (onbekend) deel van de flexwerkers (incl. uitzendkrachten) behoren tot degenen met een zwakke positie. Zij vormen een groep met een verhoogde kwetsbaarheid voor gezondheidsproblemen en langdurige werkloosheid. Vangnetters hebben dan ook een hoger risico op ziekteverzuim en WAO/WIA‐instroom dan reguliere werknemers. Hun relatieve kwetsbaarheid is een eerste mogelijke verkla‐ rende factor voor dit hogere risico. Een tweede factor is de afwezigheid van een werkge‐ ver en de prikkels waaraan werkgevers en werknemers bij ziekteverzuim blootstaan. De prikkels waaraan werknemers en hun werkgevers blootstaan zijn bij vangnetters zo goed als afwezig. Daarbij komen de belemmeringen die UWV ondervindt in de uitvoering van de arborol. Op basis van deze overwegingen veronderstellen wij dat vangnetters op de volgende domeinen verschillen van werknemers: ‐ ongunstiger demografische kenmerken (bijvoorbeeld vaker ongehuwd, vaker een ongunstige etnische achtergrond); ‐ slechtere gezondheidstoestand, waarbij het overigens onduidelijk is of de banen waarin vangnetters werken de gezondheid negatief beïnvloeden, dan wel een relatief slechte gezondheid leidt tot een kwetsbaarder positie op de arbeidsmarkt en een ver‐ hoogde kans op vangnetterschap; ‐ zwakkere arbeidsmarktpositie (en, bij gebrek aan baan/werkgever, het ontbreken van hervattingsmogelijkheden); ‐ moeizamer verzuimbegeleiding, vanwege de door informatiegebrek bemoeilijkte ar‐ borol en omdat het UWV alleen het “tweede spoor” kan gebruiken. In dit deel van het boek gaan we na, in hoeverre de langdurig zieke vangnetters verschil‐ len van langdurig zieke reguliere werknemers. Hierbij wordt een beeld geschetst van verschillen tussen de groepen 10 maanden na ziekmelding.

3

Tussenstand verbetering Arborol UWV, Nota van bevindingen, IWI, Den Haag, september 2009.

32


2

LANGDURIG ZIEKE VANGNETTERS EN WERK‐ NEMERS VERGELEKEN

In dit hoofdstuk laten we zien in hoeverre langdurig zieke uitzendkrachten verschillen van overige groepen langdurig zieke vangnetters en langdurig zieke werknemers. Uit‐ gangspunt hierbij vormen de antwoorden die de langdurig zieke vangnetters en werk‐ nemers hebben gegeven op de vragen van de eerste enquête. We vergelijken dus negen‐ maands zieke vangnetters en werknemers 10 maanden na ziekmelding. We vergelijken deze groepen op de volgende vier domeinen: ‐ Demografische kenmerken; ‐ Gezondheid; ‐ Arbeidsmarktpositie; ‐ Begeleiding naar werk. De meest kenmerkende verschillen per domein lichten we toe in een figuur of een tabel.

2.1

Demografische kenmerken

Als eerste kijken we naar verschillen wat betreft de leeftijdsopbouw (zie onderstaande tabel). Tabel 2.1

Leeftijdsopbouw van negenmaandszieken

t/m 24 jaar 25‐34 jaar 35‐44 jaar 45‐54 jaar 55 jaar of ouder Totaal

Uitzendkrachten

Werklozen

Eindedienst‐ verbander

Werknemers

12 24 29 25 10

2 10 23 31 34

9 16 24 30 18

6 15 24 30 25

100

100

100

100

In tabel II.2.1 zien we dat langdurig zieke uitzendkrachten in vergelijking met overige groepen vangnetters en werknemers relatief jong zijn: 36% van de negenmaandszieke uitzendkrachten is tussen de 15 en 35 jaar. Langdurig zieke werklozen zijn juist weer rela‐ tief oud; 34% is ouder dan 55 jaar. De groep langdurig zieke eindedienstverbanders lijkt qua leeftijdsopbouw nog het meeste op de groep langdurig zieke werknemers; 48% is ouder dan 45 jaar tegenover 55% van de langdurig zieke werknemers. Bij uitzendkrach‐ ten is dit percentage een stuk lager (35%) en bij werklozen juist weer een stuk hoger (65%). Figuur II.2.1 laat zien dat langdurig zieke uitzendkrachten relatief vaak (32%) van niet‐ westerse afkomst zijn. Bij werknemers is dit aandeel meer dan twee keer zo laag (13%). Werklozen en eindedienstverbanders liggen tussen deze twee uitersten in (26% en 22%).

33


Figuur 2.1 Etniciteit van negenmaandszieken 100% 13 32

22

26

80%

60%

87 40% 68

78

74

20%

0% Uitzendkrachten

Werklozen Autochtoon

Einde diens tverbanders Allochtoon

Werknemers

Sekse Het percentage vrouwen die langdurig ziek zijn heeft zowel bij vangnetters als bij werk‐ nemers de overhand (54% en 55%). In de groep vangnetters zijn echter wel verschillen waar te nemen. Zo zijn uitzendkrachten minder vaak vrouw (48%) en zijn de einde‐ dienstverbanders juist weer vaker vrouw dan gemiddeld (57%).

Opleiding Verder stellen we vast (niet in een grafiek weergegeven) dat langdurig zieke vangnetters niet veel lager zijn opgeleid dan werknemers: 28% van de vangnetters heeft niet meer dan een opleiding op vmbo‐niveau tegenover 27% van langdurig zieke reguliere werk‐ nemers. Langdurig zieke uitzendkrachten zijn in vergelijking met de overige vangnetters relatief laag opgeleid, 38% van de langdurig zieke uitzendkrachten heeft niet meer dan een opleiding op vmbo‐niveau. Laagopgeleiden zijn dus oververtegenwoordigd onder langdurig zieke uitzendkrachten.

Huishoudsamenstelling Wat betreft huishoudsamenstelling zien we dat langdurig zieke werknemers vaker ge‐ huwd of samenwonend zijn dan vangnetters. Bijna driekwart van de langdurig zieke werknemers deelt een huishouden tegenover 61% van de vangnetters. Op dit kenmerk wijken de uitzendkrachten eveneens meer af van de andere groepen vangnetters. Onder de werklozen is 64% gehuwd/samenwonend en onder de eindedienstverbanders 58%, terwijl dit percentage bij uitzendkrachten 53% is. Het relatief grote aantal alleenstaanden houdt verband met de jongere gemiddelde leeftijd van de uitzendkrachten.

34


Langdurig zieke werknemers zijn vaker hoofdkostwinner (61 %) dan vangnetters. Van de vangnetters is 55% van de eindedienstverbanders, 52% van de werklozen en 50% van de uitzendkrachten hoofdkostwinner.

Het netto persoonlijke inkomen De inkomenspositie van werknemers is een stuk beter dan die van vangnetters. Waar werknemers een modaal inkomen hebben tussen de € 1.000 tot € 1.400 netto per maand, hebben vangnetters een modaal inkomen van minder dan € 1.000. Van de vangnetters hebben uitzendkrachten de slechtste inkomenspositie. Tabel 2.2

Netto persoonlijk inkomen

Minder dan 1.000 euro 1.000 tot 1.400 euro 1.400 tot 1.800 euro 1.800 tot 2.200 euro 2.200 euro of meer Totaal

Uitzendkrachten 56 35 8 1 0 100

Werklozen 51 34 12 2 1 100

Eindedienst‐ verbander 51 35 10 3 2 100

Werknemers 21 30 26 14 10 100

2.2

Gezondheidskenmerken

Vergeleken met langdurig zieke werknemers ervaren langdurig zieke vangnetters hun gezondheid vaker als slecht (gemiddeld 34% tegenover 14%). Dit zien we in figuur II.2.2 Binnen de groep vangnetters zijn uitzendkrachten iets positiever over hun gezondheid dan de andere twee vangnetgroepen: 15% van de uitzendkrachten beoordeelt zijn ge‐ zondheid als goed, tegenover slechts 9% van de werklozen en 13% van de eindedienst‐ verbanders.

35


Figuur 2.2 Gezondheidsperceptie bij 10 maanden na ziekmelding 100% 14 32

34

80%

42

60%

54

51

40%

55 49

20%

33 15

13

9

0% Uitzendkrachten

Werklozen Goed

Einde diens tverbanders

Gaat wel/matig

Werknemers

Slecht

Tabel II.2.3 laat zien dat langdurig zieke eindedienstverbanders bij ziekmelding vaker psychische klachten hebben dan de andere groepen (28% tegenover 24% van de werkne‐ mers en werklozen en 20% van de uitzendkrachten). Langdurig zieke uitzendkrachten hebben bij ziekmelding juist veel vaker fysieke klachten (37%). Fysieke klachten zijn klachten van de ledematen of het bewegingsapparaat, inclusief RSI. Overspannenheid, burn‐out en andere psychische klachten, zoals depressiviteit, vormen de groep “psychische klachten”. Langdurig zieke werklozen hebben bij ziekmelding ets vaker dan de andere drie groepen zowel fysieke als psychische klachten. Het aandeel ligt bij deze groep op 14%; bij de overige groepen is dit 12%. Tabel 2.3

Type klachten bij 10 maanden na ziekmelding

Overige klachten Fysieke klachten Psychische klachten Fysieke en psychische klachten

Uitzendkrachten

Werklozen

Eindedienst‐ verbander

Werknemers

31 37 20 12

32 30 24 14

29 31 28 12

37 27 24 12

Co‐morbiditeit Van de vangnetters melden werklozen het vaakst meerdere gezondheidsklachten bij ziekmelding (49% geen tabel). Van de eindedienstverbanders heeft 47% zich ziek gemeld met meerdere gezondheidsklachten en bij uitzendkrachten is dit 40%. Bij langdurig zieke

36


werknemers komt minder vaak co‐morbiditeit voor: 32% meldt dat ze bij ziekmelding meerdere gezondheidsklachten hadden.

Duur van de klachten Bij langdurig zieke vangnetters is eveneens vaker sprake is van een langdurige klachten‐ historie. Volgens figuur II.2.3 meldt 61% van de werknemers vóór ziekmelding klachten te hebben ondervonden, terwijl dit bij de vangnetgroepen tussen de 68% en 805 ligt. Zo zien we dat onder de werklozen 80% aangeeft voor ziekmelding al klachten te hebben ondervonden. Ook geeft een relatief groot deel van de werklozen (58%) aan langer dan een jaar voor ziekmelding al klachten te hebben ondervonden. Dit komt overeen met de constatering van UWV dat langdurig zieke WW’ers vaker dan andere vangnetgroepen een “AO‐verleden” hebben. Figuur 2.3 Duur van de klachten vóór ziekmelding 100%

80%

34 43

44 58 10

60% 7

7 18

40%

18

18

8 14

20%

39

32

30 20

0% Uitzendkrachten geen

Werklozen 0 tot 6 maanden

Einde dienstverbanders 6 tot 12 maanden

Werknemers

Ja langer dan een jaar

2.3

Arbeidsmarktpositie

De arbeidsmarktpositie van vangnetters is zwakker dan die van reguliere werknemers omdat bij de vangnetters de werkgever ontbreekt. Hierdoor ontbreekt eveneens de moge‐ lijkheid om het werk te hervatten op het eerste spoor. Vangnetters zijn dus genoodzaakt om minimaal één werkhervattingspoging te ondernemen bij een nieuwe werkgever, wat een hogere drempel oplevert. In figuur II.2.4 zien we dat vangnetters in de 10 maanden na ziekmelding veel minder vaak een werkhervattingspoging hebben ondernomen dan werknemers (tussen 7 en 27% tegenover 77% van de werknemers). Binnen de vangnetpopulatie is het de groep werklo‐

37


zen die het minst vaak (7%) een werkhervattingspoging onderneemt. Dit is niet veras‐ send omdat WW’ers van de vangnetgroep de grootste afstand tot de arbeidsmarkt heb‐ ben; ze waren voor ziekmelding immers ook niet aan het werk. Figuur 2.4 Werkhervattingspoging tussen 0 en 10 maanden na ziekmelding 100% 7 21 27 80%

77

60%

93 40%

79

73

20% 23

0% Uitzendkr

Werklozen Nee

Einde dienstverbanders

Werknemers

Ja

Aangezien vangnetters veel minder vaak een werkhervattingspoging hebben onderno‐ men, is het niet verassend dat deze groep tien maanden na ziekmelding ook veel minder vaak geheel of gedeeltelijk aan het werk is. Het aandeel van de langdurig zieke vangnet‐ ters dat geheel of gedeeltelijk aan het werk is ligt tussen de 6 en 24% tegenover 66% van de reguliere werknemers. Van de vangnetgroep zijn eindedienstverbanders relatief het vaakst geheel of gedeeltelijk aan het werk en de WW’ers het minst vaak. Dit komt over‐ een met de verhoudingen tussen de vangnetgroepen die een werkhervattingspoging hebben gedaan.

38


Figuur 2.5 Werkstatus bij 10 maanden 100%

6 19

25

80%

66 60%

94 40%

81

75

20%

35

0% Uitzendkrachten

Werklozen


Niet aan het werk

(Deels) aan het werk

Werknem ers

Aan de negenmaands zieke vangnetters en werknemers is gevraagd of ze verwachten dat hun gezondheid het in de toekomst het toelaat om weer volledig aan het werk te komen. Deze variabele is een combinatie van een verwachting ten aanzien van de gezondheid als van de arbeids(markt)mogelijkheden. Figuur II.2.6 toont de verdeling van deze verwachting bij 10 maanden. Opvallend is dat langdurig zieke werknemers en uitzendkrachten bijna even vaak aangeven (51% en 52%) dat ze verwachten dat hun gezondheid het toelaat om in de toekomst weer volledig te werken. Ten opzichte van de overige groepen vangnetters is het aandeel van de uitzend‐ krachten hoog: slechts 30% van de werklozen en 42% van de eindedienstverbanders meent dat hun gezondheid het toelaat om in de toekomst weer volledig te werken. Uit‐ zendkrachten zijn dus na negen maanden ziekte relatief optimistisch ten aanzien van hun werkhervattingsmogelijkheden.

39


Figuur 2.6 Verwachting ten aanzien van werkhervattingsmogelijkheden bij 10 maanden 1 00

39

80 48 58 71 60

40

61 52 42

20 30

0 U i tze n d k r

W er k lo ze n

E in d e di e ns tve rb an d e rs Ja

W er k ne m e rs

Nee

Naast medische belemmeringen kunnen ook niet medische belemmeringen meespelen in het ziekteproces en de werkhervatting beïnvloeden. Langdurig zieke vangnetters geven veel vaker dan langdurig zieke werknemers aan (tussen 46% en 68% tegenover 24%) dat niet‐medische omstandigheden een volledige werkhervatting belemmeren (niet in een figuur). Het gaat hier om verschillende soorten privéproblemen zoals de zorg voor part‐ ner of kinderen, relatieproblemen, te oud zijn, rouwverwerking, te weinig werkervaring en juridische procedures. Vergeleken met de overige groepen vangnetters geven werklo‐ zen veel vaker aan dat dergelijke omstandigheden hun werkhervatting belemmeren: 62% van de langdurig zieke werklozen ervaart zulke belemmeringen. Onder de eindedienst‐ verbanders is dit 48% en onder uitzendkrachten 46%. Verder stellen we vast (geen grafiek) dat uitzendkrachten minder vaak rapporteren dat ze een conflict hadden met of bij hun werkgever (uitzendbureau) voor ziekmelding dan reguliere werknemers en overige vangnetters. Slechts 5% van de uitzendkrachten meldt dat er sprake was van een conflict tegenover 18% van de werknemers en 25% van de ein‐ dedienstverbanders.

2.4

Begeleiding

Waar de werkgever langdurig zieke werknemers begeleid naar werk, vervult UWV deze rol voor vangnetters. Eerder gaven we aan dat de rol voor UWV bemoeilijkt wordt door‐ dat er geen werknemer‐werkgever relatie is en omdat vangnetters sowieso al een zwak‐ kere arbeidspositie hebben.

40


Figuur II.2.7 laat zien dat werknemers in de eerste negen maanden na ziekmelding veel vaker begeleiding hebben gehad van hun werkgever (86%) dan vangnetters van UWV. Het verschil ligt rond de 38 procentpunt. 49% van de langdurig zieke eindedienstverban‐ ders geeft aan in de tien maanden na ziekmelding op werk gerichte begeleiding te heb‐ ben ontvangen van UWV, CWI of een door UWV gecontracteerd re‐integratiebedrijf. Het aandeel onder uitzendkrachten en werklozen is nagenoeg gelijk aan dat van de einde‐ dienstverbanders. Figuur 2.7 Begeleiding van vangnetters door UWV en werknemers door de werkgever 10 maanden na ziekmelding 100% 14

90% 80% 52 70%

51

53

60% 50% 86

40% 30% 20%

48

47

49

we rklozen

uitzendkr achten

flexwerke rs

10% 0% begeleiding werkgever /UWV

we rknemers

Ge en begeleid ing werkge ver/UWV

In het poortwachterprotocol staat vermeld dat voor langdurig zieke werknemers en vangnetters een plan van aanpak gemaakt moet worden. Het aandeel langdurig zieke vangnetters dat rapporteert dat er voor hen een plan van aanpak is gemaakt ligt veel la‐ ger dan bij de langdurig zieke werknemers. Dit zien we in Figuur II.2.8. Van de werkne‐ mers geeft 63% aan dat er een plan van aanpak gemaakt is; bij vangnetters ligt dit tussen 18 (werklozen) en 28% (uitzendkrachten). Daarbij zijn vangnetters vaker in het ongewisse of er al dan niet een plan van aanpak is gemaakt: 19% van de uitzendkrachten weet het niet, 21% van de eindedienstverbanders en werklozen tegenover 8% van de werknemers.

41


Figuur 2.8 Plan van aanpak door UWV/bedrijfsarts gemaakt 100% 8 19

21

21

80%

29

60% 53

52 61

40% 63

20% 28

27 18

0% Uitzendkrachten

Werklozen Ja

Einde diens tverbanders Nee

Weet niet

Werknemers

Begeleidingsactiviteiten Verder stellen we vast (niet grafisch weergegeven) dat er voor vangnetters minder vaak activiteiten in gang worden gezet (scholing therapie etc.) om de arbeidscapaciteit te ver‐ sterken: slechts 38% van de vangnetters geeft aan dat er voor hen dergelijke activiteiten in gang gezet tegenover 56% van de werknemers. Vangnetters nemen daarnaast veel minder vaak zelf het initiatief voor capaciteitsverster‐ kende activiteiten: slechts 32% van de vangnetters is hiertoe de initiatiefnemer. Onder de werknemers bedraagt dit 43%. Tussen vangnetters is eveneens een verschil. Eindedienst‐ verbanders nemen veel vaker het initiatief (38%) dan uitzendkrachten en werklozen (29%) Bij 47% van de werknemers is de werkgever of de arbodienst de initiatiefnemer. Deze mogelijkheden zijn bij de vangnetgroepen bijna volledig afwezig. Voor de WW’ers en uitzendkrachten is in het gros van de gevallen (48% en 40%) UWV de initiatiefnemer voor overige activiteiten.

2.5

Bepalende verschillen (discriminantanalyse)

Verschillen tussen langdurig zieke vangnetters en werknemers Aan de hand van een zogenoemde discriminantanalyse onderzoeken we welke van de hiervoor behandelde variabelen het meest onderscheidend zijn tussen vangnetters en reguliere werknemers. We selecteren 13 variabelen die een indicatie vormen van de vier in paragraaf 2.5 onderscheiden gebieden. Het demografische gebied wordt geïndiceerd door inkomen, opleiding burgerlijke staat, leeftijd en etniciteit; de gezondheid door de gezondheidsperceptie, de duur van de klachten voor ziekmelding, het type klachten bij

42


ziekmelding (psychisch of fysiek) en de verwachting over toekomstige werkhervatting; de arbeidsmarktpositie door de duur van het arbeidsverleden en door de aanwezigheid van andere factoren (dan gezondheidsbeperkingen) die werkhervatting belemmeren, zo‐ als zorgtaken, relatieproblemen, weinig werkervaring of onvoordelige financiële gevol‐ gen; en tenslotte de vraag of men verzuimbegeleiding heeft ontvangen. Het niet krijgen van begeleiding, het noemen van andere belemmerende factoren en het hebben van een laag persoonlijk netto‐inkomen zijn sterk onderscheidend voor het ver‐ schil tussen vangnetters en reguliere werknemers. Deze factoren wegen dus zwaarder dan de (slechtere) gezondheidsperceptie. De dominantie van deze niet‐medische, sociaal‐ economische factoren wordt nog eens bevestigd door de zelfstandige invloed van een kort arbeidsverleden en het behoren tot een etnische minderheid als onderscheidende factoren. Een slechte ervaren gezondheid en het gebrek aan vertrouwen in een mogelijke werkhervatting zijn weliswaar van zelfstandige betekenis voor het verschil tussen vang‐ netters en werknemers, maar de hier gevonden uitkomst suggereert dat zelfs als een ne‐ gen maanden zieke zijn gezondheid als goed percipieert en begeleiding ontvangt, de aanwezigheid van andere factoren die werkhervatting belemmeren, van een laag inko‐ men, van een kort arbeidsverleden, allochtoon zijn en geen partner hebben, niettemin erop duiden dat hij in de situatie verkeert van een vangnetter en dus een sterk verhoogde kans heeft tot het einde van de wachttijd voor de WIA te blijven verzuimen.

Verschillen tussen vangnetters Vangnetter is, zoals beschreven in paragraaf 1.1, een verzamelbegrip voor de werkgever‐ loze zieken. Omdat in dit begrip verschillende groepen samengeraapt worden is het te verwachten dat er binnen deze groepen onderscheid is wat betreft demografische ken‐ merken, maar ook wat betreft gezondheid(perceptie) en werkhervatting. Om na te gaan wat de meeste onderscheidende kenmerken zijn tussen vangnetters onderling voeren we wederom een discriminantanalyse uit. Ditmaal bekijken we de verschillen tussen werklo‐ zen en de andere vangnetters (eindedienstverbanders en uitzendkrachten). Langdurig zieke werklozen onderscheiden zich het meest van andere langdurig zieke vangnetters qua leeftijd. Waar de gehele groep vangnetters zich door een lagere leeftijd onderscheidt van de groep langdurig zieke werknemers, zien we dat leeftijd ook weer een sterk onderscheidend vermogen heeft tussen langdurig zieke werklozen en de overi‐ ge vangnetters. Wanneer iemand ouder is, is de kans groter dat deze persoon een langdu‐ rig zieke werkloze is. Werklozen zijn daarbij gemiddeld ook ouder dan langdurig zieke werknemers. Dit onderscheidende effect wordt voor de totale groep vangnetters echter verdrukt door de relatief jonge groep uitzendkrachten. Naast leeftijd hebben gezondheidsvariabelen als de verwachting ten aanzien van de werkhervatting en gezondheidsperceptie een onderscheidend vermogen. Langdurig zie‐ ke vangnetters die niet verwachten in de toekomst het werk volledig te kunnen hervatten en die de gezondheid niet als goed percipiëren behoren eerder tot de groep langdurig zieke werknemers dan tot de andere vangnetters. Dit geldt ook voor vangnetters die an‐ dere, niet medische, belemmeringen ervaren ten aanzien van de werkhervatting. Daar‐ naast speelt het hebben van een partner, een lage opleiding en het hebben van fysieke klachten een onderscheiden rol. Deze factoren hebben echter een minder grote invloed.

43


3

CONCLUSIE

Vangnetters vormen een kwetsbare groep De resultaten uit de hier voorgaande analyses herbevestigen het beeld dat vangnetters in vele opzichten een kwetsbare groep vormen. Het gaat hier uitsluitend om de groep zon‐ der werkgevers, te weten werklozen, uitzendkrachten en eindedienstverbanders. Twee omstandigheden zijn kenmerkend voor deze groep vangnetters. Ze hebben voor of na ziekmelding, of na afloop van een tijdelijk dienstverband geen werkgever die het loon doorbetaalt, het verzuim begeleidt en de een directe werkhervattingsplek biedt. Daar‐ naast heeft deze groep, en dan met name de uitzendkrachten, een zwakke sociaal‐ economische positie.

Geen werkgever De gevolgen van het niet hebben van een werkgever zijn het krijgen van minder begelei‐ ding en het ontbreken van directe hervattingsmogelijkheden. In de eerste negen maanden na ziekmeldingen krijgen werknemers veel vaker begelei‐ ding van hun werkgever, dan vangnetters van UWV. Iets minder dan de helft van de vangnetters krijgt begeleiding tegenover ruim driekwart van de werknemers. Tussen vangnetgroepen is nauwelijks verschil. Vangnetters hebben tien maanden na ziekmelding veel minder vaak een werkhervat‐ tingspoging ondernomen en zijn daarom ook veel minder vaak deels of geheel aan het werk. Van de vangnetgroep zijn eindedienstverbanders relatief het vaakste geheel of ge‐ deeltelijk aan het werk (27%) en de WW’ers het minst vaak (7%). Deze aandelen vallen echter in het niet in vergelijking met de langdurig zieke werknemers (77%). Opmerkelijk is dat de verwachting van vangnetters ten aanzien van de werkhervattingmogelijkheden een stuk minder ver van die van de werknemers vandaan ligt.; uitzendkrachten zijn zelf iets positiever dan werknemers (52% versus 51%). De eindedienstverbanders en de werk‐ lozen zijn echter minder positief gestemd; respectievelijk 42% en 30% denkt hun gezond‐ heid het in de toekomst het toelaat om weer volledig aan het werk te komen.

Zwakke sociaal‐economische positie De zwakke sociaal‐economische positie van vangnetters kenmerkt zich door een lager opleidingniveau, een lager inkomen en het vaker behoren tot een etnische minderheids‐ groep. Uitzendkrachten hebben de zwakste sociaal‐economische positie van alle vangnet‐ ters. Daarnaast hebben vangnetters een korter arbeidsverleden en noemen ze vaker andere omstandigheden als de privésituatie, de leeftijd of het gebrek aan werkervaring als be‐ lemmering om weer aan het werk te gaan. Zo geeft 55% van de langdurig zieke vangnet‐ ters aan last te hebben van dergelijke belemmerende omstandigheden, tegen 24% van de langdurig zieke werknemers. Werklozen benoemen het vaakste belemmerende omstan‐ digheden buiten de gezondheid die de werkhervatting belemmeren.

44


Slechte gezondheid Vangnetters percipiëren hun gezondheid vaker slecht dan werknemers. Tien maanden na ziekmelding geeft 37% van de vangnetters aan dat hun gezondheid slecht is, tegenover 14% van de reguliere werknemers. Werklozen percipiëren hun gezondheid vaker als slecht dan de andere typen vangnetters (42%). Daarnaast hebben vangnetters een langere klachtenhistorie en melden ze vaker meerdere gezondheidsklachten bij ziekmelding.

Onderscheidende factoren Vangnetters onderscheiden zich op een aantal factoren van werknemers. De meest on‐ derscheidende factoren blijken een laag inkomen, het ontbreken van begeleiding en de aanwezigheid van andere, niet medische, factoren die de werkhervatting belemmeren. De als slecht ervaren gezondheid tien maanden na ziekmelding en de negatieve verwach‐ ting ten aanzien van de werkhervattingmogelijkheden, maar het onderscheidende effect van deze factoren is minder sterk. Onderscheidend, maar van minder belang, zijn de et‐ niciteit (vangnetters zijn vaker allochtoon), het hebben van een kort arbeidsverleden, het ontbreken van een partner en de lage opleiding. Daarnaast zijn vangnetters jonger, en hebben ze vaker psychische en fysieke klachten. Aangezien de groep vangnetters geen homogene groep is zijn tevens de meest onder‐ scheidende kenmerken tussen werklozen en andere vangnetters onderscheiden. Langdu‐ rig zieke werklozen onderscheiden zich van de andere vangnetters met een hogere leef‐ tijd. Daarnaast zijn de negatieve verwachting ten aanzien van werkhervattingmogelijk‐ heden, de aanwezigheid van andere belemmering en de slechte gezondheidsperceptie een onderscheidende factor. In mindere mate geldt dit voor het hebben van een partner, het hebben van fysieke klachten en het lage opleidingsniveau.

45


BIJLAGE – DISCRIMINANTANALYSE Discriminantanalyse vangnetters (=1) versus reguliere werknemers Variabelen

Gestandaardiseerde coëfficiënten

Inkomen (oplopend) Begeleiding door de werkgever (voor werknemers) of door UWV (voor vangnetters) (1=ja) Andere_belemmeringen (1=ja) Gezondheidsperceptie (1=goed) Verwachting t.a.v. werkhervattingsmogelijkheden (1=ja is mogelijk) Etniciteit (1=allochtoon) Arbeidsverleden in klassen Opleiding (1=geen startkwalificatie) Burgerlijke staat (1=wel een partner) Fysieke klachten (1=ja) Leeftijd (5 klassen) Psychische klachten (1=ja) Al langer gezondheidsklachten voor ziekmelding

‐0,64** ‐0,50** 0,49** ‐0,36** ‐0,33** 0,24** ‐0,23** 0,20** ‐0,20** 0,13** ‐0,13** 0,06** ‐0,05*

* significant met 95% betrouwbaarheid ** significant met 99% betrouwbaarheid

In de tabel zijn de variabelen weergegeven die meegenomen zijn in de analyse. Gestan‐ daardiseerde coëfficiënten liggen altijd tussen ‐1 en +1. Een negatief teken betekent dat vangnetters vaker de lage waarde van de betreffende variabele scoren dan werknemers en vice versa.

46


Discriminantanalyse tussen WW’ers (=1) en overige vangnetters Variabelen

Gestandaardiseerde coëfficiënten

Leeftijd in 2007 in 5 categorieën Verwachting ten aanzien van werkhervattingsmogelijkheden (1=ja is moge‐ lijk) Andere_belemmeringen (1=ja) Gezondheidsperceptie (1=goed) Burgerlijke staat (1=wel een partner)

0,82** ‐0,52**

Opleiding (1=hoger dan vmbo) Fysieke klachten (1=ja) Arbeidsverleden in klassen Begeleiding (1=ja) Psychische klachten (1=ja) Inkomen (oplopend) Etniciteit (1=allochtoon) Al langer gezondheidsklachten voor ziekmelding

0,17* 0,14** ‐0,09 0,07 ‐0,06 ‐0,05 0,02 0,00

* significant met 95% betrouwbaarheid ** significant met 99% betrouwbaarheid

47

0,33** ‐0,30** 0,20**

DEEL III – BEGELEIDING IN BEELD Begeleiding bij langdurig ziekteverzuim van vangnetters en re‐ guliere werknemers Carlien Schrijvershof (APE) Rafiq Friperson (APE) Philip de Jong (APE)

49

DEEL III – BEGELEIDING IN BEELD

1

INLEIDING

1.1

Het belang van begeleiding

Begeleiding naar werk heeft een centrale positie in ons onderzoek. We veronderstellen immers dat begeleiding de kans op werkhervatting verhoogt en de kans op een WIA‐ aanvraag verkleint (zie schema I.2.1). In de voorgaande twee delen van dit boek zijn al aanwijzingen gevonden voor het belang van begeleiding. We beschreven de achterstand van langdurig zieke vangnetters in sociaal‐medisch en sociaaleconomisch opzicht (zie paragrafen I.3.4, I.3.6 en hoofdstuk II.). In deel II zagen we bovendien een groot verschil in gepercipieerde begeleidingsinspanningen: terwijl van de reguliere werknemers 95% meldt dat zij een vorm van begeleiding naar werk hebben gekregen, is dat bij vangnetters minder dan 50%. Dit suggereert een samenhang tussen begeleiding en de werkhervat‐ tingskans na langdurig verzuim. Het positieve effect van begeleiding blijkt ook uit recent onderzoek door TNO onder 13 weeks zieke werknemers bij 56 weken na ziekmelding 1 . In het onderzoek is in kaart ge‐ bracht welke determinanten bij 19 weken na ziekmelding van invloed zijn op de werksta‐ tus bij 56 weken na ziekmelding. Het blijkt dat werknemers die in de eerste maand bij ziekmelding contact met hun werkgever hadden, binnen zes weken een probleemanalyse kregen en samen met de werkgever een plan van aanpak maakten een grotere kans heb‐ ben op werkhervatting. Wij gebruiken andere indicatoren van begeleiding, maar deze uitkomst laat het belang van begeleiding goed zien, zij het dat bij dergelijke uitkomsten rekening gehouden moet worden met selectiviteit. Als degenen met goede vooruitzichten op werkhervatting een grotere kans hebben begeleid te worden dan heeft een positief verband tussen begelei‐ ding en werkhervatting alleen causale betekenis als gecorrigeerd wordt voor selectiviteit. Onderdeel van dit deel is dan ook een analyse van de mate waarin begeleiding naar werk selectief wordt ingezet.

1.2

Operationalisering

Ons onderzoek kent alleen subjectieve indicatoren van begeleiding. Wie begeleidt en welke inspanningen de begeleidende instanties leveren, wordt gemeten door wat de res‐ pondenten melden. Begeleidingsinspanningen die gericht zijn op werkhervatting omvatten activiteiten die zich op de cliënt, op de bestaande arbeidsplaats of op een nieuwe, beter passende ar‐ beidsplaats, binnen of buiten het bedrijf richten. Het begrip begeleiding is in een aantal vragen in de achtereenvolgende enquêtes aan de orde gekomen. Ten eerste is aan de langdurig zieken gevraagd van welke instanties zij een vorm van begeleiding naar werk hebben gekregen. Bij de reguliere werknemers is, 1

Oomens, Koppes e.a. TNO (2010) ‘ Langdurig zieke werknemers en hun werkhervatting’, in Gerda Jehoel‐ Gijsbers (red.), Beperkt aan het werk – Rapportage ziekteverzuim, arbeidsongeschiktheid en arbeidsparticipatie, SCP‐ publicatie 2010/9, SCP, Den Haag, 2010.

51

Deel III – Begeleiding in beeld ook aan hun werkgever in een aparte enquête, gevraagd welke activiteiten zijn ingezet om werkhervatting mogelijk te maken. Daarnaast is gevraagd of er nog andere activitei‐ ten gericht op werkhervatting in gang zijn gezet en wie de initiatiefnemer van deze acti‐ viteiten was. In onderstaande box worden de begeleidingsvragen weergegeven. Box 1.1

Begeleidingsvragen (zie par. 2.2 en 5.2 voor toelichting)

Begeleidende instanties: Van welke instanties heeft u sinds uw ziekmelding (eind 2006/begin 2007) begeleiding bij terug‐ keer naar werk gekregen?  re‐integratiebedrijf verzuimmanagementbedrijf  outplacementbureau  Centrum voor Werk en Inkomen (CWI)  UWV  arbodienst  eigen werkgever  andere instantie(s)  ik heb geen enkele begeleiding bij terugkeer naar werk gekregen Begeleidingsactiviteiten: Wat heeft uw werkgever gedaan na uw ziekmelding (eventueel via de arbodienst), om u aan het werk te houden of te krijgen?  minder taken aangeboden  werkplekaanpassingen/  minder uren aangeboden hulpmiddelen aangeboden  aangeboden om op therapeutische  anders basis te gaan werken  heeft niets gedaan  ander werk aangeboden Zijn daarnaast nog (andere) activiteiten in gang gezet voor uw werkhervatting?  begeleiding/coaching  scholing/training  wachtlijstbemiddeling

1.3

Onderzoeksvragen en methodiek

We richten ons hier op de volgende onderzoeksvragen: ‐ Wie begeleidt? Door welke instanties worden langdurig zieke werknemers en vang‐ netters begeleid? ‐ Wie wordt begeleid? Welk type langdurig zieke werknemers en vangnetters worden begeleid? ‐ Hoe wordt begeleid? Wat voor soort begeleiding krijgen langdurig zieke werknemers en vangnetters en in hoeverre hangt het soort begeleiding af van kenmerken hier een onderscheid te maken naar type werknemer en vangnetter? ‐ Eensluidendheid? Zijn er verschillen in perceptie tussen langdurig zieke werknemers en hun werkgever met betrekking tot de aard en omvang van de begeleidingsinspan‐ ningen?

52


Wie begeleidt? Langdurig zieke werknemers en vangnetters kunnen begeleiding naar werk aange‐boden krijgen door verschillende instanties. Bij het in kaart brengen van de aangebo‐den bege‐ leiding over de onderzoeksperiode onderscheiden we op basis van de ach‐tereen volgen‐ de enquêtes drie typen begeleidende instanties, namelijk de werkgever, de bedrijfs‐ arts/arbodienst en derden (UWV, CWI/UWV WERKbedrijf, re‐integratiebedrijven, case‐ managementbureaus, etc.).

Wie wordt begeleid? Niet alle langdurig zieke werknemers en vangnetters melden begeleiding naar werk te hebben ontvangen door een van de bovengenoemde instanties. Om na te gaan welk type langdurig zieke wel of geen begeleiding krijgt brengen we in beeld of er verschillen zijn wat betreft demografie, oorzaak en type klachten, gezondheid voor de ziekmelding en type werk. Daarbij onderzoeken we of er sprake is van selectiviteit in de aangeboden be‐ geleiding naar werk. Selectiviteit houdt in dat begeleiding alleen bij bepaalde langdurig zieke werknemers op een bepaald moment wordt ingezet.

Hoe wordt begeleid? Langdurig zieke werknemers en vangnetters kunnen verschillende vormen van bege‐ leiding aangeboden krijgen, variërend van aanpassingen van de werkplek, tot thera‐pie of coaching of een aanbod van ander werk. Het type begeleiding dat een langdu‐rig zieke werknemer ontvangt zal verschillen per werknemer. Om na te gaan welke soorten bege‐ leiding kunnen worden onderscheiden en wie welke soort begeleiding krijgt, clusteren we de verschillende vormen van begeleiding in drie typen begelei‐ding en onderzoeken we welke werknemers welk type begeleiding krijgt.

Eensluidendheid: Zijn er verschillen in perceptie over de begeleiding bij terugkeer naar werk tussen langdurig zieke werknemers en hun werkgever? Begeleiding wordt via de perceptie van de werknemer weergegeven. Om na te gaan of de perceptie van de werknemer over de ontvangen begeleiding overeenkomt met de percep‐ tie van de werkgever over gegeven begeleiding koppelen we in het laatste deel van dit hoofdstuk beide percepties aan elkaar. Dit doen we door de resultaten uit de werkne‐ mers‐ en werkgeversenquête op persoonsniveau aan elkaar te spiegelen. Zodoende kan er een beeld geschetst worden over de eensluidendheid over begeleiding naar werk.

1.4

Opbouw

In hoofdstuk 2 gaan we in op de verschillende instanties waarvan werknemers begelei‐ ding ontvangen. We laten allereerst zien welk percentage van de werknemers gedurende de onderzoeksperiode aangeeft begeleiding van een bepaalde instantie te hebben ont‐ vangen. Vervolgens onderzoeken we aan of er sprake is van selectiviteit door na te gaan wat de determinanten zijn van de inzet van begeleiding. In hoofdstuk 3 komt aan de orde welke vormen van begeleiding in de 1e tien maanden na ziekmelding voor wie worden toegepast. We voeren een factoranalyse uit op basis waar‐

53

Deel III – Begeleiding in beeld van we drie typen begeleiding kunnen onderscheiden. Ten slotte laten we zien hoe het type begeleiding afhangt van cliëntkenmerken. In hoofdstuk 4 brengen we de eensluidendheid (de mate waarin werkgevers en werkne‐ mers overeenstemmen over re‐integratiemogelijkheden en inspanningen) van de aange‐ boden begeleiding naar werk in kaart. In hoofdstuk 5 besteden we aandacht aan de begeleiding van vangnetters door UWV en anderen. Hoofdstuk 6 sluit af met enkele conclusies.

54


2

BEGELEIDING VAN WERKNEMERS

2.1

Inleiding

In deel II zagen we dat 66% van de negenmaands zieke werknemers tien maanden na werkhervatting gedeeltelijk (54%) of geheel (12%) aan het werk is. Voor zover werkher‐ vatting het resultaat is van begeleidingsinspanningen suggereert deze uitkomst dat een belangrijk deel van de begeleidingsactiviteiten in de eerste tien maanden na ziektever‐ zuim plaatsvinden. De 34% die dan nog niet aan het werk zijn hebben mogelijkerwijs ernstiger beperkingen of een meer complexe persoonlijke of arbeidssituatie die werkher‐ vatting in het algemeen, en terugkeer naar de oude arbeidsplaats in het bijzonder be‐ lemmeren. In dit hoofdstuk kijken we eerst naar de instanties die langdurig zieke werknemers bege‐ leiden. Vervolgens gaan we in op de vraag hoe kenmerken van de werknemers samen‐ hangen met welke instantie begeleidingsinspanningen verricht.

2.2

Begeleidende instanties in de tijd

Op alle drie de meetmomenten is aan de reguliere werknemers gevraagd van welke in‐ stanties men in de betreffende periode begeleiding ter bevordering van werkhervatting heeft gekregen. “Begeleiding” betekent dat men een of meerdere van de in de box III.1.1 genoemde vormen van begeleiding meldt te hebben ontvangen. De begeleidende instanties die de respondenten konden aangeven zijn opgedeeld in drie categorieën: ‐ begeleiding door de werkgever; ‐ begeleiding door de arbodienst; ‐ begeleiding door derden (UWV, CWI/UWV WERKbedrijf, casemanagementbedrijf, re‐integratiebedrijf).

Operationalisering van begeleidingsvariabelen werknemers Aan de hand van sterretjes is in Box III.2.1 aangegeven hoe de begeleidende instan‐tie is vastgesteld. Enige vorm van begeleiding, door wie dan ook en hoe dan ook, is voor werknemers ingezet, als ze niet aangeven dat ze geen enkele vorm van begeleiding bij terugkeer naar werk gekregen hebben. Dit laatste is het geval: ‐ als een werknemer bij vraag 40 meldt dat: hij of zij geen enkele begeleiding bij terug‐ keer naar werk gekregen heeft; ‐ of bij vraag 40 uitsluitend invult dat hij of zij begeleiding van de eigen werkgever heeft gekregen en vervolgens bij vraag 41 stelt dat de werkgever niets heeft gedaan.

55

Deel III – Begeleiding in beeld Box 2.1

Begeleidingsvragen werknemers 19

Vraag 40 Van welke instanties heeft u sinds uw ziekmelding begeleiding bij terugkeer naar werk gekregen? ‐ re‐integratiebedrijf*** ‐ casemanagementbedrijf*** ‐ Centrum voor Werk en Inkomen (CWI)*** ‐ Arbodienst** ‐ outplacementbureau*** ‐ UWV*** ‐ eigen werkgever* ‐ andere instantie(s)*** ‐ ik heb geen enkele begeleiding bij terugkeer naar werk gekregen Vraag 41 Wat heeft uw werkgever gedaan na uw ziekmelding (eventueel via arbodienst), om u aan het werk te houden of te krijgen? ‐ minder taken aangeboden* ‐ minder uren aangeboden* ‐ aangeboden om op therapeutische basis te gaan werken* ‐ ander werk aangeboden* ‐ werkplekaanpassingen/hulpmiddelen aangeboden* ‐ anders* ‐ heeft niets gedaan Vraag 50 Heeft u samen met de bedrijfsarts nagegaan of terugkeer naar werk mogelijk was? ‐ ja, gekeken naar mogelijkheid van terugkeer naar oude werk bij oude werkgever** ‐ ja, gekeken naar mogelijkheid van terugkeer naar ander werk bij oude werkgever** ‐ ja, gekeken naar mogelijkheid bij nieuwe werkgever** ‐ nee, dat is niet nagegaan *=begeleiding werkgever **=begeleiding arbodienst/bedrijfsarts ***=begeleiding overig Een werknemer kan van meerdere instanties begeleiding krijgen; daarom geven we in onderstaande figuur ook aan of de werknemer rapporteert of hij enige vorm van begelei‐ ding bij terugkeer naar werk heeft gekregen. In deze figuur tonen we per periode en per instantie welk percentage van de werknemers meldt begeleiding te hebben ontvangen.

19

De frequentieverdelingen van de antwoorden op deze vragen zijn te vinden in de Tabellenboeken eerste meting voor werknemers en voor vangnetters.

56


Figuur 2.1 Percentage werknemers dat meldt begeleid te zijn, naar instantie en meet‐ moment* 100 90 95

80

84

70

78

60 50

81

82 68

40

63 54

30 20

55 31

27

27

10 0 0-10 maanden Werkgever

10-18 maanden Arbodienst

CWI, rib overig

18-27 maanden Enige vorm van begeleiding

*

exclusief de werknemers die het werk reeds in de voorgaande periode hebben hervat.

Het aandeel werknemers dat aangeeft tussen 0 en 10 maanden enige vorm van begelei‐ ding te hebben ontvangen is 95%; een groot deel van de negenmaandszieke werknemers krijgt dus van een bepaalde instantie begeleiding naar werk. Gedurende de onderzoeks‐ periode neemt het aandeel af. Dit komt doordat een deel van de werknemers het werk hervat heeft en daarom geen begeleiding meer ontvangt (zie deel IV). Het aandeel lang‐ durig zieke werknemers dat van enige instantie begeleiding ontvangt is in elke periode hoger dan de proportie begeleiding van elk van de drie instanties afzonderlijk. De werk‐ nemers krijgen, zoals verwacht, vooral begeleiding door hun werkgever en/of, via hun werkgever, door de arbodienst. De overige instanties, zoals het CWI, spelen een aanvul‐ lende rol: zij geven immers vaak pas begeleiding als de werkgever geen mogelijkheden ziet voor werkhervatting binnen zijn bedrijf. Na tien maanden ziekte neemt de proportie werknemers die meldt dat ze zijn begeleid geleidelijk af. Dit komt wellicht doordat degenen die het werk op latere meetmomenten nog niet volledig hervat hebben een groep vormen met meer complexe beperkingen en problemen. Het begeleidingsinstrumentarium van werkgevers en arbodiensten schiet voor hen mogelijk te kort. Dit vermoeden wordt ondersteund door het groeiende aandeel dat begeleiding krijgt van overige instanties. Weliswaar komt in de laatste periode, tus‐ sen 18 en 27 maanden na ziekmelding, begeleiding gegeven door deze instanties nog steeds het minste voor, maar het verschil met begeleiding door de werkgever en de arbo‐ dienst is een stuk kleiner geworden. Het lijkt er dus op dat naarmate de ziekteduur vor‐ dert en volledige werkhervatting uitblijft, de betekenis van andere instanties voor de be‐ geleiding naar werk toeneemt.

57

Deel III – Begeleiding in beeld

2.3

Kenmerken van werknemers die in de eerste tien maanden begelei‐ ding krijgen

In deze paragraaf onderzoeken we of er sprake is van selectiviteit in de aangeboden bege‐ leiding naar werk. De vraag is of bepaalde groepen werknemers vaker begeleiding naar werk krijgen dan andere groepen werknemers? We zetten hiertoe de hiervoor genoemde drie soorten begeleidende instanties af tegen persoonskenmerken, oorzaak en type van de klachten, gezondheid en type werk. De onderstaande analyses hebben steeds betrek‐ king op de begeleiding tussen 0 en 10 maanden na ziekmelding. In de navolgende tabel‐ len wordt steeds aangegeven of er significante verschillen zijn tussen degenen die wel en geen begeleiding ontvangen van een bepaalde instantie.

2.3.1

Demografie

Wat betreft demografie zien we dat leeftijd geen (sterke) samenhang laat zien met bege‐ leiding door de werkgever en begeleiding door de arbodienst. Dit geldt niet voor overige begeleiding: langdurig zieke werknemers die melden tussen 0 en 10 maanden te zijn be‐ geleid door een overige instantie zijn vaker ouder (>45 jaar) dan degenen die melden niet te zijn begeleid door een overige instantie. Wat betreft etniciteit zien we juist een omgekeerd patroon; hier zijn alleen verschillen bij werknemers die begeleiding krijgen van de werkgever en de arbodienst. Langdurig zieke werknemers die melden tussen 0 en 10 maanden te zijn begeleid door de werkgever of de Arbodienst zijn minder vaak allochtoon dan degenen die melden tussen 0 en 10 maanden niet te zijn begeleid door de werkgever of de Arbodienst. Het verschil is bij beide bege‐ leidende instanties ongeveer 5 procentpunt. Tussen langdurig zieke werknemers die wel en geen begeleiding van overige instanties krijgen is geen verschil wat betreft etniciteit. Tabel 2.1

Begeleidende instantie naar etniciteit

Werkgever n= 3.822*

Autochtoon Allochtoon

Arbodienst n = 3.880*

Overig n= 3.883

Geen 82 18

Wel 88 12

Geen 83 17

Wel 88 12

Geen 87 13

Wel 86 14

100

100

100

100

100

100

*=significant verschil p<0.05

Het opleidingsniveau is een onderscheidende factor bij alle drie begeleidende instanties. De langdurig zieke werknemers die worden begeleid door een van de drie begeleidende instanties hebben vaker een startkwalificatie dan degenen die melden niet te zijn begeleid door een van de drie begeleidende instanties. Driekwart van degenen die respectievelijk begeleiding krijgen van de werkgever, de arbodienst of van overige instanties heeft een startkwalificatie (mbo of hoger). Bij degenen die begeleiding krijgen van de werkgever is het verschil tussen wel of geen begeleiding het grootst, namelijk 9 procentpunt. Of deze samenhang afroming impliceert of het gevolg is van onderliggend verband tussen lage opleiding en slechte gezondheid kan alleen door multivariate analyse worden vastgesteld. Zie hiervoor paragraaf 2.3.

58


Tabel 2.2

Begeleidende instantie naar opleidingsniveau

Werkgever n= 3.876*

Startkwalificatie Geen startkwalificatie totaal


Overig n= 3.883*

Geen 66 34

Wel 75 25

Geen 68 32

Wel 74 26

Geen 72 28

Wel 76 24

100

100

100

100

100

100


Degenen die melden te zijn begeleid door de werkgever en de Arbodienst hebben een hoger nettomaandinkomen dan degenen die melden niet te zijn begeleid door de werk‐ gever en de Arbodienst. Wat betreft overige begeleiding constateren we geen (sterke) sa‐ menhang tussen de hoogte van het inkomen en de ontvangen begeleiding. Tabel 2.3

Begeleidende instantie naar inkomen

Werkgever n= 3.775*

< 1000 euro 1000 tot 1400 euro 1400 tot 1800 euro 1800 tot 2200 euro 2200 euro of meer Totaal


Overig n= 3.826

Geen 28 33 22 9 8

Wel 19 28 27 15 10

Geen 25 30 25 12 8

Wel 20 29 26 14 10

Geen 21 30 26 14 9

Wel 22 28 25 14 11

100

100

100

100

100

100


Verder (niet in een tabel) constateren we dat de langdurig zieke werknemers die begelei‐ ding zijn door de arbodienst vaker gehuwd zijn dan degenen die melden niet te zijn be‐ geleid door de arbodienst: 75% van de personen die worden begeleid door de arbodienst is gehuwd tegenover 70% van de personen die niet worden begeleid door de arbodienst. De langdurig zieke werknemers die melden te zijn begeleid door een overige instantie zijn echter vaker ongehuwd dan melden geen begeleiding te hebben ontvangen door een overige instantie: 32% van de personen die begeleiding van een overige instantie ontvan‐ gen is gehuwd, tegenover 26% zonder begeleiding van zo’n instantie. Tussen ongehuw‐ den en gehuwden zien we geen significante verschillen in de ontvangen begeleiding door de werkgever. Ten slotte constateren we dat er geen significante verschillen zijn naar ge‐ slacht tussen degenen die wel en die niet worden begeleid.

2.3.2

Oorzaak en type klachten

Langdurig zieke werknemers die melden te zijn begeleid door overige instanties hebben zich vaker ziek gemeld met psychische klachten dan degenen zonder begeleiding door overige instanties. Het verschil is vrij groot, namelijk 20 procentpunt. Bij de andere twee begeleidende instanties is er geen verschil.

59

Deel III – Begeleiding in beeld Tabel 2.4

Begeleidende instantie naar psychische klachten als oorzaak ziekmelding

Werkgever n= 3.864

Nee Ja Totaal

Arbodienst n = 3.931

Overig n= 3.935*

Geen 68 32

Wel 66 34

Geen 69 31

Wel 66 34

Geen 72 28

Wel 52 48

100

100

100

100

100

100


Wat betreft fysieke klachten als oorzaak van ziekmelding (niet in een tabel) constate‐ren we dat er een samenhang is met begeleiding door de arbodienst. Van degenen die bege‐ leiding van de arbodienst ontvangen ondervindt 37% fysieke klachten tegenover 33% van degenen die geen begeleiding van de arbodienst ontvangen. Naast het type klachten wordt er ook gekeken naar de oorzaak van de klachten. Langdu‐ rig zieke werknemers die begeleiding naar werk krijgen door hun werkgever geven va‐ ker aan dat het doen van lichamelijk zwaar werk (mede) een oorzaak is van de gezond‐ heidsklachten. Het verschil is echter vrij beperkt. Bij de andere twee soorten begeleidende instanties is er geen verschil waar te nemen. Tabel 2.5

Begeleidende instantie en lichamelijk zwaar werk als oorzaak van klachten

Nee Ja Totaal

Werkgever n= 3.750*


Overig n= 3.806

Geen 41 59

Wel 37 63

Geen 81 19

Wel 81 19

Geen 37 63

Wel 39 61

100

100

100

100

100

100


Ook bij werknemers die problemen met hun werkgever/leiding als (mede) oorzaak aan‐ wijzen van hun gezondheidsklachten is er een verschil naar begeleidende instantie. De‐ genen die begeleiding van de werkgever krijgen melden minder vaak problemen met de leiding als oorzaak van ziekmelding. Degenen die begeleiding van de overige instanties krijgen melden dit juist vaker. Het verband dat we hier zien ligt voor de hand: wanneer men zich door problemen met de leidinggevende ziek meldt, wil men misschien ook geen begeleiding van deze werkgever ontvangen of is de werkgever minder geneigd be‐ geleiding aan te bieden. Men is dan eerder op andere instanties aangewezen voor bege‐ leiding.

60


Tabel 2.6

Begeleidende instantie en problemen met leiding/werkgever als klachten‐ oorzaak

Werkgever n= 3.075*

Nee Ja Totaal

Arbodienst n = 3.144

Overig n= 3.146*

Geen 80 20

Wel 89 11

Geen 86 14

Wel 87 13

Geen 89 11

Wel 82 18

100

100

100

100

100

100


Daarnaast (niet in een tabel) constateren we dat werknemers die begeleiding krijgen van hun werkgever vaker problemen met collega’s/ondergeschikten als (mede) oorzaak aan‐ wijzen van hun ziekte. Bij begeleiding door overige instanties is het juist andersom. Van de werknemers die melden begeleiding te hebben ontvangen ondervond 8% problemen met collega’s, tegenover 4% van de personen die geen overige vorm van begeleiding ont‐ vangen. Langdurig zieke werknemers met stress als oorzaak van hun gezondheidsklachten krij‐ gen vaker begeleiding van de werkgever, de arbodienst en/of andere instanties. Bij de overige instanties is het verschil het grootst: 43% van degenen die begeleiding krijgen, meldt stress als oorzaak van de klachten tegenover 25% van degenen die dit type bege‐ leiding niet krijgt. Bij de andere twee begeleidende instanties is het verschil ongeveer 7 procentpunt. Tabel 2.7

Begeleidende instantie en werkstress als oorzaak klachten

Werkgever n=2.864*

Nee Ja Totaal

Arbodienst n=3.144*

Overig n=3.146*

Geen 76 24

Wel 68 32

Geen 75 25

Wel 69 31

Geen 75 25

Wel 57 43

100

100

100

100

100

100


2.3.3

Gezondheid

Langdurig zieke werknemers die begeleiding krijgen van de werkgever melden minder vaak dat men al gezondheidsklachten had voor ziekmelding. Hetzelfde geldt voor lang‐ durig zieke werknemers die begeleiding krijgen van de arbodienst. Bij werknemers die begeleiding krijgen van overige instanties zien we een afwijkend patroon; zij melden juist vaker dat men al gezondheidsklachten had voor ziekmelding. De verschillen blijven be‐ perkt tot 5 à 7 procentpunt.

61


Begeleidende instantie en aanwezigheid klachten voor ziekmelding

Werkgever n=3.864

Nee Ja Totaal

Arbodienst n=3.931

Overig n=3.935*

Geen 61 39

Wel 68 32

Geen 63 37

Wel 68 32

Geen 68 32

Wel 63 37

100

100

100

100

100

100


Langdurig zieke werknemers die begeleiding krijgen van hun werkgever hebben vaker een goede gezondheidsperceptie tien maanden na ziekmelding dan zij die geen begelei‐ ding krijgen van hun werkgever. Dit patroon zien we ook bij werknemers die begeleiding krijgen van de arbodienst. Onduidelijk is wat hier oorzaak is en wat gevolg: worden werknemers met een als goed ervaren gezondheid vaker begeleid, of leidt begeleiding in de eerste tien maanden na ziekmelding tot een als beter ervaren gezondheid? Tabel 2.9

Begeleidende instantie en gezondheidsperceptie tien maanden na ziekmel‐ ding

Werkgever n=3.852*

Nee Ja Totaal

Arbodienst n=3.931*

Overig n=3.935*

Geen 78 22

Wel 64 36

Geen 77 23

Wel 65 35

Geen 67 33

Wel 69 31

100

100

100

100

100

100


2.3.4

Type werk

Naast demografische‐ en gezondheidskenmerken kijken we of het type werk dat iemand deed voor ziekmelding verschilt tussen langdurig zieke werknemers die van een bepaal‐ de instantie wel of geen begeleiding krijgen. Langdurig zieke werknemers die begeleiding krijgen van de werkgever en/of de arbo‐ dienst geven vaker aan dat ze goede carrièremogelijkheden hadden voordat zij zich ziek meldden. Bij degenen die begeleid worden door de werkgever is het verschil het grootst: 37% van de werknemers die begeleiding krijgen had goede carrièremogelijkheden tegen‐ over 21% van degenen zonder begeleiding. Ook hier lijkt sprake te zijn van selectieve in‐ zet van begeleiding.

62


Tabel 2.10 Begeleidende instantie en carrièremogelijkheden

Werkgever n=3.701*

Nee Ja Totaal

Arbodienst n=3.752*

Overig n=3.756

Geen 21 79

Wel 37 63

Geen 28 72

Wel 35 65

Geen 33 67

Wel 35 65

100

100

100

100

100

100


Verder (niet in een tabel) constateren we dat er geen samenhang is tussen de mate waarin personen voor ziekmelding psychisch zwaar werk deden en begeleiding door werkgever of arbodienst. Wel geven mensen die begeleid worden door een andere instantie vaker aan dat ze psychisch zwaar werk deden: van degenen die begeleiding kregen van overige instanties deed 43% psychisch zwaar werk tegenover 35% van degenen geen begeleiding kregen. Ten slotte stellen we vast dat personen die onder een hoge tijdsdruk zeggen te werken vaker worden begeleid door de arbodienst of door een overige instantie. Van degenen die aangeven te worden begeleid door de arbodienst werkte 50% onder een hoge tijdsdruk, tegenover 44% van degenen zonder begeleiding door de arbodienst. Van de personen die aangeven te worden begeleid door overige instanties werkte 59% onder een hoge tijds‐ druk, tegenover 46% van de personen zonder begeleiding door overige instanties.

2.4

Selectie door begeleidende instanties

In de voorgaande paragraaf zagen we dat er op een aantal terreinen verschillen zijn tus‐ sen langdurig zieke werknemers die een bepaalde vorm van begeleiding krijgen en dege‐ nen die deze begeleiding niet krijgen. Om na te gaan of er sprake is van selectiviteit van begeleiding door een van de begeleidende instanties onderzoeken we in deze paragraaf welke van de in paragraaf 2.2 beschreven kenmerken afzonderlijk van invloed zijn op het ontvangen van begeleiding. We passen hiervoor logitanalyses toe. Hiermee gaan we na welke van de hiervoor be‐ handelde variabelen een eigenstandige invloed hebben op het al dan niet ontvangen van begeleiding naar werk van een van de drie onderscheiden instanties. De gezondheidsper‐ ceptie tussen 0 en 10 maanden is niet opgenomen als verklarende variabele. We streven er namelijk naar om causale verbanden vast te leggen en de causale relatie tussen het rap‐ porteren dat men in de eerste tien maanden begeleiding ontvangen heeft en de gezond‐ heidsperceptie bij tien maanden is onduidelijk. We constateerden dat al eerder, naar aan‐ leiding van de gegevens in tabel III.2.9.

Begeleiding door de werkgever Uit tabel III.2.11 is af te lezen dat langdurig zieke werknemers met de volgende kenmer‐ ken een grotere kans hebben (te melden) begeleiding naar werk te ontvangen van hun werkgever: ‐ Demografie: mannen, gehuwden, autochtonen en personen met een startkwalificatie en met een relatief hoog inkomen.

63

Deel III – Begeleiding in beeld ‐

‐

Gezondheid: personen zonder langer bestaande klachten, met psychische klachten als oorzaak van ziekmelding, met werkstress als oorzaak van de klachten, zonder con‐ flict met de leiding als oorzaak van klachten. . Type werk: personen die niet onder hoge tijdsdruk werken en personen met goede carrièremogelijkheden.

Tabel 2.11 Determinanten van de kans dat langdurig zieke werknemers melden in de eerste 10 maanden na ziekmelding begeleiding naar werk te hebben ontvan‐ gen, per begeleidende instantie Werkgever (n=2.718) Constante Geslacht (1= vrouw) Leeftijd (5 klassen) Burgerlijke staat (1= gehuwd/samenwonend) Etniciteit (1= allochtoon) Opleidingsniveau (1= geen startkwalificatie) Inkomen (5 klassen) Fysieke klachten (1= ja) Psychische klachten (1= ja) Reeds klachten voor ziekmelding (1= ja) Klachten door fysiek zwaar werk (1= ja) Klachten door emotioneel zwaar werk (1= ja) Klachten door eentonig werk (1= ja) Klachten door problemen leiding (1= ja) Klachten door problemen met collega’s (1= ja) Klachten door problemen met cliënten (1= ja) Klachten door werkdruk (1= ja) Fysiek zwaar werk (1= ja) Emotioneel zwaar werk (1= ja) Hoge tijdsdruk (1= ja) Goede carrière mogelijkheden (1= ja)

0,60** 0,33** ‐0,04 0,19* ‐0,36** ‐0,26** 0,22** 0,17 0,21* ‐0,24** ‐0,03 ‐0,18 ‐0,05 ‐0,91** 0,27 0,11 0,57** 0,17 0,08 ‐0,28** 0,62**

Arbodienst (n=2.557) 1,11** 0,16 ‐0,03 0,13 ‐0,40** ‐0,23** 0,13** 0,36** 0,22* ‐0,32** 0,16 0,00 0,06 ‐0,32** ‐0,04 ‐1,08** 0,27* ‐0,10 ‐0,12 ‐0,00 0,21*

Overig (n=2.758) ‐1,15** ‐0,05 ‐0,09** ‐0,29** ‐0,04 0,00 0,00 0,01 0,57** 0,15 0,37** 0,23 0,42** 0,11 ‐0,12 ‐0,04 0,45** 0,14 ‐0,01 0,19** 0,25**

**significant p<0.05 *significant p<0.10

Om meer inzicht te geven in de gevonden effecten tonen we in figuur III.2.2 hoe de kans op begeleiding verandert als een van de determinanten een andere waarde aanneemt. We doen dit door uit te gaan van een ‘modale’ werknemer. De kenmerken van deze fictieve persoon nemen de waarden aan die het vaakst voorkomen. De modale negenmaandszie‐ ke werknemer: ‐ is vrouw, autochtoon, tussen de 45 en 55 jaar, met startkwalificatie en gehuwd of sa‐ menwonend; ‐ heeft een nettomaandinkomen tussen de 1000 en 1400 euro; ‐ is niet ziek gemeld met psychische klachten; ‐ had de klachten niet reeds voor ziekmelding; ‐ ondervindt geen werkstress, problemen met de leiding, deed geen fysiek zwaar werk, werkte niet onder hoge tijdsdruk en had geen goede carrièremogelijkheden.

64


Figuur 2.2 Voorspelde kans op begeleiding door de werkgever tussen 0 en 10 maanden verzuim Kans op begeleiding door werkgever tussen 0 en 10 maanden Oorzaak problemen leiding

62%

Allochtoon

74%

Man

75%

Werk onder hoge tijdsdruk

76%

Laag opgeleid

76%

Reeds eerder klachten voor ziekmelding

76%

Netto maand inkomen < 1000 euro

77%

Ongehuwd/alleenwonend

77% 81%

Modale werknemer Lichamelijk zwaar werk

83%

Psychische klachten

84%

Oorzaak werkstress

88%

Goede carriere mogelijkheden

88% 0%

10%

20% 30%

40%

50%

60%

70% 80%

90% 100%

De kans op begeleiding door de werkgever is voor een modale werknemer gelijk aan 81%. In onderstaande figuur tonen we hoe deze kans verandert als een van de doorslaggeven‐ de determinanten een andere waarde aanneemt. De kans op begeleiding door de werk‐ gever daalt met 19 procentpunten als de oorzaak van het verzuim ligt in een conflict met de leiding. Anderzijds neemt de kans op begeleiding met 7 procentpunten toe bij werk‐ stress als oorzaak van de klachten en als de werknemer goede carrièreperspectieven heeft. Een combinatie van die twee verhoogt de begeleidingskans tot 95% (niet in de figuur op‐ genomen).

Begeleiding door de arbodienst Langdurig zieke werknemers met de volgende kenmerken hebben een grotere kans (te mel‐ den) te zijn begeleid door de arbodienst: ‐ Demografie: mannen, autochtonen en personen met startkwalificatie en een relatief hoog inkomen. ‐ Gezondheid: personen zonder langer bestaande klachten, met psychische en/of fysie‐ ke klachten als oorzaak van ziekmelding, met werkstress als oorzaak van klachten, zonder conflict met cliënten en/of leiding als oorzaak van klachten. ‐ Type werk: personen met goede carrièremogelijkheden. De determinanten van begeleiding door de arbodienst verschillen in weinig opzichten van die van begeleiding door de werkgever. Een opvallend verschil is dat degenen die conflicten met cliënten als oorzaak van klachten noemen een aanzienlijk lagere kans op begeleiding door de arbodienst hebben. Voor begeleiding door de werkgever speelt dit geen rol.

65

Deel III – Begeleiding in beeld In onderstaande figuur tonen we hoe de kans op begeleiding door de arbodienst veran‐ dert als een van de determinanten een andere waarde aanneemt. Figuur 2.3 Voorspelde kans op begeleiding door de arbodienst tussen 0 en 10 maanden verzuim Kans op begeleiding door arbodienst tussen 0 en 10 maanden Oorzaak problemen clienten

62%

Allochtoon

76%

Oorzaak problemen leiding

78%


78%

Laag opgeleid

79%

Netto maand inkomen < 1000 euro

81%

Modale werknemer

83%


86%

Oorzaak werkstress

86%

Fysieke klachten

87% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100 %

Begeleiding door overige instanties Vervolgens hebben langdurig zieke werknemers met onderstaande kenmerken een grotere kans om (te melden) te zijn begeleid door een overige instantie: ‐ Demografie: jongeren en ongehuwden. Opleiding, inkomen of etniciteit spelen geen rol, terwijl dit bij de werkgever en de arbodienst wel selectiecriteria zijn. ‐ Gezondheid: personen met psychische klachten als oorzaak van ziekmelding, met fysiek zwaar werk en/of eentonig werk en/of werkstress als oorzaak van de klachten. ‐ Type werk: personen die onder hoge tijdsdruk werken en goede carrièremogelijkhe‐ den hebben. De kans op begeleiding door een overige instantie is voor een modale werknemer gelijk aan 14%. In onderstaande figuur tonen we hoe deze kans verandert als een van de door‐ slaggevende determinanten een andere waarde aanneemt.

66


Figuur 2.4 Voorspelde kans op begeleiding door overige instanties tussen 0 en 10 maanden verzuim Kans op begeleiding door UWV/CWI/rib tussen 0 en 10 maanden 12%

55- 65 jaar Modale werknemer

14%


15%

Werk onder hoge tijdsdruk

16%


17% 17%

Ongehuwd/alleenwonend Lichamelijk zwaar werk

18%

Eentonig werk

19%

Oorzaak werkstress

20%

Psychische klachten

22% 0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

2.5

Conclusie

In dit hoofdstuk is onderzocht welke langdurig zieke werknemers in de eerste tien maanden van het ziekteverzuim melden begeleiding naar werk te hebben gekregen. Hierbij is een onderscheid gemaakt tussen begeleiding door de werkgever, begeleiding door de arbodienst en begeleiding door een overige instantie (CWI/UWV Werkbedrijf, UWV, re‐integratie‐ of casemanagementbedrijf). Ten slotte hebben we in kaart gebracht of er sprake is van selectiviteit in de aangeboden begeleiding naar werk. Uit de resultaten volgt dat 95% van de langdurig zieke werknemers meldt tussen 0 en 10 maanden enige vorm van begeleiding naar werk te hebben ontvangen. Het grootste ge‐ deelte van hen wordt begeleid door de werkgever en/of de arbodienst. Verklaring hier‐ voor is het feit dat de werkgever primair verantwoordelijk is voor de re‐integratie van werknemers. Gedurende de onderzoeksperiode daalt het aandeel werknemers dat meldt te zijn begeleid door de werkgever (van 81% naar 54%) en de arbodienst (van 82% naar 55%). Het aandeel dat meldt te zijn begeleid door UWV is elke periode substantieel lager, maar neemt aan het eind van de twee jaar wachttijd toe (tot 31%). Er is sprake van selectiviteit in de begeleiding naar werk die in de eerste tien maanden ziekteverzuim wordt aangeboden. De resultaten indiceren dat zowel werkgevers als de arbodienst er de voorkeur aan geven de relatief kansrijken te begeleiden. Degenen die door de werkgever worden begeleid, hebben gunstige demografische kenmerken (man, autochtoon, hoog inkomen, hoog opgeleid), ondervinden geen klachten voor de ziekmel‐ ding, melden geen problemen met de leiding als oorzaak van de klachten, hebben goede carrièremogelijkheden en vinden niet dat zij onder tijdsdruk moeten werken. Degenen

67

Deel III – Begeleiding in beeld die zich ziek melden als gevolg van werkstress ontvangen vaker dan gemiddeld begelei‐ ding. Wat betreft begeleiding door de arbodienst zien we hetzelfde patroon. Degenen die mel‐ den te worden begeleid door de arbodienst hebben eveneens gunstige demografische kenmerken, ondervinden geen klachten voor de ziekmelding, melden geen problemen met de leiding als reden van ziekmelding en hadden goede carrièremogelijkheden. Deze groep heeft in tegenstelling tot degenen die begeleiding krijgen van de werkgever vaker fysieke klachten als oorzaak van ziekmelding. Ook hier verhoogt werkstress als oorzaak van ziekmelding de kans op begeleiding naar werk. Dit geldt in de mindere mate voor de begeleiding door overige instanties, zoals UWV. Uit de resultaten blijkt dat deze instanties op een andere wijze selecteren: sekse, etniciteit, opleiding of inkomen doen er niet toe. Aspecten van werk en gezondheid wel, en op een andere wijze dan bij de determinanten van begeleiding door werkgever of arbodienst. Werknemers die zich ziek melden met als oorzaak psychische klachten, fysiek zwaar werk of eentonig werk komen vaker in aanmerking voor begeleiding door overige instan‐ ties. Bij de begeleiding door werkgever of arbodienst spelen deze factoren geen of nauwe‐ lijks een rol. Werkstress als oorzaak van ziekmelding en goede carrièremogelijkheden verhogen echter ook hier de kans op begeleiding.

68


3

BEGELEIDING DOOR DE WERKGEVER

3.1

Vormen van begeleiding

Werknemers krijgen van verschillende instanties begeleiding. Hiervan is de werkge‐ver de meest dominante. Deze dominante rol zien we vooral in de eerste tien maan‐den na ziekmelding; 81% van de werknemers krijgt dan begeleiding van de werkge‐ver. Daarna neemt het krijgen van begeleiding in zijn geheel af, maar ook de rol van de werkgever wordt kleiner. Dit geldt ook voor de rol van de arbodienst. Om de rol van de werkgever en de arbodienst nader te bekijken analyseren we in dit hoofdstuk wat voor soort begeleiding men krijgt in de eerste tien maanden na ziek‐ melding. In onderstaande figuur staan de meest voorkomende vormen van begelei‐ding weergegeven, Figuur 3.1 Verschillende vormen van begeleiding in de eerste tien maanden na ziek‐ melding 100

75

49

50

34 25 25

15

13

17 9

Therapie of behandeling

Begeleiding of coaching

Werkplekaanpassingen of hulpmiddelen

Ander werk

Werken op therapeutische basis

Minder uren

Minder taken

0

Het aanbieden van werken op therapeutische basis komt het vaakst voor: 49% van de langdurig zieke werknemers krijgt deze vorm van begeleiding. Daarnaast worden thera‐ pie of behandeling en minder uren werken aan respectievelijk 34% en 25% van de lang‐ durig zieke werknemers aangeboden. Minder taken, begeleiding gericht op ander werk en werken met werkaanpassingen en/of hulpmiddelen komen bij minder dan een vijfde van de werknemers voor. Dit zijn immers ook vormen van begeleiding die belastender zijn voor arbeidsorganisaties.

69


3.2

Drie typen begeleiding

Zoals we in de vorige paragraaf zagen, krijgen werknemers verschillende soorten bege‐ leiding variërend van aanpassingen van de werkplek, therapie of coaching of een aanbod van ander werk. Het type begeleiding dat een langdurig zieke werknemer ontvangt kan per werknemer verschillen. Waarschijnlijk zijn hier factoren van invloed zoals de aard en de oorzaak van de klachten en het type werk dat iemand doet, maar ook persoonsfacto‐ ren als geslacht, leeftijd en opleiding. Met behulp van een factoranalyse onderzoeken we of de verschillende vormen van begeleiding geclusterd kunnen worden naar bepaalde typen begeleiding. Vervolgens analyseren wie (welke werknemers) welk type begelei‐ ding krijgt. Uit factoranalyse (zie bijlage 3A) komt naar voren dat er drie typen begeleiding te onder‐ scheiden zijn, namelijk: ‐ begeleiding gericht op het huidige werk; ‐ begeleiding gericht op de werknemer; ‐ begeleiding gericht op het doen van ander werk (bij de huidige of een nieuwe werk‐ gever).

Begeleiding gericht op het huidige werk Met deze vorm bedoelen we het aanbieden van minder uren of minder taken binnen het huidige werk. Het werk dat de langdurig zieke werknemer uitvoert is dus hetzelfde als voorheen, maar de werkzaamheden worden voor een bepaalde periode gereduceerd; hetzij in uren hetzij in taken. De eerste tien maanden na ziekmelding krijgt een vierde van de langdurig zieke werknemers deze vorm van begeleiding.

Begeleiding gericht op de werknemer Een tweede vorm van begeleiding die we onderscheiden is begeleiding gericht op de werknemer en niet zozeer direct gericht op werkhervatting. Het gaat hier om activiteiten als therapie, behandeling, coaching of training. In de eerste tien maanden na ziekmelding krijgt bijna de helft van de werknemers deze vorm van begeleiding.

Begeleiding gericht op ander werk De laatste vorm van begeleiding die we onderscheiden is begeleiding gericht op ander werk. Dit kan ander werk zijn bij de huidige werkgever, maar ook werk bij een nieuwe werkgever (2e spoor). Deze vorm van begeleiding komt minder vaak voor dan de andere twee vormen. In de eerste negen maanden na ziekmelding krijgt 13% van de langdurig zieke werknemers begeleiding gericht op ander werk.

3.3

Welke werknemers krijgen welke soort begeleiding?

In deze paragraaf onderzoeken welk type werknemers welke vorm van begeleiding krij‐ gen. De vraag is of bepaalde groepen werknemers vaker een specifieke vorm van bege‐ leiding naar werk krijgen dan andere groepen werknemers. We zetten hiervoor de drie typen begeleiding af tegen persoonskenmerken, oorzaak en type van de klachten, ge‐ zondheid voor de ziekmelding en type werk. De onderstaande analyses hebben steeds betrekking op de drie typen begeleiding tussen 0 en 10 maanden na ziekmelding en zijn analoog aan die in het voorgaande hoofdstuk.

70


3.3.1

Demografie

Leeftijd Jongeren krijgen vaker een van de vormen van begeleiding dan ouderen. Het verschil in leeftijdsverdeling is het kleinst bij begeleiding gericht op de werknemer. Tabel 3.1

Leeftijd naar type begeleiding

Begeleiding gericht op Begeleiding gericht op Begeleiding gericht op huidig werk de werknemer ander werk

t/m 34 jaar 35 t/m 44 jaar 45 jaar of ouder Totaal

Wel 18 24 59

Niet 11 23 66

Wel 14 26 60

Niet 12 21 67

Wel 17 26 57

Niet 12 23 67

100

100

100

100

100

100

Inkomen Tabel 3.2

Inkomen naar type begeleiding

Begeleiding gericht op Begeleiding gericht op Begeleiding gericht op huidig werk de werknemer ander werk1

minder dan 1.000 euro 1.000 tot 1.400 euro 1.400 tot 1.800 euro 1.800 tot 2.200 euro 2.200 euro of meer Totaal

1

Wel 17 27 27 17 13

Niet 23 30 26 13 8

Wel 19 28 28 15 10

Niet 23 30 25 13 9

Wel 19 28 28 12 12

Niet 22 29 26 14 9

100

100

100

100

100

100

De verschillen zijn niet significant

Langdurig zieke werknemers met een hoger persoonlijk inkomen krijgen vaker begelei‐ ding gericht op het huidige werk of op de persoon. Wat betreft begeleiding gericht op ander werk zijn er geen significante verschillen naar inkomen.

Opleiding Wat opleiding betreft is er een verschil; degenen die begeleiding gericht op werk krijgen zijn hoger opgeleid. Dit verklaart deels ook het verschil in inkomen. 80% van de langdu‐ rig zieken met begeleiding gericht op werk heeft minstens een startkwalificatie. Voor de werknemers die geen begeleiding gericht op werk krijgen geldt dat dit aandeel 70% be‐ draagt. Bij werknemers die begeleiding krijgen gericht op de werknemer is het beeld het‐ zelfde. 78% heeft een startkwalificatie tegenover 69% van de groep die dit soort begelei‐ ding niet krijgt. Werknemers die begeleiding gericht op ander werk krijgen zijn eveneens hoger opgeleid dan degenen die dit niet krijgen, maar het verschil is iets minder groot.

71


Opleidingsniveau naar type begeleiding


Wel

Niet

Wel

Niet

Wel

Niet

Geen startkwalificatie

20

30

22

31

20

28

Startkwalificatie

80

70

78

69

80

72

100

100

100

100

100

100

Totaal

Etniciteit Autochtone werknemers krijgen vaker dan allochtonen begeleiding gericht op de per‐ soon of op ander werk. Bij werknemers die begeleiding gericht op het huidige werk krij‐ gen is er geen verschil wat betreft etniciteit.

3.3.2

Oorzaak en type klachten

Soort klachten Werknemers die fysieke klachten als oorzaak van ziekmelding rapporteren krijgen veel vaker dan anderen begeleiding naar ander werk. 45% van de werknemers die begeleiding krijgen naar ander werk rapporteert fysieke klachten als oorzaak van de ziekmelding te‐ genover 35% van de werknemers die dit type begeleiding niet krijgen. Werknemers die begeleiding gericht op de persoon krijgen rapporteren daarentegen juist vaker psychische klachten als reden van de ziekmelding. 48% van de werknemers die begeleiding krijgt gericht op de persoon rapporteert dit type klachten tegenover 23% van degenen die deze vorm van begeleiding niet krijgt. Het gaat dan met name om mensen die overspannen zijn of een burn‐out hebben. Hetzelfde patroon zien we bij werknemers die begeleiding gericht op het huidige werk krijgen. Het verschil is echter minder groot (39% tegenover 31%). Tabel 3.4

Type klachten naar type begeleiding


Wel

Niet

Wel

Niet

Wel

Niet

Fysieke klachten

35*

37*

36*

36*

45

35

Psychische klachten

39

31

48

23

38

33

* De verschillen zijn niet significant

Oorzaak van de klachten Naast het type klachten bekijken we of er een samenhang is tussen de oorzaak van de klachten en het soort begeleiding dat men heeft gekregen. In de onderstaande tabel staan de resultaten samengevat.

72


Tabel 3.5

Werkgerelateerde oorzaken van klachten naar type begeleiding 20


Wel

Niet

Wel

Niet

Wel

Niet

Werk oorzaak klachten

48*

46*

56

39

59

45

Lichamelijk zwaar werk

18

20

19

19

28

18

Emotioneel zwaar

6

6

8

4

11

6

Problemen met leiding

9

14

14

12

13

13

Werkdruk, werkstress

39

26

40

20

40

28

* De verschillen zijn niet significant

Bij werknemers die begeleiding krijgen gericht op ander werk is het werk dat ze deden voorafgaand aan de ziekmelding het vaakst de oorzaak van de klachten; dit geldt voor 59% van deze werknemers. Dit aandeel is groter dan bij degenen die geen begeleiding naar ander werk krijgen (45%), maar ook hoger dan bij degenen die begeleiding gericht op het huidige werk krijgen (48%) of begeleiding gericht op de werknemer (56%). Overi‐ gens geldt voor alle drie de typen van begeleiding dat men vaker aangeeft dat de klach‐ ten het gevolg zijn van het werk dan bij degenen die deze vormen van begeleiding niet krijgen. Werknemers die begeleiding krijgen gericht op ander werk hebben vaker dan degenen die dit niet krijgen klachten doordat het werk lichamelijk te zwaar is. Daarnaast hebben ze ook iets vaker klachten door emotioneel zwaar werk. Het aandeel is echter vrij klein, en ook het verschil is kleiner. Bij de andere twee vormen van begeleiding zien we deze verschillen niet terug. Werknemers die aangeven begeleiding gericht op het huidige werk te krijgen, geven minder vaak aan dat problemen met de leidinggevende de oorzaak van hun klachten zijn. Bij degenen die begeleiding krijgen gericht op de persoon is dit precies andersom, de ver‐ schillen zijn echter vrij klein. Alle werknemers die een bepaalde vorm van begeleiding krijgen melden vaker dan de‐ genen die dit niet krijgen dat werkstress de oorzaak van de klachten is.

3.3.3

Eerder klachten

Langdurig zieke werknemers die begeleiding krijgen gericht op ander werk geven vaker dan werknemers die dit type begeleiding niet krijgen aan dat ze voor de huidige ziek‐ melding al langer gezondheidsklachten hadden (35%, tegenover 32%). Het verschil is niet erg groot maar wel opvallend omdat werknemers die begeleiding krijgen gericht op het huidige werk of de werknemer dit juist minder vaak aangeven dan degenen die dit soort begeleiding niet krijgen. 20

De aantallen tellen niet op tot 100% omdat er meerdere antwoorden mogelijk zijn.

73


3.3.4

Type werk

In de onderstaande tabel staan kenmerken van het type werk dat langdurig zieke werk‐ nemers deden voor ziekmelding opgesplitst naar het al dan niet krijgen van een bepaalde vorm van begeleiding. Tabel 3.6

Kenmerken van werk naar type begeleiding


Wel

Niet

Wel

Niet

Wel

Niet

Lichamelijk zwaar

32

40

37

37

45

36

Psychisch zwaar

39

36

41

33

47

36

Hoge tijdsdruk

52

48

55

44

59

48

Goed carrièreperspectief

41

31

36

32

37

33

Werknemers die lichamelijk zwaar werk doen krijgen vaker begeleiding gericht op ander werk krijgen en juist minder vaak begeleiding gericht op het huidige werk. Werknemers die psychisch zwaar werk doen en zij die onder hoge tijdsdruk werken krijgen relatief vaak begeleiding gericht op de persoon of op ander werk. Werknemers die begeleiding gericht op het huidige werk krijgen hebben vaker goede carrièreperspectieven dan werk‐ nemers die een andere vorm van begeleiding krijgen.

3.4

Kans op een bepaald type begeleiding

In de voorgaande paragraaf zagen we dat er op een aantal terreinen verschillen zijn tus‐ sen langdurig zieke werknemers die een bepaald soort begeleiding krijgen en degenen die deze begeleiding niet krijgen. Om na te gaan of bepaalde begeleidingsactiviteiten worden ingezet voor een bepaalde groep langdurig zieke werknemers onderzoeken we in deze paragraaf welke van de in paragraaf 3.3 beschreven kenmerken bepalend zijn voor het krijgen van een bepaald soort begeleiding. We passen hiervoor logitanalyse toe. De resultaten staan in Tabel III. 3.7.

74


Tabel 3.7

Determinanten van de kans op begeleiding, naar type 21 Begeleiding Begeleiding gericht op gericht op de huidig werk werknemer

Intercept

‐0,75

Leeftijd (5 klassen) Geslacht (1=vrouw)

Begeleiding gericht op ander werk

0,04

‐0,62

‐0,14**

‐0,09*

‐0,13*

0,11

0,00

‐0,01

Burgerlijke staat (1= gehuwd/samenwonend)

‐0,08

0,20*

0,22

Etniciteit (1=allochtoon)

‐0,01

‐0,30**

‐0,67**

Opleiding (1=geen startkwalificatie)

‐0,30**

‐0,32**

‐0,36*

0,17**

0,09*

0,10

‐0,02

0,49**

0,41*

Psychische klachten (1=ja)

0,20

0,95**

0,28

Klachten door lichamelijk zwaar werk (1=ja)

0,15

‐0,02

0,33*

Klachten door emotioneel zwaar werk (1=ja)

‐0,26

0,10

0,35

0,35*

0,08

0,11

‐0,80**

‐0,48**

‐0,34*

Klachten door problemen met collega’s (1=ja)

0,14

0,13

0,03

Klachten door problemen met cliënten (1=ja)

‐0,64

0,44

‐0,57

Inkomen (5 klassen) Fysieke klachten (1=ja)

Klachten door langdurig zelfde handelingen (1=ja) Klachten door probleem met leiding (1=ja)

Klachten door werkdruk (1=ja)

0,61**

0,64**

0,27*

Duur gezondheidsklachten voor ziekmelding (1= langer dan een jaar)

‐0,13

‐0,20*

Lichamelijk zwaar werk (1=ja)

‐0,04

0,19

0,38*

Psychisch zwaar werk (1=ja)

‐0,02

‐0,17

0,23

Werken onder tijdsdruk (1=ja)

‐0,11

0,11

0,13

0,23**

0,19

Goede carrièremogelijkheden (1=ja)

0,33**

‐0,01

* * p < 0,05 * p<0,010

Begeleiding gericht op het huidige werk Langdurig zieke werknemers die relatief jong zijn en die een startkwalificatie, een relatief hoog inkomen en goede carrièreperspectieven hebben, hebben een hogere kans op bege‐ leiding gericht op het huidige werk. Dit geldt ook voor degenen die gezondheidsklachten hebben door het langdurig uitvoeren van dezelfde handelingen en het ervaren van werkdruk of stress tijdens het uitvoeren van de werkzaamheden. Als de klachten zijn ontstaan door problemen met leidinggevenden is de kans dat zij deze vorm van begelei‐ ding krijgen substantieel lager.

Begeleiding gericht op de werknemer De kans op dit type begeleiding is hoger wanneer iemand jonger is, een partner, een startkwalificatie, een relatief hoog inkomen en goede carrièreperspectieven heeft en van 21

De afhankelijke variabele in de logit analyses is de factorscore op begeleiding gericht op het huidige werk, begeleiding gericht op de werknemer en begeleiding gericht op ander werk.

75

Deel III – Begeleiding in beeld autochtone afkomst is. Naast deze persoonskenmerken heeft de aanwezigheid van psy‐ chische klachten een sterk positief effect. Daarnaast heeft het hebben van fysieke klachten ook een positief effect op het krijgen van werknemer gerelateerde begeleiding, maar dit effect is veel minder sterk. Indien de oorzaak van de klachten in het ervaren van werk‐ druk ligt is de kans op dit type begeleiding hoger; het omgekeerde geldt voor het hebben van klachten door problemen met de leidinggevende.

Begeleiding gericht op ander werk Eveneens als bij de andere twee vormen van begeleiding is de kans op dit type begelei‐ ding groter voor jongeren en hoger opgeleiden. Daarnaast hebben autochtonen en men‐ sen met fysieke klachten een hogere kans op dit type begeleiding. Werknemers waarbij de klachten veroorzaakt zijn door werkdruk en degenen die lichamelijk zwaar werk de‐ den hebben een grotere kans op begeleiding naar ander werk.

3.5

Conclusie

In dit hoofdstuk is onderzocht welke typen begeleiding langdurig zieke werknemers in de eerste tien maanden na ziekmelding aangeboden krijgen. Vervolgens is in kaart ge‐ bracht wat de invloed is van persoonskenmerken, de oorzaak en de aard van de klachten, de gezondheid voor ziekmelding en kenmerken van het werk op de aangeboden typen begeleiding. Werknemers melden een breed scala aan soorten begeleiding te ontvangen; van aanpas‐ singen op de werkplek tot minder taken/uren en werken op therapeutische basis. De meest voorkomende begeleidingsactiviteiten die werknemers melden zijn therapeutische werkhervatting en therapie of behandeling gericht op werkhervatting. Door middel van factoranalyse zijn de verschillende soorten begeleiding geclusterd naar drie typen: ‐ begeleiding gericht op het huidige werk; ‐ begeleiding gericht op de werknemer; ‐ begeleiding gericht op ander werk bij de huidige of bij een nieuwe werkgever. Daarbij is de laatste vorm de meest ingrijpende en degene die de arbeidsorganisatie het meest belast. De samenhang tussen werknemerskenmerken en de keuze voor een bepaalde vorm van begeleiding is op dezelfde manier onderzocht als de keuze voor een begeleidende instan‐ tie in het vorige hoofdstuk. Analyse van de determinanten van de keuze voor de vorm van begeleiding vertoont veel overeenkomsten met het proces dat bepaalt of men bege‐ leiding krijgt en zo ja, van welke instantie. Het zijn de relatief jonge werknemers (jonger dan 45), degenen met een startkwalificatie en degenen wier klachten zijn veroorzaakt door werkstress die een hogere kans hebben op welke vorm van begeleiding dan ook. Klachten door problemen met de leiding als oorzaak van verzuim verminderen de kans op elke vorm van begeleiding. Begeleidingsactiviteiten gericht op het huidige werk, zoals aanpassing van de werkplek of van arbeidsuren of ‐taken, worden vaker ingezet als de klachten het gevolg zijn van werk waarbij voortdurend dezelfde handelingen verricht moeten worden. Verder wor‐

76


den dit soort aanpassingen vaker gedaan voor werknemers met goede carrièremogelijk‐ heden. Sekse, burgerlijke staat of etnische achtergrond spelen hierbij geen rol. Begeleidingsactiviteiten gericht op de werknemer, zoals therapeutische werkhervatting, scholing, coaching of therapieën, worden vaker gepleegd als het verzuim veroorzaakt wordt door psychische of moeilijk objectiveerbare fysieke klachten (zoals rugklachten of RSI). Verder worden deze inspanningen minder vaak gepleegd voor werknemers met een al langer bestaande ziektegeschiedenis en juist vaker gedaan voor werknemers met goede carrièremogelijkheden. De aanwezigheid van een partner verhoogt de kans op een degelijke vorm van begeleiding, terwijl een allochtone afkomst de inzet ervan vermindert. Begeleiding in de richting van ander werk bij de huidige of bij een nieuwe werkgever wordt vooral ingezet voor werknemers die fysieke klachten hebben en fysiek zwaar werk doen, los van de eerdergenoemde kenmerken waarop voor elke vorm van begeleiding wordt geselecteerd.

77


4

EENSLUIDENDHEID OVER BEGELEIDING

4.1

Confrontatie werkgever‐werknemer

In de vorige twee hoofdstukken is ingegaan op de vraag welke begeleiding werkgevers inzetten voor wie. Het betrof hier steeds registraties die gebaseerd zijn op wat negen‐ maandszieke werknemers daarover tien maanden na ziekmelding melden. Tegenover de percepties van de langdurig zieke werknemers zetten we hier de antwoorden die hun werkgevers over verschillende aspecten van begeleiding gaven in een enquête die ge‐ houden onder de werkgevers van de werknemers die aan alle drie de metingen deelna‐ men. Dit betekent dat de werkgevers benaderd werden bij 27 maanden na de ziekmel‐ ding van de betreffende werknemers. In die enquête is onder meer gevraagd naar de begeleidingsinspanningen die specifiek voor deze werknemer zijn geleverd. Omdat daarin naar dezelfde begeleidingsaspecten is gevraagd als bij de werknemers (zie box III.1.1) biedt koppeling van werknemers‐ met werkgeversdata een unieke mogelijkheid om de ervaringen van werknemers te confron‐ teren met die van hun werkgevers. Ook over een beperkt aantal andere aspecten (carriè‐ reperspectief, initiatief van werknemer tot werkhervatting) is aan beide partijen een oor‐ deel gevraagd. De vraag is dan in hoeverre deze ervaringen en beoordelingen eenslui‐ dend zijn. We doen dit omdat we vermoeden dat gebrek aan eensluidendheid over deze aspecten werkhervatting kan belemmeren. De koppeling tussen werknemer en werkgeversdata was mogelijk voor 423 werkgevers en hun werknemers. Daarbij is bij de werknemers over de drie metingen gekeken of min‐ stens een keer een uitspraak is gedaan over de inzet van begeleidingsactiviteiten. Andere vragen die de situatie in de eerste maanden van het ziekteverzuim betreffen zijn aan de eerste meting ontleend. In dit hoofdstuk gaan we dus na in hoeverre werkgever en werknemer het eens zijn over de mogelijkheden voor werkhervatting, over belemmerende en bevorderende factoren die hierbij een rol spelen en over de feitelijke ingezette re‐integratie‐inspanningen. Het is daarbij nodig om van beide partijen een antwoord te hebben. Dit is niet altijd het geval. Waar het totale aantal respondenten minder is dan 423 is er dus sprake van partiële non respons.

4.2

Eensluidendheid over verschillende onderwerpen

Wij spreken van eensluidendheid als de ervaringen en beoordelingen van werkgever en werknemer overeenkomen. Als het gegeven waarover overeenstemming bestaat bevor‐ derend wordt geacht voor het werkhervattingproces van de werknemer wordt dit aan‐ geduid als positieve eensluidendheid, als dit een belemmering kan betekenen wordt dit aangeduid als negatieve eensluidendheid. In het geval de beoordeling van werkgever en werknemer van een bepaald onderwerp verschilt, spreken we van gebrek aan eenslui‐ dendheid (geen eensluidendheid).

79


Carrièremogelijkheden Zowel aan de werkgever als aan de werknemer is gevraagd of de werknemer voor ziek‐ melding goede carrièreperspectieven had. In 24% van de cases geeft zowel de werkgever als de werknemer aan dat de werknemer goede carrièreperspectieven had. Bij een derde is men het er over eens dat dit juist niet het geval was. Bij de overige werknemers (44%) geven werkgever en werknemer geen eensluidend beeld over de aanwezige carrierper‐ spectieven. Tabel 4.1

Beoordeling van de carrièremogelijkheden van de werknemer in het bedrijf

Carrièremogelijkheden

Positieve eensluidendheid Negatieve eensluidendheid Geen eensluidendheid

n=404 24 32 44

Totaal

100

Poortwachter In het kader van de Wet verbetering Poortwachter moet de werkgever, al dan niet samen met de bedrijfsarts, aan een aantal verplichtingen voldoen rondom de begeleiding van de werknemer. Het maken van een probleemanalyse is daarvan een onderdeel. Bij 24% geeft zowel de werkgever als de werknemer aan dat er een probleemanalyse is gemaakt, bij 23% geven beide partijen aan dat dit niet het geval is of dat de werknemer dit niet weet. Maar in de meeste gevallen (53%) bestaat hierover geen overeenstemming tussen werk‐ nemer en werkgever. Zie Tabel III.4.2. Over de vraag of een plan van aanpak voor werkhervatting is opgesteld zijn werkgever en werknemer het vaker eens: 49% geeft aan dat dit is gebeurd en 10% geeft aan dat dit niet zo is of dat de werknemer dit niet weet. In 42% van de koppels menen de werkne‐ mers dat er geen plan aanpak is en melden de werkgevers dat er wel een plan van aan‐ pak is. Tabel 4.2

Eensluidendheid poortwachteractiviteiten

Positieve eensluidendheid Negatieve eensluidendheid Geen eensluidendheid Totaal

Probleemanalyse

Plan van aanpak

n=372 24 23 53

n=409 49 10 42

100

100

Beschikbaarheid van passend werk Een veel voorkomende reden om een deskundigenoordeel van UWV aan te vragen is on‐ enigheid tussen werkgever en werknemer over de vraag of het bedrijf tegemoet kan ko‐ men aan de beperkingen van de werknemer. Twee vragen hieromtrent zijn aan beide partijen voorgelegd. Bij de werknemers betreft het dan alleen degenen die het werk voor het einde van de wachttijd voor de WIA niet hebben kunnen hervatten. De mate waarin

80


men het eens is over de aanwezigheid van dergelijke belemmeringen staan vermeld in Tabel III.4.3. Tabel 4.3

Eensluidendheid over het ontbreken van mogelijkheden tot werkhervatting

Functie is niet aan te passen

Geen ander werk voor handen

n=129 3 74 23

n=127 7 65 28

100

100

Positieve eensluidendheid Negatieve eensluidendheid Geen eensluidendheid Totaal

Driekwart van de werknemers is het er met de werkgever over eens dat er mogelijkheden waren om de functie aan te passen. Dit lijkt dus geen belangrijke belemmering te zijn voor werkhervatting. Slechts in 3% van de gevallen geven werknemer en werkgever aan dat het niet kunnen aanpassen van de functie een reden is voor het niet hervatten van het werk. 23% van de werknemers geeft hierop een ander antwoord dan de werkgever. Het ontbreken van ander passend werk is ook nauwelijks een reden voor het niet hervat‐ ten van werk. In 65% zijn de koppels het erover eens dat dit geen belemmering is. Slechts 7% is eensluidend over het ontbreken van ander werk In 28% van de gevallen zijn de werkgever en de werknemer het hier niet over eens.

Aanpak van werkhervatting Aan beide partijen is de vraag voorgelegd of zij het eens waren over de aanpak die ge‐ volgd is om te komen tot werkhervatting. Werkgevers en werknemers waren in verreweg de meeste gevallen (76%) eensluidend over de aanpak. In 2% van de gevallen waren ze het erover eens dat ze verschillend dachten over de aanpak. In 22% van de gevallen meent de ene partij (meestal de werkgever) dat ze het eens waren over de aanpak terwijl de andere partij (meestal de werknemer) vindt dat ze het oneens waren. Dit betekent in feite dat 24% het oneens was over de aanpak. Tabel 4.4

Eensluidendheid over de aanpak van werkhervatting

Aanpak van werkhervatting

Positieve eensluidendheid Negatieve eensluidendheid Geen eensluidendheid

n=351 76 2 22

Totaal

100

Re‐integratie‐inspanningen werkgever Zowel werknemers als werkgevers is gevraagd naar de aard van de interventies die de werkgever heeft gepleegd om de werknemer het werk te laten hervatten. Hierbij valt op dat werkgevers veel vaker van mening zijn dat een bepaalde interventie is ingezet dan werknemers. Dit kan duiden op gebrek aan overeenstemming. Het is echter ook mogelijk dat een deel van de verschillen in opvatting veroorzaakt is doordat de werkgeversenquê‐ te verschilt in opzet en tijdstip van de werknemersenquêtes.

81


Eensluidendheid over re‐integratie‐inspanningen

Aanpassen taken

Aangepaste uren

Aanpassen werkplek

Therapeutische basis

n=359

n=366

n=392

n=392

Positieve eensluidendheid

20

19

16

27

Negatieve eensluidendheid

43

44

36

27

Geen eensluidendheid

34

37

48

45

Totaal

97

100

100

100

In bijna de helft van de gevallen (43%) is volgens werkgever en werknemer geen gebruik gemaakt van de interventiemogelijkheid “aanpassing van taken”. In 20% van de gevallen geven zowel werkgever als werknemer aan dat de werkgever de werknemer heeft aan‐ geboden weer aan het werk te gaan met (tijdelijke) aanpassing van de taken. Over het hervatten met aangepaste uren ontstaat hetzelfde beeld; in 44% van de gevallen geven werkgever en werknemer aan dat deze interventie niet is ingezet, in 19% van de gevallen is op dit punt sprake van positieve eensluidendheid en in 37% van de gevallen is er geen overeenstemming over de inzet van deze maatregel. Nagenoeg hetzelfde beeld komt naar voren bij de inzet van ander werk (niet in de tabel). Wat betreft aanpassingen van de werkplek zien we dat de partijen vaker van mening ver‐ schillen; 48% van de koppels verschilt van mening over de inzet van dit re‐ integratiemiddel; 36% is het erover eens dat deze optie niet is gebruikt en 16% dat deze vorm van begeleiding wel is ingezet. Ook wat betreft het werken op therapeutische basis geven de werkgever en de werkne‐ mer vaker tegenstrijdige antwoorden; 45% is het oneens over de inzet van deze activiteit. Bij de overige werkgever‐werknemer koppels is de verdeling van het wel en niet inzetten van werk op therapeutische basis gelijkmatig (27% om 27%).

4.3

Conclusie

Gebrek aan eensluidendheid tussen langduig zieke werknemers en hun werkgevers over hun positie, werkhervattingsmogelijkheden en begeleiding komt vaak voor. Zo is bij 53% van de werknemer‐werkgever koppels geen eensluidend beeld over het al dan niet aan‐ wezig zijn van een probleemanalyse. Bovendien verschilt 42% van de werkgever‐ werknemer koppels van mening over de aanwezigheid van een plan van aanpak. Ook komen de door werkgevers genoemde re‐integratie inspanningen in veel gevallen niet overeen met de ervaringen van hun langdurig zieke werknemers. Dit is met name het geval bij de inzet van activiteiten als het aanpassen van de werkplek en het hervatten op therapeutische basis. De eensluidendheid is groter als het gaat om de aanpak van werkhervatting (78%) en het oordeel over de aanwezigheid van factoren die werkhervatting belemmeren: 68% van de koppels meent dat de functie niet is aan te passen en 63% is het erover eens dat er in het bedrijf geen ander werk voorhanden was.

82


In deel IV gaan we in op de samenhang tussen gebrek aan eensluidendheid en de werk‐ status bij 27 maanden na ziekmelding.

83


5

BEGELEIDING VAN VANGNETTERS

5.1

Inleiding en vraagstelling

Uit de gegevens in deel II blijkt dat negenmaandszieke vangnetters in veel opzichten zijn achtergesteld ten opzichte van reguliere werknemers. Een van de cruciale verschillen be‐ treft de mate waarin zij melden begeleid te worden naar werk. Dit is het onderwerp van dit hoofdstuk. We behandelen hier de vragen die in paragraaf 1.3 zijn geformuleerd en benadrukken nogmaals dat het steeds gaat om begeleiding zoals gepercipieerd door de vangnetters. Wie begeleidt? Welke instanties begeleiden langdurig zieke vangnetters naar werk en hoe varieert het aantal begeleide vangnetters over de tijd? Hierover gaat paragraaf 5.2. Wie wordt begeleid? In paragraaf 5.3 onderzoeken we of er sprake is van selectiviteit in begeleiding door UWV: krijgen bepaalde groepen vangnetters vaker begeleiding door UWV dan andere groepen vangnetters? We zetten hiervoor begeleiding door UWV af tegen, oorzaak en type van de klachten, gezondheid voor de ziekmelding en type werk. Alle analyses hebben betrekking op de begeleiding tussen 0 en 10 maanden. In paragraaf 5.4 doen we hetzelfde onderzoek naar selectiviteit in begeleiding, maar dan door werk‐ gever of arbodienst: Hoe wordt begeleid? In paragraaf 5.4 beschrijft welke begeleidingsactiviteiten voor langdu‐ rig zieke vangnetters worden ingezet, los van de vraag wie die inzet voor zijn rekening heeft genomen.

5.2

Begeleidende instanties

Bij de vangnetters richten we ons primair op de begeleiding bij de terugkeer naar werk door UWV. Vangnetters hebben namelijk geen werkgever. UWV is dus verantwoordelijk voor hun begeleiding naar werk. In onze analyse is er sprake van ‘begeleiding naar werk door UWV’ als een respondent meldt dat hij of zij begeleiding heeft ontvangen in de terugkeer naar werk van een re‐integratiebedrijf, CWI/UWV WERK‐bedrijf of UWV en/of samen met een begeleider van UWV heeft gekeken of terugkeer naar werk mogelijk was. Er wordt daarbij onderscheid gemaakt naar de drie vangnetgroepen; werklozen, uitzendkrach‐ ten en eindedienstverbanders. Naast begeleiding door UWV kijken we bij uitzendkrachten en eindedienstverbanders ook naar de begeleiding door de werkgever of arbodienst. We doen dit: 1 omdat de uitzendbranche in de eerste acht weken van ziekteverzuim met UWV sa‐ menwerkt om werkhervatting te bewerkstelligen. 22 2 omdat eindedienstverbanders tot het einde van hun contract worden begeleid door hun werkgever of arbodienst. Dit contract is voor het bereiken van de negen maan‐ den ziektegrens afgelopen, anders zouden ze geen deel uitmaken van de hier geko‐ zen steekproef.

22

Die samenwerking is succesvol: 94% van de ziekmeldingen herstelt in de eerste zes weken. Dat betekent echter ook dat degenen die niet herstellen werknemers zijn met relatief ernstige beperkingen.

84


Operationalisering van begeleidingsvariabelen vangnetters Box 5.1

Begeleidingsvragen vangnetters

Vraag 33 Van welke instanties heeft u sinds uw ziekmelding op werkhervatting gerichte begeleiding gekre‐ gen? ‐ re‐integratiebedrijf*** ‐ verzuimmanagementbedrijf*** ‐ Centrum voor Werk en Inkomen (CWI)*** ‐ Arbodienst** ‐ outplacementbureau*** ‐ UWV*** ‐ eigen werkgever* ‐ andere instantie(s)*** ‐ ik heb geen enkele begeleiding bij terugkeer naar werk gekregen Vraag 34 Wat heeft uw werkgever/uitzendbureau gedaan na uw ziekmelding (eventueel via arbodienst), om u aan het werk te houden of te krijgen? ‐ minder taken aangeboden* ‐ minder uren aangeboden* ‐ aangeboden om op therapeutische basis te gaan werken* ‐ ander werk aangeboden* ‐ werkplekaanpassingen/hulpmiddelen aangeboden* ‐ anders* ‐ heeft niets gedaan Vraag 45 Heeft u samen met een begeleider van UWV gekeken of terugkeer naar werk mogelijk was? ‐ ja, gekeken naar mogelijkheid van terugkeer naar oude werk bij oude werkgever*** ‐ ja, gekeken naar mogelijkheid van terugkeer naar ander werk bij oude werkgever*** ‐ ja, gekeken naar mogelijkheid bij nieuwe werkgever*** ‐ nee, dat is niet nagegaan *=begeleiding werknemer **=begeleiding arbodienst ***=begeleiding overig

85

Deel III – Begeleiding in beeld Figuur 5.1 Begeleiding naar werk door UWV van vangnetters, naar meet‐moment* 60

50

51

51 30

55

55

40

48

49 47

48

47

20

10

0 0-10 maanden Werklozen

10-18 maanden Uitzendkrachten

18-27 maanden


*exclusief de vangnetters die het werk reeds in de voorgaande periode hebben hervat

48% van de langdurig zieke werklozen, 47% van de langdurig zieke uitzendkrachten en 49% van de langdurig zieke eindedienstverbanders geeft aan in de eerste tien ziekte‐ maanden naar werk te zijn begeleid door UWV. Gedurende de onderzoeksperiode zijn de aandelen vrij stabiel en variëren rond de 50%. Ook tussen de groepen constateren we geen grote verschillen. Wel valt op dat de werklozen en de eindedienstverbanders tegen het einde van de wachttijd vaker melden dat ze op werkhervatting gerichte begeleiding hebben gekregen dan daarvoor. Figuur III.5.2 beschrijft hoeveel flexwerkers (uitzendkrachten en eindedienstverbanders) in de eerste tien maanden door de werkgever of een arbodienst naar werk zijn begeleid. Bij de eindedienstverbanders geeft 40% aan tussen 0 en 10 maanden na ziekmelding te zijn begeleid door de eigen werkgever en/of de arbodienst. Zo blijkt dat 52% van de ein‐ dedienstverbanders in ons onderzoek pas na drie maanden ziekteverzuim in het vangnet terechtkwamen. Bij 19 procentpunt (van de 52%) is de verstreken ziekteduur tot einde contract zelfs zes maanden. Onder uitzendkrachten is dit aandeel lager, namelijk 25%. Dat is niet verwonderlijk ge‐ zien de kortere tijd dat zij nog begeleid worden door hun uitzendorganisatie. Tellen we daarbij de begeleiding door UWV dan blijken meer flexwerkers dan WW’ers in de eerste tien maanden begeleid te worden. Middelen we deze percentages over alle drie vangnet‐ groepen dan blijkt 55% van de vangnetters in de eerste tien maanden na ziekmelding enige vorm van begeleiding naar werk te krijgen, tegenover 95% bij de reguliere werk‐ nemers.

86


Figuur 5.2 Begeleiding naar werk door werkgever of arbodienst tussen 0 en 10 maan‐ den na ziekmelding*

70 60

66 58

50 40

40 30 20

25

10 0 uitzendkrachten

einde dienstverbanders

Werkgever/arbo

Enige vorm

*exclusief de vangnetters die het werk reeds in de voorgaande periode hebben hervat

5.3

Selectiviteit van begeleiding van vangnetters door UWV

Voor een beperkt aantal kenmerken onderzoeken we of deze verband houden met het krijgen van begeleiding naar werk door UWV. Daarmee bedoelen we CWI, UWV of een re‐integratiebedrijf. Uiteindelijk wordt het zelfstandige effect van deze kenmerken op het wel of niet ontvangen van begeleiding naar werk onderzocht door middel van multivari‐ ate analyse.

5.3.1

Demografie

Langdurig zieke uitzendkrachten die melden dat zij tussen 0 en 10 maanden door UWV naar werk begeleid zijn, zijn vaker jonger dan degenen die melden niet te worden bege‐ leid door UWV. Voor werklozen en eindedienstverbanders is er geen sterke samenhang tussen de leeftijd en de door UWV ontvangen begeleiding.

87


Begeleiding vangnetters door UWV naar leeftijd

Werklozen n= 1214

Uitzendkrachten n = 317*

Eindedienstverbanders n=836

t/m 24 25‐34 35‐44 45‐54 55+

Geen

Wel

Geen

Wel

Geen

Wel

1 9 22 30 37

2 12 24 33 30

9 22 29 26 13

16 25 28 24 7

9 18 27 28 18

10 20 22 32 17

Totaal

100

100

100

100

100

100


Langdurig zieke uitzendkrachten die melden te worden begeleid naar UWV hebben va‐ ker een laag nettomaandinkomen (<1400 euro), Langdurig zieke eindedienstverbanders die melden te worden begeleid door UWV hebben minder vaak een hoog nettomaandin‐ komen (>1800 euro). Voor werklozen constateren we geen samenhang tussen de hoogte van het inkomen en het ontvangen van begeleiding door UWV. Verder laat Tabel III.5.2 zien hoe laag het persoonlijk nettoinkomen van deze langdurig zieke vangnetters is (in vergelijk met de langdurig zieke werknemers, zie Tabel III.2.3). Dit onderstreept de zwakke positie die zij op de arbeidsmarkt hebben. Tabel 5.2

Begeleiding vangnetters door UWV naar inkomen

< 1000 euro 1000 tot 1400 euro 1400 tot 1800 euro 1800 tot 2200 euro 2200 euro of meer Totaal

Werklozen n=1206

Uitzendkrachten n=316*

Eindedienstverbanders n=831*

Geen

Wel

Geen

Wel

Geen

Wel

50 36 11 2 1

52 33 13 2 1

57 31 10 2 0

55 39 5 0 1

54 32 11 2 1

48 37 8 4 3

100

100

100

100

100

100


Verder (niet in een tabel) constateren we – voor elk van de vangnetgroepen – geen sa‐ menhang tussen begeleiding naar werk door UWV en geslacht, etniciteit, burgerlijke staat en opleidingsniveau.

5.3.2

Oorzaak en type van de klachten

Eindedienstverbanders die melden door UWV te worden begeleid naar werk ondervon‐ den minder vaak fysieke klachten bij ziekmelding dan degenen die melden niet te wor‐ den begeleid door UWV.

88


Tabel 5.3

Begeleiding vangnetters door UWV naar aanwezigheid fysieke klachten bij ziekmelding

Werklozen n=1229

Nee Ja Totaal

Uitzendkrachten n=323


Geen

Wel

Geen

Wel

Geen

Wel

57 43

54 46

54 46

45 55

61 39

54 46

100

100

100

100

100

100


Eindedienstverbanders die door UWV naar werk worden begeleid geven vaker aan dat werkstress een oorzaak van hun ziekmelding is dan degenen die niet begeleid worden. Bij werklozen is er helemaal geen samenhang tussen werkstress als oorzaak van verzuim en begeleiding; bij uitzendkrachten is die samenhang er wel maar de verschillen tussen degenen met en zonder begeleiding zijn niet significant. In het algemeen geldt dat de on‐ derscheidende werking van werkstress als verzuimoorzaak bij de vangnetters aanzienlijk geringer is dan bij de werknemers. Tabel 5.4

Begeleiding vangnetters door UWV naar oorzaak aanwezigheid van werk‐ stress

Werklozen n=1229

Nee Ja Totaal



Geen

Wel

Geen

Wel

Geen

Wel

84 16

83 17

90 10

86 14

78 22

71 29

100

100

100

100

100

100


5.3.3

Gezondheid

Anders dan bij de werknemers is er bij de vangnetgroepen geen statistisch significante samenhang tussen de gezondheidperceptie bij tien maanden na ziekmelding en de door de respondent gemelde begeleiding naar werk door UWV in de eerste tien maanden. Al‐ leen bij de uitzendkrachten is er een lichte indicatie dat degenen met een als goed ervaren gezondheid vaker begeleid worden. Tabel 5.5

Begeleiding vangnetters door UWV naar gezondheidsperceptie (ja = als goed ervaren gezondheid)

Nee Ja Totaal

Werklozen n=1229



Geen

Wel

Geen

Wel

Geen

Wel

92 8

91 9

87 13

83 17

87 13

86 14

100

100

100

100

100

100

89


5.3.4

Type werk

We constateren (niet in een tabel) dat er – voor elk van de vangnetgroepen – geen samen‐ hang is tussen de door de respondent gemelde begeleiding naar werk door UWV en ove‐ rige werkgerelateerde oorzaken (problemen met leiding, ondergeschikten, cliënten etc.) die vangnetters aangeven als (mede) oorzaak van de ziekmelding.

5.3.5

Selectiviteit bij begeleiding van vangnetters door UWV

Is er sprake van selectiviteit in de begeleiding van vangnetters naar werk door UWV? In deze paragraaf onderzoeken we wat de determinanten zijn van begeleiding door UWV. Zoals eerder in de hoofdstukken 2 en 3 van dit deel passen we een logitanalyse toe. We doen dit afzonderlijk voor WW’ers en voor de flexwerkers (uitzendkrachten en einde‐ dienstverbanders). Als mogelijke selectiekenmerken kiezen we de eerder gebruikte set demografische ken‐ merken (zie Tabel III.2.11). Daarnaast nemen we indicatoren van de aard en duur van de klachten en een maat voor de ernst (“meerdere klachten”). Omdat het hier werknemers betreft die over het algemeen een minder sterke binding met de arbeidsmarkt hebben, gebruiken we de variabele die aangeeft of zij voor ziekmelding fulltime werkten. Het is immers mogelijk dat de begeleidende instanties geneigd zich te richten op vangnetters die een sterkere binding met betaalde arbeid hebben. Onderstaande tabel toont dat er voor werklozen sprake is van selectiviteit in begeleiding op leeftijd. Jonge langdurig zieke werklozen hebben een grotere kans om te melden dat ze tussen 0 en 10 maanden door UWV begeleid zijn naar werk. Wat betreft flexwerkers zien we dat vrouwen, jongeren, ongehuwden, degenen met een relatief hoog inkomen en met fysieke klachten bij ziekmelding een grotere kans hebben dat ze tussen 0 en 10 maanden door UWV begeleid zijn naar werk. Etnische afkomst, opleiding, andere gezondheidsindicatoren en fulltime werkend zijn niet van significante invloed. Om te bezien of er verschil is in begeleidingskans tussen uitzendkrachten en eindedienstverbanders is een (dummy) variabele meegenomen. Van zo’n verschil is geen sprake.

90


Tabel 5.6

Determinanten van de kans dat langdurig zieke vangnetters melden in de eerste tien maanden begeleiding naar werk door UWV te hebben ontvangen

Werklozen (n=1171)

Constante Geslacht (1= vrouw) Leeftijd (5 klassen) Burgerlijke staat (1= gehuwd/ samenwonend) Etniciteit (1= allochtoon) Opleidingsniveau (1= geen starkwalificatie) Inkomen (5 klassen) Fysieke klachten (1= ja) Psychische klachten (1= ja) Reeds klachten voor ziekmelding Meerdere klachten bij ziekmelding Fulltime werkzaam voor ziekmelding Dummy edv’er

Uitzendkrachten en edv’ers (n=1111)

‐0,31 0,19 ‐0,11* 0,17 0,11 0,08 0,10 0,10 0,15 0,01 0,12 ‐0,10 ‐

‐0,44 0,31** ‐0,11* ‐0,29** ‐0,23 0,15 0,21** 0,39** 0,03 ‐0,00 0,08 0,20 0,12

** significant p<0.05 * significant p<0.10

5.4

Selectiviteit van begeleiding van flexwerkers door de werkgever en arbodienst

In deze paragraaf onderzoeken we in hoeverre begeleiding van flexwerkers door werk‐ gever of arbodienst in de eerste tien maanden na ziekmelding selectief worden ingezet. We onderzoeken dit op gelijksoortige wijze als in de vorige paragraaf waar het ging om de begeleiding door UWV.

5.4.1

Demografie

We constateren (niet in tabel) dat er – voor zowel uitzendkrachten als voor eindedienst‐ verbanders – geen samenhang is tussen de mate van de door de werkgever/arbodienst aangeboden begeleiding en geslacht, leeftijd, etniciteit, burgerlijke staat en het oplei‐ dingsniveau van de respondent. Tabel 5.7

Begeleiding flexwerkers door werkgever/arbodienst naar inkomen



< 1000 euro 1000 tot 1400 euro 1400 tot 1800 euro 1800 tot 2200 euro 2200 euro of meer

Geen

Wel

Geen

Wel

59 32 7 2 0

46 44 9 0 1

53 34 9 2 2

48 36 10 4 2

Totaal

100

100

100

100

* =significant verschil p<0.05

91

Deel III – Begeleiding in beeld Uitzendkrachten die melden door hun werkgever/arbodienst te zijn begeleid hebben een relatief hoger inkomen dan uitzendkrachten die melden dat dit niet het geval is. Dit geldt ook voor eindedienstverbanders maar bij hun is het verschil kleiner en niet significant.

5.4.2

Oorzaak en type van de klachten

Voor alle flexwerkers constateren we dat er geen samenhang tussen de mate van de door de werkgever/arbodienst aangeboden begeleiding en de oorzaak en het type van de klachten. Uitzendkrachten die door de werkgever/arbodienst zijn begeleid ondervonden minder vaak klachten voor ziekmelding (59%) dan degenen die niet door hun werkge‐ ver/arbodienst zijn begeleid (72%). Dit verschil is bij eindedienstverbanders veel kleiner en insignificant. Tabel 5.8

Begeleiding flexwerkers door werkgever/arbodienst naar eerdere klachten



Nee Ja

Geen

Wel

Geen

Wel

28 72

41 59

29 71

32 68

Totaal

100

100

100

100


5.4.3

Gezondheid

Eindedienstverbanders die door de werkgever/arbodienst zijn begeleid ervaren hun ge‐ zondheid vaker als goed (17%) dan degenen die niet door de werkgever/arbodienst zijn begeleid (12%). Tabel 5.9

Begeleiding werkgever/arbodienst naar gezondheidsperceptie tussen 0 en 10 maanden na ziekmelding



Slecht Goed

Geen

Wel

Geen

Wel

87 13

79 21

88 12

83 17

Totaal

100

100

100

100


92


5.4.4

Type werk

Uitzendkrachten die door de werkgever/arbodienst zijn begeleid werkten minder vaak onder hoge tijdsdruk (32%) dan degenen die niet door de werkgever/arbodienst zijn be‐ geleid (56%). Zie onderstaande tabel. Tabel 5.10 Begeleiding werkgever/arbodienst 0 en 10 maanden na ziekmelding naar werken onder hoge tijdsdruk


Geen

Nee Ja Totaal


Wel

Geen

Wel

56 44

32 68

57 43

52 48

100

100

100

100


Daarnaast constateren we dat uitzendkrachten die door de werkgever/arbodienst zijn begeleid minder vaak psychisch zwaar werk deden (15%) dan degenen die niet door de werkgever/arbodienst worden begeleid (28%). Ook geven uitzendkrachten die door de werkgever/arbodienst worden begeleid vaker aan tevreden te zijn over het werk (94%) dan degenen die niet door de werkgever/arbodienst zijn begeleid (74%). Tabel 5.11 Begeleiding werkgever/arbodienst 0 en 10 maanden na ziekmelding naar conflicten met leidinggevende Nee Ja Totaal


Geen


Wel

Geen

Wel

93 7

99 1

78 22

86 14

100

100

100

100


Uitzendkrachten die zijn begeleid door de werkgever of arbodienst hebben voorafgaand aan hun ziekmelding minder vaak conflicten met hun leidinggevende(n) (1%) dan uit‐ zendkrachten die niet zijn begeleid door de werkgever of arbodienst (7%). Eindedienst‐ verbanders die zijn begeleid door werkgever of arbodienst hadden voorafgaand aan hun ziekmelding minder vaak conflicten met hun leidinggevende(n) (14%) hadden dan de overigen (22%).

93


5.4.5

Selectiviteit door werkgever/arbodienst bij begeleiding aan flexwerkers

Tabel 5.12 Determinanten van de kans dat een negenmaandszieke flexwerker meldt in de eerste 10 maanden op werkhervatting gerichte begeleiding van werkge‐ ver/arbodienst te hebben ontvangen

(n=854)

Constante Geslacht (1= vrouw) Leeftijd (5 klassen) Burgerlijke staat (1= gehuwd/samenwonend) Etniciteit (1= allochtoon) Opleidingsniveau (1= geen startkwalificatie) Inkomen (5 klassen) Fysieke klachten (1= ja) Psychische klachten (1= ja) Reeds klachten voor ziekmelding (1= ja) Klachten door fysiek zwaar werk (1= ja) Klachten door emotioneel zwaar werk (1= ja) Klachten door eentonig werk (1= ja) Klachten door problemen leiding (1= ja) Klachten door problemen met collega’s (1= ja) Klachten door problemen met cliënten (1= ja) Klachten door werkdruk (1= ja) Fysiek zwaar werk (1= ja) Emotioneel zwaar werk (1= ja) Hoge tijdsdruk (1= ja) Eindedienstverbander (1= ja)

‐1,11** 0,23 ‐0,04 ‐0,12 ‐0,00 ‐0,13 0,22** 0,16 0,04 ‐0,16 ‐0,05 0,82** ‐0,50 ‐0,75** 0,24 0,63 ‐0,20 0,01 0,18 ‐0,41** 0,88**

**significant p<0.05 *significant p<0.10

Binnen de groep negenmaandszieke flexwerkers hebben degenen met een hoger inkomen, degenen die zijn ziek gemeld met als oorzaak emotioneel zwaar werk of problemen met de leiding en degenen die onder een hoge tijdsdruk werkten een grotere kans om te wor‐ den begeleid door de werkgever/arbodienst.

5.5

Vormen van begeleiding door werkgever/arbodienst

Ook aan vangnetters is gevraagd wat hun werkgever/uitzendbureau heeft gedaan om hen aan het werk te houden. In Tabel III.5.13 staan de begeleidingsactiviteiten vermeld waarnaar in het onderzoek steeds gevraagd is. Hier betreft het de situatie bij tien maan‐ den na ziekmelding, omdat op latere meetmomenten geen van de vangnetters nog een werkgever heeft. Voor werklozen zijn dergelijke bedrijfsgebonden activiteiten niet van toepassing.

94


Tabel 5.13 Vormen van begeleiding tussen 0 en 10 maanden na ziekmelding bij flex‐ werkers* Uitzendkrachten Eindedienstverbanders n=323* n=858

De werkgever heeft: Minder taken aangeboden Minder uren aangeboden Aangeboden om op therapeutische basis te gaan werken Ander werk aangeboden Werkplekaanpassingen/hulpmiddelen aangeboden Anders Niets aangeboden Niet van toepassing *

1 3 5 4 1 11 72 6

4 7 14 5 3 15 55 6

Omdat men de mogelijkheid had om op meerdere vragen antwoord te geven tellen de kolom‐ percentages niet op tot 100.

We zien dat er voor eindedienstverbanders relatief vaak door werkgever/arbodienst een activiteit wordt ingezet om hen aan het werk te krijgen. Uitzendkrachten krijgen minder vaak een vorm van begeleiding aangeboden van hun uitzendorganisatie. Volgens de sa‐ menwerkingsafspraken met UWV zou dit ook alleen in de eerste zes weken van de ziekte kunnen plaatsvinden. Tabel 5.14 Andere in gang gezette activiteiten voor werkhervatting van vangnetters tussen 0 en 10 maanden na ziekmelding* Werklozen

Uitkrachten

Eindedienstverbanders

Vorm van begeleiding

(n=1229)

(n=323)

(n=858)

Begeleiding/coaching Scholing/training Wachtlijstbemiddeling Therapie/behandeling Anders Nee

10 6 1 21 2 66

10 7 0 29 2 61

10 5 1 29 2 56

*

Omdat men de mogelijkheid had om op meerdere vragen antwoord te geven tellen de kolom‐ percentages niet op tot 100.

Aan de vangnetters is ook gevraagd of er voor hen nog andere op werkhervatting gerich‐ te activiteiten in gang zijn gezet. Deze richten zich op de persoon en zijn dus niet be‐ drijfsgebonden. Zij kunnen daarom ook voor WW’ers van toepassing zijn. Eindedienstverbanders geven het vaakst aan dat er tussen 0 en 10 maanden voor hen een bepaalde vorm van begeleiding in gang is gezet. Werklozen geven het minst vaak aan dat dit gebeurd is. Verder zien we dat werklozen minder vaak therapie/behandeling ontvan‐ gen ten behoeve van hun werkhervatting in vergelijk met de overige vangnetgroepen. Maar het gebruik van de overige typen interventies vindt bij de verschillende groepen grosso modo even vaak plaats.

95


5.6

Conclusie

In dit hoofdstuk is onderzocht welke langdurig zieke vangnetters melden begeleiding naar werk te hebben gekregen gedurende de onderzoeksperiode. We onderscheiden hierbij drie groepen vangnetters: werklozen, uitzendkrachten en eindedienstverbanders. De laatste twee groepen duiden we ook wel aan als flexwerkers. De primaire begeleiders van vangnetters zijn de publieke instanties die de arborol behe‐ ren: UWV in samenwerking met CWI/UWV WERKbedrijf en door UWV ingeschakelde re‐integratiebureaus. Bij de flexwerkers kunnen daarnaast in de eerste periode van het ziekteverzuim ook de werkgever of uitzendorganisatie en hun arbodienst een rol spelen. In totaal meldt 55% van de vangnetters in de eerste tien maanden na ziekmelding enige vorm van begeleiding gericht op werkhervatting te hebben gekregen. Bij de WW’ers is dit 48%, bij de uitzendkrachten 58% en bij de eindedienstverbanders 68%. UWV is de be‐ langrijkste verschaffer van begeleiding: 48% van de langdurig zieke werklozen, 47% van de langdurig zieke uitzendkrachten en 49% van de langdurig zieke eindedienstverban‐ ders geeft aan in de eerste tien ziektemaanden naar werk te zijn begeleid door UWV. Ge‐ durende de onderzoeksperiode zijn die proporties vrij stabiel en variëren rond de 50%. Ook tussen de groepen constateren we geen grote verschillen. Eindedienstverbanders melden tussen 10 en 27 iets vaker begeleiding naar werk door UWV te hebben ontvangen dan werklozen en uitzendkrachten. Vervolgens is voor de verschillende groepen vangnetters onderzocht of er sprake is van selectiviteit in de aangeboden begeleiding naar werk door UWV en, in het geval van flexwerkers, door de werkgever/arbodienst in de eerste periode van het ziekteverzuim. Selectiviteit in de begeleiding door UWV is afzonderlijk onderzocht voor werklozen en voor flexwerkers. Bij de WW’ers selecteert UWV op leeftijd. Andere cliëntkenmerken (op‐ leidingsniveau, gezondheid, binding met de arbeidsmarkt) blijken geen rol te spelen. Bij flexwerkers hebben ongehuwden, autochtonen, degenen met een hoger nettomaand‐ inkomen en degenen die zijn ziek gemeld met fysieke klachten een grotere kans op bege‐ leiding door UWV. Begeleiding van uitzendkrachten en eindedienstverbanders door werkgever of arbo‐ dienst komt vaker voor bij mannen en degenen met een relatief hoog inkomen. Degenen bij wie de klachten al langer bestaan, hebben een kleinere kans op begeleiding naar werk door hun werkgever. Verder is de kans dat een eindedienstverbander begeleiding van de werkgever of arbodienst krijgt 32% hoger dan die voor een uitzendkracht.

96


6

CONCLUSIE

6.1

Inleiding

Na negen maanden ziekteverzuim is het moeilijk om zonder hulp aan de slag te komen. Werkgevers van werknemers met een vast dienstverband beseffen dat goed. De resulta‐ ten van ons onderzoek lieten dat zien in deel II: 95% van de werknemers meldt in de eer‐ ste tien maanden van de verzuimperiode enige vorm van begeleiding naar werk te heb‐ ben gekregen en daarvan krijgt 81% hulp van zijn werkgever. Hoewel de causale relatie tussen (de zelf gepercipieerde) begeleiding en werkhervatting pas in de volgende delen aan de orde komt, doet het feit dat bij tien maanden na ziek‐ melding 66% van de negenmaandszieke werknemers geheel of gedeeltelijk aan het werk is vermoeden dat die begeleidingsinspanningen niet voor niets zijn geweest. De resulta‐ ten bij vangnetters steken daarbij schril af: 15% is bij tien maanden aan het werk en 55% krijgt enige vorm van op werkhervatting gerichte begeleiding, hetzij door UWV, hetzij door of via de voormalige werkgever. In dit deel is onderzocht wie begeleidt, wie begeleid wordt en welke vorm de begelei‐ dingsinspanningen hebben. We hebben dit afzonderlijk voor werknemers en voor vang‐ netters gedaan. Gegevens van werknemers hebben we bovendien kunnen koppelen aan die van hun werkgevers. Daaruit konden we afleiden in hoeverre de inspanningsclaims van werkgevers door de betroffen werknemers herkend worden.

6.2

Selectieve inzet bij werknemers per begeleidende instantie

Zoals we al weten krijgt 95% van de langdurig zieke werknemers in de eerste tien maan‐ den na ziekmelding enige vorm van begeleiding naar werk. Gedurende de onderzoeks‐ periode daalt het aandeel werknemers dat meldt te zijn begeleid door de werkgever (van 81% naar 54%) en de arbodienst (van 82% naar 55%). Het aandeel dat begeleid wordt door UWV en andere externe instanties (CWI, re‐integratiebedrijven) is in elke periode substantieel lager, maar neemt aan het eind van de twee jaar wachttijd enigszins toe (van 27% naar 31%). De rol van deze andere instanties wordt dus tegen het einde van de wachttijd, als werknemers het werk dan nog niet hervat hebben, sterker. Begeleiding naar werk in de eerste tien maanden ziekteverzuim wordt selectief ingezet. De resultaten indiceren dat zowel werkgevers als de arbodienst er de voorkeur aan geven relatief kansrijke werknemers te begeleiden. Degenen die door de werkgever worden begeleid hebben gunstige demografische kenmerken (man, autochtoon, relatief hoog in‐ komen, startkwalificatie), ondervinden geen klachten voor de ziekmelding, melden geen problemen met de leiding als oorzaak van de klachten, hebben goede carrièremogelijk‐ heden en vinden niet dat zij onder tijdsdruk moeten werken. Degenen die zich ziek mel‐ den als gevolg van werkstress ontvangen vaker dan gemiddeld begeleiding. Wat betreft begeleiding door de arbodienst zien we hetzelfde patroon. Degenen die mel‐ den te worden begeleid door de arbodienst hebben eveneens gunstige demografische kenmerken, ondervinden geen klachten voor de ziekmelding, melden geen problemen met de leiding als reden van ziekmelding en hadden goede carrièremogelijkheden. Deze groep heeft in tegenstelling tot degenen die begeleiding krijgen van de werkgever vaker

97

Deel III – Begeleiding in beeld fysieke klachten als oorzaak van ziekmelding. Ook hier verhoogt werkstress als oorzaak van ziekmelding de kans op begeleiding naar werk. Dit geldt in de mindere mate voor de begeleiding door overige instanties, zoals re‐ integratiebureaus, UWV en CWI, die dienst doen als begeleider of last resort. Uit de re‐ sultaten blijkt dat deze instanties op een andere wijze selecteren: sekse, etniciteit, oplei‐ ding of inkomen doen er niet toe. Aspecten van werk en gezondheid wel, en op een an‐ dere wijze dan bij de determinanten van begeleiding door werkgever of arbodienst. Werknemers die zich ziek melden met als oorzaak psychische klachten, fysiek zwaar werk of eentonig werk en degenen die melden dat ze onder tijdsdruk moeten werken komen vaker in aanmerking voor begeleiding door overige instanties. Bij de begeleiding door werkgever of arbodienst spelen deze factoren geen of nauwelijks een rol. Werkstress als oorzaak van ziekmelding en goede carrièremogelijkheden verhogen echter ook hier de kans op begeleiding. De overige instanties lijken dus een rol te spelen bij twee min of meer disjuncte groepen: degenen die ontevreden zijn over hun huidige werk (ziek van de zwaarte en eentonigheid van en de tijdsdruk op het werk) en de groep die ook door de werkgever en arbodienst bij voorkeur geselecteerd wordt voor begeleiding naar werk, namelijk degenen die werkstress als oorzaak van verzuim opgeven en zij die goede carri‐ èremogelijkheden (menen te) hebben. Constante elementen in deze analyseresultaten zijn de hogere kans op begeleiding, door welke instantie dan ook, voor werknemers die psychische klachten en werkdruk als be‐ langrijkste verzuimoorzaak noemen en die goede carrièreperspectieven hebben. Dat laat‐ ste is minder verrassend dan het eerste. Het zou kunnen zijn dat werkgevers zich tegen‐ over werknemers die langdurig verzuimen vanwege werkstress meer verplicht voelen om hen te helpen bij werkhervatting. Ook is het mogelijk dat ziekteverzuim veroorzaakt door psychische klachten en werk‐ stress beter behandelbaar is dan andere vormen van verzuim. Opvallend is immers dat psychische klachten en werkstress als verzuimoorzaak ook de kans op begeleiding door andere instanties dan de werkgever of de arbodienst verhoogt.

6.3

Selectieve inzet bij werknemers naar begeleidingsvorm

Begeleiding naar werk kan allerlei vormen aannemen, afhankelijk van het doel en het aangrijpingspunt. Werknemers melden een breed scala aan soorten begeleiding te ont‐ vangen; van aanpassingen op de werkplek tot minder taken/uren en werken op thera‐ peutische basis. De meest voorkomende begeleidingsactiviteiten die werknemers melden zijn therapeutische werkhervatting (49%) en therapie of behandeling gericht op werkher‐ vatting (34%). De veelvuldige inzet van deze activiteiten houdt wellicht verband met de neiging van werkgevers degenen die zich ziekmelden vanwege werkstress met een hogere kans te selecteren voor begeleiding. Daarbij gaat het om activiteiten gericht op de werknemer. Daarnaast onderscheiden we activiteiten gericht op (aanpassingen in) het huidige werk en activiteiten gericht op ander werk bij de huidige of bij een nieuwe werkgever. Analyse van de determinanten van de keuze voor de vorm van begeleiding vertoont veel overeenkomsten met het proces dat bepaalt of men begeleiding en krijgt en zo ja, van

98


welke instantie. Het zijn de relatief jonge werknemers (jonger dan 45), degenen met een startkwalificatie en degenen wier klachten zijn veroorzaakt door werkstress die een hoge‐ re kans hebben op welke vorm van begeleiding dan ook. Klachten door problemen met de leiding als oorzaak van verzuim verminderen de kans op elke vorm van begeleiding. Begeleidingsactiviteiten gericht op het huidige werk, zoals aanpassing van de werkplek of van arbeidsuren of – taken, worden vaker ingezet als de klachten het gevolg zijn van werk waarbij voortdurend dezelfde handelingen verricht moeten worden. Verder wor‐ den dit soort aanpassingen vaker gedaan voor werknemers met goede carrièremogelijk‐ heden. Sekse, burgerlijke staat of etnische achtergrond spelen hierbij geen rol. Begeleidingsactiviteiten gericht op de werknemer, zoals therapeutische werkhervatting, scholing, coaching of therapieën, worden vaker gepleegd als het verzuim veroorzaakt wordt door moeilijker objectiveerbare fysieke klachten (zoals spannings‐, vermoeidheid‐ en rugklachten). Verder worden deze inspanningen minder vaak gepleegd voor werk‐ nemers met een al langer bestaande ziektegeschiedenis en juist vaker gedaan voor werk‐ nemers met goede carrièremogelijkheden. De aanwezigheid van een partner verhoogt de kans op een degelijke vorm van begeleiding, terwijl een allochtone afkomst de inzet er‐ van vermindert. Begeleiding in de richting van ander werk bij de huidige of bij een nieuwe werkgever wordt vooral ingezet voor werknemers die fysieke klachten hebben en fysiek zwaar werk doen, los van de eerdergenoemde kenmerken (leeftijd, opleiding, klachten door proble‐ men met leiding, klachten door werkstress) waarop voor elke vorm van begeleiding wordt geselecteerd. Net als bij begeleiding door overige instanties lijkt begeleiding in de richting van ander werk vooral te worden ingezet bij verminderde fysieke belastbaarheid.

6.4

Eensluidendheid

Tegenover de percepties van de langdurig zieke werknemers staat de zienswijze van hun werkgevers over verschillende aspecten van arbeid en begeleiding. Op een aantal van deze aspecten is koppeling van werknemers‐ met werkgeversdata mogelijk zodat de ma‐ te van eensluidendheid over deze aspecten kan worden vastgesteld. We doen dit omdat we vermoeden dat gebrek aan eensluidendheid over deze aspecten werkhervatting kan belemmeren. Gebrek aan eensluidendheid tussen langduig zieke werknemers en hun werkgevers over hun positie, werkhervattingsmogelijkheden en begeleiding komt vaak voor. Vaak clai‐ men de werkgevers inspanningen te hebben geleverd die door de betrokken werknemers niet herkend worden. Zo is bij 53% van de werknemer‐werkgever koppels geen eenslui‐ dend beeld over het al dan niet aanwezig zijn van een probleemanalyse. Bovendien ver‐ schilt 42% van de werkgever‐werknemer koppels van mening over de aanwezigheid van een plan van aanpak. Ook komen de door werkgevers genoemde re‐integratie‐inspanningen in veel gevallen niet overeen met de ervaringen van hun langdurig zieke werknemers. Dit is met name

99

Deel III – Begeleiding in beeld het geval bij de inzet van activiteiten als het aanpassen van de werkplek en het hervatten op therapeutische basis. De eensluidendheid is groter als het gaat om de aanpak van werkhervatting (78%) en het oordeel over de aanwezigheid van factoren die werkhervatting belemmeren: 68% van de koppels meent dat de functie niet is aan te passen en 63% is het erover eens dat er in het bedrijf geen ander werk voorhanden was.

6.5

Selectieve inzet van begeleiding bij vangnetters

Zoals gezegd krijgt 55% van de negenmaandszieke vangnetters enige vorm van begelei‐ ding in de eerste tien maanden na ziekmelding. Dit percentage blijft in het verdere ver‐ loop van de wachttijd voor de WIA constant. Dit betekent dat een substantieel deel van de vangnetters bij de poort van de WIA aankomen zonder enige vorm van op werk ge‐ richte begeleiding ervaren te hebben. Binnen de vangnetpopulatie onderscheiden we drie groepen: WW’ers (werklozen), uit‐ zendkrachten en eindedienstverbanders. De laatste twee groepen (flexwerkers) krijgen in de eerste periode van verzuim begeleiding van of via hun werkgever. Bij uitzendkrachten duurt die periode acht weken en bij eindedienstverbanders, in het kader van het onder‐ havige onderzoek, maximaal negen maanden. Voor het overige neemt UWV de arborol voor zijn rekening. Voor de verschillende groepen vangnetters hebben wij onderzocht of er sprake is van selectiviteit in de aangeboden begeleiding naar werk door UWV en, in het geval van flexwerkers, door de werkgever/arbodienst in de eerste periode van het ziekteverzuim. Bij de WW’ers selecteert UWV op leeftijd. Andere cliëntkenmerken (opleidingsniveau, gezondheid, binding met de arbeidsmarkt) blijken geen rol te spelen. Bij flexwerkers hebben ongehuwden, autochtonen, degenen met een hoger nettomaandinkomen en de‐ genen die zijn ziek gemeld met fysieke klachten een grotere kans op begeleiding door UWV. Begeleiding van uitzendkrachten en eindedienstverbanders door werkgever of arbo‐ dienst komt vaker voor bij mannen en bij flexwerkers met een relatief hoog inkomen. Opmerkelijk is dat degenen die de emotionele zwaarte van het werk als verzuimoorzaak aangeven een grotere kans hebben op begeleiding naar werk door hun werkgever. Dit lijkt op het eerder gesignaleerde effect van werkstress als positief selectiecriterium bij re‐ guliere werknemers. Zoals ook bij reguliere werknemers is werken onder tijddruk een omstandigheid die de kans op begeleiding verlaagt. Verder is de kans dat een einde‐ dienstverbander begeleiding van de werkgever of arbodienst krijgt 32% hoger dan die voor een uitzendkracht. Eindedienstverbanders blijken door hun, zij het aflopende, dienstverband vaker en meer begeleiding naar werk te krijgen dan de overige vangnetgroepen. Wel vindt daarbij op gelijksoortige wijze als bij werknemers selectie plaats.

100


BIJLAGE – UITKOMSTEN FACTORANALYSE SOORT BEGELEIDING Uitkomsten factoranalyse op soort begeleiding Begeleiding Begeleiding Begeleiding gericht op gericht op de gericht op werk werknemer ander werk

minder taken aangeboden minder uren aangeboden aangeboden om op therapeutische basis te gaan werken ander werk aangeboden werkplekaanpassingen/hulpmiddelen aangeboden begeleiding/coaching scholing/training wachtlijstbemiddeling therapie/behandeling

0,791 0,788

0,608 0,669

de factoren zijn getoetst op betrouwbaarheid met behulp van Cronbach’s alpha.

101

0,475

DEEL IV – PATRONEN VAN WERKHERVATTING BIJ WERKNEMERS Cathelijne van der Burg (AStri) Tom Everhardt (APE) Rafiq Friperson (APE) Petra Molenaar (AStri)

103

Deel IV – Patronen van werkhervatting bij werknemers

1

INLEIDING

In dit deel wordt nader ingegaan op de patronen van werkhervatting bij werknemers. Gedurende de eerste 27 maanden sinds de ziekmelding hebben de werknemers in ver‐ schillende mate het werk hervat. Sommigen zijn daarbij weer uitgevallen, anderen heb‐ ben het werk steeds verder kunnen uitbreiden. Daarnaast is de werkhervatting voor een deel vrij spoedig na de ziekmelding gestart, terwijl voor een ander deel dit de nodige tijd geduurd heeft voordat hiermee begonnen kon worden. Dit vormen allemaal verschillen‐ de patronen van werkhervatting. In hoofdstuk 2 wordt een beeld geschetst van de werkstatus van de werknemers in de loop van de tijd. Daarbij wordt uitgegaan van vijf archetypen met verschillende werk‐ hervattingpatronen. Vraag die daarbij beantwoord wordt is wat de vijf archetypen ken‐ merkt wat betreft demografie, ervaren gezondheid, arbeidsmarktpositie en begeleiding. Hiermee proberen we vast een eerste zicht te geven op de factoren die kunnen hebben bijgedragen aan een bepaald werkhervattingpatroon. In hoofdstuk 3 wordt de rol van de werknemer in de werkhervatting uitgediept. Eerder, in deel III, werd gesproken over de rol van de begeleiding door de werkgever en derden. De werknemer heeft echter zelf uiteraard ook een rol in de re‐integratie: het betreft een gezamenlijke inspanning, zoals in de Wet Verbetering Poortwachter is vastgelegd. Ten‐ einde de patronen van werkhervatting beter te kunnen duiden, wordt daarom in dit hoofdstuk expliciet stilgestaan bij deze rol van de werknemer. Vraag die daarbij beant‐ woord zal worden is welke elementen in deze rol samenhangen met verschillende patro‐ nen van werkhervatting. In hoofdstuk 4 wordt dieper worden ingegaan op de determinanten van werkhervatting bij reguliere werknemers. Dit gebeurt onder meer aan de hand van een duurmodel. Daar‐ in komen verschillende factoren samen die in de voorgaande twee hoofdstukken aan de orde zijn gekomen: demografie, ervaren gezondheid en begeleiding. Daarmee wordt ook onderzocht hoe de werkhervattingskans over de wachttijd van de WIA verloopt. Hoofdstuk 5 sluit af met conclusies.

105


2

WERKSTATUS BIJ 10, 18 EN 27 MAANDEN

2.1

Overzicht

In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de werkstatus van het cohort werknemers in de loop van de tijd. Eerst wordt een algemeen overzicht gegeven van de ontwikkelingen in de werkstatus. Daarna wordt ingezoomd op de vijf archetypen met verschillende werkher‐ vattingpatronen, waarbij wordt bekeken wat hun specifieke kenmerken zijn. Figuur IV.2.1 geeft het verloop van de werkstatus weer binnen het cohort werknemers. Het aandeel niet‐werkenden blijkt tamelijk stabiel op de drie meetmomenten. Binnen de groep werkenden is het aandeel dat volledig werkt echter wel enorm toegenomen; de verhouding tussen gedeeltelijk en volledig werkenden is na 27 maanden bijna omge‐ draaid ten opzichte van de situatie na 10 maanden. Figuur 2.1 Werkstatus van 9‐maandszieke werknemers 10, 18 en 27 maanden na ziek‐ melding 100% 12% 80% 41% 52% 54% 60% 31% 40% 18% 20% 35% 30% 28% 0% na 10 maanden na 18 maanden na 27 maanden werkt niet werkt gedeeltelijk werkt volledig Het bijna constant blijvende aandeel niet‐werkenden op de drie meetmomenten sugge‐ reert dat werkhervatting na 10 maanden moeilijk is. Voor een aanzienlijk deel blijkt dit ook het geval. Bovenstaande figuur zegt echter nog niet alles over de ontwikkeling in de werkstatus: werknemers kunnen van de ene categorie naar de andere gaan.

106


Figuur 2.2 Patronen van werkhervatting over de drie meetmomenten 10 maanden

18 maanden

27 maanden werkt niet

16% (n=235)

81%

werkt niet

werkt deels

2% (n=37)

13%

19% (n=289)

werkt volledig

1% (n=17)

6%

werkt niet

3% (n=42)

34%

betreft de constante groep (n=1.521)

werkt niet

werkt deels

werkt deels

2% (n=27)

22%

31% (n=467)

8% (n=122)

werkt volledig

3% (n=53)

43%

werkt niet

<1% (n=5)

9%

werkt volledig

werkt deels

<1% (n=5)

9%

4% (n=56)

werkt volledig

3% (n=46)

82%

werkt niet

4% (n=61)

63%

werkt niet

werkt deels

1% (n=19)

20%

6% (n=97)

werkt volledig

1% (n=17)

17%

werkt niet

4% (n=63)

18%

werkt deels

werkt deels

werkt deels

9% (n=138)

39%

58% (n=878)

23% (n=352)

werkt volledig

10% (n=151)

43%

werkt niet

2% (n=28)

7%

werkt volledig

werkt deels

2% (n=34)

8%

28% (n=429)

werkt volledig

24% (n=367)

85%

werkt niet

1% (n=7)

58%

werkt niet

werkt deels

0% (n=0)

0%

1% (n=12)

werkt volledig

<1% (n=5)

42%

werkt niet

<1% (n=2)

9%

werkt volledig

werkt deels

werkt deels

1% (n=9)

41%

12% (n=176)

1% (n=22)

werkt volledig

1% (n=11)

50%

werkt niet

1% (n=8)

6%

werkt volledig

werkt deels

<1% (n=7)

5%

9% (n=142)

werkt volledig

8% (n=127)

89%

Figuur IV.2.2 toont het verloop van de werkstatus op de drie meetmomenten, ofwel alle mogelijke patronen van werkhervatting. Dit betreft de constante groep, wat wil zeggen

107


de groep waarvan de gegevens op alle meetmomenten bekend zijn (deelnemers aan de derde meting). De omvang van elke subgroep is aangegeven in percentages (van het totaal) en in aantal‐ len. In de rechterkolom van het schema (in blokjes) staan percentages die aangeven hoe groot elke sub‐subgroep bij 27 maanden is ten opzichte van de subgroep bij 18 maanden. Op basis van de verschillende mogelijke patronen van werkhervatting onderscheiden we vijf archetypen: 1 De ‘niet‐hervatters’ (n=235, 16%). Deze groep werkt op alle drie meetmomenten niet. 3 De ‘late hervatters’ (n=185, 12%). Deze groep werkt 10 maanden na de ziekmelding niet, maar 27 maanden na de ziekmel‐ ding wel (deels of volledig). Deze groep bestaat uit twee subgroepen:  personen die na 10 maanden niet werken, na 18 maanden niet werken en na 27 maanden deels/volledig werken;  personen die na 10 maanden niet werken, na 18 maanden deels/volledig werken en na 27 maanden deels/volledig werken. 1 De ‘opbouwers’ (n=518, 34%). Deze groep werkt 10 maanden na de ziekmelding deels en heeft dit na 27 maanden uit‐ gebreid tot volledig werken. Twee subgroepen:  personen die na 10 maanden deels werken en na 18 en 27 maanden volledig werken;  personen die na 10 en 18 maanden deels werken en na 27 maanden volledig werken. 1 De ‘volhouders’ (n=127, 8%). Deze groep werkt op alle drie meetmomenten volledig. 2 De ‘terugvallers ’ (n=216, 14%). Zij werkten na 27 maanden niet, maar op (een) eerder meetmoment(en) wel (deels of vol‐ ledig). Dit betreft verschillende combinaties:  personen die na 10 maanden niet werken, na 18 maanden deels/volledig werken en na 27 maanden weer niet werken;  personen die na 10 maanden deels/volledig werken, na 18 maanden niet werken en na 27 maanden niet werken;  personen die na 10 maanden deels/volledig werken, na 18 maanden deels/volledig werken en na 27 maanden niet werken. De overigen (n=240, 16%) behoren niet tot één van bovenstaande groepen. De ‘opbouwers’ vormen de grootste groep (een derde deel). Alle groepen met een posi‐ tieve ontwikkeling in hun werksituatie (late hervatters, opbouwers en volhouders) vor‐ men samen meer dan de helft (54%) van de totale groep (zie ook Figuur IV.2.3). De niet‐hervatters en terugvallers horen tot degenen voor wie de ontwikkelingen in hun werksituatie minder positief zijn; na 27 maanden zijn ze niet aan het werk.

108


Figuur 2.3 Verdeling patronen van werkhervatting: archetypen

16%

16% niet-hervatters 12%

14%

late hervatters opbouwers volhouders terugvallers overig

8% 34%

De groep ‘overig’ bestaat voor het overgrote deel (ruim 85%) uit werknemers die 27 maanden na de ziekmelding het werk gedeeltelijk hervat hebben. Degenen die op elk moment gedeeltelijk aan het werk zijn vormen ruim de helft van de groep ‘overig’. Daar‐ naast bestaat deze groep uit personen die geen systematische ontwikkeling doormaakten. In het navolgende zullen we onderscheid maken naar deze vijf archetypen, waarbij de analyses zich dus beperken tot de constante groep (de groep waarvan de gegevens op alle meetmomenten bekend zijn).

Totaalbeeld en vergelijking tussen groepen

2.2

Voor de langdurig zieke werknemers 1 gaan we nader in op een aantal kenmerken met betrekking tot demografie, ervaren gezondheid, arbeidsmarktpositie en begeleiding. Daarbij wordt stilgestaan bij typerende onderlinge verschillen tussen de vijf archetypen. 2

2.2.1


Opleidingsniveau Ruim een derde van de werknemers heeft een laag opleidingsniveau (van maximaal vm‐ bo‐niveau) en bijna een derde een hoog opleidingsniveau (hbo+). De niet‐hervatters heb‐ ben gemiddeld het laagste opleidingsniveau; bijna de helft heeft maximaal vmbo ge‐ volgd. Ook bij de terugvallers en late hervatters is het opleidingsniveau (iets) lager dan 1 2

Dit betreft de werknemers die aan alle drie metingen hebben deelgenomen. In deel VI wordt nader ingegaan op de claimbeoordeling en ‐uitslag betreffende deze vijf groepen.

109


gemiddeld. De opbouwers en volhouders hebben gemiddeld het hoogste opleidingsni‐ veau; ruim een derde heeft een hbo+‐opleiding (tabel IV.2.1). Tabel 2.1

Opleiding

niet‐ late op‐ hervatters hervatters bouwers (n=235) (n=185) (n=518)

lager onderwijs (lo), basisonderwijs voorbereidend beroepsonderwijs lager beroepsonderwijs (lbo) middelbaar onderwijs (mavo, ulo, mulo, vmbo‐t) middelbaar beroepsonderwijs (mbo, mts, meao) algemeen voortgezet onderwijs (hbs, mms, havo, vwo) hoger beroepsonderwijs (hbo, heao, hts) wetenschappelijk onderwijs (universiteit) andere opleiding *

vol‐ houders (n=127)

terug‐ vallers (n=216)

totaal* (n=1.521)

8%

5%

4%

2%

6%

5%

27%

18%

14%

14%

20%

18%

12%

16%

12%

15%

13%

12%

19%

23%

25%

24%

27%

25%

5%

11%

7%

7%

8%

7%

20%

20%

29%

32%

19%

25%

5%

4%

7%

6%

6%

6%

4%

3%

1%

0%

2%

2%

inclusief groep overig (n=240)

Kostwinnerschap Gemiddeld ruim 60% van de werknemers is hoofdkostwinner. De late hervatters zijn minder vaak hoofdkostwinner dan anderen. De opbouwers zijn vaker dan gemiddeld hoofdkostwinner (tabel IV.2.2). Tabel 2.2

Kostwinnerschap

hoofdkostwinner 2e inkomen/partner van hoofd‐ kostwinner anders *

niet‐ late op‐ hervatters hervatters bouwers (n=235) (n=185) (n=518) 60% 53% 66%

vol‐ houders (n=127) 61%

terug‐ vallers (n=216) 62%

(n=1.521) 61%

totaal*

34%

41%

32%

35%

30%

34%

6%

6%

2%

4%

8%

5%


Totale huishoudinkomen Het totale huishoudinkomen (eigen inkomen + dat van partner) ligt voor de meeste werknemers (57%) boven de 2.200 euro netto. Voor 10% ligt dit onder de 1.400 euro. Wat betreft het totale huishoudinkomen hebben de niet‐hervatters en terugvallers de ongun‐ stigste positie. Hun gezinsinkomen is gemiddeld het laagst. De opbouwers en volhouders hebben gemiddeld het hoogste totale huishoudinkomen (tabel IV.2.3).

110


Tabel 2.3

Totale huishoudinkomen

minder dan 2.200 euro 2.200 euro of meer *

niet‐ late op‐ hervatters hervatters bouwers (n=235) (n=185) (n=518) 57% 46% 40% 43% 54% 60%

vol‐ houders (n=127) 28% 72%

terug‐ vallers (n=216) 50% 50%

totaal* (n=1.521) 43% 57%


2.2.2

Ervaren gezondheid

Algemene gezondheidstoestand Kijkend naar de ervaren gezondheid 10 respectievelijk 27 maanden na de ziekmelding, blijken de meeste werknemers hun gezondheid op beide meetmomenten vaak als goed of matig te ervaren. Voor 24% is de gezondheid op beide momenten goed en voor 29% ma‐ tig. Daarnaast is de gezondheid voor 21% van matig naar goed gegaan. De niet‐hervatters ervaren hun gezondheid op beide meetmomenten relatief vaak als slecht. De late hervatters ervaren in deze periode relatief vaak een verbetering in hun ge‐ zondheid (van matig naar goed, dan wel van slecht naar matig of goed). De opbouwers en volhouders ervaren relatief vaak een goede gezondheid op beide meetmomenten. De terugvallers hebben op beide meetmomenten vaak een matige gezondheid en ook relatief vaak een verslechtering in hun gezondheid ervaren (tabel IV.2.4). Tabel 2.4

Algemene gezondheidstoestand (na 10 respectievelijk 27 maanden)

goed  goed goed  matig/slecht matig  goed matig  matig matig  slecht slecht  goed/matig slecht  slecht *

niet‐ late op‐ hervatters hervatters bouwers (n=235) (n=185) (n=518) 3% 14% 36% 4% 10% 8% 7% 31% 31% 35% 27% 21% 15% 3% 1% 15% 14% 2% 21% 1% 0%

vol‐ houders (n=127) 59% 13% 17% 9% 2% 0% 0%

terug‐ vallers (n=216) 8% 15% 9% 43% 12% 5% 7%

totaal* (n=1.521) 24% 10% 21% 29% 6% 6% 5%


Duur gezondheidsklachten voor ziekmelding Gemiddeld zo’n 60% van de werknemers had al gezondheidsklachten vóór de ziekmel‐ ding, waarvan in ruim de helft van de gevallen al langer dan een jaar. De niet‐hervatters kennen vaak een langdurige klachtenhistorie, in veel gevallen van zelfs meer dan een jaar vóór de ziekmelding. Bij de opbouwers, late hervatters en volhouders is de klachtenhisto‐ rie relatief het kortst (tabel IV.2.5).

111


Tabel 2.5

Duur gezondheidsklachten voor ziekmelding

ja, 0 tot 6 maanden ja, 6 tot 12 maanden ja, langer dan een jaar nee *

niet‐ late op‐ hervatters hervatters bouwers (n=235) (n=185) (n=518) 19% 19% 19% 9% 8% 9% 50% 31% 28% 23% 43% 44%

vol‐ houders (n=127) 20% 6% 29% 44%

terug‐ vallers (n=216) 17% 14% 34% 35%

totaal* (n=1.521) 18% 10% 33% 39%


Wachttijd curatief circuit Circa 45% van de werknemers heeft in de eerste 18 maanden sinds de ziekmelding te maken gehad met wachttijden in de curatieve zorg. De volhouders en in mindere mate de opbouwers hebben hiermee het minst vaak te maken gehad. Binnen de andere drie groe‐ pen heeft omstreeks de helft wachttijden meegemaakt (tabel IV.2.6). Tabel 2.6

Wachttijd curatief circuit (na 10 en/of 18 maanden)**

niet‐ late op‐ hervatters hervatters bouwers (n=235) (n=185) (n=518) ja, voor opname 19% 28% 20% ja, voor behandeling/therapie 31% 31% 28% is wachtende (bij 18 maanden) 5% 2% 0% nee, in gehele periode niet 51% 48% 58% *

vol‐ houders (n=127) 16% 21% 0% 67%

terug‐ vallers (n=216) 27% 32% 4% 46%

totaal* (n=1.521) 21% 28% 2% 55%

inclusief groep overig (n=240) ** meerdere antwoorden mogelijk

Rol privéomstandigheden Privéomstandigheden hebben bij een kwart van de werknemers een rol gespeeld bij het ontstaan en/of (bij 10 maanden) voortduren van de klachten. Bij de volhouders en op‐ bouwers hebben privéomstandigheden relatief vaak een rol gespeeld bij het ontstaan van de klachten; bij de volhouders eveneens bij het voortduren ervan (tabel IV.2.7). Tabel 2.7

Rol privéomstandigheden bij ontstaan of voortduren klachten (na 10 maan‐ den)

ja, bij het ontstaan van de klachten ja, bij het voortduren van de klachten ja, bij het ontstaan én voortduren van de klachten nee *




totaal* (n=1.521)

3%

6%

11%

13%

6%

8%

6%

6%

4%

7%

3%

5%

13%

15%

14%

17%

10%

13%

78%

73%

71%

63%

81%

74%


112


2.2.3

Arbeidsmarktpositie

Behoud dienstverband en werksituatie Na 27 maanden heeft 71% van de werknemers nog steeds een dienstverband bij de oude werkgever, waarvan 60% daar op dat moment ook werkt. Voor 25% is het dienstverband beëindigd, waarvan 17% ook niet werkt en 8% bij een nieuwe werkgever aan de slag is. Van degenen die na 27 maanden geheel of gedeeltelijk aan de slag zijn, werkt 88% bij de oude werkgever, waarvan 54 procentpunt in de oude functie. Via het “tweede spoor“wordt dus maar in 12% van de gevallen met succes bewandeld. Ten aanzien van het behoud van het dienstverband en de werksituatie na 27 maanden zijn er duidelijke verschillen tussen de vijf groepen. Van de niet‐hervatters heeft twee‐ derde geen dienstverband meer met de werkgever waar men werkte op het moment van de ziekmelding. Binnen de andere groep niet‐werkenden bij 27 maanden, de terugvallers, heeft bijna de helft het dienstverband behouden. Van de drie groepen werkenden bij 27 maanden (late hervatters, opbouwers en volhouders) heeft de meerderheid het dienst‐ verband behouden en werkt bij de oude werkgever. Van de late hervatters werkt een re‐ latief groot deel (een kwart) bij een nieuwe werkgever; het dienstverband bij de oude werkgever is dan beëindigd (tabel IV.2.8). Tabel 2.8

Behoud dienstverband en werksituatie (na 27 maanden)

dienstverband behouden, werkt bij oude werkgever dienstverband behouden, werkt niet dienstverband beëindigd, werkt bij nieuwe werkgever dienstverband beëindigd, werkt niet anders *

niet‐ late op‐ hervatters hervatters bouwers (n=235) (n=185) (n=518) 0% 70% 90%

vol‐ houders (n=127) 90%

terug‐ vallers (n=216) 0%

totaal* (n=1.521) 60%

25%

0%

0%

0%

46%

11%

0%

25%

7%

9%

0%

8%

67%

0%

0%

0%

50%

17%

8%

5%

3%

2%

4%

3%


Werkhervattingpogingen In de eerste negen maanden heeft 34% van de werknemers die direct na deze periode niet werkzaam waren (op het eerste peilmoment), een werkhervattingpoging gedaan. In de navolgende negen maanden is dit 24% en daarna 20%. Van degenen die ten tijde van een peiling niet werkzaam waren, hebben de niet‐hervatters het minst vaak in de vooraf‐ gaande negen maanden een werkhervattingpoging gedaan. De terugvallers deden rela‐ tief het vaakst een werkhervattingspoging (figuur IV.2.4).

113


Figuur 2.4 Werkhervattingpogingen van niet‐werkenden in voorafgaande periode (na 10, 18 en 27 maanden) 100% 13%

14%

24% 9%

80% 61% 60%

5%

17% 69%

73% 89%

90% 100%

40%

78%

71%

20%

39%

31%

27% 11%

69%

10%

0% 10 mnd 18 mnd 27 mnd

werkt op meetmoment

10 mnd 18 mnd 27 mnd

werkhervattingpoging gedaan

10 mnd 18 mnd 27 mnd

geen werkhervattingpoging gedaan

Toekomstverwachtingen werkhervatting Van de niet‐volledig werkenden 10 maanden na de ziekmelding verwacht twee derde dat de gezondheid het toelaat in de toekomst weer volledig te werken (in het oude of ander werk). Na 18 maanden betreft dit de helft van de op dat moment niet‐volledig werkeden en na 27 maanden nog een derde. De niet‐volledig werkende opbouwers en late hervat‐ ters zijn steeds positiever dan gemiddeld over hun toekomstverwachtingen. De niet‐ hervatters zijn veruit het minst positief, waarin deze groep bij 10 maanden al duidelijk verschilt van de andere groepen: er zijn meer negatieve dan positieve verwachtingen. De terugvallers zitten bij 10 en 18 maanden tussen de extremen in, maar zijn na 27 maanden positiever dan gemiddeld over hun toekomstverwachtingen ten aanzien van volledige werkhervatting dan andere niet‐volledig werkenden (figuur IV.2.5).

114


Figuur 2.5 Toekomstverwachtingen van niet‐ of gedeeltelijk werkenden ten aanzien van volledige werkhervatting (na 10, 18 en 27 maanden) 100% 27%

19% 17%

12%

5% 24%

80% 63% 60%

71%

48% 72%

77% 53%

100% 88%

40%

20%

40%

10%

73%

37%

29%

63%

71%

52% 33%

38%

28%

23%

19% 8%

0% 10 18 27 mnd mnd mnd

10 18 27 mnd mnd mnd

werkt volledig op meetmoment


verwacht weer volledig te werken


verwacht niet volledig te werken

2.2.4

Begeleiding

Ontvangen begeleiding Tussen de 80% en 90% van de niet‐volledig werkenden in een bepaalde 9‐maands‐ periode geeft aan begeleiding bij terugkeer naar werk ontvangen te hebben. Dit betekent dat zij – volgens eigen zeggen – bij hun (pogingen tot) werkhervatting hulp hebben ge‐ kregen van een re‐integratiebedrijf, verzuimmanagementbedrijf, UWV WERKbedrijf, ar‐ bodienst (bedrijfsarts), outplacementbureau, UWV, de eigen werkgever of het uitzendbu‐ reau en/of van een andere instantie 3 . De niet‐hervatters geven door de tijd heen relatief vaak aan geen begeleiding te hebben gehad. De niet‐volledig werkende late hervatters hebben alleen in de eerste negen maan‐ den minder vaak dan gemiddeld begeleiding ontvangen. De volhouders hebben in de eerste negen maanden juist vaker begeleiding naar werk gehad; de opbouwers ook in de tweede periode (figuur IV.2.6). Belangrijk is te beseffen dat het hier gaat om de perceptie van de werknemers; degenen die aangeven geen begeleiding te hebben ontvangen, hebben deze mogelijk wel gehad maar niet als zodanig ervaren. Daarnaast is het mogelijk dat werknemers vanwege een te slechte gezondheid niet in staat waren begeleid te worden naar werk. Dat wil nog niet zeggen dat de werkgever, bedrijfsarts of anderen geen vinger aan de pols hebben gehou‐ den betreffende het verloop van het herstel van de werknemer. 3

Hiernaar is niet gevraagd bij degenen die aangaven dat zij in de periode tussen twee peilmomenten (dus in de 9 maanden voorafgaand aan het peilmoment) volledig werkten.

115


Figuur 2.6 Ontvangen begeleiding bij terugkeer naar werk (na 10, 18 en 27 maanden) 100% 80% 60% 40% 20% 0%

6% 15% 26%

14%

8%

8%

6%

6%

6% 9%

22%

16% 13%

21%

32% 33% 29% 34%

67%

74%

79% 94%

94%

81%

81% 85%

78% 68% 67%

72%

84%

65% 58%

19%

13% 6%

4% 10 mnd

18 27 mnd mnd

10 18 27 mnd m nd mnd


werkte s teeds volledig in afgelopen 9 mnd

10 18 m nd mnd

27 mnd

7%

10 18 27 m nd mnd m nd

begeleiding naar werk gek regen in afgel open 9 m nd

geen begeleiding naar werk gekregen in afgelopen 9 m nd

Rol werkgever De meerderheid van de werknemers die in de voorgaande periode niet (steeds) volledig werkten, vindt dat de werkgever (eventueel via de arbodienst) voldoende heeft gedaan om hen aan het werk te houden/krijgen. Met name de opbouwers zijn het hier in grote mate mee eens. De niet‐hervatters zijn minder tevreden over de rol van de werkgever dan gemiddeld. Voor de late hervatters geldt bij tien maanden hetzelfde. In de loop van de tijd neemt de algemene tevredenheid over de werkgever iets af: ge‐ middeld 79% van de werknemers is tevreden bij tien maanden, 69% bij 27 maanden. Deze afname in het aandeel dat vindt dat de werkgever voldoende heeft gedaan om hen aan het werk te houden/krijgen is met name zichtbaar bij de terugvallers, opbouwers en vol‐ houders (figuur IV.2.7).

116


Figuur 2.7 Inspanningen werkgever voor werkhervatting voldoende (na 10*, 18 en 27 maanden) 100% 9%

13% 15%

14%

9%

10%

23% 27% 24% 40%

80%

5% 24% 33%

35% 35% 26%

39%

33%

60% 72%

57% 40%

56% 55%

87%

71%

86%

85% 76% 60%

73% 65%

60%

52%

58%

20% 20% 9%

13%

11%

10 mnd

18 27 mnd mnd

7%

5%

0% 10 mnd

18 27 mnd mnd


werkte s teeds volledig in afgelopen 9 m nd of geen werkgever

10 18 mnd mnd

27 mnd

10 18 m nd mnd

9% 27 mnd

w erkgever heeft voldoende gedaan voor werk hervatting

werkgever heeft onvol doende gedaan voor werkhervatting

*

bij 10 maanden was er geen antwoordmogelijkheid ‘had geen werkgever bij ziekmelding’.

Eensluidendheid In III.4 is de eensluidendheid tussen werkgever en werknemer aan de orde gesteld. On‐ derzocht werd of werkgever en werknemer een eensluidend oordeel hadden over de per‐ spectieven van de werknemer binnen het bedrijf en over de re‐integratie‐inspanningen van de werkgever. We vermoeden dat een groot gebrek aan eensluidendheid het re‐ integratieproces belemmert en de werkhervattingskans verlaagt. Hier toetsen we dit vermoeden door de mate van eensluidendheid af te zetten tegen de werkstatus bij 27 maanden. Als ons vermoeden juist is dan zou bij degenen die aan het werk zijn het ge‐ brek aan eensluidendheid groter moeten zijn dan wanneer het oordeel van de werknemer niet overeenkomt met dat van de werkgever. Ons vermoeden wordt van de in III.4 onderzochte variabelen alleen bevestigd voor de aanwezigheid van een plan van aanpak. Voor de overige variabelen geldt dat gebrek aan eensluidendheid geen of een positieve samenhang vertoont met de werkstatus. Van de‐ genen die 27 maanden na ziekmelding niet aan het werk zijn, verschilt 43% van mening over de vraag of er een plan van aanpak gemaakt is om tot werkhervatting te komen. De werknemer meent dan in verreweg de meeste gevallen dat er geen plan van aanpak was terwijl de werkgever beweert dat het er wel is. Dit laten we in tabel IV.2.9 zien. Tabel 2.9

Eensluidendheid over de aanwezigheid van een plan van aanpak en werk‐ status bij 27 maanden (n = 409)

Aan het werk?

nee

deels of geheel

totaal

Eensluidend Niet eensluidend

57 43

70 30

59 41

117


Rol bedrijfsarts Van de werknemers die een werkgever hadden en die in de voorgaande negen maanden niet volledig werkten, heeft het merendeel contact gehad met de bedrijfsarts. Na 10 maanden is dit 97%, na 18 maanden 84% en na 27 maanden 71%. Gemiddeld meer dan 80% van de werknemers die dit contact had is in verschillende periodes samen met de bedrijfsarts nagegaan of terugkeer naar werk mogelijk was. Bij de niet‐hervatters gebeur‐ de dit minder dan gemiddeld, terwijl ze ook relatief vaak sowieso geen contact hadden met de bedrijfsarts. Voor zover ze contact hadden, hebben de opbouwers steeds vaker dan gemiddeld met de bedrijfsarts de mogelijkheden voor terugkeer naar werk nagegaan. Bij de late hervatters met contact met de bedrijfsarts is in de loop van de tijd een toename hierin zichtbaar, bij de terugvallers enige afname (figuur IV.2.8). Figuur 2.8 Met bedrijfsarts nagegaan of terugkeer naar werk mogelijk was (na 10, 18 en 27 maanden) 100%

4% 18% 16%

13%

7%

10%

3% 14%

23%

3%

1% 3%

14%

11%

19%

14%

18%

22%

32% 80%

18% 57%

17%

47%

60%

69%

57%

68%

72% 88%

40%

85%

85%

75%

63%

54%

77%

65%

19%

58%

26% 20%

11%

16% 10%

0%

5% 10 mnd

9%

20% 13%

11% 2%

18 27 mnd mnd

19% 11%

5%


2%

4%

1%


10 18 m nd mnd

27 mnd

7%

9%


werkte s teeds vol ledig in afgelopen 9 m nd of geen werkgever

geen contact met bedrijfs arts gehad in afgelopen 9 mnd

met bedrijfs arts terugkeer naar werk nagegaan

niet m et bedrijfs arts terugkeer naar werk nagegaan

2.3

Conclusies

Graduele hervatting als dominant patroon Het dominante patroon dat van werkhervatting bij werknemers die negen maanden ziek‐ teverzuim achter de rug hebben, is dat van graduele terugkeer naar het werk. Na gedeel‐ telijke hervatting is de kans groot dat men binnen de waarnemingsperiode van 27 maan‐ den weer volledig gaat werken. Dit wordt al gesuggereerd door de verdeling naar werk‐ status per achtereenvolgende meting. Bij tien maanden is 12% volledig en 54% gedeelte‐ lijk aan het werk; bij 18 maanden is 41% volledig en 31% gedeeltelijk aan het werk en bij 27 maanden na ziekmelding zijn die percentages 52% en 18%.

118


Ordening van de dynamiek die aan deze percentages ten grondslag ligt brengt de patro‐ nen van werkhervatting aan het licht die we kunnen waarnemen bij het cohort werkne‐ mers dat aan alle drie de metingen heeft meegewerkt. Die patronen zijn onder te brengen in vijf archetypen en een restgroep overigen. De grootste groep (34%) zijn de “opbou‐ wers”, degenen die van deels naar volledig werken overgaan. Een andere groep die een patroon van graduele hervatting laat zien zijn de “late hervatters”. Deze gaan van niet werkend bij tien maanden naar deels of volledig werkend op een later meetmoment. De‐ ze zijn goed voor 12% van het totaal. Samen vormen deze graduele hervatters dus 46% van de totale groep negenmaands zieke werknemers die we tot 27 maanden na ziekmel‐ ding hebben kunnen volgen.

De achterstand van de niet‐hervatters Daartegenover staan twee archetypen die samen de groep van 30% vormen die bij 27 maanden niet werkt, namelijk de 16% “niet‐hervatters”, degenen die op geen moment het werk hebben kunnen hervatten en de 14% “terugvallers” die bij 10 of 18 maanden werk‐ ten maar uiteindelijk, bij 27 maanden niet. Met name de niet‐hervatters hebben op ver‐ schillende vlakken een relatief ongunstige uitgangspositie ten opzichte van andere 9‐ maandszieke werknemers. Ze zijn bijvoorbeeld gemiddeld lager opgeleid, ervaren hun gezondheid als relatief slecht, hebben vaak een langdurige klachtenhistorie, hebben vaak geen dienstverband meer met de oude werkgever, deden vaak geen werkhervattingpo‐ gingen, hebben weinig positieve toekomstverwachtingen qua werkhervatting en hebben (mogelijk door hun slechtere gezondheid) relatief weinig begeleiding naar werk ervaren. Deze factoren kunnen ertoe bijgedragen hebben dat deze groep het werk niet heeft hervat. De late hervatters hebben tussen 10 en 27 maanden relatief vaak een positieve verande‐ ring ervaren in de gezondheid en de ontvangen begeleiding naar werk. In de volgende hoofdstukken zal nader bekeken worden in hoeverre dit oorzaken dan wel gevolgen zijn van de verandering in werkstatus in die periode (van niet‐werkend naar werkend). Ver‐ der zijn ze minder vaak hoofdkostwinner dan andere 9‐maandszieke werknemers. In tegenstelling tot de niet‐hervatters hebben de late hervatters vaak het dienstverband bij de oude werkgever behouden. Ook hebben zij een kortere klachtenhistorie en zijn ze (al na 10 maanden) positiever over hun verwachtingen wat betreft volledige werkhervat‐ ting in de toekomst. De als beter (wordende) ervaren gezondheid van de late hervatters ten opzichte van de niet‐hervatters zal hiermee samenhangen. Mogelijk hebben de late hervatters mede door deze kenmerken het werk later alsnog kunnen hervatten, waar het de niet‐hervatters niet gelukt is. Qua ontvangen begeleiding is er tussen niet‐hervatters en late hervatters weinig verschil in het eerste ziektejaar (de eerste 10 maanden), maar daarna neemt het aandeel dat begeleiding ontvangt toe bij de (niet‐volledig werkende) late hervatters, terwijl dat bij de niet‐hervatters juist iets afneemt. Mogelijk valt er bij de niet‐hervatters op dit punt nog wat te winnen in het tweede ziektejaar. De opbouwers zijn, meer nog dan de late hervatters, op veel kenmerken de tegenhanger van de niet‐hervatters. Zo zijn ze relatief hoog opgeleid, ervaren ze hun gezondheid als relatief goed, hebben ze vaak hun dienstverband bij de oude werkgever behouden, had‐ den ze (in de eerste periodes) positieve toekomstverwachtingen qua werkhervatting en hebben ze steeds veel begeleiding naar werk ervaren.

119


De “volhouders”, degenen die 8% bij tien maanden het werk al weer volledig hervat hadden en hun werkstatus hebben weten te continueren tot 27 maanden na ziekmelding zijn net als de opbouwers relatief hoog opgeleid (met bijbehorend inkomen), ervaren een relatief goede gezondheid, hebben het dienstverband vaak behouden en in de eerste ne‐ gen maanden relatief vaak begeleiding naar werk gehad. Daarnaast hebben ze relatief weinig te maken gehad met wachttijden in de curatieve zorg. Privéomstandigheden heb‐ ben bij deze groep relatief vaak een rol gespeeld bij het ontstaan en/of voortduren van de klachten. De terugvallers hebben tussen 10 en 27 maanden relatief vaak een negatieve verandering ervaren in de gezondheid en de ontvangen begeleiding naar werk. Daarin zijn ze de te‐ genhanger van de late hervatters. Ten opzichte van andere niet‐werkenden bij 27 maan‐ den (de niet‐hervatters) hebben ze relatief vaak hun dienstverband behouden. Ze deden relatief vaak werkhervattingpogingen in de periode(s) dat ze niet werkten.

120


3

DE ROL VAN DE WERKNEMER

3.1

Inleiding

In dit hoofdstuk gaan we nader in op de rol van de werknemer zelf. Vragen die hierbij beantwoord worden, zijn: ‐ Wat is de houding van de werknemer ten aanzien van werk(hervatting)? ‐ Wat is zijn eigen betrokkenheid en inbreng bij werkhervatting? ‐ Was er overeenstemming tussen werknemer en werkgever over de aanpak bij de re‐ integratie? ‐ Wat heeft de werknemer zelf ondernomen om aan (meer) werk te komen? ‐ Wat hebben bovenstaande factoren voor invloed gehad op het patroon van werkher‐ vatting van de werknemer? In de navolgende paragrafen komen deze onderwerpen achtereenvolgens aan bod.

Houding ten aanzien van werk(hervatting)

3.2 3.2.1

Belang van werk

De werknemers is een aantal stellingen voorgelegd waarmee gemeten is welke plek werk inneemt in hun leven 1 :  ‘betaald werk is een belangrijk onderdeel van het dagelijks leven’;  ‘het hebben van een baan is meestal een bron van tevredenheid in het leven’;  ‘werk geeft het leven zin’;  ‘als ik geld genoeg had voor de rest van mijn leven, zou ik toch blijven werken’;  ‘ik vind het leuk om met anderen over werk te praten’;  ‘een baan betekent voor mij persoonlijk meer dan alleen geld’. Het belang van werk is gemiddeld groot te noemen. Met (bijna) alle stellingen is een gro‐ te meerderheid het eens en de gemiddelde score 2 ligt heel hoog. Sociaal wenselijke ant‐ woorden kunnen daarin echter meespelen. Gemiddeld is er geen duidelijk verschil tussen de vijf archetypen ten aanzien van het belang van werk, maar de volhouders zijn wel re‐ latief vaak zeer positief hierover (tabel IV.3.1).

1

2

Middels factoranalyse en het berekenen van Cronbach’s alfa is vastgesteld dat genoemde stellingen een schaal vormen. Uit de factoranalyse is een schaal geconstrueerd door de scores op genoemde zes items bij elkaar op te tellen (ongewogen, dus ongeacht de hoogte van de lading). Deze scores liggen tussen 1 en 2 (waarbij 1 = zeer negatief en 2 = zeer positief). Deze optelling is gedeeld door het aantal items (zes), waarmee de ge‐ middelde score is bepaald.

121


Tabel 3.1

Gemiddelde reactie op stellingen betreffende het belang van werk (na 18 maanden)

zeer negatief negatief neutraal positief zeer positief gemiddelde score**

niet‐ late op‐ hervatters hervatters bouwers (n=235) (n=185) (n=518) 2% 0% 0% 6% 6% 4% 7% 3% 4% 37% 44% 38% 49% 46% 54% 1,8 1,8 1,9

vol‐ houders (n=127) 0% 4% 7% 29% 60% 1,9

terug‐ vallers (n=216) 1% 4% 4% 41% 51% 1,9

totaal* (n=1.521) 1% 4% 5% 38% 52% 1,9

* inclusief groep overig (n=240); ** liggend tussen 1 en 2 (waarbij 1=zeer negatief en 2=zeer positief)

3.2.2

Flexibiliteit in werkhervatting

De werknemers die 18 maanden na de ziekmelding niet werkzaam waren, is tevens een aantal stellingen voorgelegd betreffende hun flexibiliteit ten aanzien van het aannemen van werk 3 :  ‘ook passend werk waarmee ik iets minder zou verdienen zou ik aanpakken’;  ‘ik wil ook passend werk zoeken buiten de regio waar ik woon’;  ‘ik wil best, als ik geen vast dienstverband kan verwerven, een tijdelijke baan’;  ‘ik wil best nog een opleiding volgen als ik daarmee weer aan het werk kom’. Hieruit komt naar voren dat circa twee derde van de niet‐werkenden ook werk waarmee ze iets minder verdienen of tijdelijk werk zou aannemen. Ook zou twee derde bereid zijn nog een opleiding te volgen als ze daarmee weer aan het werk zouden komen. Minder flexibel zijn de niet‐werkenden ten aanzien van de werklocatie: slechts ruim een kwart zou ook werk willen zoeken buiten de eigen regio. Gemiddeld scoren de werknemers licht positief wat betreft de flexibiliteit. Er is weinig verschil in de gemiddelde flexibiliteit tussen de niet‐hervatters, late hervatters en terug‐ vallers; de gemiddelde scores zijn bijna gelijk. De late hervatters zijn wel relatief vaak positief in hun reactie. De niet‐hervatters zijn met name wat minder flexibel in het aan‐ nemen van werk met minder inkomsten of waarvoor nog een opleiding gevolgd dient te worden, terwijl de terugvallers minder snel werk willen zoeken buiten de regio waar ze wonen.

3.2.3

Relatie met oude werk

Tevredenheid over het oude werk Gemiddeld 86% van de werknemers was tevreden over het werk dat ze deden vlak voor de ziekmelding. Hierin is geen significant verschil tussen de vijf archetypen.

3

Middels factoranalyse en het berekenen van Cronbach’s alfa is vastgesteld dat genoemde stellingen een schaal vormen.

122


Terug willen naar het oude werk Van de niet‐volledig werkenden die nog een dienstverband hebben met de oude werkge‐ ver, wil het merendeel graag (volledig) terug naar de oude werkgever, gesteld dat het wat hun gezondheid betreft zou kunnen. Tien maanden na de ziekmelding geldt dit voor 75%, acht maanden later is dit aandeel gedaald tot 63%. Op beide peilmomenten geven de niet‐hervatters het minst vaak aan te wensen terug te keren naar hun oude werkgever en na 18 maanden ook relatief weinig niet‐volledig werkende terugvallers (figuur IV.3.1). Over het algemeen geldt dat gedeeltelijk werkenden vaker (volledig) terug willen naar hun oude werkgever dan niet‐werkenden. De late hervatters zijn bij 10 maanden echter wel vaker geneigd terug te keren dan de niet‐hervatters. Figuur 3.1 Terug willen naar oude werkgever, van niet‐ of gedeeltelijk werkenden die nog dienstverband hebben (na 10 en 18 maanden) 100%

6% 15% 24%

80%

37%

27%

31%

23%

38%

31%

60% 44% 39% 40%

84%

41% 50%

65%

63% 71%

4% 11% 20% 28% 21% 13% 4%

0% 10 m nd

18 m nd

werkt volledig op m eetmom ent

10 m nd

2% 8%

19%

10 mnd

18 m nd

1% 18 m nd

10 m nd

heeft geen diens tverband meer

18 m nd

wil graag (volledig) t erug

wil niet (zeker) terug

3.3 3.3.1

Eigen betrokkenheid en inbreng bij werkhervatting Aanpak werkhervatting en betrokkenheid

Probleemanalyse en plan van aanpak Twee derde van de werknemers geeft aan dat de bedrijfsarts een probleemanalyse voor hen gemaakt heeft, ofwel een advies over de mogelijkheden om weer te gaan werken. Een overgrote meerderheid heeft zelf inzage gehad in deze probleemanalyse. Eenzelfde beeld zien we bij het plan van aanpak, waarin afspraken worden vastgelegd over het doel van en activiteiten voor de werkhervatting. Bijna twee derde van de werknemers geeft aan dat de werkgever (samen met hen) zo’n plan van aanpak gemaakt heeft.

123


Voor de niet‐hervatters en late hervatters is minder vaak een probleemanalyse en plan van aanpak gemaakt dan voor de andere werknemers. Onduidelijk is waardoor dit komt. In verhouding hebben ze niet minder vaak inzage gehad in deze stukken (tabel IV.3.2). Tabel 3.2

Probleemanalyse en plan van aanpak (na 10 maanden)

bedrijfsarts heeft probleem‐ analyse gemaakt zelf inzage in probleemanalyse gehad werkgever heeft plan van aan‐ pak gemaakt zelf inzage in plan van aanpak gehad

*




totaal* (n=1.521)

60%

59%

72%

71%

61%

67%

57%

55%

70%

69%

57%

64%

44%

46%

73%

71%

63%

65%

43%

42%

70%

67%

59%

62%


Eerstejaarsevaluatie Aan het eind van het eerste ziektejaar moeten werkgever en werknemer een gesprek met elkaar voeren over de re‐integratie van de werknemer. Dit wordt wel de eerstejaarseva‐ luatie of het ‘opschudmoment’ genoemd. Deze eerstejaarsevaluatie heeft inderdaad plaatsgevonden volgens bijna twee derde (63%) van de werknemers die vóór het einde van het eerste ziektejaar nog niet hersteld waren. Dit betreft relatief veel opbouwers. Een kwart van de werknemers geeft aan dat zo’n gesprek er niet geweest is. Een paar procent, waaronder relatief veel niet‐hervatters, had op dat moment geen werkgever meer.

Doel van werkhervatting De werknemers die 18 maanden na de ziekmelding geen werk hebben, is gevraagd naar het doel waaraan gewerkt wordt in het kader van werkhervatting. Volgens ruim een derde van deze groep hebben zij geen duidelijk doel; dit betreft relatief veel niet‐ hervatters. Voor een deel van de langdurig zieken wordt in het tweede ziektejaar dus nog weinig doelgericht (en daarmee minder effectief) toegewerkt naar werkhervatting en wordt waarschijnlijk te weinig de omslag gemaakt naar terugkeer naar ander werk (in eigen bedrijf of elders). Volgens ruim een kwart is het doel om terug te keren naar de ou‐ de werkgever, waarvan meestal ook in de oude functie. Bij de (kleine groep) late hervat‐ ters komt het ook vaak voor dat het gaat om een nieuwe functie bij de oude werkgever. Volgens een derde is het doel van de werkhervatting om over te stappen naar een andere werkgever (tabel IV.3.3).

124


Tabel 3.3

Doel van werkhervatting (na 18 maanden)

niet‐ late hervatters hervatters (n=184) (n=38) terugkeer naar oude werkgever en oude functie 14% 24% terugkeer naar oude werkgever, maar andere functie 7% 21% overstap naar andere werkgever 28% 34% werk vinden (had geen werkgever) 6% 5%

*

terug‐ vallers (n=50) 22% 6% 36% 4%

totaal* (n=297) 18% 9% 32% 5%


3.3.2

Eigen inbreng

De werknemers die in de afgelopen periode niet volledig werkten is gevraagd naar hun eigen inbreng in het re‐integratieproces.

Invloed op voorstellen/acties voor werkhervatting Rond de 85% van de niet‐hervatte werknemers op de verschillende meetmomenten geeft aan zelf (enigszins of veel) invloed te hebben gehad op voorstellen of acties die gedaan zijn voor hun werkhervatting. De niet‐hervatters (waarvan overigens ruim de helft bij 27 maanden volledig arbeidsongeschikt is verklaard) zeggen relatief vaak geen invloed te hebben gehad. Bij de late hervatters is in de loop der tijd sprake van een relatieve toena‐ me in het hebben van invloed, terwijl bij de terugvallers een afname zichtbaar is. De op‐ bouwers en volhouders hebben door de tijd heen – voor zover niet reeds volledig hervat – steeds relatief vaak invloed gehad op voorstellen of acties die gedaan zijn voor hun werkhervatting (Figuur IV.3.2). Figuur 3.2 Enigszins of veel eigen invloed op de voorstellen of acties die gedaan zijn voor de werkhervatting (na 10, 18 en 27 maanden) 100%

4% 17%

80%

5%

4%

3%

4%

4%

1% 9%

17% 13% 29%

42% 40%

14% 17% 20%

31%

27% 65% 60%

42% 83% 96%

95%

83%

90%

83%

40%

68%

1%

58% 60% 56%

86%

77%

65% 29%

20% 30% 13% 6%

4%

0% 10 mnd

18 27 mnd mnd



10 18 m nd mnd

27 mnd

9%



is volledig arbeids onges chikt

eigen invloed op voors tellen of acties voor werkhervatting

geen eigen invloed op voors tellen of acties voor werkhervatting

125


Eigen voorstellen tot werkhervatting De meerderheid van de werknemers – voor zover niet reeds volledig hervat – geeft in de verschillende periodes aan zelf voorgesteld te hebben om weer te gaan werken of om te blijven werken. De opbouwers en volhouders hebben het meest vaak dit soort voorstellen gedaan, de niet‐hervatters het minst vaak. De late hervatters zijn dit in de loop van de tijd vaker gaan doen (Figuur IV.3.3). Volgens meer dan 80% van degenen die eigen voorstellen tot werkhervatting hebben gemaakt, is er ook iets met die voorstellen gedaan (niet in figuur). De niet‐hervatters springen er ook op dit punt in negatieve zin uit; bij hen is dit meestal niet het geval. Figuur 3.3 Eigen voorstellen tot werkhervatting (na 10, 18 en 27 maanden) 100% 15%

80%

16%

11%

3%

5% 12%

10%

19% 21%

32%

43% 56%

5% 10%

46% 30%

61% 75%

60%

82%

65% 81%

90%

89%

85%

40%

81%

73%

65%

20%

44%

47%

58%

57% 39% 25%

19%

13% 6%

4%

0% 10 mnd

18 27 mnd mnd



werkte s teeds volledig in af gelopen 9 mnd

10 18 m nd mnd

27 mnd

7%


zelf voorges teld om te werken i n afgelopen 9 mnd

niet zelf voorges teld om t e w erken in afgelopen 9 m nd

Medewerking aan voorstellen tot werkhervatting Voor zover er voorstellen zijn gedaan door de bedrijfsarts, werkgever of andere instanties om te helpen met het (volledig) hervatten van het werk, heeft meer dan 80% van de werknemers hier naar eigen zeggen in sterke mate aan meegewerkt. De opbouwers en volhouders hebben relatief het vaakst hieraan meegewerkt (Figuur IV.3.4).

126


Figuur 3.4 In sterke mate meegewerkt aan voorstellen tot werkhervatting van bedrijfs‐ arts, werkgevers of andere instanties (na 10, 18 en 27 maanden) 100% 11% 14%

6%

11%

7% 15%

10%

5%

9%

5%

6%

1% 8%

14% 14%

10%

6%

29%

21%

24%

23%

80% 26%

40%

37%

8%

50% 13%

60%

65%

54%

50%

75%

56%

73% 85%

40% 71%

65%

24%

60% 60%

46%

58%

49% 20%

13%

27% 19%

17%

36% 24% 20%

13% 6%

4%

0% 10 mnd

18 27 mnd mnd



10 18 m nd mnd

27 mnd

7%



nvt, geen hervattings voors tel len gedaan in afgelopen 9 mnd

in s terke mate m eegewerkt aan voors tel len voor hervatting

niet tot redelijk m eegewerkt aan voors tel len voor hervatting

3.4

Overeenstemming over aanpak

Eens met aanpak Circa 80% van de werknemers is het op de verschillende peilmomenten eens met de werkgever of andere instanties over de aanpak van hun werkhervatting. De niet‐ hervatters en late hervatters zijn het 10 maanden na de ziekmelding hierover relatief vaak niet eens. Op latere peilmomenten komt hier verbetering in: bij de late hervatters (voor zover niet reeds volledig hervat) sneller dan bij de niet‐hervatters. De opbouwers zijn het bij 10 en 18 maanden relatief vaak wel eens met de aanpak. Bij de terugvallers is na 18 maanden enige toename te zien in de mate waarin ze het oneens zijn met de aanpak (Fi‐ guur IV.3.5). In circa 40% van de gevallen waarin men het niet eens was met de aanpak bij werkher‐ vatting, heeft dit geleid tot een conflict (niet in figuur).

127


Figuur 3.5 Eens met de aanpak bij werkhervatting (na 10, 18 en 27 maanden) 100% 19%

23% 80%

15%

11% 10%

6%

8% 20%

2% 13%

18%

85%

82% 71% 71%

23% 22%

30%

36% 35%

29% 34%

60% 66% 77%

40%

77% 89% 80%

77% 70%

64% 65%

65% 58%

20% 19%

13% 6%

4%

0% 10 mnd

18 27 mnd mnd


werk te steeds volledig in afgelopen 9 m nd


10 18 m nd mnd

eens met aanpak bi j werkhervatting

27 mnd

7%


niet eens m et aanpak bij werk hervatti ng

Aanvraag van deskundigenoordeel Gemiddeld 58% van de werknemers is ervan op de hoogte dat zij of hun werkgever bij verschil van mening over de re‐integratie of arbeidsgeschiktheid een deskundigenoordeel bij UWV kunnen aanvragen. In de 27 maanden sinds de ziekmelding is bij 22% op enig moment een deskundigenoordeel aangevraagd 4 , waarvan 10% door de werknemer en 15% (ook) door de werkgever (Tabel IV.3.4). Bij de niet‐hervatters en terugvallers is in circa een derde van de gevallen een deskundigenoordeel aangevraagd, wat relatief vaak is. Tabel 3.4

Aanvraag van deskundigenoordeel** (t/m 27 maanden)

ja, door de werknemer ja, door de werkgever nee

niet‐ late op‐ hervatters hervatters bouwers (n=235) (n=185) (n=518) 17% 11% 6% 27% 15% 8% 62% 75% 88%

vol‐ houders (n=127) 2% 0% 98%

terug‐ vallers (n=216) 14% 20% 69%

totaal* (n=1.521) 10% 15% 78%

* inclusief groep overig (n=240) ** percentages tellen niet altijd op tot 100%; deskundigenoordeel kan ook door zowel werknemer als werkgever zijn aangevraagd.

4

Bij degenen die uiteindelijk een WIA‐beoordeling hebben gehad, is dit 39%. Dit ligt in dezelfde orde van grootte als cijfers van UWV over het aantal deskundigenoordelen. UWV‐gegevens wijzen uit dat in 2008 ruim 13.000 deskundigenoordelen zijn gegeven en in 2009 ruim 16.000 (bron: UKV 2010‐III). Gerelateerd aan het aantal WIA‐beslissingen in desbetreffende jaren is in 32‐35% van de gevallen een deskundigenoor‐ deel aangevraagd door werknemer of werkgever.

128


3.5

Zoeken naar (meer) werk

Werk bij andere werkgever In de eerste tien maanden sinds de ziekmelding 5 is bij een kwart van de werknemers wel eens overwogen of voorgesteld om bij een andere werkgever te gaan werken. In de mees‐ te gevallen heeft de werknemer dit uit zichzelf overwogen; minder vaak komt het voor dat de werkgever dit (ook) heeft voorgesteld. Hierin zijn geen duidelijke verschillen tus‐ sen de vijf groepen.

Aanmelding/inschrijving bij instanties Tussen 18 en 27 maanden na de ziekmelding is 60% van de werknemers ingeschreven bij het UWV WERKbedrijf (voorheen CWI). Daarnaast heeft 51% zich aangemeld bij een re‐ integratiebedrijf en 21% bij een uitzendbureau. Aanmeldingen voor gesubsidieerde ar‐ beid of WSW komen minder vaak voor (Tabel IV.3.5). Tabel 3.5

Aanmelding/inschrijving bij instanties (na 18 of 27 maanden)*

CWI/UWV WERKbedrijf Uitzendbureau re‐integratiebedrijf gesubsidieerde arbeid WSW of wachtlijst hiervoor

niet‐ hervatters (n=131) 71% 17% 57% 5% 12%

late opbouwers terugvallers hervatters (n=54) (n=61) (n=118) 50% 39% 64% 30% 18% 27% 54% 41% 55% 7% 8% 5% 11% 10% 10%

totaal** (n=453) 60% 21% 51% 6% 10%

*

wegens te kleine aantallen (door slechte invulling) worden geen cijfers van de volhouders ge‐ geven ** inclusief groep overig (n=240)

De niet‐hervatters hebben zich relatief vaak ingeschreven bij UWV WERKbedrijf, terwijl de late hervatters en terugvallers zich relatief vaak hebben aangemeld bij een uitzendbu‐ reau. De opbouwers zijn het minst vaak ingeschreven bij genoemde instanties.

Zoeken naar werk Op het moment van ondervraging, 18 respectievelijk 27 maanden na de ziekmelding, is circa 1 op de 6 werknemers (16% respectievelijk 18%) op zoek naar (meer of ander) werk. Dit betreft overigens niet geheel dezelfde groep mensen; in totaal is 29% van de werkne‐ mers op minstens één van de peilmomenten op zoek naar werk. De terugvallers zijn op beide peilmomenten het vaakst op zoek naar werk (Tabel IV.3.6).

5

In latere metingen is dit niet meer gevraagd.

129


Tabel 3.6

Zoeken naar (meer/ander) werk (na 18 en 27 maanden)

bij 18 maanden: op zoek naar een betaalde baan bij 27 maanden: op zoek naar een betaalde baan *




totaal* (n=1.521)

18%

18%

13%

11%

23%

16%

18%

11%

13%

6%

27%

18%


Het grootste deel van de werknemers is dus niet op zoek naar werk, meestal met als re‐ den dat men tevreden is met de huidige situatie of vanwege de (als slecht) ervaren ge‐ zondheid. Voor de opbouwers, volhouders en (in mindere mate) de late hervatters is veruit de belangrijkste reden dat men tevreden is met de huidige situatie. Voor de niet‐ hervatters is de ervaren gezondheid de belangrijkste reden om niet op zoek te zijn naar werk 6 . Ook bij de terugvallers spelen (in toenemende mate) gezondheidsredenen een rol. Bij 18 maanden is een andere, maar minder genoemde, reden dat men het re‐ integratietraject afwacht. Bij 27 maanden geldt daarnaast – met name voor niet‐hervatters en terugvallers – dat een deel in de WIA zit en daarom niet naar werk zoekt. Verrichte zoekactiviteiten De werkzoekende werknemers, 18 respectievelijk 27 maanden na de ziekmelding, is ge‐ vraagd naar de activiteiten die ze in de afgelopen vier maanden hebben verricht. Rond de 90% van de werkzoekenden heeft vacatures gekeken in de krant of op internet, dan wel met bekenden gesproken over (ander) werk zoeken. Daarnaast heeft tweederde actief gesolliciteerd op bestaande vacatures en de helft heeft open sollicitaties verricht. De niet‐ hervatters hebben relatief de meeste zoekactiviteiten verricht.

3.6

Conclusies

Wat betreft de houding van de werknemer ten aanzien van werk(hervatting) lijkt deze over het algemeen van weinig invloed op het gevolgde patroon van werkhervatting. Het belang van werk en de flexibiliteit in werkhervatting is voor de vijf archetypen ongeveer gelijk. Ook was men ongeveer even tevreden over het werk dat ze deden voor de ziek‐ melding, hoewel de niet‐hervatters minder vaak wilden terugkeren naar hun oude werk‐ gever dan anderen. De groep niet‐hervatters, die dus op geen van de drie peilmomenten het werk hervat heeft, blijkt op een aantal punten in een slechtere uitgangspositie te zitten dan anderen. Zij springen er in negatieve zin uit wat betreft de betrokkenheid bij de werkhervatting en de overeenstemming over de aanpak. Deze factoren zijn waarschijnlijk van invloed ge‐ weest op hun patroon van (niet‐)werkhervatting. Voor hen is minder vaak een probleemanalyse en plan van aanpak gemaakt en ze hebben in verhouding minder vaak inzage gehad in deze stukken. Ook hadden zij halverwege 6

Het aandeel niet‐hervatters dat na 27 maanden op zoek is naar werk (18%) is klein als men bedenkt dat minder dan de helft van hen volledig arbeidsongeschikt is verklaard (zie deel VI). Van de rest zou ver‐ wacht mogen worden dat ze op zoek zijn naar werk.

130


het tweede ziektejaar relatief vaak geen duidelijk doel waaraan gewerkt wordt in het ka‐ der van de werkhervatting, wat de effectiviteit van eventuele re‐integratie‐inspanningen niet zal hebben bevorderd. Daarnaast hadden ze zelf relatief weinig invloed op voorstel‐ len of acties die gedaan zijn in het kader van hun werkhervatting. Ook hebben zij zelf relatief weinig voorstellen gedaan om te gaan of blijven werken, en als ze dit wel deden, werd er meestal niets met die voorstellen gedaan. De niet‐hervatters waren het, zeker in de eerste periode, minder vaak eens met de aanpak van werkhervatting dan anderen. Van de niet‐hervatters die zelf niet op zoek waren naar werk, was de (als relatief slecht ervaren) gezondheid de belangrijkste reden hiervoor. De groepen die het meest succesvol zijn geweest in het patroon van werkhervatting, de volhouders en opbouwers, hebben in een aantal opzichten in hun eigen perceptie ook de beste uitgangspositie gekend. Zo hebben zij naar eigen zeggen relatief vaak invloed ge‐ had op voorstellen of acties die gedaan zijn in het kader van hun werkhervatting. Ook hebben zij zelf relatief vaak voorstellen gedaan (dan wel de kans daartoe gekregen) om te gaan of blijven werken. Het lijkt erop dat een actieve en positieve houding van de werknemer bevorderlijk is voor de werkhervatting 7 . Hiervoor dient enerzijds wel ruimte gegeven te worden door de werkgever, maar anderzijds dient de werknemer deze ruimte ook te nemen. Aanhakend bij recent onderzoek van de Universiteit Maastricht onder langdurig arbeidsongeschik‐ ten 8 zijn er ‘organisators’ en ‘figuranten’: mensen die zelf hun leven organiseren versus mensen die situaties overkomen. De organisators hebben meestal duidelijke ideeën over hun re‐integratie en willen hierin zelf vaak de regie nemen. De figuranten verwachten dat iemand anders dit voor hen doet. Gezien de resultaten uit dit hoofdstuk is het waar‐ schijnlijk dat zich onder de niet‐hervatters relatief veel figuranten scharen en onder de volhouders en opbouwers relatief veel organisators. Vanuit de Wet Verbetering Poortwachter is bepaald dat de werkgever en werknemer sa‐ men de re‐integratie dienen op te pakken. Van zowel de werkgever als de werknemer wordt hierbij initiatief en een actieve opstelling verwacht. Niet‐hervatters zijn echter minder actief dan anderen gebleken. Deels kan dit samenhangen met bepaalde (on)moge‐ lijkheden tot werkhervatting, zoals naar voren gekomen is in hoofdstuk 2: niet‐hervatters ervaren hun gezondheid als relatief slecht en verliezen in de loop van de tijd relatief vaak het dienstverband met hun oude werkgever.

7 8

In het navolgende hoofdstuk wordt bekeken in hoeverre dit een causaal verband betreft. Van Hal, L., A. Meershoek, A. de Rijk, C. Joling en F. Nijhuis. Een rol om op te bouwen? Zelfbeeld, levensstrate‐ gieën en re‐integratietrajecten van langdurig arbeidsongeschikten. Universiteit Maastricht, 2009.

131


4

DETERMINANTEN VAN WERKHERVATTING BIJ WERKNEMERS

4.1

Inleiding: duuranalyse

De kracht van duuranalyse Om optimaal gebruik te kunnen maken van het longitudinale karakter van de data geven we in dit hoofdstuk, onder meer, de resultaten weer van analyse aan de hand van een zogenoemd duurmodel ter verklaring van het patroon van werkhervatting.. Een duur‐ model houdt niet alleen rekening met de onderlinge samenhang tussen verklarende vari‐ abelen, zoals een regressiemodel, maar ook met het verloop van variabelen over de tijd. De determinanten van werkhervatting kunnen enerzijds kenmerken zijn die gedurende de looptijd van het onderzoek niet veranderen, zoals opleiding, geslacht en alle kenmer‐ ken die betrekking hebben op de periode voor ziekmelding, zoals de ziektegeschiedenis en de kenmerken van de (oude) werkgever en de (oude) arbeidsplaats, en anderzijds kenmerken die in de looptijd van het onderzoek kunnen variëren, zoals begeleiding, er‐ varen gezondheid en verwachtingen omtrent werkhervatting. In de bepaling van de ef‐ fecten van deze laatste groep (tijdsafhankelijke) kenmerken wordt rekening gehouden met het verloop van deze kenmerken. Een ander belangrijk voordeel van het bepalen van de eigenstandige invloed van variabe‐ len op de werkhervattingskans aan de hand van een duurmodel is dat alle waarnemin‐ gen binnen de responsgroep van circa 4.000 werknemers in de analyse betrokken kunnen worden. Voor elke respondent kan op een tijdsas die begint bij ziekmelding het moment van gehele of gedeeltelijke werkhervatting worden bepaald. Daarnaast kan op die tijdsas de duur van deelname aan het onderzoek gemeten worden. Van werknemers die alleen aan de eerste peiling hebben meegedaan weten we of ze in de eerste tien maanden aan de slag zijn gekomen. Voor het ontbreken van gegevens over het verdere verloop van hun werkstatus (censoring) kan in een duurmodel gecorrigeerd worden. In de volgende paragraaf bespreken we de uitkomsten van het duurmodel voor de werk‐ hervattingskans. We geven daarbij speciale aandacht aan de twee sleutelvariabelen: bege‐ leiding en de ervaren gezondheid. De bijzondere betekenis die wij aan deze twee tijdsaf‐ hankelijke variabelen hechten ligt in hun veronderstelde beïnvloedbaarheid. Ze hebben daarom ook een centrale positie in het in schema I.2.1 weergegeven analyseschema. In de duuranalyse maken we geen onderscheid tussen gehele of gedeeltelijke werkher‐ vatting. Analyses waarbij we dit onderscheid wel maakten, bleken geen toegevoegde waarde te hebben. Dit bevestigt dat de cruciale stap in het proces van werkhervatting gedeeltelijke hervatting is. We zagen dit al in hoofdstuk 2, waar bleek dat de niet‐ hervatters de meest afwijkende groep vormen. In paragraaf 4.3 gaan we in op het onderlinge verband tussen twee centrale determinan‐ ten van werkhervatting: begeleiding en de ervaren gezondheid. In het bijzonder willen we nagaan of begeleiding, naast andere factoren, de gezondheidsperceptie beïnvloedt.

132


We doen dit niet aan de hand van een duurmodel maar wel door gebruik te maken van het longitudinale karakter van de data. Paragraaf 4.4 vat de uitkomsten van deze analy‐ ses samen.

4.2

Resultaten duurmodel

In Tabel IV.4.1 worden de schattingsresultaten van het duurmodel voor werknemers ge‐ geven. Na negen maanden ziekteverzuim komt gedeeltelijke of volledige werkhervatting onder werknemers veelvuldig voor. Zoals onder in de tabel is aangegeven vinden bij de 3.737 in de analyse betrokken werknemers 2.945 werkhervattingen plaats in de onder‐ zoeksperiode van achttien maanden. Het aantal hervattingen is dan wel inclusief de groep terugvallers. In de tabel staan in de eerste kolom de coëfficiënten die aangeven wat de relatie is tussen het betreffende kenmerk en de kans op werkhervatting op enig moment in de onder‐ zoeksperiode. De significantie van de coëfficiënt wordt weergegeven door de zogenoem‐ de t‐waarde die daaronder tussen haken staat. Een t‐waarde groter dan 1,96 (2,56) bete‐ kent dat de kans groter 95% (99%) is dat de coëfficiënt van nul verschilt. De werkhervattingskans wordt bepaald door leeftijd, sekse, opleiding, inkomen, werk‐ stress, problemen met leidinggevenden of overige klachten als verzuimoorzaak, ervaren gezondheid en op werkhervatting gerichte begeleidingsinspanningen door werkgever, arbodienst en overige instanties. “Overige klachten” staat voor klachten anders dan psy‐ chische klachten of fysieke klachten (klachten aan bot‐ en spierstelsel) bij ziekmelding. Jongere werknemers, vrouwen, hoog opgeleiden (hbo en hoger), zij die zich hebben ziek gemeld als gevolg van werkstress, zij die hun gezondheid als goed percipiëren en dege‐ nen die door hun werkgever of arbodienst begeleid worden hebben een hogere kans op werkhervatting. Een lage opleiding (geen startkwalificatie), een laag inkomen (een netto persoonlijk inkomen van minder dan 1.400 euro per maand), problemen met leidingge‐ venden of overige klachten als verzuimoorzaak en een als slecht ervaren gezondheid ver‐ lagen de kans op werkhervatting. Begeleiding door overige instanties leidt ook tot een lagere hervattingskans. Dit effect is wellicht het gevolg van het feit dat we in hoofdstuk III.2 vaststelden, namelijk dat deze overige instanties, zoals re‐integratiebedrijven, UWV, CWI, pas aan de orde komen als de werkgever of de arbodienst er niet in slaagt de betrokken werknemer aan de slag te hel‐ pen. Blijkbaar betreft het werknemers met beperktere werkhervattingsmogelijkheden dan de werknemers die de referentiegroep vormen (vrouwen met een middenopleiding en een middeninkomen (een netto persoonlijk inkomen van 1.400 tot 2.200 euro per maand), zonder eerdere klachten, geen overige klachten, werkstress of problemen met de leiding als verzuimoorzaak, een matige gezondheid en voor wie geen begeleidingsinspanningen zijn geleverd).

133


Tabel 4.1

Determinanten van de kans op gedeeltelijke of volledige werkhervatting voor reguliere werknemers

Coëfficiënt (t‐waarde) Leeftijd (jaren) ‐0,01** (‐2,46) Geslacht (1 = man) ‐0,12** (‐2,46) Getrouwd (1 = ja) ‐0,00 (0,07) Lage Opleiding (1 = ja) ‐0,21* (‐2,05) Midden Opleiding (1 = ja) Ref. Hoge Opleiding (1 = ja) 0,01 (0,18) Niet Westerse Allochtoon (1 = ja) ‐0,08 (‐0,96) ‐0,24** Laag Inkomen (1 = ja) (4,55) Midden Inkomen (1 = ja) Ref. Hoog Inkomen (1 = ja) 0,00 (0,04) Carrièreperspectief (1 = goed) 0,00 (0,00) Oorzaak ziekmelding: werkstress (1 = ja) 0,23** (4,60) Oorzaak ziekmelding: problemen met leiding (1 = ja) ‐0,17* (‐2,52) 0,06 Eerder klachten (1 = ja) (0,89) Oorzaak ziekmelding: overige klachten (1 = ja) ‐0,16** (‐3,37) Goede Gezondheid (1 = ja) 0,30** (6,40) Matige Gezondheid (1 = ja) Ref. Slechte Gezondheid (1 = ja) ‐0,71** (‐8,41) 0,59** Begeleiding door Werkgever (1 = ja) (9,74) Begeleiding door Arbodienst (1 = ja) 0,30** (4,83) Begeleiding door overige instanties (1 = ja) ‐0,22** (‐4,34) Aantal individuen 3.737 Aantal hervattingen 2.945 *significant p<0,05; ** significant p<0,01

134

Odds’ Ratio 0,99 0,89 1,00 0,81 1,00 1,01 0,92 0,79 1,00 1,00 1,00 1,26 0,84 1,06 0,87 1,35 1,00 0,49 1,80 1,35 0,81


Opname van het carrièreperspectief, en werkstress en problemen met de leiding als ver‐ zuimoorzaak zijn kenmerken waarop bij de inzet van begeleiding wordt geselecteerd, zoals we in deel III zagen. Weglating van deze selectievariabelen zou tot overschatting van het effect van begeleiding kunnen leiden. In de tweede kolom staan de zogenoemde odds’ ratios. Odds’ ratios zijn vermenigvuldi‐ gingsfactoren die aangeven dat wanneer het betreffende kenmerk voor iemand geldt zijn of haar hervattingskans met die factor toe‐ of afneemt ten opzichte van de referentiecate‐ gorie. Zo hebben werknemers met een lage opleiding een kans die 24% lager is dan werknemers met een opleiding op middenniveau (mbo, havo, vwo). Voor werknemers met een hoge opleiding (hbo of wo) is de kans op werkhervatting 8% hoger dan die met een middenopleiding. De odds’ ratio van leeftijd dat gemeten is op een continue schaal laat zien dat elk leeftijdsjaar de kans op werkhervatting 1% verlaagt. Een als goed gepercipieerde gezondheid verhoogt de werkhervattingskans met 31% (ten opzichte van een matige gezondheid). Een als slecht ervaren gezondheid verlaagt de kans met 51%. Begeleidingsinspanningen van de werkgever verhogen de werkhervattingskans met 80%. Dit effect geldt onafhankelijk van leeftijd, gezondheid, opleiding en begelei‐ dingsinspanningen van andere instanties en is dus niet het resultaat van selectieve inzet van begeleiding door de werkgever. De aanwezigheid van een partner, etniciteit, goede carrièremogelijkheden en de duur van de klachten voorafgaand aan de huidige ziekmelding zijn niet van invloed op de kans dat een werknemer in de onderzoeksperiode van 27 maanden geheel of gedeeltelijk hervat. In Figuur IV.4.1 wordt het effect van begeleiding naar werk op de werkhervattingskans per begeleidende instantie grafisch weergegeven. Het betreft hier en in de volgende figu‐ ren steeds een 45‐jarige vrouw, met als overige kenmerken die van de referentiepersoon (zie boven). In de figuur zijn de 12 en 24 maanden grenzen door verticale strepen aange‐ geven. We zien dat de werkhervattingskans voor werknemers in het eerste ziektejaar snel toeneemt, en dat de toename sterker is als zij begeleid worden door hun werkgever of arbodienst. Na een jaar ziekte is de kans op werkhervatting zonder begeleiding 55%, met begeleiding door de arbodienst is deze 70% en met begeleiding door de werkgever 80%. Bij deze hoge percentages kan de kans daarna, in het tweede jaar van ziekte, nog maar weinig toenemen. Toch stijgt deze bij de groep zonder begeleiding nog van 55% na 12 maanden naar 75% na 24 maanden.

135


Figuur 4.1 Werkhervattingskansen over de wachttijd van de WIA voor werknemers die minstens 9 maanden ziek gemeld zijn, naar begeleiding en begeleidende in‐ stantie

Het beeld is anders bij een als slecht ervaren gezondheid. Dat laat Figuur IV.4.2 zien. Na een jaar is de kans 35% en na twee jaar 50%.

136


Figuur 4.2 Werkhervattingskansen over de wachttijd van de WIA voor werknemers die minstens 9 maanden ziek gemeld zijn, naar ervaren gezondheid

In Figuur IV.4.3 is het gezamenlijke effect weergegeven van ervaren gezondheid en bege‐ leiding door werkgever en arbodienst. Deze figuur laat zien dat begeleiding door werk‐ gever en arbodienst bij werknemers die hun gezondheid als slecht ervaren hetzelfde kanspatroon oplevert als wanneer werknemers met een als goed ervaren gezondheid geen begeleiding krijgen. Bij werknemers zijn de gezondheidsperceptie en de begelei‐ dingsinspanningen van werkgever en arbodienst van bijna even grote betekenis. Deze uitkomsten laten het eminente belang van begeleiding zien.

137


Figuur 4.3 Werkhervattingskansen over de wachttijd van de WIA voor werknemers die minstens 9 maanden ziek gemeld zijn, naar begeleidende instantie en erva‐ ren gezondheid

4.3


De voorgaande uitkomsten lieten zien hoe belangrijk zowel de gezondheidsperceptie als de begeleiding naar werk door werkgever of arbodienst zijn voor de kans op werkhervat‐ ting. We willen hier nader onderzoeken in hoeverre begeleiding ook van invloed is op de gezondheidsperceptie. Mocht dat zo zijn dan heeft begeleiding niet alleen een direct ef‐ fect op werkhervatting maar ook een indirect effect via de ervaren gezondheid. In eerder onderzoek op basis van de hier gebruikte WnW‐data hebben we een dergelijk indirect effect voor flexwerkers vast kunnen stellen. Een dergelijke combinatie van directe en in‐ directe effecten van begeleiding is ook verondersteld in het analyseschema dat we in deel I formuleerden.. Om het causale effect van begeleiding op de ervaren gezondheid te achterhalen maken we gebruik van het longitudinale karakter van de data. Daartoe proberen we de gezond‐ heid zoals die bij 18 maanden (t2) ervaren wordt (goed versus matig of slecht) te verkla‐ ren uit de situatie bij tien maanden (t1). De situatie bij tien maanden wordt weergegeven door dezelfde persoonskenmerken als die in het duurmodel gebruikt zijn (leeftijd, ge‐ slacht, burgerlijke staat, etnische afkomst, opleiding en inkomen) en uit de eerder ge‐ bruikte gezondheidsindicatoren (overige klachten als verzuimoorzaak, eerder klachten en de gezondheidsperceptie bij tien maanden). We voegen daaraan toe of de langdurig zieke werknemer bij tien maanden verwacht dat zijn of haar gezondheid het toelaat in de

138


toekomst het werk te hervatten. En ten slotte gebruiken we een variabele die per instantie aangeeft of werknemers melden dat zij in de eerste tien maanden na ziekmelding bege‐ leid zijn naar werk. In Tabel IV.4.2 tonen we de resultaten van een logitanalyse op de kans dat een werknemer bij 18 maanden na ziekmelding zijn gezondheid als goed ervaart. Tabel 4.2

Determinanten van de kans dat een negenmaandszieke werknemer 18 maanden na ziekmelding de gezondheid als goed ervaart (n=1.930)

Variabelen

Logitcoëfficiënt

Constante

‐2,68**

Leeftijd (5 klassen)

‐0,12**

Geslacht (1 = vrouw)

0,40**

Getrouwd (1 = ja)

0,13

Niet Westerse Allochtoon (1 = ja)

‐0,15

Opleiding (1=geen startkwalificatie)

‐0,00

Inkomen (5 klassen)

0,20**

Oorzaak ziekmelding: overige klachten (1 = ja)

0,03

Eerder klachten? (1 = ja)

‐0,17

Gezondheidsperceptie bij 10 maanden na ziekmelding (1 = goed)

1,35**

Positief over verwachte werkhervattingmogelijkheden bij 10 maanden na ziek‐ melding (1 = ja) Begeleiding werkgever tussen 0 en 10 maanden na ziekmelding (1 = ja)

1,23** 0,32**

Begeleiding arbodienst tussen 0 en 10 maanden na ziekmelding (1 = ja)

0,25*

Begeleiding overig tussen 0 en 10 maanden na ziekmelding (1 = ja)

‐0,07

**= significant met 95% betrouwbaarheid *= significant met 90% betrouwbaarheid

Begeleidingsinspanningen gericht op werkhervatting door de werkgever en/of de arbo‐ dienst in de eerste tien maanden na ziekmelding blijken inderdaad de ervaren gezond‐ heid bij achttien maanden positief te beïnvloeden. Zoals verwacht is de ervaren gezond‐ heid bij tien maanden een belangrijke determinant van die bij 18 maanden. Deze padaf‐ hankelijkheid vormt een sterk controlerende factor voor de effecten van de andere ver‐ klarende variabelen. Niettemin blijken ook de verwachtingen omtrent de werkhervat‐ tingsmogelijkheden en twee van de drie indicatoren van begeleiding van zelfstandige invloed te zijn op de latere gezondheidsperceptie. Verder hebben jongere werknemers, vrouwen en werknemers met een relatief hoog inkomen een grotere kans bij achttien maanden hun gezondheid als goed te ervaren. In Figuur IV.4.4 gebruiken we de uitkomsten van de logitanalyse ( Tabel IV.4.2) om de kans op een als goed ervaren gezondheid bij 18 maanden voor ver‐ schillende combinaties van kenmerken te voorspellen. We gaan daarbij uit van een (fic‐ tieve) werknemer die de modale (meest voorkomende) waarden heeft op de kenmerken die in de logitanalyse als verklarende variabelen zijn gebruikt. Vervolgens laten we steeds een kenmerk een andere dan de modale waarde aannemen. Een als goed ervaren gezondheid bij tien maanden vergroot de kans op een goede gezondheid bij 18 maanden met 32 procentpunten, dus met 80%. Als de modale werknemer in plaats van een positie‐ ve een negatieve verwachting heeft betreffende haar toekomstige werkhervattingsmoge‐

139


lijkheden dan is de kans dat zij haar gezondheid bij 18 maanden als goed ervaart 60% lager. Figuur 4.4 Voorspelde kans op een als goed ervaren gezondheid bij 18 maanden (t2) op basis van de situatie bij 10 maanden (t1) Voorspelde kans op goede gezondheid bij 18 maanden (werknemers) 72%

Goede gezondheidsperceptie t1 42%

35-44 jaar

40%

Modale werknemer

35%

<1000 euro netto per maand

34%

Geen begeleiding arbo arts t1

30%

Man

27%

Geen begeleiding werkgever t1 16%

Slechte verwachting werkherv t1 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90% 100%

Als de modale werknemer in de eerste tien maanden geen begeleiding van haar werkge‐ ver ervaren zou hebben dan was de kans dat zij bij maanden haar gezondheid als goed zou percipiëren 32% lager geweest. De effecten van de andere kenmerken (inclusief de begeleiding door de arbodienst) op de gezondheidsperceptie zijn minder sterk.

4.4

Conclusies

De belangrijkste uitkomsten van hier gepleegde analyses zijn als volgt samen te vatten.  Analyse van de werkhervattingskans van werknemers die bij negen maanden na ziekmelding nog geheel of gedeeltelijk ziek gemeld zijn, laat zien dat die kans in het eerste ziektejaar snel toeneemt zodat aan het eind daarvan de kans op werkhervatting zonder (ervaren) begeleiding door de werkgever of de arbodienst 60% is. Met bege‐ leiding door de arbodienst is die kans 80% en begeleiding door de werkgever ver‐ hoogt de kans dat een werknemer in het eerste jaar geheel of gedeeltelijk het werk hervat heeft tot 87%. In het tweede ziektejaar neemt de hervattingskans nog maar in geringe mate toe.  Het beeld is anders bij een als slecht ervaren gezondheid. Na een jaar is de kans dat men het werk geheel of gedeeltelijk hervat heeft 40% en na twee jaar 57%.  Combineren we de effecten van begeleiding door werkgever en arbodienst met die van ervaren gezondheid dan komt het grote effect van begeleiding nog prominenter naar voren: begeleiding door werkgever en arbodienst bij werknemers die hun ge‐

140


zondheid als slecht ervaren levert hetzelfde kanspatroon als dat voor werknemers die geen begeleiding krijgen maar hun gezondheid als goed ervaren. Bij werknemers zijn de gezondheidsperceptie en de begeleidingsinspanningen van werkgever en arbo‐ dienst dus van even grote betekenis. Anders gezegd, begeleiding door arbodienst en werkgever kan de belemmerende werking van een als slecht gepercipieerde gezond‐ heid goeddeels wegnemen. 

Behalve een direct effect op de werkhervattingskans gaat van begeleiding, met name die van de werkgever, ook een indirect effect uit via de gezondheidsperceptie. Zon‐ der begeleiding door de werkgever in de eerste tien maanden van het ziekteverzuim is de kans dat een modale werknemer bij 18 maanden haar gezondheid als goed per‐ cipieert met 32% lager.

141


BIJLAGE COX PROPORTIONAL HAZARD MODEL VOOR DE WERKHERVATTINGSKANS Bij het Cox model wordt er niet van uitgegaan dat de kans op werkhervatting een be‐ paalde verdeling volgt aangezien de kans op misspecificatie van deze verdeling groot is. De basiskans op werkhervatting is dus niet exact gespecificeerd om geen aannames over de verdeling te doen. Wel kan een schatter van de basiskans achteraf berekend worden. Aan de hand van de uitkomsten van het schattingsmodel en de waarden van achter‐ grondkenmerken kan de werkhervattingskans voor elk tijdstip gedurende de waarne‐ mingsperiode van 27 maanden berekend worden. In het Cox model wordt aangenomen dat de kans op werkhervatting voor iemand met bepaalde achtergrondkenmerken pro‐ portioneel is ten opzichte tot van de werkhervattingskans van de gekozen referentieper‐ soon. Deze laatste kans noemen we de basiskans. Deze proportionaliteit volgt uit vergelijking (1), waar de kans dat het werk hervat wordt op tijdstip t, gegeven dat niet hervat is tot tijdstip t is uitgewerkt. Deze kans heet ook wel de hazard. x is de vector met de waardes van de covariaten (kenmerken). β is de vector van coëfficiënten.

 ( t | x ,  )   0 (t ) e ( x '  )

(1)

De coëfficiënten van het schattingsmodel geven aan hoe de kans op werkhervatting ver‐ anderd wordt ten opzichte van de basiskans. De covariaat “geslacht” bijvoorbeeld neemt de waarde 0 aan als de respondent man is en 1 als de respondent vrouw is. Bij de bepa‐ ling van de basiskans op werkhervatting worden de covariaten op 0 gezet. De gekozen referentiepersoon is dus een man. Vergelijking (2) laat zien hoe de kans op werkhervatting (met regressievector xoud) zich verhoudt tot de kans wanneer de waarde van covariaat j met 1 eenheid toeneemt (met regressievector xnieuw). Stel dat de geschatte coëfficiënt van geslacht 2 is. Dit betekent dat de kans dat een vrouw een twee keer zo hoge kans op werkhervatting heeft als een man met overigens dezelfde kenmerken.

 (t | xnieuw ,  )  0 (t )e

( xoud '   j )

e

( j )

 (t | xoud ,  )

(2)

Vergelijking (3) laat zien dat de kans dat een bepaald individu zijn/haar werk op tijdstip tj hervat onafhankelijk is van de basiskans op werkhervatting op dat tijdstip (λ0(tj)). Hierbij geeft R(t) geeft de ‘risk set’ weer; de set van alle individuen die nog niet hervat hebben net voor tijdstip t. Om de set te bepalen van individuen die op een bepaald moment nog niet hervat hebben worden de data per individu chronologisch geordend naar tijdstip van gebeurtenis (werkhervatting/verlaten onderzoek), te beginnen bij het tijdstip van de eerste gebeurte‐ nis na ziekmelding. Definieer deze tijdstippen als t1,t2,t3,…,tN, waarbij N het aantal indi‐ viduen in het onderzoek is. t1 is dan het tijdstip waarop de eerste persoon hervat, ofwel

143


het onderzoek verlaat. De set van individuen die voor t1 nog niet hervat heeft is de gehe‐ le set van respondenten. Als op een later moment iemand hervat neemt de set van indi‐ viduen die nog niet hervat heeft (of het onderzoek heeft verlaten) af met 1.

Pr[T j  t j | R(t j )]



Pr[T j  t j | T j  t j ]



lR ( t j )

 (t j | x j ,  )   lR (t )  (t j | xl ,  ) j



e

Pr[Tl  tl | Tl  t j ]

( x j ' )

(3)

e ( xl ' ) lR ( t ) j

Hierbij is Tj het tijdstip van een gebeurtenis bij individu j. De coëfficiënten worden geschat door de log likelihood in vergelijking (4) te maximalise‐ ren. δi heeft een waarde 1 als een individu respons heeft gegeven in de eerstvolgende in‐ terviewronde die volgt op het desbetreffende tijdstip. Is dit niet het geval dan heeft δi een waarde 0 (ook als het tijdstip van de gebeurtenis op of na het einde van het onderzoek ligt). N    ln L( )    i ln e( xi '  )  ln  e( xl ' )  i 1  lR (ti )  

(4)

De resulterende schatting van β is consistent. Deze geschatte β kan weer gebruikt worden om de basiskans op werkhervatting te schatten, zie vergelijking (5). Dit is een stapfunctie die elk moment dat er een gebeurtenis heeft plaatsgevonden en andere waarde aanneemt. Deze schatter is alleen van toepassing als gebeurtenissen zich niet gelijktijdig voordoen. Is dat wel het geval dan is de formule van de schatter soortgelijk maar ingewikkelder.

e ( xi '  ) ˆ

hˆ0,i 

(5)

 e ( xl '  ) ˆ

l R ( t i )

144


5

CONCLUSIES

De patronen van werkhervatting bij werknemers die negen maanden na hun ziekmelding nog steeds geheel of gedeeltelijk zijn ziek gemeld worden gekenmerkt door het feit dat ondanks hun lange verzuimduur bij de eerste meting, tien maanden na ziekmelding, 66% het werk geheel of gedeeltelijk hervat heeft. Dit betekent dat in die eerste tien maanden van ziekteverzuim met succes gewerkt is aan de terugkeer naar de arbeid.

Graduele hervatting als dominant patroon We concluderen dan ook dat graduele terugkeer naar het werk het dominante patroon van werkhervatting is bij werknemers die negen maanden ziekteverzuim achter de rug hebben.. Na gedeeltelijke hervatting is de kans groot dat men binnen de waarnemingspe‐ riode van 27 maanden weer volledig gaat werken. Dit wordt al gesuggereerd door de verdeling naar werkstatus per achtereenvolgende meting. Bij tien maanden is 12% volle‐ dig en 54% gedeeltelijk aan het werk; bij 18 maanden is 41% volledig en 31% gedeeltelijk aan het werk en bij 27 maanden na ziekmelding zijn die percentages 52% en 18%. Ordening van de dynamiek die aan deze percentages ten grondslag ligt brengt de patro‐ nen van werkhervatting aan het licht die we kunnen waarnemen bij het cohort werkne‐ mers dat aan alle drie de metingen heeft meegewerkt. Die patronen zijn onder te brengen in vijf archetypen en een restgroep overigen. De grootste groep (34%) zijn de “opbou‐ wers”, degenen die van deels naar volledig werken overgaan. Een andere groep die een patroon van graduele hervatting laat zien zijn de “late hervatters”. Deze gaan van niet werkend bij tien maanden naar deels of volledig werkend op een later meetmoment. De‐ ze zijn goed voor 12% van het totaal. Samen vormen deze graduele hervatters dus 46% van de totale groep negenmaands zieke werknemers die we tot 27 maanden na ziekmel‐ ding hebben kunnen volgen.

De achterstand van de niet‐hervatters Daartegenover staan twee archetypen die samen de groep van 30% vormen die bij 27 maanden niet werkt, namelijk de 16% “niet‐hervatters”, degenen die op geen moment het werk hebben kunnen hervatten en de 14% “terugvallers” die bij 10 of 18 maanden werk‐ ten maar uiteindelijk, bij 27 maanden niet. Met name de niet‐hervatters hebben op ver‐ schillende vlakken een relatief ongunstige uitgangspositie ten opzichte van andere 9‐ maandszieke werknemers. Ze zijn bijvoorbeeld gemiddeld lager opgeleid, ervaren hun gezondheid als relatief slecht, hebben vaak een langdurige klachtenhistorie, hebben vaak geen dienstverband meer met de oude werkgever, deden vaak geen werkhervattingpo‐ gingen, hebben weinig positieve toekomstverwachtingen qua werkhervatting en hebben (mogelijk door de slechtere gezondheid) relatief weinig begeleiding naar werk ervaren. Deze factoren hebben ertoe bijgedragen hebben dat deze groep het werk niet heeft hervat. In tegenstelling tot de niet‐hervatters hebben de late hervatters vaak het dienstverband bij de oude werkgever behouden. Ook hebben zij een kortere klachtenhistorie en zijn ze (al na 10 maanden) positiever over hun verwachtingen wat betreft volledige werkhervat‐

145


ting in de toekomst. De als beter (wordende) ervaren gezondheid van de late hervatters ten opzichte van de niet‐hervatters zal hiermee samenhangen. Mogelijk hebben de late hervatters mede door deze kenmerken het werk later alsnog kunnen hervatten, waar het de niet‐hervatters niet gelukt is. Qua ontvangen begeleiding is er tussen niet‐hervatters en late hervatters weinig verschil in het eerste ziektejaar (de eerste 10 maanden), maar daarna neemt het aandeel dat begeleiding ontvangt toe bij de (niet‐volledig werkende) late hervatters, terwijl dat bij de niet‐hervatters juist iets afneemt. Mogelijk valt er bij de niet‐hervatters op dit punt nog wat te winnen in het tweede ziektejaar. De groep niet‐hervatters blijkt ook op een aantal andere punten in een slechtere uit‐ gangspositie te zitten dan anderen. Zij springen er in negatieve zin uit wat betreft de be‐ trokkenheid bij de werkhervatting en de overeenstemming over de aanpak. Deze facto‐ ren zijn waarschijnlijk van invloed geweest op hun patroon van (niet‐)werkhervatting. Voor hen is minder vaak een probleemanalyse en plan van aanpak gemaakt en ze hebben in verhouding minder vaak inzage gehad in deze stukken. Ook hadden zij halverwege het tweede ziektejaar relatief vaak geen duidelijk doel waaraan gewerkt wordt in het ka‐ der van de werkhervatting, wat de effectiviteit van eventuele re‐integratie‐inspanningen niet zal hebben bevorderd. Daarnaast hadden ze zelf relatief weinig invloed op voorstel‐ len of acties die gedaan zijn in het kader van hun werkhervatting. Ook hebben zij zelf relatief weinig voorstellen gedaan om te gaan of blijven werken, en als ze dit wel deden, werd er meestal niets met die voorstellen gedaan. De niet‐hervatters waren het, zeker in de eerste periode, minder vaak eens met de aanpak van werkhervatting dan anderen. Van de niet‐hervatters die zelf niet op zoek waren naar werk, was de (als relatief slecht ervaren) gezondheid de belangrijkste reden hiervoor. Vanuit de Wet Verbetering Poortwachter is bepaald dat de werkgever en werknemer sa‐ men de re‐integratie dienen op te pakken. Van zowel de werkgever als de werknemer wordt hierbij initiatief en een actieve opstelling verwacht. Niet‐hervatters zijn echter minder actief dan anderen gebleken. Deels kan dit samenhangen met bepaalde (on)moge‐ lijkheden tot werkhervatting: niet‐hervatters ervaren hun gezondheid als relatief slecht en verliezen in de loop van de tijd relatief vaak het dienstverband met hun oude werkge‐ ver.

Het belang van begeleiding Om optimaal gebruik te maken van het longitudinale karakter van de verzamelde data is aan de hand van een duurmodel de werkhervattingskans van de negenmaandszieke werknemers geanalyseerd. Deze analyse bevestigt het eminente belang van begeleiding door werkgever en arbodienst. De uitkomsten laten zien dat die kans in het eerste ziektejaar snel toeneemt zodat aan het eind daarvan de kans op werkhervatting zonder (ervaren) begeleiding door de werkge‐ ver of de arbodienst 60% is. Met begeleiding door de arbodienst is die kans 80% en bege‐ leiding door de werkgever verhoogt de kans dat een werknemer in het eerste jaar geheel of gedeeltelijk het werk hervat heeft tot 87%. In het tweede ziektejaar neemt de hervat‐ tingskans nog maar in geringe mate toe. Het beeld is anders bij een als slecht ervaren gezondheid. Na een jaar is de kans dat men het werk geheel of gedeeltelijk hervat heeft 40% en na twee jaar 57%. Combineren we de

146


effecten van begeleiding door werkgever en arbodienst met die van ervaren gezondheid dan komt het grote effect van begeleiding nog prominenter naar voren: begeleiding door werkgever en arbodienst bij werknemers die hun gezondheid als slecht ervaren levert hetzelfde kanspatroon als dat voor werknemers die geen begeleiding krijgen maar hun gezondheid als goed ervaren. Bij werknemers zijn de gezondheidsperceptie en de bege‐ leidingsinspanningen van werkgever en arbodienst dus van even grote betekenis. Anders gezegd, begeleiding door arbodienst en werkgever kan de belemmerende werking van een als slecht gepercipieerde gezondheid goeddeels wegnemen. Behalve een direct effect op de werkhervattingskans gaat van begeleiding, met name die van de werkgever, ook een indirect effect uit via de gezondheidsperceptie. Zonder bege‐ leiding door de werkgever in de eerste tien maanden van het ziekteverzuim is de kans dat een modale werknemer bij 18 maanden haar gezondheid als goed percipieert met 32% lager. Verder wordt de gezondheidsperceptie sterk bepaald door de verwachtingen omtrent de mogelijkheden tot werkhervatting: als deze negatief zijn dan is de kans dat men de gezondheid later als goed percipieert 60% lager. Deze uitkomsten laten zien dat voor niet‐hervatters begeleidingsinspanningen in het eer‐ ste ziektejaar niet alleen hun kans op werkhervatting kunnen verhogen, maar dat deze ook hun gezondheidsperceptie positief beïnvloeden en daarmee een extra impuls kunnen geven aan hun hervattingskans.

147

Deel V – Werkhervatting bij vangnetters

DEEL V ‐ WERKHERVATTING BIJ VANGNETTERS

Cathelijne van der Burg (AStri) Tom Everhardt (APE) Rafiq Friperson (APE) Petra Molenaar (AStri)

149


1

INLEIDING

In deel II bleek dat negenmaands zieke vangnetters (10 maanden na ziekmelding) in vele opzichten een kwetsbare groep vormen. Het gaat hier om vangnetters (WW’ers, uitzend‐ krachten en eindedienstverbanders) die voor of bij ziekte geen werkgever meer hebben die het loon doorbetaalt, het verzuim begeleidt en een directe mogelijkheid tot werkher‐ vatting biedt. Daarnaast heeft deze groep, met name de WW’ers, in vergelijking met re‐ guliere werknemers een relatief laag opleidingsniveau en inkomen. Ook behoren zij va‐ ker tot een etnische minderheidsgroep. Verder hebben vangnetters een relatief kort ar‐ beidsverleden en noemen ze vaak andere omstandigheden, zoals de privésituatie, de leef‐ tijd of het gebrek aan werkervaring als belemmering om weer aan het werk te gaan. Bo‐ vendien percipiëren zij hun gezondheid vaker als ‘slecht’. In dit deel onderzoeken we in hoeverre vangnetters na negen maanden ziekteverzuim aan de slag komen en welke factoren bepalend zijn voor hun werkhervatting. Daarbij gaan we uit van het analysemodel uit I.3 waarin we begeleiding, de gezondheidspercep‐ tie en de verwachting omtrent de mogelijkheden tot werkhervatting centraal stellen. De opbouw van dit deel is overeenkomstig aan dat van het vorige deel (IV), waarin de determinanten van werkhervatting van reguliere werknemers aan de orde kwam. De volgende twee hoofdstukken zijn beschrijvend. We onderscheiden daarbij werklozen (WW’ers) en flexwerkers, waarbij de groep flexwerkers bestaat uit uitzendkrachten en eindedienstverbanders. In hoofdstuk 2 schetsen we een beeld van de werkstatus van de vangnetters in de loop van de tijd: 10, 18 en 27 maanden na ziekmelding. Om zicht te krijgen op de samenhang tussen werkhervatting en kenmerken van werklozen, flexwer‐ kers en reguliere werknemers met betrekking tot demografie, ervaren gezondheid, ar‐ beidsmarktpositie en begeleiding laten we zien hoe werkhervatters op deze kenmerken verschillen van niet‐hervatters. In hoofdstuk 3 onderzoeken we de samenhang tussen werkhervatting en de mate waarin vangnetters werken van belang vinden en hun in‐ breng en betrokkenheid bij werkhervatting. In hoofdstuk 4 worden de determinanten van werkhervatting bij vangnetters onderzocht. Dit gebeurt aan de hand van een vorm van multivariate analyse die recht doet aan het longitudinale karakter van de data. In zo’n duurmodel worden de eigenstandige effecten van de verschillende factoren vastgesteld, waarbij rekening wordt gehouden met het ver‐ loop van die factoren naarmate het verzuim langer duurt. Ook gaan we in op het verband tussen de twee cruciale determinanten van werkhervatting, te weten begeleiding en erva‐ ren gezondheid. In hoofdstuk 5 vatten we de uitkomsten samen en trekken conclusies.

151


2

WERKSTATUS BIJ 10, 18 EN 27 MAANDEN

In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de werkstatus van het cohort vangnetters in de loop van de tijd. Eerst wordt een algemeen overzicht gegeven van het verloop van de werk‐ hervattingen vanaf tien maanden na ziekmelding. Daarna wordt ingezoomd op hervat‐ ters en niet‐hervatters en soorten vangnetters (werklozen versus flexwerkers), waarbij we de vangnetters ook vergelijken met de reguliere werknemers.

2.1

Patronen van werkhervatting

Figuur V.2.1 geeft het verloop van de werkstatus weer binnen het cohort vangnetters. Tien maanden na ziekmelding werkt 92% van de negenmaandszieke werknemers niet. Dit steekt schril af tegen de situatie van de overeenkomstige groep reguliere werknemers: van hen is slechts 35% bij tien maanden nog (gedeeltelijk) aan het werk. Het aandeel niet‐werkenden neemt van meetmoment tot meetmoment langzaam af. Bin‐ nen de groep werkenden groeit het aandeel dat volledig werkt harder dan het aandeel dat gedeeltelijk werkt; de groep die gedeeltelijk werkt is na 27 maanden nog net zo groot als na 18 maanden. Figuur 2.1 Werkstatus van 9‐maandszieke vangnetters 10, 18 en 27 maanden na ziek‐ melding

100%

1%

6%

7%

11%

12% 12%

80%

60% 92% 40%

82%

77%

na 18 maanden

na 27 maanden

20%

0% na 10 maanden werkt niet

werkt gedeeltelijk

werkt volledig

Dit zegt echter nog niet alles over de ontwikkeling van de werkstatus. Het boomschema (Figuur V.2.2) toont het verloop van de werkstatus op de drie meetmomenten. Dit betreft de constante groep, dat wil zeggen de deelnemers aan alle drie de metingen.

152


De omvang van elke subgroep is aangegeven in percentages (van het totaal) en in aantal‐ len. In de rechterkolom van het schema (in blokjes) staan percentages die aangeven hoe groot elke sub‐subgroep bij 27 maanden is ten opzichte van de subgroep bij 18 maanden. Het aandeel vangnetters waarbij de werkstatus een ontwikkeling laat zien is beperkt: Net als in de voorgaande Figuur V.2.1 blijkt ook uit dit schema dat niet‐hervatters domineren: 71% van de 765 vangnetters die aan alle drie de metingen hebben meegewerkt, blijkt tot ruim twee jaar na ziekmelding niet aan het werk te komen. Bij de reguliere werknemers is het percentage niet‐hervatters slechts 16. Dit laat de achterstand zien van vangnetters bij langdurig verzuim. In deel IV hebben we voor de werknemers ‐ op basis van een soortgelijk schema ‐ vijf ar‐ chetypen onderscheiden (groepen met verschillende patronen van werkhervatting, zie deel IV, hoofdstuk 2). Wanneer we deze indeling ook maken voor de vangnetters, dan blijkt dat de omvang van de meeste typen zeer beperkt is als gevolg van het overheer‐ sende aandeel niet‐hervatters. • •

niet‐hervatters

werken op alle drie meetmomenten niet, n=546 (71%)

late hervatters

• • •

opbouwers

werken na 10 maanden niet en werken na 27 maanden deels of volledig, n=130 (17%) werken na 10 maanden deels en hebben dit na 27 maanden uitgebreid tot volledig werk, n=20 (3%) werken op alle drie meetmomenten volledig, n=2 (<1%)

terugvallers

•

overig

volhouders

werken na 27 maanden niet, maar op (een) eerder(e) meetmoment(en) wel, n=44 (6%) restgroep (werken op enig moment, maar niet volgens één van boven‐ staande patronen), n=23 (3%)

De dominantie van de niet‐hervatters leidt ertoe dat het geen zin heeft de overigen op te delen in de in deel IV onderscheiden archetypen. In plaats daarvan worden de ‘niet‐ hervatters’ (degenen die op tot 27 maanden na ziekmelding niet aan het werk waren) vergeleken met de overigen, te weten degenen die op enig peilmoment geheel of gedeel‐ telijk werkzaam waren. Deze noemen we “hervatters”, ook al is het mogelijk dat ze uit‐ eindelijk (bij 27 maanden) niet meer werkzaam zijn.

153


Figuur 2.2 Patronen van werkhervatting over de drie meetmomenten 10 maanden 18 maanden betreft de constante groep (n=765) werkt niet 81% (n=616) werkt niet werkt deels 92% 9% (n=702) (n=66) werkt volledig 3% (n=20) werkt niet 2% (n=15) werkt deels werkt deels 8% 4% (n=60) (n=31) werkt volledig 2% (n=14) werkt niet <1% (n=1) werkt volledig werkt deels <1% 0% (n=3) (n=0) werkt volledig <1% (n=2)

27 maanden

154

werkt niet

71% (n=546)

89%

werkt deels

6% (n=45)

7%

werkt volledig

3% (n=25)

4%

werkt niet

3% (n=22)

33%

werkt deels

4% (n=28)

42%

werkt volledig

2% (n=16)

24%

werkt niet

1% (n=4)

9%

werkt deels

<1% (n=1)

9%

werkt volledig

2% (n=15)

82%

werkt niet

1% (n=9)

60%

werkt deels

<1% (n=3)

20%

werkt volledig

<1% (n=3)

20%

werkt niet

1% (n=6)

19%

werkt deels

2% (n=13)

42%

werkt volledig

2% (n=12)

39%

werkt niet

<1% (n=3)

21%

werkt deels

<1% (n=3)

21%

werkt volledig

1% (n=8)

57%

werkt niet

0% (n=0)

0%

werkt deels

0% (n=0)

0%

werkt volledig

<1% (n=1)

100%

werkt niet

0% (n=0)

0%

werkt deels

0% (n=0)

0%

werkt volledig

0% (n=0)

0%

werkt niet

0% (n=0)

0%

werkt deels

0% (n=0)

0%

werkt volledig

<1% (n=2)

100%


Zoals tabel V.2.1. laat zien hangt werkhervatting in sterke mate samen met het type vangnetter: zieke werklozen zijn veel minder vaak op enig moment werkzaam dan uit‐ zendkrachten en ‘eindedienstverbanders’. Daarom zullen in de hierna volgende beschrij‐ vingen zowel de niet‐hervatters als de hervatters worden uitgesplitst naar type vangnet‐ ter. Daarbij worden uitzendkrachten en ‘eindedienstverbanders’ samengenomen tot ‘flexwerkers’, omdat deze twee groepen wat werkhervatting betreft op elkaar lijken, maar ook in verband met de beperkte omvang van de groep uitzendkrachten. Tabel 2.1

Hervatters en niet‐hervatters naar type vangnetter 1

werklozen (n=428) 81% 19%

niet‐hervatters hervatters

soort vangnetter uitzendkrachten eindedienstverbanders (n=79) (n=258) 54% 61% 46% 39%

totaal (n=765) 71% 29%

Figuur V.2.3 is een verdere illustratie van de verschillen in mate van werkhervatting tus‐ sen de drie typen vangnetters. Hoewel in alle drie de subgroepen de meerderheid het werk na 27 maanden nog niet hervat heeft, is duidelijk zichtbaar dat uitzendkrachten en ‘eindedienstverbanders’ het werk eerder en vaker hervatten dan werklozen. Figuur 2.3 Werkstatus van 9‐maandszieke werklozen, uitzendkrachten en ‘einde‐ dienstverbanders’ 10, 18 en 27 maanden na ziekmelding w e rkloz en

uitz endk ra cht en

e inde diens tv e rband ers

100%

90%

80%

70%

60%

50%

40%

30%

20%

10%

0%

10 mnd

18 m nd

27 m nd

10 m nd

we rk t vo lle d ig

18 mnd

27 mnd

wer kt ge de e ltel ijk

10 mnd

w er kt n ie t

1

De indeling naar type vangnetter is de situatie ten tijde van de ziekmelding.

155

18 mnd

27 mnd


Deze figuur maakt duidelijk dat de hervatters uit tabel V.2.1 een grotere groep vormen dan degenen die uiteindelijk, 27 maanden na ziekmelding, aan het werk zijn. De zoge‐ noemde terugvallers worden hier immers bij de hervatters geteld.

Vergelijking tussen groepen Voor de groep negenmaandszieke vangnetters die deelnamen aan zowel de eerste, de tweede als de derde meting gaan we hierna nader in op een aantal kenmerken met be‐ trekking tot demografie, ervaren gezondheid, arbeidsmarktpositie en begeleiding 2 . Daar‐ bij bekijken we de niet‐hervatters en de overige vangnetters (die op enig peilmoment werkzaan waren) afzonderlijk. Omdat het cohort vangnetters geen homogene groep vormt, splitsen we deze uit naar type vangnetter: werklozen versus flexwerkers (uit‐ zendkrachten en ‘eindedienstverbanders’). Tevens vergelijken we de vangnetters met reguliere werknemers. Omdat ‘werkhervatting’ het onderwerp van dit deel is, richten we ons bij het trekken van conclusies met name op verschillen tussen hervatters en niet‐ hervatters. Voor een uitgebreide beschrijving van kenmerken die constant zijn over de meetmomen‐ ten, zoals leeftijd, opleiding, arbeidsverleden, ziektegeschiedenis en de beginstappen van het poortwachtersprotocol (probleemanalyse, plan van aanpak), wordt verwezen naar deel II. In dit deel wordt voor díe kenmerken volstaan met een beknopte beschrijving van eventuele verschillen tussen wel‐ en niet‐hervatters.

2.2

Demografische kenmerken en werkhervatting

Geslacht De groep niet‐hervattende vangnetters bestaat voor ongeveer de helft uit mannen. In de groep vangnetters die werk(t)en, bevinden zich relatief veel vrouwen (57%). Vrouwelijke vangnetters zijn dus vaker op één van de peilmomenten aan het werk dan mannelijke.

Leeftijd In de groep niet‐hervattende vangnetters is de gemiddelde leeftijd 50 jaar. In de groep vangnetters die werk(t)en is de gemiddelde leeftijd aanmerkelijk lager (43 jaar).

Etniciteit De groep niet‐hervattende vangnetters bestaat voor ongeveer 80% uit autochtonen. De groep vangnetters die wel op enig peilmoment werken omvat nauwelijks meer au‐ tochtonen dan de groep niet‐hervatters. Wel is het aandeel niet‐westerse allochtonen hier kleiner en het aandeel westerse allochtonen groter dan bij de niet‐hervatters. Dus: Wes‐ terse allochtonen hervatten het werk relatief vaak wél, niet‐Westerse allochtonen hervat‐ ten het werk relatief vaak niet.

Opleidingsniveau 37% van de negenmaandszieke vangnetters heeft een laag opleidingsniveau. Onder de niet‐hervatters is het aandeel vangnetters met een laag opleidingsniveau gelijk aan 56%.

2

In deel VI wordt nader ingegaan op de claimbeoordeling en ‐uitslag.

156


Kostwinnerschap en thuiswonende kinderen Gemiddeld 55% van de vangnetters is hoofdkostwinner. Er bestaan geen significante ver‐ schillen tussen hervatters en niet‐hervatters. De niet‐hervatters hebben minder vaak thuiswonende kinderen dan de vangnetters die het werk wel hervat hebben (36% versus 47%). Dit kan ook met leeftijd te maken hebben: de jongere vangnetters hebben vaker nog thuiswonende kinderen en hebben een grotere kans op werkhervatting.

Totale huishoudinkomen Ongeveer drie op de tien niet‐hervatters hebben een maandelijks nettohuishoudinkomen (het eigen inkomen plus dat van een eventuele partner) van minder dan € 1.400. Bij even‐ eens circa 30% is het inkomen minimaal € 2.200. Bij de hervatters is het beeld anders. Het deel waarbij het inkomen minder dan € 1.400 is kleiner (circa 17%) en het deel dat een inkomen van € 2.200 of meer heeft is groter (42%).

2.3 2.3.1

Ervaren gezondheid en werkhervatting Algemene gezondheidstoestand vangnetters

Wanneer we de ervaren gezondheid 10 respectievelijk 27 maanden na de ziekmelding bekijken, blijkt dat het merendeel van alle vangnetters (62%) geen verandering heeft er‐ varen (goed  goed, matig  matig of slecht  slecht). De groep die aangaf dat de ge‐ zondheid matig was en nog steeds is, is het grootst (35%). Een kwart van de vangnetters heeft een persistent slechte ervaren gezondheid. Bijna een kwart (24%) ervoer een verbe‐ tering en bij 13% ging de gezondheid juist achteruit. Deze percentages wijzen erop dat de relatief lage hervattingsgraad van vangnetters niet alleen aan de ervaren gezondheid ligt. Vangnetters die het werk hervat hebben gaven vaker aan dat hun gezondheid verbeterd is dan niet‐hervatters (36% versus 20%). De niet‐hervatters meldden vaker dat er geen verandering is opgetreden in de gezondheidstoestand (66% versus 53%). De algemene gezondheidstoestand van hervatters is gemiddeld beter (en is ook vaker verbeterd) dan die van niet‐hervatters.

Algemene gezondheidstoestand niet‐hervatters In de tabellen 2.2 en 2.3 tonen we voor niet‐hervatters en hervatters afzonderlijk de ont‐ wikkeling van de gepercipieerde gezondheid tussen 10 en 27 maanden na ziekmelding. De niet‐hervatters ervaren hun gezondheid op beide meetmomenten relatief vaak als ‘slecht’ (en zelden op beide momenten als ‘goed’). Bij ongeveer 20% is de gezondheid verbeterd (matig  goed of slecht  matig/goed). Tussen de twee typen vangnetters bestaat één opvallend (significant) verschil: de groep waarbij de gezondheid matig was en nog is, is bij werklozen groter dan bij flexwerkers (41% versus 32%). Werknemers die niet aan het werk zijn lijken iets positiever te zijn over hun gezondheids‐ toestand dan vangnetters. Met name de groep bij wie de ervaren gezondheid slecht was en nog steeds is, is bij werknemers kleiner (27% versus 21%).

157


Tabel 2.2 goed goed matig matig matig slecht slecht

Algemene gezondheidstoestand (na 10 respectievelijk 27 maanden), niet‐ hervatters soort vangnetter

 goed  matig/slecht  goed  matig  slecht  matig/goed  slecht

werklozen (n=347) 2% 4% 4% 41% 9% 15% 25%

flexwerkers (n=197) 0% 8% 7% 32% 10% 14% 29%

totaal (n=544) 2% 5% 5% 38% 9% 15% 27%

werknemers (n=235) 3% 4% 7% 35% 14% 15% 21%

Algemene gezondheidstoestand hervatters Bij de vangnetters die het werk wél hervat hebben is het deel dat geen verandering in de gezondheid heeft ervaren relatief klein (53%). Meer dan een derde deel (36%) zag een verbetering in de gezondheidstoestand. Ook de groep die aangaf dat de gezondheid goed was en nog steeds is, is – vergeleken met de niet‐hervatters – groot (19%). Bij de werklozen die het werk hervat hebben is het aandeel dat geen verandering in de gezondheid heeft ervaren relatief groot (63%), terwijl dit aandeel bij de flexwerkers een stuk kleiner is (47%). Deze laatste groep omvat een vrij hoog percentage (16%) dat een gezondheidsverslechtering heeft ervaren (waarbij men dus toch het werk heeft hervat). Het lijkt er op dat flexwerkers vergeleken met werklozen het werk eerder hervatten, ook al is hun gezondheidstoestand niet optimaal. Tabel 2.3

Algemene gezondheidstoestand (na 10 respectievelijk 27 maanden), hervat‐ ters soort vangnetter

goed goed matig matig matig slecht slecht

 goed  matig/slecht  goed  matig  slecht  matig/goed  slecht

werklozen (n=81)

flexwerkers (n=137)

totaal (n=218)

werknemers (n=1.278)

21% 1% 17% 36% 3% 16% 6%

18% 10% 28% 25% 6% 9% 4%

19% 7% 24% 29% 5% 12% 5%

27% 11% 23% 29% 4% 5% 2%

Wat de ervaren gezondheid betreft wijken de vangnetters die aan het werk zijn gegaan niet zo veel af van de werknemers die het werk hervat hebben. De verschillen tussen her‐ vatters en niet‐hervatters zijn aanzienlijk groter dan die tussen de onderscheiden groepen vangnetters en reguliere werknemers.

158


2.3.2

Duur gezondheidsklachten voor ziekmelding

Ruim driekwart van de niet‐hervatters had al (ruim) vóór de ziekmelding te maken met gezondheidsklachten. Bij de vangnetters die het werk wel hervat hebben is dat 70%; zij hebben dus een iets kortere klachtenhistorie dan niet‐hervatters.

Wachttijd curatief circuit Iets meer dan de helft van alle vangnetters heeft in de eerste 18 maanden na de ziekmel‐ ding te maken gehad met wachttijden in de curatieve zorg. Op dit punt bestaan nauwe‐ lijks verschillen tussen vangnetters die het werk niet resp. wel hervat hebben.

Rol privéomstandigheden Bij ongeveer drie van de tien vangnetters hebben privéomstandigheden een rol gespeeld bij het ontstaan en/of (10 maanden na de ziekmelding) voortduren van de klachten. Ook hierbij bestaat vrijwel geen verschil tussen hervatters en niet‐hervatters.

Acties en verwachtingen rondom werkhervatting

2.4 2.4.1

Behoud dienstverband en werksituatie

De vraag of men het dienstverband met de oude werkgever heeft kunnen behouden is voor ongeveer de helft van alle vangnetters irrelevant, omdat zij ten tijde van de ziek‐ melding geen werkgever hadden. Dit geldt in de sterkste mate voor degenen die op geen van de drie meetmomenten aan het werk waren (de niet‐hervatters, voornamelijk werk‐ lozen). Indien men wél een dienstverband had op het moment van ziekmelding, is dat na 27 maanden in de meeste gevallen beëindigd. Tabel V.2.4 illustreert verder dat het grootste deel van degenen die 27 maanden na de ziekmelding wél aan het werk zijn, van werkgever veranderd is: 82% van hen werkt bij een nieuwe werkgever, bij een uitzendbureau of als zelfstandige. Tabel 2.4

Aard van de werkgever van degenen die na 27 maanden werken soort vangnetter

oude werkgever uitzendbureau nieuwe werkgever zelfstandige

werklozen (n=70)

flexwerkers (n=107)

totaal (n=177)

9% 6% 75% 10%

23% 8% 56% 10%

18% 7% 65% 10%

2.4.2

Werkhervattingpogingen vangnetters

In de eerste tien maanden heeft 7% van alle vangnetters een werkhervattingpoging ge‐ daan. In de navolgende negen maanden is dit 4% en daarna ook 4%. Het percentage dat in de voorafgaande periode een werkhervattingpoging heeft gedaan is bij de niet‐ hervatters meestal (met uitzondering van het laatste peilmoment) iets lager dan bij de hervatters.

159


Werkhervattingpogingen niet‐hervatters Binnen de groep niet‐hervattende vangnetters hebben de werklozen op elk meetmoment minder vaak een werkhervattingpoging gedaan dan de flexwerkers. De percentages met een werkhervattingpoging liggen bij de vangnetters lager dan bij de werknemers. Figuur 2.4 Werkhervattingpogingen in voorafgaande periode (na 10, 18 en 27 maan‐ den), niet‐hervatters

Werkhervattingpogingen hervatters Binnen de groep vangnetters die het werk hervat hebben zien we dat 10 maanden na de ziekmelding flexwerkers vaker in de voorafgaande periode een werkhervattingpoging hebben gedaan dan werklozen. Op latere peilmomenten is het verschil minder groot. Ook vergeleken met hervattende werknemers bestaat er nauwelijks verschil in de relatieve omvang van de groepen die een werkhervattingpoging hebben gedaan.

160


Figuur 2.5 Werkhervattingpogingen in voorafgaande periode (na 10, 18 en 27 maan‐ den), hervatters

Bovenstaande figuur toont overigens ook duidelijk het (al eerder geconstateerde) verschil in de mate van werkhervatting tussen de onderzoeksgroepen op de drie peilmomenten. Daarbij valt op dat binnen de groep vangnetters die het werk op enig peilmoment hervat heeft, na 27 maanden geen verschil meer bestaat tussen werklozen en flexwerkers in het aandeel dat op dat moment werkt. Ook tussen vangnetters en werknemers bestaat dit verschil dan niet meer.

2.4.3

Toekomstverwachtingen werkhervatting vangnetters

Van alle vangnetters verwacht 34% dat de gezondheid het toelaat in de toekomst weer volledig te werken (in het oude of ander werk). Na 18 en 27 maanden betreft dit respec‐ tievelijk 30% en 26%. Daarbij valt op dat op elk peilmoment het aandeel dat hiervan geen inschatting kan maken groot is (respectievelijk 36%, 30% en 21%). Op het eerste peilmoment is het aandeel dat verwacht weer volledig aan het werk te gaan binnen de groep die het werk daadwerkelijk op enig moment hervat heeft (naar verhou‐ ding) ongeveer twee maal zo groot als binnen de groep niet‐hervatters (56% versus 26%). Op het tweede peilmoment is dit verschil kleiner (43% versus 24%) en op het derde peil‐ moment is dit verschil helemaal verdwenen (27% versus 26%), maar daarbij geldt dat een deel dan ook al volledig werkt.

Toekomstverwachtingen werkhervatting niet‐hervatters Bij de totale groep vangnetters die het werk niet hervat hebben ligt het aandeel dat ver‐ wacht weer volledig aan het werk te kunnen gaan op elk peilmoment rond de 25%. Het aandeel dat nog wel mogelijkheden tot volledige werkhervatting ziet is binnen de groep niet‐hervatters dus vrij constant. De werklozen zijn daarbij steeds iets minder optimis‐ tisch dan de flexwerkers.

161


Tien en 18 maanden na de ziekmelding is de toekomstverwachting van niet‐hervattende werknemers ten aanzien van volledige werkhervatting positiever dan die van vangnet‐ ters. Na 27 maanden is dit echter niet meer het geval. Figuur 2.6 Toekomstverwachtingen ten aanzien van volledige werkhervatting (na 10, 18 en 27 maanden), niet‐hervatters

Toekomstverwachtingen werkhervatting hervatters De hierna volgende figuur omvat alle personen die op enig peilmoment het werk hervat hebben. Het aandeel dat verwacht weer volledig aan het werk te kunnen gaan is op het eerste en tweede peilmoment groot en neemt gestaag af. Verder zien we op het eerste peilmoment ook hier dat de werklozen minder optimistisch zijn dan de flexwerkers. Het aandeel dat verwacht dat volledige werkhervatting niet mogelijk zal zijn is onder vangnetters steeds groter dan onder werknemers.

162


Figuur 2.7 Toekomstverwachtingen ten aanzien van volledige werkhervatting (na 10, 18 en 27 maanden), hervatters

Ook hier geldt dat de verschillen tussen niet‐hervatters en hervatters aanzienlijk groter zijn dan die tussen de afzonderlijke groepen.

Begeleiding bij werkhervatting

2.5 2.5.1

Begeleiding in het algemeen

Tussen de 55% en 65% van alle vangnetters geeft in een bepaalde 9‐maandsperiode (voorafgaand aan de drie peilmomenten) aan begeleiding bij terugkeer naar werk ont‐ vangen te hebben. Dit betekent dat zij – volgens eigen zeggen ‐ bij hun (pogingen tot) werkhervatting hulp hebben gekregen van een re‐integratiebedrijf, verzuimmanage‐ mentbedrijf, UWV WERKbedrijf, arbodienst (bedrijfsarts), outplacementbureau, UWV, de eigen werkgever of het uitzendbureau en/of van een andere instantie 3 . Op zowel het eerste als het tweede peilmoment is het aandeel dat zegt begeleiding bij werkhervatting te hebben gehad, binnen de groep hervatters groter dan binnen de groep niet‐hervatters (ruim 65% versus circa 55%). Op het derde peilmoment is dit juist anders‐ om (van de niet‐hervatters kreeg toen 61% begeleiding, van de hervatters 44%), maar een deel van de hervatters werkt dan ook al volledig. Het niet hebben ontvangen van begeleiding naar werk kan betekenen dat de vangnetter vanwege een te slechte gezondheid niet in staat was begeleid te worden naar werk. Dit wil nog niet zeggen dat de vangnetter geen andersoortige begeleiding heeft ontvangen (begeleiding gericht op het afwachten of bevorderen van benutbare mogelijkheden). Ook kan het betekenen dat de vangnetter wel begeleiding naar werk heeft ontvangen, maar dit niet als zodanig gepercipieerd heeft. 3

Hiernaar is niet gevraagd bij degenen die aangaven dat zij in de periode tussen twee peilmomenten (dus in de 9 maanden voorafgaand aan het peilmoment) volledig werkten.

163


Ontvangen begeleiding niet‐hervatters De niet‐hervatters geven door de tijd heen relatief vaak aan geen begeleiding te hebben gehad, maar het aandeel dat wel begeleiding kreeg neemt toe met de tijd. Dit geldt voor alle groepen. Op elke meetmoment geven reguliere werknemers vaker dan vangnetters aan dat zij begeleiding hebben gehad bij de terugkeer naar werk. Figuur 2.8 Ontvangen begeleiding bij terugkeer naar werk (na 10, 18 en 27 maanden), niet‐hervatters

Ontvangen begeleiding hervatters De hervatters geven op elk peilmoment vaker dan de niet‐hervatters aan dat zij begelei‐ ding hebben gehad bij de terugkeer naar werk, zowel in totaal als per type bekeken. Bin‐ nen de groep hervatters lijken verschillen te bestaan tussen de twee typen vangnetters, maar de aantallen waarop de percentages gebaseerd zijn, zijn te klein om betrouwbare uitspraken te kunnen doen. Ook hier is zichtbaar dat op elk meetmoment het aandeel dat geen begeleiding heeft ge‐ had bij de terugkeer naar werk onder werknemers kleiner is dan onder vangnetters.

164


Figuur 2.9 Ontvangen begeleiding bij terugkeer naar werk (na 10, 18 en 27 maanden), hervatters

2.5.2

Rol UWV

Het aandeel vangnetters dat contact heeft gehad met een begeleider van UWV (zoals een verzekeringsarts, arbeidsdeskundige, re‐integratiebegeleider of werkcoach). loopt af van 89% tien maanden na de ziekmelding tot 76% na 27 maanden. Er is vrijwel geen verschil tussen hervatters en niet‐hervatters. Hierbij moet een kanttekening worden geplaatst: met name op het laatste peilmoment (27 maanden na de ziekmelding) kunnen zaken door elkaar lopen, doordat UWV verschil‐ lende rollen kan spelen. Op dat moment kan er (in de voorgaande negen maanden) con‐ tact zijn geweest met UWV in verband met de Ziektewet en/of de WW, over hulp bij te‐ rugkeer naar werk, maar ook in verband met de WIA‐aanvraag en ‐beoordeling (al is de respondenten verzocht dit laatste buiten beschouwing te laten). Op alle peilmomenten is aan de vangnetters gevraagd 4 of een begeleider van UWV sa‐ men met hen heeft nagegaan of terugkeer naar werk mogelijk was. Het aandeel bij wie dit is gebeurd neemt toe van 32% bij het eerste peilmoment (10 maanden na de ziekmel‐ ding) tot 40% ten tijde van de laatste meting (na 27 maanden). Daarbij is er op elk mo‐ ment een verschil tussen niet‐hervatters en hervatters; op de eerste twee peilmomenten is bij de niet‐hervatters – in hun perceptie – de mogelijkheid tot terugkeer naar werk min‐ der vaak nagegaan, op het laatste peilmoment gebeurde dat bij hen juist vaker dan bij de hervatters. Het niet nagaan of terugkeer naar werk mogelijk is, kan betekenen dat dit vanwege het ontbreken van benutbare mogelijkheden bij de vangnetters (nog) niet aan de orde was. 4

De werknemers hebben we hier buiten beschouwing gelaten. Doorgaans hebben zij immers in veel minde‐ re mate dan vangnetters contact met een begeleider van UWV (tenzij ze intussen vangnetter zijn geworden, doordat hun arbeidscontract is beëindigd).

165


Wanneer men samen met een begeleider van UWV heeft nagegaan of terugkeer naar werk mogelijk was, hield dat meestal in dat er gekeken is naar mogelijkheden bij een nieuwe werkgever (28% bij het eerste tot 48% bij het laatste meetmoment). Kijken naar de mogelijkheid van terugkeer bij de oude werkgever in het oude dan wel ander werk kwam duidelijk minder vaak voor (beide maximaal 10%). In alle gevallen zijn de moge‐ lijkheden bij de niet‐hervatters (met name werklozen) minder vaak nagegaan dan bij de hervatters.

Rol UWV bij niet‐hervatters Binnen de groep niet‐hervatters bestaat er alleen op het derde peilmoment een (statistisch significant) verschil tussen de twee typen vangnetters. Bij flexwerkers heeft de begeleider van UWV de mogelijkheid tot terugkeer naar werk vaker nagegaan dan bij werklozen. Figuur 2.10 Met begeleider van UWV nagegaan of terugkeer naar werk mogelijk was (na 10, 18 en 27 maanden), niet‐hervatters 100% 26%

32%

35%

80%

46%

53%

51%

57%

64%

62%

60% 51%

43%

39% 40%

36%

29%

31%

29% 20%

26%

25% 26%

18%

18%

13%

11%

24% 12%

18%

25%

0% 10 mnd

18 mnd

27 mnd

werklozen (n=333)

10 mnd

18 mnd

27 mnd

flexwerkers (n=188)

geen contact gehad met UWV in voorgaande 9 mnd niet met UWV terugkeer naar werk nagegaan

10 mnd

18 mnd

27 mnd

vangnetters (n=521)

met UWV terugkeer naar werk nagegaan

De proportie vangnetters voor wie met UWV de terugkeer naar werk is nagegaan neemt toe naarmate het verzuim langer duurt. Dit suggereert dat UWV actiever wordt naarmate het einde van de wachttijd dichterbij komt.

Rol UWV bij hervatters Bij de hervattende vangnetters bestaat er op geen enkel moment een (statistisch signifi‐ cant) verschil tussen de twee typen vangnetters in de mate waarin de begeleider van UWV de mogelijkheid tot terugkeer naar werk is nagegaan.

166


Figuur 2.11 Met begeleider van UWV nagegaan of terugkeer naar werk mogelijk is (na 10, 18 en 27 maanden), hervatters 100% 16%

19%

20%

22%

28% 80%

44%

44%

44% 35%

32% 60%

34%

51% 49%

17%

44%

8%

9%

9%

40% 45%

51% 20%

0%

12%

5% 10 mnd

47% 20%

20%

8% 2% 27 mnd

40%

40%

12% 18 mnd

17%

41%

10 mnd

werklozen (n=80)

17% 7% 1%

18 mnd

27 mnd

fl exwerkers (n =135)

werkte volle dig voorgaande 9 mnd met UWV terugkeer naar werk nagegaan

10 mnd

18 mnd

27 mnd

vang netters (n =215 )

geen contact gehad met UWV in voorgaande 9 mnd niet met UWV terugkeer naar werk nagegaan

Als we de percentages van degenen voor wie UWV nagaat wat de werkhervattingmoge‐ lijkheden zijn corrigeren voor het aandeel dat in het betreffende tijdvak volledig werkte en voor wie een dergelijke actie dus niet relevant was, dan zien we die proporties met het verloop van de verzuimduur toenemen, vooral bij flexwerkers.

2.6

Conclusies

De vangnetters die het werk niet hervat hebben, hebben op verschillende vlakken een ongunstige uitgangspositie ten opzichte van degenen die wel op enig peilmoment wer‐ ken. Zo zijn de niet‐hervatters gemiddeld ouder, lager opgeleid en ze hebben een lager huishoudinkomen. Daarnaast is de ervaren gezondheid van hervatters gemiddeld beter (en is die ook vaker verbeterd, en is ook de klachtenhistorie korter) dan die van niet‐ hervatters. Toch beoordeelt niet meer dan een kwart van de niet‐hervatters zijn gezond‐ heid persistent als slecht. Dit wijst erop dat de ervaren gezondheid niet de enige factor is die werkhervatting van vangnetters belemmert. Slechts een kleine minderheid (5%) van de vangnetters die gedurende de anderhalf jaar durende onderzoeksperiode niet aan het werk zijn gekomen doet een werkhervattings‐ poging. Met name in de eerste tien maanden is het verschil tussen niet‐hervattende vang‐ netters en werknemers groot; van de niet‐hervattende werknemers doet 27% een poging, tegen 13% van de flexwerkers en 2% van de werklozen. Op elk peilmoment verwacht ongeveer een kwart van de niet‐hervattende vangnetters in de toekomst weer volledig te kunnen werken. Bij niet‐hervattende werknemers is dit per‐ centage aanvankelijk hoger (37% bij tien maanden) maar daalt vervolgens tot het niveau van de vangnetters. Bij degenen die op enig moment het werk (geheel of gedeeltelijk) hervatten zijn de verwachtingen van degenen die op dat moment nog niet volledig wer‐

167


ken veel positiever: Daarbij is het verschil tussen werknemers en vangnetters, met name flexwerkers, klein. Verder geven de hervatters op elk peilmoment vaker dan de niet‐hervatters aan dat zij begeleiding hebben gehad bij de terugkeer naar werk, van welke instantie dan ook (UWV, UWV WERKbedrijf, werkgever, bedrijfsarts). Verder melden vangnetters minder vaak dan werknemers dat er sprake is van begeleiding naar werk. Ongeveer de helft van de vangnetters meldt door UWV (of via UWV, door UWV WERKbedrijf of door een re‐ integratiebedrijf) naar werk begeleid te zijn. Het aantal vangnetters dat dit meldt neemt vanaf tien maanden verzuim toe. Dit betekent dat in het tweede ziektejaar meer vangnet‐ ters naar werk begeleid worden dan in het eerste ziektejaar. Ook neemt de proportie vangnetters toe dat meldt dat de mogelijkheid tot terugkeer naar werk door UWV is na‐ gegaan, naarmate het ziekteverzuim langer duurt. Een groot nadeel bij (pogingen tot) werkhervatting voor de vangnetters is uiteraard het feit dat het merendeel van hen op het moment van ziekmelding geen werkgever had om naar terug te keren. Dit geldt met name voor werklozen. Dit zien we terug in de resulta‐ ten: als op bepaalde kenmerken langdurig zieke werklozen van flexwerkers verschillen, dan is dat vrijwel altijd in het nadeel van de werklozen. Van de vangnetters die hervatten komt 82% terecht bij een nieuwe werkgever; bij de WW’ers is dat 91% en bij de flexwer‐ kers 77%. Een andere algemene uitkomst van de in dit hoofdstuk besproken analyses is dat het ver‐ schil tussen hervatters en niet‐hervatters steeds aanzienlijk groter is dan dat tussen de onderscheiden deelpopulaties (werklozen, flexwerkers en reguliere werknemers) binnen de groep hervatters dan wel niet‐hervatters. Dit geeft aan dat de werknemers die tot 27 maanden na ziekmelding niet aan de slag komen, wat de hier onderzochte kenmerken betreft, meer op vangnetters lijken dan op werknemers die wel op enig moment aan de slag komen.

168


3

DE ROL VAN DE VANGNETTER

3.1

Inleiding

In dit hoofdstuk gaan we nader in op de rol van de vangnetter zelf. Vragen die hierbij beantwoord worden, zijn: ‐ Wat is de houding van de vangnetter ten aanzien van werk(hervatting)? ‐ Wat is zijn/haar eigen betrokkenheid en inbreng bij werkhervatting? ‐ Was er overeenstemming tussen vangnetter en instanties over de aanpak bij de re‐ integratie? ‐ Wat heeft de vangnetter zelf ondernomen om aan (meer) werk te komen? In de navolgende paragrafen komen deze onderwerpen achtereenvolgens aan bod. Daar‐ bij worden, net als in het voorgaande hoofdstuk, de niet‐hervatters en degenen die op enig peilmoment werkzaam zijn afzonderlijk bekeken, waarbij wordt uitgesplitst naar type vangnetter en tevens wordt vergleken met werknemers. Ook hier richten we ons bij het trekken van conclusies met name op verschillen tussen hervatters en niet‐hervatters.

Houding ten aanzien van werk(hervatting)

3.2 3.2.1

Belang van werk

De vangnetters is – anderhalf jaar na de ziekmelding ‐ een aantal stellingen voorgelegd waarmee gemeten is welke plaats werk inneemt in hun leven 1 :  ‘betaald werk is een belangrijk onderdeel van het dagelijks leven’;  ‘het hebben van een baan is meestal een bron van tevredenheid in het leven’;  ‘werk geeft het leven zin’;  ‘als ik geld genoeg had voor de rest van mijn leven, zou ik toch blijven werken’;  ‘ik vind het leuk om met anderen over werk te praten’;  ‘een baan betekent voor mij persoonlijk meer dan alleen geld’. Het belang van werk is gemiddeld groot te noemen. Met alle stellingen is een (grote) meerderheid het eens en de gemiddelde score ligt hoog 2 . Sociaal wenselijke antwoorden kunnen daarin een rol spelen. Er zijn echter wel verschillen zichtbaar tussen de vangnet‐ tergroepen en tussen de niet‐hervatters en de hervatters ten aanzien van het belang van werk.

1

2

Middels factoranalyse en het berekenen van Cronbach’s alfa is vastgesteld dat genoemde stellingen een schaal vormen. Uit de factoranalyse is een schaal geconstrueerd door de scores op genoemde zes items bij elkaar op te tellen (ongewogen, dus ongeacht de hoogte van de lading). Deze scores liggen tussen 1 en 2 (waarbij 1 = zeer negatief en 2 = zeer positief). Deze optelling is gedeeld door het aantal items (zes), waarmee de ge‐ middelde score is bepaald.

169


Niet‐hervatters Bijna de helft van alle niet‐hervattende vangnetters (47%) heeft de maximale score (‘zeer positief’). Er bestaat wel verschil tussen werklozen en flexwerkers; de laatsten hebben een positievere houding ten aanzien van werk(hervatting). De totaalgroep vangnetters wijkt nauwelijks af van de groep werknemers die het werk niet hervat heeft. Tabel 3.1

Gemiddelde reactie op stellingen betreffende het belang van werk (na 18 maanden), niet‐hervatters

zeer negatief negatief neutraal positief zeer positief gemiddelde score*

soort vangnetter werklozen (n=309) 3% 9% 10% 35% 43% 1,77

flexwerkers (n=176) 2% 3% 7% 34% 54% 1,86

totaal (n=485) 3% 7% 9% 34% 47% 1,80

werknemers (n=225) 2% 6% 7% 37% 49% 1,83

Vergelijken we de hervatters met de niet‐hervatters, dan zien we dat een ‘neutrale’ reactie relatief vaak voorkomt bij niet‐hervatters. Ook is de gemiddelde somscore voor niet‐ hervatters iets lager (het verschil lijkt klein, maar is statistisch significant.) De vangnetters die op enig moment, al dan niet blijvend, het werk hervat hebben lijken dus over het al‐ gemeen meer aan betaald werk te hechten dan de niet‐hervatters.

3.2.2

Flexibiliteit in werkhervatting

De vangnetters die 18 maanden na de ziekmelding niet werkzaam waren, is tevens een aantal stellingen voorgelegd betreffende hun flexibiliteit ten aanzien van het aannemen van werk: 3  ‘ook passend werk waarmee ik iets minder zou verdienen zou ik aanpakken’;  ‘ik wil ook passend werk zoeken buiten de regio waar ik woon’;  ‘ik wil best, als ik geen vast dienstverband kan verwerven, een tijdelijke baan’;  ‘ik wil best nog een opleiding volgen als ik daarmee weer aan het werk kom’. Hieruit blijkt dat bijna driekwart van de niet‐werkende vangnetters bereid zou zijn om een opleiding te volgen als ze daarmee weer aan het werk zouden komen. Circa twee‐ derde deel van de niet‐werkenden zou ook werk waarmee ze iets minder verdienen of tijdelijk werk aannemen. Minder flexibel zijn de niet‐werkenden ten aanzien van de werklocatie: slechts drie op de tien zouden ook werk willen zoeken buiten de eigen regio. Al met al zijn de vangnetters op al deze punten minstens zo flexibel, maar meestal flexi‐ beler, dan de werknemers. Tussen de twee typen vangnetters bestaan vrijwel geen verschillen. Het enige dat opvalt is dat flexwerkers in hogere mate bereid zijn om werk te zoeken buiten hun woonregio. 3

Middels factoranalyse en het berekenen van Cronbach’s alfa is vastgesteld dat genoemde stellingen een schaal vormen.

170


3.2.3

Relatie met oude werk

Tevredenheid over het oude werk Gemiddeld 81% van de vangnetters was tevreden over het werk dat men deed vóór de ziekmelding. Hierin bestaat geen significant verschil tussen de twee typen vangnetters, noch tussen de niet‐hervatters en de overige vangnetters. Vergeleken met werknemers bestaat er evenmin een significant verschil.

Terug willen naar oude werk Van de vangnetters die niet of niet volledig werken wil – anderhalf jaar na de ziekmel‐ ding ‐ bijna de helft graag (volledig) terug naar de oude werkgever, gesteld dat het wat hun gezondheid betreft zou kunnen. Er bestaat op dit punt geen verschil tussen de soor‐ ten vangnetters of tussen de twee werkhervattingstypen. Ook verschillen de vangnetters wat dit betreft niet van de werknemers.

3.3 3.3.1

Eigen betrokkenheid en inbreng bij werkhervatting Aanpak werkhervatting en betrokkenheid

Probleemanalyse en plan van aanpak In deel II zagen we reeds dat een probleemanalyse (een advies over de mogelijkheden om weer te gaan werken) voor vangnetters minder vaak is gemaakt dan voor werknemers. Hetzelfde geldt voor het plan van aanpak, waarin afspraken worden vastgelegd over het doel van en activiteiten voor de werkhervatting. Beperken we ons weer tot de vangnetters, dan blijkt dat de niet‐hervatters duidelijk min‐ der vaak menen dat er een probleemanalyse (27% versus 42%) en een plan van aanpak (20% versus 37%) zijn gemaakt dan de hervatters. Ook geven flexwerkers vaker dan werklozen aan dat probleemanalyses en plan van aanpak zijn gemaakt.

Eerstejaarsevaluatie Aan het eind van het eerste ziektejaar moeten werkgever en werknemer een gesprek met elkaar voeren over de re‐integratie van de werknemer. Dit wordt wel de eerstejaarseva‐ luatie of het ‘opschudmoment’ genoemd. Deze eerstejaarsevaluatie heeft inderdaad plaatsgevonden volgens 13% van alle vangnetters die vóór het einde van het eerste ziek‐ tejaar nog niet hersteld waren. Voor bijna de helft van de totale groep was deze vraag echter niet van toepassing, omdat zij op dat moment geen werkgever meer hadden. Laten we de groep zonder werkgever buiten beschouwing, dan blijkt dat ruim een derde deel (37%) aangeeft dat er een eerstejaarsevaluatie heeft plaats gevonden. Bij werknemers gaat het om een veel groter aandeel, namelijk 63%. Er bestaat op dit punt geen duidelijk verschil tussen hervatters en niet‐hervatters, noch tussen werklozen en flexwerkers.

Doel van werkhervatting De vangnetters die 18 maanden na de ziekmelding geen werk hebben, is gevraagd naar het doel waaraan gewerkt wordt in het kader van werkhervatting. Vier van de tien heb‐

171


ben aangegeven dat zij geen duidelijk doel hebben; dit betreft relatief veel niet‐hervatters. Een even grote groep geeft aan dat zij geen werkgever hadden, waardoor hun doel niet nader is gespecificeerd dan ‘werk vinden’. Hierbij gaat het met name om werklozen.

3.3.2

Eigen inbreng

Op elk peilmoment is de vangnetters die in de voorgaande periode niet volledig werkten ge‐vraagd naar hun eigen inbreng in het re‐integratieproces.

Invloed op voorstellen voor werkhervatting bij vangnetters Het aandeel vangnetters dat aangeeft in de voorgaande periode zelf (enigszins of veel) invloed te hebben gehad op voorstellen of acties die gedaan zijn voor hun werkhervat‐ ting is 10 en 18 maanden na de ziekmelding (ruim) de helft. Na 27 maanden is dit aandeel kleiner (ruim een derde deel, mede doordat bijna vier van de tien vangnetters op dat moment (naar eigen zeggen) volledig arbeidsongeschikt zijn verklaard). Op elk peilmoment is het aandeel hervatters dat zegt zelf invloed te hebben gehad groter dan het aandeel niet‐hervatters dat dit aangeeft.

Invloed op voorstellen voor werkhervatting bij niet‐hervatters Bij de niet‐hervatters is het aandeel dat zegt invloed te hebben gehad telkens relatief klein. Daarbij bestaat er alleen na 18 maanden een verschil tussen de vangnetgroepen: flexwerkers geven op dat moment vaker aan invloed te hebben gehad op het re‐ integratieproces dan werklozen. Na 10 en 18 maanden hebben vangnetters die het werk niet hervat hebben minder in‐ vloed kunnen uitoefenen dan niet‐hervattende werknemers. Na 27 maanden bestaat dit verschil niet meer.

172


Figuur 3.1 Enigszins of veel eigen invloed op de voorstellen of acties die gedaan zijn voor de werkhervatting (na 10, 18 en 27 maanden), niet‐hervatters

Invloed op voorstellen voor werkhervatting bij hervatters De hervatters hebben – naar eigen zeggen ‐ steeds in hogere mate invloed gehad op voor‐ stellen of acties die gedaan zijn voor hun werkhervatting dan niet‐hervatters. Daarbij be‐ staat er alleen op het eerste peilmoment, 10 maanden na de ziekmelding, een significant verschil tussen werklozen en flexwerkers (in het voordeel van de flexwerkers). De vangnetters zeggen op het eerste en tweede peilmoment vaker dan de werknemers geen eigen inbreng te hebben gehad.

173


Figuur 3.2 Enigszins of veel eigen invloed op de voorstellen of acties die gedaan zijn voor de werkhervatting (na 10, 18 en 27 maanden), hervatters

Eigen voorstellen tot werkhervatting vangnetters Het aandeel vangnetters dat aangeeft zelf voorgesteld te hebben (aan een bedrijfsarts en/of aan UWV en/of aan de werkgever/het uitzendbureau) om weer te gaan werken of om te blijven werken steeg van 31% op het eerste peilmoment tot 41% op het tweede peilmoment, om daarna op het derde peilmoment te dalen naar 27%. Hierbij gaven op elk moment de hervatters vaker dan de niet‐hervatters aan dit soort voorstellen te hebben gedaan. Volgens ruim 60% van degenen die eigen voorstellen tot werkhervatting hebben ge‐ maakt, is er ook iets met die voorstellen gedaan. De niet‐hervatters springen er ook op dit punt in negatieve zin uit, aangezien bij hen in bijna de helft van de gevallen (nog) niets is gedaan met eigen voorstellen.

Eigen voorstellen tot werkhervatting niet‐hervatters Figuur V.3.3 toont dat niet‐hervattende flexwerkers over het algemeen vaker voorstellen voor werkhervatting hebben gedaan dan niet‐hervattende werklozen. Verder hebben werknemers die het werk niet hervat hebben vaker dergelijke voorstellen gedaan dan vangnetters.

174


Figuur 3.3 Eigen voorstellen tot werkhervatting (na 10, 18 en 27 maanden), niet‐ hervatters

Eigen voorstellen tot werkhervatting hervatters Ook binnen de groep vangnetters zijn de flexwerkers actiever geweest wat betreft het doen van voorstellen voor werkhervatting dan de werklozen. Werknemers die het werk hervat hebben deden aanvankelijk vaker dergelijke voorstellen dan vangnetters, maar op het laatste peilmoment is dit verschil verdwenen (ofwel: wanneer degenen die het werk volledig hervat hebben buiten beschouwing blijven, is de verhouding tussen de groepen die niet of wel eigen voorstellen voor werkhervatting hadden ongeveer gelijk). Figuur 3.4 Eigen voorstellen tot werkhervatting (na 10, 18 en 27 maanden), hervatters

175


Medewerking aan voorstellen tot werkhervatting vangnetters In de totale groep vangnetters zegt per peilmoment 20 tot 25% dat zij in sterke mate heb‐ ben meegewerkt aan voorstellen die gedaan zijn om te komen tot (volledige) werkhervat‐ ting. Hierbij gaat het om voorstellen die zijn gedaan door de bedrijfsarts, de werkgever of het uitzendbureau, UWV of andere instanties om te helpen met het (volledig). Wanneer degenen bij wie dit soort voorstellen nooit zijn gedaan buiten beschouwing blijven, heeft gemiddeld ruim 60% van de vangnetters hier naar eigen zeggen in sterke mate aan mee‐ gewerkt (niet‐hervatters in mindere mate dan hervatters).

Medewerking aan voorstellen tot werkhervatting niet‐hervatters In de groep niet‐hervatters heeft meestal ongeveer de helft meegewerkt aan dit soort voorstellen, als deze gedaan zijn. Daarbij bestaat er alleen 18 maanden na de ziekmelding een verschil tussen werklozen en flexwerkers; de laatste groep werkte op dat moment vaker in sterke mate mee. Binnen de groep niet‐hervatters is verder bij de werknemers het aandeel dat in sterke ma‐ te meewerkte een voorstel tot werkhervatting groter dan bij de vangnetters. Figuur 3.5 In sterke mate meegewerkt aan voorstellen tot werkhervatting van anderen (na 10, 18 en 27 maanden), niet‐hervatters

Medewerking aan voorstellen tot werkhervatting hervatters Binnen de groep hervatters is het aandeel dat heeft meegewerkt aan voorstellen tot werkhervatting zoals gezegd steeds groter dan bij de niet‐hervatters. Er bestaan hier geen noemenswaardige verschillen tussen werklozen en flexwerkers. Ook binnen de groep hervatters is (relatief gezien) bij de werknemers het aandeel dat in sterke mate meewerkte een voorstel tot werkhervatting groter dan bij de vangnetters, met name op de eerste twee peilmomenten.

176


Figuur 3.6 In sterke mate meegewerkt aan voorstellen tot werkhervatting van anderen (na 10, 18 en 27 maanden), hervatters

3.4

Overeenstemming over aanpak

Eens met aanpak: vangnetters Het merendeel van alle vangnetters (65 à 70%) is het op de verschillende peilmomenten eens met de bedrijfsarts, UWV, de werkgever/het uitzendbureau of andere instanties over de aanpak van hun werkhervatting. Wanneer per meetmoment degenen die volledig werkten buiten beschouwing blijven, blijkt dat de niet‐hervatters het over het algemeen in mindere mate eens waren met de aanpak dan de hervatters. In circa 20% van de gevallen waarin men het niet eens was met de aanpak bij werkher‐ vatting, heeft dit geleid tot een conflict.

Eens met aanpak: niet‐hervatters Beperken we ons eerst weer tot de niet‐hervatters, dan blijkt dat tussen de twee typen vangnetters op dit punt op geen enkel moment een significant verschil bestaat. Ook tus‐ sen vangnetters en werknemers zien we geen verschil.

177


Figuur 3.7 Eens met de aanpak bij werkhervatting (na 10, 18 en 27 maanden), niet‐ hervatters

Eens met aanpak: hervatters Wanneer we uitsluitend naar de degenen kijken die het werk op enig moment hervat hebben, blijkt ook hier dat er tussen de twee typen vangnetters op geen enkel moment een significant verschil bestaat in de mate waarin men het eens is met de aanpak bij werkhervatting. Vergelijken we de vangnetters met de werknemers, dan zien we dat de werknemers het (naar verhouding) aanvankelijk vaker eens waren met de werkhervattingsaanpak dan de vangnetters, maar na verloop van tijd verdwijnt dit verschil.

178


Figuur 3.8 Eens met de aanpak bij werkhervatting (na 10, 18 en 27 maanden), hervatters

3.5

Zoeken naar (meer) werk

Aanmelding of inschrijving bij instanties door vangnetters In totaal is ruim 80% van alle vangnetters ingeschreven bij het UWV WERKbedrijf (voor‐ heen CWI). Daarnaast heeft bijna de helft zich aangemeld bij een re‐integratiebedrijf en ruim een derde deel bij een uitzendbureau. Aanmeldingen voor gesubsidieerde arbeid of WSW komen minder vaak voor. Er bestaat geen significant verschil tussen hervatters en niet‐hervatters in de mate waarin zij zich hebben ingeschreven of aangemeld bij de instanties.

Aanmelding of inschrijving bij instanties door niet‐hervatters De hierna volgende tabel toont de mate waarin niet‐hervatters zich hebben aangemeld of ingeschreven bij de verschillende instanties. Het beeld voor de vangnetters die het werk niet hervat hebben wijkt nauwelijks af van dat voor de totale groep. Tussen de twee typen vangnetters zien we wel enkele verschil‐ len; zo zijn werklozen vaker dan flexwerkers ingeschreven bij het UWV WERKbedrijf (wat niet verwonderlijk is, want zij zijn immers in principe verplicht om zich hier in te schrijven). Verder hebben flexwerkers zich vaker aangemeld bij een re‐integratiebedrijf. Ook tussen vangnetters en werknemers bestaan enkele (logische) verschillen: de vangnet‐ ters schreven zich vaker in bij het UWV WERKbedrijf en/of bij een uitzendbureau.

179


Tabel 3.2

Aanmelding/inschrijving bij instanties (na 18 of 27 maanden), niet‐hervatters

UWV WERKbedrijf uitzendbureau re‐integratiebedrijf gesubsidieerde arbeid WSW of wachtlijst hiervoor

soort vangnetter werklozen flexwerkers (n=256) (n=146) 92% 78% 32% 38% 32% 54% 2% 1% 8% 8%

totaal (n=402) 87% 34% 47% 1% 8%

werknemers (n=131) 71% 17% 56% 5% 12%

Aanmelding of inschrijving bij instanties door hervatters Binnen de groep vangnetters die het werk hervat heeft zijn de verschillen tussen de twee typen (werklozen en flexwerkers) niet zo groot als binnen de groep niet‐hervatters. Ook hier zien we dat vangnetters zich vaker hebben ingeschreven bij het UWV WERK‐ bedrijf en/of bij een uitzendbureau dan werknemers. Tabel 3.3

Aanmelding/inschrijving bij instanties (na 18 of 27 maanden), hervatters

UWV WERKbedrijf uitzendbureau re‐integratiebedrijf gesubsidieerde arbeid WSW of wachtlijst hiervoor

soort vangnetter werklozen flexwerkers (n=68) (n=106) 81% 72% 37% 43% 59% 46% 10% 8% 15% 11%

totaal (n=174) 75% 41% 51% 9% 13%

werknemers (n=322) 56% 23% 49% 6% 9%

Zoeken naar werk door vangnetters Op beide ondervragingsmomenten (18 en 27 maanden na de ziekmelding) is circa 30% van de vangnetters op zoek naar (meer of ander) werk. Dit betreft overigens niet geheel dezelfde groep mensen op beide momenten; in totaal is 44% van alle vangnetters op min‐ stens één van de peilmomenten op zoek naar werk. De niet‐hervatters zijn 18 maanden na de ziekmelding significant minder vaak op zoek naar werk dan de hervatters. Het grootste deel van alle vangnetters is dus niet op zoek naar werk. Voor alle groepen is de ervaren gezondheid veruit de belangrijkste reden hiervoor: na 18 maanden noemt bij‐ na driekwart dit als reden, na 27 maanden doet nog de helft dat. Een aanzienlijk kleiner deel (na 18 maanden 10% en na 27 maanden 16%) geeft aan dat men tevreden is met de huidige situatie. Dit zijn met name de vangnetters die het werk op enig moment hervat hebben, al dan niet blijvend. Na 27 maanden wordt een belangrijke reden om niet op zoek te zijn naar een betaalde baan het feit dat men inmiddels een WIA‐uitkering ont‐ vangt (genoemd door 17% van de totale groep, m.n. niet‐hervatters). De werkzoekende vangnetters is, zowel 18 als 27 maanden na de ziekmelding, gevraagd naar de activiteiten die ze in de voorgaande vier maanden hebben verricht. Rond de 90%

180


van de werkzoekenden heeft vacatures gekeken in de krant of op internet, dan wel met bekenden gesproken over (ander) werk zoeken. Daarnaast heeft driekwart actief gesolli‐ citeerd op bestaande vacatures, heeft tweederde deel vacatures gekeken bij UWV WERK‐ bedrijf (voorheen CWI) en heeft ongeveer 60% open sollicitaties verricht.

Zoeken naar werk door niet‐hervatters Binnen de groep niet‐hervattende vangnetters bestaat er geen verschil tussen werklozen en flexwerkers. Wel zien we dat vangnetters die nog niet hervat hebben vaker op zoek zijn naar werk dan werknemers in een niet‐werkende situatie. Tabel 3.4

Zoeken naar (meer/ander) werk (na 18 en 27 maanden), niet‐hervatters

bij 18 maanden: op zoek naar een betaalde baan bij 27 maanden: op zoek naar een betaalde baan

soort vangnetter

werklozen (n=340)

flexwerkers (n=190)

totaal (n=530)

werknemers (n=226)

27%

28%

27%

18%

25%

39%

27%

15%

Zoeken naar werk door hervatters Vergeleken met de niet‐hervatters zijn de vangnetters die het werk op enig peilmoment hervat hebben relatief vaak op zoek naar (ander) werk. Met name 18 maanden na de ziekmelding is dat het geval. Ook hier bestaat er geen verschil tussen werklozen en flex‐ werkers en blijken vangnetters vaker op zoek zijn naar (ander) werk dan werknemers. Tabel 3.5

Zoeken naar (meer/ander) werk (na 18 en 27 maanden), hervatters

bij 18 maanden: op zoek naar een betaalde baan bij 27 maanden: op zoek naar een betaalde baan

3.6

soort vangnetter

werklozen (n=80)

flexwerkers (n=127)

totaal (n=207)

werknemers (n=252)

44%

46%

45%

15%

33%

33%

33%

17%

Conclusies

In dit hoofdstuk is een beeld gegeven van de rol die de vangnetter zelf heeft bij (pogingen tot) werkhervatting. Daarbij zijn met name degenen die niet aan het werk zijn gegaan vergeleken met degenen die het werk wél (op enig peilmoment) hervat hebben. Hieruit komt naar voren dat een positieve en actieve houding van de vangnetter zelf mogelijk bevorderlijk is voor werkhervatting. We zagen immers dat de vangnetters die op enig moment, al dan niet blijvend, het werk hervat hebben, vergeleken met de niet‐hervatters:  over het algemeen meer belang hechten aan betaald werk;  steeds in hogere mate zeggen invloed te hebben gehad op voorstellen of acties die gedaan zijn voor hun werkhervatting;

181


 



vaker zelf voorgesteld hebben (aan een bedrijfsarts en/of aan UWV en/of aan de werkgever/het uitzendbureau) om weer te gaan werken of om te blijven werken; vaker in sterke mate zeggen te hebben meegewerkt aan voorstellen, gedaan door de bedrijfsarts, werkgever/uitzendbureau, UWV of andere instanties, om te helpen met het (volledig) hervatten van het werk zijn; het vaker eens waren met de bedrijfsarts, UWV, de werkgever/het uitzendbureau of andere instanties over de aanpak van hun werkhervatting en anderhalf jaar na de ziekmelding vaker op zoek waren naar (ander) werk.

 Er bestaat geen verschil tussen hervatters en niet‐hervatters in de mate waarin zij zich hebben ingeschreven of aangemeld bij instanties, de mate waarin zij tevreden zijn over het werk dat zij deden vóór de ziekmelding en de mate waarin zij graag (volledig) terug zouden willen naar de oude werkgever. Daarnaast lijkt het er op dat de niet‐hervatters op een aantal punten een slechtere uit‐ gangspositie hadden dan de anderen. Zo is voor hen minder vaak een probleemanalyse en een plan van aanpak gemaakt.

182


4

DETERMINANTEN VAN WERKHERVATTING BIJ VANGNETTERS

4.1

Inleiding: duuranalyse

Om optimaal gebruik te kunnen maken van het longitudinale karakter van de data geven we in dit hoofdstuk de resultaten weer van analyses aan de hand van een zogenoemd duurmodel. Een dergelijke aanpak is ook voor de analyse van de werkhervattingskans van reguliere werknemers (in IV.4) gekozen. We beschrijven daar wat de grote voordelen van dergelijke modellen zijn. Net als bij de werknemers maken we hier geen onderscheid tussen gedeeltelijke en volledige werkhervatting. En ook hier vermoeden we dat de erva‐ ren gezondheid en de ervaren begeleiding naar werk centrale determinanten zijn. Ook de opzet van dit hoofdstuk is analoog aan het overeenkomstige hoofdstuk dat over de werkhervattingskans van werknemers handelt. In de volgende paragrafen bespreken we de uitkomsten van de duurmodellen die we voor werklozen (4.2) en voor de twee groepen flexwerkers (4.3) bepaald hebben. In paragraaf 4.4 gaan we in op het onderlinge verband tussen twee cruciale determinanten van werkhervatting: begeleiding en de erva‐ ren gezondheid. In het bijzonder willen we ook hier nagaan of begeleiding, naast andere factoren, de gezondheidsperceptie beïnvloedt. In paragraaf 4.5 vatten we de uitkomsten samen.

4.2

Resultaten duurmodel WW’ers

In Tabel V.4.1 worden de schattingsresultaten gegeven van een duurmodel voor werk‐ hervatting van langdurig ziek gemelde WW’er. Gedeeltelijke of volledige werkhervatting komt onder deze WW’ers nauwelijks voor. Zoals onderin de tabel is aangegeven vinden bij de 1.205 in de analyse betrokken werklozen slechts 157 werkhervattingen plaats in de onderzoeksperiode van achttien maanden. In de tabel staan in de eerste kolom de coëfficiënten die aangeven wat de relatie is tussen het betreffende kenmerk en de kans op werkhervatting op enig moment in de onder‐ zoeksperiode. Als referentiegroep is steeds de modale (meest voorkomende) categorie gekozen. De significantie van de coëfficiënt wordt weergegeven door de zogenoemde t‐ waarde die daaronder tussen haken staat. Een t‐waarde groter dan 1,96 (1,64) betekent dat de kans groter dan 95% (90%) is dat de coëfficiënt van nul verschilt. In de tweede ko‐ lom staan de zogenoemde odds’ ratios. Odds’ ratios zijn vermenigvuldigingsfactoren die aangeven dat wanneer het betreffende kenmerk voor iemand geldt zijn of haar hervat‐ tingskans met die factor toe‐ of afneemt ten opzichte van de referentiecategorie. Zo heb‐ ben werklozen met een lage opleiding een hervattingskans die 20% lager is dan werklo‐ zen met een opleiding op middenniveau (mbo, havo, vwo). Voor WW’ers met een hoge opleiding (hbo of wo) is de kans op werkhervatting 38% hoger dan die met een midden‐ opleiding. De odds’ ratio van leeftijd dat gemeten is op een continue schaal laat zien dat elk leeftijdsjaar de kans op werkhervatting 2% verlaagt.

183


De werkhervattingskans wordt voor WW’ers voornamelijk bepaald door leeftijd, de erva‐ ren gezondheid en de op werkhervatting gerichte begeleidingsinspanningen van UWV. Jongere werklozen met een gezondheid die als goed gepercipieerd wordt hebben een aanzienlijk hogere kans op werkhervatting, ook als zij niet door UWV naar werk begeleid worden. Begeleidingsinspanningen gericht op werkhervatting verhogen daarnaast de werkhervat‐ tingskans met 72%. Dit effect geldt onafhankelijk van leeftijd, gezondheid en opleiding en is dus niet het resultaat van selectieve inzet van begeleiding. In hoofdstuk III.5 werd im‐ mers geconstateerd dat de kans dat UWV begeleiding naar werk inzet voor langdurig zieke WW’ers in de eerste tien maanden na hun ziekmelding enkel afhangt van de leef‐ tijd. Andere gezondheidsindicatoren leveren geen significante bijdrage. Het gaat daarbij om de kenmerken “eerder klachten?” en om “overige klachten”. “Eerder klachten?” indiceert de duur van de klachten: bestonden deze al voor ziekmelding? “Overige klachten” staat voor klachten anders dan psychische klachten of fysieke klachten (bot‐ en spierstelsel) bij ziekmelding.

184


Tabel 4.1

Determinanten van de kans op gedeeltelijke of volledige werkhervatting voor WW’ers

Coëfficiënt (t‐waarde) ‐0,02** (‐2,51) 0,05 (0,29) ‐0,23 (‐1,37) 0,08 (0,33) ‐0,22 (‐1,16) Referentie 0,32 (1,45) Referentie 0,06 (0,23) 0,01 (0,01) ‐0,14 (‐0,78) ‐0,19 (‐1,15) 1,03** (5,31) Referentie ‐0,76** (‐3,39) 0,54** (3,20) 1.205 157

Leeftijd (Jaren) Geslacht (1 = man) Getrouwd (1 = ja) Niet Westerse Allochtoon (1 = ja) Lage Opleiding (1 = ja) Midden Opleiding (1 = ja) Hoge Opleiding (1 = ja) Laag inkomen (1 = ja) Midden Inkomen (1 = ja) Hoog Inkomen (1 = ja) Eerder klachten (1 = ja) Oorzaak ziekmelding: overige klachten (1 = ja) Goede Gezondheid (1 = ja) Matige Gezondheid (1 = ja) Slechte Gezondheid (1 = ja) Begeleiding door UWV (1 = ja) Aantal individuen Aantal hervattingen

Odds Ratio 0,98 1,05 0,79 1,08 0,80 1,38 1,06 1,01 0,87 0,83 2,80 0,47 1,72

* significant p<0,05; **significant p<0,01

In figuur V.4.1 wordt het effect van begeleiding naar werk door UWV op de werkhervat‐ tingskans voor een 45‐jarige WW’er met modale kenmerken grafisch weergegeven. In de figuur zijn de 12 en 24 maanden grenzen door verticale strepen aangegeven. We zien dat de kans geleidelijk toeneemt en na twee jaar ziekteverzuim op 20% staat als de modale WW’er geen begeleiding zou hebben genoten, en op 35% voor een WW’er die wel bege‐

185


leid wordt. Begeleiding verhoogt dus de kans dat een werkloze werknemer na negen maanden ziekte voor het einde van de wachttijd voor de WIA geheel of gedeeltelijk het werk hervat met 72% (zie ook de odds’ ratio). Verder is uit de figuur af te leiden dat het effect van begeleiding van WW’ers door UWV in het tweede ziektejaar groter is dan dat in het eerste jaar. Figuur 4.1 Werkhervattingskansen over de wachttijd van de WIA voor WW’ers die minstens 9 maanden ziek gemeld zijn geweest, met en zonder begeleiding

Figuur V.4.2 laat de ontwikkeling van de werkhervattingskans van werklozen zien, af‐ hankelijk van hun gezondheidsperceptie. Zoals de odds’ ratios al aangaven is het effect van de ervaren gezondheid groter dan dat van begeleiding. Begeleiding kan hier dus niet, zoals bij de werknemers, het negatieve effect van een als slecht ervaren gezondheid compenseren. Verder zien we dat het effect van een als goed ervaren gezondheid in het tweede ziektejaar sterker is dan in het eerste jaar. Maar ook als de gezondheid over de hele wachttijd als goed wordt ervaren (wat onwaarschijnlijk is) dan is de kans dat een WW’er op enig moment gedurende de wachttijd geheel of gedeeltelijk gaat werken niet meer dan 50%.

186


Figuur 4.2 Werkhervattingskansen over de wachttijd van de WIA voor WW’ers die minstens 9 maanden ziek gemeld zijn geweest, naar ervaren gezondheid

4.3

Resultaten duurmodel flexwerkers

In tabel V.4.2 staan de uitkomsten van de analyse van de kans op gedeeltelijke of volledi‐ ge werkhervatting voor flexwerkers: uitzendkrachten en eindedienstverbanders. De uit‐ komsten zijn min of meer overeenkomstig aan die voor werklozen. Als referentiegroepen zijn opnieuw de modale (meest voorkomende) categorieën gekozen. Leeftijd, ervaren gezondheid en begeleiding door UWV zijn de factoren die ook hier van significante bete‐ kenis zijn. Daarbij komen de kenmerken “hoge opleiding” en “begeleiding door werkge‐ ver of arbodienst” bij eindedienstverbanders. Begeleiding naar werk is hier uitgesplitst naar begeleidende instantie. Daarbij wordt geen onderscheid gemaakt tussen werkgever en arbodienst. Begeleiding van flexwerkers door UWV heeft een significant effect en verhoogt de kans op werkhervatting met 26%.

187


Tabel 4.2

Determinanten van de kans op gedeeltelijke of volledige werkhervatting voor flexwerkers (eindedienstverbanders en uitzendkrachten)

Leeftijd (Jaren) Geslacht (1 =man) Getrouwd (1 = ja) Niet Westerse Allochtoon (1 = ja) Lage Opleiding (1 = ja) Midden Opleiding (1 = ja) Hoge Opleiding (1 = ja) Laag inkomen (1 = ja) Midden Inkomen (1 = ja) Hoog Inkomen (1 = ja) Eerder klachten (1 = ja) Oorzaak ziekmelding: overige klachten (1 = ja) Goede Gezondheid (1 = ja) Matige Gezondheid (1 = ja) Slechte Gezondheid (1 = ja) Begeleiding door UWV (1 = ja) Begeleiding werkgever/arbodienst EDVér (1 = ja) Begeleiding werkgever/arbodienst UK (1 = ja) Aantal individuen Aantal hervattingen

Coëfficiënt (t‐waarde) ‐0,02** (‐3,33) ‐0,08 (‐0,72) ‐0,05 (‐0,45) ‐0,16 (‐0,99) ‐0,07 (‐0,58) Referentie 0,25* (1,71) Referentie 0,24 (1,50) 0,14 (0,37) ‐0,09 (‐0,79) 0,04 (0,33) 0,72** (4,91) Referentie ‐0,78** (‐4,91) 0,23** (2,05) 0,93** (4,39) 0,39 (0,38) 1.141 355

Odds Ratio 0,98 0,92 0,69 0,83 0,93 1,28 1,27 1,15 0.91 1,02 1,99 0,46 1,26 2,53 1,48

* significant p<0,05; **significant p<0,01

Begeleiding van eindedienstverbanders door hun voormalige werkgever (of arbodienst) in de periode voordat ze in het vangnet terecht komen heeft een veel sterker effect dan begeleiding door UWV. Per definitie gaat het dan om begeleidingsinspanningen in de

188


eerste negen verzuimmaanden. Deze zijn blijkbaar zeer effectief: ze verhogen de kans op werkhervatting met een factor 2,53. De inspanningen van uitzendorganisaties in de eerste zes weken van het verzuim hebben geen significant effect op de kans dat een uitzendkracht weer geheel of gedeeltelijk aan de slag komt, maar het effect is op zich wel vrij groot zoals Figuur V.4.3 laat zien. Deze figuur illustreert het effect van begeleiding voor uitzendkrachten. Daarbij is weer uitge‐ gaan van een 45‐jarige persoon met modale kenmerken. Begeleiding door de werkgever moet hier gezien worden als de begeleiding die langdurig zieke uitzendkrachten krijgen van de uitzendorganisatie in de eerste weken van het ziekteverzuim. Dat deze minder impact heeft dan de potentieel langer durende begeleiding van eindedienstverbanders door hun ex‐werkgever is niet verbazend. Wel dat dit effect groter is dan dat van UWV. Figuur 4.3 Werkhervattingskansen over de wachttijd van de WIA voor uitzendkrachten die minstens 9 maanden ziek gemeld zijn geweest, naar begeleiding en bege‐ leidende instantie

Opvallend is dat deze vroege begeleidingsinspanningen, ook al leiden ze niet direct tot werkhervatting, toch verschil uitmaken. Zo is de werkhervattingskans na een jaar met begeleiding door de werkgever 30%, terwijl deze zonder begeleiding 20% is. Begeleiding door UWV leidt na een jaar tot een kans van 25% dat een uitzendkracht voor die tijd het werk geheel of gedeeltelijk hervat heeft.

189


Voor eindedienstverbanders wordt het effect van begeleiding weergegeven in Figuur V.4.4. We zien een groot effect van begeleiding door de werkgever. Zoals de odds’ ratio aangeeft is de kans dat een eindedienstverbander hervat met begeleiding door de voor‐ malige werkgever 2,5 keer zo groot als zonder begeleiding. Zoals de figuur laat zien is het effect van begeleiding door UWV veel kleiner. Wat ook opvalt, is de geleidelijke toename van de werkhervattingskans bij flexwerkers, los van de begeleidende instantie. De toename van de kans in het tweede ziektejaar is in procentpunten ongeveer gelijk aan die in het eerste jaar. Bij werknemers neemt de kans in het eerste jaar veel harder toe dan in het tweede ziektejaar. Figuur 4.4 Werkhervattingskansen over de wachttijd van de WIA voor eindedienstver‐ banders die minstens 9 maanden ziek gemeld zijn geweest, naar begeleiding en begeleidende instantie

Figuur V.4.5 laat het verloop van de werkhervattingskansen naar ervaren gezondheid zien. Deze patronen gelden voor flexwerkers in het algemeen. Anders dan bij begeleiding is het effect van de gepercipieerde gezondheid op de werkhervattingskans niet afzonder‐ lijk voor uitzendkrachten en eindedienstverbanders gemeten. De verschillen zijn substan‐ tieel: na een jaar is de werkhervattingskans voor een modale flexwerker met een als slecht ervaren gezondheid 9%, terwijl deze kans bij een matige ervaren gezondheid 19% en voor een flexwerker die zijn gezondheid als goed percipieert 38% is.

190


Figuur 4.5 Werkhervattingskansen over de wachttijd van de WIA voor flexwerkers die minstens 9 maanden ziek gemeld zijn geweest, naar ervaren gezondheid

Figuur V.4.6 combineert de effecten van begeleiding en van ervaren gezondheid van de eindedienstverbander. Begeleiding door de werkgever of arbodienst blijkt weliswaar een onverwacht sterk kansverhogend effect op werkhervatting door flexwerkers te hebben, maar dit effect is toch geringer dan het kansverlagende effect van een als slecht geperci‐ pieerde gezondheid. De (onwaarschijnlijke) combinatie van een als goed ervaren ge‐ zondheid en begeleiding leidt bij de eindedienstverbanders tot een patroon dat werkher‐ vatting garandeert: binnen twee jaar is een modale eindedienstverbander met aan zeker‐ heid grenzende waarschijnlijkheid aan het werk.

191


Figuur 4.6 Werkhervattingskansen over de wachttijd van de WIA voor eindedienstver‐ banders die minstens 9 maanden ziek gemeld zijn geweest, naar ervaren ge‐ zondheid en begeleiding

4.4


De uitkomsten van de duurmodellen in de voorgaande twee paragrafen onderstrepen het belang van begeleiding gericht op werkhervatting. In deze paragraaf toetsen we de ver‐ onderstelling dat begeleiding ook de ervaren gezondheid positief kan beïnvloeden. We passen een andere aanpak toe dan in paragraaf IV.4.3 voor de werknemers. Om het aan‐ tal waarnemingen te maximaliseren gebruiken we de kans dat bij de eerste meting (tien maanden na ziekmelding) de gezondheid als goed wordt ervaren als te verklaren varia‐ bele. Omdat de ervaren begeleiding zoals ervaren door de twee groepen vangnetters (WW’ers en flexwerkers) op hetzelfde meetmoment is vastgesteld kan deze niet zonder meer als verklarende variabele gebruikt worden. De causaliteit tussen ervaren begelei‐ ding en ervaren gezondheid is immers onduidelijk. Als indicatoren voor begeleiding door respectievelijk de werkgever/ arbodienst en door UWV gebruiken we ter vervan‐ ging van de waargenomen (niet‐causale) waarden van begeleiding de voorspelde kans dat een vangnetter meldt in de eerste tien maanden begeleid te zijn. Als voorspelmodel nemen we de uitkomsten van de logitanalyse die in de tabellen 5.6 en 5.10 in deel III vermeld staan. Tabel V.4.3 laat de resultaten zien voor de groep flexwerkers. Een soortgelijke analyse bij de werklozen leverde geen effect op voor begeleiding door UWV (geen tabel). Een moge‐

192


lijke reden hiervoor is dat UWV in de begeleiding van WW’ers alleen op leeftijd selec‐ teert. 1 Tabel 4.3

Determinanten van de kans dat een negenmaandszieke flexwerker 10 maanden na ziekmelding de gezondheid als goed beoordeelt

Variabelen

flexwerkers (n=1.106)

Constante EDV’er (0=uitzendkracht, 1=eindedienstverbander) Leeftijd (5 klassen) Geslacht (1 = vrouw) Getrouwd (1 = ja) Niet Westerse allochtoon (1 = ja) Opleiding (1 = startkwalificatie) Inkomen (5 klassen) Oorzaak ziekmelding: overige klachten ( 1 = ja) Eerder klachten (1 = ja) Begeleiding door werkgever/arbodienst tussen 0 en 10 maanden na ziek‐ melding (1= ja) (voorspelde waarden) Begeleiding door UWV tussen 0 en 10 maanden na ziekmelding (1= ja) (voorspelde waarden)

‐0,61 ‐0,28 ‐0,17** ‐0,15 ‐0,05 ‐1,01** 0,56** 0,16 ‐0,35* ‐0,60** 0,43** 0,01

** significant p<0,05; * significant p<0,10.

We zien dat begeleiding door de werkgever een (beperkt) positief effect heeft op de erva‐ ren gezondheid. Het effect is echter aanzienlijk geringer dan dat bij de werknemers (zie Tabel IV.4.2). Begeleiding door UWV in de eerste tien maanden leidt niet tot een betere gezondheidsperceptie. Dit kan ook het gevolg zijn van een beperkte inzet van begelei‐ ding. In Figuur V.4.7 gebruiken we de uitkomsten van de logitanalyse (Tabel V.4.3) om de kans op een als goed ervaren gezondheid bij tien maanden voor verschillende combinaties van kenmerken te voorspellen. We gaan daarbij uit van een (fictieve) werknemer die de mo‐ dale (meest voorkomende) waarden heeft op de kenmerken die in de logitanalyse als verklarende variabelen zijn gebruikt. Vervolgens laten we steeds een kenmerk een andere dan de modale waarde aannemen.

1

De voorspelde waarden zijn dan een niet‐lineaire transformatie van leeftijd en voegen daarom niets toe aan de verklaring van de kans op een als goed ervaren gezondheid bij tien maanden.

193


Figuur 4.7 Voorspelde kans op een als goed ervaren gezondheid bij tien maanden voor flexwerkers Kans op goede gezondheidsperceptie bij 10 maanden na ziekmelding (flexwerker) Allochtoon

4%

Hoog opgeleid

6%

Overige klachten bij ziekmelding

7%

55-64 jaar

9%

Modale flexwerker

10% 15%

Begeleiding arbo dienst t1 Geen klachten voor ziekmelding

17% 0%

10%

20%

30%

40%

50%

Begeleiding door werkgever of arbodienst verhoogt de kans dat de gezondheid als goed wordt gepercipieerd met 50%. Begeleiding heeft dus bij flexwerkers niet alleen een direct effect op werkhervatting maar ook een indirect effect via de gezondheidsperceptie.

4.5

Conclusies

Analyse van de kans op werkhervatting van vangnetters laat het grote belang van de cen‐ trale variabelen begeleiding en ervaren gezondheid zien. De analyse is afzonderlijk ver‐ richt voor WW’ers en voor flexwerkers (uitzendkrachten en eindedienstverbanders).

WW’ers Begeleiding door UWV naar werk verhoogt de kans op werkhervatting substantieel. De kans dat een langdurig zieke modale werkloze het werk geheel of gedeeltelijk hervat, is met begeleiding 72% hoger is dan zonder. Wel is het zo dat dit effect gedurende de wachttijd voor de WIA geleidelijk toeneemt. Dit staat in schril contrast met het verloop van de kans op werkhervatting bij reguliere werknemers bij wie begeleiding naar werk vooral in het eerste ziektejaar tot resultaten leidt. Een als slecht ervaren gezondheid is voor de werkhervattingsmogelijkheden van WW’ers een grotere belemmering dan het ontbreken van begeleiding. De uitkomsten laten zien dat de begeleidingsinspanningen van UWV niet het effect hebben dat zij de belemmeren‐ de werking van een als slecht ervaren gezondheid kunnen compenseren. Daarbij komt dat begeleiding door UWV ook niet in staat is de gezondheidsperceptie positief te beïn‐ vloeden, zoals dat wel bij werknemers het geval is. Begeleiding naar werk van langdurig zieke WW’ers door UWV heeft dus aanzienlijk minder impact dan begeleiding van regu‐ liere werknemers door hun werkgever of arbodienst.

194


Eindedienstverbanders Een opmerkelijke uitkomst bij de eindedienstverbanders is dat ervaren begeleiding naar werk door werkgever of arbodienst een veel groter effect heeft op de latere werkhervat‐ tingskans dan begeleiding naar werk door UWV. De impuls die uitgaat van deze bege‐ leidingsinspanningen, die plaatsvinden in de eerste verzuimmaanden, werkt tot het ein‐ de van de wachttijd door. Zo is de kans dat een modale eindedienstverbander binnen twee jaar ziekteverzuim geheel of gedeeltelijk aan het werk is 70%, als hij van zijn (voor‐ malige) werkgever begeleiding naar werk heeft gehad. Zonder begeleiding is die kans 45% en met begeleiding door UWV 50%.

Uitzendkrachten Begeleiding naar werk door de uitzendorganisatie waarbij de uitzendkracht tot ziekmel‐ ding in dienst was, heeft geen significant effect op de werkhervattingskans. Toch is het effect vrij groot en groter dan dat van UWV. Deze vroege begeleidingsinspanningen ma‐ ken, ook al leiden ze niet direct tot werkhervatting, toch verschil uit. Zo is de werkhervat‐ tingskans van een uitzendkracht na een jaar met begeleiding door de uitzendorganisatie 30%, terwijl deze zonder begeleiding 20% is. Begeleiding door UWV leidt na een jaar tot een kans van 25% dat een uitzendkracht voor die tijd het werk geheel of gedeeltelijk her‐ vat heeft. Het kansverhogende effect van begeleiding naar werk, met name door de voormalige werkgever, is weliswaar onverwacht sterk, maar dit effect is toch geringer dan het kans‐ verlagende effect van een als slecht gepercipieerde gezondheid. Wel laat een aanvullende analyse zien dat de kans dat de gezondheidsperceptie als goed wordt ervaren groter is als een flexwerker meldt in de voorafgaande periode door de voormalige werkgever naar werk te zijn begeleid. Dit betekent dat begeleiding van flexwerkers door werkgever of arbodienst niet alleen een direct effect op de werkhervatting heeft maar ook een indirect effect via de gezondheidsperceptie.

195


5

CONCLUSIES

Niet‐hervatters vormen de grote meerderheid Van de vangnetters komt na negen maanden ziekte in de daaropvolgende 18 maanden 29% aan de slag. Bij reguliere werknemers is dit 84%. Dit grote verschil laat de achter‐ stand van vangnetters zien. Het percentage “niet‐hervatters”, de groep die gedurende de gehele waarnemingsperiode, tot 27 maanden na ziekmelding, het werk niet hervat is met 71% zo omvangrijk dat het geen zin heeft om daarnaast nog andere werkhervattingspa‐ tronen te onderscheiden.

Niet‐hervatters hebben een ongunstige uitgangspositie Vergelijken we de niet‐hervatters met degenen die gedurende de onderzoeksperiode het werk in ieder geval voor enige tijd geheel of gedeeltelijk hervat hebben dan blijkt dat de eersten op verschillende vlakken een ongunstige uitgangspositie hebben. Zo zijn de niet‐ hervatters gemiddeld ouder, lager opgeleid en ze hebben een lager huishoudinkomen. Daarnaast is de ervaren gezondheid van hervatters gemiddeld beter (en is die ook vaker verbeterd, en is ook de klachtenhistorie korter) dan die van niet‐hervatters. Toch beoor‐ deelt niet meer dan een kwart van de niet‐hervatters zijn gezondheid persistent als slecht. Dit wijst erop dat de ervaren gezondheid niet de enige factor is die werkhervatting van vangnetters verhindert.

(niet‐hervattende) vangnetters worden minder vaak begeleid… Slechts een kleine minderheid (5%) van de vangnetters die gedurende de anderhalf jaar durende onderzoeksperiode niet aan het werk zijn gekomen doet een werkhervattings‐ poging. Met name in de eerste tien maanden is het verschil tussen niet‐hervattende vangnetters en werknemers groot; van de niet‐hervattende werknemers doet 27% een poging, tegen 13% van de flexwerkers en 2% van de werklozen. Verder geven de hervatters op elk peilmoment vaker dan de niet‐hervatters aan dat zij begeleiding hebben gehad bij de terugkeer naar werk, van welke instantie dan ook (UWV, UWV WERKbedrijf, werkgever, bedrijfsarts). Daarbij bestaat een verschil tussen flexwerkers en WW’ers. Uitzendkrachten worden in de twee maanden van hun verzuim (mede) begeleid door hun uitzendorganisatie en eindedienstverbanders worden uit hoof‐ de van het poortwachterprotocol begeleid door hun werkgever tot het de einddatum van hun dienstverband. In deel III zagen we al dat, los van hun werkstatus vangnetters minder vaak dan werk‐ nemers begeleiding naar werk melden. Ongeveer de helft van de vangnetters wordt – in hun perceptie – door UWV (of via UWV, door UWV WERKbedrijf of door een re‐ integratiebedrijf) naar werk begeleid. Het aantal vangnetters dat dit meldt neemt vanaf tien maanden verzuim toe. Dit betekent dat in het tweede ziektejaar meer vangnetters naar werk begeleid worden dan in het eerste ziektejaar. Ook neemt het aantal vangnetters toe dat meldt dat de mogelijkheid tot terugkeer naar werk door UWV is nagegaan, naar‐ mate het ziekteverzuim langer duurt.

196


Een groot nadeel bij (pogingen tot) werkhervatting voor de vangnetters is uiteraard het feit dat het merendeel van hen op het moment van ziekmelding geen werkgever had om naar terug te keren. Dit geldt met name voor werklozen. Dit zien we terug in de resulta‐ ten; indien er op een bepaald punt verschil bestaat tussen werklozen en flexwerkers, is dat vrijwel altijd in het nadeel van de werklozen. Van de vangnetters die hervatten komt 82% terecht bij een nieuwe werkgever; bij de WW’ers is dat 91% en bij de flexwerkers 77%.

…maar niet‐hervattende vangnetters zijn ook minder ondernemend Een positieve en actieve houding van de vangnetter zelf is bevorderlijk voor werkhervat‐ ting. We zagen immers dat de vangnetters die op enig moment, al dan niet blijvend, het werk hervat hebben, vergeleken met de niet‐hervatters:  over het algemeen meer belang hechten aan betaald werk;  steeds in hogere mate zeggen invloed te hebben gehad op voorstellen of acties die gedaan zijn voor hun werkhervatting;  vaker zelf voorgesteld hebben (aan een bedrijfsarts en/of aan UWV en/of aan de werkgever/het uitzendbureau) om weer te gaan werken of om te blijven werken;  vaker in sterke mate zeggen te hebben meegewerkt aan voorstellen, gedaan door de bedrijfsarts, werkgever/uitzendbureau, UWV of andere instanties, om te helpen met het (volledig) hervatten van het werk zijn;  het vaker eens waren met de bedrijfsarts, UWV, de werkgever/het uitzendbureau of andere instanties over de aanpak van hun werkhervatting en  anderhalf jaar na de ziekmelding vaker op zoek waren naar (ander) werk.

Begeleiding en ervaren gezondheid zijn van cruciale betekenis voor werkhervatting Om te bepalen wat de determinanten zijn van werkhervatting bij WW’ers en bij flexwer‐ kers is met behulp van een duurmodel het verloop van de werkhervattingskans over de periode tot 27 maanden na ziekmelding geanalyseerd. Beide centrale determinanten blij‐ ken van overheersende betekenis voor het proces van werkhervatting. Bij de werklozen verhoogt begeleiding door UWV naar werk de kans op werkhervatting substantieel. De kans dat een langdurig zieke modale werkloze het werk geheel of ge‐ deeltelijk hervat, is met begeleiding 72% hoger is dan zonder. Wel is het zo dat dit effect gedurende de wachttijd voor de WIA geleidelijk toeneemt. Dit staat in schril contrast met het verloop van de kans op werkhervatting bij reguliere werknemers bij wie begeleiding naar werk vooral in het eerste ziektejaar tot resultaten leidt. Een als slecht ervaren gezondheid is voor de werkhervattingsmogelijkheden van WW’ers een nog grotere belemmering dan het ontbreken van begeleiding. De uitkomsten van de analyses met een duurmodel laten zien dat de begeleidingsinspanningen van UWV niet effectief genoeg zijn om de belemmerende werking van een als slecht ervaren gezond‐ heid kunnen compenseren, zoals dat wel het geval is bij de werknemers. Daarbij komt dat begeleiding door UWV ook niet in staat is de gezondheidsperceptie positief te beïn‐ vloeden, zoals bij werknemers. Een opmerkelijke uitkomst bij de eindedienstverbanders en uitzendkrachten is dat erva‐ ren begeleiding naar werk door werkgever of arbodienst een veel groter effect heeft op de latere werkhervattingskans dan begeleiding naar werk door UWV. De impuls die uitgaat van deze begeleidingsinspanningen, die plaatsvinden in de eerste verzuimmaanden,

197


werkt tot het einde van de wachttijd door. Zo is de kans dat een modale eindedienstver‐ bander binnen twee jaar ziekteverzuim geheel of gedeeltelijk aan het werk is 70%, als hij van zijn (voormalige) werkgever begeleiding naar werk heeft gehad. Zonder begeleiding is die kans 45% en met begeleiding door UWV 50%. Het kansverhogende effect van begeleiding naar werk, met name door de voormalige werkgever, is weliswaar onverwacht sterk, maar dit effect is toch geringer dan het kans‐ verlagende effect van een als slecht gepercipieerde gezondheid. Wel laat een aanvullende analyse zien dat de kans dat de gezondheidsperceptie als goed wordt ervaren groter is als een flexwerker meldt in de voorafgaande periode door de voormalige werkgever naar werk te zijn begeleid. Dit betekent dat begeleiding van flexwerkers door werkgever of arbodienst niet alleen een direct effect heeft op de werkhervatting maar ook indirect werkt via de gezondheidsperceptie.

198

DEEL VI – WIA‐TOETREDING

Cathelijne van der Burg (AStri) Rafiq Friperson (APE) Petra Molenaar (AStri)

199


1

INLEIDING

1.1

Inhoud van dit deel

Uit eerdere onderzoeken is bekend hoe het WIA‐beoordeelden vergaat wat betreft de re‐ integratie, evenals andere ontwikkelingen zoals die omtrent de ervaren gezondheid 1 . Wat wij in dit hoofdstuk aan bod willen laten komen, is wat de groep werknemers die uitein‐ delijk voor de poort van de WIA komen en een claimaanvraag doet, in de eerste twee ziektejaren kenmerkt. Dus welke factoren bepalen of een langdurig zieke uiteindelijk wel of geen WIA‐aanvraag doet. Daarnaast zal worden ingegaan op de uitslag van de claim‐ beoordeling: wat kenmerkt de groepen volledig arbeidsongeschikten, gedeeltelijk ar‐ beidsgeschikten en niet arbeidsongeschikten (35‐minners)? En de niet‐claimbeoor‐ deelden? – zich van elkaar onderscheiden in (ruim) de eerste twee ziektejaren.

1.2

Het WIA‐risico volgens de UWV‐statistieken

Bij de aanvraag voor een WIA‐uitkering wordt eerst het re‐integratieverslag beoordeeld, waarin verslag wordt gedaan over de re‐integratie‐inspanningen van werknemer en werkgever gedurende de voorafgaande ziekteperiode. Dit re‐integratieverslag wordt ge‐ toetst door UWV. Na goedkeuring hiervan vindt de feitelijke WIA‐beoordeling door UWV plaats. De claimbeoordeling bestaat uit een beoordeling door de verzekeringsarts en daarna (meestal) door de arbeidsdeskundige. Daaruit volgt de bepaling van de mate van arbeidsongeschiktheid en daarmee het recht op een eventuele WIA‐uitkering. Als men minder dan 35% arbeidsongeschikt wordt bevonden (d.w.z. minder dan 35% loon‐ verlies heeft), wordt men afgewezen voor de WIA. Degenen die een loonverlies van 35% tot 80% hebben krijgen een WGA‐uitkering, evenals degenen met een loonverlies van minstens 80% die meer dan een geringe kans op herstel hebben. De volledig arbeidsonge‐ schikten (80 tot 100%) met geen of geringe kans op herstel krijgen een IVA‐uitkering. Zoals tabel VI.1.1 laat zien, is sinds de introductie van de WIA in 2006 het aantal aanvra‐ gen gestegen (ruim 35.000 in 2006, ruim 41.000 in 2009). Daartegenover is het percentage afwijzingen gedaald (van 49% naar 41%). De toegekende WIA‐uitkeringen bestaan door de jaren heen steeds voor ruim 20% uit IVA‐uitkeringen en voor bijna 80% uit WGA‐ uitkeringen. Binnen de WGA ligt het aandeel volledig arbeidsongeschikten (80‐100%) ongeveer drie maal hoger dan het aandeel gedeeltelijk arbeidsgeschikten (35‐80%). Dit betekent dat van alle toekenningen niet meer dan circa 20% gedeeltelijke arbeidsonge‐ schiktheid betreft, de rest is volledig arbeidsongeschikt (WGA of IVA). 1

In de WGA‐monitor (die AStri in opdracht van UWV heeft uitgevoerd) zijn WGA’ers 20 maanden gevolgd sinds de WIA‐instroom. Met deze monitor is zicht verkregen op het verloop van de re‐integratie van WGA‐cliënten en de inkomensconsequenties die zij ondervinden. Een ander onderzoek (dat Regioplan in opdracht van de Stichting van de Arbeid heeft uitgevoerd) betreft de 35‐minners. Doel van dit onderzoek was na te gaan welk deel van de 35‐minners in dienst bij hun eigen werkgever blijft en hoe daarbij passende oplossingen worden gevonden.

201


Tabel 1.1

Volume‐ontwikkelingen WIA

2006

beoordeelde WIA‐aanvragen Afwijzingen (<35% ao) Toekenningen, waarvan: ‐ IVA ‐ WGA, waarvan: ‐ volledig (80‐100%) ‐ gedeeltelijk (35‐80%)

2007

35.322 17.315 (49%) 18.007 (100%) 3.795 (21%) 14.212 (79%) 11.147 (62%) 3.065 (17%)

2008

37.254 16.634 (45%) 20.620 (100%) 4.388 (21%) 16.232 (79%) 12.257 (59%) 3.975 (19%)

39.858 16.931 (42%) 22.927 (100%) 4.939 (22%) 17.988 (78%) 13.411 (58%) 4.577 (20%)

2009 41.043 16.690 (41%) 24.353 (100%) 5.601 (23%) 18.752 (77%) 13.842 (57%) 4.910 (20%)

Bron: UWV

Het exacte aandeel vangnetters in de WIA‐instroom is moeilijk vast te stellen, maar vol‐ gens de beste schattingen van UWV is dit zoals weergegeven in tabel VI.1.2. Door de tijd heen worden deze schattingen wel steeds betrouwbaarder. Met enige voorzichtigheid kan gesteld worden dat binnen de toegekende WIA‐uitkeringen (zowel WGA als IVA) het aandeel vangnetters in de loop van de tijd toeneemt. Tabel 1.2

Aandeel vangnetters in WIA‐instroom

2007

2008

2009

Instroom WGA Instroom IVA Instroom WIA

43% 28% 40%

47% 32% 44%

49% 34% 46%

Bron: UWV

Omdat het aantal werknemers in tijdelijke dienst niet precies bekend is, is het WIA‐ instroompercentage van vangnetters ook niet precies bekend. Schattingen van het aantal flexwerkers van CBS en van UWV op basis van de polisadministratie lopen sterk uiteen. Zo telt CBS Statline 615.000 werknemers met een flexibele arbeidsrelatie (inclusief uit‐ zend‐, inval‐ en oproepkrachten) in 2008, terwijl UWV op 1.794.000 komt, meer dan drie keer zoveel (UWV, Kennismemo 10.02, april 2010). Als we daarbij de ca. 200.000 WW’ers in 2008 optellen dan komen we op een WIA instroompercentage voor vangnetters van 1,4 volgens de CBS cijfers en van 0,6 volgens de berekeningen van UWV. Volgens de statis‐ tieken van het UWV (Kwantitatieve informatie 2009) was in 2008 het gemiddelde in‐ stroompercentage in de WIA 0,36. Uitgaande van de lage schatting van het instroomper‐ centage voor de vangnetters betekent dat een instroompercentage van de reguliere werk‐ nemers van 0,2%. Volgens deze schatting is het WIA‐risico van vangnetters dus drie keer zo groot als dat van reguliere werknemers.

1.3

WIA‐categorieën vergeleken

De na de claimbeoordeling verkregen positie als gedeeltelijk arbeidsgeschikte, volledig arbeidsongeschikte of niet‐arbeidsongeschikte heeft de nodige consequenties voor be‐ trokkenen wat betreft de re‐integratieverwachtingen en de financiële positie.

202


1.3.1

Gedeeltelijk versus volledig arbeidsongeschikt

Gedeeltelijk arbeidsgeschikten hebben volgens UWV mogelijkheden tot werken en er wordt van hen ook verwacht dat zij (gedeeltelijk) werk zullen blijven doen of vinden. Van de volledig arbeidsongeschikten wordt niet verwacht dat zij werken. Financieel gezien heeft dit ook verschillende gevolgen. Bij de gedeeltelijk arbeidsge‐ schikten WGA bestaat na verloop van tijd het gevaar te belanden in een heel lage uitke‐ ring (de zogenaamde vervolguitkering, die 28‐51% van het minimumloon bedraagt), in‐ dien het hen niet lukt in voldoende mate aan het werk te komen. Dit is bedoeld als een prikkel voor werkhervatting, maar kan vervelende financiële consequenties kan hebben als de werkhervatting onverhoopt niet of onvoldoende lukt. De volledig arbeidsonge‐ schikten (WGA en IVA) behouden altijd een hogere uitkering, omdat van hen ook niet verwacht wordt dat ze aan het werk komen. Uit de WGA‐monitor van AStri 2 is gebleken dat de beoogde prikkelwerking van de WGA nog niet optimaal is. Toch neemt het aandeel werkenden onder de gedeeltelijk arbeidsge‐ schikten na verloop van tijd wel toe. Op het laatste meetmoment, 20 maanden na de WGA‐instroom, komt het slechts in zeer beperkte mate voor dat mensen in de lage ver‐ volguitkering zijn beland; een situatie die op een later meetmoment echter wel zou kun‐ nen veranderen. Eerder onderzoek naar de positie van mensen met een gedeeltelijke versus een volledige WAO‐uitkering liet zien dat ontvangers van gedeeltelijke uitkeringen zich vooral onder‐ scheiden doordat zij vaker een ‘gevestigde loopbaan’ hebben. 3 Veel vaker dan bij de doorsnee WAO’er gaat het om mannen, zij zijn gemiddeld ook ouder, hoger opgeleid, en vaker kostwinner. Gedeeltelijk arbeidsongeschikten hebben bovendien gemiddeld een hoger inkomen en een langer dienstverband. Ze hebben vaker al voor het einde van de wachttijd het werk gedeeltelijk hervat.

1.3.2

35‐minners

Voor de werknemers die minder dan 35% arbeidsongeschikt zijn, ligt de re‐integra‐ tieverantwoordelijkheid bij de werkgever. Deze werknemers dienen bij de eigen werkge‐ ver of een andere werkgever aan het werk te komen. Hoewel ze niet arbeidsongeschikt zijn verklaard, kunnen deze werknemers wel belemmeringen ervaren in de werkhervat‐ ting. Deze belemmeringen kunnen puur samenhangen met de gezondheid, maar ook met het niet kunnen vinden van passend werk dat zij met hun beperkingen kunnen doen. Indien het niet lukt aan (ander) werk te komen, heeft dit nadelige financiële consequen‐ ties omdat 35‐minners niet kunnen terugvallen op een arbeidsongeschiktheidsuitkering. Zij komen vaak in de WW terecht en zijn dan eerder dan de gemiddelde vangnetter ge‐ neigd zich ziek te melden en kunnen vervolgens als vangnetter een nieuwe poging doen tot de WIA toe te treden. Zo laat onderzoek van het Kenniscentrum UWV zien dat van de

2

3

Burg, C.L. van der, P.G.M. Molenaar‐Cox. Monitoring WGA‐instromers van 2006. Klantvolgonderzoek naar arbeidssituatie, inkomsten en beleving van begeleiding door UWV 4, 8 en 20 maanden na de WIA‐beoordeling. Een eerste inventarisatie (2009). AStri, in opdracht van UWV. Jong, Ph.R. de, V. Thio. Donner versus Veldkamp. Over nut en nadeel van gedeeltelijke WAO‐uitkeringen (2002). APE.

203


driemaandszieke WW’ers 12,9% in de afgelopen tijd voor de WIA is afgewezen, terwijl onder alle driemaandszieke vangnetters dit bij 5,3% het geval was. Uit een onderzoek onder 35‐minners 4 komen vier belangrijke verklarende factoren voor werkhervatting (zowel voor als na de claimbeoordeling) naar voren: de ervaren gezond‐ heid, het (deels) blijven werken tijdens de eerste twee ziektejaren, beschikbaarheid van passend werk, en de relatie tussen werkgever en werknemer.

1.4

Opzet van dit deel

In hoofdstuk 2 wordt ingegaan op de claimaanvraag en WIA‐toetreding van werkne‐ mers. Eerst wordt bekeken wie er een claim voor de WIA indienen: wat zijn de kenmer‐ ken van deze werknemers? We onderzoeken welke aspecten van de situatie bij tien maanden ziekte de claimkans kunnen voorspellen. Vervolgens worden, na het schetsen van een algemeen beeld omtrent de WIA‐uitslag, enkele groepen WIA‐toetreders en niet‐WIA‐toetreders met elkaar vergeleken op bepaal‐ de kenmerken. Dit betreft de ontwikkelingen in de werkstatus en ervaren gezondheid in de eerste twee ziektejaren. Bekeken wordt hoe de verschillende groepen WIA‐toetreders (35‐80% WGA, 80‐100% WGA, IVA) zich op deze kenmerken verhouden tot elkaar, en hoe de afgewezenen voor de WIA (35‐minners) zich verhouden tot de WIA‐toetreders respectievelijk de niet‐claimbeoordeelden. We gaan aan de hand van een multivariate classificatieanalyse na welke kenmerken bij tien maanden ziekte de uitslag van de claim‐ beoordeling kunnen voorspellen. In hoofdstuk 3 komen dezelfde aspecten aan bod, maar dan voor de vangnetters. Hoofd‐ stuk 4 concludeert.

4

Van Horssen, C. Geen WIA, wel werk? Vervolgmeting van het onderzoek naar de re‐integratie van werknemers die minder dan 35 procent arbeidsongeschikt zijn verklaard (2008). Regioplan, in opdracht van Stichting van de Ar‐ beid.

204


2

WIA‐TOETREDING VAN WERKNEMERS

2.1

Inleiding

In het navolgende wordt eerst (in paragraaf 2.2) ingegaan op de vraag welke kenmerken samenhangen bepalen met het doorzetten en ontvangen van een claimbeoordeling. Ver‐ volgens worden in paragraaf 2.3 indicatoren van de situatie bij tien maanden na ziekmel‐ ding gebruikt als voorspellers van de kans op een claimbeoordeling van een werknemer die minstens negen maanden geheel of gedeeltelijk ziek gemeld is geweest. In de para‐ graaf 2.4 schetsen wij een algemeen beeld van de WIA‐status van alle langdurig zieke werknemers. Hierbij wordt ingegaan op de WIA‐uitslag en de diagnose van UWV. Ver‐ volgens vergelijken we specifieke WIA‐categorieën. Daarbij komt in paragraaf 2.5 aan bod hoe de groep 80‐100% WGA zich onderscheidt van de groep 35‐80% WGA, qua ont‐ wikkelingen in de werkstatus en ervaren gezondheid in de eerste twee ziektejaren. In paragraaf 2.6 stellen we de positie van de volledig arbeidsongeschikten in de WGA ten opzichte van die in de IVA aan de orde: waarin onderscheiden zij zich van elkaar wat betreft werkstatus, ervaren gezondheid en toekomstverwachtingen? In paragraaf 2.7 vindt dezelfde exercitie plaats voor de 35‐minners versus de WIA‐gerechtigden (WGA en IVA tezamen). Tot slot wordt in paragraaf 2.8 de positie van de 35‐minners vergeleken met die van de degenen die de WIA‐claimaanvraag niet gedaan hebben (en veelal voor die tijd hervat hebben). Het hoofdstuk eindigt met een onderzoek naar de voorspelbaar‐ heid bij tien maanden van de uitslag van de WIA claimbeoordeling (paragraaf 2.9) en een conclusie in 2.10.

2.2 2.2.1

Wie krijgen een WIA‐claimbeoordeling? Aantal claimbeoordelingen

In deze analyse gaan we na welke factoren bepalen of een langdurig zieke werknemer een WIA claimbeoordeling ontvangt. We doen deze analyse voor de hele groep negen‐ maandszieke werknemers en gebruiken daarvoor de gegevens van UWV. Volgens deze gegevens heeft 26% van de ca. 4.000 negenmaandszieke werknemers een claimbeoorde‐ ling voor de WIA ontvangen. Dit is niet verbazingwekkend. In deel IV zagen we immers dat bij 27 maanden 52% van de negenmaandszieken volledig aan het werk is en nog eens 18% gedeeltelijk. De noodzaak bij reguliere werknemers die minstens negen maanden geheel of gedeeltelijk ziek gemeld zijn om een WIA‐uitkering aan te vragen is dus be‐ perkt.

2.2.2

Kenmerken van werknemers bij tien maanden en het ontvangen van een WIA‐claimbeoordeling een jaar later

De vraag is wat de kenmerken zijn van de 26% van de werknemers die een claimbeoorde‐ ling van UWV ontvangen. Om hier een beeld van te schetsen kijken we naar verschillen in demografische factoren (leeftijd, etniciteit, inkomen, opleiding), ziektefactoren (type klachten, gezondheidsperceptie), andere niet medische belemmeringen, begeleiding tij‐

205


dens het ziekteproces en werkhervatting. We gaan daarbij uit van de situatie bij de eerste meting, tien maanden na ziekmelding, om te bezien in hoeverre die verband houdt met het ontvangen van een claimbeoordeling ongeveer een jaar later. Eerst doen we dit per kenmerk (bivariaat) en vervolgens multivariaat om te bepalen in hoeverre bij tien maan‐ den het krijgen van een claimbeoordeling een jaar later te voorspellen is.

Demografische kenmerken We constateren (niet in een tabel) dat er geen significante verschillen zijn tussen leeftijds‐ klassen en het ontvangen van een claimbeoordeling door UWV. Ook de samenhang tus‐ sen geslacht en het ontvangen van een claimbeoordeling door UWV is niet significant. Opleidingsniveau laat wel een sterke samenhang zien met het ontvangen van een claim‐ beoordeling door UWV. Werknemers die een claimbeoordeling ontvangen zijn vaker laag opgeleid dan degenen die geen claimbeoordeling ontvangen. Dit kan natuurlijk samen‐ hangen met het werk, de leefstijl en de gezondheid van laagopgeleiden. Ditzelfde geldt voor inkomen en etniciteit. In hoeverre dit het geval is onderzoeken we aan de hand van multivariate analyse in paragraaf VI.2.3. Tabel 2.1

Claimbeoordeling naar opleidingsniveau*

Met startkwalificatie Zonder startkwalificatie

Geen claimbeoordeling (n= 2844)

Wel claimbeoordeling (n= 1004)

75 25

67 33

100

100


Etniciteit laat een sterke samenhang zien met het ontvangen van een claimbeoordeling door UWV. Werknemers die een claimbeoordeling ontvangen zijn vaker allochtoon dan degenen die geen claimbeoordeling ontvangen. Tabel 2.2

Claimbeoordeling naar etnische afkomst*

Autochtoon Niet‐Westerse allochtoon



89 11

82 18

100

100


Het nettomaandinkomen vertoont een sterke samenhang met het ontvangen van een claimbeoordeling. Werknemers die een claimbeoordeling ontvangen hebben vaker een laag nettomaandinkomen dan degenen die geen claimbeoordeling ontvangen.

206


Tabel 2.3

Claimbeoordeling naar nettomaandinkomen*

< 1000 euro 1000‐1400 euro 1400‐1800 euro 1800‐2200 euro >2200 euro



19 28 27 15 11

28 32 24 10 6

100

100


Gezondheid Werknemers die een claimbeoordeling ontvangen ervaren minder vaak hun gezondheid als goed dan degenen die geen claimbeoordeling ontvangen. Tabel 2.4

Claimbeoordeling naar gezondheidsperceptie bij 10 maanden*

Slecht/matig Goed



61 39

85 15

100

100


Tabel VI.2.5 laat zien dat er een sterke samenhang is tussen de aanwezigheid van ‘overige klachten’ (zoals hart‐ en vaatziekten en kanker) bij ziekmelding en het ontvangen van een claimbeoordeling door UWV: werknemers die een claimbeoordeling ontvangen zijn va‐ ker ziek gemeld met overige klachten. Dat sluit niet uit dat ze ook fysieke of psychische klachten hadden toen zij zich ziek meldden. Tabel 2.5

Claimbeoordeling naar overige klachten bij ziekmelding*

Nee Ja



54 46

43 57

100

100


Verder (niet in een tabel) constateren we geen sterke samenhang tussen de aanwezigheid van eerdere klachten voor ziekmelding en het ontvangen van een claimbeoordeling van UWV.

Arbeidsmarktpositie Er is een sterke samenhang tussen de werkstatus bij tien maanden en het ontvangen van een claimbeoordeling door UWV. Werknemers die een claimbeoordeling ontvangen zijn bij tien maanden minder vaak aan het werk.

207


Tabel 2.6

Claimbeoordeling naar werkstatus bij 10 maanden*


Niet aan het werk Aan het werk


26 74

57 42

100

100


Overigens sluiten werkhervatting en het indienen van een claim elkaar niet uit. Zie on‐ derstaande tabel. Zoals te verwachten zijn werknemers die een claimbeoordeling ontvan‐ gen bij 27 maanden minder vaak deels of geheel aan het werk. Maar dat werkhervatting het indienen van een claim niet uitsluit, blijkt uit het feit dat 42% van de personen die een claimbeoordeling ontvangen bij 27 maanden (deels) aan het werk zijn. Tabel 2.7

Werkstatus bij 27 maanden naar claimbeoordeling*

Geen claimbeoordeling ontvangen (n= 1124)

Niet aan het werk bij 27 maanden Deels aan het werk bij 27 maanden Geheel aan het werk bij 27 maanden

Claimbeoordeling ontvangen (n= 442)

19 14 67

57 27 15

100

100


Werknemers die een claimbeoordeling ontvangen zijn bij 10 maanden negatiever over hun toekomstige werkhervattingmogelijkheden dan degenen die geen claimbeoordeling ontvangen. Tabel 2.8

Claimbeoordeling naar verwachting (bij 10 maanden) ten aanzien van toe‐ komstige werkhervattingmogelijkheden*


Negatief Positief


26 74

55 44

100

100


Ook constateren we geen samenhang tussen de aanwezigheid bij tien maanden na ziek‐ melding van andere (niet medische) belemmeringen om het werk te hervatten en het al dan niet ontvangen van een claimbeoordeling door UWV. Van de werknemers die een claimbeoordeling van UWV ontvangen ondervond 26% andere belemmeringen die de werkhervatting belemmeringen bij 10 maanden na ziekmelding tegenover 24% van de‐ genen die geen claimbeoordeling van UWV ontvangen.

208


Begeleiding Werknemers die een claimbeoordeling ontvangen zijn tussen 0 en 10 maanden minder vaak begeleid door de bedrijfsarts dan werknemers die geen claimbeoordeling ontvan‐ gen. Dit suggereert dat begeleiding kan voorkomen dat langdurig zieke werknemers het tot een claimbeoordeling brengen. Tabel 2.9

Claimbeoordeling naar begeleiding van de bedrijfsarts tussen 0 en 10 maan‐ den na ziekmelding*


Nee Ja


32 68

39 61

100

100


Werknemers die een claimbeoordeling ontvangen zijn tussen 0 en 10 maanden minder vaak begeleid door de werkgever dan werknemers die geen claimbeoordeling ontvan‐ gen. Ook begeleiding door de werkgever lijkt dus een rol te spelen bij het voorkomen van een WIA‐aanvraag. Tabel 2.10 Claimbeoordeling naar begeleiding van de werkgever tussen 0 en 10 maan‐ den na ziekmelding*


Nee Ja


17 83

25 75

100

100


Er is tevens onderzocht of het soort begeleiding samenhang vertoont met het ontvangen van een claimbeoordeling. Zie voor een omschrijving van de drie typen begeleiding pa‐ ragraaf III.3.2. Werknemers die een claimbeoordeling ontvangen, hebben (in de eerste tien maanden) minder vaak (23%) begeleiding gekregen gericht op hun eigen werk (aan‐ passing arbeidsplaats of arbeidsomstandigheden) dan degenen die geen claimbeoorde‐ ling krijgen (31%). Ook hebben ontvangers van een claimbeoordeling minder vaak bege‐ leiding gericht op de persoon (scholing, therapie, coaching) gekregen (44% tegenover 50%). En tenslotte hebben ontvangers van een claimbeoordeling minder vaak begeleiding gericht op ander werk (11% tegenover 14%) gekregen. Al met al lijkt begeleiding in de eerste tien maanden na ziekmelding van betekenis te zijn voor het voorkomen van een WIA‐claim. Maar het kan zijn dat selectie hierbij het beeld vertroebelt. Als degenen die begeleid worden gezonder, productiever en beter opgeleid zijn dan is de negatieve samenhang met het ontvangen van een claimbeoordeling niet het gevolg van begeleiding maar van subtiele selectie door de werkgevers en arbodiensten. Dat selectie een rol speelt bleek al in III.3.3.

209


2.2.3

Determinanten van de claimkans

Om te onderzoeken in hoeverre begeleiding en andere indicatoren van de situatie bij tien maanden de claimkans bij 21 maanden kunnen voorspellen gaan we aan de hand van een logitanalyse na welke van de hiervoor beschreven variabelen afzonderlijk een significante invloed hebben op het al dan niet ontvangen van een claimbeoordeling. De uitkomsten van deze analyse laten zien (in Tabel VI.2.11) dat als een werknemer bij tien maanden een positieve verwachting heeft ten aanzien van zijn of haar werkhervat‐ tingsmogelijkheden dan dit de claimkans in sterke mate verlaagt. Ook de werkstatus bij tien maanden na ziekmelding heeft een sterk effect; een werknemer die dan geheel of gedeeltelijk aan het werk is, heeft een aanzienlijk lagere kans op het ontvangen van een claimbeoordeling een jaar later. Hetzelfde geldt voor de gezondheidsperceptie bij tien maanden. Een als goed ervaren gezondheid verlaagt de claimkans. Ook constateren we dat begeleiding door de bedrijfsarts tussen 0 en 10 maanden na ziekmelding de kans op een claimbeoordeling door UWV verkleint. Allochtonen en degenen die zich ziek meldden met overige klachten (d.w.z. geen psychi‐ sche klachten of klachten van het bot‐ en spierstelsel) hebben een grotere kans op het ont‐ vangen van een claimbeoordeling. Een hoger inkomen, de aanwezigheid (bij tien maan‐ den) van niet‐medische belemmeringen tot werkhervatting en reeds langer bestaande klachten verlagen de claimkans. En, merkwaardig genoeg, heeft leeftijd ook een negatief effect op de claimkans. Deze laatste, minder voor de hand liggende, effecten zijn signifi‐ cant, maar klein. Tabel 2.11 Voorspelling van de kans dat negenmaandszieke werknemers een claimbe‐ oordeling ontvangen, (0 = niet; 1 = wel) n= 2.956

Coëfficiënt

Constante Geslacht (1 = vrouw) Leeftijd in 5 klassen Opleidingsniveau (1 = geen startkwalificatie) Etniciteit (1 = allochtoon) Inkomen in 5 groepen Aanwezigheid overige klachten (1 = ja) Aanwezigheid andere belemmeringen (1 = ja) Reeds eerder klachten (langer dan 1 jaar voor ziekmelding) (1 = nee) Gezondheidsperceptie bij 10 maanden (1 = goed) Werkstatus bij 10 maanden (1 = aan het werk) Verwachting ten aanzien van werkmogelijkheden (1 = goed) Begeleiding van de bedrijfsarts tussen 0 en 10 maanden (1 = ja) Begeleiding van de werkgever tussen 0 en 10 maanden (1 = ja) Begeleiding gericht op werk tussen 0 en 10 maanden (1 = ja) Begeleiding gericht op de werknemer tussen 0 en 10 maanden (1 = ja)

1,168** ‐0,106 ‐0,098** 0,122 0,309** ‐0,161** 0,279** ‐0,203** ‐0,204** ‐0,722** ‐0,685** ‐0,941** ‐0,242** 0,085 ‐0,079 0,082


Om meer inzicht te krijgen in de omvang van de gevonden effecten tonen we de signifi‐ cante resultaten in onderstaande figuur.

210


Uitgangspunt voor het vergelijken van de claimkans bij verschillende omstandigheden is de zogenaamde ‘modale werknemer’. De modale werknemer is tien maanden na ziek‐ melding: (deels of geheel) aan het werk, is tussen de 45 en 54 jaar, is autochtoon, heeft een inkomen tussen de € 1.000 en € 1.400, ondervindt geen overige klachten bij ziekmelding, ondervindt geen andere belemmeringen die de werkhervatting bij ziekmelding belem‐ meren, heeft een positieve verwachting ten aanzien van toekomstige werkhervattings‐ mogelijkheden en ontvangt tussen 0 en 10 maanden geen begeleiding door de bedrijfs‐ arts. De kans van deze modale werknemer op het indienen van een claim is 16%. Dit is lager dan de gemiddelde kans (26%) op het indienen van een claim van respondenten die 10 maanden na ziekmelding (t1) de enquête hebben ingediend. Reden hiervoor is het feit dat een modale werknemer relatief gunstige kenmerken heeft. Figuur 2.1 Geschatte claimkans werknemers bij verschillende omstandigheden Claimkans werknemers

9%

Goede gezondheidsperceptie t1 Andere belemmeringen in t1

14%

Modaal

16%

Leeftijd 35 t/m 44 jaar

18%

Inkomen lager dan 1000

19%

Niet reeds eerder klachten

19%

Geen begeleiding door arbo arts t1

20%

Aanwezigheid overige klachten

20%

Allochtoon

21%

Niet aan het werk bij 10 maanden

28%

Slechte verwachting toek werherv

33% 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Vervolgens is gekeken naar de kenmerken die de claimkans verhogen. In deze analyse kijken we wat de invloed is van één bepaald kenmerk. De score van dit kenmerk veran‐ dert ten opzichte van de score van de modale werknemer. De waarden van de andere kenmerken worden gelijk gehouden met die van de modale werknemer. De toekomstige verwachting ten aanzien van werkhervattingsmogelijkheden heeft een sterke invloed op het indienen van een claim; als een werknemer hierover bij tien maan‐ den negatief is dan is de kans op het indienen van een claim, een jaar later, twee keer zo hoog. Ook de werkstatus heeft een sterke invloed op het indienen van een claim; als ie‐ mand niet aan het werk is tien maanden na ziekmelding, dan is de kans op een claim 12 procentpunt (75%) hoger dan bij de modale werknemer. Daarnaast verhoogt de aanwe‐ zigheid van overige klachten en een allochtone afkomst de claimkans met respectievelijk 4 (25%) en 5 (31%) procentpunt. Personen die tussen 0 en 10 maanden geen begeleiding

211


van de bedrijfsarts kregen hebben een 4 procentpunt hogere kans op een claimbeoorde‐ ling door UWV. Het hebben van een laag inkomen (< 1.000) vergroot de kans op een claim met 3 procentpunt. Een goede gezondheidsperceptie verlaagt de kans op het indie‐ nen van een claim met 7 procentpunt (56%).

2.2.4

Risicogroepen

Welke werknemers hebben een grote kans om aan het eind van de wachttijd een WIA‐ aanvraag te doen? Op grond van voorgaande analyse brengen we zogenoemde red flags in kaart. Dit zijn personen met (een combinatie van) kenmerken die bij tien maanden na ziekmelding een hoge claimkans indiceren. Zie onderstaande figuur. Figuur 2.2 Geschatte claimkans red flags werknemers 100% 90% 80%

72%

70% 60% 60%

64%

52%

50% 40% 30% 20%

16%

10% 0% Modaal

Slechte verwachting, Slechte verwachting, Slechte verwachting, Slechte verwachting, niet aan het werk niet aan werk, niet aan werk, niet aan werk, (n=711) allochtoon (n=147) allochtoon, overige allochtoon, overige klachten (n=97) klachten, geen begeleiding bedrijfsarts (n=38)

De figuur laat zien dat van de 2.956 negenmaandszieke werknemers die in de analyse zijn betrokken 711 personen bij 10 maanden niet aan het werk zijn en een negatieve ver‐ wachting ten aanzien van toekomstige werkhervattingmogelijkheden hebben. De kans dat deze personen uiteindelijk een claim indienen is 52%. Te zien is dat de kans op een claim nog hoger is voor personen die aan laatstgenoemde kenmerken voldoen en alloch‐ toon zijn (60%) en overige klachten hebben (64%) en geen begeleiding van de bedrijfsarts tussen 0 en 10 maanden hebben ontvangen (72%). Laatstgenoemde groepen hebben dus een (sterk) verhoogde kans om aan het eind van de wachttijd een WIA‐aanvraag te doen en dienen dus extra aandacht te krijgen. Dit kan door de begeleidingsintensiteit tussen 0 en 10 maanden te verhogen. Begeleiding naar werk heeft namelijk een positief effect op de gezondheidsverwachting en werkstatus (zie deel IV).

212


Algemeen beeld omtrent de WIA‐uitslag

2.3 2.3.1

WIA‐status

In tabel VI.2.1 is aangegeven welk deel van de werknemers uit de constante groep een WIA‐beoordeling heeft gehad. Dit is gebaseerd op gegevens uit de UWV‐registratie (per 1 oktober 2009), dus bijna 3 jaar na de ziekmelding. Van hen heeft 29% een claimbeoorde‐ ling gehad. 1 Dit betreft relatief veel niet‐hervatters: tweederde van hen heeft een claimbe‐ oordeling gehad. Evengoed heeft een derde van de niet‐hervatters geen claimbeoordeling gehad, terwijl je dit juist bij deze groep wel zou verwachten omdat ze nog niet aan het werk zijn. Hiervoor zijn verschillende redenen. Deze niet‐hervatters hebben afgezien van een claimaanvraag (bijvoorbeeld omdat ze voldoende hersteld zijn, geen claimbeoorde‐ ling willen, met pensioen konden, de werkgever het loon vrijwillig langer doorbetaalt) of hun claimbeoordeling is uitgesteld (omdat de werkgever niet voldaan heeft aan de re‐ integratieverplichtingen of omdat de werknemer nog in een herstel‐ of re‐integratietraject zit). De volhouders hebben geen van allen een claimbeoordeling gehad, de opbouwers slechts in zeer beperkte mate. Dit ligt in de lijn der verwachting. Tabel 2.12 Ontvangen claimbeoordeling werknemers volgens UWV‐registratie (per 1 oktober 2009) geen claimbeoordeling wel claimbeoordeling *

niet‐ late op‐ hervatters hervatters bouwers (n=235) (n=185) (n=518) 34% 71% 92% 66% 29% 8%

vol‐ houders (n=127) 100% 0%

terug‐ vallers (n=216) 56% 44%

totaal* (n=1.521) 71% 29%


Opvallend is dat 34% van de niet‐hervatters geen claimbeoordeling heeft gehad. Zij heb‐ ben dus geen WIA‐aanvraag gedaan, maar zijn ook niet aan het werk. Ten opzichte van de wel claimbeoordeelde niet‐hervatters betreft dit relatief veel werknemers met: ‐ betere gezondheidsperceptie (bij 18 en 27 maanden na ziekmelding); ‐ positievere verwachtingen omtrent werkhervatting (bij 27 maanden); ‐ aanwezigheid van een dienstverband (bij 27 maanden). Ook hebben ze kleinere contracten (voor minder uren) dan de wel claimbeoordeelde niet‐ hervatters, wat erop kan duiden dat ze minder afhankelijk zijn van een uitkering. Dit laatste blijkt overigens niet uit de aanwezigheid van een partnerinkomen; hierin is geen significant verschil tussen wel en niet claimbeoordeelde niet‐hervatters. In figuur VI.2.2 is de WIA‐status van de werknemers weergegeven (gebaseerd op gege‐ vens uit de UWV‐registratie per 1 oktober 2009), voor zover ze een claimbeoordeling ge‐ kregen hebben 2 . De uitslag is voor 34% dat ze geen WIA‐uitkering kregen toegekend (35‐ minners). Daarnaast is 23% gedeeltelijk arbeidsgeschikt verklaard en 43% volledig ar‐ 1 2

Binnen de oorsprokelijke responsgroep van 4.000 werknemers heeft 26% een claimbeoordeling gehad. Deze claimgegevens van UWV zijn waarschijnlijk vervuild: de groep gedeeltelijk WGA’ers zal in werke‐ lijkheid kleiner zijn en de groep volledig WGA’ers groter.

213


beidsongeschikt verklaard; van laatstgenoemde groep krijgt ongeveer tweederde een WGA‐uitkering en een derde een IVA‐uitkering. Figuur 2.3 WIA‐status werknemers volgens UWV‐registratie (per 1 oktober 2009) 100%

3% 10%

20%

29%

19%

15%

80% 28% 37%

60%

41%

37% 23%

87%

40%

21%

12% 43%

20%

34%

23%

19%

0% niet-hervatters late hervatters

35 min

opbouwers

WGA gedeeltelijk

terugvallers

WGA volledig

totaal

IVA

*


De niet‐hervatters die wel beoordeeld zijn, zijn veelal volledig arbeidsongeschikt ver‐ klaard (WGA of IVA). Echter ruim een derde van de beoordeelde niet‐hervatters (35%) wordt wel in staat geacht (gedeeltelijk) te werken. Voor de terugvallers – die 27 maanden na de ziekmelding ook niet werkten – geldt een soortgelijk verhaal: zij zijn meestal volle‐ dig arbeidsongeschikt verklaard, maar een aanzienlijk deel (40%) wordt echter wel in staat geacht (gedeeltelijk) te werken. Van de beoordeelde late hervatters heeft ruim de helft een (meestal gedeeltelijke) WGA‐uitkering toegekend gekregen en bijna de helft geen uitkering. Voor zover de opbouwers een claimbeoordeling hebben gehad, zijn ze meestal afwezen voor een WIA‐uitkering. De volhouders hebben geen van allen een claimbeoordeling gehad (en zijn dus niet opgenomen in de figuur).

2.3.2

Diagnose

Van degenen die een claimbeoordeling hebben gehad, wordt in tabel VI.2.3 de diagnose weergegeven. De verschillen tussen de groepen zijn niet significant. Gemiddeld ruim een vijfde heeft hart‐ en vaatziekten. Kanker komt voor bij één op de zeven beoordeelden, waaronder relatief veel late hervatters. Bijna een derde heeft een aandoening aan het be‐ wegingsapparaat. Psychische klachten komen voor bij bijna een vijfde van de beoordeel‐ den. Dit betreft vaker ‘harde’ psychische klachten (zoals angst‐, persoonlijkheids‐ en

214


stemmingsstoornissen) dan ‘zachte’ klachten (zoals aanpassingsstoornissen en span‐ ningsklachten). Overige aandoeningen komen bij circa één op de tien voor. Tabel 2.13 Werkstatus versus diagnose* van werknemers 27 maanden na ziekmelding, die een claimbeoordeling hebben gehad hart/vaatziekten kanker psychisch zacht psychisch hard bewegingsapparaat overige aandoeningen onbekend

niet‐ hervatters (n=151) 21% 9% 5% 16% 32% 14% 3%

late opbouwers terugvallers hervatters (n=51) (n=40) (n=95) 9% 23% 24% 26% 13% 15% 4% 5% 7% 13% 8% 14% 24% 38% 29% 15% 8% 8% 9% 8% 2%

totaal** (n=426) 22% 14% 5% 13% 30% 12% 3%

* volgens UWV‐registratie (per 1 oktober 2009), op basis van CAS‐codes ** inclusief groep overig (n=89)

2.4

Volledig arbeidsongeschikten WGA versus gedeeltelijk arbeidsge‐ schikten

Nu wordt nader ingegaan op twee groepen die de WIA‐claimbeoordeling hebben gehad en een WGA‐uitkering toegekend hebben gekregen: de volledig arbeidsongeschikten WGA (80‐100%) en de gedeeltelijk arbeidsgeschikten WGA (35‐80%). De groep 80‐100% WGA onderscheidt zich van de groep 35‐80% WGA op een aantal kenmerken wat betreft de (pogingen tot) werkhervatting en de ervaren gezondheid. Deze worden hier toege‐ licht.

2.4.1

Werkhervattingpogingen en werkstatus

Op alle drie peilmomenten zijn de gedeeltelijk arbeidsgeschikten vaker (gedeeltelijk) aan het werk dan de volledig arbeidsongeschikten. Bij de gedeeltelijk arbeidsgeschikten be‐ treft dit rond de 60% per peilmoment, bij de volledig arbeidsongeschikten is dit tot 2 à 3 keer minder. De gedeeltelijk arbeidsgeschikten vallen relatief vaak onder de groep late hervatters, terwijl de volledig arbeidsongeschikten relatief vaker niet‐hervatters en te‐ rugvallers betreffen (zie eerdere Figuur VI.2.3). Van de niet‐werkenden op een bepaald meetmoment heeft een deel in de voorafgaande negen maanden een of meerdere werkhervattingpogingen gedaan; de verschillen hierin tussen gedeeltelijk en volledig arbeidsongeschikten zijn niet significant. Het aandeel dat noch werkzaam is noch een werkhervattingpoging heeft gedaan, is op alle drie peilmo‐ menten aanzienlijk groter bij de volledig arbeidsongeschikten dan bij de gedeeltelijk ar‐ beidsgeschikten. Het aandeel volledig arbeidsongeschikten dat geen enkele werkhervat‐ tingpoging heeft gedaan in de voorgaande periode is bij 27 maanden hoger (60%) dan daarvoor; dit gaat dus grotendeels over de periode voorafgaand aan de claimbeoordeling (Tabel VI.2.14).

215


Tabel 2.14 Werkhervattingpogingen in voorafgaande periode (na 10, 18 en 27 maan‐ den): WGA gedeeltelijk arbeidsgeschikten versus WGA volledig arbeidson‐ geschikten

WGA gedeeltelijk WGA volledig arbeidsgeschikten arbeidsongeschikten (n=184) (n=319)

bij 10 maanden: werkt op meetmoment werkhervattingpoging gedaan geen werkhervattingpoging gedaan bij 18 maanden: werkt op meetmoment werkhervattingpoging gedaan geen werkhervattingpoging gedaan bij 27 maanden: werkt op meetmoment werkhervattingpoging gedaan geen werkhervattingpoging gedaan

55% 14% 31% 62% 12% 26% 63% 10% 27%

33% 21% 46% 35% 15% 50% 21% 19% 60%

totaal WGA (n=503) 41% 18% 41% 47% 14% 39% 40% 15% 45%

Bij de werkhervatting kunnen, naast de gezondheid, andere factoren (persoonlijke om‐ standigheden of problemen) een belemmerende rol spelen. Dit is bij de volledig arbeids‐ ongeschikten niet vaker of minder vaak het geval dan bij de gedeeltelijk arbeidsgeschik‐ ten.

2.4.2

Ervaren gezondheid

Volledig arbeidsongeschikten hebben zich vaker ziek gemeld met psychische klachten dan gedeeltelijk arbeidsgeschikten. De gedeeltelijk arbeidsgeschikten en volledig arbeidsongeschikten hebben door de tijd heen echter geen andere verwachtingen gehad wat betreft de vraag of hun gezondheid het zou toelaten om in de toekomst weer volledig te werken. Wel denken 10 maanden na de ziekmelding de zorgverleners (bedrijfsarts, huisarts en specialisten) van de gedeeltelijk arbeidsgeschikten vaker dat zij hun oude werk volledig zouden kunnen hervatten, dan bij de volledig arbeidsongeschikten. Dit verschil zien we later in de tijd niet meer. Op de drie peilmomenten hebben de gedeeltelijk arbeidsgeschikten gemiddeld een betere gezondheid ervaren dan de volledig arbeidsongeschikten (Tabel VI.2.15). Dit verschil is 18 maanden na de ziekmelding het grootst; het aandeel volledig arbeidsongeschikten dat hun gezondheid als slecht ervaart is dan het hoogst. Na 18 maanden geven de gedeelte‐ lijk arbeidsgeschikten ook vaker aan dat hun gezondheid in het afgelopen jaar is verbe‐ terd, terwijl deze volgens de volledig arbeidsongeschikten vaker is verslechterd. Van te voren, bij 10 maanden, verwachten de gedeeltelijk arbeidsgeschikten tevens vaker dat hun klachten de komende tijd hetzelfde zullen blijven of verminderen, terwijl volledig arbeidsongeschikten het vaker niet weten.

216


Tabel 2.15 Ervaren gezondheid: WGA gedeeltelijk arbeidsgeschikten versus WGA vol‐ ledig arbeidsongeschikten (na 10, 18 en 27 maanden)

bij 10 maanden: gezondheid goed gezondheid matig gezondheid slecht bij 18 maanden: gezondheid goed gezondheid matig gezondheid slecht bij 27 maanden: gezondheid goed gezondheid matig gezondheid slecht


totaal WGA (n=503)

18% 60% 22%

13% 53% 34%

14% 68% 18%

6% 54% 40%

15% 63% 22%

14% 56% 30% 10% 60% 31%

6% 62% 32%

10% 62% 27%

2.5

De volledig arbeidsongeschikten WGA versus IVA

In deze paragraaf wordt een vergelijking gemaakt tussen de volledig arbeidsongeschik‐ ten binnen de WGA versus de IVA, op een aantal kenmerken betreffende de werkstatus en ervaren gezondheid door de tijd heen.

2.5.1


De WGA volledig arbeidsongeschikten zijn op alle drie peilmomenten vaker (gedeelte‐ lijk) aan het werk dan de IVA volledig arbeidsongeschikten. Dit verschil wordt in de loop van de tijd steeds groter. De IVA’ers behoren relatief nog vaker dan de WGA’ers tot de groep niet‐hervatters. Werkhervattingpogingen worden door de niet‐werkende WGA’ers vaker gedaan dan door de niet‐werkende IVA’ers. Al vanaf de eerste ziekteperiode heeft een meerderheid van de IVA’ers geen werkhervattingpogingen gedaan en dit aandeel neemt steeds verder toe (Tabel VI.2.16). De gezondheidsklachten zullen hierin een rol hebben gespeeld. Andere factoren naast de gezondheid die een belemmerende rol kunnen spelen in de werkhervatting (persoonlijke omstandigheden of problemen), komen bij de IVA’ers niet vaker voor dan bij de WGA’ers.

217


Tabel 2.16 Werkhervattingpogingen in voorafgaande periode (na 10, 18 en 27 maan‐ den): volledig arbeidsongeschikten WGA versus IVA

WGA volledig arbeidsongeschikten (n=319)


33% 21% 46%

IVA’ers (n=173) 26% 16% 58%

35% 15% 50%

21% 14% 65%

21% 19% 60%

6% 8% 86%

2.5.2

Ervaren gezondheid

De IVA’ers hebben vaker gezondheidsklachten die geen gevolg waren van het werk dat ze deden. Zij hebben zich relatief vaak ziek gemeld met hart‐ en vaatziekten of overige klachten/ziekten (waaronder kanker), terwijl de WGA’ers vaker psychische klachten of klachten aan het bewegingsapparaat hadden. Er is op de drie peilmomenten weinig verschil in ervaren gezondheid tussen de volledig arbeidsongeschikten in de WGA en de IVA (Tabel VI.2.17). Toch hebben de WGA’ers op de drie peilmomenten vaker een gezondheidsverbetering ervaren in de afgelopen perio‐ de en verwachten ze na 9 en 18 maanden vaker dat de gezondheidsklachten in de nabije toekomst minder zullen worden. De IVA’ers verwachten minder vaak dan de WGA’ers dat hun gezondheid het toelaat om in de toekomst weer volledig te werken (in eigen of ander werk). Ook de zorgverleners (bedrijfsarts, huisarts en specialisten) van de IVA’ers denken vaker dat zij hun werk niet kunnen hervatten. De toekomstverwachtingen van de volledig arbeidsongeschikten en hun zorgverleners worden in de loop van de tijd steeds pessimistischer; bij de IVA’ers neemt het aandeel dat niet verwacht dat ze weer aan het werk komen hierbij sneller toe.

218


Tabel 2.17 Ervaren gezondheid: volledig arbeidsongeschikten WGA versus IVA (na 10, 18 en 27 maanden)

WGA volledig arbeidsongeschikten (n=319)


IVA’ers (n=173)

13% 53% 34%

5% 56% 39%

6% 54% 40%

5% 52% 43%

6% 62% 32%

6% 59% 35%

2.6

De 35‐minners versus WIA‐gerechtigden

Ten opzichte van de werknemers die wel een WIA‐uitkering toegekend hebben gekregen, onderscheiden de 35‐minners zich op een aantal kenmerken betreffende de werkstatus en ervaren gezondheid. In het navolgende wordt ingegaan op de belangrijkste verschillen hierin tussen de 35‐minners en de WIA‐gerechtigden (WGA’ers en IVA’ers).

2.6.1


De 35‐minners zijn op de drie peilmomenten vaker weer aan het werk dan de WIA‐ gerechtigden. Relatief vaak behoren de 35‐minners tot de groep opbouwers (zie Figuur VI.2.3). Tien maanden na de ziekmelding zijn de toekomstige 35‐minners ongeveer an‐ derhalf keer vaker (deels) aan het werk dan de toekomstige WIA‐gerechtigden; hetzelfde beeld is zichtbaar na 18 maanden. Na 27 maanden, dus na de WIA‐beoordeling, is het grootste deel van de werkende 35‐minners zelfs al volledig aan het werk. Zowel bij de 35‐minners als de WIA‐gerechtigden hebben de niet‐werkenden op een be‐ paald meetmoment vaker niet dan wel een werkhervattingpoging gedaan. In verhouding hebben de niet‐werkende 35‐minners echter vaker een werkhervattingpoging gedaan dan de niet‐werkende WIA‐gerechtigden (Tabel VI.2.18). Naast de gezondheid kunnen andere factoren (persoonlijke omstandigheden of proble‐ men) een belemmerende rol spelen in de werkhervatting. Dit is bij de 35‐minners in de eerste 18 maanden niet vaker of minder vaak het geval dan bij de WIA‐gerechtigden.

219


Tabel 2.18 Werkhervattingpogingen in voorafgaande periode (na 10, 18 en 27 maan‐ den): 35‐minners versus WIA‐gerechtigden

35‐minners (n=382)


54% 17% 29%

WIA‐gerechtigden (n=676) 37% 18% 45%

60% 10% 30%

40% 14% 46%

63% 10% 27%

32% 13% 55%

2.6.2

Ervaren gezondheid

De (toekomstige) 35‐minners hebben zich vaker ziek gemeld met fysieke klachten dan de (toekomstige) WIA‐gerechtigden. Hun klachten waren vaker het gevolg van het werk dat ze deden. De 35‐minners ervaren hun gezondheid bij 10 maanden na ziekmelding al gemiddeld beter dan de WIA‐gerechtigden. Deze situatie is weinig veranderd na 18 maanden. Na 27 maanden, dus na de WIA‐beoordeling, is het aandeel 35‐minners dat de gezondheid als goed ervaart zelfs toegenomen van een vijfde naar een derde (tabel VI.2.19). Door de tijd heen denken de 35‐minners ook positiever over de ontwikkelingen in hun gezondheid dan de WIA‐gerechtigden. Zij zien op alle drie peilmomenten vaker een ge‐ zondheidsverbetering in de afgelopen periode en verwachten vaker dat de gezondheids‐ klachten in de nabije toekomst minder zullen worden.

220


Tabel 2.19 Ervaren gezondheid: 35‐minners versus WIA‐gerechtigden (na 10, 18 en 27 maanden)



20% 60% 20%

WIA‐gerechtigden (n=676) 12% 56% 32%

22% 63% 15%

8% 58% 34%

32% 53% 15%

9% 62% 29%

De 35‐minners verwachten zelf door de tijd heen vaker dan de WIA‐gerechtigden dat hun gezondheid het in de toekomst toelaat om weer volledig te werken. Dit kan zowel in hetzelfde als in ander werk zijn. Ook de zorgverleners (bedrijfsarts, huisarts en specialis‐ ten) van de 35‐minners verwachten, 10 en 18 maanden na de ziekmelding, vaker dat zij hun oude werk volledig kunnen hervatten. Na 18 maanden verwachten de toekomstige 35‐minners ook minder vaak voor een WIA‐ uitkering in aanmerking te gaan komen dan de uiteindelijk WIA‐gerechtigden: 23% ver‐ sus 42% verwacht dit.

2.6.3

Ervaren gezondheid naar werkstatus

De 35‐minners die bij 27 maanden niet werkzaam zijn, ervaren hun gezondheid als min‐ der goed dan de 35‐minners die wel aan het werk zijn. Bij de WIA‐gerechtigden is het‐ zelfde patroon zichtbaar (tabel VI.2.20). Tabel 2.20 Ervaren gezondheid naar werkstatus: 35‐minners versus WIA‐gerechtigden (na 27 maanden) 35‐minners (n=382): gezondheid goed gezondheid matig gezondheid slecht WIA‐gerechtigden (n=676): gezondheid goed gezondheid matig gezondheid slecht

werkt niet

werkt gedeeltelijk werkt volledig

15% 54% 31% 6% 55% 40%

24% 65% 11% 12% 81% 7%

221

totaal

55% 43% 2% 50% 50% 0%

32% 53% 15% 9% 62% 29%


2.7

De 35‐minners versus niet‐claimbeoordeelden

In deze paragraaf wordt de positie van de 35‐minners vergeleken met die van de degenen die de WIA‐claimaanvraag niet gedaan hebben (en veelal voor die tijd hervat hebben) op een aantal kenmerken betreffende de werkstatus en ervaren gezondheid.

2.7.1


Na tien maanden zijn de niet‐claimbeoordeelden vaker al weer aan het werk dan de 35‐ minners, waaronder een deel zelfs volledig. Op latere peilmomenten zijn de niet‐ claimbeoordeelden ook vaker aan het werk dan de 35‐minners. Na 18 maanden is meer dan de helft van de niet‐claimbeoordeelden al volledig aan het werk en na 27 maanden is dit tweederde (het betreft relatief veel ‘opbouwers’). Overigens is op het laatste peilmo‐ ment bijna een vijfde niet aan het werk, maar niettemin heeft deze groep ook geen clai‐ maanvraag ingediend. Werkhervattingpogingen zijn door de niet‐werkende niet‐claim‐ beoordeelden relatief vaker gedaan dan door de niet‐werkende 35‐minners (Tabel VI.2.21). Andere factoren naast de gezondheid die een belemmerende rol kunnen spelen in de werkhervatting (persoonlijke omstandigheden of problemen), komen bij de 35‐minners vaker voor dan bij de niet‐claimbeoordeelden. Tabel 2.21 Werkhervattingpogingen in voorafgaande periode (na 10, 18 en 27 maan‐ den): 35‐minners versus niet‐claimbeoordeelden



2.7.2

54% 17% 29%

niet‐claimbeoordeelden (n=2889) 74% 10% 16%

60% 10% 30%

82% 6% 12%

63% 10% 27%

81% 8% 11%

Ervaren gezondheid

De (toekomstige) niet‐claimbeoordeelden hebben zich vaker ziek gemeld met psychische klachten dan de (toekomstige) 35‐minners. Hun klachten waren vaker geen gevolg van het werk dat ze deden. De niet‐claimbeoordeelden ervaren hun gezondheid door de tijd heen beter dan de 35‐ minners. Het aandeel dat de gezondheid als goed ervaart, ligt hoger en neemt ook sneller

222


toe bij de niet‐claimbeoordeelden (Tabel VI.2.22). Vanaf tien maanden na de ziekmelding ligt het aandeel dat de gezondheid als slecht ervaart heel laag en dit blijft ook laag. De niet‐claimbeoordeelden hebben door de tijd heen de ontwikkelingen in hun gezond‐ heid ook positiever ervaren dan de 35‐minners. Zij zien op alle drie peilmomenten vaker een gezondheidsverbetering in de afgelopen periode en verwachten vaker dat de ge‐ zondheidsklachten in de nabije toekomst minder zullen worden. Tabel 2.22 Ervaren gezondheid: 35‐minners versus WIA‐gerechtigden (na 10, 18 en 27 maanden)



20% 60% 20%

niet‐claimbeoordeelden (n=2889) 39% 53% 8%

22% 63% 15%

49% 45% 6%

32% 53% 15%

57% 37% 6%

De niet‐claimbeoordeelden hebben een positiever beeld van hun toekomstige werksitua‐ tie dan de 35‐minners. Ze verwachten door de tijd heen vaker dat hun gezondheid het in de toekomst toelaat om weer volledig te werken (in hetzelfde of ander werk). Bij 10 maanden na de ziekmelding zou de werkgever ook vaker graag willen dat de werknemer volledig terugkeert. Op dat moment verwachten de zorgverleners (bedrijfsarts, huisarts en specialisten) van de niet‐claimbeoordeelden eveneens vaker dat zij hun oude werk volledig kunnen hervatten.

2.8 2.8.1

Determinanten van toekenning WIA‐toekenning werknemers

Welke determinanten zijn, gegeven een claimbeoordeling, voorspellend voor de kans dat een werknemer tot de WIA wordt toegelaten? Wie worden tot de WIA toegelaten? En wie tot de IVA en wie tot de WGA? Met een multinomiale logit analyse bepalen we welke factoren van invloed zijn op de WIA‐classificatie van werknemers. We gaan daarbij op‐ nieuw uit van de situatie bij tien maanden na ziekmelding en onderzoeken welke ken‐ merken voorspellers zijn van de kans dat een werknemer die minstens negen maanden geheel of gedeeltelijk ziek gemeld is geweest en die een jaar later een WIA‐uitkering aan‐ vraagt in een bepaalde WIA‐categorie terechtkomt.

223


Tabel 2.23 Voorspelmodel voor de WIA‐classificatie van werknemers n=876

IVA

WGA WGA volledig ao gedeeltelijk ao

Constante Geslacht (1=vrouw) Leeftijd in 5 klassen Opleidingsniveau (1=laag opgeleid) Etniciteit (1=allochtoon) Inkomen in 5 groepen Aanwezigheid overige klachten bij ziekmelding (1=ja) Aanwezigheid andere belemmeringen (1=ja) Reeds eerder klachten (>1 jaar voor ziekmelding) (1=ja) Gezondheidsperceptie bij 10 maanden (1=goed) Werkstatus bij 10 maanden (1=aan het werk) Verwachting ten aanzien van werkmogelijkheden (bij 10 maanden) (1=goed) Begeleiding van de bedrijfsarts tussen 0 en 10 maanden (1=ja) Begeleiding van de werkgever tussen 0 en 10 maanden (1=ja) Begeleiding gericht op werk tussen 0 en 10 maanden (1=ja) Begeleiding gericht op de werknemer tussen 0 en 10 maan‐ den (1=ja) Diagnose klasse hartvaat (1=ja) Diagnose klasse bewegings (1=ja) Diagnose klasse psychzacht (1=ja) Diagnose klasse psychhard (1=ja)

‐1,75** 0,0012 0,42** 0,27 ‐1,27** 0,0020 1,17** ‐0,49* 0,19 ‐1,09** ‐1,26**

‐0,50 0,34 0,09 0,25 ‐0,03 0,2032** 0,41* ‐0,17 0,27 ‐0,05 ‐0,74**

‐3,07** 0,31 0,06 0,39 ‐0,48 0,46** 0,81** ‐0,20 0,01 0,10 ‐0,09

‐1,50**

‐0,65**

‐0,52**

‐0,29

‐0,13

‐0,21

‐0,43*

‐0,19

0,30

‐0,03

0,02

0,72**

‐0,30

‐0,0014

‐0,0010

1,10** ‐1,13** ‐1,86* 0,27

0,17 ‐0,35 ‐0,06 0,66**

0,50 ‐0,24 ‐0,05 1,13**

**= significant met 95% betrouwbaarheid; *= significant met 90% betrouwbaarheid

Uit de analyse van de claimkans (in paragraaf 2.2) weten we dat de gezondheidsperceptie, de verwachtingen omtrent de mogelijkheden tot werkhervatting en de werkstatus, alle gemeten bij tien maanden, de krachtigste voorspellers zijn. De coëfficiënten in Tabel VI.2.23 tonen het effect van een kenmerk op de WIA‐classificatie met als referentiegroep de 35‐minners. Opnieuw blijkt de verwachting (bij tien maanden) dat de gezondheid het mogelijk maakt het werk te hervatten de belangrijkste voorspeller te zijn van toekenning van een WIA‐uitkering, onafhankelijk van de WIA‐categorie. Ook de aanwezigheid van overige klachten bij ziekmelding is een krachtige voorspeller van WIA‐toekenning. Andere kenmerken zijn alleen voorspellend voor een specifieke WIA‐categorie. Zo blijkt uit de analyse het volgende:

Demografie ‐ ‐

Oudere werknemers hebben een grotere kans om in te stromen in de IVA dan jongere werknemers; Werknemers met een hoger inkomen hebben een grotere kans om in te stromen in de WGA gedeeltelijk arbeidsongeschikt dan werknemers met een lager inkomen;

224


‐

Allochtonen hebben een kleinere kans om in te stromen in de IVA dan autochtonen.

Gezondheid (incl. UWV‐diagnose) ‐

‐

‐

‐

‐

‐

Werknemers met een goede gezondheidsperceptie bij 10 maanden na ziekmelding hebben een veel kleinere kans om in te stromen in de IVA dan werknemers met een slechte gezondheidsperceptie. Voor de toekenning van een WGA‐uitkering is de ge‐ zondheidsperceptie niet van invloed; Werknemers met overige klachten bij ziekmelding (bijv. hartklachten en kanker) heb‐ ben een grotere kans om in te stromen in de WIA dan werknemers zonder overige klachten bij ziekmelding; Werknemers die door UWV worden gediagnosticeerd met hart‐ en vaat klachten hebben een grotere kans om in te stromen in de IVA dan werknemers die niet wor‐ den gediagnosticeerd met hart en vaatziekten; Werknemers die door UWV worden gediagnosticeerd met psychisch zachte klachten hebben een kleinere kans om in te stromen in de IVA dan werknemers die niet wor‐ den gediagnosticeerd met psychisch zachte klachten; Werknemers die door UWV worden gediagnosticeerd met bewegingsklachten heb‐ ben een kleinere kans om in te stromen in de IVA dan werknemers die niet worden gediagnosticeerd met bewegingsklachten; Werknemers die door UWV worden gediagnosticeerd met psychisch harde klachten hebben een grotere kans om in te stromen in de WGA volledig arbeidsongeschikt en WGA gedeeltelijk arbeidsongeschikt dan werknemers die niet worden gediagnosti‐ ceerd met psychisch harde klachten.

Arbeidsmarktpositie ‐

‐

Werknemers die bij 10 maanden aan het werk zijn hebben een kleinere kans om in te stromen in de IVA en de WGA volledig arbeidsongeschikt dan werknemers die bij 10 maanden niet aan het werk zijn. Voor de groep gedeeltelijk WGA is de werkstatus niet van invloed; Werknemers met een goede verwachting bij 10 maanden t.a.v. toekomstige werkher‐ vattingmogelijkheden hebben een grotere kans om te worden afgewezen voor de WIA dan werknemers met een slechte verwachting bij 10 maanden.

Begeleiding ‐

‐

Werknemers die tussen 0 en 10 maanden door hun werkgever zijn begeleid hebben een kleinere kans om in te stromen in de WGA volledig arbeidsongeschikt dan werk‐ nemers die bij tussen 0 en 10 maanden niet door hun werkgever zijn begeleid. Werknemers die tussen 0 en 10 maanden door de bedrijfsarts worden begeleid heb‐ ben een grotere kans om in te stromen in de WGA gedeeltelijk arbeidsongeschikt dan werknemers die tussen 0 en 10 maanden na ziekmelding niet door de bedrijfsarts zijn begeleid.

Indien we de uitkomsten van de WIA‐classificatie betrekken op het onderscheid tussen de verschillende arbeidsongeschiktheidsgroepen (met de groep 35‐minners als referentie‐ categorie) dan zien we het volgende: ‐ Werknemers die autochtoon, relatief oud en ziek gemeld zijn met overige klachten hebben een relatief grote kans om in de IVA terecht te komen. De IVA‐kans wordt

225


‐

‐

2.9

verder verhoogd als ze hun gezondheid bij tien maanden als slecht ervaren, bij tien maanden negatief oordelen over hun toekomstige werkhervattingmogelijkheden, bij tien maanden niet aan het werk zijn en een toekenning gekregen op basis van hart‐ of vaatziekten. Ziekten der bewegingsorganen en “psychisch zachte klachten” verlagen de IVA‐kans in sterke mate. Werknemers met een grote kans op WGA volledig hebben zich ziek gemeld met ove‐ rige klachten, zijn bij tien maanden niet aan het werk, hebben bij tien maanden een negatieve verwachting ten aanzien van toekomstige werkhervattingsmogelijkheden, zijn in de eerste tien maanden niet begeleid door hun werkgever en hebben volgens UWV de diagnose “harde psychische klachten”. Werknemers met een hoge kans op WGA gedeeltelijk hebben een hoog nettomaand‐ inkomen, zijn vaker ziek gemeld met overige klachten, zijn bij tien maanden negatief over hun toekomstige verwachte werkhervattingsmogelijkheden, zijn in de eerste tien maanden na ziekmelding begeleid door de bedrijfsarts en hebben een toekenning ge‐ kregen op basis van harde psychische klachten.

Conclusies

Kwart negenmaandszieke werknemers krijgen claimbeoordeling – wie zijn dat? Van de negenmaandszieke werknemers ontvangt uiteindelijk 26% een claimbeoordeling voor de WIA. Nagegaan is wat deze groep kenmerkt. Ten opzichte van degenen die geen claimbeoordeling krijgen, blijkt het te gaan om relatief veel lager opgeleiden, allochtonen, mensen met lagere inkomens, met een slechtere gezondheidsperceptie bij 10 maanden, vaker ziek gemeld met overige klachten (niet psychisch, niet bot‐spierstelsel), vaker niet werkend bij 10 maanden, negatiever over hun toekomstige werkhervattingmogelijkheden en in de eerste 10 maanden minder vaak begeleid zijn door bedrijfsarts en werkgever. Opvallend is dat 34% van de niet‐hervatters geen claimbeoordeling heeft gekregen. Zij hebben ondanks dat ze geen werk hadden dus afgezien van een claimaanvraag. Ten op‐ zichte van niet‐hervatters die wel een claimbeoordeling hebben gehad, gaat het om men‐ sen met een betere gezondheidsperceptie, die vaker nog een dienstverband hebben, klei‐ nere dienstverbanden hebben en positievere verwachtingen omtrent terugkeer naar werk hebben. Ze hebben dus relatief gunstigere mogelijkheden om alsnog werk te hervatten of zijn (gezien de kleinere dienstverbanden) mogelijk minder afhankelijk van een uitkering.

Determinanten van de claimkans Nagegaan is welke determinanten bij 10 maanden na ziekmelding voorspellend zijn voor de kans dat een werknemer een jaar later een claimbeoordeling van UWV krijgt. De sterkste determinant is de verwachting ten aanzien van werkhervattingmogelijkheden bij 10 maanden: een positieve verwachting hieromtrent verlaagt de claimkans. Daarnaast heeft de werkstatus bij 10 maanden een sterk effect: wanneer een werknemer aan het werk is, is de claimkans lager. Hetzelfde geldt voor de gezondheidsperceptie bij 10 maanden: een goede gepercipieerde gezondheid verlaagt de claimkans. Verder constate‐ ren we dat werknemers die tussen 0 en 10 maanden na ziekmelding door de bedrijfsarts zijn begeleid een lagere kans op een claimbeoordeling door UWV hebben.

226


Risicogroepen Op grond van de analyse naar de determinanten van de claimkans kunnen we een aantal risicogroepen onderscheiden. Dit zijn groepen die bij negen maanden na ziekmelding een grote kans hebben om aan het eind van de wachttijd een claimbeoordeling van UWV te krijgen. Uit deze analyse blijkt dat negenmaandszieke werknemers die allochtoon zijn, bij tien maanden na ziekmelding niet aan het werk zijn een slechte verwachting hebben ten aanzien van toekomstige werkhervattingmogelijkheden en tussen 0 en 10 maanden niet door de bedrijfsarts zijn begeleid een 56 procentpunt hogere kans hebben om een claim‐ beoordeling te ontvangen van UWV.

Verschillen tussen groepen WIA‐toetreders en niet‐toetreders qua werk en gezondheid Van degenen die wel een claimbeoordeling hebben gehad, belandt niet iedereen in de WIA. Circa een derde krijgt geen WIA‐uitkering (35‐minners), de helft krijgt een gedeel‐ telijke of volledige WGA‐uitkering en de resterende 15% een IVA‐uitkering. Al in de eerste tien maanden sinds de ziekmelding zijn er verschillen zichtbaar tussen de verschillende groepen WIA‐toetreders en niet‐toetreders wat betreft hun werksituatie en werkhervattingpogingen alsmede hun ervaren gezondheid. Over het algemeen kan ge‐ steld worden dat de groep IVA’ers het minst vaak gekomen is tot (pogingen tot) werk‐ hervatting, gevolgd door de groep volledig WGA’ers respectievelijk gedeeltelijk WGA’ers. De 35‐minners wijken in hun werkhervattingspatronen in de eerste twee ziek‐ tejaren opvallend genoeg nauwelijks af van de gedeeltelijk WGA’ers. Wel een duidelijk verschil is er tussen de 35‐minners en de niet‐claimbeoordeelden. De niet‐claimbeoor‐ deelden zijn al bij 10 maanden beduidend vaker aan het werk en dit beeld blijft daarna onveranderd. Wat betreft de (door henzelf en/of hun behandelaars) gepercipieerde gezondheid en ge‐ zondheidsverwachtingen – en daarmee samenhangend het werkperspectief – is het beeld bij de IVA’ers het slechtst, wederom gevolgd door de groep volledig WGA’ers respectie‐ velijk gedeeltelijk WGA’ers. De ervaren gezondheid van de 35‐minners is bij 10 maanden al beter dan die van de WIA‐gerechtigden, en dit verschil wordt in de loop van de tijd alleen maar groter. Bij 10 maanden is er overigens weinig verschil in de ervaren gezond‐ heid van 35‐minners versus gedeeltelijk WGA’ers, maar waar hierin later een verbetering zichtbaar is bij de 35‐minners, blijft deze bij de gedeeltelijk WGA’ers uit. De niet‐ claimbeoordeelden (en hun behandelaars) zijn steeds het meest positief over hun ge‐ zondheid. De langdurig zieke werknemers die uiteindelijk geen claimaanvraag gedaan hebben en degenen die wel een claimaanvraag gedaan hebben maar niet arbeidsongeschikt zijn ver‐ klaard, verschillen dus duidelijk van elkaar wat betreft de werkhervatting en ervaren ge‐ zondheid. Ook tussen de verschillende WIA‐instroomgroepen zijn – voor de hand lig‐ gende – verschillen in werkhervatting en ervaren gezondheid zichtbaar, die vaak al vrij vanaf het begin (10 maanden na de ziekmelding) aanwezig zijn. Meest opvallende uit‐ komst betreft de verschillen en overeenkomsten tussen de 35‐minners en gedeeltelijk WGA’ers.

227


Meerdere factoren bij tien maanden voorspellend voor de kans op WIA‐toekenning Gegeven een claimbeoordeling is de kans op toekenning van een WIA‐uitkering het grootst voor werknemers die zich hebben ziek gemeld met overige klachten en voor de‐ genen die bij 10 maanden hun mogelijkheden om het werk te hervatten negatief beoorde‐ len. De IVA‐kans is relatief groot voor oudere, autochtone werknemers die bij tien maanden niet aan het werk zijn, hun gezondheid als slecht ervaren, negatief zijn over hun werk‐ hervattingsmogelijkheden en een toekenning hebben gekregen op basis van hart‐ of vaat‐ ziekten. Ziekten der bewegingsorganen en “psychisch zachte klachten” verlagen de IVA‐ kans in sterke mate. De kans op een WGA‐uitkering op basis van volledige arbeidsongeschiktheid is groter voor werknemers die zich ziek hebben gemeld met overige klachten, bij tien maanden niet aan het werk zijn, bij tien maanden een negatieve verwachting hebben ten aanzien van toekomstige werkhervattingsmogelijkheden, in de eerste tien maanden niet begeleid zijn door hun werkgever en volgens UWV de diagnose “harde psychische klachten” heb‐ ben. Een relatief hoge kans op WGA gedeeltelijk hebben degenen met een hoog nettomaand‐ inkomen, zij die zijn ziek gemeld met overige klachten, bij tien maanden negatief oorde‐ len over hun toekomstige werkhervattingsmogelijkheden, in de eerste tien maanden be‐ geleid zijn door de bedrijfsarts en een toekenning gekregen hebben op basis van harde psychische klachten. De werkstatus bij tien maanden is niet van invloed op de kans een gedeeltelijke WGA toegekend te krijgen. We zien hierin het eerder, onder het WAO‐ regime, vastgestelde beeld terug van de gedeeltelijk arbeidsgeschikte als een werknemer met een relatief goede arbeidsmarktpositie.

228


3

WIA‐TOETREDING VAN VANGNETTERS

3.1

Inleiding

In dit hoofdstuk staan de vangnetters centraal. In paragraaf 3.2 tonen we allereerst wie van het totale cohort negenmaandszieke vangnetters een claimbeoordeling van UWV ontvangen en welke kenmerken hierop van invloed zijn. We maken daarbij een onder‐ scheid tussen werklozen en flexwerkers. Vervolgens geven we in paragraaf 3.3 een alge‐ meen beeld van de WIA‐status van de langdurig zieke vangnetters. In paragraaf 3.4 to‐ nen we hoe de groep volledig arbeidsongeschikten zich onderscheidt van de groep ge‐ deeltelijk arbeidsongeschikten. In paragraaf 3.5 vergelijken we de 35‐minners met de ge‐ deeltelijk arbeidsongeschikten. Vervolgens vergelijken we in paragraaf 3.6 de 35‐minners met WIA gerechtigden en vangnetters die geen claimbeoordeling hebben ontvangen. Het hoofdstuk eindigt met een classificatie analyse (paragraaf 3.6) en conclusies in 3.7.

3.2

Wie krijgen een WIA‐claimbeoordeling?

In deze analyse gaan we na welke factoren bepalen of een langdurig zieke vangnetter een claimbeoordeling van UWV ontvangt. Dit analyseren we voor de gehele groep negen‐ maandszieke vangnetters. In hierna volgende figuur is te zien dat circa 55% van het co‐ hort negenmaandszieke vangnetters ongeveer een jaar later een claimbeoordeling van UWV ontvangt. Dit is aanzienlijk meer dan de 26% bij de reguliere werknemers.

3.2.1

Kenmerken van werklozen die een WIA claim indienen

De vraag is wat de kenmerken van de 55% van de vangnetters die een claimbeoordeling van UWV krijgen. Hiertoe kijken we naar verschillen in demografische factoren (leeftijd, etniciteit, inkomen, opleiding), ziektefactoren (type klachten, gezondheidsperceptie), an‐ dere niet medische belemmeringen, begeleiding tijdens het ziekteproces en werkhervat‐ ting. Hierbij maken we een onderscheid tussen werklozen en uitzendkrachten en einde‐ dienstverbanders. We gaan opnieuw uit van de situatie bij tien maanden na ziekmelding. Deze variabelen worden vervolgens gebruikt in ons voorspelmodel.

229


Figuur 3.1 Percentage claimbeoordeling ontvangen naar vangnetgroep Claimbeoordeling ontvangen 100% 90% 80%

47

45

45

53

55

55

Uitzendkrachten

Werklozen


70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

Ja

Nee

Demografie Opleidingsniveau laat een sterke samenhang zien met het ontvangen van een claimbe‐ oordeling door UWV. Degenen die een claimbeoordeling ontvangen zijn vaker laag opge‐ leid dan degenen die geen claimbeoordeling ontvangen. Tabel 3.1


Hoog opgeleid Laag opgeleid



64 36

58 42

100

100


Verder (niet in een tabel) constateren we geen significante verschillen tussen overige de‐ mografische kenmerken (geslacht, leeftijd, opleiding, etniciteit) en het ontvangen van een claimbeoordeling door UWV.

Gezondheid Onderstaande tabel toont dat langdurig zieke werklozen die een claimbeoordeling ont‐ vangen vaker een slechte gezondheid hebben dan langdurig zieke werklozen die geen claimbeoordeling ontvangen.

230


Tabel 3.2

Claimbeoordeling naar gezondheidperceptie bij 10 maanden*

Slecht/matig Goed



88 12

94 6

100

100


Verder (niet in een tabel) zien we geen samenhang tussen de aanwezigheid van overige klachten en het krijgen van een claimbeoordeling door UWV. Ook constateren we geen samenhang tussen de aanwezigheid van eerdere klachten en het krijgen van een claimbe‐ oordeling door UWV.

Arbeidsmarktpositie Langdurig zieke werklozen die een claimbeoordeling ontvangen zijn na 10 maanden ne‐ gatiever over de toekomstige verwachte werkhervattingsmogelijkheden dan langdurig zieke werklozen die geen claimbeoordeling ontvangen. Tabel 3.3

Claimbeoordeling naar verwachting toekomstige werkhervattings‐ mogelijkheden bij 10 maanden*

Slecht/matig Goed



64 36

75 25

100

100


Verder (niet in een tabel) constateren we geen sterke samenhang tussen de aanwezigheid van andere belemmeringen bij 10 maanden na ziekmelding en het ontvangen van een claimbeoordeling door UWV. Ook constateren we geen sterke samenhang tussen de werkstatus bij 10 maanden en het ontvangen van een claimbeoordeling door UWV.

Begeleiding We zien voor langdurig zieke werklozen geen sterke samenhang tussen de door UWV aangeboden begeleiding naar werk tussen 0 en 10 maanden en het krijgen van een claim‐ beoordeling.

3.2.2

Uitzendkrachten en eindedienstverbanders

Demografie Laagopgeleide langdurig zieke uitzendkrachten en eindedienstverbanders ontvangen vaker een claimbeoordeling van UWV dan degene die hoogopgeleid zijn.

231


Tabel 3.4


Hoog opgeleid Laag opgeleid



70 30

62 38

100

100


Verder (niet in een tabel) zien we geen significante verschillen tussen overige demografi‐ sche kenmerken (geslacht, leeftijd, opleiding, etniciteit) en het ontvangen van een claim‐ beoordeling door UWV.

Gezondheid Langdurig zieke uitzendkrachten en eindedienstverbanders die een claimbeoordeling ontvangen hebben bij 10 maanden vaker een slechte/matige gezondheidsperceptie dan langdurig zieke uitzendkrachten die geen claimbeoordeling ontvangen. Tabel 3.5

Claimbeoordeling naar gezondheidperceptie bij 10 maanden*

Slecht/matig Goed



80 20

91 9

100

100


Verder (niet in een tabel) zien we een sterke samenhang tussen de afwezigheid van ove‐ rige klachten bij ziekmelding en het ontvangen van claimbeoordeling door UWV. Lang‐ durig zieke uitzendkrachten en eindedienstverbanders die een claimbeoordeling ontvan‐ gen hebben vaker overige klachten (27%) dan degenen geen claimbeoordeling ontvangen (23%). Ten slotte constateren we geen sterke samenhang tussen de duur van de klachten voor ziekmelding en het krijgen van een claim door UWV.

Arbeidsmarktpositie Uitzendkrachten en eindedienstverbanders die een claimbeoordeling ontvangen zijn na 10 maanden minder vaak aan het werk dan degenen die geen claimbeoordeling ontvan‐ gen. Tabel 3.6

Claimbeoordeling werkstatus bij 10 maanden*

Niet aan het werk Deels/volledig aan het werk



72 28

82 18

100

100


232


Uitzendkrachten en eindedienstverbanders die een claimbeoordeling ontvangen zijn ne‐ gatiever over toekomstige verwachte werkhervattingmogelijkheden dan degenen die geen claimbeoordeling ontvangen. Tabel 3.7

Claimbeoordeling naar verwachting toekomstige werkhervattingsmogelijk‐ heden bij 10 maanden*



45 55

63 37

100

100

Slecht/matig Goed *=significant verschil p<0.05

Verder (niet in een tabel) constateren we geen sterke samenhang tussen de aanwezigheid van andere belemmeringen bij 10 maanden na ziekmelding en het ontvangen van een claimbeoordeling door UWV.

Begeleiding We constateren voor langdurig zieke uitzendkrachten en eindedienstverbanders geen sterke samenhang tussen de door UWV aangeboden begeleiding naar werk tussen 0 en 10 maanden en het krijgen van een claimbeoordeling.

3.2.3

Determinanten van de claimkans van werklozen

Welke determinanten zijn bij 10 maanden na ziekmelding voorspellend voor de kans dat een vangnetter een WIA‐aanvraag doet? Met een logitanalyse is nagegaan welke van de hiervoor beschreven variabelen een significante invloed hebben op het indienen van een claim. We doen de logitanalyses afzonderlijk voor WW’ers en uitzendkrachten/einde dienstverbanders. Tabel 3.8

Voorspelling van de kans dat negenmaandszieke WW’ers een claimbeoorde‐ ling ontvangen (1= wel; 0= niet) n= 1.130

Coëfficiënt

Constante Geslacht (1= vrouw) Leeftijd in 5 klassen Inkomen in 5 groepen Opleiding (1= hoogopgeleid) Etniciteit (1= allochtoon) Gezondheidsperceptie bij 10 maanden na ziekmelding (1= goed) Overige klachten bij ziekmelding (1= ja) Reeds klachten voor ziekmelding (1= ja) Werkstatus bij 10 maanden na ziekmelding (1= aan het werk) Positieve verwachting werkhervatting bij 10 maanden na ziekmelding (1= ja) Begeleiding van UWV ontvangen tussen 0 en 10 maanden na ziekmelding (1= ja) **= significant met 95% betrouwbaarheid *= significant met 90% betrouwbaarheid

233

0,545 ‐0,167 ‐0,024 0,016 0,111 0,068 ‐0,676** 0,105 ‐0,320** 0,336 ‐0,435** 0,258**


Voor langdurig zieke werklozen is de sterkste determinant voor het krijgen van een claimbeoordeling de gezondheidsperceptie bij 10 maanden na ziekmelding. Een goede gezondheidsperceptie bij 10 maanden na ziekmelding verlaagt de claimkans aanzienlijk. Daarnaast heeft de verwachting ten aanzien van toekomstige werkhervattingsmogelijk‐ heden bij 10 maanden na ziekmelding een sterk effect; wanneer een vangnetter aan het werk is, is de kans op het indienen van een claim lager. Daarnaast zien we dat WW’ers die voor de ziekmelding reeds klachten ervaren een kleinere kans op een WIA‐claim‐ beoordeling hebben. Laatstgenoemde ligt niet voor de hand maar kan worden verklaard door het feit dat er een groot tijdsverschil zit tussen het moment van ziekmelding en het indienen van de WIA‐claim. Ten slotte komt uit de analyse dat het krijgen van begeleiding naar werk een positief ef‐ fect heeft op het indienen van een claimbeoordeling. Ook dit ligt niet voor de hand maar kan worden verklaard door het feit dat begeleiding in beginsel gericht is op werkhervat‐ ting. Uit de duuranalyse (zie deel 5) blijkt immers dat werklozen die worden begeleid een grotere kans hebben om het werk ter hervatten. Werklozen die een claimbeoordeling ontvangen zijn bij 27 maanden minder vaak aan het werk dan degenen die geen claimbeoordeling ontvangen. Werkhervatting sluit het indie‐ nen van een claim echter niet uit: 10% van de personen die een claimbeoordeling ontvan‐ gen is bij 27 maanden uiteindelijk weer aan het werk. Om meer inzicht te krijgen in bovengenoemde analyse tonen we de gevonden significan‐ te effecten in de onderstaande figuur. Figuur 3.2 Geschatte claimkans WW’ers bij verschillende omstandigheden Claimkans werklozen

Goede gez perc bij 10 m aanden

33%

Positief over toekomstige werkhervat mog

38%

Modale werkloze

49%

Begeleiding UWV tussen 0 en 10 maanden

55%

Niet reeds eerder klachten

57%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

234


De modale WW’er: is tussen de 55 en 64 jaar, tien maanden na ziekmelding niet aan het werk , heeft een slechte gezondheidsperceptie bij ziekmelding, ondervindt reeds klachten voor ziekmelding, heeft een negatieve verwachting ten aanzien van toekomstige werk‐ hervattingmogelijkheden en heeft tussen 0 en 10 maanden geen begeleiding van UWV naar werk ontvangen. De kans van deze modale WW’er op het krijgen van een claimbe‐ oordeling door UWV is 49%. De gezondheidsperceptie heeft de sterkste invloed op de kans dat een langdurig zieke WW’er een claimbeoordeling door UWV krijgt. WW’ers die hun gezondheid bij 10 maanden als goed beschouwen hebben een 16 procentpunt lagere kans op het krijgen van een claimbeoordeling door UWV. Daarnaast heeft de toekomstige verwachting ten aan‐ zien van werkhervattingmogelijkheden heeft een sterke invloed op het indienen van een claim; als een WW’er hierover positief is dan is de kans op het indienen van een claim 10 procentpunt lager. De afwezigheid van eerdere klachten verhoogt de claimkans met 8 procentpunt.

3.2.4

Determinanten van de claimkans van flexwerkers.

Voor langdurig zieke uitzendkrachten en eindedienstverbanders is de sterkste determi‐ nant voor het krijgen van een claimbeoordeling de verwachting ten aanzien van toekom‐ stige werkhervattingsmogelijkheden bij 10 maanden na ziekmelding. Een goede ver‐ wachting ten aanzien van toekomstige werkhervattingsmogelijkheden verlaagt de claim‐ kans aanzienlijk. Tabel 3.9

Voorspelling van de kans dat negenmaandszieke uitzendkrachten en einde‐ dienstverbanders later claimbeoordeling aanvragen, 1=wel; 0=niet) n= 1.024

Coëfficiënt

Constante Geslacht (1= vrouw) Leeftijd in 5 klassen Inkomen in 5 groepen Opleiding (1= laagopgeleid) Etniciteit (1= allochtoon) Gezondheidsperceptie bij 10 maanden na ziekmelding (1= goed) Overige klachten bij ziekmelding (1= ja) Reeds klachten voor ziekmelding (1= ja) Werkstatus bij 10 maanden na ziekmelding (1= aan het werk) Positieve verwachting werkhervatting bij 10 maanden na ziekmelding (1= ja) Begeleiding van UWV ontvangen tussen 0 en 10 maanden na ziekmelding (1= ja) Eindedienstverbander (1= ja)

0,199 0,058 0,116** ‐0,017 0,188** 0,135** ‐0,427** 0,263** ‐0,401** ‐0,434** ‐0,594** 0,354** ‐0,138


Daarnaast verlaagt een goede gezondheidsperceptie bij 10 maanden de kans op een claim aanzienlijk. Ook stellen we vast dat uitzendkrachten/eindedienstverbanders die bij 10 maanden na ziekmelding deels of gedeeltelijk een het werk zijn een kleinere kans op een claimbeoordeling hebben. Hier spelen dus dezelfde factoren een rol als bij de werkne‐ mers.

235


Ten slotte constateren we dat uitzendkrachten/eindedienstverbanders die tussen 0 en 10 maanden na ziekmelding enige vorm van begeleiding door UWV hebben ontvangen een grotere kans op een claimbeoordeling hebben dan degene die aangeven dit niet te hebben ontvangen. Het laatstgenoemde ligt niet voor de hand maar kan worden verklaard door het feit dat begeleiding in beginsel gericht is op werkhervatting. Uit de duuranalyse (zie deel 5) blijkt dan ook dat flexwerkers die worden begeleid een grotere kans hebben om het werk te hervatten. En zoals we ook bij de werknemers zagen sluiten werkhervatting en het indienen van een claim elkaar niet uit. Uitzendkrachten en eindedienstverbanders die een claimbeoorde‐ ling ontvangen zijn bij 27 maanden minder vaak aan het werk dan degenen die geen claimbeoordeling ontvangen. Toch is 18% van de personen die een claimbeoordeling ontvangen bij 27 maanden uiteindelijk weer geheel (4%) of gedeeltelijk (14%) aan het werk. Figuur 3.3 Geschatte claimkans uitzendkrachten en eindedienstverbanders bij verschil‐ lende omstandigheden Claim kans vangnetters (uzk+edv)

39%

Positief over toek werkherv mog Aan het werk bij 10 maanden na ziekmelding

43%

Goede gezonheidsperceptie t1

44% 51%

35-44 jaar

54%

Modale flexwerker 55-64 jaar

57%

Overige klachten bij ziekmelding

61%

Beg UWV 0-10 maanden na ziekmelding

63%

Niet reeds eerder klachten voor ziekmelding

64% 0%

20%

40%

60%

80%

100%

De modale flexwerker: is niet ziek gemeld met overige klachten, tussen de 45 en 55 jaar, heeft een slechte gezondheidsperceptie bij 10 maanden na ziekmelding, ondervindt reeds klachten voor ziekmelding, is 10 maanden na ziekmelding niet reeds aan het werk en heeft een negatieve verwachting ten aanzien van toekomstige werkhervattingmogelijk‐ heden en. De kans van deze modale uitzendkracht/eindedienstverbanders op het krijgen van een claimbeoordeling door UWV is 54%. De verwachting ten aanzien van toekomstige werkhervattingsmogelijkheden heeft de sterkste invloed op de kans dat een langdurig zieke uitzendkracht/eindedienstverbanders een claimbeoordeling door UWV krijgt. Degenen die bij 10 maanden positief zijn over hun toekomstige werkhervattingsmogelijkheden hebben een 15 procentpunt lagere kans op het krijgen van een WIA claimbeoordeling. Een goede gezondheidsperceptie of een

236


baan bij 10 maanden verlagen de claimkans met respectievelijk 10 en 11 procentpunt. Uitzendkrachten/eindedienstverbanders die zijn ziek gemeld met overige klachten heb‐ ben een 7 procentpunt hogere kans op het krijgen van een claimbeoordeling door UWV.

3.2.5

Risicogroepen: uitzendkrachten en eindedienstverbanders

Welke uitzendkrachten en eindedienstverbanders hebben een grote kans om aan het eind van de wachttijd een WIA‐aanvraag te doen? Op grond van voorgaande analyse brengen we wederom zogenoemde red flags in kaart. Dit zijn personen met (een combinatie van) kenmerken die een hoge claimkans indiceren. Figuur 3.4 Geschatte claimkans red flags uitzendkrachten en eindedienstverbanders

100% 79%

80%

71% 63%

60%

54%

40%

20%

0% Modaal

55-64 jaar, overige klachten (n=88)

55-64 jaar, overige klachten, beg UWV (n=39)

55-64 jaar, ov. klachten, beg UWV, niet reeds eerder klachten (n=8)

De figuur toont dat er in het totale cohort van 1.024 negenmaandszieke flexwerkers 88 personen tussen de 55 en 64 jaar zijn en overige klachten bij ziekmelding ondervinden. De kans dat deze personen uiteindelijk een claim indienen is 63%. Te zien is dat de kans op een claim nog hoger is voor personen die aan laatstgenoemde kenmerken voldoen en begeleiding van UWV hebben ontvangen (71%) en niet reeds eerder klachten voor de ziekmelding ondervonden (79%). Het gaat hier dus om kleine hoogrisicogroepen. Maar dat is niet verwonderlijk want het hele cohort is al een relatieve hoogrisicogroep.

237


Algemeen beeld omtrent de WIA‐uitslag

3.3 3.3.1

WIA‐status

Van alle vangnetters heeft 54% een claimbeoordeling gehad. Figuur VI.3.5 toont de WIA‐ status van de vangnetters die een claimbeoordeling hebben gekregen (volgens UWV‐ registratiegegevens). Gemiddeld 42% van de vangnetters krijgt geen WIA‐uitkering toe‐ gekend (35‐minners); dit betreft relatief veel uitzendkrachten. Circa 14% krijgt een ge‐ deeltelijke WGA‐uitkering, waaronder relatief veel eindedienstverbanders. Daarnaast wordt 44% volledig arbeidsongeschikt verklaard, waarvan 32% WGA en 12% IVA. Onder de werklozen bevinden zich relatief veel IVA’ers. Figuur 3.5 WIA–status vangnetters volgens UWV‐registratie (claimbeoordeelden) Status na claimbeoordeling: vangnetters 100%

5

80%

10

15

90%

34

70%

34

31

60%

12 50%

12

17

42

39

Werklozen


40% 30%

49 20% 10% 0%

Uitzendkrachten WIA 35 min

WGA gedeeltelijk AO

WGA volledig AO

IVA

In deel V hebben we de vangnetters ingedeeld in een groep die gedurende de waarne‐ mingsperiode niet aan het werk komt en een die op enig moment wel werkt. In Figuur VI.3.6 hebben we voor deze twee groepen de WIA‐status weergegeven. De verschillen zijn veel minder groot dan die bij de werknemers naar archetype. Bij de hervatters wordt de WIA‐aanvraag in bijna de helft (45%) van de gevallen afgewezen. Maar bij de niet‐ hervatters is dit ook nog 30%. Niet‐hervatters komen verder vaker, zoals verwacht, in de IVA terecht, maar ook worden ze vaker dan de hervatters gedeeltelijk arbeidsgeschikt verklaard.

238


Figuur 3.6 WIA–status vangnetters volgens UWV‐registratie (claimbeoordeelden) naar archetype, constante groep 100%

8

15 80%

39 41 60% 8 40%

14 45

20% 30 0% Niet hervatters WIA 35 min

Hervatters

WGA gedeeltelijk ao

WGA volledig ao

IVA

Van de niet‐hervatters heeft circa 30% geen claimbeoordeling heeft gehad. Dit is opval‐ lend, omdat deze groep dus noch werk noch WIA‐uitkering heeft. Ten opzichte van de wel claimbeoordeelde niet‐hervatters betreft dit relatief veel vangnetters die: ‐ WW’er zijn; ‐ al langer dan een jaar gezondheidsklachten hebben.

3.3.2

Diagnose

Tabel VI.3.2 toont de diagnose van de claimbeoordeelden, op basis van CAS‐codes. WW’ers hebben relatief vaak klachten aan het bewegingsapparaat, terwijl uitzendkrach‐ ten en eindedienstverbanders vaker psychische klachten of overige klachten (hart‐ en vaatziekten, kanker) hebben. Qua diagnose lijken de groepen uitzendkrachten en einde‐ dienstverbanders veel op elkaar.

239


Tabel 3.10 Diagnose van vangnetters 27 maanden na ziekmelding, die een claimbeoor‐ deling hebben gehad onbekend hart/vaatziekten/kanker psychisch zacht psychisch hard bewegingsapparaat overige aandoeningen *

WW’ers (n=672) 5% 14% 2% 18% 47% 14%

Uitzendkrachten (n=171) 3% 18% 6% 26% 35% 11%

Eindedienstverbanders (n=467) 3% 19% 8% 25% 34% 12%

volgens UWV‐registratie op basis van CAS‐codes in zes hoofdgroepen

3.4

Volledig arbeidsongeschikten versus gedeeltelijk arbeidsgeschikten

In deze paragraaf wordt een vergelijking gemaakt tussen de verschillende WIA‐ instroomgroepen: de volledig arbeidsongeschikten in de IVA respectievelijk WGA, ver‐ sus de gedeeltelijk arbeidsgeschikten in de WGA. Deze vergelijking betreft een aantal kenmerken rond de werkstatus en werkhervattingpogingen alsmede de ervaren gezond‐ heid in de eerste twee ziektejaren (toen nog niet bekend was tot welke WIA‐ instroomgroep men uiteindelijk zou gaan behoren). We maken hier en in de volgende paragrafen geen onderscheid meer naar vangnetgroep (flexwerkers versus WW’ers) .

3.4.1


Zowel de gedeeltelijk arbeidsgeschikten als de volledig arbeidsongeschikten zijn tien maanden na de ziekmelding in ongeveer 10% van de gevallen aan het werk of hebben een werkhervattingpoging gedaan. De gedeeltelijk arbeidsgeschikten en volledig ar‐ beidsongeschikten verschillen hierin niet veel van elkaar. Na 18 maanden is de situatie nog redelijk vergelijkbaar, maar bij 27 maanden is een duidelijke verandering zichtbaar. Op dat laatste peilmoment is bijna een kwart van de gedeeltelijk arbeidsgeschikten aan het werk, tegenover 3‐6% van de volledig arbeidsongeschikten. Het aandeel dat een werkhervattingpoging doet (zonder op een meetmoment aan het werk te zijn) is in alle gevallen laag. De volledig arbeidsongeschikten in de WGA versus die in de IVA verschil‐ len niet veel van elkaar wat betreft de werkhervattingpatronen; hierin is door de tijd heen ook weinig verandering zichtbaar (tabel VI.3.11).

240


Tabel 3.11 Werkhervattingpogingen in voorafgaande periode (na 10, 18 en 27 maan‐ den): volledig arbeidsongeschikten versus gedeeltelijk arbeidsgeschikten



7% 8% 85% 10% 4% 86% 24% 4% 72%

6% 5% 89% 8% 4% 89% 6% 4% 90%

IVA’ers (n=150) 2% 4% 94% 4% 2% 94% 3% 2% 95%

3.4.2

Ervaren gezondheid

De WGA’ers hebben zich relatief vaak ziek gemeld met fysieke of psychische klachten en de IVA’ers met hart‐ en vaatziekten of overige klachten/ziekten (waaronder kanker). De gezondheidsklachten zijn bij de WGA’ers vaker (deels) het gevolg van het werk dat ze deden dan bij de IVA’ers. De WGA gedeeltelijk arbeidsgeschikten ervaren hun gezondheid door de tijd heen ge‐ middeld beter dan de WGA volledig arbeidsongeschikten. Bij de WGA gedeeltelijk ar‐ beidsgeschikten is hierin ook een verbetering zichtbaar in de loop van de tijd. De ervaren gezondheid van de groep IVA’ers is bij 10 en 18 maanden redelijk overeenkomend met die van de WGA volledig arbeidsongeschikten. Bij 27 maanden zien we opvallend ge‐ noeg een duidelijke verbetering in de ervaren gezondheid van de IVA’ers en is deze op dat meetmoment beter dan de ervaren gezondheid van de volledig WGA’ers (tabel VI.3.12). De volledig arbeidsongeschikten (IVA meer dan WGA) zijn bij 10 en 18 maanden nega‐ tiever over de ontwikkelingen in hun gezondheid dan de gedeeltelijk arbeidsgeschikten, zowel terugkijkend als vooruitblikkend. Bij 27 maanden zijn de IVA’ers terugblikkend positiever dan de volledig WGA’ers, wat aansluit op de hiervoor genoemde resultaten uit de tabel. De IVA’ers zijn al vanaf 10 maanden na ziekmelding somberder dan de WGA’ers over de vraag of hun gezondheid het toelaat om in de toekomst weer volledig te werken (in even‐ tueel eigen of ander werk). Ook de zorgverleners (bedrijfsarts, huisarts en specialisten) van de IVA’ers denken vaker niet dat zij weer volledig kunnen werken. Tussen de ge‐ deeltelijk en volledig WGA’ers is dit verschil niet zo groot.

241


Tabel 3.12 Ervaren gezondheid (na 10, 18 en 27 maanden): volledig arbeidsongeschik‐ ten versus gedeeltelijk arbeidsgeschikten



IVA’ers (n=503)

3% 53% 44%

7% 42% 51%

6% 49% 45%

3% 47% 49%

12% 57% 31%

2% 50% 48% 2% 45% 53%

8% 48% 44%

3% 61% 36%

3.5

De 35‐minners versus WIA‐gerechtigden en niet‐claimbeoordeelden

In het navolgende wordt een vergelijking gemaakt tussen de vangnetters die wel een WIA‐uitkering toegekend hebben gekregen versus enerzijds de afgewezenen (35‐minners) en anderzijds de niet‐claimbeoordeelden. Deze vergelijking betreft wederom een aantal kenmerken betreffende de werkstatus en ervaren gezondheid.

3.5.1


Ten opzichte van de WIA‐gerechtigden zijn de 35‐minners 10 maanden na de ziekmel‐ ding vaker aan het werk of hebben een werkhervattingpoging gedaan. Het verschil in het aandeel werkenden is in de loop van de tijd groter geworden. Ten opzichte van de niet‐claimbeoordeelden zijn de 35‐minners minder vaak werkzaam; dit geldt op ieder meetmoment. Het aandeel werkenden groeit bij de niet‐claim‐ beoordeelden sneller dan bij de 35‐minners, waardoor hierin vanaf 18 maanden een steeds duidelijker verschil zichtbaar wordt. Na 27 maanden is 24% van de 35‐minners aan het werk, versus 37% van de niet‐claimbeoordeelden en 10% van de WIA‐gerechtigden. In geen van de drie groepen hebben de niet‐werkenden overigens vaak een werkhervat‐ tingpoging gedaan in de voorgaande periode; bij de WIA‐gerechtigden is het aandeel werkhervattingpogingen relatief het laagst (tabel VI.3.13).

242


Tabel 3.13 Werkhervattingpogingen in voorafgaande periode (na 10, 18 en 27 maan‐ den): 35‐minners versus WIA‐gerechtigden en niet‐claimbeoordeelden



3.5.2

Niet‐ WIA‐gerechtigden claimbeoordeelden (n=744) (n=1.112)

7% 9% 84% 15% 6% 79% 24% 8% 68%

5% 6% 89% 8% 4% 88% 10% 4% 86%

11% 8% 81% 31% 6% 63% 37% 9% 54%

Ervaren gezondheid

De 35‐minners hebben zich relatief vaak ziek gemeld met fysieke klachten ten opzichte van de WIA‐gerechtigden en niet‐claimbeoordeelden. De WIA‐gerechtigden meldden zich relatief vaak ziek met hart‐ en vaatziekten of overige aandoeningen en relatief wei‐ nig met psychische klachten. De 35‐minners hebben ten opzichte van de WIA‐gerechtigden een betere ervaren ge‐ zondheid door de tijd heen. Daarbij is bij de 35‐minners een duidelijke verbetering hierin zichtbaar tussen 10 en 27 maanden. Ten opzichte van de niet‐claimbeoordeelden ervaren de 35‐minners hun gezondheid als iets minder goed bij 10 en 27 maanden. Bij 18 maanden is het verschil duidelijk groter, hetgeen opvallend is (tabel VI.3.14). De 35‐minners zijn vanaf 10 maanden na ziekmelding positiever dan de WIA‐ gerechtigden en negatiever dan de niet‐claimbeoordeelden over de ontwikkeling in hun gezondheid in de voorgaande periode. Vooruitblikkend naar de toekomst zijn de 35‐ minners en WIA‐gerechtigden vaker onzeker over het verloop van hun gezondheids‐ klachten dan de niet‐claimbeoordeelden.

243


Tabel 3.14 Ervaren gezondheid (na 10, 18 en 27 maanden): 35‐minners versus WIA‐ gerechtigden en niet‐claimbeoordeelden



niet‐ WIA‐gerechtigden claimbeoordeelden (n=744) (n=1.112)

11% 53% 36% 7% 62% 31% 21% 56% 23%

5% 46% 49% 4% 47% 49% 8% 53% 39%

16% 54% 30% 22% 53% 26% 27% 52% 21%

Opvallend is het verschil tussen 35‐minners en niet‐claimbeoordeelden wat betreft de eigen verwachtingen of hun gezondheid het toelaat om in de toekomst weer volledig te werken. Bij 10 maanden twijfelen de 35‐minners hier relatief vaak over, waarna een om‐ slag zichtbaar is waarbij de 35‐minners hier positiever over gaan denken dan de niet‐ claimbeoordeelden. Van de niet‐claimbeoordeelden verwacht bij 27 maanden ruim 40% (!) niet dat hun gezondheid het toelaat om in de toekomst weer volledig te werken, tegen‐ over 25% van de 35‐minners. Tussen de 35‐minners en de WIA‐gerechtigden zien we meer voor de hand liggende verschillen, namelijk dat de 35‐minners hier steeds positie‐ vere verwachtingen over hebben. De zorgverleners (bedrijfsarts, huisarts en specialisten) hebben ook positievere verwach‐ tingen over een volledige werkhervatting bij de 35‐minners dan bij WIA‐gerechtigden. Over de niet‐claimbeoordeelden hebben de zorgverleners bij 10 maanden positievere verwachtingen dan over de 35‐minners; bij 18 maanden is er tussen 35‐minners en niet‐ claimbeoordeelden nog weinig verschil.

3.5.3

Ervaren gezondheid naar werkstatus

De 35‐minners die bij 27 maanden niet werkzaam zijn, ervaren hun gezondheid als min‐ der goed dan de 35‐minners die wel aan het werk zijn. Bij de WIA‐gerechtigden en niet‐ claimbeoordeelden is hetzelfde patroon zichtbaar (tabel VI.3.15). Bij de niet‐claimbeoor‐ deelden is ook nog een duidelijk verschil tussen gedeeltelijk en volledig werkenden in de ervaren gezondheid.

244


Tabel 3.15 Ervaren gezondheid naar werkstatus: 35‐minners versus WIA‐gerechtigden versus niet‐claimbeoordeelden (na 27 maanden) 35‐minners (n=538): gezondheid goed gezondheid matig gezondheid slecht WIA‐gerechtigden (n=744): gezondheid goed gezondheid matig gezondheid slecht niet‐claimbeoordeelden (n=1.112) gezondheid goed gezondheid matig gezondheid slecht

werkt niet

werkt gedeeltelijk werkt volledig

totaal

15% 60% 28% 6% 52% 42%

50% 41% 9% 31% 54% 15%

53% 42% 5% 20% 80% 0%

21% 56% 23% 8% 53% 39%

8% 63% 29%

46% 46% 8%

72% 24% 3%

27% 52% 21%

3.6

Determinanten van toekenning

Welke determinanten zijn gegeven een claimbeoordeling voorspellend voor de kans dat een vangnetter tot de WIA wordt toegelaten? Wie worden tot de WIA toegelaten? En wie tot de IVA en wie tot de WGA? Met een multinomiale logit analyse bepalen we welke factoren van invloed zijn op de WIA classificatie van vangnetters.

245


Tabel 3.16 Voorspelmodel voor de WIA classificatie van vangnetters (n=1.174)

IVA

Constante Geslacht (1=vrouw) Jonger dan 35 jaar (1=ja) Etniciteit (1=allochtoon) Opleidingsniveau (1=laag) Burgerlijke staat (1=gehuwd) Hoofdkostwinner (1=ja) Nettomaandinkomen < 1.000 Gezondheidsperceptie 10 maanden na ziekmelding (1=goed) Aanwezigheid overige klachten bij ziekmelding (1=ja) Reeds eerder klachten voor ziekmelding (1=ja) Werkstatus bij 10 maanden na ziekmelding (1=aan het werk) Verwachting t.a.v. toekomstige werkhervattingsmogelijk‐ heden (1=goed) Begeleiding UWV 0‐10 maanden na ziekmelding (1=ja) Diagnose klasse hart en vaat (1=ja) Diagnose klasse bewegingsorganen (1=ja) Diagnose klasse psychhard (1=ja)


‐1,17** ‐0,27 ‐1,79** ‐0,89** ‐0,05 0,42 0,03 0,11 ‐2,03*

0,10 0,14 ‐0,37* ‐0,12 ‐0,03 ‐0,23 ‐0,11 ‐0,11 ‐0,26

‐0,47 0,02 0,02 ‐0,70** ‐0,82** 0,10 0,53** ‐0,97** ‐1,39**

1,68** ‐0,44* ‐1,10**

0,38** 0,05 ‐0,42*

0,43** ‐0,29* ‐0,30

‐0,29*

‐0,24

‐0,40** 0,47 0,10 1,02**

‐0,30 0,12 0,19 0,66**

‐1,54** ‐0,50** 0,62* ‐0,10 0,45


De coëfficiënten in bovenstaande tabel tonen het effect van een kenmerk op de classifica‐ tie met als referentiegroep de 35‐minners. Ondanks de grote verschillen tussen vangnet‐ ters en werknemers zijn er veel overeenkomsten wat betreft de uitkomsten van de classi‐ ficatieanalyse. Beide groepen worden bij claimbeoordeling aan hetzelfde beoordelings‐ kader onderworpen en de systematiek van de toewijzing van WIA‐categorieën zoals blijkt uit deze uitkomsten is overeenkomstig.

Demografie ‐ ‐ ‐ ‐ ‐

Vangnetters jonger dan 35 jaar hebben een kleinere kans om in te stromen in de IVA en de WGA volledig dan vangnetters ouder dan 35 jaar; Allochtone vangnetters hebben een kleinere kans om in te stromen in de IVA en de WGA gedeeltelijk dan autochtone vangnetters; Laagopgeleide vangnetters hebben een kleinere kans om in te stromen in de WGA gedeeltelijk dan hoog opgeleide vangnetters; Vangnetters die hoofdkostwinner zijn hebben een grotere kans in te stromen in de WGA gedeeltelijk dan vangnetters die geen hoofdkostwinner zijn; Vangnetters met een laag nettomaandinkomen (< 1000 euro) hebben en kleinere kans om in te stromen in de WGA gedeeltelijk dan vangnetters met een hoog nettomaand‐ inkomen.

246


Gezondheid (incl. UWV diagnose) ‐

‐

‐ ‐

‐

Vangnetters met een goede gezondheidsperceptie bij 10 maanden na ziekmelding hebben een kleinere kans om in te stromen in de IVA en de WGA gedeeltelijk dan vangnetters met een slechte gezondheidsperceptie; Vangnetters met overige klachten bij ziekmelding (bijv. hartklachten en kanker) heb‐ ben een grotere kans om te worden toegelaten tot de WIA dan vangnetters zonder overige klachten bij ziekmelding. Vangnetters met langer bestaande klachten hebben een kleinere kans om tot de IVA of tot de WGA gedeeltelijk te worden toegelaten. Vangnetters die door UWV worden gediagnosticeerd met hart‐ en vaatziekten heb‐ ben een grotere kans om in te stromen in de IVA dan vangnetters die niet worden gediagnosticeerd met hart‐ en vaatziekten; Werknemers die door UWV worden gediagnosticeerd met psychisch harde klachten hebben een grotere kans om in te stromen in de WGA volledig en de WGA gedeelte‐ lijk dan vangnetters die niet worden gediagnosticeerd met psychisch harde klachten.

Arbeidsmarktpositie ‐

‐

Vangnetters die bij 10 maanden aan het werk zijn hebben een kleinere kans om in te stromen in de IVA en de WGA volledig arbeidsongeschikt dan vangnetters die bij 10 maanden niet aan het werk zijn; Vangnetters met een goede verwachting bij 10 maanden t.a.v. toekomstige werkher‐ vattingsmogelijkheden hebben een grotere kans om in te stromen in de IVA en de WGA volledig arbeidsongeschikt dan vangnetters met een slechte verwachting bij 10 maanden t.a.v. toekomstige werkhervattingsmogelijkheden.

Begeleiding ‐

Vangnetters die tussen 0 en 10 maanden begeleiding van UWV naar werk ontvangen hebben een kleinere kans om in te stromen in de IVA en de WGA volledig arbeidson‐ geschikt dan vangnetters die tussen 0 en 10 maanden geen begeleiding van UWV hebben ontvangen.

Indien we de uitkomsten van de WIA‐classificatie betrekken op het onderscheid tussen de verschillende arbeidsongeschiktheidsgroepen (met de groep 35‐minners als referentie‐ categorie) dan zien we het volgende: ‐ Vangnetters die autochtoon, relatief oud, ziek gemeld zijn met overige klachten, geen langer bestaande klachten hebben en een toekenning krijgen op basis van hart‐ en vaatklachten hebben een hoge IVA‐kans. Die kans wordt hoger als ze hun gezond‐ heid bij tien maanden als slecht of matig ervaren, negatief zijn over hun toekomstige werkhervattingmogelijkheden, in de eerste tien maanden geen begeleiding van UWV naar werk hebben gekregen en bij tien maanden niet aan het werk zijn. ‐ Vangnetters die relatief oud zijn en ziek gemeld met overige klachten en een toeken‐ ning krijgen op basis van harde psychische klachten, hebben een grotere kans om vol‐ ledig WGA te worden. Die kans gaat verder omhoog als ze in de eerste tien maanden geen begeleiding van UWV naar werk hebben gekregen, bij tien maanden niet, geheel of gedeeltelijk werken en negatief zijn over hun toekomstige werkhervattingsmoge‐ lijkheden.

247


‐

3.7

Vangnetters komen met hogere kans in de WGA gedeeltelijk als ze hoofdkostwinner zijn, autochtoon, hoog opgeleid en een hoog nettomaandinkomen hebben. De kans op WGA gedeeltelijk gaat verder omhoog als ze zijn ziek gemeld met overige klachten, bij 10 maanden na ziekmelding hun gezondheid als slecht of matig ervaren en hun klachten door UWV als psychisch hard gediagnosticeerd worden.

Conclusies

Ruim helft negenmaandszieke vangnetters krijgen claimbeoordeling – wie zijn dat? Ten opzichte van de werknemers (zie hoofdstuk 2) hebben de vangnetters relatief vaak een WIA‐beoordeling gehad (55% versus 26%). Nagegaan is wat de groep vangnetters die een WIA‐beoordeling krijgen kenmerkt. Ten opzichte van degenen die geen claimbeoor‐ deling krijgen, blijkt het zowel bij WW’ers als bij uitzendkrachten/eindedienstverbanders te gaan om relatief veel lager opgeleiden, mensen met een slechtere gezondheidspercep‐ tie bij 10 maanden en mensen die negatiever over hun toekomstige werkhervattingsmo‐ gelijkheden. Daarnaast geldt alleen voor uitzendkrachten/eindedienstverbanders dat de claimbeoordeelden relatief vaker zijn ziek gemeld met overige klachten en dat ze vaker niet werken bij 10 maanden, ten opzichte van niet‐claimbeoordeelden. Circa 30% van de niet‐hervatters heeft geen claimbeoordeling gehad. Zij hebben ondanks dat ze geen werk hadden dus afgezien van een claimaanvraag. Ten opzichte van niet‐ hervatters die wel een claimbeoordeling kregen, gaat het om relatief veel WW’ers en vangnetters die reeds langdurig gezondheidsklachten hadden. Mogelijk betreft het zoge‐ naamde draaideurgevallen: mensen die eerder langdurig ziek zijn geweest, zijn afgewe‐ zen voor een arbeidsongeschiktheidsuitkering en in de WW zijn beland.

Determinanten van de claimkans Verschillende determinanten zijn bij 10 maanden na ziekmelding voorspellend voor de kans dat een vangnetter een jaar later een claimbeoordeling van UWV krijgt. Voor WW’ers is de sterkste determinant voor een claimbeoordeling de gezondheidsperceptie bij 10 maanden na ziekmelding, gevolgd door de verwachtingen ten aanzien van toe‐ komstige werkhervattingmogelijkheden. Een goede gezondheidsperceptie en positieve werkverwachtingen verlagen de claimkans aanzienlijk. Bij de uitzendkrachten/einde‐ dienstverbanders zijn dit eveneens de sterkste determinanten (maar dan in omgekeerde volgorde), aangevuld met de werkstatus bij 10 maanden: wanneer men aan het werk is, is de claimkans lager.

Uitslag van de claimbeoordeling Van de claimbeoordeelde vangnetters is, ten opzichte van de werknemers, een relatief groot deel 35‐minner (dus uiteindelijk geen WIA‐uitkering toegekend gekregen). De groep gedeeltelijk arbeidsgeschikten is bij de vangnetters kleiner dan bij de werknemers. Het aandeel volledig arbeidsongeschikten is bij de vangnetters vergelijkbaar met dat bij de werknemers, waarbij de vangnetters in verhouding iets meer IVA’ers hebben.

248


Verschillen tussen groepen WIA‐toetreders en niet‐toetreders qua werk en gezondheid Net als bij de werknemers zijn er bij de vangnetters al in de eerste tien maanden verschil‐ len zichtbaar tussen de verschillende groepen WIA‐toetreders en niet‐toetreders wat be‐ treft hun werksituatie en werkhervattingpogingen enerzijds en hun gezondheid ander‐ zijds. Wel zijn de contrasten minder scherp dan bij de werknemers. Zo verschillen de vol‐ ledig arbeidsongeschikte vangnetters in de WGA niet veel van die in de IVA wat betreft werkhervattingpatroon, terwijl dit bij de werknemers wel het geval was. Over het algemeen geldt wel – net als bij de werknemers – dat de gedeeltelijk arbeidsge‐ schikten vaker aan het werk komen dan de volledig arbeidsongeschikten, dat de 35‐ minners het beter doen dan de WIA‐gerechtigden, en dat de niet‐claimbeoordeelden weer vaker aan het werk gaan dan de 35‐minners. Net als bij de werknemers wijken de 35‐minners in hun werkhervattingspatronen in de eerste twee ziektejaren nauwelijks af van de gedeeltelijk WGA’ers. De gepercipieerde gezondheid is van de volledig arbeidsongeschikten slechter dan van de gedeeltelijk arbeidsgeschikten, maar van de IVA’ers niet altijd slechter dan van de vol‐ ledig WGA’ers. Wel hebben de IVA’ers (en hun behandelaars) – al vanaf 10 maanden – duidelijk negatievere verwachtingen ten aanzien van hun gezondheidsontwikkeling en (daarmee ook) hun werkhervattingkansen dan de volledig WGA’ers. Tussen de gedeelte‐ lijk en volledig WGA’ers zijn de verschillen op dit punt minder groot. Ten opzichte van de WIA‐gerechtigden ervaren de 35‐minners een betere gezondheid en ten opzichte van de niet‐claimbeoordeelden juist een (iets) minder goede. Daarbij is bij de 35‐minners een duidelijke verbetering in de ervaren gezondheid zichtbaar tussen 10 en 27 maanden, evenals bij de gedeeltelijk WGA’ers. Bij de IVA’ers is opvallend genoeg ook een duidelijke verbetering in de ervaren gezondheid zichtbaar bij 27 maanden. Het beeld bij de vangnetters betreffende de ervaren gezondheid komt daarmee groten‐ deels, maar niet geheel overeen met dat bij de werknemers. Niet onvermeld mag worden het opvallende verschil tussen 35‐minners en niet‐ claimbeoordeelden wat betreft hun eigen verwachtingen of hun gezondheid het toelaat om in de toekomst weer volledig te werken. In tegenstelling tot hetgeen zichtbaar is bij de werknemers, denken de 35‐minners hier bij 27 maanden positiever over dan de niet‐ claimbeoordeelden. Tussen de 35‐minners en de WIA‐gerechtigden zien we wel de met de werknemers over‐ eenkomende verschillen, namelijk dat de 35‐minners (en hun behandelaars) hier steeds positievere verwachtingen over hebben.

Meerdere factoren voorspellend voor de WIA‐status Vangnetters die autochtoon, relatief oud, ziek gemeld zijn met overige klachten, geen langer bestaande klachten hebben en een toekenning krijgen op basis van hart‐ en vaat‐ klachten hebben een hoge IVA‐kans. Die kans wordt hoger als ze hun gezondheid bij tien maanden als slecht of matig ervaren, negatief zijn over hun toekomstige werkhervat‐ tingsmogelijkheden, in de eerste tien maanden geen begeleiding van UWV naar werk hebben gekregen en bij tien maanden niet aan het werk zijn. Vangnetters die relatief oud zijn en ziek gemeld met overige klachten en een toekenning krijgen op basis van harde psychische klachten, hebben een grotere kans om volledig WGA te worden. Die kans gaat verder omhoog als ze in de eerste tien maanden geen be‐

249


geleiding van UWV naar werk hebben gekregen, bij tien maanden niet, geheel of gedeel‐ telijk werken en negatief zijn over hun toekomstige werkhervattingsmogelijkheden. Vangnetters komen met hogere kans in de WGA gedeeltelijk als ze hoofdkostwinner zijn, autochtoon, hoog opgeleid en een hoog nettomaandinkomen hebben. De kans op WGA gedeeltelijk gaat verder omhoog als ze zijn ziek gemeld met overige klachten, bij 10 maanden na ziekmelding hun gezondheid als slecht of matig ervaren en hun klachten door UWV als psychisch hard gediagnosticeerd worden. Uit de WIA classificatie komt (wederom) het belang van begeleiding naar voren. Het blijkt dat vangnetters die tussen 0 en 10 maanden na ziekmelding begeleiding van UWV hebben ontvangen een kleinere kans hebben om in de IVA en WGA volledig terecht te komen. Ook zien we, bij de vangnetters nog duidelijker dan bij de werknemers, dat de kans op toekenning van een partiële WGA‐uitkering aanzienlijk groter is bij degenen die een relatief goede arbeidsmarktpositie hebben.

250


4

CONCLUSIES

Deel negenmaandszieken krijgt claimbeoordeling – wie zijn dat? Van de negenmaandszieke werknemers ontvangt uiteindelijk 26% een claimbeoordeling voor de WIA. Bij de vangnetters ligt dit aandeel veel hoger: 55%. Nagegaan is wat dege‐ nen kenmerkt die een claimbeoordeling hebben gehad. Ten opzichte van de niet‐ claimbeoordeelden blijkt het zowel bij werknemers als bij de verschillende groepen vangnetters te gaan om relatief lager opgeleiden, mensen met een slechtere gezondheids‐ perceptie bij 10 maanden en mensen die negatiever zijn over hun toekomstige werkher‐ vattingmogelijkheden. Daarnaast gaat het bij werknemers en een deel van de vangnetpo‐ pulatie, namelijk uitzendkrachten/eindedienstverbanders, overwegend om mensen die ziek gemeld zijn met overige klachten en relatief vaak niet werken bij 10 maanden. De werknemers met een claimbeoordeling onderscheiden zich verder nog van de werkne‐ mers zonder claimbeoordeling doordat het relatief veel allochtonen betreft, mensen met lagere inkomens en mensen die in de eerste 10 maanden minder vaak begeleid zijn door bedrijfsarts en werkgever. Opvallend is dat circa 30% van de niet‐hervatters (werknemers en vangnetters) geen claimbeoordeling heeft gekregen. Zij hebben ondanks dat ze geen werk hadden dus afge‐ zien van een claimaanvraag. Ten opzichte van niet‐hervatters die wel een claimbeoorde‐ ling hebben gehad, gaat het bij de werknemers om mensen met een betere gezondheids‐ perceptie, die vaker nog een dienstverband hebben, kleinere dienstverbanden hebben en positievere verwachtingen omtrent terugkeer naar werk hebben. Ze hebben dus relatief gunstigere mogelijkheden om alsnog werk te hervatten of zijn (gezien de kleinere dienst‐ verbanden) mogelijk minder afhankelijk van een uitkering. Bij de niet‐hervattende vangnetters die geen claimbeoordeling kregen, gaat het ten op‐ zichte van de wel‐claimbeoordeelden om relatief veel WW’ers en vangnetters die reeds langdurig gezondheidsklachten hadden. Mogelijk betreft het zogenaamde draaideurge‐ vallen: mensen die eerder langdurig ziek zijn geweest, zijn afgewezen voor een arbeids‐ ongeschiktheidsuitkering en in de WW zijn beland.

Determinanten van de claimkans Nagegaan is welke kenmerken bij 10 maanden na ziekmelding voorspellend zijn voor de kans dat een werknemer of vangnetter een jaar later een claimbeoordeling van UWV krijgt. Zowel bij werknemers als bij de verschillende groepen vangnetters vormen de ge‐ zondheidsperceptie bij 10 maanden na ziekmelding en de verwachtingen op dat moment ten aanzien van toekomstige werkhervattingmogelijkheden de sterkste determinanten. Bij de werknemers en uitzendkrachten/ eindedienstverbanders komt daar als derde de‐ terminant: de werkstatus bij 10 maanden bij. Dit betekent dat (ex‐) werknemers die bij tien maanden ziekte een als goed ervaren gezondheid hebben, geheel of gedeeltelijk aan het werk zijn of positief zijn over hun toekomstige mogelijkheden tot werkhervatting een aanmerkelijk lagere kans hebben om een jaar later een WIA‐aanvraag te doen.

251


Verschillen tussen groepen WIA‐toetreders en niet‐toetreders qua werk en gezondheid Al in de eerste tien maanden sinds de ziekmelding zijn er verschillen zichtbaar tussen de verschillende groepen WIA‐toetreders en niet‐toetreders (inclusief niet‐beoordeelden) wat betreft hun werksituatie en werkhervattingpogingen alsmede hun ervaren gezond‐ heid. Daarbij zijn de contrasten bij de vangnetters minder scherp dan bij de werknemers. Zowel bij de werknemers als vangnetters geldt dat de gedeeltelijk arbeidsgeschikten va‐ ker aan het werk komen dan de volledig arbeidsongeschikten. Op hun beurt doen de 35‐ minners het weer beter dan de totale groep WIA‐gerechtigden. Opvallend genoeg wijken de 35‐minners in hun werkhervattingspatronen in de eerste twee ziektejaren nauwelijks af van de gedeeltelijk WGA’ers. Ten opzichte van de niet‐claimbeoordeelden zijn de 35‐ minners wel minder vaak aan het werk. Een verschil tussen werknemers en vangnetters is dat de volledig arbeidsongeschikte vangnetters in de WGA niet veel verschillen van die in de IVA wat betreft werkhervat‐ tingspatroon, terwijl dit bij de werknemers wel het geval is. Bij de werknemers komt de groep IVA’ers minder vaak tot (pogingen tot) werkhervatting dan de groep volledig WGA’ers. Wat betreft de (door henzelf en/of hun behandelaars) gepercipieerde gezondheid en ge‐ zondheidsverwachtingen – en daarmee samenhangend het werkperspectief – is het beeld bij de volledig arbeidsongeschikten slechter dan bij de gedeeltelijk arbeidsgeschikten. Bij de werknemers is de ervaren gezondheid bij de IVA’ers daarnaast steeds iets slechter dan van de volledig WGA’ers. Bij de vangnetters is dit niet altijd het geval. Wel hebben de IVA’ers (en hun behandelaars) – al vanaf 10 maanden – duidelijk negatievere verwach‐ tingen ten aanzien van hun gezondheidsontwikkeling en (daarmee ook) hun werkhervat‐ tingkansen dan de volledig WGA’ers. Bij de vangnetters in de IVA is opvallend genoeg ook een duidelijke verbetering in de ervaren gezondheid zichtbaar bij 27 maanden. Ten opzichte van de WIA‐gerechtigden ervaren de 35‐minners een betere gezondheid en ten opzichte van de niet‐claimbeoordeelden juist een (iets) minder goede. Daarbij is bij de 35‐minners een duidelijke verbetering in de ervaren gezondheid zichtbaar tussen 10 en 27 maanden. Dit geldt zowel voor werknemers als vangnetters. Bij de werknemers zien we verder bij 10 maanden weinig verschil in de ervaren gezond‐ heid van 35‐minners versus gedeeltelijk WGA’ers, maar waar hierin later een verbetering zichtbaar is bij de 35‐minners, blijft deze bij de gedeeltelijk WGA’ers uit. Bij de vangnet‐ ters is ook bij de gedeeltelijk WGA’ers enige verbetering in de gezondheid zichtbaar. De langdurig zieke werknemers die uiteindelijk geen claimaanvraag gedaan hebben en degenen die wel een claimaanvraag gedaan hebben maar niet arbeidsongeschikt zijn ver‐ klaard, verschillen dus duidelijk van elkaar wat betreft de werkhervatting en ervaren ge‐ zondheid. Ook tussen de verschillende WIA‐instroomgroepen zijn – voor de hand lig‐ gende – verschillen in werkhervatting en ervaren gezondheid zichtbaar, die vaak al vrij vanaf het begin (10 maanden na de ziekmelding) aanwezig zijn. Een opvallende uitkomst betreft de verschillen en overeenkomsten tussen de 35‐minners en gedeeltelijk WGA’ers, bij werknemers en vangnetters. Daarnaast mag niet onvermeld worden het opvallende verschil bij vangnetters tussen 35‐minners en niet‐claimbeoordeelden wat betreft hun eigen verwachtingen of hun gezondheid het toelaat om in de toekomst weer volledig te werken. In tegenstelling tot hetgeen zichtbaar is bij de werknemers, denken de 35‐

252


minners hier bij 27 maanden positiever over dan de niet‐claimbeoordeelden. Tussen de 35‐minners en de WIA‐gerechtigden zijn er wel tussen werknemers en vangnetters over‐ eenkomende verschillen, namelijk dat de 35‐minners (en hun behandelaars) hierover po‐ sitievere verwachtingen over hebben.

Meerdere factoren voorspellend voor de kans op WIA‐toekenning Van degenen die een claimbeoordeling hebben gehad, komen de vangnetters vaker dan de werknemers terecht in de groep die wordt aangeduid als ’35‐minner’. Zij krijgen geen WIA‐uitkering toegekend. Verder is de groep gedeeltelijk arbeidsgeschikten bij de vang‐ netters kleiner dan bij de werknemers. Het aandeel volledig arbeidsongeschikten is bij de vangnetters vergelijkbaar met dat bij de werknemers, waarbij de vangnetters in verhou‐ ding iets meer IVA’ers hebben. Verschillende factoren zijn voorspellend voor de kans dat een werknemer of vangnetter uiteindelijk tot de WIA (IVA dan wel gedeeltelijke of volledige WGA) wordt toegelaten. Ondanks de grote verschillen tussen vangnetters en werknemers zijn er veel overeen‐ komsten wat betreft de uitkomsten die een zogenoemde classificatieanalyse levert. In die analyse onderzoeken we welke factoren bepalend zijn of men in een bepaalde WIA‐ categorie terecht komt. Het feit dat werknemers en vangnetters bij claimbeoordeling aan hetzelfde beoordelingskader onderworpen worden levert blijkens die analyse een over‐ eenkomstig beeld van de toewijzingssystematiek van UWV. De uitkomsten laten zien dat een aantal kenmerken van de situatie bij tien maanden sterk voorspellend zijn voor de uiteindelijke WIA‐status voor degenen die een WIA‐aanvraag doen. Positieve verwachtingen met betrekking tot werkhervatting, een als goed ervaren gezondheid en gehele of gedeeltelijke werkhervatting spelen ook hier een significante rol. Verder komt (opnieuw) het belang van begeleiding naar voren. Het blijkt dat vangnetters die tussen 0 en 10 maanden na ziekmelding begeleiding van UWV hebben ontvangen een kleinere kans hebben om in de IVA en WGA volledig terecht te komen. Ook zien we, bij de vangnetters nog duidelijker dan bij de werknemers, dat de kans op toekenning van een partiële WGA‐uitkering aanzienlijk groter is bij degenen die een relatief goede ar‐ beidsmarktpositie hebben.

253

DEEL VII – VERGELIJKING 2003‐2008 Cathelijne van der Burg (AStri) Rafiq Friperson (APE) Philip de Jong (APE) Petra Molenaar (AStri) Vera Veldhuis (AStri)

255

DEEL VII – VERGELIJKING 2003‐2008

1

INLEIDING

1.1

De cohorten werknemers van 2003 en 2008

We vergelijken in dit deel het WnW‐cohort twaalfmaandszieken van 2008 met een cohort twaalfmaandszieken van 2003. De groep twaalfmaandszieken van 2008 wordt gevormd door werknemers die meewerkten aan de tweede meting van het project De weg naar de WIA en waarbij uit de vragenlijst is gebleken dat zij minimaal 12 maanden (gedeeltelijk) ziek waren. De twaalfmaandszieken van 2003 zijn werknemers (exclusief uitzendkrachten) die mee‐ werkten aan het UWV‐onderzoek dat in 2004 plaatsvond in het kader van het project ‘epidemiologie van de arbeidsongeschiktheid’, dat van 1985 tot 2003 gelopen heeft. In het kader van dit project is door UWV een enquête uitgezet onder ruim 2.500 werknemers die in augustus 2003 een jaar ziek waren en de poort van de WAO hadden bereikt 1 . Zij zijn ziek geworden in augustus 2002 en vielen dus al geheel onder de werking van de Wet Verbetering Poortwachter (WVP), maar niet onder de verlengde loondoorbetaling bij ziekte (VLZ), die vanaf 2004 gold. Met de invoering van VLZ werd de periode van loon‐ doorbetaling met een jaar verlengd tot twee jaar, de wachttijd voor de eind 2005 inge‐ voerde WIA. Zowel het cohort 2003 als het cohort 2008 is circa 18 maanden na hun ziekmelding on‐ dervraagd 2 . De twaalfmaandszieken van 2003 vielen voor een deel onder een andere wet‐ en regelgeving dan de twaalfmaandszieken van 2008. Zo had cohort 2003 op het moment van ondervraging de WAO‐beoordeling en ‐uitslag achter de rug 3 . Cohort 2008 daarente‐ gen viel bij 18 maanden ziekte onder de loondoorbetalingverplichting van de werkgever, tenzij men op dat moment het werk weer volledig hervat had.

1.2

Invloed van de wijzigingen in het sociale zekerheidsstelsel

De twaalfmaandszieken van 2003 verschillen op diverse punten van de twaalfmaands‐ zieken van 2008. Ze vallen onder een andere wet‐ en regelgeving, daardoor verschilt het moment van claimbeoordeling en ligt de verantwoordelijkheid voor de re‐integratie an‐ ders. Deze kenmerkende verschillen van het stelsel als zodanig zijn onderdeel van de vergelijking die in dit deel gemaakt wordt. De twaalfmaandszieken van 2003 vallen onder de WAO en hebben dus op het moment van ondervraging de WAO‐beoordeling en ‐uitslag achter de rug. De groep kenmerkt zich doordat de WAO‐aanvraag is doorgezet. Een onbekend deel van de twaalfmaands‐ 1

2

3

Hiervan is in 2005 verslag gedaan in ‘Wachten voor de poort. De twaalfmaandszieken van 2003, kenmerken en trends’ door K. Frederiks en M. van Groenestijn, UWV (niet gepubliceerd). De onderzoeksdata zijn door UWV ter beschikking gesteld aan APE en AStri ten behoeve van het project ‘De weg naar de WIA’. Voor het 2008‐cohort was dit de tweede meting; (ruim) acht maanden eerder (dus circa tien maanden na de ziekmelding) zijn zij ook al ondervraagd. Cohort 2003 kenmerkt zich verder doordat de WAO‐aanvraag is doorgezet. Een onbekend deel van (poten‐ tiële) twaalfmaandszieken zet de aanvraag niet door, omdat ze verwachten geen kans te maken of omdat de WAO‐dreiging hen triggert om werk te maken van herstel.

257


zieken zet de aanvraag niet door, omdat zij verwachten geen kans te maken op een uitke‐ ring of omdat de WAO‐dreiging hen prikkelt om werk te maken van herstel. Het is de taak van UWV om na de claimbeoordeling te zorgen voor re‐integratie, bijvoorbeeld door een re‐integratiebedrijf in te schakelen. Dan de twaalfmaandszieken van 2008. Die zaten op het moment van ondervraging nog in de wachttijd voor de WIA (voor zover zij op dat moment – 18 maanden na de ziek‐ melding – nog niet volledig hersteld waren). Behalve voor de eindedienstverbanders, heeft het UWV bij dit cohort nog niet de plicht om een re‐integratiebedrijf in te schakelen. Als deze vorm van begeleiding aanwezig is, is deze ingekocht door de werkgever. Andere mogelijke effecten houden verband met de versterkte prikkel voor werkgevers door het VLZ/WIA‐regime. Ten eerste is de financiële verantwoordelijkheid van werkge‐ vers bij ziekteverzuim is aanzienlijk vergroot door de verlenging van de wachttijd met een jaar. Ten tweede kunnen werkgevers de eerste tien jaar van financiering van een WGA‐uitkering voor eigen rekening nemen. Daarmee wordt hun eigenrisicoperiode twaalf jaar, waar deze onder het voorgaande pemba‐regime zes jaar was. Ten derde was het poortwachterprotocol in 2003 nog nieuw en onwennig, terwijl werkgevers. arbodien‐ sten en verzuimverzekeraars in 2008 zover waren dat zij dit protocol integraal onderdeel van hun procedures en producten hadden gemaakt. En ten vierde is voor de betrokken werknemers de WIA moeilijker toegankelijk gemaakt. We gebruiken deze ingrijpende institutionele veranderingen als interpretatiekader voor de uitkomsten van de in dit hoofdstuk gepleegde analyses. Deze bestaan uit twee onder‐ delen: een analyse van de werkstatus bij achttien maanden na ziekmelding in 2003 en 2008 in hoofdstuk 4; en een analyse van de WAO, respectievelijk WIA‐status na claimbe‐ oordeling in hoofdstuk 5. Hoofdstuk 6 vat de uitkomsten samen. Eerst vergelijken we in hoofdstuk 2 het aantal twaalfmaandszieken in 2008 met die in 2003. In hoofdstuk 3 kijken we naar verschillen in begeleiding tussen deze twee jaren.

258


2

AANDEEL TWAALFMAANDSZIEKEN IN 2003 EN 2008

2.1

Inleiding

In dit deel wordt een vergelijking gemaakt tussen twaalfmaandszieken van 2003 en twaalfmaandszieken van 2008 op een aantal kenmerken. Om dit in een kader te plaatsen, is een inschatting gemaakt van het totale aantal twaalfmaandszieke werknemers en vangnetters in 2003 respectievelijk 2008. Dit is gebeurd op basis van cijfermateriaal van UWV alsmede de responsverdeling binnen het De weg naar de WIA project.

2.2

12‐maandzieken in 2003

Het totale aantal twaalfmaandszieken in 2003 wordt ingeschat op circa 96.000. Dit komt overeen met het aantal WAO‐claimbeoordelingen in 2003 1 , die omstreeks 12 maanden na aanvang van de ziekteperiode plaatsvond. Het aantal verzekerden voor de WAO in 2003 betrof 6.966.000 personen 2 , hetgeen bete‐ kent dat in 2003 1,4% van de verzekerdenpopulatie de status van twaalfmaandszieke heeft bereikt. Genoemde groep twaalfmaandszieken bestaat uit werknemers en vangnetters. Ervan uit‐ gaande dat 50%‐55% hiervan werknemers betreft (dit is een globale schatting 3 ), zou het aantal 12‐maandzieke werknemers in 2003 circa 50.000 zijn geweest. Het aantal twaalf‐ maandszieke vangnetters in 2003 is dan circa 46.000 geweest.

2.3

Twaalfmaandszieken in 2008

De omvang van de groep twaalfmaandszieken in 2008 is lastiger te bepalen, omdat de wettelijke wachttijd inmiddels twee jaar is geworden en deze omvang dus niet meer ge‐ baseerd kan worden op het aantal claimbeoordelingen van dat jaar. Zowel op basis van in‐ en uitstroomgegevens van de totale populatie (berekeningen door UWV) als op basis van de responsverdeling binnen het ondervraagde 2008‐cohort (eigen berekeningen), is een globale raming gemaakt van het aantal twaalfmaandszieke werknemers en vangnet‐ ters in 2008.

3 1 2

Gebaseerd op gegevens uit het Jaarverslag UWV 2003. Bron: Kroniek van de sociale verzekeringen 2008, UWV. Gebaseerd op het aandeel werknemers in de claimbeoordelingen in 2008, zie paragraaf 2.3.

259


2.3.1

Twaalfmaandszieke werknemers 2008

Raming UWV In 2008 zijn er 42.200 claimbeoordelingen 4 geweest, waarvan circa 53% voor werknemers 5 . Dit aantal is inclusief voorschotten en heropeningen. Dit komt neer op 22.400 claimbe‐ oordelingen voor werknemers in 2008. Omdat bij UWV niet bekend is wat het uitstroompatroon van werknemers is (hoeveel mensen 12 maanden na de ziekmelding weer hersteld zijn), kan er slechts op globale wij‐ ze een raming worden gemaakt. Er wordt verondersteld dat twaalfmaandszieke werk‐ nemers in het tweede jaar vaker uitstromen dan vangnetters. Van de vangnetters is be‐ kend dat gemiddeld 65% van de twaalfmaandszieken na 24 maanden nog steeds ziek is 6 . Gesteld dat van de werknemers 50% twee jaar lang ziek is, dan bedraagt het aantal twaalfmaandszieke werknemers (22.400 / 0,5 =) 44.800. De uitkomst van deze raming is sterk afhankelijk van de gehanteerde veronderstelling over de uitstroom in het tweede ziektejaar.

Eigen raming APE/AStri hebben een raming gemaakt van het aantal twaalfmaandszieke werknemers in 2008 op basis van het cohort werknemers dat is aangeschreven in het kader van het pro‐ ject De weg naar de WIA. In de tweede meting van dit project bleek 79% van de respons te bestaan uit twaalfmaandszieken. De totale omvang van het cohort was circa 7.200 werk‐ nemers, ervan uitgaande dat 40% van de langdurig ziek gemelden ten onrechte nog als zodanig staat geregistreerd (door UWV ingeschatte vervuiling binnen werknemersbe‐ stand). Dit betekent dat er ongeveer (79% van 7.200 =) 5.700 twaalfmaandszieke werkne‐ mers in het cohort zitten. De inclusieperiode van dit cohort werknemers was 5,5 weken. Dit aantal ʹopgeblazenʹ naar een heel jaar, betekent dat er circa 54.000 twaalfmaandszieke werknemers in 2008 waren. Wanneer het geraamde aantal twaalfmaandszieke werknemers van 54.000 wordt afgezet tegen de 22.400 WIA‐claimbeoordelingen, volgt uit deze berekening dat ongeveer 41% van de twaalfmaandszieke werknemers twee jaar ziek is – dus minder dan waar in de UWV‐raming vanuit is gegaan. Hierbij geldt een onzekerheidsmarge vanwege de onge‐ lijke verdeling van de instroom gedurende een jaar. (Zieken stromen niet gelijkmatig over het jaar in. In werkelijkheid is er sprake van fluctuaties, zodat er een onder‐ of over‐ schatting optreedt als de aantallen van één cohort worden opgeblazen tot een jaartotaal.) Daarnaast geldt onzekerheid over de correctie in verband met de bestandsvervuiling.

2.3.2

Twaalfmaandszieke vangnetters 2008

Raming UWV Van de 42.200 claimbeoordelingen 7 in 2008 had 47% betrekking op vangnetters 8 . Dit komt neer op 19.800 claimbeoordelingen voor vangnetters in 2008 (inclusief voorschotten en heropeningen). Van de vangnetters is gemiddeld 65% van de twaalfmaandszieken na 24 6 7 8 4 5

Bron: UWV Kwartaal Verkenning 2009‐III. Bron: UWV Kwartaal Verkenning 2009‐II. Bron: UWV Kwartaal Verkenning 2009‐II. Bron: UWV Kwartaal Verkenning 2009‐III. Bron: UWV Kwartaal Verkenning 2009‐II.

260


maanden nog steeds ziek 9 . Daarmee bedraagt het aantal twaalfmaandszieke vangnetters (19.800 / 0,65 =) 30.500.

Eigen raming Door APE/AStri is een raming gemaakt van het aantal twaalfmaandszieke vangnetters in 2008 op basis van het aangeschreven cohort vangnetters (werklozen, uitzendkrachten en flexwerkers). In de tweede meting van het project De weg naar de WIA bestond 93% van de respons uit twaalfmaandszieken. De totale omvang van het cohort was 5.745 vangnet‐ ters. Daarmee zouden er ongeveer (93% van 5.745 =) 5.300 twaalfmaandszieke vangnet‐ ters in het cohort zitten. De inclusieperiode van dit cohort vangnetters was 10 weken. Doorgetrokken naar een heel jaar, zou dit betekenen dat er in 2008 circa 28.000 twaalf‐ maandszieke werklozen, uitzendkrachten en flexwerkers waren. De totale groep vang‐ netters bestaat echter niet alleen uit werklozen, uitzendkrachten en flexwerkers; zij ne‐ men in 2007 89,3% van de claimbeoordelingen van het vangnet voor hun rekening 10 . De rest van de vangnetters bestaat uit zieken in verband met zwangerschap, herintredende arbeidsgehandicapten en overige vangnetters. Uitgaande van genoemd percentage, zou dit betekenen dat de totale groep vangnetters in 2008 bestaat uit (28.000 / 0,893 =) circa 31.400 personen. Wordt nu het geraamde aantal twaalfmaandszieke vangnetters van 31.400 afgezet tegen de 19.800 WIA‐claimbeoordelingen, dan zou ongeveer 63% van de twaalfmaandszieke vangnetters twee jaar ziek zijn. Dit percentage komt goed overeen met het UWV‐gegeven van 65% (zie raming UWV).

2.4

Conclusies

Zowel de eigen raming als de UWV‐raming van het aantal twaalfmaandszieke werkne‐ mers bevatten enige onzekerheden. De onzekerheden over het uitstroompatroon bemoei‐ lijken het doen van uitspraken over het aantal twaalfmaandszieke werknemers in 2008. Op basis van de eigen ramingen en UWV‐ramingen kan worden geconcludeerd dat dit aantal in 2008 kan variëren van 45.000 tot 54.000. Dit zou dan in dezelfde orde van groot‐ te liggen als in 2003 (ingeschat op 50.000). Ten aanzien van de vangnetters is het beeld eenduidiger. Hier is het aantal twaalf‐ maandszieken in 2008 geschat op circa 30.000 à 31.000 personen. Het totale aantal 12‐maandzieken in 2008 (werknemers en vangnetters) kan op basis van deze gegevens worden geschat op 75.000 tot 85.000. Het aantal verzekerden in 2007 11 be‐ trof 7.257.000 personen, hetgeen betekent dat in 2008 1,0% tot 1,2% van de verzekerden‐ populatie de status van twaalfmaandszieke heeft bereikt. Dit is dus minder dan in 2003 (1,4%).

Bron: UWV Kwartaal Verkenning 2009‐II. Bron: UWV Kwartaal Verkenning 2009‐I. 11 Recentere gegevens zijn niet beschikbaar. 9

10

261


3

VERSCHILLEN IN BEGELEIDING BIJ WERKHER‐ VATTING

3.1

Ziekmelding als verzoek tot ondersteuning

Een ziekmelding wordt veroorzaakt door drie factoren: de noodzaak om (tijdelijk) met werk te stoppen (vanwege gezondheidsklachten), de behoefte om te stoppen en de gele‐ genheid daartoe. De Wet Verbetering Poortwachter (WVP) speelt in op deze laatste factor. Een ziekmelding is niet langer een zaak van overmacht, maar wordt gezien als een ver‐ zoek tot ondersteuning. Langdurig verzuim bemoeilijkt namelijk de terugkeer naar werk: het verandert de dagindeling (ontwenning werkritme), geeft onzekerheid (kan ik het nog wel) en beïnvloedt de motivatie (wil ik het nog wel). Om dit te voorkomen kan begelei‐ ding 1 bij terugkeer naar werk uitkomst bieden. Met de WVP (ingevoerd in april 2002) ligt de verantwoordelijkheid voor het terugdringen van ziekteverzuim nadrukkelijk bij werknemer en werkgever. En door de verlenging van de loondoorbetaling bij ziekte van één naar twee jaar (Wet VLZ, ingegaan 2004) is de financiële prikkel om verzuim te be‐ perken nog sterker dan vroeger. Dit geldt zowel voor de werkgever (loondoorbetaling) als voor de werknemer (terugval in inkomen). Over de twee totale jaren mag de werkge‐ ver gemiddeld maximaal 85% van het loon doorbetalen. Vaak wordt het salaris in het tweede jaar op 70% gezet, maar bedrijven kiezen ook andere constructies, waarbij in het eerste jaar al terugval plaatsvindt. Binnen deze wetgeving moet de werknemer zijn of haar uiterste best doen om zo snel als mogelijk is weer aan het werk te komen en is de werkgever verplicht om alles in het werk te stellen om de terugkeer naar arbeid van de werknemer te bespoedigen. Dit kan door aanpassing van het werk of de werktijden, in‐ schakeling van een re‐integratiebedrijf, het aanbieden van omscholing of door de betref‐ fende werknemer begeleiding richting ander werk aan te bieden. Verder is de werkgever verplicht om vanaf zes weken ziekte een bedrijfsarts in te schakelen. Deze vormen van begeleiding zijn essentieel omdat oplossingen voor ziekteverzuim niet altijd medische oplossingen zijn. Ook wordt verondersteld dat werken an sich al bijdraagt aan herstel. Dit hoofdstuk gaat in op de ervaringen van groepen twaalfmaandszieke werknemers van augustus 2003 en januari 2008 met de begeleiding bij terugkeer naar werk door de werk‐ gever, de bedrijfsarts en derden. De vragen die hierbij centraal staan zijn:  Welke verschillen zijn er tussen de cohorten 2003 en 2008 in de begeleiding die men ontvangen heeft?  Wat zijn kenmerken van werknemers die geen begeleiding hebben ontvangen?

1

De term ‘begeleiding’ is een containerbegrip; als gesproken wordt over ‘begeleiding’ kan er bijvoorbeeld gedoeld worden op sociaal‐medische begeleiding, begeleiding bij terugkeer naar werk of begeleiding bij werkhervatting in het tweede spoor. Waar we hier spreken over begeleiding bedoelen we uitdrukkelijk en uitsluitend begeleiding bij terugkeer naar werk. In principe verwijst ‘werk’ daarbij naar (het oude of ander) werk bij de oude werkgever. In een enkel geval kan de begeleiding betrekking hebben op werkhervatting bij een nieuwe werkgever (tweede spoor); deze gevallen zijn echter niet te onderscheiden in de analyses.

262


Opbouw van dit hoofdstuk

3.2

Paragraaf 3.3 beschrijft de verschillen tussen de cohorten 2003 en 2008 in de begeleiding door de werkgever. Aansluitend biedt paragraaf 3.4 inzicht in kenmerken van werkne‐ mers die geen aanbod voor werkaanpassingen hebben ontvangen. Paragraaf 3.5 gaat in op de begeleiding die geboden is door de bedrijfsarts, waarna paragraaf 3.6 inzoomt op kenmerken van werknemers die noch van de werkgever, noch van de bedrijfsarts bege‐ leiding hebben ontvangen. In paragraaf 3.7 is aandacht voor de begeleiding die al dan niet geboden is door derden. Tot slot bevat paragraaf 3.8 een samenvattend overzicht van de resultaten die gepresenteerd zijn in dit hoofdstuk en vormt paragraaf 3.9 de slotbe‐ schouwing. In een bijlage wordt meer informatie gegeven over de aanbieders op de re‐ integratiemarkt. De tabellen in dit hoofdstuk zijn uitgesplitst naar cohort (twaalfmaandszieken van 2003 versus 2008) en naar werksituatie 18 maanden na de ziekmelding (niet/volledig/gedeel‐ telijk werkend) of ontvangen begeleiding (wel/niet). Bij begeleiding gaat het om de door de cliënt ervaren begeleiding, de feitelijke situatie rond begeleiding kan anders liggen. Omdat de formulering van de vragen in beide onderzoeken hetzelfde is, zijn de onder‐ linge verschillen echter wel betekenisvol.

Begeleiding door de werkgever

3.3 3.3.1

Inleiding

Deze paragraaf gaat in op de vraag welke verschillen er zijn tussen de cohorten 2003 en 2008 in de begeleiding die men ontvangen heeft van de werkgever. Het blijkt dat in het 2008‐cohort alle mogelijkheden voor werkaanpassing vaker aangeboden zijn door de werkgever en dat men positiever is over de inspanningen van de werkgever.

3.3.2

Door de werkgever geboden werkaanpassingen

Een werkgever kan werkaanpassingen bieden in de vorm van minder taken, minder uren, werk op therapeutische basis en ander werk. Zowel in 2008 (64%) als in 2003 (51%) stellen werknemers dat het aanbieden van therapeutisch werk de meest voorkomende maatregel is. Het kenmerkende van therapeutisch werk (in de formele zin) is dat er geen loonwaar‐ de tegenover staat. Als men therapeutisch gaat werken, doorgaans met minder uren en met minder zwaar werk, dan blijft men als 100% ziek te boek staan. 2 In het 2008‐cohort hebben de werkgevers alle mogelijkheden om het werk aan te passen vaker aangeboden. Het totale percentage werkgevers dat geen begeleiding bood om te komen tot werkher‐ vatting, is in beide jaren gelijk. Van de niet‐werkenden zegt in 2008 in vergelijking met 2003 een groter aandeel dat de werkgever niets gedaan heeft (zie tabel VII.3.1). Meer in‐ formatie over de niet‐werkenden is te vinden in paragraaf 4.4.

2

Ter illustratie van het verschil tussen hervatten in minder uren en hervatten in therapeutisch werk: Als je hervat in minder uren, dan werk je bijvoorbeeld 50% en ben je 50% verzuimend. Als je hervat in therapeu‐ tisch werk, dan kan het zijn dat je 50% werkt, maar blijft je als 100% verzuimend te boek staan.

263


Tabel 3.1

Wat heeft de werkgever gedaan om twaalfmaandszieken aan het werk te houden of te krijgen? (% ja)*

cohort 2003 (n=2.131)

De werkgever heeft

cohort 2008 (n=1.750)

werkt werkt werkt werkt werkt werkt niet ged. voll. totaal niet ged. voll. totaal (n=1.017) (n=613) (n=501) (n=2.131) (n=541) (n=671) (n=538) (n=1.750)

minder taken aangeboden

10%

19%

18%

14%

13%

36%

29%

27%

minder uren aangeboden

13%

27%

20%

19%

18%

53%

39%

38%

aangeboden om op thera‐ peutische basis te gaan werken

38%

66%

61%

51%

44%

74%

72%

64%

ander werk aangeboden

10%

9%

20%

12%

15%

27%

23%

22%

niets gedaan

52%

20%

23%

37%

65%

24%

24%

37%

* Doordat men de mogelijkheid had om meerdere antwoorden te geven is het mogelijk dat de kolompercentages niet optellen tot 100.

3.3.3

Oordeel werknemers over inspanningen werkgever

In hun oordeel over de inspanningen van de werkgever om hen aan het werk te houden of te krijgen, zijn de werknemers in cohort 2008 positiever dan in cohort‐2003. In cohort‐ 2008 geeft 73% aan dat de werkgever voldoende heeft gedaan en geeft men hem voor zijn inspanningen gemiddeld een 6,6. In cohort 2003 stelt 63% dat de werkgever voldoende gedaan heeft en beloont men dit gemiddeld met een 6,0 (zie tabel VII.3.2). Vooral de groep niet‐werkenden heeft een positiever oordeel in cohort 2008 ten opzichte van cohort 2003. De werkenden zijn positiever over de inspanningen van de werkgever, maar het verschil tussen cohort 2008 en cohort 2003 is hierbij klein. Tabel 3.2

Heeft de werkgever (eventueel via de arbodienst) voldoende gedaan?

cohort 2003 (n=2.194)

Werkgever heeft vol‐ doende gedaan Gemiddeld rapportcijfer

3.4 3.4.1

cohort 2008 (n=1.858)

werkt niet

werkt ged.

werkt voll.

totaal

werkt niet

werkt ged.

werkt voll.

totaal

50%

78%

75%

63%

61%

78%

79%

73%

5,0

7,0

6,6

6,0

5,8

6,9

7,0

6,6

Geen werkaanpassingen geboden door de werkgever Inleiding

Wat zijn kenmerken van werknemers die van de werkgever geen aanbod voor werkaan‐ passingen krijgen? Deze paragraaf laat zien dat deze werknemers in cohort‐2008 positie‐ ver zijn over de inspanningen van de werkgever, terwijl de ervaren gezondheid in beide cohorten vrijwel vergelijkbaar is. Verder heeft deze groep in beide cohorten vaker conflic‐ ten met de leidinggevende voorafgaand aan de ziekmelding. Werknemers die geen bege‐

264


leiding hebben ontvangen en die niet aan het werk zijn, noemen in beide cohorten als belangrijkste reden hiervoor dat de werkgever niet wil dat men terugkomt op het werk. In cohort 2008 stipt men ook aan dat de functie niet aangepast kan worden of dat er geen werk voorhanden is.

3.4.2

Oordeel over inspanningen van de werkgever

In beide cohorten vindt ongeveer 85% van de groep waarbij de werkgever werkaanpas‐ singen heeft aangeboden, dat de werkgever voldoende heeft gedaan (zie tabel VII.3.3). Echter, juist de groep waarbij de werkgever geen werkaanpassingen heeft geboden, is in het 2008 cohort vaker van mening dat de werkgever voldoende heeft gedaan (24% versus 48%). Dit is niet omdat deze 2008 groep een slechtere gezondheid had, waardoor de werkgever door ‘overmacht’ geen werkaanpassingen heeft geboden (de ervaren gezond‐ heid is in beide cohorten vrijwel vergelijkbaar). Werkgevers hebben in cohort 2008 vaker derden ingeschakeld voor de begeleiding. Wellicht ervaart men dit (dus andere door de werkgever geregelde en bekostigde activiteiten) als voldoende (indirecte) inspanning van de werkgever. Tabel 3.3

Percentage dat van mening is dat de werkgever voldoende heeft gedaan om hen aan het werk te houden of te krijgen

cohort 2003 (n=2.149)

cohort 2008 (n=1.767)

Wg bood Wg bood geen werkaanpas‐ werkaanpas‐ totaal singen singen 3

Wg bood Wg bood geen werkaanpas‐ werkaanpas‐ totaal singen singen

Werkgever heeft voldoende gedaan

3.4.3

85%

24%

63%

86%

48%

72%

Conflicten voorafgaand aan de ziekmelding

Aanbieders op de re‐integratiemarkt die in opdracht van werkgevers begeleiding bieden aan langdurig zieke werknemers, onderscheiden zich van anderen door hun type dien‐ stenpakket. Dit bevat vaker psychische interventies, preventie, verzuimbegeleiding en mediation en conflictbemiddeling 4 . Deze bemiddeling is essentieel want conflicten tussen leidinggevende en medewerker (voorafgaand aan de ziekmelding) beïnvloeden de mate waarin werkgevers werkaanpassingen aanbieden. Het blijkt dat werknemers die van hun werkgever geen aanbod voor werkaanpassingen kregen, naar eigen zeggen vaker voor‐ afgaand aan de ziekmelding een conflict hadden met hun leidinggevende (zie tabel VII.3.4). Dit geldt zowel in cohort 2008 als in cohort 2003, al kwamen in cohort 2008 con‐ flicten minder vaak voor.

3

4

Dit zijn werkgevers die minder taken, minder uren, therapeutisch werk en/of ander werk aangeboden hebben (zie tabel VII.3.1). Veerman, T.J., V. Veldhuis, M. Aerts & J.W. van Egmond (2008). Een markt in beweging: Ontwikkelingen aan de aanbodzijde van de re‐integratiemarkt. Raad voor Werk en Inkomen, Den Haag.

265


Tabel 3.4

Voorafgaand aan de ziekmelding conflicten met leidinggevende(n)

cohort 2003 (n=2.149)

cohort 2008 (n=1.767)



had voorafgaand aan de ziekmelding con‐ flicten met leidingge‐ vende(n)

3.4.4

12%

26%

18%

9%

17%

12%

Belangrijkste reden dat men niet werkt

Werknemers die gemiddeld achttien maanden na de ziekmelding niet werken is ge‐ vraagd wat de belangrijkste reden is dat men niet (volledig) werkt. In cohort 2008 gaat het hierbij om 33% van de werknemers, in cohort 2003 was dit nog 52%. Hierbij kan on‐ derscheid gemaakt worden tussen niet‐werkenden die geen aanbod kregen voor werkaanpassingen en niet‐werkenden die dat wel kregen. Dit onderscheid is relevant omdat in cohort 2008 (65%) meer niet‐werkenden dan in cohort 2003 (52%) zeggen dat zij van de werkgever geen aanbod kregen voor werk met minder taken, minder uren, thera‐ peutisch werk of ander werk (zie tabel VII.31). De niet‐werkenden die geen aanbod voor werkaanpassing kregen, zeggen vaker dan de niet‐werkenden die wel zo’n aanbod kregen dat men niet (volledig) werkt omdat de werkgever niet wil dat men terugkomt op het werk. In cohort 2008 stellen zij ook vaker dat de werkgever zegt dat de functie niet aangepast kan worden of dat de werkgever zegt dat er geen werk voorhanden is. Het feit dat de werkgever niet altijd (aangepast) werk kan bieden, kan verschillende oorzaken hebben. Uit onderzoek onder herbeoor‐ deelde WAO’ers 5 blijkt dat het aanbieden van functieverandering voor een werkgever problematisch is als er geen vacatures zijn of als er een personeelsstop is door inkrimping, fusie, reorganisatie of bezuinigingen. Ook komt het voor dat een werknemer een te speci‐ fieke deskundigheid heeft om inzetbaar te zijn in ander werk in hetzelfde bedrijf. Voor passend werk moet dan buiten het bedrijf worden gekeken. De beleving van de eigen gezondheid, een negatief advies van een arts, het wachten voor opname, zelf niet terug willen naar de werkgever of de privésituatie zijn aspecten waar vrijwel geen verschil zichtbaar is tussen niet‐werkenden die wel en die geen aanbod voor begeleiding hebben gekregen 6 . De werknemergerelateerde aspecten – voor zover deze in de vragenlijsten aan de orde gekomen zijn – bieden dus geen verklaring voor het ontbre‐ ken van een aanbod voor werkaanpassingen.

5

6

Veldhuis, V., C.G.L. van Deursen & I. Hento (2007), Werkgevers aan zet? Mogelijkheden voor werkuitbreiding na herbeoordeling. Bureau AStri, Leiden. In paragraaf 3.6.3 staan ook bevindingen over de ‘gezondheidsbeleving’, maar dit betreft een andere sub‐ groep (namelijk degenen zonder aanbod voor werkhervatting én bij wie niet samen met de bedrijfsarts is gekeken naar mogelijkheden voor werkhervatting). Hier gaat het specifiek om de niet‐werkenden die wel of geen aanbod voor werkaanpassing kregen.

266


3.5 3.5.1

Begeleiding bij werkhervatting door de bedrijfsarts Inleiding

Naast de werkgever kan de bedrijfsarts ook een rol spelen in de begeleiding van (potenti‐ eel) langdurige zieke werknemers bij de terugkeer naar werk. Door de wet Verlenging Loondoorbetalingsverplichting bij Ziekte (VLZ) is de bedrijfsarts naar verwachting in cohort 2008 intensiever in beeld dan in cohort 2003. Deze paragraaf beschrijft de verschil‐ len tussen de cohorten 2003 en 2008 in de begeleiding door de bedrijfsarts. De rol van de bedrijfsarts blijkt in cohort 2008 inderdaad groter te zijn.

3.5.2

De mogelijkheden van terugkeer naar werk nagaan

In beide jaren geeft een ruime meerderheid aan dat samen met de bedrijfsarts is nagegaan of terugkeer naar werk mogelijk is, al ligt hierbij het percentage in cohort 2008 (85%) ho‐ ger dan in cohort 2003 (74%). Dit verschil in percentage doet zich vooral voor bij de werknemers die gemiddeld achttien maanden na de ziekmelding niet werken (zie tabel VII.3.5). In beide cohorten zijn de percentages voor de werkenden duidelijk hoger dan voor de niet‐werkenden. Bij werkenden is de bedrijfsarts dus vaker samen met de be‐ langhebbende nagegaan of terugkeer naar werk mogelijk was. Tabel 3.5

Inspanningen van de bedrijfsarts ten aanzien van terugkeer naar werk

cohort 2003 (n=2.194)

cohort 2008 (n=1.510)

werkt niet

werkt ged.

werkt voll.

totaal

werkt niet

werkt ged.

werkt voll.

totaal

samen met de bedrijfsarts nagegaan of terugkeer naar werk mogelijk was

61%

91%

86%

74%

72%

91%

89%

85%

Gemiddeld rapportcijfer

6,0

7,2

6,8

6,5

6,9

7,3

7,4

7,2

3.5.3

Oordeel over inspanningen van de bedrijfsarts

De inspanningen die de bedrijfsarts heeft gedaan voor werkbehoud of werkhervatting beoordelen werknemers in cohort 2008 met een 7,2. In cohort 2003 was dit een 6,5. Vooral de niet‐werkenden waarderen de bedrijfsarts in cohort 2008 hoger dan in cohort 2003. De verklaring voor deze stijging in waardering is niet alleen dat de bedrijfsarts bij deze groep vaker is nagegaan of terugkeer naar werk mogelijk was. Immers, bij de volledig werkenden is in cohort 2008 nauwelijks vaker dan in cohort 2003 nagegaan of terugkeer naar werk mogelijk was (86% versus 89%) en toch is ook hun cijfer voor de bedrijfsarts ruim gestegen (van een 6,8 naar een 7,4). De verlengde verantwoordelijkheid (door WVP en/of VLZ) brengt kennelijk met zich mee dat men al eerder in het traject (binnen het eer‐ ste ziektejaar) actiever werkt aan re‐integratie, zelfs al levert dat niet altijd resultaat op in de zin van werkhervatting. De betrokken werknemers zien en waarderen die extra in‐ spanningen wel en belonen de inspanningen van de bedrijfsarts voor werk‐behoud of werkhervatting daarom hoger. De data bieden hier verder geen uitsluitsel over.

267


Geen begeleiding door de werkgever en de bedrijfsarts

3.6 3.6.1

Inleiding

Paragraaf 3.5 bevat kenmerken van werknemers die van de werkgever geen aanbod voor werkaanpassingen hebben ontvangen. In deze paragraaf gaat het om kenmerken van werknemers die – naar eigen zeggen – van de werkgever geen aanbod voor werkaanpas‐ sing hebben ontvangen én bij wie niet met de bedrijfsarts is nagaan of terugkeer naar werk mogelijk was. Het blijkt dat deze groep niet‐begeleide werknemers (in cohort 2008 ten opzichte van cohort 2003) kleiner is, minder vaak niet‐werkend is, maar als men niet werkt de eigen gezondheid vaker als slecht ervaart. Verder typeert men de eigen ge‐ zondheid ongeacht de werksituatie vaker als slecht en heeft men – vooral in cohort 2008 – vaker te maken met een wachttijd voor opname, behandeling of therapie.

3.6.2

Aandeel werknemers zonder begeleiding van poortwachterpartijen

Het aandeel niet‐begeleide werknemers is in cohort 2008 kleiner (8%) dan in cohort 2003 (18%). Dit duidt erop dat de werkgever en de bedrijfsarts zich – in overeenstemming met de WVP en/of door de VLZ – in cohort 2008 meer inspannen voor werkbehoud en werk‐ hervatting dan in cohort 2003 (zie tabel VII.3.6) 7 . Tabel 3.6

(Ontbreken van de) inspanningen van de werkgever en de bedrijfsarts

cohort 2003 (n=2.273) cohort 2008 (n=1.690)

werkgever heeft werkaanpassingen geboden en/of met de bedrijfsarts is nagegaan of terugkeer naar werk mogelijk was werkgever heeft geen werkaanpassingen geboden en met de bedrijfsarts is niet nagegaan of terugkeer naar werk mogelijk was Totaal

82%

92%

18%

8%

100%

100%

Niet‐begeleide werknemers zijn in beide cohorten achttien maanden na de ziekmelding vaker niet aan het werk dan werknemers die wel begeleiding ontvingen van de werkge‐ ver en/of de bedrijfsarts (zie tabel VII.3.7). Wat opvalt, is dat in cohort 2008 (34%) ten op‐ zichte van cohort 2003 (18%) meer van de niet‐begeleide werknemers (deels) aan het werk zijn 8 . Dit kan er op duiden dat werknemers in cohort 2008 in lijn met de WVP en/of VLZ meer hun verantwoordelijkheid nemen en ook zonder extra inspanning van de werkgever of de bedrijfsarts hun werk behouden of hervatten. Temeer daar de niet‐ begeleide niet‐werkenden in cohort 2008 de eigen gezondheid vaker als slecht ervaren dan in cohort 2003 (34% versus 27%, niet in tabel). Als niet‐begeleide werknemers in co‐ hort 2008 niet werken, dan is de kans groter dan in cohort 2003 dat dit komt doordat men hier te ziek voor is. 7

8

Cohort 2003 viel formeel gezien ook al onder de WVP (1e ziektedag augustus 2002). Veranderingen tussen cohort 2003 en 2008 komen doordat WVP een inlooptijd nodig heeft gehad, en/of door de invoering van de VLZ per 1 januari 2004; dan wel een combinatie van die twee. De genoemde percentages zijn een optelling van de categorieën ‘werkt gedeeltelijk’ en ‘werkt volledig’.

268


Tabel 3.7

Werksituatie versus inspanningen van de werkgever en de bedrijfarts

cohort 2003 (n=2.203)

werksituatie

inspanningen werkgever en inspanningen werkgever en werkgever en/ bedrijfsarts heb‐ totaal werkgever en/ bedrijfsarts heb‐ totaal of bedrijfsarts 9 ben niets ge‐ of bedrijfsarts ben niets gedaan daan 10 50% 29% 43% 82% 26% 66%

werkt niet werkt gedeeltelijk werkt volledig totaal

3.6.3

cohort 2008 (n=1.668)

30%

8%

26%

42%

16%

40%

26%

10%

23%

33%

18%

32%

100%

100%

100%

100%

100%

100%

Gezondheid en wachttijd voor opname, behandeling of therapie

Ongeacht hun werksituatie ervaren werknemers zonder aanbod voor werkhervatting van de werkgever én bij wie niet samen met de bedrijfsarts is gekeken naar mogelijkheden voor werkhervatting, de eigen gezondheid vaker als slecht (zie tabel VII.3.8) en hebben zij vaker te maken met een wachttijd voor opname, behandeling of therapie. Dit laatste geldt vooral voor cohort 2008 (zie tabel VII.3.9). Tabel 3.8

Gezondheid versus inspanningen van de werkgever en de bedrijfsarts

cohort 2003 (n=2.258)

gezondheidstoe‐ stand goed

cohort 2008 (n=1.684)

inspanningen werkgever en inspanningen werkgever en werkgever en/ bedrijfsarts heb‐ totaal werkgever en/ bedrijfsarts heb‐ totaal of bedrijfsarts ben niets gedaan of bedrijfsarts ben niets gedaan 31% 34% 34% 17% 35% 20%

gaat wel/matig

52%

61%

54%

53%

56%

53%

slecht

14%

22%

15%

12%

24%

13%

totaal

100%

100%

100%

100%

100%

100%

Tabel 3.9

Wachttijd versus inspanningen van de werkgever en de bedrijfsarts

cohort 2003 (n=2.258)

cohort 2008 (n=1.684)

inspanningen werkgever en inspanningen werkgever en werkgever en/ bedrijfsarts heb‐ totaal werkgever en/ bedrijfsarts heb‐ totaal of bedrijfsarts ben niets gedaan of bedrijfsarts ben niets gedaan

wachttijd voor op‐ name, behandling of therapie (% ja)

43%

48%

44%

47%

65%

49%

Werkaanpassingen aangeboden (zie tabel VII.3.1) en/of optie terugkeer naar werk is nagegaan (zie tabel VII.3.6). 10 Geen werkaanpassingen (zie tabel VII.3.1) en optie terugkeer naar werk is niet nagegaan (zie tabel VII.3.6). 9

269


3.7 3.7.1

Begeleiding door derden Inleiding

Deze paragraaf gaat in op de verschillen tussen de cohorten in de begeleiding die men ontvangen heeft van instanties, anders dan de eigen werkgever of de bedrijfsarts.

3.7.2

Begeleiding door re‐integratiebedrijf, CWI of UWV

In cohort 2008 is ten opzichte van cohort 2003 weinig verandering in het aandeel dat zegt begeleiding te hebben gekregen van een re‐integratiebedrijf, CWI of UWV (zie tabel VII.3.10). Echter, een traject bij een re‐integratiebedrijf zal in cohort 2003 voornamelijk ingekocht zijn door het UWV en in cohort 2008 voornamelijk door de werkgever (zie 3.2). Tabel 3.10 Van welke instanties begeleiding gekregen bij terugkeer naar werk*

cohort 2003 (n=2.198)

cohort 2008 (n=1.860)

werkt niet 29%

werkt ged. 15%

werkt voll. 14%

totaal 22%

werkt niet 27%

werkt ged. 20%

werkt voll. 12%

totaal 20%

CWI

7%

1%

4%

5%

6%

2%

2%

3%

UWV

12%

13%

15%

13%

18%

10%

5%

11%

6%

10%

9%

8%

19%

22%

23%

21%

re‐integratiebedrijf

andere instantie(s)

* Doordat men de mogelijkheid had om meerdere antwoorden te geven is het mogelijk dat de kolompercentages niet optellen tot 100.

3.7.3

Begeleiding door andere instantie(s)

Het percentage werknemers dat zegt van andere instantie(s) begeleiding te hebben gehad is in cohort 2008 ten opzichte van cohort 2003 gestegen. Het is niet bekend welke instan‐ ties dit waren. Denkbaar is dat het hierbij gaat om instanties als opleidingsinstituten, bu‐ reaus gespecialiseerd in coaching, loopbaanbegeleiding, ‐training of ‐ontwikkeling en dergelijke. Dit is aannemelijk omdat sinds 2004 veel nieuwe aanbieders actief zijn gewor‐ den op de re‐integratiemarkt. Meer dan de helft (55%) van de in 2008 onderzochte aan‐ bieders is sinds 2004 of later actief op de markt 11 . (zie de bijlage in 3.10).

11

Veerman, T.J., V. Veldhuis, M. Aerts & J.W. van Egmond (2008). Een markt in beweging: Ontwikkelingen aan de aanbodzijde van de re‐integratiemarkt. Raad voor Werk en Inkomen, Den Haag.

270


3.8

Overzicht van de in dit hoofdstuk gepresenteerde gegevens

Indien werkaanpassingen geboden door de werkgever: Inspanningen werkgever: Indien geen aanbod werkaanpassin‐ gen door werkgever:

Zowel in cohort 2003 als in cohort 2008:Cohort 2008 ten opzicht van cohort 2003 therapeutisch werk meest voorkomende alle werkaanpassingen worden vaker maatregel aangeboden beoordeelt men positiever gezondheid vaker als slecht ervaren werknemers vinden vaker dat de werk‐ gever voldoende gedaan heeft voorafgaand aan ziekmelding vaker conflict met leidinggevende

Aanvullende gegevens uit ander on‐ derzoek 1 , 2

aanbieders op de re‐integratiemarkt die in opdracht van werkgevers diensten aanboden aan langdurig zieke werkne‐ mers, hebben vaker dan de doorsnee aanbieder diensten op het vlak van ge‐ zondheid en interventie en mediation en conflictbemiddeling in hun pakket Indien niet‐werkend én geen aanbod werken vaker niet omdat de werkgever komt het meer voor dat de werkgever het bieden van functieverandering is werkaanpassing door werkgever: niet wil dat men terugkomt op het werk zegt dat de functie niet aangepast kan voor een werkgever problematisch als worden of dat de werkgever zegt dat er er geen vacatures zijn, er een perso‐ geen werk voor handen is neelsstop is of de werknemer in kwestie een te specifieke deskundigheid heeft Rol van de bedrijfsarts: een ruime meerderheid – vooral (deels) de optie van terugkeer naar werk is werkenden – bevestigt dat de optie van vaker nagegaan, in het bijzonder bij de terugkeer naar werk is nagegaan,. niet‐werkenden de inspanningen van de bedrijfsarts voor werkbehoud of werkhervatting beoordeelt men hoger Indien geen aanbod werkaanpassin‐ ervaren de eigen gezondheid vaker als deze groep is: kleiner, minder vaak niet‐ gen door werkgever én niet met be‐ slecht werkend, maar als men niet werkt dan drijfsarts mogelijkheid terugkeer naar hebben vaker te maken met wachttijd ervaart men de eigen gezondheid vaker werk nagegaan: voor opname, behandeling of therapie als slecht. Begeleiding door derden: aandeel RIB CWI en UWV vrijwel gelijk vaker begeleiding door andere instan‐ sinds 2004 zijn veel nieuwe aanbieders ties actief geworden op de re‐integratie‐ markt

1

2

Veerman, T.J., V. Veldhuis, M. Aerts & J.W. van Egmond (2008). Een markt in beweging: Ontwikkelingen aan de aanbodzijde van de re‐integratiemarkt. Raad voor Werk en Inkomen, Den Haag. Veldhuis, V., C.G.L. van Deursen & I. Hento (2007), Werkgevers aan zet? Mogelijkheden voor werkuitbreiding na herbeoordeling. Bureau AStri, Leiden.

271


3.9 3.9.1

Slotbeschouwing Werknemers in verschillende sociale zekerheidsstelsels

De twaalfmaandszieken van 2003 verschillen op diverse punten van die van 2008. Ze val‐ len onder een andere wet‐ en regelgeving, daardoor verschilt het moment van claimbe‐ oordeling en ligt de verantwoordelijkheid voor de re‐integratie anders. Deze kenmerken‐ de verschillen van het stelsel als zodanig zijn onderdeel van de vergelijking die in dit hoofdstuk gemaakt wordt. De vergelijking heeft betrekking op de ervaren begeleiding van de twee genoemde groepen langdurig zieke werknemers. De feitelijke situatie rond begeleiding kan anders liggen dan deze percepties. Omdat de formulering van de vragen bij beide groepen hetzelfde is, zijn de onderlinge verschillen echter wel betekenisvol. In onderstaande alinea’s wordt een antwoord geformuleerd op de centrale vragen van dit hoofdstuk:  Welke verschillen zijn er tussen de cohorten 2003 en 2008 in de begeleiding die men ontvangen heeft?  Wat zijn kenmerken van werknemers die geen begeleiding hebben ontvangen?

3.9.2

Verschillen tussen de cohorten in de ontvangen begeleiding

Dit hoofdstuk toont aan dat de begeleiding van langdurig zieke werknemers de afgelo‐ pen jaren beter geworden is. Zo is het oordeel van werknemers over de inspanningen van werkgever en bedrijfsarts positiever dan voorheen. Ook bieden werkgevers volgens werknemers vaker alle werkaanpassingen aan en gaat de bedrijfsarts vaker na of terug‐ keer naar werk mogelijk is. De gesignaleerde toename in begeleiding door andere instan‐ ties komt overeen met de tendens dat sinds 2004 veel nieuwe aanbieders actief zijn ge‐ worden op de re‐integratiemarkt. De door werknemers gesignaleerde verbeterde bege‐ leiding in zijn totaliteit is mogelijk een gevolg van de veranderde wet‐ en regelgeving (VLZ), de inspanningen van verzekeraars en/of van de professionalisering van de arbo‐ dienst en/of de re‐integratiedienstverlening.

3.9.3

Stabiele kenmerken van werknemers zonder begeleiding

Verder blijkt dat bepaalde kenmerken van werknemers die geen begeleiding kregen de afgelopen jaren stabiel zijn gebleven. Een belangrijk aspect is de ervaren gezondheid. Werknemers die geen aanbod voor werkaanpassingen kregen van de werkgever ervaren de gezondheid vaker als slecht. Hetzelfde geldt voor werknemers bij wie daarnaast niet met de bedrijfsarts is nagegaan of terugkeer naar werk mogelijk was. In vergelijking met werknemers die deze twee vormen van begeleiding wel ontvingen, zeggen zij ook vaker te maken te hebben met wachttijd voor opname, behandeling of therapie. Een ander be‐ langrijk aspect is de verhouding met de werkgever. Werknemers zonder aanbod voor werkaanpassingen vermelden vaker dan werknemers die wel een dergelijk aanbod ont‐ vingen dat er voorafgaand aan de ziekmelding sprake was van een conflict met de lei‐ dinggevende. Ook noemen zij als ze niet werken vaker als reden (dan niet‐werkenden die wel een aanbod voor werkaanpassingen kregen) dat de werkgever niet wil dat men te‐ rugkomt op het werk.

272


3.9.4

Veranderde kenmerken van werknemers zonder begeleiding

Naast stabiele kenmerken worden in dit hoofdstuk ook enkele verschillen zichtbaar tus‐ sen de groepen werknemers die zeggen geen begeleiding te hebben ontvangen. In cohort 2008 komt het ten opzichte van cohort 2003 bijvoorbeeld vaker voor dat werknemers zonder aanbod voor werkaanpassingen vinden dat de werkgever toch voldoende gedaan heeft. Het feit dat de werkgever vaker andere activiteiten regelt en bekostigt biedt hier mogelijk een verklaring voor. Een ander verschil is dat de niet‐werkenden zonder aanbod voor werkaanpassing in cohort 2008 vaker te horen kregen dat hun functie niet kon wor‐ den aangepast of dat er geen werk voor handen was. Mogelijke oorzaken hiervan zijn het gebrek aan vacatures, een personeelsstop of een te specifieke deskundigheid van de werknemer in kwestie. Tot slot de groep werknemers die in het geheel geen begeleiding ontvangen heeft: dus men kreeg geen aanbod voor werkaanpassingen én is niet met de bedrijfsarts nagegaan of terugkeer naar werk mogelijk was. Deze groep blijkt in cohort 2008 kleiner en minder vaak niet‐werkend. Echter, als men niet werkt, dan ervaart men de eigen gezondheid in cohort 2008 vaker als slecht dan in cohort 2003. Dit duidt er op dat werknemers in cohort 2008 vaker dan in cohort 2003 werken naar vermogen.

273


BIJLAGE: AANBIEDERS OP DE RE‐ INTEGRATIEMARKT Een werkgever kan er voor kiezen om derden in te schakelen bij de begeleiding van langdurig zieke werknemers. Onderzoek 1 toont aan dat aanbieders op de re‐integratie‐ markt die in 2007 in opdracht van werkgevers diensten aanboden aan langdurig zieke werknemers, voornamelijk toeleiding en begeleiding aanboden (92%). Het gaat hierbij om diensten als hulp bij beroepsoriëntatie en beroepskeuze, trainingen, directe arbeids‐ bemiddeling, jobhunting, jobcoaching, begeleiding van werkende cliënten en begeleiding naar zelfstandig ondernemerschap. (zie tabel B1). Verschil met de doorsnee aanbieder is dat zij vaker diensten aanboden op het vlak van gezondheid en interventie (75% ten op‐ zichte van 52%). Vooral op psychische interventies en preventie en verzuimbegeleiding scoren zij hoger. Ook hebben deze aanbieders die door werkgevers ingeschakeld werden voor de begeleiding van langdurige zieke werknemers vaker mediation en conflictbe‐ middeling in hun dienstenpakket (27% ten opzichte van 16%).

1

Veerman, T.J., V. Veldhuis, M. Aerts & J.W. van Egmond (2008). Een markt in beweging: Ontwikkelingen aan de aanbodzijde van de re‐integratiemarkt. Raad voor Werk en Inkomen, Den Haag.

274


Tabel 3.11 Een vergelijking van doorsnee aanbieders met aanbieders die in opdracht van werkgevers diensten aanbieden aan langdurig zieke werknemers 2 Aanbieders op de re‐ integratiemarkt in Aanbieders op de re‐ 2007 die in opdracht integratiemarkt in van werkgevers dien‐ 2007 sten aanboden aan (n=1004) langdurig zieke werk‐ nemers Het percentage aanbieders dat zegt deze diensten in (n=429) 2007 te hebben geleverd* Toeleiding en begeleiding 93% 92% Beroepsoriëntatie en beroepskeuze 63% 71% Trainingen (bv motivatietraining, sociale vaardig‐ 65% 71% heidstraining, sollicitatietraining) Directe arbeidsbemiddeling, jobhunting 61% 67% Jobcoaching, begeleiding van werkende cliënten 56% 61% Begeleiding naar zelfstandig ondernemerschap 55% 60% Gezondheid, interventie 52% 75% Fysieke interventie (b.v. rugtraining, rsi‐behandeling) Psychische interventie (b.v. burnout behandeling) Preventie en verzuimbegeleiding Diagnostiek Activering, randvoorwaarden Sociale activering, vrijwilligerswerk Zorgtrajecten /hulpverlening (b.v. schuldhulpverle‐ ning) Werk

8% 28% 27% 23% 31% 28%

14% 42% 51% 31% 33% 30%

10%

9%

27%

26%

Leerwerktrajecten Uitvoering gesubsidieerd werk Work first Overname van arbeidscontracten van werknemers (Tijdelijk) in dienst nemen van uitkeringsgerechtig‐ den Her‐, om‐ en bijscholing Inburgering Overig Mediation en conflictbemiddeling

19% 8% 9% 3%

18% 7% 9% 4%

9%

9%

22% 8% 20% 16%

23% 5% 28% 27%

11%

17%

Casemanagement, regievoering (anders dan boven‐ staand) *

Bij deze vraag had men de mogelijkheid om meerdere antwoorden te geven.

2

Deze tabel is gebaseerd op data die verkregen is in het kader van het onderzoek Een markt in beweging: Ontwikkelingen aan de aanbodzijde van de re‐integratiemarkt. (Veerman e.a. 2008).

275


4

TOENAME VAN WERKHERVATTING NA 12 MAANDEN ZIEKTE TUSSEN 2003 EN 2008

4.1

Inleiding

Een opmerkelijk verschil tussen de cohorten 2003 en 2008 is de veel hogere mate van (vol‐ ledige of gedeeltelijke) werkhervatting bij het 2008‐cohort, 18 maanden na de ziekmel‐ ding. Dit wordt weergegeven in tabel VII.4.1. Tabel 4.1

Werksituatie van twaalfmaandszieken 18 maanden na de ziekmelding cohort 2003 (n=2.307)

werkt volledig werkt gedeeltelijk werkt niet totaal

cohort 2008 (n=1.874)

23% 25% 52%

30% 37% 33%

100%

100%

Van het 2003‐cohort is bijna de helft werkzaam anderhalf jaar na de ziekmelding. Daar‐ van werkt 23% volledig en 25% gedeeltelijk. Circa 52% werkt niet. Van het 2008‐cohort is anderhalf jaar na de ziekmelding tweederde deel werkzaam, waarvan 30% volledig en 37% gedeeltelijk. Een derde deel werkt op dat moment dus niet. Dit betekent dat het aandeel werkenden in het 2008‐cohort aanzienlijk hoger is dan in het 2003‐cohort: 67% versus 48%. Wanneer we verder terug kijken in de tijd blijkt dat, wat mate van werkhervatting van langdurig zieken betreft, er sprake is van een opwaartse trend. In de projectreeks ‘epide‐ miologie van de arbeidsongeschiktheid’ zijn ook vóór 2003 cohorten twaalfmaandszieken gevolgd (o.a. 1991, 1998, 1999 en 2001). Ook deze cohorten zijn 18 maanden na de ziek‐ melding ondervraagd. In deze metingen bleek dat in cohort 1991 anderhalf jaar na de ziekmelding 39% werkte; in cohort 1998 was dat 40%; in cohort 1999 was dat 44% en in cohort 2001 was dat 46% 1 . In de periode 1991 tot 2003 is er dus sprake van een langzaam stijgende lijn (het aandeel werkenden steeg in die periode van 39% tot 48%), gevolgd door een sterke stijging in de periode 2003‐2008 (tot 67%). Daarbij kan de conjunctuur, die in 2008 gunstiger was dan in 2003 ook een rol spelen. Zie ook figuur VII.4.1.

1

Molenaar‐Cox, P.G.M., A.M. van der Giezen en G. Jehoel‐Gijsbers, Langdurige arbeidsongeschiktheid in 1999. Trends 1991‐1999. Lisv, Amsterdam, 2000. Jehoel‐Gijsbers, G. en C.G.L. van Deursen. Reïntegratie bij arbeidsongeschiktheid. Onderzoek naar werkhervatting, arbeidscapaciteit en reïntegratiehulp bij werknemers die in 2001 voor de poort van de WAO stonden. UWV, Am‐ sterdam, 2003.

276


Figuur 4.1 Twaalfmaandszieken: aandeel werkenden 18 maanden na de ziekmelding, periode 1991‐2008

70%

60%

50%

40%

30%

20%

10%

07

06

5

08 20

20

20

20 0

03

02

01

00

04 20

20

20

20

99

20

19

98

6

7

19

19 9

95

94

93

19 9

19

19

19

92 19

19

91

0%

4.2

Vraagstelling en aanpak

De vragen waarop in dit hoofdstuk een antwoord wordt gezocht, luiden: 1 Wat bepaalt de kans dat degenen die 12 maanden ziek zijn geweest in 2003 en in 2008, ander‐ half jaar na de ziekmelding het werk geheel of gedeeltelijk hervat hebben? 2 Hoe komt het dat de twaalfmaandszieken van 2008 anderhalf jaar na de ziekmelding veel vaker al weer aan het werk zijn dan de twaalfmaandszieken van 2003? Het onderzoek richt zich op kenmerken die vier gebieden bestrijken:  demografische kenmerken,  kenmerken betreffende de (ervaren) gezondheid,  kenmerken van het werk en van de werkgever en  kenmerken van begeleiding bij werkhervatting. Eerst laten we in paragraaf 4.3 de enkelvoudige samenhang zien tussen deze kenmerken en werkhervatting. We doen dit apart voor de twee cohorten. Op die manier kunnen we ook achterhalen hoe de samenstelling van de populatie twaalfmaandszieken tussen 2003 en 2008 veranderd is. Vervolgens onderzoeken we in paragraaf 4.4 door middel van multivariate analyse wat de zelfstandige invloed is van de geselecteerde kenmerken op de kans dat twaalf‐ maandszieken 18 maanden na hun ziekmelding (gedeeltelijk of volledig) aan het werk zijn. Dit bekijken we afzonderlijk voor de twee cohorten twaalfmaandszieken.

277


Als laatste stap gebruiken we de modellen die we voor beide cohorten afzonderlijk op basis van multivariate analyse hebben kunnen vaststellen, om te achterhalen waarom in 2008 de werkhervattingskans zoveel hoger is dan in 2003. Het verschil tussen gedeeltelijke en volledige werkhervatting wordt niet in de analyse meegenomen. Binnen de groep werkenden is het verschil tussen het aandeel gedeeltelijk en volledig werkenden in beide cohorten namelijk bijna gelijk. Binnen het cohort 2003 is van de werkenden 48% gedeeltelijk en 52% volledig werkzaam, binnen het cohort 2008 is dit respectievelijk 45% en 55%. Een belangrijk verschil tussen het 2003 en het 2008 cohort is de aanwezigheid van wat men de “WAO‐muur” zou kunnen noemen. In 2003 werd bij 12 maanden ziekte op basis van het verlies aan verdiencapaciteit bepaald of men in aanmerking kwam voor een WAO‐uitkering op basis van gedeeltelijke of volledige arbeidsongeschiktheid (ao). Een dergelijke beoordeling is van invloed op de werkstatus, omdat voor degenen die volledig arbeidsongeschikt verklaard worden de noodzaak om te werken vrijwel geheel wegvalt. Tabel VII.4.2 laat voor het cohort uit 2003 de samenhang zien tussen de WAO‐ en de werkstatus: van de volledig arbeidsongeschikten werkt 22% geheel of gedeeltelijk. Op‐ merkelijk genoeg werkt van de gedeeltelijk arbeidsongeschikten een groter deel dan van degenen die niet arbeidsongeschikt geacht worden. Tabel 4.2

WAO‐versus werkstatus, cohort 2003 werkstatus

niet ao (< 15%) gedeeltelijk ao (15‐80%) volledig ao (80‐100%) totaal

geen werk (n=1.126) 48% 37% 78% 55%

werk (n=908) 52% 63% 22% 45%

totaal (n=2.034) 30% 33% 37% 100%

In de analyse van de werkstatus van twaalfmaandszieken uit 2003 dient dus rekening gehouden te worden met de WAO‐status.

4.3

Beschrijving twaalfmaandszieken van 2003 en 2008

In deze paragraaf geven we een beschrijving van de cohorten langdurig zieken uit 2003 en 2008 op vier relevante soorten (achtergrond)kenmerken: demografie, ervaren gezond‐ heid, werk en werkgever en ontvangen begeleiding. Daarbij worden beide cohorten tel‐ kens uitgesplitst naar werkenden en niet‐werkenden. Ook wordt aangegeven op welke kenmerken beide cohorten van elkaar verschillen.

278


4.3.1


Cohort 2003 De groep langdurig zieken uit 2003 bestaat voor ruim de helft uit vrouwen. De gemid‐ delde leeftijd is 42 jaar. Negen van de tien zijn autochtoon. Ruim de helft is hoofdkost‐ winner. Een derde deel heeft een laag opleidingsniveau. De werkenden zijn ten opzichte van de niet‐werkenden vaker autochtoon, gemiddeld iets ouder, vaker hoofdkostwinner en hoger opgeleid. Tabel 4.3

Demografische kenmerken van niet‐werkende versus werkende twaalf‐ maandszieken uit 2003 en uit 2008, 18 maanden na de ziekmelding

cohort 2003

cohort 2008

geen werk

werk

totaal

geen werk

werk

totaal

n=1.125

n=1.182

n=2.307

n=625

n=1.234

n=1.859

geslacht

‐ vrouw

55%

52%

54%

54%

56%

56%

‐ man

45%

48%

46%

46%

44%

44%

etniciteit

1 2 3

‐ autochtoon ‐ allochtoon

85%

93%

89%

89%

94%

92%

15%

gemiddelde leeftijd1 3 positie in het huishouden1 3

41 jaar

7% 43 jaar

11%

11%

42 jaar

48 jaar

6% 48 jaar

8% 48 jaar

‐ hoofdkostwinner

53%

63%

58%

58%

61%

60%

‐ 2e inkomen/partner van hoofdkostwinner ‐ anders

35%

32%

34%

34%

35%

35%

12%

5%

8%

8%

4%

5%

‐ laag

43%

24%

33%

34%

23%

27%

‐ middelbaar

43%

44%

44%

44%

46%

45%

‐ hoog

15%

32%

23%

22%

31%

28%

opleidingsniveau

1 2 3

1 2 3

statistisch significant verschil in cohort 2003 (p<0.05) statistisch significant verschil in cohort 2008 (p<0.05) statistisch significant verschil tussen beide cohorten (p<0.05)

Cohort 2008 Ook binnen cohort 2008 zijn de vrouwen licht in de meerderheid en zijn (ruim) negen van de tien personen van Nederlandse afkomst. De gemiddelde leeftijd is 48 jaar. Zes op de tien is hoofdkostwinner en ruim een kwart heeft een laag opleidingsniveau. De werkenden verschillen van de niet‐werkenden doordat zij vaker autochtoon zijn en hoger opgeleid.

279


Cohort 2008 versus cohort 2003 Vergeleken met cohort 2003 zijn de langdurig zieken uit 2008 minder vaak allochtoon, gemiddeld ouder, en hoger opgeleid. Zie ook tabel. In beide cohorten zijn de vrouwen in de meerderheid.

4.3.2

Kenmerken betreffende de (ervaren) gezondheid

Cohort 2003 Drie van de tien langdurig zieken uit 2003 ervaart zijn of haar eigen gezondheid als ‘goed’. Gemiddeld heeft men in dit cohort 1,6 verschillende gezondheidsklachten (fysiek, psychisch, hart/vaat, zwangerschapsgerelateerd). Iets minder dan de helft heeft aangege‐ ven dat de klachten (deels) een gevolg zijn van het werk dat men deed vóór de ziekmel‐ ding. In totaal 44% heeft te maken gehad met een wachttijd voor opname, behandeling of therapie. De werkenden ervaren vergeleken met de niet‐werkenden vaker een goede gezondheid en hebben gemiddeld minder verschillende gezondheidsklachten. Ook hebben ze minder vaak moeten wachten voor opname, behandeling of therapie. Tabel 4.4

Kenmerken betreffende de gezondheid van niet‐werkende versus werkende twaalfmaandszieken uit 2003 en uit 2008, 18 maanden na de ziekmelding

cohort 2003

cohort 2008

geen werk

werk

totaal

geen werk

werk

totaal

n=1.125

n=1.182

n=2.307

n=625

n=1.234

n=1.859

17%

44%

30%

10%

44%

32%

1,7

1,4

1,6

1,5

1,4

1,4

klachten gevolg van werk3

48%

48%

48%

46%

44%

45%

wachttijd voor opname, behande‐ ling of therapie1 2 3

49%

39%

44%

52%

46%

48%

ervaren gezondheid goed 1 2

gemiddeld aantal gezondheids‐ klachten1 2 3

1 2 3


Cohort 2008 Ook in cohort 2008 ervaren (ruim) drie van de tien twaalfmaandszieken hun gezondheid als ‘goed’. Het gemiddelde aantal gezondheidsklachten is 1,4. Bijna de helft heeft moeten wachten voor een opname, behandeling of therapie en 45% gaf aan dat de klachten een gevolg zijn van het werk dat men deed. De werkenden ervaren ook in dit cohort vaker een goede gezondheid dan de niet‐ werkenden. Ook hebben zij gemiddeld minder verschillende gezondheidsklachten. Ver‐ der komt een wachttijd voor opname, behandeling of therapie bij de werkenden iets minder vaak voor dan bij de niet‐werkenden.

280


Cohort 2008 versus cohort 2003 Het gemiddelde aantal verschillende gezondheidsklachten is in cohort 2008 iets lager dan in cohort 2003. De twaalfmaandszieken van 2008 gaven iets minder vaak aan dat de klachten een gevolg waren van het werk. In cohort 2008 had men iets vaker te maken met een wachttijd voor opname, behandeling of therapie. Zie verder tabel VII.4.4. Het alge‐ mene beeld is echter dat de cohorten op gezondheidskenmerken maar weinig van elkaar verschillen. 2

4.3.3

Kenmerken van het oude werk en de werkgever

Cohort 2003 Een groot deel van de twaalfmaandszieken uit 2003 werkte vóór de ziekmelding bij een klein bedrijf (maximaal 25 werknemers). Ruim acht van de tien hadden een vast dienst‐ verband. Gemiddeld waren zijn sinds tien jaar in dienst bij hun laatste werkgever. Bijna een kwart had vóór de ziekmelding een conflict met of bij de werkgever. De arbeidsoriën‐ tatie 3 wordt aangegeven op een schaal van 0 tot 7; daarop scoorden zij gemiddeld 5,9. Iets meer dan de helft heeft in het eerste ziektejaar (al dan niet blijvend) het werk hervat. De werkenden zijn ten opzichte van de niet‐werkenden afkomstig uit gemiddeld grotere bedrijven. Ze hadden vaker een vast dienstverband. Ze zijn gemiddeld langer werkzaam bij de laatste werkgever. Hun score voor arbeidsoriëntatie is iets hoger. Verder hebben ze veel vaker in het eerste ziektejaar een werkhervattingpoging gedaan dan de niet‐ werkenden.

Cohort 2008 De langdurig zieken uit 2008 werkten ongeveer even vaak bij een klein bedrijf (maximaal 25 werknemers) als bij een groot bedrijf (meer dan 100 werknemers). Bijna negen op de tien hadden vóór de ziekmelding een vast dienstverband. Zij waren gemiddeld al 13 jaar in dienst bij deze werkgever. Ongeveer 16% had een conflict met of bij de werkgever. De gemiddelde score op de schaal voor arbeidsoriëntatie is 5,8. Zes van de tien twaalf‐ maandszieken zijn in het eerste ziektejaar weer aan het werk gegaan (niet altijd blijvend). De werkenden onderscheiden zich van de niet‐werkenden doordat ze afkomstig zijn uit gemiddeld grotere bedrijven. Ze hadden vaker een vast dienstverband en zijn gemiddeld langer werkzaam bij de laatste werkgever. Ze hadden minder vaak een arbeidsconflict. Hun arbeidsoriëntatiescore is iets hoger. In het eerste ziektejaar hebben ze veel vaker een werkhervattingpoging gedaan dan de niet‐werkenden.

Cohort 2008 versus cohort 2003 De twaalfmaandszieken uit 2008 waren vóór hun ziekmelding minder vaak werkzaam bij een klein bedrijf. Zij hadden vaker een vast dienstverband en waren gemiddeld langer in dienst bij hun laatste werkgever dan de twaalfmaandszieken uit 2003. Arbeidsconflicten kwamen in cohort 2008 minder vaak voor. Het aandeel dat in het eerste ziektejaar een 2

3

Onbekend is echter in hoeverre de feitelijke aanwezigheid van benutbare mogelijkheden dezelfde is geble‐ ven tussen 2003 en 2008, en daarmee in hoeverre de inzet van begeleiding en werkhervatting dezelfde basis hebben en of daarmee nog (meer) winst te behalen is. Hiermee wordt bedoeld de mate waarin men gericht is op werk en wat werken voor iemand betekent. Dit is gemeten aan de hand van een zevental stellingen. Hoe hoger de score, des te positievere betekenis men geeft aan werk.

281


werkhervattingspoging heeft gedaan is in cohort 2008 groter dan in cohort 2003. Ook is op dit aspect in 2008 het verschil tussen werkenden en niet‐werkenden groter. Zie tabel VII.4.5. Tabel 4.5

Kenmerken van het oude werk en de oude werkgever, niet‐werkende versus werkende twaalfmaandszieken uit 2003 en uit 2008, 18 maanden na de ziekmelding

cohort 2003

cohort 2008

geen werk

werk

totaal

geen werk

werk

totaal

n=1.125

n=1.182

n=2.307

n=625

n=1.234

n=1.859

omvang bedrijf1 2 3

‐ 25 of minder werknemers

50%

35%

43%

41%

35%

37%

‐ 26 tot 100 werknemers

22%

30%

26%

30%

28%

28%

‐ meer dan 100 werknemers

28%

35%

31%

29%

37%

35%

vast dienstverband1 2 3

73%

92%

82%

78%

93%

88%

8 jaar

12 jaar

10 jaar

11 jaar

14 jaar

13 jaar

23%

23%

23%

19%

15%

16%

5,8

6,0

5,9

5,7

5,9

5,8

38%

72%

54%

32%

76%

61%

aantal jaren bij laatste werkgever1 2 3 conflict met oude werkgever2 3 arbeidsoriëntatie (0 = min, 7 = max)1 2 in eerste ziektejaar gaan werken1 2 3 1 2 3


Het algemene beeld dat ontstaat is dat cohort 2008 een betere (interne) arbeidsmarktposi‐ tie heeft dan cohort 2003: de langdurig zieken van 2008 werken vaker bij een groter be‐ drijf, ze hebben vaker een vast dienstverband en zijn gemiddeld langer in dienst bij de huidige werkgever, ze hebben minder conflicten en doen meer (interne) hervattingpo‐ gingen. Cohort 2008 heeft dus betere mogelijkheden om te hervatten dan cohort 2003. Mogelijk is dit een effect van VLZ; wellicht kregen de werknemers van cohort 2008 meer tijd dan vroeger om te herstellen. Een ander verschil is de conjunctuur: die was in de zo‐ mer van 2008 een stuk gunstiger dan in 2003.

4.3.4

Begeleiding bij werkhervatting

Cohort 2003 Bij bijna tweederde deel van de langdurig zieken uit 2003 heeft de werkgever – volgens de betrokkene zelf – werkplekaanpassingen aangeboden. De inspanningen die de werk‐ gever heeft gedaan om betrokkene aan het werk te houden of te krijgen worden gemid‐ deld als ‘voldoende’ gewaardeerd (met het rapportcijfer 6,0). Driekwart van de twaalf‐ maandszieken zegt dat zij samen met de bedrijfsarts hebben nagegaan of terugkeer naar het oude werk mogelijk was. De inspanningen die de bedrijfsarts heeft gedaan om be‐

282


trokkene aan het werk te houden of te krijgen worden gemiddeld iets hoger gewaardeerd dan die van de werkgever: het rapportcijfer daarvoor is 6,5. De werkenden hebben – volgens eigen zeggen – vaker werkaanpassingen aangeboden gekregen door hun werkgever. Ze geven gemiddeld ook een hoger rapportcijfer voor de inspanningen die de werkgever heeft gedaan om hen aan het werk te houden of krijgen. Ze zijn vaker samen met de bedrijfsarts nagegaan of terugkeer naar werk mogelijk was en beoordelen de inspanningen van de bedrijfsarts positiever dan de niet‐werkenden.

Cohort 2008 Ook bijna tweederde deel van de langdurig zieken uit 2008 zegt dat de werkgever werk‐ plekaanpassingen heeft aangeboden. De inspanningen die de werkgever heeft gedaan om betrokkene aan het werk te houden of te krijgen worden gemiddeld gewaardeerd met het rapportcijfer 6,6. In totaal 85% zegt dat zij samen met de bedrijfsarts hebben nagegaan of terugkeer naar het oude werk mogelijk was. De inspanningen die de bedrijfsarts heeft gedaan om betrokkene aan het werk te houden of te krijgen worden gewaardeerd met het rapportcijfer 7,2. De werkenden hebben ook in dit cohort vaker dan de niet‐werkenden werkaanpassingen aangeboden gekregen door hun werkgever. Ze geven gemiddeld hogere rapportcijfers voor de inspanningen die de werkgever en de bedrijfsarts hebben gedaan om hen aan het werk te houden of krijgen. Ook zijn ze vaker samen met de bedrijfsarts nagegaan of te‐ rugkeer naar werk mogelijk was.

Cohort 2008 versus cohort 2003 De twaalfmaandszieken uit 2008 geven zowel de werkgever als de bedrijfsarts gemiddeld een hoger rapportcijfer voor de inspanningen die zij hebben gedaan om hen aan het werk te houden of krijgen dan de twaalfmaandszieken uit 2003. Ook is in cohort 2008 het aan‐ deel dat zegt dat zij samen met de bedrijfsarts zijn nagegaan of terugkeer naar werk mo‐ gelijk was, hoger dan in cohort 2003. Zie ook tabel VII.4.6. Het algemene beeld is dus dat cohort 2008 beter en actiever is begeleid dan cohort 2003.

283


Tabel 4.6

Begeleiding bij werkhervatting van niet‐werkende versus werkende twaalf‐ maandszieken uit 2003 en uit 2008, 18 maanden na de ziekmelding

cohort 2003

cohort 2008

geen werk

werk

totaal

geen werk

werk

totaal

n=1.125

n=1.182

n=2.307

n=625

n=1.234

n=1.859

48%

79%

63%

35%

76%

63%

5,1

6,8

6,0

5,8

6,9

6,6

61%

88%

74%

72%

90%

85%

6,1

7,0

6,5

6,9

7,4

7,2

werkgever heeft werkaanpassin‐ gen aangeboden1 2 rapportcijfer voor inspanningen die de werkgever heeft gedaan om betrokkene aan het werk te houden/krijgen 1 2 3 samen met bedrijfsarts nagegaan of terugkeer naar werk mogelijk was 1 2 3 rapportcijfer voor de inspannin‐ gen die de bedrijfsarts heeft ge‐ daan om betrokkene aan het werk te houden/krijgen 1 2 3 1 2 3


4.3.5

Conclusies ten aanzien van beide cohorten

Uit de beschrijving en vergelijking in de voorgaande paragrafen maken we op dat er zo‐ wel overeenkomsten als verschillen zijn tussen de cohorten langdurig zieken uit 2003 en 2008.

Verschillen tussen beide cohorten Cohort 2008 heeft een betere (interne) arbeidsmarktpositie dan cohort 2003: de langdurig zieken van 2008 werken vaker bij een groter bedrijf (en hadden dus meer hervattingsmo‐ gelijkheden), hadden vaker een vast en vaker een langer dienstverband (dus waren meer aan het bedrijf gehecht), hadden minder conflicten en deden meer (interne) hervattings‐ pogingen. De uitgangspositie naar hervatting is voor cohort 2008 dus beter dan voor co‐ hort 2003. Verder is cohort 2008 beter en actiever begeleid dan cohort 2003. De rol van de werkgever en de bedrijfsarts als begeleider bij werkhervatting is in cohort 2008 dus veel sterker dan in cohort 2003. Ook valt op dat in cohort 2008 het verschil tussen werkenden en niet‐werkenden op een aantal indicatoren van de kwaliteit van de relatie tussen werknemer en werkgever groter is dan in cohort 2003; dit geldt voor de mate waarin men een conflict had bij de oude werkgever, de mate waarin in het eerste ziektejaar werkhervattingpogingen werden ge‐ daan, en de mate waarin de werkgever werkaanpassingen aanbood. In beide cohorten scoren de werkenden op deze aspecten gunstiger dan de niet‐werkenden, maar in cohort 2008 is het verschil tussen werkenden en niet werkenden dus groter dan in cohort 2003.

284


Overeenkomsten Overige verschillen tussen beide cohorten zijn niet groot. Weliswaar is cohort 2008 ouder en hoger opgeleid en iets minder vaak allochtoon, maar op andere punten verschillen ze niet. Ook op gezondheidskenmerken verschillen de cohorten niet sterk van elkaar. Samenvattend zou een eerste verklaring voor de grotere werkzaamheid van cohort 2008 ten opzichte van cohort 2003 kunnen liggen in de betere omstandigheden om te hervatten en in de betere begeleiding van werknemers na 12 maanden ziekteverzuim.

4.4

Determinanten van werkhervatting na 18 maanden in 2003 en 2008

Om de hiervoor besproken kenmerken in hun onderlinge samenhang te analyseren en daarmee hun eigenstandige effect te achterhalen, doen we voor beide cohorten logistische regressieanalyses met wel of geen werkhervatting als afhankelijke variabele. Als verkla‐ rende variabelen gebruiken we een selectie van de kenmerken uit de tabellen VII.4.3 tot en met VII.4.6. Omdat een dergelijke multivariate analyse alleen interpreteerbare uitkomsten levert als de verklarende variabelen een unicausale relatie hebben met het te verklaren fenomeen – werkhervatting – is een aantal determinanten niet opgenomen in deze analyses. Het be‐ treft beoordelingen van respondenten van hun gezondheid, van de werkgerelateerdheid van hun klachten en van de re‐integratie‐inspanningen van de werkgever en de bedrijfs‐ arts. We nemen aan dat dergelijke beoordelingen evenzeer het gevolg zijn van de werk‐ status als dat ze daarop invloed uitoefenen. Ook de constatering door de respondent dat er een conflict is met zijn of haar werkgever wordt naar veronderstelling beïnvloed door de werkstatus. Het is plausibel dat deze variabelen niet voldoen aan de eis van unicausa‐ liteit. Zij worden daarom niet opgenomen in de analyse.

4.4.1

Determinanten van de kans op werkhervatting voor cohort 2003

In tabel VII.4.7 zijn voor cohort 2003 de beschreven kenmerken opgenomen als mogelijke verklarende variabelen voor de kans dat een twaalfmaandszieke van 2003 achttien maanden na de ziekmelding (gedeeltelijk of volledig) aan het werk is. We hebben daar‐ naast ook een variabele opgenomen die aangeeft of betrokkene tot de WAO is toegelaten. Deze variabele levert een exogene maat van de gezondheid, maar indiceert ook de inva‐ liderende werking van WAO‐toetreding. Omdat de variabelen in het model op verschillende wijze geschaald zijn, zijn de coëffici‐ ënten onderling niet zonder meer vergelijkbaar. De meeste variabelen zijn gedefinieerd als of herschaald tot 0‐1 (‘dummy’) variabelen. Een aantal variabelen is echter continu of ordinaal gemeten: leeftijd, aantal gezondheidsklachten, aantal jaren bij de laatste werkge‐ ver en de mate waarin men op arbeid georiënteerd is. Een groot aantal factoren blijkt een significante bijdrage te leveren aan de kans op werk‐ hervatting na 18 maanden in het 2003‐cohort. Dit is in de tabel met sterretjes weergege‐ ven.

Significant positieve effecten De kans op werkhervatting is groter als de werkgever werkaanpassingen heeft aangebo‐ den en als betrokkene met de bedrijfsarts is nagegaan of terugkeer naar werk mogelijk was. Indien de werknemer in het eerste ziektejaar een werkhervattingpoging heeft ge‐

285


daan, is de kans ook groter dat men na anderhalf jaar aan het werk is. Het hebben van een vast dienstverband heeft eveneens een positief effect, evenals het langer in dienst zijn bij de werkgever. Hetzelfde geldt voor een hoog opleidingsniveau, hoofdkostwinner zijn en een Nederlandse afkomst (“autochtoon”). Tabel 4.7

Determinanten van de kans op (gedeeltelijke of volledige) werkhervatting na 18 maanden voor de twaalfmaandszieken van 2003 (n = 1.530)

coëfficiënt

Demografie WAO‐toetreding (1 = ja) Geslacht (1 = man) Etniciteit (1 = autochtoon) Leeftijd (18 – 65) Positie in huishouden (1 = hoofdkostwinner) Laag opgeleid (1 = ja) Middelbaar opgeleid Hoog opgeleid (1 = ja) Gezondheid Aantal gezondheidsklachten (1 – 8) Wachttijd voor opname, behandeling of therapie (1 = ja) Oude werk(gever) Klein bedrijf, max. 25 werknemers (1 = ja) Middelgroot bedrijf, 25 – 100 werknemers Groot bedrijf, > 100 werknemers (1 = ja) Vast dienstverband (1 = ja) Aantal jaren bij laatste werkgever (max. 45 ) Mate waarin men op arbeid georiënteerd is (0 – 7) In het eerste ziektejaar gaan werken (1 = ja) Begeleiding Werkgever heeft werkaanpassingen aangeboden (1 = ja) Samen met bedrijfsarts nagegaan of terugkeer naar werk mogelijk was (1 = ja) Constante

‐0,745** ‐0,072 0,505* 0,003 0,347* ‐0,357* referentie 0,462** ‐0,414** ‐0,281** ‐0,457* referentie ‐0,141 0,810* 0,019* 0,086 0,535** 0,596** 0,751** ‐1,872**

* coëfficiënt is significant met 95% betrouwbaarheid ** coëfficiënt is significant met 99% betrouwbaarheid

Significant negatieve effecten Wanneer aan de twaalfmaandszieke een (gehele of gedeeltelijke) WAO‐uitkering is toe‐ gekend, is de kans dat betrokkene het werk heeft hervat aanzienlijk kleiner. Dit effect kan gezien worden als de invloed van slechte gezondheid maar ook als de invaliderende werking van de WAO. Het werken in een kleine organisatie van maximaal 25 werkne‐ mers heeft ook een negatief effect op de werkhervattingkans. Kleinere organisaties heb‐ ben nu eenmaal minder mogelijkheden tot aangepast werk. Verder verkleint een lage opleiding de kans op werkhervatting. Werknemers die in de afgelopen periode hebben moeten wachten op een opname, behandeling of therapie hebben ook een kleinere kans op werkhervatting, evenals werknemers die met meerdere typen klachten tegelijkertijd behept zijn.

286


Geen effect Een scala aan factoren speelt dus een rol bij de kans op werkhervatting voor cohort 2003: demografische kenmerken, kenmerken betreffende de gezondheid, kenmerken van het werk en van de werkgever en kenmerken van begeleiding. Enkele kenmerken blijken geen significante bijdrage te leveren aan de kans op werkher‐ vatting. Dit zijn:  geslacht en leeftijd (demografische kenmerken);  werkzaam zijn bij een groot bedrijf (kenmerk van de werkgever);  de mate waarin men op arbeid is georiënteerd.

Kans op werkhervatting De kans op werkhervatting in het totale cohort 2003 is 48% (zie tabel VII.4.1). In de multi‐ variate analyse ontbreekt circa een derde deel van de cases, omdat alleen cases die geen enkele missende waarde hebben op alle onafhankelijke variabelen zijn opgenomen in de analyse. Doordat de multivariate analyse dus in feite wordt uitgevoerd op basis van een subgroep, wijkt het aandeel werkhervatters in deze groep enigszins af van dat in de tota‐ le groep: 50% 4 . Op basis van het model in tabel VII.4.7 kunnen we schatten welke kans een 12 maanden zieke van 2003 18 maanden na de ziekmelding heeft om aan het werk te zijn 5 . Gemiddeld komt deze geschatte kans uit op 48%. Berekenen we de kans op werkhervatting zonder het effect van WAO‐toetreding dan is de gemiddelde kans 59%. WAO‐toetreding ver‐ laagt de werkzaamheid dus met 11 procentpunten, oftewel met 19%.

4.4.2

Determinanten van de kans op werkhervatting voor cohort 2008

Net als bij cohort 2003 zijn bij cohort 2008 de meeste 6 in paragraaf 4.3 beschreven ken‐ merken opgenomen in een multivariate analyse (logistische regressie), waarin de ken‐ merken in hun onderlinge samenhang zijn geanalyseerd en de kans op werkhervatting is bepaald. In tabel VII.4.8 staan de resultaten van de logistische regressie analyse van de kans op werkhervatting 18 maanden na ziekmelding voor cohort 2008. Het aantal determinanten dat een significante bijdrage levert is kleiner dan bij het 2003‐cohort in tabel VII.4.7.

Significant positieve effecten Het doen van een werkhervattingpoging in het eerste ziektejaar heeft een positief effect, evenals het langer in dienst zijn bij de huidige werkgever. Het door de werkgever aan‐ bieden van werkaanpassingen vergroot ook de kans op werkhervatting. Hetzelfde geldt wanneer de werknemer samen met bedrijfsarts is nagegaan of terugkeer naar werk mo‐ gelijk was.

6 4 5

Bij de niet‐werkenden komen dus iets vaker missings voor dan bij de werkenden. De werkstatus wordt in 71% van de gevallen juist voorspeld; 18% zijn false positives en 11% false negatives. Zie de eerste alinea van deze paragraaf.

287


Significant negatieve effecten Er zijn twee kenmerken die een significant negatief effect hebben op de kans op werkher‐ vatting: leeftijd en aantal gezondheidsklachten. Naarmate de leeftijd hoger is en men meer verschillende gezondheidsklachten heeft, is de kans op werkhervatting kleiner.

Geen effect Doordat het aantal determinanten dat een significante bijdrage levert kleiner is dan bij het 2003‐cohort, is er bij cohort 2008 een groot aantal kenmerken dat geen significante bijdrage levert aan de kans op werkhervatting. Dit zijn:  geslacht, etniciteit, de positie in huishouden en een laag dan wel een hoog oplei‐ dingsniveau (demografische kenmerken);  het hebben van een wachttijd voor opname, behandeling of therapie (kenmerk betref‐ fende de gezondheid);  vóór de ziekmelding werkzaam zijn bij een klein of juist een groot bedrijf, een vast dienstverband hebben en de mate waarin men op arbeid georiënteerd is (kenmerken van het werk en de werkgever).

Kans op werkhervatting De kans op werkhervatting in het totale cohort 2008 is 67% (zie tabel VII.4.1). In de multi‐ variate analyse valt circa 40% van de cases weg omdat alleen cases die geen enkele mis‐ sende waarde hebben op de onafhankelijke variabelen zijn opgenomen in de analyse. Doordat de multivariate analyse wordt uitgevoerd op een subgroep, wijkt het aandeel werkhervatters af van dat in de totale groep: 74%. 7

7

Ook hier zien we dat bij de niet‐werkenden vaker missings voorkomen dan bij de werkenden.

288


Tabel 4.8

Determinanten van de kans op (gedeeltelijke of volledige) werkhervatting na 18 maanden voor de twaalfmaandszieken van 2008 (n=1.089)

coëfficiënt

Demografie Geslacht (1 = man) Etniciteit (1 = autochtoon) Leeftijd (18 – 65) Positie in huishouden (1 = hoofdkostwinner) Laag opgeleid (1 = ja) Middelbaar opgeleid Hoog opgeleid (1 = ja) Gezondheid Aantal gezondheidsklachten (1 – 8) Wachttijd voor opname, behandeling of therapie (1 = ja) Oude werk(gever) Klein bedrijf, max. 25 werknemers (1 = ja) Middelgroot bedrijf, 25 – 100 werknemers Groot bedrijf, > 100 werknemers (1 = ja) Vast dienstverband (1 = ja) Aantal jaren bij laatste werkgever (max. 45 ) Mate waarin men op arbeid georiënteerd is (0 – 7) In het eerste ziektejaar gaan werken (1 = ja) Begeleiding Werkgever heeft werkaanpassingen aangeboden (1 = ja) Samen met bedrijfsarts nagegaan of terugkeer naar werk mogelijk was (1 = ja) Constante

‐0,109 0,142 ‐0,026* 0,184 ‐0,087 referentie 0,081 ‐0,241* ‐0,065 ‐0,085 referentie 0,064 0,396 0,029** ‐0,043 1,112** 1,259** 0,888** ‐0,034

* coëfficiënt is significant met 95% betrouwbaarheid ** coëfficiënt is significant met 99% betrouwbaarheid

Op basis van het geschatte model in tabel VII.4.8 is de kans berekend dat een twaalf‐ maandszieke van 2008 werkzaam is 18 maanden na ziekmelding. Deze kans komt ook uit op 74% 8 .

4.4.3

Verklaring van de toegenomen werkzaamheid

Aan de hand van de geschatte modellen voor 2003 en 2008 kunnen we berekenen in hoe‐ verre de toename in werkzaamheid tussen 2003 en 2008 is toe te rekenen aan het verschil in de samenstelling van de cohorten twaalfmaandszieken, dan wel aan het verschil in het proces waaraan deze cohorten zijn onderworpen. Wat de samenstelling van de beide cohorten betreft zagen we in het voorgaande dat co‐ hort 2008 ten opzichte van cohort 2003 beter geoutilleerd is om te hervatten (hoger opge‐ leid, langer dienstverband, vaker werkzaam in groter bedrijf, vaker vast dienstverband) en een betere begeleiding krijgt (vaker in het eerste ziektejaar een hervattingspoging ge‐ daan en vaker met de bedrijfsarts nagegaan of terugkeer naar werk mogelijk is). 8

De werkstatus wordt in 77% van de gevallen juist voorspeld; 11% zijn false positives en 12% false negatives.

289


Het proces van werkhervatting na langdurig verzuim wordt weergegeven door de coëffi‐ ciënten van de variabelen die gebruikt zijn als verklaring voor de werkhervattingkans. Zo zien we dat het effect (de kansverhogende werking) van de begeleidingsvariabelen in 2008 veel groter is dan in 2003. Een sprekend voorbeeld is de variabele die aangeeft of de werkgever werkaanpassingen heeft aangeboden. Werkgevers bieden blijkens tabel VII.4.6 in 2008 even vaak werkaanpassingen aan als in 2003. Maar het kansverhogende effect van een dergelijk aanbod is in 2008 aanzienlijk groter dan in 2003 (zie de betreffende coëffici‐ enten in de tabellen VII.4.7 en VII.4.8). We beschouwen dit als een verandering in het proces waarmee werkhervatting tot stand komt. Het grotere effect is waarschijnlijk toe te schrijven aan institutionele veranderingen die de prikkels om te werken aan werkhervat‐ ting hebben versterkt, zoals het beter leren omgaan met Poortwachter en de invoering van VLZ en WIA. Om te bepalen in hoeverre de toename van de werkzaamheid het resultaat is van een veranderde samenstelling van de populatie twaalfmaandszieken dan wel van het proces waaraan zij zijn onderworpen, berekenen we hoe groot de gemiddelde kans op werkher‐ vatting van cohort 2003 zou zijn geweest indien zij hetzelfde proces zouden hebben erva‐ ren als cohort 2008, en vice versa. Deze fictieve kans is te berekenen door de data van co‐ hort 2003 in te vullen in het geschatte model voor 2008 uit tabel VII.4.8. De fictieve kans die cohort 2003 gehad zou hebben in 2008 wordt berekend door voor iedere case uit 2003 op basis van het voor cohort 2008 bepaalde model de werkhervattingkans te voorspellen en van deze per individu voorspelde kansen het gemiddelde te nemen. Deze fictieve kans, die de twaalfmaandszieken van 2003 in 2008 zouden hebben gehad, is veel hoger dan de kans die ze in 2003 feitelijk hadden, namelijk 70% (de feitelijke kans was 48%). Dit wordt in figuur VII.4.2 weergegeven. Uit deze schattingen valt te conclude‐ ren dat de verandering in het proces van werkhervatting, met name de toegenomen effec‐ tiviteit van begeleiding en het wegvallen van de invaliderende werking van de WAO, voor 85% de toename in werkzaamheid kan verklaren. De feitelijke toename in werk‐ zaamheid is immers 26 procentpunten (74‐48); 22 procentpunten (70‐48) hiervan zijn toe te schrijven aan de verandering in het proces. De resterende vier procentpunten (15% van de feitelijke verandering) is dan toe te schrijven aan de verandering in de samenstelling van de populatie twaalfmaandszieken.

290


Figuur 4.2 Gemiddelde kans op werkhervatting van langdurig zieken uit 2003 en 2008: geschat en fictief (onder omstandigheden van het andere cohort) 80%

74%

70% 70%

58%

60% 48%

50% 40% 30% 20% 10% 0%

2003

2008

Feitelijke kans op werkhervatting

Fictieve kans op werkhervatting

Deze exercitie kan uiteraard ook in omgekeerde richting gedaan worden. In dat geval wordt cohort 2008 onderworpen aan het proces zoals dat in 2003 gold. De verwachting is dat de twaalfmaandszieken van cohort 2008 dan een kleinere kans op werkhervatting gehad zouden hebben. Deze fictieve kans is berekend, door de data van cohort 2008 in te vullen in het geschatte model voor 2003 uit tabel VII.4.7. Daarbij is het kansverlagende effect van WAO‐toetreding buiten beschouwing gelaten, omdat we voor cohort 2008 van‐ zelfsprekend niet over gegevens betreffende de WAO‐toetreding beschikken. Ook zonder rekening te houden met de invaliderende werking van de WAO zou de werkhervattingkans van cohort 2008 in de omstandigheden van 2003 aanzienlijk lager zijn, namelijk 58%. Zie figuur VII.4.2. Deze 58% ligt dicht bij de werkhervattingkans van cohort 2003 als we het effect van WAO‐toekenning buiten beschouwing laten, namelijk 59%. Dit bevestigt nogmaals dat de toegenomen werkzaamheid bijna uitsluitend het ge‐ volg is van de toegenomen impact van instrumenten en omstandigheden die werkhervat‐ ting bevorderen (het proces) en nauwelijks van een toegenomen gebruik van deze in‐ strumenten of het vaker voorkomen van omstandigheden, zoals een langer dienstver‐ band (de samenstelling).

4.5

Conclusie

De kans op werkhervatting anderhalf jaar na de ziekmelding, is bij de twaalfmaandszie‐ ken van 2003 kleiner dan bij de twaalfmaandszieken van 2008. In beide cohorten spelen – in onderlinge samenhang bekeken – verschillende factoren daarbij een rol: gezondheids‐ aspecten, kenmerken van het werk en de werkgever, de ontvangen begeleiding naar werkhervatting en demografische factoren.

291


Een vijftal factoren komt zowel in het 2003‐model als 2008‐model naar boven als deter‐ minant van werkhervatting na 12 maanden ziekteverzuim:  meerdere verschillende gezondheidsklachten,  het sinds langere tijd werkzaam zijn bij de laatste werkgever,  het ondernemen van werkhervattingpoging(en) in het eerste ziektejaar,  een werkgever die werkaanpassingen heeft aangeboden,  samen met bedrijfsarts nagaan of terugkeer naar werk mogelijk is De eerste factor heeft een negatief effect op de kans op werkhervatting, de overige facto‐ ren hebben een (vrij groot) positief effect. Verder blijkt uit de exercitie waarbij berekend is hoeveel groter de kans op werkhervat‐ ting van cohort 2003 zou zijn geweest als ze onderworpen waren aan het proces zoals dat gold in 2008, dat de stijging van de werkzaamheid 18 maanden na ziekmelding niet zo‐ zeer het gevolg is van de verandering in de samenstelling van de populatie twaalf‐ maandszieken, maar van de toegenomen invloed van de bovengenoemde vijf variabelen. Wij concluderen hieruit dat de inspanningen van de werkgever die door het poortwach‐ terprotocol zijn opgelegd en waaraan de werkgever dankzij de verlengde wachttijd beter vorm kan geven, in de vijf jaar tussen 2003 en 2008 in belangrijke mate aan effectiviteit hebben gewonnen. De VLZ en de strengere WIA kunnen heel goed hebben bijgedragen aan deze toegenomen effectiviteit. Werknemers zijn immers eerder bereid mee te werken aan de werkhervattinginspanningen van hun werkgever als de WIA een minder aantrek‐ kelijk perspectief biedt. Ook dit vergroot de effectiviteit van deze inspanningen. Een ander verschil tussen de situatie in 2003 en die in 2008 is het wegvallen van de “WAO‐muur”: was men die gepasseerd dan was werkhervatting aanzienlijk minder aannemelijk. De hogere werkzaamheid in 2008 is dus te verklaren uit de activerende werking van het VLZ‐WIA regime en het wegvallen van de invaliderende werking van de WAO. Uit diepte‐interviews met dertig werkgevers over hun overwegingen rond de inzet van re‐integratie bij langdurig zieken (in opdracht van UWV) 9 komt de activerende werking van het VLZ‐WIA regime ook naar voren. VLZ als stimulans voor re‐integratie Door de verlenging van de loondoorbetaling heeft men zowel meer tijd om re‐ integratiemogelijkheden te bekijken, als meer tijd om het herstelproces af te wachten. Daarnaast zorgen de bijbehorende kosten van de langere loondoorbetaling bij sommige werkgevers voor meer bewustzijn en dus meer inzet. Deze langere loondoorbetaling kan werknemers ook prikkelen meer inzet te tonen, zeker als de werknemer in het tweede jaar (volgens cao) zelf gekort wordt op het loon. Negatieve beeldvorming over de WIA De beeldvorming over (de toegankelijkheid van) de WIA kan ook een rol spelen. Volgens werkgevers weten werknemers dat de WIA strenger is dan de WAO en een hogere toela‐ tingsdrempel kent. Daarnaast is de perceptie veelal dat de regeling ook financieel minder gunstig is dan de WAO. Hierdoor zien werkgevers dat werknemers hun uiterste best doen om aan het werk te blijven/komen. 9

Burg, C.L. van der, V. Veldhuis & L.L. von Meyenfeldt, m.m.v. Ph.R. de Jong & C. Schrijvershof (april 2010). Overwegingen rond de inzet van re‐integratie en de claimaanvraag bij langdurig zieken. AStri/Ape.

292


5

WAO‐TOETREDERS VERSUS WIA‐TOETREDERS

5.1

Inleiding

In deel VI is een classificatie analyse uitgevoerd om te bezien in hoeverre op basis van kenmerken die de situatie van werknemers tien maanden na ziekmelding weergeven de toekenning van een bepaalde WIA‐uitkering te voorspellen is. Daaruit bleek dat degenen die zich ziek melden met andere klachten dan psychische of die van het bot‐ en spierstel‐ sel en wier perspectief bij tien maanden wat hun gezondheid, werkstatus en prognoses betreft somber en negatief is een relatief grote kans op hebben om als volledig arbeidson‐ geschikt (IVA of WGA) beoordeeld te worden. De gedeeltelijk arbeidsgeschikten in de WGA zijn werkenden met een relatief gunstige positie op de arbeidsmarkt. In dit hoofdstuk vergelijken we de WAO‐classificatie van het 12 maandscohort uit 2003 met de WIA‐classificatie van het 12 maandscohort uit 2008. In paragraaf 5.2 geven we een algemeen beeld van de WAO, respectievelijk WIA‐status na claimbeoordeling. In para‐ graaf 5.3 bepalen we welke determinanten van invloed zijn op de WAO‐toetreding van het cohort twaalfmaandszieken uit 2003 en de WIA‐toetreding van het cohort twaalf‐ maandszieken uit 2008. We beëindigen het hoofdstuk met een conclusie in paragraaf 5.4.

5.2

Algemeen beeld

Uit tabel VII.5.1 blijkt dat de toetredingskans tot de WIA (van een twaalfmaandszieke uit het cohort 2008) lager is dan de toetredingskans tot de WAO (van een twaalfmaandszieke uit het cohort 2003): 37% van de twaalfmaandszieken die een claimbeoordeling van UWV hebben gekregen wordt afgewezen voor de WIA. Onder de twaalfmaandszieken uit co‐ hort 2003 bedraagt dit 30%. Tabel 5.1

WAO‐classificatie cohort 2003 vs. WIA‐classificatie 2008 Cohort 2003 (n=2.034)

Cohort 2008 (n=1.050)

Niet arbeidsongeschikt Gedeeltelijk arbeidsongeschikt

30% 33%

Volledig arbeidsongeschikt

37%

35 min WGA gedeeltelijk ao WGA volledig ao

37% 17% 30%

IVA

16%

In 2008 is het aandeel gedeeltelijk arbeidsongeschikten aanzienlijk kleiner (17%) dan in 2003 (33%). In 2008 wordt 46% volledig arbeidsongeschikt verklaard, tegenover 47% in 2003. Van die 47% behoort 16% tot degenen die in het WIA regime volledig en duurzaam arbeidsongeschikt verklaard worden.

5.3

Determinanten voor toetreding tot de WAO en WIA

De coëfficiënten in tabel VII.5.2 tonen het effect van een kenmerk op de WAO‐classificatie met als referentiegroep de 15‐minners en de WIA‐classificatie met als referentiegroep de 35‐minners. De laatstgenoemde analyse is eveneens gedaan in deel VI (zie tabel VI.2.22).

293


Verschil is echter dat de groep twaalfmaandszieken van 2008 een kleinere groep is dan de oorspronkelijke groep negenmaandszieken. Bovendien kunnen in de hier gepleegde ana‐ lyse alleen variabelen in het model opgenomen worden die op dezelfde manier zijn ge‐ specificeerd als de variabelen in het Epi‐2003 cohort. Tabel VII.5.2 Determinanten voor de WAO classificatie en WIA classificatie Variabelen Constante Geslacht (1 = vrouw) Leeftijd (5 klassen)

WAO 2003 (n=1.088) Volledig Gedeeltelijk

IVA

WIA 2008 (n=712) WGA WGA ge‐ volledig deeltelijk

0,30

‐1,10**

‐3,00**

‐0,31

‐2,13**

‐0,36**

‐1,05**

0,30

0,09

0,07

0,05

0,10

0,27**

0,04

0,10

Startkwalificatie (1 = ja)

0,21

0,35**

0,56**

0,51**

0,67**

Geboorteland (1 = in NL geboren)

0,33

0,59**

1,14**

0,47

0,90**

Hoofdkostwinner (1= ja) Nettomaandinkomen (1=>1.400 euro) Aanwezigheid overige klachten bij ziekmelding (1= ja) Gezondheidsperceptie (1= goed) In eerste jaar na ziekmelding ge werkt (1= ja) Verwachting toekomstige werk hervatting (1= goed) Vast contract (1 = ja)

0,27

0,51**

0,36

0,14

0,03

0,26

0,35**

‐0,12

‐0,18

0,61**

0,02

0,51**

0,34**

‐0,17

‐0,86**

‐0,86**

‐0,31** ‐0,83** 0,45**

1,27** ‐0,18

‐0,50*

‐0,06

0,23

‐0,66**

‐0,35**

0,27

‐0,17

‐1,63**

‐0,58**

‐0,73**

‐0,29

‐0,25

‐0,27

0,68**


5.3.1


Geslacht Vrouwelijke twaalfmaandszieke werknemers uit het cohort 2003 hebben een kleinere kans om te worden toegelaten tot de WAO dan mannelijke twaalfmaandszieke werkne‐ mers. In 2008 is geslacht niet meer van invloed op de WIA‐classificatie (en ook niet op de claimkans, zie tabel VI.2.11).

Leeftijd Hoe ouder men is hoe groter de kans om te worden toegelaten tot de IVA in het cohort 2008. In het 2003 cohort is leeftijd niet van zelfstandige invloed op de WAO‐classificatie.

Startkwalificatie Twaalfmaandszieke werknemers met een startkwalificatie uit het cohort 2003 hebben een grotere kans hebben om gedeeltelijk arbeidsongeschikt te worden verklaard. In 2008 be‐ tekent een startkwalificatie een hogere kans om tot de WIA te worden toegelaten, los van de WIA‐categorie. De betekenis van een startkwalificatie voor toelating tot de arbeidson‐ geschiktheidsregeling is dus groter geworden. Dit zou te maken kunnen hebben met het nieuwe schattingsbesluit (Asb) dat de toegang tot de WIA voor laagopgeleiden moeilijker maakt.

294


Nationaliteit In Nederland geboren twaalfmaandszieken uit het cohort 2003 hebben een grotere kans om gedeeltelijk arbeidsongeschikt te worden verklaard dan degenen die niet in Neder‐ land zijn geboren. In het cohort 2008 hebben in Nederland geboren twaalfmaandszieken een grotere kans om te worden toegelaten tot de IVA of tot de WGA gedeeltelijk. Voor toekenning van een volledige WAO‐ of WGA‐uitkering is het land van herkomst niet van betekenis.

Huishoudpositie Twaalfmaandszieken uit het cohort 2003 die hoofdkostwinner zijn hebben een grotere kans om gedeeltelijk arbeidsongeschikt te worden verklaard. De huishoudpositie is in 2008 niet meer van invloed op de WIA‐classificatie.

Inkomen Twaalfmaandszieken met een relatief hoog nettomaandinkomen hebben een grotere kans om gedeeltelijk arbeidsongeschikt te worden verklaard. Dit geldt ook voor beide jaren.

5.3.2

Gezondheidskenmerken

Type klachten bij ziekmelding Twaalfmaandszieken uit 2003 die zijn ziek gemeld met overige klachten (niet psychisch en niet bot‐ en spierstelsel) hebben een grotere kans om volledig arbeidsongeschikt te worden verklaard. Voor de toekenning van een gedeeltelijke WAO‐uitkering maken het type klachten bij ziekmelding geen verschil. Twaalfmaandszieken uit het cohort 2008 die zijn ziek gemeld met overige klachten hebben een grotere kans om in de IVA en WGA gedeeltelijk te belanden dan degenen die zich ziek melden met psychische klachten of klachten aan het bot‐spierstelsel. De effecten zijn groter dan in 2003.

Gezondheidsperceptie Twaalfmaandszieken uit het cohort 2003 met een als goed ervaren gezondheid hebben een kleinere kans om te worden toegelaten tot de WAO. In 2008 is de gepercipieerde ge‐ zondheid een minder sterkere determinant voor de WIA‐classificatie. Alleen bij de toe‐ kenning van een WGA‐uitkering op basis van volledige (maar niet duurzame) arbeids‐ ongeschiktheid speelt de gezondheidsperceptie een rol.

5.3.3

Arbeidsmarktpositie

Werkstatus Twaalfmaandszieken die in het eerste jaar na ziekmelding werken hebben een kleinere kans om volledig arbeidsongeschikt te worden verklaard. Dit geldt voor beide jaren. In beide jaren geldt dus ook dat werkhervatting in het eerste ziektejaar niet van invloed is op toekenning van een uitkering op basis van gedeeltelijke arbeidsongeschiktheid.

295


Verwachting ten aanzien van toekomstige werkhervattingsmogelijkheden Twaalfmaandszieken uit het cohort 2003 met een positieve verwachting omtrent toekom‐ stige werkhervattingsmogelijkheden hebben een kleinere kans om volledig arbeidsonge‐ schikt te worden verklaard. De verwachting ten aanzien van de toekomstige werkhervat‐ tingsmogelijkheden is een nog sterkere determinant voor de WIA‐classificatie in 2008: twaalfmaandszieken uit het cohort 2008 met een positieve verwachting omtrent toekom‐ stige werkhervattingsmogelijkheden hebben een kleinere kans om te worden toegelaten tot de WIA in het algemeen en tot de IVA in het bijzonder.

Kenmerken werk Twaalfmaandszieken uit het cohort 2003 met een vast contract hebben een grotere kans om te worden toegelaten tot de WAO dan degenen zonder vast contract. Het al dan niet hebben van een vast contract speelt geen rol voor de WIA‐classificatie in 2008.

5.3.4

Profiel toetreders WAO vs. Profiel toetreders IVA

In onderstaande tabel geven we een overzicht van de kansverhogende kenmerken bij de WAO‐ en bij de WIA‐classificatie. Sekse speelt in 2008 geen rol meer. Datzelfde geldt voor kostwinnerschap en het hebben van een vast contract. Voor leeftijd geldt het omge‐ keerde: het is van belang in 2003 en in 2008 is van significante betekenis voor de IVA‐ kans. Verder hebben een startkwalificatie, ziekmelding met objectiveerbare klachten en een negatieve verwachting betreffende de mogelijkheden tot werkhervatting een veel grotere impact in 2008 dan in 2003. Tabel 5.2

Bepalende kenmerken: WAO‐classificatie 2003 vs. WIA‐classificatie 2008

Kenmerk

Cohort 2003

Cohort 2008

volledig ao

gedeeltelijk ao

IVA

Geslacht

mannen

mannen

Leeftijd

ouderen

start‐ kwalificatie




Nederland

Nederland

Nederland

Nederland

Opleiding Geboorteland Huishoudpositie Inkomen Type klachten Gezondheidspercep‐ tie Gewerkt na ziekmelding Verwachting mbt werkhervatting Vast contract

hoofd‐ kostwinner hoog (>1.400)


hoog (>1.400) overige klachten

overige klachten

overige klachten

slecht

slecht

slecht

nee

nee

nee

negatief

negatief

negatief

negatief

ja

ja

296


Volledig arbeidsongeschikt (2003) vs. IVA (2008) Zowel in 2003 als in 2008 zijn demografische factoren van invloed op het feit of iemand volledig arbeidsongeschikt wordt verklaard. In 2003 hebben vrouwen een kleinere kans om volledig arbeidsongeschikt te worden verklaard. Bij de classificatie van 2008 speelt geslacht geen rol meer maar constateren we dat personen die in Nederland zijn geboren en ouderen een grotere kans hebben om in de IVA te belanden. Dit duidt erop dat leeftijd een van de factoren is om te bepalen of iemand nog een kans op herstel heeft. Bij de classificatie van het 2008 cohort is de aanwezigheid van objectiveerbare klachten van grote invloed op de kans of iemand in de IVA belandt. In 2003 is het vooral de erva‐ ren gezondheid die van invloed is op de kans dat iemand volledig arbeidsongeschikt wordt verklaard. Dit suggereert dat het WIA‐regime heeft geleid tot een objectivering van de classificatie door UWV.

Volledig arbeidsongeschikt (2003) vs. WGA volledig (2008) Zowel in 2003 als 2008 zijn gezondheidskenmerken en arbeidsmarktkenmerken van in‐ vloed op het feit of iemand een volledige arbeidsongeschiktheidsuitkering, respectievelijk een volledige WGA‐uitkering krijgt toegekend. In 2003 hebben degenen met overige klachten bij ziekmelding en een slechte gezondheidsperceptie een grotere kans op een volledige arbeidsongeschiktheidsuitkering. Objectieve klachten bij ziekmelding zijn ech‐ ter niet van invloed op het feit of een twaalfmaandszieke werknemer uit het 2008 cohort een volledige WGA‐uitkering krijgt toegekend. Ook in demografische factoren zien we verschillen. In 2003 hebben mannen een grotere kans om volledig arbeidsongeschikt te worden verklaard. Het geslacht is echter niet van invloed op de kans op een volledige WGA‐uitkering in 2008. Wel constateren we dat een startkwalificatie de kans op een volledige WGA‐uitkering vergroot.

Gedeeltelijk arbeidsongeschikt (2003) vs. WGA gedeeltelijk (2008) Wat betreft demografische kenmerken lijken de personen die in 2003 gedeeltelijk ar‐ beidsongeschikt worden verklaard echter het meest op de personen die in 2008 worden geclassificeerd als WGA gedeeltelijk. In 2003 zijn demografische factoren belangrijke de‐ terminanten voor de kans op een gedeeltelijke arbeidsongeschiktheidsuitkering: mannen, degenen met een startkwalificatie, degenen die in Nederland zijn geboren, hoofdkost‐ winners en degenen met een hoog nettomaandinkomen hebben in 2003 een grotere kans op een gedeeltelijke arbeidsongeschiktheidsuitkering. Voor het cohort 2008 zijn demogra‐ fische factoren eveneens van belang op de kans op een WGA gedeeltelijke arbeidsonge‐ schiktheidsuitkering, zij het in mindere mate: voor de kans op WGA gedeeltelijk arbeids‐ ongeschiktheid zijn het al dan niet hebben van een startkwalificatie, het geboorteland en het nettomaandinkomen van invloed. Geslacht en huishoudsituatie is voor het 2008 co‐ hort niet van belang voor het krijgen van een WGA gedeeltelijke arbeidsongeschikt‐ heidsuitkering.

Profielen WAO 2003 naar WIA 2008 Concluderend komen de kenmerken van de werknemers die in 2003 volledig arbeidson‐ geschikt worden verklaard het meest overeen met de kenmerken van de werknemers die in 2008 in de IVA en WGA volledig belanden. Wat betreft de IVA hebben beide cohorten

297


zich vaker ziek gemeld met overige klachten, een slechte verwachting ten aanzien van toekomstige werkhervattingsmogelijkheden en hebben beide cohorten vaker niet gewerkt na ziekmelding. Wat betreft de WGA volledig hebben beide cohorten vaker een slechte gezondheidsperceptie, een slechte verwachting ten aanzien van toekomstige werkhervat‐ tingsmogelijkheden en hebben beide cohorten vaker niet gewerkt na ziekmelding. De kenmerken van de werknemers die in 2003 gedeeltelijk arbeidsongeschikt worden verklaard komen het meest overeen met de kenmerken van de werknemers die in 2008 een gedeeltelijke WGA uitkering toegekend krijgen. Dit blijkt vooral uit de demografi‐ sche kenmerken. Beide groepen hebben vaker een startkwalificatie, een hoog netto‐ maandinkomen en zijn vaker in Nederland geboren.

5.4

Conclusies

De kans op afwijzing is toegenomen De kans op toetreding tot de arbeidsongeschiktheidsregeling, is bij twaalfmaandszieken van 2008 kleiner dan bij de twaalfmaandszieken van 2003. Dit blijkt uit het feit dat dege‐ nen die van het cohort 2008 een claimbeoordeling ontvangen een kleinere kans hebben om daadwerkelijk te worden toegelaten tot de WIA de degenen die in 2003 werden be‐ oordeeld om te worden toegelaten tot de WAO.

IVA als nieuwe categorie In beide cohorten spelen – in onderlinge samenhang bekeken – verschillende factoren een rol om in te stromen in de WAO en WIA. Determinanten van de kans op een volledige arbeidsongeschiktheidsuitkering in zowel 2003 als 2008 zijn:  overige klachten bij ziekmelding;  de werkstatus in het eerste jaar na ziekmelding;  de verwachting betreffende toekomstige werkhervattingsmogelijkheden. Met de komst van WIA is de IVA als nieuwe categorie geïntroduceerd voor degenen die dermate ernstige beperkingen hebben dat zijn vrijgesteld van de arbeidsplicht. Dat geldt niet voor degenen die op basis van volledige arbeidsongeschiktheid in de WGA komen. Zij zijn beoordeeld als cliënten die in de toekomst weer in staat zijn te werken. Beide groepen tezamen vormden in 2003 de volledig arbeidsongeschikten. De uitkomsten van de hier gepleegde classificatie analyses wijzen uit dat de IVA gerechtigden van de WGA’ers afwijken doordat leeftijd en de eerdergenoemde determinanten, objectiveerbare klachten, werkstatus en verwachte werkhervattingsmogelijkheden, een aanzienlijk ster‐ kere impact op de IVA‐toekenningskans hebben dan voor de andere WAO‐ en WIA‐ categorieën. De latere IVA‐instromers bevinden zich dus een jaar eerder, bij twaalf maan‐ den, al in een aanzienlijk minder gunstige positie.

Toegenomen objectivering Daarnaast zijn er determinanten die in 2003 van invloed zijn op de kans op een volledige arbeidsongeschiktheidsuitkering maar die in 2008 niet meer van invloed zijn. Dit geldt met name voor de gezondheidsperceptie. De afname van de betekenis van het subjectief ervaren gezondheid door de objectiveerbaarheid van de klachten bij ziekmelding duidt erop dat het WIA‐regime heeft geleid tot een objectivering van de classificatie door UWV.

298


Gedeeltelijke uitkering nog steeds voor de beter gepositioneerden De kans op een gedeeltelijke arbeidsongeschiktheidsuitkering is zowel in 2003 als in 2008 groter voor degenen die een startkwalificatie en een hoger inkomen hebben en in Neder‐ land geboren zijn.

299


6

CONCLUSIES

In dit deel zijn de twaalfmaandszieken van 2008 vergeleken met een cohort twaalf‐ maandszieken van 2003. Uitgangspunt voor de analyses vormen de ingrijpende instituti‐ onele veranderingen die zich tussen 2003 en 2008 hebben voorgedaan. De twaalfmaands‐ zieken van 2008 vallen onder een andere strengere regelgeving en het moment van claimbeoordeling verschilt. In de analyses zijn de cohorten vergeleken op demografische‐, gezondheids‐, arbeidsmarkt‐ en begeleidingskenmerken. Daarnaast is er een analyse op werkhervatting en WAO/WIA instroom gedaan.

6.1

Twaalfmaandszieken in 2003 en in 2008

Aandeel twaalfmaandszieken 2003 vs. 2008 Het aandeel twaalfmaandszieken in de gehele verzekerdenpopulatie is tussen 2003 en 2008 gedaald. Het totale aantal twaalfmaandszieken in 2003 kan (op basis van eigen ra‐ mingen en UWV‐ramingen) worden ingeschat op 96.000 personen. Dit is gelijk aan 1,4% van de verzekerdenpopulatie in 2007. Het totale aantal twaalfmaandszieken in 2008 kan op basis van dezelfde gegevens worden ingeschat op 75.000 tot 85.000 personen. Dit is gelijk aan 1,0% tot 1,2% van de verzekerdenpopulatie in het betreffende jaar.

Kenmerken cohorten 2003 vs. 2008 Het meest opvallende verschil tussen de cohorten is de veel hogere mate van werkhervat‐ ting 18 maanden na de ziekmelding in het 2008‐cohort. Daarbij hebben de werknemers in het 2008 cohort ook veel vaker een werkhervattingspoging gedaan dan degenen in het 2003 cohort. Het laatstgenoemde is een mogelijk effect van de VLZ en/of de conjunctuur. De cohorten 2003 en 2008 verschillen niet veel op demografische kenmerken. Vergeleken met cohort 2003 zijn de langdurig zieke werknemers uit 2008 minder vaak allochtoon, gemiddeld ouder en hoger opgeleid. Ook op gezondheidskenmerken verschillen de beide cohorten maar weinig van elkaar: de twaalfmaandszieken uit cohort 2008 hadden minder vaak klachten als gevolg van werk en iets vaker te maken met een wachttijd voor opname, behandelingen en therapie.

Aangeboden begeleiding 2003 vs. 2008 De begeleiding van langdurig zieke werknemers is in 2008 verbeterd ten opzichte van 2003. Werknemers oordelen positiever over de inspanningen van de werkgever en de bedrijfsarts. Daarbij krijgen werknemers vaker werkplekaanpassingen aangeboden, wordt er vaker nagegaan door de bedrijfsarts of terugkeer naar werk mogelijk is en ont‐ vangen ze vaker begeleiding van overige instanties. Het laatstgenoemde is mogelijk een gevolg van de veranderende wet‐ en regelgeving (VLZ) en de inspanningen van verzeke‐ raars/professionalisering van de arbodienst.

300


6.2

Selectiviteit in begeleiding 2003 vs. 2008

Enkele kenmerken van werknemers die geen begeleiding ontvangen zijn in 2008 niet ver‐ anderd ten opzichte van 2003. In beide cohorten ervaren werknemers die geen aan‐bod voor werkaanpassingen kregen de gezondheid vaker als slecht en hebben ze vaker te maken gehad met wachttijd voor opname, behandeling of therapie. Verder melden werknemers die geen aanbod voor werkaanpassingen hebben gekregen vaker dat er sprake is geweest van een conflict met de leidinggevende voor de ziekmelding. Naast voorgenoemde stabiele kenmerken zijn er ook enkele verschillen zichtbaar tussen de cohorten werknemers die geen begeleiding hebben ontvangen. In cohort 2008 vinden werknemers zonder aanbod voor werkaanpassingen vaker dat de werkgever alsnog vol‐ doende heeft gedaan. Verder blijkt dat degenen die in 2008 werkten en niet werden bege‐ leid vaker te horen hebben gekregen dat hun functie niet kon worden aangepast en de gezondheid vaker als slecht ervaren dan degenen in cohort 2003.

6.3

Determinanten van werkhervatting 2003 vs. 2008

De kans op werkhervatting anderhalf jaar na de ziekmelding, is bij de twaalfmaandszie‐ ken van 2003 kleiner dan bij de twaalfmaandszieken van 2008. In beide cohorten spelen – in onderlinge samenhang bekeken – verschillende factoren daarbij een rol: gezondheids‐ aspecten, kenmerken van het werk en de werkgever, de ontvangen begeleiding naar werkhervatting en demografische factoren. Voor beide cohorten geldt dat de aanwezig‐ heid van meerdere gezondheidsklachten de kans op werkhervatting verkleint. Daarente‐ gen leiden werkhervattingspogingen in het eerste ziektejaar, begeleiding door de werk‐ gever of bedrijfsarts en het langere tijd werkzaam zijn bij de laatste werkgever een posi‐ tief effect op de kans op werkhervatting. Een vijftal factoren komt zowel in het 2003‐model als 2008‐model naar boven als deter‐ minant van werkhervatting na 12 maanden ziekteverzuim:  meerdere verschillende gezondheidsklachten,  het sinds langere tijd werkzaam zijn bij de laatste werkgever,  het ondernemen van werkhervattingpoging(en) in het eerste ziektejaar,  een werkgever die werkaanpassingen heeft aangeboden,  samen met bedrijfsarts nagaan of terugkeer naar werk mogelijk is. De eerste factor heeft een negatief effect op de kans op werkhervatting, de overige facto‐ ren hebben een (vrij groot) positief effect. Verder blijkt uit de exercitie waarbij berekend is hoeveel groter de kans op werkhervat‐ ting van cohort 2003 zou zijn geweest als ze onderworpen waren aan het proces zoals dat gold in 2008, dat de stijging van de werkzaamheid 18 maanden na ziekmelding niet zo‐ zeer het gevolg is van de verandering in de samenstelling van de populatie twaalf‐ maandszieken, maar van de toegenomen invloed van de bovengenoemde vijf variabelen. Wij concluderen hieruit dat de inspanningen van de werkgever die door het poortwach‐ terprotocol zijn opgelegd en waaraan de werkgever dankzij de verlengde wachttijd beter vorm kan geven, in de vijf jaar tussen 2003 en 2008 in belangrijke mate aan effectiviteit hebben gewonnen. De VLZ en de strengere WIA kunnen heel goed hebben bijgedragen aan deze toegenomen effectiviteit. Werknemers zijn immers eerder bereid mee te werken

301


aan de werkhervattinginspanningen van hun werkgever als de WIA een minder aantrek‐ kelijk perspectief biedt. Ook dit vergroot de effectiviteit van deze inspanningen. Een an‐ der verschil tussen de situatie in 2003 en die in 2008 is het wegvallen van de “WAO‐ muur”: was men die gepasseerd dan was werkhervatting aanzienlijk minder aannemelijk. De hogere werkzaamheid in 2008 is dus te verklaren uit de activerende werking van het VLZ‐WIA‐regime en het wegvallen van de invaliderende werking van de WAO. De activerende werking van het VLZ‐WIA‐regime wordt bevestigd in interviews met werkgevers. Voor werkgevers blijken de hogere kosten van de langere loondoorbetaling (tot op zekere hoogte) van invloed op de re‐integratie‐inspanningen die ze doen. De lan‐ gere aanlooptijd naar de WIA (door VLZ) geeft daarbij meer tijd om herstel en werkher‐ vatting bij werknemers te bewerkstelligen. Het vooruitzicht van de WIA, met strengere toelatingscriteria dan de WAO, is voor werknemers minder aantrekkelijk en kan ook hun inspanningen beïnvloeden.

6.4

Determinanten van WAO versus WIA‐toekenning

De kans op afwijzing is toegenomen De kans op toetreding tot de arbeidsongeschiktheidsregeling, is bij twaalfmaandszieken van 2008 kleiner dan bij de twaalfmaandszieken van 2003. Dit blijkt uit het feit dat dege‐ nen die van het cohort 2008 een claimbeoordeling ontvangen een kleinere kans hebben om daadwerkelijk te worden toegelaten tot de WIA de degenen die in 2003 werden be‐ oordeeld om te worden toegelaten tot de WAO.

IVA als nieuwe categorie In beide cohorten spelen – in onderlinge samenhang bekeken – verschillende factoren een rol om in te stromen in de WAO en WIA. Determinanten van de kans op een volledige arbeidsongeschiktheidsuitkering in zowel 2003 als 2008 zijn:  overige klachten bij ziekmelding;  de werkstatus in het eerste jaar na ziekmelding;  de verwachting betreffende toekomstige werkhervattingsmogelijkheden. Met de komst van WIA is de IVA als nieuwe categorie geïntroduceerd voor degenen die dermate ernstige beperkingen hebben dat zijn vrijgesteld van de arbeidsplicht. Dat geldt niet voor degenen die op basis van volledige arbeidsongeschiktheid in de WGA komen. Zij zijn beoordeeld als cliënten die in de toekomst weer in staat zijn te werken. Beide groepen tezamen vormden in 2003 de volledig arbeidsongeschikten. De uitkomsten van de hier gepleegde classificatie analyses wijzen uit dat de IVA‐gerechtigden van de WGA’ers afwijken doordat leeftijd en de eerdergenoemde determinanten, objectiveerbare klachten, werkstatus en verwachte werkhervattingsmogelijkheden, een aanzienlijk ster‐ kere impact op de IVA‐toekenningskans hebben dan voor de andere WAO‐ en WIA‐ categorieën. De latere IVA‐instromers bevinden zich dus een jaar eerder, bij twaalf maanden, al in een aanzienlijk minder gunstige positie.

Toegenomen objectivering Daarnaast zijn er determinanten die in 2003 van invloed zijn op de kans op een volledige arbeidsongeschiktheidsuitkering maar die in 2008 niet meer van invloed zijn. Dit geldt

302


met name voor de gezondheidsperceptie. De afname van de betekenis van de subjectief ervaren gezondheid suggereert dat het WIA regime heeft geleid tot een objectivering van de classificatie door UWV.

Gedeeltelijke uitkering nog steeds voor de beter gepositioneerden De kans op een gedeeltelijke arbeidsongeschiktheidsuitkering is zowel in 2003 als in 2008 groter voor degenen die een startkwalificatie en een hoger inkomen hebben en in Neder‐ land geboren zijn.

303

DEEL VIII – SLOTBESCHOUWING Cathelijne van der Burg (AStri)

305

VIII ‐ SLOTBESCHOUWING

Van WAO naar WIA Vanaf de jaren zeventig van de vorige eeuw is het aantal ontvangers van een arbeidson‐ geschiktheidsuitkering jarenlang met grote sprongen toegenomen. In de jaren negentig heeft dit tot beleidsingrepen geleid, die echter niet toereikend waren om de groei structu‐ reel te remmen. Het schrikbeeld van een miljoen arbeidsongeschikten was in 2002 bijna werkelijkheid geworden. Sindsdien is het aantal snel gedaald. Aangenomen mag worden dat de invoering van de Wet Verbetering Poortwachter (WVP), de Wet verlenging loon‐ doorbetaling bij ziekte (VLZ) en de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA) hieraan hebben bijgedragen.

Wat gebeurt er in de twee jaar voorafgaand aan de WIA? Met de invoering van de VLZ ontstond een periode van twee jaar waarin werkgever en werknemer samen verantwoordelijk zijn voor herstel en re‐integratie. Na twee jaar ziekte kan betrokkene een beroep doen op de WIA. De beleidsmakers (SZW), de uitvoering (UWV) en andere betrokken actoren hebben geen volledig zicht op hetgeen er in deze periode voorafgaand aan de WIA‐beoordeling met zieke werknemers gebeurt. Hoe ziet de weg naar de WIA eruit? Wie nemen onderweg de afslag naar werkhervatting? Weliswaar behoren werkgevers een re‐integratiedossier aan te leggen en tijdig een pro‐ bleemanalyse op te stellen, maar het toetsen van de inspanningen van de werkgever en werknemer door UWV vindt thans pas na circa 21 maanden plaats, bij het aanvragen van een WIA‐uitkering. De verzekerde zonder werkgever die een beroep doet op de Ziekte‐ wet (vangnetter) is wel eerder bij UWV in beeld, omdat UWV verantwoordelijk is voor de begeleiding van deze zieken. Zowel bij werknemers als bij vangnetters geldt echter dat onvoldoende bekend is wat de determinanten van werkhervatting zijn na langdurig ver‐ zuim. Daarbij komt dat – vanuit het perspectief van de WAO, maar ook bij internationale vergelijking – het aandeel werknemers dat een WIA‐uitkering aanvraagt en de WIA in‐ stroomt veel lager is dan voorzien. Het gebrek aan voldoende inzicht in wat er gebeurt in de twee jaar voorafgaand aan de WIA was mede aanleiding voor dit onderzoek.

Het ‘Weg naar de WIA’ project Om het doel van minder verzuim en meer werkhervatting na (langdurig) verzuim te be‐ reiken zijn aangrijpingspunten voor beleid van werkgevers, verzekeraars en UWV nodig. In dit onderzoek geven we een gedetailleerd beeld van de gang naar de poort van de WIA vanaf negen maanden ziekteverzuim. We kijken daarbij naar verschillen tussen werknemers en vangnetters. Tevens maken we een vergelijking tussen 2003 en 2008: zijn er belangrijke veranderingen opgetreden in het verloop van het ziekteproces dat leidt tot arbeidsongeschiktheid, met de invoering van VLZ en de WIA? Om deze vragen te kun‐ nen beantwoorden zijn een groep van 4.000 reguliere werknemers en een groep van 2.300 vangnetters vanaf negen maanden na ziekmelding anderhalf jaar (tot 27 maanden na ziekmelding) gevolgd. Beide groepen hadden zich rond 1 januari 2007 ziek gemeld. Ze zijn drie keer geënquêteerd: bij tien, bij 18 en bij 27 maanden na ziekmelding. Twee maal, bij tien en 27 maanden, zijn ook de werkgevers van de reguliere werknemers bevraagd. De enquêtering bij 18 maanden is gelijkgeschakeld met een enquête uit 2003 die plaats‐ vond bij twaalfmaandszieken 18 maanden na ziekmelding.

307


Omslag in gerichtheid op werkhervatting tussen 2003 en 2008 Tussen 2003 en 2008 heeft een grote omslag plaatsgevonden in de kansen en de gericht‐ heid op werkhervatting van langdurig zieken. Was in 2003 nog 1,4% van de verzeker‐ denpopulatie minstens een jaar ziek, in 2008 is dit gedaald naar 1,0 à 1,2%. Anderhalf jaar na ziekmelding – waarbij men in 2003 al recht kon hebben op WAO – was 48% van de twaalfmaandszieke werknemers in 2003 aan het werk, terwijl dit in 2008 wel 67% is. Niet alleen zijn meer mensen aan het werk, hun arbeidsmarktpositie is ook verbeterd: ze heb‐ ben vaker een vast dienstverband, zijn gemiddeld langer in dienst en hebben minder te maken gehad met conflicten. In 2008 deden daarnaast meer langdurig zieke werknemers een poging om het werk te hervatten dan in 2003. Al met al is er in vijf jaar een grote ver‐ andering in de gerichtheid op werk opgetreden. Daaraan hebben alle actoren hun bijdra‐ ge geleverd: werknemers zeggen in 2008 vaker dan in 2003 dat hun werkgever (werk)aanpassingen heeft aangeboden en dat de bedrijfsarts actief is nagegaan of terug‐ keer naar het werk mogelijk is. Ook geven ze vaker aan begeleid te zijn naar werk door andere instanties 1 . De veranderde wet‐ en regelgeving heeft haar werk dus gedaan. De (kleinere) groep die niet begeleid wordt is vaker werkend, en als men niet werkt ervaart men de gezondheid als slechter dan in 2003. Dit duidt erop dat bij de groep die geen be‐ geleiding naar werk heeft ontvangen dit vaker dan in 2003 ook niet aan de orde was: het gaat hen vaak te slecht (met de gezondheid) of het gaat juist ‘vanzelf’ goed (met werk‐ hervatting).

Werkhervatting is beïnvloedbaar; gewijzigde stelsel heeft effect Zowel in 2008 als in 2003 zijn er vijf belangrijke kenmerken die de kans op werkhervat‐ ting bepalen van twaalfmaandszieke werknemers na anderhalf jaar ziekte. Ten eerste het aantal gezondheidsklachten dat iemand ervaart: hoe meer verschillende klachten, hoe kleiner de kans op werkhervatting. Daarnaast zijn er vier kenmerken die deels beïnvloed kunnen worden door de werkgever, de bedrijfsarts of door de werknemer zelf. Eén daar‐ van is de duur van het dienstverband: hoe langer iemand al bij een bedrijf werkt (los van leeftijd), des te groter de kans op werkhervatting. De volgende drie kenmerken beïnvloe‐ den de kans op werkhervatting ook positief: het ondernemen van hervattingspogingen in het eerste ziektejaar, het aanbieden van werkaanpassingen door de werkgever en het sa‐ men met de bedrijfsarts nagaan of terugkeer naar het werk mogelijk is. Vooral deze laats‐ te drie kenmerken zijn direct beïnvloedbaar door de werkgever, de bedrijfsarts en de werknemer. Dit betekent dat het actief onderzoeken van hervattingsmogelijkheden, het proberen of werken lukt en het aanbieden van werkaanpassingen de kans op werkher‐ vatting positief beïnvloeden. In 2008 gebeurt dit allemaal vaker dan in 2003, waarmee alle actoren (werkgever, bedrijfsarts, werknemer) hun eigen rol actiever hebben ingevuld conform de gewijzigde wetgeving. De toegenomen invloed van deze vijf determinanten is de verreweg belangrijkste oorzaak van de stijging van het aandeel werkenden. De op zich al minder spectaculaire veranderingen in de samenstelling van de populatie langdu‐ rig zieken hebben veel minder invloed op deze stijging gehad. De inspanningen van de werkgever en bedrijfsarts hebben (als gevolg van WVP) aan ef‐ fectiviteit gewonnen. Dit kan bijvoorbeeld zijn doordat inspanningen sneller, frequenter 1

Daar waar over begeleiding gesproken wordt, gaat het – tenzij anders vermeld – steeds om begeleiding specifiek gericht op terugkeer naar werk. Andere vormen van begeleiding (gericht op herstel, contact hou‐ den/monitoren) zijn daarmee niet meegeteld.

308


of intensiever zijn ingezet. De ontwikkeling van richtlijnen voor de praktijk van bedrijfs‐ artsen en behandelaars heeft hier waarschijnlijk een rol in gespeeld. Daarnaast hebben de VLZ, het wegvallen van de WAO en de komst van de strengere WIA naar alle waar‐ schijnlijkheid bijgedragen aan deze toegenomen effectiviteit. Dit wordt bevestigd in in‐ terviews met werkgevers. Door de VLZ is er meer tijd om te werken aan herstel en werk‐ hervatting, zonder dat deze onderbroken wordt door de ‘WAO‐muur’ die er in 2003 nog was: was men die gepasseerd, dan was werkhervatting minder aannemelijk (de zoge‐ naamde fuikwerking van de WAO). De hogere kosten van de langere loondoorbetaling voor de werkgever in combinatie met een minder aantrekkelijk (WIA)perspectief voor de werknemer maken de inspanningsbereidheid van betrokken partijen ook groter.

Vangnetters vormen een kwetsbare groep Aan de vangnetters gaat deze sterkere gerichtheid op werk gedeeltelijk voorbij. Hier is helaas geen vergelijking tussen 2003 en 2008 te maken, maar ten opzichte van de werk‐ nemers van 2008 zijn zij anderhalf jaar na ziekmelding minder aan het werk en deden ook minder vaak pogingen hiertoe. Uiteraard zijn zij ook bij aanvang van ziekte minder vaak aan het werk (denk aan de WW’ers). Vangnetters vormen echter een veel kwets‐ baardere groep dan werknemers. Vangnetters hebben geen werkgever die het loon door‐ betaalt, verzuim begeleidt en direct een werkhervattingsplek kan bieden. Zij zijn aange‐ wezen op het tweede spoor. Daarnaast hebben vangnetters (met name WW’ers) een zwakkere sociaal‐economische positie dan werknemers: ze hebben een korter arbeidsver‐ leden, een langere klachtenhistorie, een slechtere gezondheidsperceptie en er spelen va‐ ker andere factoren die werkhervatting belemmeren (zoals zorg voor kinderen).

Ook bij vangnetters is werkhervatting beïnvloedbaar, maar lastiger Voor de vangnetters gelden deels dezelfde en deels andere kenmerken die de kans op werkhervatting bepalen. De ervaren gezondheid speelt uiteraard ook bij vangnetters een grote rol: een als slecht ervaren gezondheid heeft een negatief effect op werkhervatting. Daarnaast is de begeleiding naar werk door UWV van belang, en voor de eindedienst‐ verbanders (zolang de werkgever het loon doorbetaalt) de begeleiding door de werkge‐ ver en arbodienst. De begeleiding van een werkgever/arbodienst aan een eindedienstver‐ bander vergroot de kans op werk veel meer dan de begeleiding door UWV; mogelijk wa‐ ren er vaak ook al benutbare mogelijkheden toen het dienstverband nog bestond. Voor vangnetters met een kleinere afstand tot de arbeidsmarkt (eindedienstverbanders en uitzendkrachten) geldt net als bij werknemers dat de begeleiding door de werkgever en arbodienst een dubbel effect heeft. Enerzijds is er een direct effect, namelijk dat het de belemmerende werking van een slechte gezondheidsperceptie op werkhervatting deels kan wegnemen; anderzijds is er een indirect effect, namelijk dat begeleiding de gezond‐ heidsperceptie verbetert. Mogelijk ligt hieraan ten grondslag dat er werkelijk (niet alleen in de perceptie) sprake is van een gezondheidsverbetering. Voor de WW’ers is het moeilijker om met begeleiding het negatieve effect van de als slecht ervaren gezondheid weg te nemen; begeleiding door UWV blijkt dit in mindere mate dan bij de andere groepen te kunnen compenseren of positief te beïnvloeden. Voor zover de begeleiding aan WW’ers effect heeft op de kans op werkhervatting, is dit met name in het tweede jaar; bij andere vangnetters en werknemers is dit vooral in het eerste jaar. Hierin speelt bij WW’ers waarschijnlijk de grotere afstand tot de arbeidsmarkt een rol, evenals de relatief slechte gezondheidsperceptie.

309


Ontwikkeling van werkhervatting in het tweede jaar De invoering van de VLZ leverde een extra jaar op waarin werkgever en werknemers, of vangnetters en UWV, inspanningen gericht op herstel en re‐integratie moeten plegen. Wat gebeurt er in het tweede jaar na de ziekmelding en hoeveel extra werkhervatting wordt dan gerealiseerd? We vergelijken hier de langdurig zieken 10 en 27 maanden na de ziekmelding. Bij de werknemers neemt in deze tijd het aandeel volledig werkenden flink toe (van 12% naar 52%), terwijl het aandeel gedeeltelijk werkenden in dezelfde orde van grootte afneemt. Het percentage niet‐werkenden blijft in de periode tussen 10 en 27 maanden ongeveer gelijk: rond de 30%. Hierbij gaat het niet steeds om dezelfde mensen. Er zijn in deze twee‐ jaarsperiode vijf werkhervattingspatronen onderscheiden: niet‐hervatters, late hervatters, opbouwers, volhouders en terugvallers. De niet‐hervatters hervatten op geen van de peilmomenten, de late hervatters pas na verloop van tijd. De andere groepen werken op het eerste peilmoment (na 10 maanden), waarvan een deel het werk uitbreidt van deels tot volledig (opbouwers), een deel steeds volledig werkt (volhouders) en een deel op‐ houdt met werken (terugvallers). Van belang is te voorkomen dat zieken het werk geheel niet hervatten of terugvallen. Be‐ invloedbare verschillen tussen niet‐hervatters en late hervatters betreffen de ontvangen begeleiding naar werk en de houding van de werknemer. Bij late hervatters neemt de begeleiding naar werk in het tweede ziektejaar toe, terwijl die bij niet‐hervatters juist iets afneemt. Daarnaast hebben late hervatters een actievere en positievere houding ten aan‐ zien van werkhervatting dan niet‐hervatters. Deels zal dit samenhangen met bepaalde (on)mogelijkheden tot werkhervatting: niet‐hervatters ervaren hun gezondheid als slech‐ ter en verliezen in de loop van de tijd vaker het dienstverband met hun werkgever. Om niet‐hervatters te veranderen in late hervatters – onder de aanname dat ze deels wel be‐ nutbare mogelijkheden hebben – zouden niet‐hervatters meer geactiveerd en begeleid moeten worden richting werk, zowel in het eerste als in het tweede ziektejaar. Om te voorkómen dat zieken tot de categorie terugvallers gaan behoren, zijn minder aangrij‐ pingspunten te vinden. De terugvallers hebben vaak een verslechtering van hun gezond‐ heid ervaren en onderscheiden zich verder niet in negatieve zin. Bij de vangnetters is door de tijd heen ook een toename van het aandeel werkenden zichtbaar, maar in veel minder grote mate. Van de vangnetters komt 71% in deze twee jaar (op de drie peilmomenten) niet aan het werk, terwijl bij de werknemers 16% tot de niet‐hervatters behoort. Binnen de vangnetgroep komen de WW’ers het minst vaak aan het werk (wat zal samenhangen met hun zwakkere sociaal‐economische positie en het volledig ontbreken van een werkgever om naar terug te keren) en de eindedienstverban‐ ders het vaakst. Vangnetters ondernemen ook minder vaak werkhervattingspogingen dan werknemers; bij de niet‐hervatters is dit verschil met name in de eerste 10 maanden groot. De verwachtingen omtrent volledige werkhervatting zijn bij de niet‐hervattende vangnetters bij 10 maanden wel hoger dan bij de niet‐hervattende werknemers, maar dit verschil verdwijnt in de navolgende tijd.

Niet‐hervatters in een ongunstige uitgangspositie De zieke werknemers die op geen van de drie peilmomenten het werk hebben hervat, hebben een relatief ongunstige uitgangspositie. Zij hebben te maken met een als slecht ervaren gezondheid en een langdurige klachtengeschiedenis. Tegelijkertijd is hun band

310


met de arbeidsmarkt minder sterk (minder werkhervattingspogingen en negatieve ver‐ wachtingen daaromtrent, na verloop van tijd vaak geen dienstverband meer) en is de ei‐ gen gerichtheid op werk, gepercipieerde ontvangen begeleiding en eigen betrokkenheid bij de aanpak minder dan bij de andere groepen. Wanneer aanvankelijke niet‐hervatters wel begeleiding krijgen verhoogt dat de kansen op werkhervatting. Ook de belemmeren‐ de werking van een als slecht ervaren gezondheid kan door op het werk gerichte bege‐ leiding voor een deel worden weggenomen of positief worden beïnvloed. Vooral bege‐ leidingsinspanningen in het eerste jaar verhogen de kans op werkhervatting door aan‐ vankelijke niet‐hervatters. De vangnetters die het werk niet hervatten hebben dezelfde ongunstige uitgangspositie (met dezelfde kenmerken) als de zieke werknemers die niet hervatten. Daar komt bij dat het vaker om oudere verzekerden gaat met een lager huishoudinkomen. De groepen niet‐ hervattende werknemers en niet‐hervattende vangnetters lijken erg op elkaar. Alleen is bij de niet‐hervattende vangnetters de uitgangspositie gemiddeld nog ongunstiger en gaat het om een veel grotere groep. Dit maakt een tijdige activering nog crucialer, maar ook moeilijker. Mogelijk moet bij WW’ers meer teruggegrepen worden op re‐integratie‐ middelen als bijvoorbeeld gesubsidieerde arbeid of de WorkFirst methodiek. Begeleiding is cruciaal Begeleiding naar werk vergroot de kans op werkhervatting. In de periode tot 10 maan‐ den na de ziekmelding heeft bijna 95% van de niet‐werkende werknemers enige vorm van begeleiding gekregen, meestal van de werkgever of de arbodienst. Wat betreft de inhoud van de begeleiding blijkt dat deze veel meer op het eerste spoor dan op het twee‐ de spoor gericht is en vooral aangrijpingspunten bij de werknemer zelf zoekt en minder bij de inhoud van het werk. Uit interviews met werkgevers kan afgeleid worden dat bij dit type begeleiding de aard en het verloop van de gezondheidsklachten (die een bepaal‐ de aanpak wel of niet mogelijk maken), de houding van de werknemer (motivatie, me‐ dewerking) en de capaciteiten van de werknemer (opleiding) mede een rol spelen. De oorzaak van de ziekmelding en het type klachten bepalen voor een deel de vorm van de begeleiding en de instantie die de begeleiding verzorgt. De resultaten indiceren dat zowel werkgevers als arbodiensten er de voorkeur aan geven relatief kansrijke werkne‐ mers te begeleiden en andere instanties (UWV WERKbedrijf, re‐integratiebedrijf, case‐ managementbedrijf etc.) dienst doen als begeleider of last resort. Tot de werknemers die bij voorkeur begeleiding krijgen behoren ook degenen die psychische klachten en werk‐ druk als belangrijkste verzuimoorzaak noemen. Dit doet vermoeden dat werkstress als reden van verzuim beter behandelbaar is dan andere vormen van verzuim. In het tweede ziektejaar neemt het aandeel niet‐werkenden dat enige begeleiding ont‐ vangt af tot 78%, maar wordt de rol van andere instanties hierin relatief groter. In het eer‐ ste ziektejaar gebeurt er dus meer qua begeleiding; de prikkel van de VLZ wordt in het eerste jaar al gevoeld en werpt zijn licht vooruit naar het tweede jaar. In het tweede ziek‐ tejaar zal het ook in bepaalde gevallen duidelijk zijn geworden dat er geen re‐integratie‐ mogelijkheden meer zijn, waardoor er dan minder begeleiding wordt ingezet. Vangnetters geven minder vaak aan begeleiding naar werk te ontvangen dan werkne‐ mers (per peilmoment circa de helft). Een deel van de vangnetters die het werk niet her‐ vatten binnen twee jaar geeft zelfs aan – in de eigen beleving – in het geheel geen bege‐

311


leiding gericht op werk ontvangen te hebben. Aangezien vangnetters hun gezondheid als slechter ervaren dan werknemers die ziek worden, is het mogelijk dat de begeleiding (van voornamelijk UWV) vooral gericht was op herstel en minder op werkhervatting. De eindedienstverbanders en de uitzendkrachten hebben meer kans op begeleiding naar werk (ook door een werkgever of arbodienst) dan de WW’ers. Laatstgenoemde groep heeft echter ook de slechtste gezondheidsperceptie.

Overeenkomst tussen werkgever en werknemer In de twee jaar voorafgaand aan een eventuele WIA‐aanvraag is het aan werkgever en werknemer om herstel en re‐integratie te bevorderen. Daarbij is de communicatie tussen werkgever en werknemer van groot belang. Hoe meer werkgever en werknemer dezelfde visie hebben op het herstel‐ en re‐integratieproces, hoe groter de kans dat dit ook gevolgd wordt. Bij een verschil van inzicht tussen werkgever en werknemer is de kans klein dat het meest ambitieuze doel van de twee gerealiseerd wordt. Vaak zijn werkgever en werknemer het wel eens over hoe de werkhervatting tot stand moet komen en welke fac‐ toren de werkhervatting tegenwerken. Over de mogelijkheden die er zijn om het werk te hervatten en over de gepleegde begeleidings‐ en re‐integratie‐inspanningen zijn werkge‐ ver en werknemer het minder vaak eens. De werkgevers noemen vaker dan de werkne‐ mers dat een bepaalde inspanning gepleegd is terwijl de werknemers zich daar niet van bewust lijken te zijn. In deze situatie kan de inspanning zijn effect missen, ongeacht de vraag of deze in werkelijkheid al dan niet gepleegd is. Voor de casemanager en/of arbo‐ dienst is het van belang aandacht te besteden aan eventuele verschillen van inzicht, aan‐ gezien dit kan leiden tot wrijving en vertraging in het proces.

Op weg naar de WIA Degenen die het werk niet (volledig) hervatten kunnen een aanvraag voor de WIA doen. Bij tien maanden na ziekmelding zijn de belangrijkste voorspellers van de kans om een claimaanvraag in te dienen, zowel bij de werknemers als bij de vangnetters: een slechte gezondheidsperceptie, het niet aan het werk zijn (behalve bij WW’ers) en een negatieve inschatting van de kans op werkhervatting. Van de gehele groep van negenmaandszie‐ ken doet 55% van de vangnetters en 26% van de werknemers een aanvraag voor de WIA. Opvallend is dat circa 30% van de niet‐hervattende werknemers en vangnetters geen aanvraag voor de WIA doet, zonder dus aan het werk te zijn. Bij de werknemers betreft dit ten opzichte van wel claimbeoordeelde niet‐hervatters mensen met gunstigere moge‐ lijkheden ten aanzien van eventuele latere terugkeer naar werk (betere gezondheidsper‐ ceptie, vaker nog een dienstverband, positievere verwachtingen omtrent werkhervatting) of werknemers die minder afhankelijk lijken van een eventuele uitkering (kleinere dienstverbanden) en daarom afzien van een WIA‐claim. Bij de niet‐hervatte vangnetters onderscheiden degenen die geen claimaanvraag doen zich doordat het relatief veel WW’ers betreft en mensen die al langdurende gezondheidsklachten hebben. Mogelijk betreft dit mensen die eerder zijn afgewezen voor een arbeidsongeschiktheidsuitkering en zijn teruggevallen op een WW‐uitkering (het zogenaamde draaideureffect), door deze ervaring weinig vertrouwen hebben in aanmerking te komen voor een WIA‐uitkering en daarom geen claim hebben ingediend. Een aanvullende verklaring kan zijn dat ze ver‐ wachten het voorlopig wel uit te zingen op de resterende WW‐rechten en hier de voor‐ keur aan geven boven een WIA‐uitkering.

312


De weg de WIA in Voor de vangnetters die een WIA‐claim indienen is de kans op toekenning kleiner dan voor een zieke werknemer: 58% versus 66%. Van de zieke werknemers in ons onderzoek kreeg 23% een gedeeltelijke WGA‐uitkering toegekend, bij de vangnetters is dit 14%. Een volledige WGA‐uitkering wordt aan 28% van de zieke werknemers toegekend en aan 32% van de vangnetters en een IVA‐uitkering aan 15% van de werknemers en 12% van de vangnetters. De kenmerken die 10 maanden na ziekmelding voorspellend zijn voor de uiteindelijke WIA‐status, zijn grotendeels dezelfde als bij de kans op een claimaanvraag: negatieve verwachtingen met betrekking tot werkhervatting, een als slecht ervaren ge‐ zondheid en geen werkhervatting spelen hierbij een belangrijke rol. Daarnaast komt het belang van begeleiding naar voren. Enkele maanden na de WIA‐beoordeling is van de werknemers met een gedeeltelijke WGA‐uitkering 63% aan het werk. Bij de 35‐minners is dit ook 63%. Binnen de groep vangnetters is dit zowel bij de gedeeltelijk WGA’ers als de 35‐minners 24% (toevallig ook hetzelfde percentage). Beide groepen zouden (deels) tot werken in staat moeten zijn, maar bij een deel – dat bij vangnetters aanzienlijk groter is dan bij werknemers 2 – is dit dus niet het geval. De niet‐hervatters binnen de groep 35‐minners en gedeeltelijk WGA’ers ervaren hun gezondheid echter veel vaker als slecht dan de hervatters, hetgeen de werkhervatting kan hebben belemmerd of juist een gevolg kan zijn van het uitblijven van werkhervatting.

Tot slot Op weg naar de WIA nemen veel negenmaandszieke werknemers en vangnetters vroeg of laat een afslag richting werkhervatting. Ten opzichte van vijf jaar geleden gebeurt dit vaker: meer langdurig zieken komen weer aan de slag. Daarbij worden zij geholpen door werkgever, arbodienst of een andere instantie. De vangnetters zijn daarbij aangewezen op UWV en hebben geen werkgever om naar terug te keren. De vangnetters missen de afslagen richting werk dan ook het vaakst en 55% eindigt bij de poort van de WIA. Bij de werknemers is dit 26%. Het huidige stelsel werkt dus beter voor werknemers dan voor vangnetters. Op de gehele route tekent zich een tweedeling af. Enerzijds is er de (grote) groep werk‐ nemers en de (veel kleinere) groep vangnetters die vroeg of laat hervatten – en eventueel daarna terugvallen. Anderzijds zijn er de niet‐hervattende werknemers en vangnetters. Zij hebben een slechtere ervaren gezondheid, schatten hun kansen lager in en ontvangen minder begeleiding. Wat betreft de vangnetters is het de vraag of het reëel is om te ver‐ wachten dat vangnetters met begeleiding verder gebracht worden dan hun uitgangsposi‐ tie. Dit geldt met name voor WW‐vangnetters, de groep die de meeste moeite heeft weer aan het werk te komen. De vooraf veronderstelde effectiviteit van begeleiding op werkhervatting, zowel direct als indirect via een verbeterde (perceptie van de) gezondheid, blijkt aanwezig. Vijf jaar geleden, in de WAO‐tijd, speelden de factoren gezondheid en begeleiding ook reeds een 2

De bevinding dat het aandeel werkenden onder de 35‐minners en gedeeltelijk WGA’ers aanzienlijk groter is bij werknemers dan bij vangnetters, blijkt ook uit andere onderzoeken. Zie bijvoorbeeld de ‘Monitor WGA‐instromers van 2006’ (AStri) en de Pilot ‘Monitor Arbeidsbeperkten en Werk’ (UWV).

313


rol. Positief verschil is dat de impact van (mede) beïnvloedbare factoren nu groter is. De komst van de VLZ en de WIA hebben de rol van de werkgever vergroot. Gezien de mate van werkhervatting en de begeleiding die zieke werknemers krijgen, lijken werkgevers en werknemers deze rollen goed opgepakt te hebben. De werkgevers spannen zich voor een groot deel in om hun werknemer aan het werk te krijgen in die twee jaar. In de mees‐ te gevallen lukt dit ook.

314

Nederland is niet ziek meer

Recommend Documents