Speech CEO en Voorzitter Raad van Bestuur Koninklijke DSM N.V. Feike Sijbesma bij afscheid Bernard Wientjes, Voorzitter VNO-NCW, 30 Juni 2014, Den Haag Excellenties, dames en heren, ondernemers, betrokkenen bij VNO/NCW en: in het bijzonder Bernard én Titia. Zijn de dingen echt zo moeilijk, …dat wij niet durven, óf: is het soms dat wij niet durven, …dat de dingen zo moeilijk maakt ? (vrij naar Seneca) Droomt u vaak? Ik hoop het! Het mooie van een droom is dat we oneindig kunnen associëren. In onze dromen zijn we creatief en imaginair. Durven we van alles. Maar zijn we soms ook onnodig bang. Hoe mooi zou het zijn als we de durf hadden om onze dromen werkelijkheid te laten worden? Dat onze droom een visie wordt. Samen werken aan een gezamenlijk doel. Concrete stappen durven te zetten. En dus leiderschap tonen om dat voor elkaar te krijgen. Want: de wereld verdient dat! Nederland verdient dat! Bernard, jij hebt je voortdurend ingezet, durven in te zetten, voor verbeteringen van Nederland. Je bent wel de meest invloedrijke man van Nederland genoemd. Zelf heb je daarover gezegd en ik citeer: 'Ik houd van de positie van VNO-NCW. Je spreekt vrijwel dagelijks een minister, je kunt invloed uitoefenen en je hebt niet echt… de last van de politiek….' Bernard, nu 71 jaar, heeft bijna een decennium in zijn laatste functie dag-in-dag-uit, bijgedragen aan een sterker Nederland. Het past bij zijn afscheid om inzichten op een sterker Nederland met elkaar te delen. Om een sterk Nederland te bouwen, moeten we naar mijn mening méér doen dan denken aan oplossingen voor de bekende zaken, die ons vaak wakker houden en die we zo graag gegarandeerd willen zien. Zoals een goede en ook betaalbare gezondheidszorg, zoals het garanderen van een veilige en leefbare omgeving, een sociaal vangnet voor degene die dat nodig hebben, een robuust klantgericht financieel systeem dat voldoende kredieten kan verlenen, een woningmarkt met doorstroming, een pensioenstelsel met garanties, ook voor volgende generaties én een arbeidsmarkt met kansen, voor jongeren en ouderen. Graag willen we, gewoon op al deze zaken kunnen vertrouwen. Maar als bioloog haal ik graag Darwin aan: de wereld om ons heen zal continu veranderen en alleen door continu aanpassen zal je blijvend succesvol kunnen zijn. En alleen dan kan dit alles ook de wensen zijn van onze kinderen en van de volgende generaties. Daarom moeten we naast “deze wensen” ook goed kijken naar “onze input”. Wat stoppen we in onze samenleving, in onze economie, om succesvol te blijven. Investeren in de toekomst. Want de vergrijzing, de opkomende economieën en dergelijke leggen een druk op ons systeem, op onze welvaart. En Nederland? Nederland verdient beter.
Laat me daarom drie fundamentele pijlers noemen die naar mijn mening de visie op Nederland handen en voeten kunnen geven: 1) Ons verdienmodel, om samen een antwoord te formuleren waarmee en hoe ons land op lange termijn haar geld verdient; 2) onze concurrentie positie, als randvoorwaarde hiervoor én 3) onze ambitie en individuele en gezamenlijke verantwoordelijkheid voor onze toekomst 1) Het verdienmodel Ik begin met ons verdienmodel, dat ons land op lange termijn van inkomsten verzekert. Niemand kan de toekomst voorspellen. Maar, zoals gezegd, als de wereld om ons heen verandert moeten wij ons aanpassen om succesvol te kunnen blijven. Wij zullen daarom meer moeten aanhaken bij zogenaamde ‘sunrise’ sectoren, de groeisectoren, top-sectoren zo u wilt. Nederland kan met zijn innovatiekracht en creativiteit een belangrijke rol spelen. Zo kunnen wij bijvoorbeeld inzetten op duurzaamheid, waterbouw, agro-food en biotechnologie, IT, high-tech-materialen en -systemen etc. Nederland? Nederland verdient dat! Toen Bernard 71 jaar geleden geboren werd, waren er iets meer dan 2 miljard mensen op onze aarde. Tegenwoordig zijn dat er ruim 7 miljard. En in 2050 hebben we 9 miljard mensen op onze aarde. Door deze ongekende bevolkingsgroei krijgen wij en onze kinderen, te maken met een aantal belangrijke uitdagingen, zoals: gezonde voeding voor allen; een meer gebalanceerde verdeling van de consumptie van grondstoffen; en de zorg om onze planeet en het klimaat. Ik loop ze met u langs. Ten eerste onze voeding. Bijna twee miljard mensen met honger in zich ontwikkelende landen die te weinig krijgen, terwijl tegelijk, er te veel en verkeerde voeding is in de zogenaamd ontwikkelde landen, dat zorgt voor ziektes bij nog eens 1 tot 2 miljard mensen: dit alles is een serieuze bedreiging voor onze samenleving én economie. Maar het geeft ook kansen voor diegenen die met oplossingen komen. Zoals gezonder voedsel met de juiste nutriënten en minder zout, suiker en vet. Maar ook door veel meer uit onze gewassen te halen, veel ervan zien we helaas nog als afval. Ten tweede de onevenwichtige verdeling van grondstoffen. De 75 rijkste miljardairs hebben evenveel als de 3.5 miljard armste op onze planeet. Maar scherper: de 1 miljard rijkste mensen van de wereld consumeren circa 45% van alle grondstoffen en produceren een gelijk percentage van alle afval. Dit is niet alleen unfair, het is ook niet sustainable. De opkomende middenklasse in bijvoorbeeld China en India zal – terecht – ook hun deel van de koek opeisen. We zullen dus moeten leren om meer te doen met minder, dat zijn ook kansen. Maar vreemd genoeg: grondstoffen zijn eigenlijk niet schaars, we maken het schaars in onze lineaire economie waarbij we grondstoffen winnen, er iets uit produceren, dat consumeren of gebruiken en tenslotte weer weggooien. Deze lineaire economie is lange tijd goed gegaan, maar met straks 9 miljard mensen is dit niet langer houdbaar. De natuur heeft al lang bedacht dat een houdbaar systeem een circulair systeem is. Wij zullen dus ook moeten overgaan naar een circulaire economie. Zo is er genoeg koolstof in de wereld, maar veel zit nu in de lucht in plaats van onder de grond. Of wat denkt u van het landbouw afval.
Ondernemingen kunnen zich meer gaan richten op het verkopen van de functie van hun producten in plaats van de producten zelf, zoals Philips licht in plaats van lampen aanbiedt en wij, als DSM, extra opgewekte energie in plaats van anti-reflectieve folie voor zonnecellen. Een verandering van verbruik naar gebruik van producten! En dus: waardeketens aanpassen, innovaties en technologie ontwikkeling, gestimuleerd door de juiste weten regelgeving en verantwoordelijk gedrag van consumenten. Kansen te over om geld te verdienen en tegelijkertijd duurzame waarde te creëren met de circulaire economie. Een nieuw verdienmodel. Als derde element voor ons verdienmodel, wil ik de misschien wel grootste uitdaging aller tijden noemen: het beheersen van de klimaatverandering, gecreëerd door onze eigen economische voorspoed en de industriële revolutie. De laatste inzichten geven aan hoe sterk we op weg zijn met de opwarming van de aarde met alle gevolgen van dien. Er is een duidelijke maatschappelijke, maar ook economische reden, om hier vereend alle aandacht aan te geven. Geen van deze grote issues laat zich door een enkele partij oplossen. Geen enkele overheid, NGO, wetenschapper of bedrijf. We moeten het samen doen. Het bedrijfsleven heeft echter een sterke sleutel in handen, onder andere door de innovatieve kracht, en zeker ook in Nederland. De impact van bedrijven op onze samenleving is de afgelopen 50 (tot 100) jaar enorm toegenomen en daarmee ook de verantwoordelijkheid. Dat betekent dat bedrijven op meerdere dimensies tegelijk waarde moeten toevoegen: People, Planet en Profit: economische voorspoed én een duurzame ecologie en samenleving. Dat betekent dat bedrijven niet anders kunnen dan zich te richten op alle stakeholders: de aandeelhouders, de klanten, de eigen medewerkers en de samenleving als geheel. Economische groei is een middel, geen doel op zich. Maar innovatieve duurzame groei kan hét middel zijn om onze kinderen en kleinkinderen een welvarende en duurzame toekomst te bieden. Duurzaamheid en groei zijn geen tegenstelling, maar twee kanten van dezelfde medaille die we kunnen verdienen. Als we in staat zijn om onze individuele talenten en krachten te bundelen, en ons te richten op oplossingen voor de genoemde uitdagingen, realiseren we daarmee een vliegwiel waarmee we ongekende prestaties kunnen leveren. Nederland en de Nederlanders hebben een enorm potentieel. In het - héél - klein heb ik dat zelf meegemaakt met DSM, waar we door een heldere visie, bundeling van krachten en geloof in een duurzame toekomst in staat zijn geweest twee grote transformaties door te voeren: van een icoon in oude industrie naar een wereldwijde koploper in innovatie en duurzaamheid op het gebied van voeding, gezondheid en materialen Bernard: jij hebt je ook altijd voor die toekomst ingezet. Jij durfde je dromen te realiseren. We kennen sinds twee jaar de Dutch Sustainable Growth Coalition. VNO-NCW en diverse hier aanwezige bedrijven, waaronder ook DSM, zijn hierbij betrokken. Allemaal met dezelfde visie, dat wie excelleert, groei én duurzaamheid als ogenschijnlijk tegenstrijdige doelen, kan combineren.
Dat is, dames en heren, de eerste pijler van deze toekomstvisie: werken aan de oplossingen voor de grote uitdagingen van onze wereld, om daarmee duurzame economische groei te creëren. Een nieuw verdienmodel. Gericht op “sunrise-opportunities” voor een betere wereld. En Nederland? Nederland verdient het.
2) Onze concurrentiepositie De tweede pijler van deze visie voor een sterk Nederland is het vasthouden en verder versterken van onze concurrentiepositie, om tot de top van de wereldeconomie te blijven behoren. Allereerst is het daarom van groot belang dat we de stap durven nemen naar de vorming van een duidelijk Europees energiebeleid dat ons onafhankelijker, duurzamer en meer concurrerend maakt. De huidige energiesituatie is een sluipmoordenaar, voor de maakindustrie en daarmee langzaam ook voor R&D en dus onze kenniseconomie. Behalve energie is ook onze arbeidsmarkt van groot belang om concurrerend te blijven. We moeten arbeid minder belasten en flexibeler maken, om daarmee meer kansen te bieden voor zowel jongeren als ouderen. Daarnaast zijn innovatie en onderwijs zijn cruciaal. We geven relatief minder uit aan innovatie dan andere delen van de wereld (bijvoorbeeld Japan, Singapore en de VS). En veel van de voornoemde uitdagingen vragen juist om innovaties. Ook investeren in onderwijs, zowel in de breedte om het algehele niveau van iedereen te verhogen, als investeringen in de diepte, om excellentie te bevorderen en maximaal te kapitaliseren op de aanwezige talenten. Veel van deze vraagstukken vragen om een Europese aanpak. Dat is vaak moeilijk, maar durven we de eerste stappen te zetten om de moeilijke dingen te adresseren? Een samenleving, een generatie, die déze ambitie of drive mist, zal zijn toekomst verliezen. En Nederland? Nederland verdient het! 3) Ambitie en verantwoordelijkheid Lest best: méér ambitie en verantwoordelijkheid nemen voor onze toekomst, is de derde en misschien wel belangrijkste pijler van deze visie op Nederland. Want het begint met onze ambities en verantwoordelijkheid. Het is toch ondenkbaar dat voor de volgende generatie welvaartsdaling een serieuze bedreiging gaat worden? Dat zal ongelijkheid en spanningen tot gevolgd hebben. En dat, terwijl het juist letterlijk in onze genen zit om niet alleen voor onszelf te zorgen, maar ook voor de generaties na ons. Dat is ook mijn persoonlijke drijfveer en inspiratie… Ik kan mijn kinderen pas recht in de ogen kijken als ik ze kan uitleggen dat mijn werk (en dus mijn afwezigheid thuis) bijdraagt aan een betere wereld. Dat is een deel van mijn droom, mijn visie, mijn ambitie en de dingen die ik doe.
Onderzoek wijst uit dat we sinds het begin van de crisis veel vertrouwen zijn kwijtgeraakt, in de politiek, in het bedrijfsleven, soms zelfs in de wetenschap. En vertrouwen in elkaar én in onze instituties is cruciaal voor ons succes. Vertrouwen krijgen we slechts terug door daden. Nederland verdient het! Ik ben ervan overtuigd: we moeten willen uitblinken, om de toekomst tegemoet te gaan die Nederland verdient. Ons ambitie niveau - gezamenlijk - verhogen. Méér en sneller aanpassen aan een veranderende en globaliserende wereld. Ondernemers zin dus! Niet berusten, maar blijven proberen, blijven doen. Willen excelleren. En, ons Rijnlands model geeft een waarborg dat we niet doorschieten, het zorgt voor een zekere vorm van RIJNheid, rust en regelmaat, maar graag zonder dat we langzaam in slaap dommelen. Persoonlijke verantwoordelijkheid nemen begint dicht bij huis. Als we verantwoordelijkheid nemen voor onze eigen toekomst en aanspreekbaar zijn op onze persoonlijke bijdrage daaraan, dan ontstaan creativiteit, ideeën en acties die daadwerkelijk tot resultaat leiden. Dan zetten we het vliegwiel voor verandering in werking. Dan realiseren we onze gezamenlijke visie op Nederland: met meer ambitie, met focus op duurzaamheid en innovatie, concurrerend, met eigen verantwoordelijkheid, en vooral ook samen. Ik bedoel daarmee dat een ieder van ons, iedere Nederlander, een bijdrage kan leveren passende in deze visie. Want uiteindelijk begint het bij u en mij, bij ons allen. En daarmee, dames en heren, wil ik afronden. Met een parafrase op de tekst van Seneca: De dingen moeilijk maken is vrij simpel, de dingen simpel houden is vrij moeilijk! Bij velen, met wie ik over dit alles praat en heb gepraat, voel ik het enthousiasme om simpelweg gezamenlijk te gaan voor een sterk Nederland door tegelijkertijd gróót te dromen en klein te durven. Door de kracht te gebruiken van een steeds groter wordende groep Nederlanders die zich hiervoor inzetten, kunnen we een beweging op gang brengen waar de volgende generaties ons dankbaar voor zullen zijn. Bernard, jij hebt je bijna 10 jaar ingezet voor een sterker Nederland en zal daarmee doorgaan. Jij hebt met jouw inspanningen én groot gedacht én vele kleine (en ook grotere) stappen genomen. Bedankt hiervoor. Samen met jouw opvolger Hans de Boer zullen wij hiermee doorgaan. Met een visie, met ambitie en met durf onze dromen realiseren. Dan staan we er straks in 2025 “vet cool” bij, zoals mijn kinderen zouden zeggen. Want dat verdient Nederland! En U, én onze kinderen ook
