Natuurvisie Dal van de Rode Beek en Schinveldse Bossen

Natuurvisie Dal van de Rode Beek en Schinveldse Bossen 2010-2022

Voorwoord

fietsafstand, waardoor de recreatieve betekenis

In deze natuurvisie leest u hoe

Natuurmonumenten wil dit ruime, afwisselende en

Natuurmonumenten de komende twaalf jaar

halfopen natuurlandschap verder ontwikkelen,

(2010-2022) het beheer van het ‘Dal van de Rode

waarbij herstel van de waterhuishouding en

Beek’ en de ‘Schinveldse Bossen’ gaat uitvoeren.

verdere vernatting belangrijk zijn. Ook zal er

Het zijn twee prachtige natuurgebieden die door

aandacht zijn voor betere verbindingen met de

hun karakter, omvang en ligging tegen de Duitse

Brunssummerheide, Teverenerheide (D) en de

grens uniek zijn en op regionaal niveau grote

verbindingszone richting Mook. De status als

toekomst mogelijkheden bieden voor natuur en

attractief en gevarieerd natuurrecreatiegebied met

recreatie.

struinnatuur, wandelpaden, fietsroutes en

groot is.

ruiterpaden willen we behouden. De kwaliteit zal Tegen de Duitse grens in Zuid-Limburg beheert

naar verwachting alleen maar toenemen door

Natuurmonumenten zo’n 500 ha natuur in het Dal

verdere ontwikkeling van natuur en landschap.

van de Rode Beek en de Schinveldse Bossen. Het landschap is zeer divers met waardevolle bossen

Tijdens een bijeenkomst met betrokken partners

van nat tot droog, bronbossen bij Jabeek,

heeft Natuurmonumenten deze natuurvisie

meerdere slingerende beken met moeras en

gepresenteerd en gezamenlijk besproken.

heideveldjes met bloemrijke graslanden en

Natuurmonumenten heeft ieders inbreng hierbij

akkers. De goed ontwikkelde hellingveentjes op

zeer gewaardeerd en in deze natuurvisie verwerkt.

de Breukberg zijn zeer uitzonderlijk voor

Natuurmonumenten hecht veel waarde aan een

Nederland en het Vosbroek is een van de oudste

goede samenwerking in deze

bosgebieden in Limburg. De middeleeuwse

grensoverschrijdende regio en zal zich blijven

schansen, oude watermolens en holle wegen zijn

inzetten voor een positieve ontwikkeling van dit

cultuurhistorisch waardevol. Delen van het Dal

grensoverschrijdende natuurlandschap en de

van de Rode Beek en de Schinveldse Bossen

recreatieve mogelijkheden.

behoren tot het grensoverschrijdende Natuurpark Roode beek/Rodebach, waar Schotse Hooglanders de natuur extensief begrazen en het

Ir. C.A.M. Rijnen

landschap mede vorm geven. Voor zo’n half

Regiodirecteur N-Brabant/Limburg

miljoen mensen liggen deze natuurgebieden op

Natuurmonumenten

De Schans Gangelterbruch in het Natuurpark Roode Beek/Rodebach © Ecologica

Inhoudsopgave Voorwoord.……………………………………………………………………………… 3 1

Het Dal van de Rode Beek en de Schinveldse Bossen ............................. 8 1.1

Grensoverschrijdende natuur met bijzondere biotopen

8

1.2

Oud grind, beekveen en kwel

9

1.3

Flora en Fauna

11

1.3.1

Bossen

11

1.3.2

Beken

12

1.3.3

Moerassen en ruigten

13

1.3.4

Hellingveen en heide

14

1.3.5

Schraalgrasland

14

1.3.6

Landbouwgebied en cultuurlandschap

15

1.4

1.4.1

Over de grens

15

1.4.2

Robuuste verbindingszone Schinveld-Mook

15

1.4.3

Heidenatuurpark

16

1.4.4

Brunssummerheide

16

1.4.5

Nationaal Landschap Zuid-Limburg

16

Cultuurhistorische waarden

16

1.6

Recreatieve betekenis

17

1.6.1

Actieve natuurbeleving

17

1.6.2

Overige voorzieningen

17

Samenwerking

18

Nieuwe en oude natuur .............................................................................. 19 2.1

Van doorstroommoeras en heide naar landbouwgrond en mijnbossen

19

2.2

Ontwikkelingen vanaf 1990

20

2.2.1

Natuurpark Roode Beek/Rodebach

20

2.2.2

Begrazing

20

2.2.3

Beekherstel

21

2.2.4

Overige beheermaatregelen

21

2.3

2.4 4

15

1.5

1.7

2

Relaties met de omgeving

Bedreigingen en knelpunten

21

2.3.1

Hydrologie

21

2.3.2

Zweefvliegveld

21

2.3.3

Ecologische verbindingen

22

2.3.4

Versnipperd eigendom

22

2.3.5

Geluidsoverlast

22

2.3.6

Recreatieve verstoring

22

Kansen voor de toekomst

23

3

Toekomstvisie ............................................................................................. 24 3.1

24

3.1.1

Een ruim, afwisselend en halfopen natuurlandschap

24

3.1.2

Waardevolle begroeiingen

24

3.1.3

Veel bijzondere en kwetsbare soorten

25

3.1.4

Natuurkerngebied in een Robuuste verbindingszone

25

3.1.5

Cultuurhistorisch waardevolle landschapselementen

25

3.1.6

Belangrijk recreatiegebied

25

3.2

Beheerstrategie

25

3.3

Doelstellingen

26

3.4

Doelrealisatie

28

3.4.1

Begrazing Natuurpark Roode Beek/Rodebach

28

3.4.2

Actief behoud en creëren van open plekken in het bos

29

3.4.3

Een natuurlijke Ruscherbeek

29

3.4.4

Behoud en kwaliteitsverbetering hellingveen Breukberg

29

3.4.5

Vergroting en verbetering Jabeekse bronbossen en dotterbloemgraslanden

29

3.4.6

Behoud en herstel van de Heringshei

30

3.4.7

Goede verbindingen met Teverenerheide en Brunssummerheide

30

3.4.8

Stapstenen voor soorten van heide en schraalgrasland

31

3.4.9

Een gevarieerd en aantrekkelijk recreatiegebied

31

3.5

3.6

4

Belangrijke waarden

Aanpak knelpunten

32

3.5.1

Verbetering waterkwaliteit Roode beek en Rodebach

32

3.5.2

Tegengaan van verdroging

32

3.5.3

Zweefvliegveld

32

3.5.4

Loslopende honden

32

Het Dal van de Rode Beek en de Schinveldse Bossen in 2022

32

3.6.1

Een halfopen mozaïeklandschap

32

3.6.2

Een volledig natuurlijke Ruscherbeek

33

3.6.3

Soortenrijke natte hooilanden, ruigten en bronbossen bij Jabeek

33

3.6.4

Florerende hellingveentjes

34

3.6.5

Nieuwe soorten dankzij goede verbindingen

34

3.6.6

Goede samenwerking ten gunste van natuur en recreatie

34

Beheermaatregelen .................................................................................... 35 4.1

Samenwerking

35

4.2

Beheermaatregelen Natuurpark Roode Beek/Rodebach en Schinveldse Bossen

35

4.2.1

Begrazing Natuurpark Roode Beek/Rodebach

35

4.2.2

Herstel en onderhoud Ruscherbeek

37

4.2.3

Herstel oorspronkelijke hydrologie

37

4.2.4

Beheer bossen

37

4.2.5

Beheer Vosbroek

37

5

4.3

4.4

4.5

4.2.6

Aanvullend grasland- en heidebeheer

38

4.2.7

Verondieping plassen in voormalige groeven

38

4.2.8

Soortgericht beheer

38

4.2.9

Cultuurhistorie

39

4.2.10

Recreatie

39

Beheermaatregelen Jabeekse bossen

39

4.3.1

Verbetering hydrologie

39

4.3.2

Beheer graslanden

40

4.3.3

Beheer bos en bosranden

40

4.3.4

Beheer akkers

41

4.3.5

Soortgericht beheer

41

4.3.6

Recreatie

41

Beheermaatregelen Breukberg

41

4.4.1

Beheer hellingveen

41

4.4.2

Verbetering hydrologie

42

4.4.3

Beheer bos

42

4.4.4

Recreatie

42

Monitoring

42

Bronnen ............................................................................................................... 44 Bijlage 1

Recreatief netwerk Natuurpark en omgeving ............................. 46

Bijlage 2

Verspreidingskaarten flora en fauna ........................................... 47

Colofon ................................................................................................................ 51

6

7

Stroomdalvlakte van de Rodebach en de Schinveldse Bossen © Ecologica

1

Het Dal van de Rode Beek en de Schinveldse Bossen

1.1 Grensoverschrijdende natuur

met bijzondere biotopen

een biotoop dat vrijwel nergens anders meer in Nederland voorkomt. Ook voor recreatie en cultuurhistorie is het gebied

Het Dal van de Rode beek en de Schinveldse

van grote betekenis. De omgeving is ten tijde van

Bossen maken onderdeel uit van een omvangrijk

grootschalige steen- en bruinkoolwinning sterk

areaal natuur op de Duits-Nederlandse grens bij

verstedelijkt. Voor zo’n 500.000 mensen ligt het

Schinveld. In deze noordoostelijke hoek van Zuid-

natuurgebied op fietsafstand en is daarmee van

Limburg beheert Natuurmonumenten grote delen

grote recreatieve betekenis. Cultuurhistorisch zijn

van Breukberg, Leiffenderven, Schinveldse Bossen,

vooral de twee gespaard gebleven watermolens en

Schinveldse Es en Jabeekse bossen. Aan de Duitse

de middeleeuwse schansen van belang. Daarnaast

zijde van de grens worden ook delen van het

liggen er verschillende oude klei- en grindgroeven in

Gangelterbruch en van de dalvlakte van de

het gebied en is het Vosbroek één van de oudste

Rodebach beheerd. In totaal beslaat het huidige

bosgebieden in Limburg.

beheergebied van Natuurmonumenten zo’n 488 ha.

Sinds 2003 zijn delen van het Dal van de Rode

Natuur en landschap zijn zeer gevarieerd met een

Beek en de Schinveldse Bossen opgenomen in het

schakering aan droge bossen, broek- en

grensoverschrijdende Natuur- en Landschapspark

bronbossen, meanderende beken met moerassen,

Roode beek/Rodebach (750 ha). In nauwe

heide en bloemrijke graslanden. Zeer bijzonder is de

samenwerking met de gemeenten Onderbanken en

aanwezigheid van goed ontwikkelde hellingveentjes,

Gangelt wordt hier gestreefd naar een nieuw

8

natuurlandschap waarin initiële, grootschalige

löss en klei- en veenafzettingen in laagten langs

natuurbouw en extensieve begrazing de aanblik van

beken. De ouderdom en precieze samenstelling van

het gebied bepalen. Op termijn zal het park

de bodem is voor Nederlandse begrippen zeer

uitgroeien tot een grensoverschrijdend natuur- en

gevarieerd en weerspiegelt de lange

recreatiegebied in groter verband.

ontstaansgeschiedenis in een reliëfrijke omgeving. In beginsel is het landschap opgebouwd uit

1.2 Oud grind, beekveen en kwel

grofzandige en grindrijke terrassen. Deze terrassen zijn aan het einde van het Tertiair tot halverwege het

Veel bodemvariatie

Pleistoceen gevormd door de zich insnijdende

De bodem in het dal van de Roode beek bestaat

Maas. Met name in de laatste ijstijd, het

voornamelijk uit voedselarm, lemig zand met grind,

Weichselien, zijn de Maassedimenten deels bedekt

Gangelt

Rode Beek

Natuurpark Roode Beek/Rodebach Gangelterbruch

Rodebach

zweefvliegveld Leiffenderven

Jabeekse bossen Jabeek

Heringsbosch

Schinveldse bossen Heringshei

Schinveld

Schinvelder Es

Breukberg

Vosbroek

Vliegbasis Geilenkirchen

Russcherbeek

Schutterspark

Brunssum Rode Beek

Teverenerheide

Brunssummerheide

Situering en toponiemen plangebied © Natuurmonumenten en Dienst Kadaster Apeldoorn

9

Hoogtekaart van de omgeving van Schinveld © Natuurmonumenten en Dienst Kadaster Apeldoorn geraakt met een laag löss en zijn de terrassen door

gronden bevindt zich lokaal een zeer ondiep

smeltwatererosie ingesneden. De löss is vervolgens

gelegen laag van zogenaamde Reuverklei. Deze

verweerd en daardoor nogal voedsel- en kalkarm

kleilaag zorgt voor een schijngrondwaterspiegel en

geworden. Door erosie komen plaatselijk ook

natte bodems in met name het oostelijk deel van de

Tertiaire afzettingen aan de oppervlakte, wat in

Schinveldse Bossen, zoals het Vosbroek. Plaatselijk

Nederland zeer bijzonder is. In het Vosbroek gaat

treedt kwel op en hebben zich broek- en bronbossen

het daarbij deels ook om tertiaire kleilagen. Deze

ontwikkeld zoals in de Jabeekse bossen. In de

klei is van economische betekenis en is in diverse

brede dalvlakte van de Rodebach bevinden zich

groeven afgegraven.

drassige terreinen zoals het Gangelterbruch en

Tegenwoordig worden de terrassen doorsneden

Leiffenderven. Een bijzondere situatie doet zich voor

door de dalen van de Roode beek, de Ruscherbeek

op de Breukberg waar hoog op de flank van de

en de Rodebach. Een tijdlang hadden deze dalen

helling water aan de oppervlakte komt. Deze kwel

vooral het karakter van een doorstroommoeras.

wordt veroorzaakt door een kleilaag in de Breukberg

Duidelijke, open beken met het karakter zoals we

waarover grondwater zijdelings afstroomt. Door de

dat nu kennen zijn voor het grootste deel pas later

permanent natte condities in een voedselarme

ontstaan onder invloed van menselijk handelen. In

omgeving heeft zich ter plekke een hellingveentje

de beekdalen heeft her en der veenvorming plaats

gevormd. Dit veentype is in Nederland uiterst

gevonden. Zo is langs de Ruscherbeek een 11.000

zeldzaam.

jaar oude veenlaag aan de oppervlakte gekomen bij

De beken die het gebied doorsnijden, hebben een

graafwerk ten behoeve van hermeandering. Lokaal

redelijke, maar zeker geen goede waterkwaliteit. De

is in de beekdalen ook beekleem afgezet.

stroomgebieden van de Rodebach en, in mindere mate, van de Roode beek omvatten intensieve

Nat en droog

landbouwgebieden en hebben te maken met lozing

Het grootste deel van het beheergebied ligt hoog en

van gezuiverd afvalwater. De concentraties van

droog en fungeert hydrologisch als inzijggebied.

fosfaat, stikstof en bestrijdingsmiddelen zijn

Regenwater infiltreert hier naar diepere

daardoor ecologisch gezien veel te hoog. De

watervoerende bodemlagen. Op deze hogere

Ruscherbeek en de Roode beek hebben bovendien

10

te maken met vanuit mijnsteenbergen uitspoelend

moerassen, broekbossen en waardevolle

water. Deze beken zijn daardoor extra belast met

bronbossen. Meer verspreid zijn graslanden, enkele

sulfaten en zware metalen. Het grondwater dat

hangveentjes, heiderestanten, kleine plassen en

binnen het dal van de Roode Beek naar de beken

landbouwgebieden aan te treffen.

toestroomt, is overwegend van goede kwaliteit. Het

Sommige habitattypen herbergen van oudsher veel

water is afkomstig van de eerste (oppervlakkig

bijzondere soorten, soorten die nu vaak op de Rode

grondwater) en tweede watervoerende bodemlaag

lijst staan. Andere planten en dieren hebben zich

(dieper grondwater), heeft een hoog ijzergehalte en

recent gevestigd of hebben zich sterk uitgebreid

is matig hard tot zacht afhankelijk van de kleilaag

dankzij de natuurontwikkeling. Hieronder volgt een

waarover het water afstroomt. Het hoge ijzergehalte

overzicht van de belangrijkste biotopen en

is te zien aan de roodgekleurde bodem van de

karakteristieke soorten.

beekjes, wat ook terugkomt in de naamgeving Roode beek en Rodebach. Overig oppervlaktewater

1.3.1 Bossen

is hoofdzakelijk beperkt tot enkele volgelopen

In het gebied van de Roode beek komen veel

kleiputten. Het water van deze kleiputten is vrij

verschillende bostypen voor. Landelijk gezien is een

voedselarm en van goede kwaliteit.

deel van deze bostypen zeldzaam. Het grootste

Door een pompstation bij Schinveld wordt

bosareaal wordt echter nog steeds gedomineerd

grondwater uit de diepere grondlagen gewonnen.

door aanplant, met name in het droge noordelijke

Volgens Oranjewoud (1994) blijkt de diepe winning

deel van het gebied waar grove dennen de aanblik

in de directe omgeving niet tot negatieve effecten te

bepalen. Hier en daar zijn echter ook stukken bos

leiden. Weliswaar daalt het peil van de diepere

met een meer natuurlijke en goed ontwikkelde

watervoerende pakketten maar deze daling zou

soortensamenstelling gespaard gebleven. Zo groeit

nauwelijks consequenties hebben voor het eerste

op enkele plekken goed ontwikkeld beuken-

watervoerende pakket. Gezien het geringe aantal

eikenbos met ruige veldbies (Luzula pilosa),

meetpunten (4) is deze inschatting niet geheel

bospaardenstaart (Equisetum sylvaticum), kleine

onomstreden. Ook zijn op de AWACS- vliegbasis in

maagdenpalm (Vinca minor) en fraai hertshooi

Geilenkirchen, in het Duitse Stahe en bij

(Hypericum pulchrum). Op wat vochtiger plekken

Abdissenbosch in Landgraaf nog pompstations

groeit soms eiken-haagbeukenbos met in de

aanwezig. Het effect van al deze winningen is niet

ondergroei veelbloemige salomonszegel

precies bekend, maar zeker is dat er binnen het

(Polygonatum multiflorum) en grote keverorchis

gebied sprake is van enige verdroging. Een

(Neottia ovata). Op zeer voedselarme plekken met

belangrijke oorzaak ligt vrijwel zeker ook in de

stagnerend regenwater groeit berkenbroekbos met

versnelde afvoer van regenwater en het afvangen van kwel door de gekanaliseerde beken en de greppels in het bos- en landbouwgebied. Verder is het debiet van de Rodebach sterk verminderd door bruinkoolwinning in Duitsland. De laatste jaren zijn de beken weer deels gerenatureerd waardoor beekmorfologie en beekbegroeiing een veel grotere en meer natuurlijke variatie laten zien en de verdrogende effecten lokaal wat zijn verminderd.

1.3 Flora en Fauna De gevarieerde bodemopbouw en hydrologie in het gebied zorgen voor een scala aan milieugradiënten en daarmee voor een grote verscheidenheid aan soorten en habitattypen. Op de hoger gelegen inzijg gebieden groeien voornamelijk droge bossen. In de

Schinveldse Bossen © Natuurmonumenten / Siemensma

beekdalen liggen deels meanderende beken met

11

veenmossoorten als belangrijkste bodembedekker.

baardvleermuis (Myotis mystacinus) en de

Ook in de beekdalen zijn goed ontwikkelde

dagvlinders kleine ijsvogelvlinder (Limenitis camilla)

bosgemeenschappen aan te treffen. Het betreft

en bont dikkopje (Carterocephalus palaemon). De

vooral elzenbroekbos met in de ondergroei

genoemde dagvlinders zijn vrijwel beperkt tot de

elzenzegge (Carex elongata), ruwe smele

vochtige bostypen.

(Deschampsia cespitosa), moeraszegge (Carex

Bij de Jabeekse bossen komt het vliegend hert

acutiformis) of gele lis (Iris pseudacorus). Zeer

(Lucanus servus) nog voor in eikenhakhout langs

plaatselijk, vooral bij hakhoutbeheer, groeien in dit

holle wegen.

bostype bijzondere soorten als klein glidkruid (Scutellaria minor) of koningsvaren (Osmunda

1.3.2 Beken

regalis). Alleen in de Jabeekse bossen is het

De Roode beek, Rodebach en Ruscherbeek hebben

zeldzame, aan kwel gebonden essenbronbos te

in 2004 voor een groot gedeelte weer een meer

vinden. De kruidlaag in dit bronbostype is zeer

natuurlijke meanderende loop gekregen. Hoewel dit

soortenrijk met als grootste bijzonderheden

heeft geresulteerd in een sterk verbeterde

verspreidbladig goudveil (Chrysosplenium

beekmorfologie, is het water van met name de

alternifolium), bittere veldkers (Cardamine amara),

Roode beek en Rodebach nog altijd eutroof door de

moerasstreepzaad (Crepis palustris) en gewone

invloed van de landbouw en riooloverstorten. Langs

dotterbloem (Caltha palustris). Op overgangen naar

deze beken hebben zich dan ook ruige, voedselrijke

wat drogere plekken groeit essen-vogelkersbos met

vegetaties ontwikkeld met plaatselijk wilgen- en

vogelkers (Prunus padus), muskuskruid (Adoxa

elzenstruweel. Bijzondere water- en oeversoorten

moschatellina) en slanke sleutelbloem (Primula

zijn nauwelijks aanwezig, al zijn de laatste jaren wat

elatior).

meer bijzondere macrofauna soorten aangetroffen

In de bossen leven ook bijzondere dieren zoals das

zoals een zeldzame bloedzuigersoort (Erpobdella

(Meles meles), steenmarter (Martes foina),

vilnensis). Verder weten vrij algemene vogelsoorten

Rodebach © Natuurmonumenten / Siemensma

12

als rietgors (Emberiza schoeniclus) en bosrietzanger

brunneum) die in de beken in het natuurpark juist in

(Acrocephalus palustris) volop van de nieuwe

grote aantallen voorkomen. Op enkele wat verder

omstandigheden te profiteren. Het aantal

van de beken afgelegen laagten is de invloed van

broedparen van beide soorten is de laatste jaren

het beekwater minder sterk en is er invloed van

toegenomen.

kwel. Hier zijn nog vegetaties van zure, relatief voedselarme omstandigheden te vinden met soorten als pilvaren (Pilularia globulifera), waterpostelein (Lythrum portula) en geelgroene zegge (Carex oederi oedocarpa).

1.3.3 Moerassen en ruigten De voormalige landbouwgronden in het brede stroomdal van de Rodebach mogen zich sinds 2003 ontwikkelen als halfnatuurlijk landschap. Het gebied wordt jaarrond extensief begraasd en door herinrichting zijn lage, natte terreindelen ontstaan en is her en der sprake van vernatting. In deze lage terreindelen zijn jonge moerassen en ruigten aanwezig. Vanwege de voedselrijke uitgangssituatie is de botanische diversiteit nog vrij beperkt. Soorten als pitrus (Juncus effusus), liesgras (Glyceria maxima), rietgras (Phalaris arundinacea), grote lisdodde (Typha latifolia), harig wilgenroosje (Epilobium hirsutum) en grote kattenstaart (Lythrum salicaria) zetten de toon maar her en der hebben zich waterscheerling (Cicuta virosa), schildereprijs (Veronica scutellata) en gevleugeld hertshooi (Hypericum tetrapterum) gevestigd. Op enkele van oudsher moerassige stukken in het Gangelterbruch Ruscherbeek © Ecologica

en het Leiffenderven handhaven zich meer bijzondere soorten zoals draadzegge (Carex

De Ruscherbeek heeft van oudsher veel minder

lasiocarpa), moerasvaren (Thelypteris palustris),

voedselrijk water. De macrofauna is daardoor

wateraardbei (Potentilla palustris), bittere veldkers

relatief goed ontwikkeld, maar soortenrijke water- en

en holpijp (Equisetum fluviatile). De ontwikkelingen

oevervegetaties zijn desondanks ook hier schaars

bij de fauna in reactie op het natuurherstel zijn nu al

omdat de beek alleen ter hoogte van het

uitermate positief. Het aantal broedparen van vogels

zweefvliegveld buiten het bos ligt. Ter hoogte van dit

als rietgors, kleine karekiet (Acrocephalus

vliegveld hebben graafwerkzaamheden de laatste

scirpaceus), blauwborst (Luscinia svecica), grasmus

decennia overigens herhaaldelijk geresulteerd in de

(Sylvia communis) en roodborsttapuit (Saxicola

terugkeer van bijzondere planten als

rubicola) is sterk toegenomen. Ook hebben zich

duizendknoopfonteinkruid (Potamogeton

waterral (Rallus aquaticus), dodaars (Tachybaptus

polygonifolius), naaldwaterbies (Eleocharis

ruficollis) en porseleinhoen (Porzana porzana)

acicularis), gesteeld glaskroos (Elatine hexandra) en

gevestigd en zijn de eerste broedgevallen van

eivormige waterbies (Eleocharis ovata). Ook is langs

grauwe klauwier (Lanius collurio), rietzanger

de Ruscherbeek een ei afzettende gewone bronlibel

(Acrocephalus schoenobaenus), graszanger

(Cordulegaster boltonii) waargenomen maar een

(Cisticola juncidis) en bruine kiekendief (Circus

populatie lijkt vooralsnog niet aanwezig. Dit laatste

aeruginosus) vastgesteld. Bij de amfibieën heeft met

geldt niet voor beekoeverlibel (Orthetrum

name de groene kikker (Rana esculenta synklepton)

coerulescens) en zuidelijke oeverlibel (Orthetrum

zich sterk uitgebreid. De vinpootsalamander

13

Zuidelijke oeverlibel © Ecologica

(Lissostriton helveticus) komt voor en de

insecten zoals de mier mergeldraaigatje (Tapinoma

alpenwatersalamander (Mesotriton alpestris) is tot

erraticum), de wolzwever (Hemipenthes morio) en

dusver alleen aangetroffen bij het Gangelterbruch.

Rinks maskerbij (Hylaeus rinki). Ook elders in het

Bij de insecten zijn de komst van moerassprinkhaan

Dal van de Rode beek en Schinveldse Bossen zijn

(Stethophyma grossum) en de uitbreiding van

lokaal droge en natte heitjes aanwezig. De kleine

gouden sprinkhaan (Chrysochraon dispar)

heitjes zijn van grote betekenis voor levendbarende

opvallend. Ook zuidelijke oeverlibel en

hagedis (Zootoca vivipara), wilde gagel (Myrica

beekoeverlibel hebben geprofiteerd van de

gale) en vele insecten.

herinrichting. Zompsprinkhaan (Chorthippus montanus) handhaaft zich in het Gangelterbruch.

1.3.5 Schraalgrasland Op basis van historische verspreidingsgegevens is

1.3.4 Hellingveen en heide

duidelijk dat schraalgraslanden eertijds een

De tot de Breukberg beperkte hellingveentjes zijn

belangrijk areaal hebben in genomen. Goed

van uitzonderlijke natuurwaarde. De begroeiing is

ontwikkelde voorbeelden zijn nu vrijwel beperkt tot

nog zeer goed ontwikkeld met onder andere

de Breukberg. Hier is zowel nat als droog

lavendelhei (Andromeda polifolia), beenbreek

schraalgrasland aanwezig met veel tormentil

(Narthecium ossifragum), kleine veenbes

(Potentilla erecta), liggende vleugeltjesbloem

(Vaccinium oxycoccos) en rood veenmos

(Polygala serpyllifolia), blauwe zegge (Carex

(Sphagnum rubellum). De veentjes liggen ingebed in

panicea), bruine snavelbies (Rhynchospora fusca),

natte en droge heide en wat schraalgrasland. Op de

stekelbrem (Genista anglica), kruipbrem (Genista

Breukberg is met name de natte heide goed

pilosa), fraai hertshooi (Hypericum pulchrum) en

ontwikkeld met veenorchis (Dactylorhiza majalis

oermos (Archidium alternifolium). Deze

sphagnicola), veenbies (Trichophorum cespitosum),

begroeiingen vormen ook een belangrijk leefgebied

bruine snavelbies (Rhynchospora fusca),

voor veel bijzondere wilde bijen en andere insecten.

kussentjesveenmos (Sphagnum compactum) en

Lange tijd heeft zich ook nat schraalgrasland weten

overgangen naar gagelstruweel. Door het kleine

te handhaven langs de Ruscherbeek ter hoogte van

areaal is de fauna wat minder goed ontwikkeld.

het zweefvliegveld. Door ingrepen in de hydrologie

Belangrijk zijn een grote populatie zompsprinkhaan

en egalisatie en herinzaai van het vliegveld is dit

(Chorthippus montanus) en aantal andere zeldzame

vegetatietype recent verdwenen al weten individuele

14

soorten zoals geelgroene zegge (Carex oederi oedocarpa), sterzegge (Carex echinata), stekelbrem (Genista anglica), moeraswolfsklauw (Lycopodiella inundata), wilde gagel (Myrica gale) en kleine zonnedauw (Drosera intermedia) zich nog te handhaven.

1.3.6 Landbouwgebied en

cultuurlandschap Landbouwgronden zijn grotendeels beperkt tot de

Rink’s maskerbij op de Breukberg © Ecologica

Schinvelder Es en de plateaurand ten zuiden van de Jabeekse bossen. Het betreft vrijwel uitsluitend

1.4 Relaties met de omgeving

akkers. In 2000 is nog een hamster (Cricetus cricetus) waargenomen in de akkers ten zuiden van

1.4.1 Over de grens

de Jabeekse bossen. In dit cultuurlandschap komt

Het Dal van de Rode beek en de Schinveldse

ook het vliegend hert (Lucanus servus) voor in het

Bossen liggen aan de Duitse grens. Er zijn dan ook

eikenhakhout van een holle weg. Ofschoon de

directe ecologische relaties met natuur- en

Schinvelder Es een zeer oud akkergebied is, zijn

bosgebieden in Duitsland. Een gedeelte van het

bijzondere planten niet meer aanwezig. De patrijs

Natuurpark Roode Beek/Rodebach, het

(Perdix perdix) handhaaft zich nog wel. Inmiddels

Gangelterbruch, ligt op Duits grondgebied.

zijn er vergevorderde plannen voor herverkaveling

Aan de oostgrens raken de Schinveldse Bossen de

van de es waarbij het onder andere de bedoeling is

in Duitsland gelegen Teverenerheide. De

dat de eigendommen van Natuurmonumenten tot

Teverenerheide is een 450 ha groot natuurgebied

een geheel worden samengesmeed, aansluitend

met heide, bossen, vennen en veentjes. Hier

aan de Schinveldse Bossen. Volgens plan zal dit

ontsprong vroeger ook de Rodebach, maar door

deel van de es vervolgens worden aangesloten op

nabijgelegen bruinkoolafgravingen is de bovenloop

de integrale begrazingseenheid. Onder invloed van

drooggevallen. Landschappelijk sluit de

extensieve begrazing mag zich daarna een

Teverenerheide direct aan op de

afwisseling van grasland en ruigte gaan

Brunssummerheide. Op de Teverenerheide leven

ontwikkelen.

bijzondere soorten als heikikker (Rana arvalis), kamsalamander (Triturus cristatus), boomleeuwerik (Lullula arborea), nachtzwaluw (Caprimulgus europaeus) en klokjesgentiaan (Gentiana pneumonanthe). De Jabeekse bossen maken deel uit van een bosgebied dat grotendeels ook over de Duitse grens ligt. Bij Jabeek stroomt de Roode beek Duitsland in, loopt stroomafwaarts van Süsterseel langs een groot bosgebied en komt bij Tüddern, ter hoogte van Sittard, weer Nederland in.

1.4.2 Robuuste verbindingszone

Schinveld-Mook Het Dal van de Rode beek en de Schinveldse Bossen maken deel uit van de Ecologische hoofdstructuur (EHS) en vormen een onderdeel van de Robuuste Ecologische Verbinding SchinveldMook. Deze noord-zuid verbinding is bedoeld om de Schinvelder Es © Natuurmonumenten

ruimtelijke samenhang van de EHS te verbeteren

15

Heidenatuurpark tot ontwikkeling komt, worden de recreatieve mogelijkheden vergroot en wordt een grote bijdrage geleverd aan het ontstaan van een grensoverschrijdende verbindingszone voor flora en fauna.

1.4.4 Brunssummerheide Direct ten zuiden van het natuurgebied Dal van de Rode Beek ligt het natuurgebied de Brunssummerheide. Dit gebied is aangewezen als Robuuste verbindingszone Schinveld-Mook om zodoende de effecten van de verwachte klimaatsverandering beter op te kunnen opvangen. De robuuste verbinding bestaat uit een aantal Natuurkerngebieden, die met elkaar verbonden zijn via ecologische verbindingszones. Ook een aantal Duitse natuurgebieden maakt deel uit van deze verbindingszone. Op termijn zullen dispersiemogelijkheden ontstaan voor grote zoogdieren zoals het edelhert (Cervus elaphus). In de robuuste verbinding Schinveld-Mook wordt volgens planning 2275 ha extra natuur gerealiseerd, waaronder 300 ha op het traject Schinveld – Susteren. Deze nieuwe natuur wordt aangelegd op landbouwgronden die zijn begrensd als natuurgebied. Een groot gedeelte van deze nieuwe natuur ligt nabij het Dal van de Rode beek en is soms al gedeeltelijk in eigendom bij Natuurmonumenten. Dit laatste is het geval bij de Jabeekse bossen en het Leiffenderven.

1.4.3 Heidenatuurpark In het Nederlands-Duits grensgebied in ZuidLimburg ligt het Heidenatuurpark. Het Heidenatuurpark bestaat uit verschillende natuurgebieden: Natuurpark Roode Beek/Rodebach (NL , D), Dal van de Rode Beek (NL), Schinveldse Bossen (NL), Brunssummerheide (NL), Teverenerheide (D) en Staatsforts Hambach (D). Deze natuurgebieden liggen geïsoleerd van elkaar, maar door in de toekomst deze gebieden met elkaar te verbinden kunnen de natuurwaarden en de toeristische aantrekkelijkheid van de omgeving worden verhoogd. In groter internationaal verband vormt het Heidenatuurpark een belangrijke schakel tussen de Robuuste Ecologische Verbinding aan Nederlandse kant, en de Natura 2000 gebieden op Nederlands en Duits grondgebied. Als het

16

Natura 2000-gebied en Beschermd Natuurmonument. De Brunssummerheide is een heuvelachtig gebied met heide, bos, venen en vennen. De Roode beek ontspringt er en in het natte brongebied komt hoogveen voor met onder meer beenbreek (Narthecium ossifragum), witte snavelbies (Rhynchospora alba) en heidekartelblad (Pedicularis sylvatica). Ook leven hier bijzondere libellen zoals de hoogveenglanslibel (Somatochlora arctica) en zuidelijke oeverlibel (Orthetrum brunneum) en is het gebied rijk aan amfibieën en reptielen. Een vrije uitwisseling van flora en fauna tussen het Dal van de Rode beek en de Schinveldse Bossen enerzijds en de Brunssummerheide anderzijds, wordt gehinderd door aanwezigheid van bebouwing en wegen. Momenteel zijn er vergevorderde plannen voor de aanleg van een extra rondweg ‘Buitenring Parkstad’. Deze weg raakt aan de kwetsbare Breukberg en isoleert de Brunssummerheide nog verder van de Schinveldse Bossen en het Dal van de Rode beek.

1.4.5 Nationaal Landschap Zuid-

Limburg Het Dal van de Rode Beek en de Schinveldse Bossen maken deel uit van het Nationaal Landschap Zuid Limburg. Dit Landschap wordt beschermd vanwege de holle wegen, plateaus, vakwerkboerderijen, graften, kapelletjes, hoogstamboomgaarden en kruisbeelden.

1.5 Cultuurhistorische waarden Verspreid in het gebied is een aantal cultuurhistorisch waardevolle elementen aanwezig. Sommige hiervan zijn goed zichtbaar of weer zichtbaar gemaakt. Dit geldt bijvoorbeeld voor een serie middeleeuwse schansen en motten, die deels recent weer herkenbaar zijn gemaakt en waarlangs een Schansenroute is aangelegd.

Minder opvallend, maar van grote archeologische

1.6.1 Actieve natuurbeleving

waarde zijn de restanten van de laatmiddeleeuwse

Bij het Natuurpark Roode Beek/Rodebach zijn ten

motte de Vossenberg langs de Merkelbekerbeek ten

behoeve van educatie en recreatie Groene poorten

westen van Schinveld.

Infopoints ingericht. In Schinveld en Gangelt zijn

Ook goed zichtbaar zijn de historische watermolens

deze informatiecentra te vinden met informatie over

in de Jabeekse Bossen: de Etzenrader Mühle uit

het Natuurpark. Ook staan er tweetalige

1492 en de Roermolen, waarvan het molenwerk

informatieborden in het gebied. Daarnaast zijn er

overigens is weggehaald. In het verleden stonden er

mogelijkheden voor rondleidingen door

langs de Roode beek en de Rodebach maar liefst

Natuurmonumenten. Voor kinderen van de

14 watermolens. De laatste molen draaide tot in

bovenbouw van de basisschool is een

1970. Enkele van de toenmalige watermolens zijn

Natuurleerpad aangelegd. Dit pad is 5 km lang en

nu in gebruik als horecagelegenheid.

duurt ongeveer 2,5 uur. Het Natuurleerpad is een

Verder is in het gebied van oudsher (Reuver-) klei

avontuurlijke tocht met 10 opdrachten.

gewonnen en stond de streek bekend om zijn

Afgezien van het Natuurleerpad liggen er verder nog

aardewerk. Archeologische vondsten gaan terug tot

8 gemarkeerde wandelroutes in het Dal van de

de vroeg-Keltische en Romeinse tijd. Enkele

Rode Beek en de Schinveldse Bossen, variërend in

groeves herinneren nog aan de grote economische

lengte van 5 tot 10 km. Om uit te rusten zijn er 4

betekenis van deze kleilagen. Ook de Schinveldse

natuurzitplekken ingericht, bestaande uit bijzondere

es, ook wel Boschveld genoemd heeft een lange

banken en natuurstenen. Er is een rondgaande

cultuurgeschiedenis. Het akkergebied was al

fietsroute en de natuurgebieden zijn aangesloten op

ontgonnen in de Romeinse tijd.

het fietsknooppuntennetwerk. Daarnaast is er een aparte mountainbikeroute. Naast de fiets- en

1.6 Recreatieve betekenis

wandelroutes zijn er ook ruiterroutes uitgezet.

Gelegen in een sterk verstedelijkt landschap en met grote woonkernen als Sittard, Geleen, Heerlen,

1.6.2 Overige voorzieningen

Hoensbroek, Brunssum, Landgraaf, Kerkrade,

In de omgeving zijn diverse parkeerplaatsen en

Ubach-Palenberg (D), Geilenkirchen (D) en

horecagelegenheden. Op de Breukberg ligt een

Heinsberg (D) om de hoek, is het natuurgebied van

speeltuin en in het zuidelijk van de Breukberg

grote recreatieve betekenis. Voor zo’n 500.000

gelegen Schutterspark ligt een vakantiepark en een

mensen ligt het gebied op fietsafstand.

roeivijver. Op het Leiffenderven ligt een zweefvliegveld en aan de rand van de Schinveldse Bossen ligt een visvijver. Deze visvijver wordt

17 Gemarkeerde wandelroutes © Natuurmonumenten / Siemensma

binnenkort verplaatst. Verder zijn er in het gebied

inspanningen voor hun rekening. De belangrijkste

maneges en enkele parken met vakantiehuisjes

partners waarmee Natuurmonumenten in dit

aanwezig. Bij de Schinveldse es ligt het Nonke

natuurgebied samenwerkt zijn:

Buusjke, een openluchtmuseum met een



Gemeente Onderbanken

verzameling oude Zuid-Limburgse vakwerkhuizen



Gemeinde Gangelt

en demonstraties van oude ambachten. Het



Kreis Heinsberg

Natuurpark Roode Beek/Rodebach heeft een eigen



Waterleiding Maatschappij Limburg

website (www.roodebeek.eu).



Waterschap Roer en Overmaas



Defensie

1.7 Samenwerking



NABU Heinsberg

Het beheer en de inrichting van het Dal van de Rode



Stichting Limburgs Landschap

Beek en de Schinveldse Bossen, de inrichting en



Gravin en Graaf de Marchant et d’Ansembourg

het onderhoud van de recreatieve voorzieningen, de



Provincie Limburg

natuurmonitoring en de natuureducatie zijn geen



IVN Onderbanken en Brunssum

zaken van Natuurmonumenten alleen. Ook andere



Zweefvliegveld ELZC

betrokkenen nemen een belangrijk deel van de



Hengelsportvereniging de Hering.

Natuurpark Roode Beek/Rode Bach 18

© Meander, Wellerlooi en Topografische Dienst, Emmen

Schotse Hooglanders © Natuurmonumenten

2

Nieuwe en oude natuur

2.1 Van doorstroommoeras en heide

naar landbouwgrond en mijnbossen In de

19e

eeuw vormden Leiffenderven en

zilveren maan (Boloria selene) en purperstreepparelmoervlinder (Brenthis ino). In de 20e eeuw zijn moeras, heide en bloemrijk grasland vrijwel geheel verloren gegaan. Het

Gangelterbruch nog één groot doorstroommoeras.

doorstroommoeras werd ontwaterd en tot

Op de aangrenzende hogere gronden waar we nu

productiegrasland omgevormd. De heide werd

de Schinveldse Bossen vinden, groeide vooral

omgezet in naaldbos voor de productie van stuthout

heide. De beken waren destijds al wel gekanaliseerd

voor de mijnen. De beken werden verder uitgediept

maar liepen als molenbeek langs de rand van de

en gekanaliseerd, niet alleen voor de landbouw

dalvlakte. Het moeras bleef grotendeels

maar ook om spoelwater uit de mijnbouw af te

onaangetast. De schrale moerasvegetatie was

voeren. Tegelijkertijd verslechterde de waterkwaliteit

destijds zeer soortenrijk met grote zeldzaamheden

van de beken. Door toestroom van rioolwater en

als lange zonnedauw (Drosera longifolia), slijkzegge

mijnwater werden ze zwaar belast met nutriënten,

(Carex limosa), kranskarwij (Carum verticillatum),

zware metalen en sulfaat. Als herinnering aan het

platte bies (Blysmus compressus) en

oude landschap bleven slechts hier en daar wat

veenmosorchis (Hammarbya paludosa). Op

snippertjes natuur gespaard zoals de oude

bloemrijke natte graslanden en ruigten vlogen

19

boskernen in het Vosbroek en het hellingveen op de

en structuurrijker bos met open plekken. Het oude

Breukberg.

landschap is bewust niet als streefbeeld gekozen omdat lokale milieuomstandigheden deels

2.2 Ontwikkelingen vanaf 1990

onomkeerbaar zijn veranderd en omdat de beken in het gebied ook in de toekomst een grotere rol in de

2.2.1 Natuurpark Roode

Beek/Rodebach

regionale waterhuishouding zullen blijven vervullen dan in het verleden.

Vanaf de jaren ’90 heeft zich langzaam maar zeker een belangrijke kentering voltrokken.

2.2.2 Begrazing

Landschappelijk het belangrijkst is de vorming van

In november 2004 zijn voor de begrazing zo’n 20

het ‘Natuurpark Roode Beek/Rodebach’. Dit park is

Schotse Hooglanders in het park geïntroduceerd.

een grensoverschrijdend natuurgebied dat naast de

Destijds was begrazing nog beperkt tot een deel van

voormalige landbouwgronden van Leiffenderven en

het Leiffenderven. Overige delen van het

Gangelterbruch, ook de bestaande aangrenzende

Leiffenderven, delen van de Schinveldse Bossen en

natuurterreinen omvat. In de dalvlakte van Roode

Rodebach worden vanaf 2006 begraasd. Het

beek/Rodebach mag zich nieuwe natuur

Gangelterbruch valt sinds 2007 deels binnen de

ontwikkelen onder invloed van beekherstel,

begrazingseenheid. De laatste jaren lopen circa 80

begrazing en spontane vegetatieontwikkeling. In de

dieren in het gebied en er heeft zich inmiddels een

open dalvlakte zijn de structuurverschillen in de

natuurlijke sociale structuur ontwikkeld met twee

vegetatie al duidelijk toegenomen, de eerste

rundergroepen, een stierengroep en enkele solitaire

ontwikkeling richting het gewenste

stieren. De begrazingseffecten op de vegetatie

landschapsmozaïek met bos, struweel, moeras en

worden inmiddels ook steeds duidelijker. Met name

grasland. De veelal uit bos bestaande

in de dalvlakte ontstaat steeds meer een

aangrenzende natuurterreinen vormen inmiddels

mozaïekpatroon van kortgrazige vegetaties,

één aaneengesloten geheel met de dalvlakte en

bloemrijke ruigten en jonge bosjes. Lokaal wordt in

worden meebegraasd. De begrazing in het

de bestaande bossen ook de ondergroei stevig

bestaande bos moet resulteren in een natuurlijker

aangevreten en soms worden jonge bomen

Het landschap omstreeks 1850 © Wolters-Noordhoff 20

geschild. De laatste jaren lijkt de begrazingsdruk

schoning van de oevers van de Ruscherbeek ten

aan de hoge kant. De graasdruk is sinds 2005

zuiden van het vliegveld (winter 2006) en de zeer

toegenomen van 1 GVE per 4,3 ha tot 1 GVE per

intensieve schapenbegrazing die het Waterschap op

1,8 ha in 2009.

deze oevers heeft toegepast. Nogal wat bijzondere planten van schrale oevers en zeggenmoerassen

2.2.3 Beekherstel

zijn hierdoor sterk achteruitgegaan of zelfs volledig

Sinds de jaren ’90 zijn veel werkzaamheden ten

verdwenen.

behoeve van waterkwaliteit en beekherstel

Verder is het hellingveentje van de Breukberg van

uitgevoerd. In 1996 is de lozing van de

opslag ontdaan en is periodieke schapenbegrazing

rioolwaterzuivering van Schinveld gestopt. Hierdoor

als regulier beheer geïntroduceerd.

is de waterkwaliteit van de Roode beek sterk verbeterd maar tegelijkertijd is het debiet

2.3 Bedreigingen en knelpunten

verminderd. De Ruscherbeek heeft in 2004 een nieuwe loop

2.3.1 Hydrologie

gekregen in het onbeboste traject door het

Op veel plekken in het gebied schiet vooral de

Leiffenderven. De oude loop is afgedamd en mag

hydrologie te kort om de van oorsprong waardevolle

geleidelijk aan verlanden. De oevers worden

levensgemeenschappen te kunnen handhaven. De

begraasd met een schaapskudde. Het traject in het

meeste natte en vochtige bostypen maar ook de

bos (inclusief de visvijver) zal in de toekomst

hellingveentjes en natte graslanden hebben in meer

heringericht worden.

of mindere mate last van verdroging. In de bossen

De Rodebach is in 2005 verlegd tussen het

uit dit zich vaak in een gestoorde ondergroei met

Gangelter Bruch en de Heringshof. Er is een

veel braam en grote brandnetel waarin waardevolle

ondiepe bedding aangelegd met daarin een klein

soorten moeilijk kunnen standhouden. In de weinige

slingerend beekje. De oude loop is bovenstrooms

resterende schraalgraslanden en veentjes is sprake

dichtgeschoven en de betonblokken zijn uit de oude

van vergrassing en verhevigde bosopslag. Soms is

loop verwijderd.

de verdroging van lokale origine, zoals rond het

De Roode beek is heringericht vanaf de Ganzepool

gedraineerde zweefvliegveld, maar meestal zijn er

tot Schinveld. Bij Schutterspark is een nieuwe

regionale belangen in het geding die niet intern

meanderende loop gegraven. De oude loop is

kunnen worden aangepakt.

verondiept en voert alleen bij hevige regenval nog

Ook de waterkwaliteit is in veel gevallen beperkend

water af. In 2004-2005 is hermeandering

voor hogere natuurwaarden. Dit is sowieso het geval

aangebracht op het traject vanaf de waterzuivering

bij de in het gebied aanwezige beken, maar

ten noorden van Schinveld tot aan het voormalige

bijvoorbeeld ook bij de onmisbare kwel in het

grenskantoor.

Jabeekse essenbronbos. Kwaliteitsverbetering valt

Bij het beekherstel is in principe gewerkt met een

alleen op regionaal niveau te bewerkstelligen.

twee-fasenprofiel waarbij de oorspronkelijke beekbodem waar mogelijk is verhoogd en de nieuwe

2.3.2 Zweefvliegveld

primaire bedding bij de normale basisafvoer vrijwel

Het in het natuurpark gelegen zweefvliegveld heeft

tot vlak aan de rand gevuld is.

niet alleen een negatieve invloed op de lokale hydrologie, maar vormt ook een groot afwijkend

2.2.4 Overige beheermaatregelen

cultuurelement in het zich ontwikkelende

Afgezien van de grote herinrichtingen en de

mozaïekachtige natuurlandschap. Daarnaast

introductie van grote grazers, hebben ook enkele

worden de bijzondere planten van schrale oevers en

andere maatregelen bijgedragen aan belangrijke

zeggenmoerassen negatief beïnvloed door het

veranderingen in het gebied. Zo zijn dunningen van

eerder beschreven te intensieve beheer van de

grove dennen uitgevoerd om de ontwikkeling van

oevers van de Ruscherbeek.

een meer natuurlijk bos te versnellen en is een volledig door de grazers geschilde essenaanplant gekapt. Minder positief is de zeer ingrijpende

21

2.3.3 Ecologische verbindingen

aansluitend aan de Schinveldse Bossen. Dit deel

Ondanks vele positieve ontwikkelingen in het kader

van de es zal zich vervolgens onder invloed van

van de realisatie van de EHS, blijven goede

extensieve begrazing ontwikkelen tot een

ecologische verbindingen een belangrijk punt van

afwisseling van grasland en ruigte.

zorg. Door stedelijke en economische ontwikkelingen en uitbreidende infrastructuur is er

2.3.5 Geluidsoverlast

voor veel natuurlijke landschapselementen nog altijd

De AWACS vliegtuigen van vliegbasis Geilenkirchen

sprake van verlies van landschappelijke samenhang

(D) zorgen voor grote geluidsoverlast. Het

en ecologische uitwisselingsmogelijkheden. Een

vliegtuiglawaai heeft ongetwijfeld een verstorend

actueel voorbeeld is de komst van de rondweg

effect op de in het natuurgebied aanwezige fauna,

‘Buitenring Parkstad’. Zonder een ecologisch gezien

maar de mate van verstoring is nog onduidelijk. Het

goede landschappelijke inpassing wordt deze weg

lawaai doet hoe dan ook wel ernstig afbreuk aan de

een voor planten en dieren onneembare barrière.

natuurbeleving en de recreatieve waarden van het

De toch al marginale uitwisselingsmogelijkheden

gebied.

met de Brunssummerheide zullen dan nog verder verslechteren.

2.3.6 Recreatieve verstoring Loslopende honden zijn een belangrijke bron van

2.3.4 Versnipperd eigendom

verstoring voor andere recreanten, de Schotse

Op verschillende plekken in het gebied zijn de

Hooglanders, broedvogels, zoogdieren en veel

eigendomsrechten nogal versnipperd. Dit geldt

andere organismen in het natuurgebied.

bijvoorbeeld voor de Schinvelder Es en het

Ook het verkeer van en naar het zweefvliegveld en

Vosbroek. Deze versnippering bemoeilijkt het

de manege is een bron van verstoring voor

beheer zowel wat betreft de aard van toepasbare

recreanten en Schotse Hooglanders. Door de ligging

maatregelen (vernatting of integrale begrazing zijn

midden in het natuurpark doet dit verkeer en de

bijvoorbeeld lastig) als de praktische uitvoering. Op

bijbehorende infrastructuur bovendien ernstig

de Schinvelder Es wordt via een vergevorderde

afbreuk aan het natuurlijke karakter en de beleving

herverkaveling de eigendommen van

van het gebied.

Natuurmonumenten tot een geheel samengevoegd

22 Blik vanaf een voorde in het Vosbroek © Ecologica

2.4 Kansen voor de toekomst De aan de Ruscherbeek gelegen voormalige Ruschergroeve is in eigendom bij het Limburgs Landschap. Na het beëindigen van de kleiwinning in 2000 heeft zich op de voedselarme bovengrond een soortenrijke (hei-)schrale vegetatie ontwikkeld met onder andere gevlekte orchis (Dactylorhiza maculata). Gezien deze initiële ontwikkeling zou de groeve een belangrijke stapsteen kunnen zijn tussen de schrale onbeboste terreindelen van de Schinveldse Bossen en het Dal van de Rode Beek enerzijds en de Teverenerheide anderzijds. Inmiddels is de groeve echter weer grotendeels verbost, terwijl juist de open heischrale begroeiing de grootste toegevoegde waarde heeft voor de ruimere omgeving. Het Limburgs Landschap gaat daarom jonge bosgroei weer terug dringen en denkt na over het toekomstig beheer om de natuurlijke successie zo goed mogelijk te remmen en de natuurwaarden van de Ruschergroeve en zijn omgeving te vergroten. Tevens valt dan in overleg en in samenwerking ook na te gaan of de Ruschergroeve en de noordelijker gelegen grote

Ontwikkeling van het aantal territoria van enkele karakteristieke broedvogels van de stroomdalvlakte van de Rodebach Bron: Kurstjens et al., 2008.

Soort Blauwborst Bosrietzanger Geelgors Gele kwikstaart Grasmus Graspieper Grauwe klauwier Grote gele kwikstaart Kievit Kleine karekiet Kneu Patrijs Rietgors Rietzanger Roodborsttapuit Spotvogel Sprinkhaanzanger Veldleeuwerik

Aantal broedparen 1996 2005 2006 2008 0 0 0 5 3 ? 20 19 18 2+ 8 7 1 0 2 2 5 9 35 36 2 1 3 3 0 0 0 1 1 1 3 2 7 9 11 2 6+ 15 16 ? 4 3 0 1 1 0 6 6+ 12 13 0 0 0 1 4 2+ 8 10 1 ? 3 1 0 1+ 3 1 10 1+ 3 3

zandgroeve drainerend werken op het dal van de aangrenzende Ruscherbeek en het Vosbroek en zijn mogelijk maatregelen te treffen om deze drainage af te remmen.

23

3

Toekomstvisie

De natuur rond Schinveld vertoonde tot voor kort

menselijke activiteiten zoals bewoning, land- en

twee heel verschillende gezichten. Enerzijds was er

bosbouw zijn slechts in de marge aanwezig. Met de

de natuur van de Schinveldse en Jabeekse bossen

brede stroomvlakte van de Roode beek en de

met pareltjes als de hellingveentjes op de Breukberg

Rodebach enerzijds en de uitgestrekte Schinveldse

en fraai broekbos in het Vosbroek, anderzijds was er

Bossen anderzijds is het een natuurgebied van

de vergane glorie van het Gangelterbruch en het

bijzondere grootte, zeker gezien de ligging binnen

Leiffenderven waar gekanaliseerde beken en

de verstedelijkte zone van de Oostelijke Mijnstreek

cultuurland de plek van een uniek

en aangrenzend Duitsland. Met zijn struinnatuur en

doorstroommoeras hadden ingenomen. Deze

vele wandel-, fiets- en ruiterpaden is het gebied is bij

tweedeling vervaagt inmiddels sterk door de keuze

uitstek geschikt voor natuurbeleving en

voor natuurherstel en recreatie. Door de vorming

natuurrecreatie.

van het Natuurpark Roode Beek/Rodebach maken Gangelterbruch, Leiffenderven en delen van de Schinveldse Bossen nu deel uit van een grensoverschrijdend natuurgebied met integrale begrazing. Op grote trajecten van de Roode Beek en Rodebach is beekherstel uitgevoerd, cultuurhistorisch waardevolle oude schansen zijn weer herkenbaar gemaakt en het gebied is onderdeel gaan uitmaken van de Robuuste Verbindingszone Schinveld-Mook. De samenhang in het landschap is duidelijk versterkt. De toon voor het toekomstige landschap is hiermee gezet. Echter, veel van de huidige plannen en ontwikkelingen zijn gebiedsoverstijgend of betreffen juist delen van de natuurgebieden Dal van de Rode beek en Schinveldse Bossen. Binnen de ruimtelijke schaal en het tijdstraject waarop ze zich richten, komen de specifieke waarden en kansen van de gebieden niet per definitie allemaal tot hun recht. Daarom is het belangrijk om de waarden en kansen voor het Dal

Purperstreepparelmoervlinder © Ecologica

van de Rode Beek en de Schinveldse Bossen als geheel nog eens apart op een rij te zetten en te vertalen naar lokale doelen voor de toekomst.

3.1 Belangrijke waarden 3.1.1 Een ruim, afwisselend en

3.1.2 Waardevolle begroeiingen In het gebied komen pleksgewijs bijzondere begroeiingen voor, met name langs de beken: 

soorten als verspreidbladig goudveil,

halfopen natuurlandschap

moerasstreepzaad, slanke sleutelbloem en

Voor veel mensen zal vooral de ruimte en de relatieve natuurlijkheid van het gebied tot de verbeelding spreken. Grote grazers, stromend water en vegetatie geven het landschap vorm en

24

Essenbronbossen bij Jabeek met bijzondere

eenbes. 

Elzen- en berkenbroekbos langs de Ruscherbeek in het Vosbroek.





Goed ontwikkelde hellingveentjes en natte heide

migratiebewegingen van soorten waarvan het

op de Breukberg met lavendelheide, beenbreek,

leefgebied sterk is ingekrompen of die bezig zijn hun

kleine veenbes en rood veenmos.

areaal te verleggen.

Heischrale graslanden met liggende vleugeltjesbloem, tormentil en stekelbrem.

 

Heiderestantjes met wilde gagel en

3.1.5 Cultuurhistorisch waardevolle

landschapselementen

levendbarende hagedis.

Een aantal laatmiddeleeuwse bewoningssporen zijn

Vochtige voormalige hakhoutbosjes met bleke

nog in het landschap zichtbaar. Het meest opvallend

zegge, klein glidkruid, bont dikkopje en kleine

zijn de in het gebied liggende cultuurhistorisch

ijsvogelvlinder.

waardevolle schansen en motten. Ook het

Daarnaast is de huidige situatie kansrijk om

wegenpatroon is in belangrijke mate naar de

grotendeels verdwenen vegetatietypen zoals natte

Middeleeuwen terug te voeren, met onder andere

schraallanden, dotterbloemhooilanden en

een oude holle weg met eikenhakhout bij de

soortenrijke moerasspirea-ruigten te herstellen

Jabeekse bossen. Verder liggen er enkele historische watermolens in het gebied en staan er

3.1.3 Veel bijzondere en kwetsbare

verspreid in de beekdalen oudere knotwilgen.

soorten In het gebied komen veel soorten voor die gebonden zijn aan zeldzame milieus, op de Rode Lijst staan of wettelijk bescherming genieten. Enkele belangrijke soorten zijn: vliegend hert, fraai hertshooi, kleine ijsvogelvlinder, zompsprinkhaan, zuidelijke oeverlibel, grauwe klauwier, rugstreeppad, vinpootsalamander, baardvleermuis, das en hamster (nog in 2000). Andere bedreigde soorten, zoals gladde slang, hoogveenglanslibel en purperstreepparelmoervlinder kunnen zich (her-) vestigen wanneer de ecologische verbindingsroutes met natuurgebieden in de omgeving worden versterkt. Geschikte biotopen zijn deels al aanwezig en de dieren komen nog steeds op niet te grote afstand van het Dal van de Rode Beek en de Schinveldse Bossen voor. Voor veel van de genoemde soorten zijn de gradiënten in het landschap van levensbelang. Ze zijn afhankelijk van overgangen van open naar gesloten begroeiingen, van droog naar nat (al dan niet met kwel), van voedselrijk naar voedselarm of van zuur naar gebufferd. Het meest uitgesproken geldt dit voor soorten die voor hun overleven afhankelijk zijn van meerdere biotopen.

3.1.4 Natuurkerngebied in een

Robuuste verbindingszone Het Dal van de Rode Beek en de Schinveldse Bossen zijn een kerngebied in de Robuuste verbindingszone Schinveld-Mook. Deze natuurgebieden zijn als kerngebied een belangrijke stapsteen en tijdelijk leefgebied voor de

Recreatieve voorzieningen © Natuurmonumenten / Siemensma

3.1.6 Belangrijk recreatiegebied Liggend in een sterk verstedelijkte en grensoverschrijdende regio zijn het Dal van de Rode Beek en de Schinveldse Bossen een belangrijk recreatief uitloopgebied voor een groot aantal mensen. Voor zo’n 500.000 mensen liggen deze natuurgebieden op fietsafstand, waardoor ze waardevol zijn voor actieve natuurbeleving en binding met de natuur.

3.2 Beheerstrategie Voor haar natuurgebieden maakt Natuurmonumenten doorgaans een keuze uit drie beheerstrategieën: ‘Natuurrijk cultuurlandschap’, ‘Halfnatuurlijk landschap’ of ‘Nagenoeg natuurlijk landschap’. Voor het Dal van de Rode beek en de

25

Schinveldse Bossen gezamenlijk is het kiezen voor



Bij integrale begrazing van het halfnatuurlijke

één strategie niet mogelijk. De waarde van het

landschap ligt het landschapsbeeld niet vast,

gevarieerde halfopen landschap ligt namelijk

maar blijft het steeds veranderen met begrazing

besloten in de zich ontwikkelende nieuwe natuur op

als belangrijkste sturende kracht.

voormalige landbouwgrond enerzijds én de



Vooral in het cultuurrijke natuurlandschap en bij

aanwezigheid van halfnatuurlijke cultuurrelicten met

de Breukberg zullen met actief beheer

een uitzonderlijke natuurwaarde anderzijds. De

voedselarmere en open successiestadia in stand

huidige beheerpraktijk weerspiegelt deze

worden gehouden.

tweedeling. Bij het Natuurpark Roode Beek/Rodebach is duidelijk gekozen voor de ontwikkeling als ‘Halfnatuurlijk landschap’ waarbij het landschapsbeeld niet vastligt, maar steeds blijft veranderen met begrazing als belangrijkste drijvende kracht. Daarentegen worden natuurparels als Breukberg, Vosbroek en Jabeekse bossen veel meer apart en gericht beheerd, gericht op de instandhouding van specifieke levensgemeenschappen en landschapselementen. Het gebied rondom de Jabeekse bossen kwalificeren we zelfs als een ‘Natuurrijk cultuurlandschap’. Dit deelgebied is rijk aan cultuurhistorische elementen die voor een traditioneel landschapsbeeld zorgen en die afzonderlijk en in samenhang een grote

Bont dikkopje © Ecologica

natuurwaarde bezitten. Karakteristiek zijn de oude voormalige watermolens, de boerderijen aan de randen van het beekdal, de akkers op het hogere

3.3 Doelstellingen

plateau, de beekdalhooilanden, de bijzondere bron-

Gelet op de huidige waarden en de mogelijkheden

en broekbosjes, een oude holle weg en knotwilgen.

om deze waarden verder te verhogen, stelt

De cultuurhistorische - en natuurwaarden van dit

Natuurmonumenten zich het volgende ten doel:

gebied zijn zo groot dat Natuurmonumenten hier niet kiest voor integrale begrazing, maar voor gerichte

Behoud en versterking van een gevarieerd

instandhouding en versterking van deze

landschap

landschapselementen.

Voor het Dal van de Rode Beek en de Schinveldse

Natuurmonumenten wil het huidige afwisselende

Bossen wordt gestreefd naar een gevarieerd

landschap van het Dal van de Rode Beek en de

soortenrijk landschap met een afwisseling van open

Schinveldse Bossen graag behouden en versterken

en beboste terreindelen, met daarbinnen allerlei

en daarbij staan de volgende

overgangen tussen én natte en droge, én

landschapskarakteristieken centraal:

voedselrijke en voedselarme biotopen.



Een afwisseling en deels kleinschalig mozaïek

Ten opzichte van de huidige situatie, zijn de

van open en gesloten terreindelen.

volgende doelen te formuleren:

Een afwisseling tussen voedselarme en



Meer open plekken in de Schinveldse Bossen.

voedselrijke terreindelen.



Meer bosjes in de dalen van Roode Beek en

 

Rodebach.

Gradiënten van droog naar nat, van voedselrijk naar voedselarm en van zuur naar gebufferd.



bosranden, struwelen en zoomvegetaties.

Hierin vinden vele bedreigde soorten hun leefgebied, vooral ook die soorten die afhankelijk zijn van het dicht bij elkaar voorkomen van verschillende abiotische milieus.

26

Een groter areaal gevarieerde soortenrijke



Een goed ontwikkelde holle weg met eikenhakhout voor vliegend hert.

 

Een gevarieerdere soortensamenstelling van

Belangrijke doelsoorten zijn:

voormalige productiebossen.

Vinpootsalamander, rietzanger, gewone

Meer soortenrijk grasland in plaats van

dotterbloem, slanke sleutelbloem, verspreidbladig

soortenarme ruigte in de dalen van de Roode

goudveil, moerasstreepzaad, lavendelheide,

Beek, de Rodebach en het Ruscherbeekje.

beenbreek, rood veenmos, bronlibel,

Belangrijke doelsoorten zijn:

hoogveenglanslibel, zompsprinkhaan en

Struweelvogels zoals roodborsttapuit en grauwe

purperstreepparelmoervlinder.

klauwier, bont dikkopje, kleine ijsvogelvlinder, vliegend hert, das, baardvleermuis, fraai hertshooi,

Vergroting en kwaliteitsverbetering van schrale

schaduwkruiskruid, ruige veldbies, klein glidkruid en

en matig voedselrijke biotopen

bleke zegge.

Naast natte biotopen zijn het Dal van de Rode beek en de Schinveldse Bossen ook bijzonder vanwege

Verdere vernatting en herstel hydrologie

de relicten van en de potenties voor schrale en

Veel van de landelijk en zelfs internationaal

matige voedselrijke biotopen. Het gaat daarbij om

belangrijke natuurwaarden en natuurpotenties zijn

schraalgraslanden, heideterreintjes en drogere

gebonden aan natte omstandigheden, al dan niet

bloemrijke graslanden, biotooptypen die zowel

met kwel. Ten opzichte van het verleden zijn de

regionaal als landelijk sterk onder druk staan.

natuurgebieden sterk verdroogd en de kwaliteit van

Voor deze biotooptypen geldt als doel:

oppervlaktewater is ernstig verslechterd. Dat laatste



Kwaliteitsversterking en areaalvergroting van

geldt vermoedelijk ook voor de kwelwaterkwaliteit. Vernatting, toename van de kweldruk, beter

schraalgrasland, heide en bloemrijk grasland. 

Ontwikkeling van weinig beboste overgangen van

vasthouden van water in het gebied

droog naar nat, van voedselarm naar voedselarm

(waterconservering), herstel van de oorspronkelijke

en van zuur naar gebufferd.

hydrologie en vrij stromende beken zijn belangrijk

Als doelsoorten gelden:

om de natte natuurwaarden duurzaam te behouden

Levendbarende hagedis, gladde slang, heikikker,

en verder te versterken. Concrete doelen zijn:

wilde gagel, liggende vleugeltjesbloem, tormentil,



stekelbrem en groentje.

Verhoging van de beek- en grondwaterpeilen in de beekdalen.

   

Kunstmatige drainage, onder andere door

Betere verbindingen met nabijgelegen

begreppeling, verder terug dringen.

natuurgebieden

Verbetering van de kwaliteit van oppervlakte- en

Voor de duurzame overleving van planten en dieren

kwelwaterkwaliteit.

en voor het faciliteren van areaalveranderingen zijn

Herstel van de Ruscherbeek als natuurlijke

goede migratiemogelijkheden tussen

beekbovenloop.

natuurgebieden van cruciaal belang. Als Kerngebied

Kwaliteitsversterking en areaalvergroting van

in een Robuuste verbindingszone is dit belang voor

hellingveen, essen- en elzenbronbos, elzen- en

het Dal van de Rode Beek en de Schinveldse

berkenbroekbos, dotterbloemhooiland en kleine

Bossen des te groter.

zeggenmoeras.

Doelen zijn: 

Infrastructuur rond de natuurgebieden beter passeerbaar maken voor flora, fauna en waar mogelijk ook voor recreanten.



Goede groene verbindingen met de Brunssummerheide, Teverenerheide en langs de Roode Beek zowel boven- als benedenstrooms van het Dal van de Rode Beek en de Schinveldse Bossen.



Het creëren van stapstenen voor soorten van open, zure tot zwak gebufferde, voedselarme biotopen. Hiermee wordt aangesloten op het

Hoogveenglanslibel © Ecologica

27

meest karakteristieke milieu van de Robuuste

belangrijke sturende factor in de vegetatiesuccessie.

verbindingszone Schinveld-Mook. Deze ligt

Door de vraatactiviteiten en looproutes van de

namelijk grotendeels op het hoogterras langs de

Schotse Hooglanders zorgen deze grote grazers op

Maas en maakt contact met vergelijkbare milieus

natuurlijke wijze voor veel variatie in de

op de stuwwallen in het noorden en het

vegetatiestructuur. Op dit moment zijn nog

Ardennen/Eiffelmassief in het zuiden.

uitsluitend Schotse Hooglanders aanwezig, maar op termijn kunnen ook soorten als edelhert, wild zwijn

Behoud van recreatieve en cultuurhistorische

en bever hun intrede doen. Met een dergelijke

waarden

variatie aan grazers met elk hun eigen

Natuurmonumenten zet zich door samenwerking

begrazingsvoorkeuren ontstaat een afwisselend

met betrokkenen in om het inmiddels uitgebreide

landschap met een mozaïek van open en meer

netwerk aan recreatieve voorzieningen op peil te

gesloten terreindelen. Onder invloed van deze

houden en zo nodig te verbeteren. Ook de

begrazing zijn op de hogere gronden vooral

cultuurhistorische elementen in het natuurgebied

gevarieerde eikenbossen te verwachten. Langs de

krijgen blijvende zorg en aandacht.

beekdalranden ontwikkelen zich elzenbroekbossen en in het centrale deel van de vlakte van de Roode

3.4 Doelrealisatie

beek en de Rodebach blijft een meer open landschap behouden met struweel, ruigten,

3.4.1 Begrazing Natuurpark Roode

Beek/Rodebach

kruidenrijke graslanden en verspreide bosjes. Door begrazing en het periodiek vellen van elzen en

De extensieve jaarrond begrazing van het

wilgen door bevers, worden beekoevers,

Natuurpark Roode Beek/Rodebach is een

afgesneden meanders en afvoerloze laagtes deels

Beheertype gewenst E01.01 Overig gebouw en erf E01.03 Weg en parkeerterrein E02.01 Tijdelijke grond L01.01 Poel en klein historisch water L01.02 Houtwal en houtsingel L01.08 Knotboom L02.02 Historisch bouwwerk en erf N00.01 Nog om te vormen naar natuur N04.02 Zoete plas N05.01 Moeras N06.03 Hoogveen N06.06 Zuur ven of hoogveenven N07.01 Droge heide N10.02 Vochtig hooiland N12.02 en N14.01 N12.02 Kruiden- en faunarijk grasland N12.03 Glanshaverhooiland N12.05 Kruiden- en faunarijke akker N14.01 Rivier- en beekbegeleidend bos N15.02 Eiken-, Dennen- en Beukenbos

Gewenste natuurdoelen (beheertypen) De versnipperde percelen op de Schinveldse Es worden door verkaveling samengevoegd tot een brede aaneengesloten band langs de westrand en zuidrand van de Schinveldse Bossen. 28 © Natuurmonumenten en Dienst Kadaster, Apeldoorn.

open gehouden. Soorten van poelen en

ontspringt de Ruscherbeek namelijk in de

moerasruigten kunnen hier duurzaam overleven en

Schinveldse Bossen om daarna al snel in het dal

mogelijk komt er zelfs weer laagveenontwikkeling op

van de Rodebach uit te stromen. De oorspronkelijke

gang.

loop is nog herkenbaar in het landschap en valt vrijwel volledig binnen natuurgebied zodat geen

3.4.2 Actief behoud en creëren van

wateroverlast optreedt voor derden. Voor dit herstel

open plekken in het bos

is het wel noodzakelijk dat de onnatuurlijke aanvoer

Hoewel de grazers als belangrijkste beheerders

van water vanaf de voet van de mijnsteenberg bij

voor een gevarieerd landschap zullen zorgen, is het

Bouwberg wordt afgekoppeld. Het van de

niet zeker of en op welke termijn waardevolle

mijnsteenberg afstromende water zorgt voor

soorten en habitattypen hun plek vinden bij deze

ernstige vervuiling met sulfaat en zink.

extensieve begrazing in een nieuw landschap. Voor

De eerste stappen voor een mogelijk herstel zijn al

veel soorten en habitattypen zal dit wel lukken, maar

gezet door de binnenkort te realiseren verplaatsing

voor soorten van voedselarmere, open milieus,

van de visvijver die nu nog tegen de Ruscherbeek

zoals heideveldjes, bloemrijke schraalgraslanden en

aanligt. Wanneer in de toekomst ook het

zonnige gevarieerde bosranden langs paden zal dit

zweefvliegveld zou kunnen worden verplaatst,

minder goed gaan. Voor de grazers zijn de

ontstaan in dit deel van de stroomdalvlakte van de

voedselrijkere, voormalige landbouwgronden veel

Rodebach goede perspectieven voor herstel van nat

aantrekkelijker als voedselbron. Hierdoor worden

schraalgrasland en mogelijk zelfs hernieuwde

veel in het bos gelegen schralere terreindelen

veenvorming.

minder begraasd, waardoor de kans op verruiging en verbossing zeer groot is. Om deze schrale gemeenschappen met soorten als kleine

3.4.4 Behoud en kwaliteitsverbetering

hellingveen Breukberg

ijsvogelvlinder, bont dikkopje, klein glidkruid, fraai

De hydrologie van de hellingveentjes op de

hertshooi, bleke zegge en levendbarende hagedis te

Breukberg kan mogelijk worden verbeterd door het

behouden is een actief beheer noodzakelijk. De

inzijggebied op de boven de veentjes gelegen

meeste waardevolle open plekken, zoals

helling te ontdoen van bos. Het hellingveen kan door

bijvoorbeeld de Heringshei, kunnen het best

hydrologisch herstel vergroten en de huidige

permanent in stand worden gehouden middels

vergrassing en bosopslag worden dan meer

aanvullend pleksgewijs maaien en kappen.

onderdrukt. Door het kappen van bos ontstaat

Daarnaast is het belangrijk om door groepenkap

bovendien een nog meer gevarieerde

herhaaldelijk tijdelijke open plekken te creëren langs

gradiëntsituatie met droge heide en schraalgrasland.

bijvoorbeeld bospaden. Deze open plekken kunnen

Ook richting de Roode Beek is de vochtgradiënt te

dienen als tijdelijk extra leefgebied en stapsteen

benutten door het nog jonge broekbos onderlangs

tijdens migratie. Hierbij wordt vooral ingezet op

de Breukberg weer deels om te vormen tot

warme oost-west verbindingen.

dotterbloemgrasland. Daarbij ontstaan interessante natuurwaarden van zure naar meer gebufferde

3.4.3 Een natuurlijke Ruscherbeek

milieu omstandigheden.

De gedeeltelijk gekanaliseerde en verlengde Ruscherbeek, ook wel Ruischerbeekje genoemd, is

3.4.5 Vergroting en verbetering

te herstellen als grotendeels natuurlijk bovenloopje.

Jabeekse bronbossen en dotterbloemgraslanden

Dit zorgt niet alleen voor een aanzienlijke kwaliteitsverbetering van een zeldzaam beektype

Karakteristiek voor de Jabeekse bossen is het lokaal

(zwakzuur heuvellandbovenloopje en

optreden van kwel. Op sommige van deze

veenbeekbovenloopje), maar vermindert ook de

kwelplekken aan de zuidzijde van de Roode Beek

ontwatering van het Vosbroek waardoor de kwel- en

groeit essenbronbos (Goudveil-essenbos - Carici

moeraszones in dit gebied beter tot ontwikkeling

remotae-Fraxinetum) met verspreidbladig goudveil,

komen. De uitgangssituatie voor een dergelijke

moerasstreepzaad, eenbes en gewone dotterbloem.

ingreep is uitermate gunstig. Van oorsprong

Het aanwezige elzenbroekbos (Elzenzegge-

29

Elzenbroek - Carici elongatae-Alnetum) en de

aangrenzende plateau een negatieve invloed op de

vochtige essenbossen (Vogelkers-Essenbos -

kwelwaterkwaliteit. Deze invloed valt terug te

Pruno-Fraxinetum) zijn eveneens waardevol met

dringen door de aangrenzende landbouwgronden te

soorten als groot springzaad, bittere veldkers,

gebruiken voor graanteelt zonder bemesting en

slanke sleutelbloem, eenbes en grote keverorchis.

bestrijdingsmiddelengebruik. Het gebied wordt dan

In het verleden waren ook de hooiweiden goed

tevens geschikt voor de hamster. In 2000 is ter

ontwikkelde dotterbloemgraslanden met soorten als

plekke nog een hamsterburcht aangetroffen. Bij een

vleeskleurige orchis, moeraswespenorchis. De

extensievere graanteelt en luzerne kan de soort zich mogelijk weer duurzaam vestigen.

3.4.6 Behoud en herstel van de

Heringshei Afgezien van de heide op de Breukberg is de Heringshei het enige wat grotere heideterrein dat nog in de Schinveldse Bossen resteert. Ondanks recente herstelmaatregelen heeft de Heringshei door verbossing en vergrassing aan kwaliteit ingeboet. Toch is deze hei nog rijk aan levendbarende hagedissen en groeit er nog wilde gagel. Verder herstel en consequent aanvullend beheer naast de integrale begrazing, zal deze en andere heidesoorten ten goede komen. De Heringshei kan dan weer gaan fungeren als stapsteen binnen het Heidenatuurpark en de Robuuste verbindingszone Schinveld-Mook.

3.4.7 Goede verbindingen met

Teverenerheide en Brunssummerheide Voor een duurzame overleving van kwetsbare en bedreigde soorten zijn goede verbindingen tussen de verspreid liggende actuele en potentiële Slanke sleutelbloem © Ecologica

leefgebieden van cruciaal belang. Alleen bij goed functionerende ecologische verbindingen treedt

graslanden en beekbegeleidende ruigten waren het

voldoende genetische uitwisseling op en kan

thuis van de purperstreepparelmoervlinder.

hervestiging het lokale verdwijnen van soorten

Door de huidige nogal ruige jonge bossen rust en

opvangen. Voor het Dal van de Rode beek en de

tijd te gunnen en de graslanden te hooien

Schinveldse Bossen zijn vooral de verbindingen met

(eventueel met nabeweiding) vallen deze aan kwel

de Brunssummerheide en Teverenerheide van

gebonden natuurwaarden te versterken. De

belang. Deze gebieden vertonen een grote

soortensamenstelling van de bronbossen is zeer

verwantschap in landschappelijke opbouw, vegetatie

gevoelig voor betreding. Gezien de bijzondere

en soortensamenstelling. Het is met name belangrijk

soorten en de zeldzaamheid van het bostype is

dat er een betere ecologische verbinding tot stand

opname in een grote integrale begrazingseenheid

wordt gebracht via de Breukberg en de Roode beek

ongewenst. Een minstens zo belangrijke

richting de Brunssummerheide. Juist op de

randvoorwaarde is de constante aanvoer van

Breukberg en in het brongebied van de Roode Beek

voldoende, kwalitatief goed kwelwater. Omdat het

op de Brunssummerheide leven nog veel sterk

kwelwater van lokale oorsprong is, heeft met name

bedreigde planten en dieren van beekbovenloopjes

de intensieve bemesting van landbouwgrond op het

en hoogveenachtige milieus en betere

30

uitwisselingsmogelijkheden vergroten hun

Reichswald en het Veluwemassief en zuidelijk de

overlevingskans. Zeker ten aanzien van de

Eifel en de Ardennen. Heide en schraalgrasland

omstreden Buitenring Parkstad is het belangrijk dat

biotopen zijn in het Dal van de Rode Beek en de

goede ecologische verbindingen worden

Schinveldse Bossen schaars, al zijn de

gerealiseerd. In zijn algemeenheid wordt een betere

noodzakelijke abiotische omstandigheden op veel

passeerbaarheid van alle verharde wegen

plekken wel nog aanwezig. Door behoud en enige

nagestreefd

uitbreiding van deze biotopen wordt het functioneren

Een sterkere verbinding met de Teverenerheide valt

van de Robuuste verbindingszone bevorderd.

te realiseren via de omgeving van het Duitse Hohenbusch.

3.4.8 Stapstenen voor soorten van

heide en schraalgrasland

3.4.9 Een gevarieerd en aantrekkelijk

recreatiegebied Door de recente herinrichtingen zijn de Schinveldse Bossen en het Dal van de Rode Beek omgevormd

Het Dal van de Rode beek en de Schinveldse

tot een gevarieerd en aantrekkelijk recreatiegebied.

Bossen maken onderdeel uit van de Robuuste

Met struinnatuur, wandel- fiets- en ruiterpaden heeft

verbinding Schinveld-Mook. De kerngebieden van

het gebied voor elke natuurrecreant wat wils. De

deze verbinding zoals Brunssummerheide, Meinweg

status als attractief natuurrecreatiegebied willen we

en Maasduinen, laten allemaal een afwisseling zien

behouden en naar verwachting zal de kwaliteit de

van met name voedselarm bos, heide,

komende jaren ook alleen maar toenemen door de

schraalgrasland en venige venvegetaties. Ook ten

verdere ontwikkeling van natuur en landschap. Om

noorden en ten zuiden maakt deze verbindingszone

de recreatieve voorzieningen op peil te houden

contact met gebieden waarin deze biotopen een

wordt regelmatig overlegd en samengewerkt met

belangrijke rol spelen. In het noorden het

betrokken partners.

© Natuurmonumenten / Siemensma

31

zweefvliegveld zorgt voor te droge milieucondities

3.5 Aanpak knelpunten

rond de uitstroom van de Ruscherbeek in het stroomdal van de Rodebach. Dit terwijl juist het

3.5.1 Verbetering waterkwaliteit Roode

beek en Rodebach

zweefvliegveld en omgeving de beste mogelijkheden bieden voor het herstel van nat

De waterkwaliteit van de Roode beek en de

schraalgrasland, kleine zeggenmoeras en mogelijk

Rodebach is de afgelopen jaren aanzienlijk

zelfs veenachtige vegetaties. Deze kansrijkdom valt

verbeterd, maar ecologisch gezien is de kwaliteit

te danken aan de relatief goede waterkwaliteit van

nog altijd ver onder de maat. Door de nog

de Ruscherbeek, schone kwel en het feit dat de

resterende riool overstorten af te koppelen, valt een

bodem hier nooit door intensieve landbouw

verdere, ecologisch uiterst wenselijke verbetering te

verstoord is. Gezien deze zeer bijzondere potenties,

bereiken. Dit is mogelijk in goede samenwerking

is het belangrijk om in samenwerking met de

met betrokken partners.

betrokken partners een alternatieve locatie voor het zweefvliegveld proberen te vinden. Aangezien het

3.5.2 Tegengaan van verdroging

zweefvliegveld een belangrijke functie vervult in het

Verspreid in het gebied liggen nog sloten en

recreatief beleid van de gemeente Onderbanken is

greppelsystemen die een drainerend effect op hun

de haalbaarheid van verplaatsing gering. In

omgeving uitoefenen. Door het verondiepen of

samenwerking met zweefvliegveld ELZC en

dempen van deze sloten en greppels valt deze

Waterschap Roer en Overmaas is het daarom

verdroging tegen te gaan. Het meest urgent is dit bij

belangrijk om alternatieve anti-

de diepe sloot langs het fietspad aan de Duitse zijde

verdrogingsmaatregelen te onderzoeken om

van de Rodebach. Deze sloot ontrekt veel water en

aanwezige natuurwaarden te behouden en te

verondieping zal naar verwachting ten goede komen

versterken.

aan de kwelinvloed in de restanten van het Gangelterbruch. Ook is het zinvol om na te gaan of

3.5.4 Loslopende honden

de voormalige kleigroeven drainerend werken op

In het Natuurpark Roode Beek/Rodebach zijn

hun omgeving door het zijdelings toestromen van

loslopende honden een ernstige bron van verstoring

grondwater over de ondiepe kleilaag. Mocht dat het

voor de grote grazers, broedvogels en veel andere

geval zijn dat valt dit effect mogelijk te verhelpen

fauna. De aanleg van een hondenlosloopterrein zou

door het opzetten van ‘kleikragen’ rond de putten.

het probleem kunnen verminderen, waarmee tevens

Bij de Breukberg is het wenselijk om uit te zoeken

ook de honden en hun bezitters tegemoet worden

hoever de kleilagen waarop het hellingveen rust,

gekomen. Als mogelijke locatie ligt een

doorlopen tot onder de berg. Indien ze vrij ver

hondenlosloopgebied aan de rand van de

doorlopen, draagt het deels bosvrij maken van de

Schinveldse bebouwing het meest voor de hand. Dit

hogere helling ongetwijfeld bij aan een grotere

zal in de nabije toekomst in onderlinge

toestroom van grondwater naar de hellingveentjes.

samenwerking worden opgepakt. Toezicht en

Ook zou het zinvol kunnen zijn om de effecten van

controle op loslopende honden in het Natuurpark

pompstation Schinveld hernieuwd onder de loep te

zullen ook in de toekomst nodig blijven, waarbij de

nemen. Hoewel in het verleden is geconcludeerd dat

aandacht uit gaat naar persoonlijk contact met

er waarschijnlijk geen negatieve effecten optreden in

bezoekers.

de directe omgeving, zou een nieuw onderzoek met moderne analysetechnieken en een betere bemonstering kunnen bepalen of de belangrijke

3.6 Het Dal van de Rode Beek en de

Schinveldse Bossen in 2022

natte natuurwaarden daadwerkelijk geen negatieve invloed ondervinden.

3.6.1 Een halfopen mozaïeklandschap Onder invloed van de jarenlange extensieve

3.5.3 Zweefvliegveld

begrazing, vertoont het Natuurpark Rode

Het voldoende droog houden van het in het

Beek/Rodebach in 2022 al een veel grotere

Natuurpark Roode Beek/Rodebach gelegen

structuurvariatie. De Schotse Hooglanders, de

32

gebiedsontwikkelaars van het eerste uur, worden

gevestigd. Op de overgang naar de Schinveldse

bijgestaan door bever, edelhert en wild zwijn. Langs

Bossen, daar waar eerst de visvijvers lagen, lijkt

de beek groeit een afwisseling van natte ruigten,

zelfs veenvorming op gang te komen. Langs de

grote zeggenmoerasjes, struwelen en jonge

Ruscherbeek in het Vosbroek profiteert vooral het

broekbossen. De grazige vegetaties en ruigten zijn

berkenbroekbos van de nattere omstandigheden op

al behoorlijk goed ontwikkeld, met veel variatie in

plekken waar water stagneert. Op de schaarsere

soortensamenstelling die samenhangt met vocht- en

plekken waar water beter afstroomt, heeft het

voedselrijkdom gradiënten. De jonge, nieuwe

elzenbroekbos sterk aan kwaliteit gewonnen. Klein

bossen en struwelen zijn nog volop in ontwikkeling

glidkruid is in deze bossen duurzaam aanwezig en

en hebben meer tijd nodig om volledig tot hun recht

ook bleke zegge heeft het hier prima naar de zin. De

te komen. In de voedselarmere Schinveldse Bossen

fauna heeft duidelijk geprofiteerd. Bont dikkopje en

zijn onder invloed van begrazing en actief

kleine ijsvogelvlinder zijn duidelijk in aantal en

bossysteembeheer meer open plekken ontstaan. Op

areaal toegenomen, de vinpootsalamander blijft in

deze open plekken blijken zich planten en dieren

grote aantallen aanwezig.

van (hei-)schrale milieus te vestigen. Soorten als levendbarende hagedis, tormentil en heikikker floreren. Vooral het zeer gevarieerde stroomdal van

3.6.3 Soortenrijke natte hooilanden,

ruigten en bronbossen bij Jabeek De graslanden en ruigten van de Jabeekse bossen hebben duidelijk geprofiteerd van een consequent hooibeheer en een lichte toename van kwel dankzij de herinrichting van de Roode Beek en het dempen van overtollige greppels. Bovendien is de kwaliteit van de kwel niet verder verslechterd door de aanleg van bufferzones en het overschakelen op ecologische graanteelt op de hoger gelegen akkergronden. In de graslanden staan weer veel pinksterbloemen, dotterbloemen en zeggensoorten. Ook zijn de eerste orchideeën terug gekeerd. De ruigten zijn weer bloemrijk met veel moerasspirea en bosbies. Oranjetipjes zijn talrijk en de eerste zwervende purperstreepparelmoervlinders zijn

Vinpootsalamander © Ecologica

gesignaleerd. Bosranden zijn goed ontwikkeld. De natte broek- en bronbossen hebben hun botanische

de Rodebach wordt gewaardeerd en bezocht door

waarde weten te behouden. Er vindt geen begrazing

vele recreanten. Ondanks deze menselijke

in de bossen plaats. Verspreidbladig goudveil is nog

aanwezigheid hebben grauwe klauwier en bruine

steeds aanwezig. Eenbes, slanke sleutelbloem en

kiekendief zich duurzaam gevestigd.

moerasstreepzaad hebben zich duidelijk uitgebreid. De renaturering van de Roode beek op dit traject

3.6.2 Een volledig natuurlijke

Ruscherbeek

blijkt een belangrijke verrijking voor het landschap. Het water van de beek is nog altijd voedselrijk, maar

Dankzij het verplaatsen van het zweefvliegveld heeft

door de hermeandering is er toch veel ecologische

de Ruscherbeek zich na een laatste herinrichting

en landschappelijke winst geboekt ten opzichte van

spontaan kunnen ontwikkelen. Ter hoogte van het

de situatie waarin de beek nog als ‘afvoerkanaal’

voormalige vliegveld komt periodiek weer schone

oogde. Door de hogere ligging van de beek in het

kwel tot aan het maaiveld waardoor hier weer een

landschap profiteren de bossen en graslanden van

soortenrijk nat schraal grasland en kleine

permanent nattere omstandigheden. Ook de bever

zeggenmoeras begint te groeien. In de verspreide,

heeft het hier prima naar de zin. Andere belangrijke

smalle stroompjes waarin de Ruscherbeek het

faunistische ontwikkelingen zijn de duurzame

stroomdal inloopt heeft zich gewone bronlibel

aanwezigheid van hamsters op de graanakkers en

33

de vestiging van een stevige populatie van het

Brunssummerheide en Teverenerheide, die op hun

vliegend hert in de Quabeekgrub.

beurt weer in contact staan met andere natuurkerngebieden. De spontane komst van

3.6.4 Florerende hellingveentjes

edelhert en wild zwijn is ongetwijfeld vergemakkelijkt

De hellingveentjes op de Breukberg hebben hun

door deze betere verbindingen en dat geldt vrijwel

kwaliteit meer dan behouden. Van beenbreek,

zeker ook voor tal van andere soorten. Wanneer de

lavendelheide en rood veenmos zijn grote duurzame

verbindingen verder aan kwaliteit winnen en

populaties aanwezig. Zoals al langer werd verwacht,

voldoende open blijven, mag ook de komst van

is nu ook de zeer zeldzame hoogveenglanslibel

gladde slang worden verwacht.

verschenen. In de steeds vaker optredende warme, droge zomers houden de veentjes goed water. Vergrassing en verbossing zijn minder hevig. Deze

3.6.6 Goede samenwerking ten gunste

van natuur en recreatie

positieve ontwikkelingen houden verband met het

Door voortzetting van de positieve samenwerking en

deels vrijkappen van het inzijggebied op de

overleg zijn knelpunten en kansen in beheer en

Breukberg. Ook een deel van de verboste

inrichting in en nabij het Dal van de Rode Beek en

onderrand van de helling is vrijgekapt. Hier groeien

de Schinveldse Bossen gemakkelijker aangepakt.

nu bloemrijke dotterbloemhooilandjes die een open

Belangrijke partners zijn Gemeente Onderbanken,

verbinding vormen richting de Roode Beek.

Gemeinde Gangelt, Kreis Heinsberg, Waterleiding

Zompsprinkhaan en levendbarende hagedis hebben

Maatschappij Limburg, Waterschap Roer en

hun areaal hierdoor aanzienlijk kunnen uitbreiden.

Overmaas, Defensie, Stichting Limburgs

Daarnaast is vooral de entomologische rijkdom sterk

Landschap, Gravin en Graaf de Marchant et

toegenomen door de toegenomen diversiteit van

d’Ansembourg, IVN Onderbanken en Brunssum,

aan elkaar grenzende biotopen.

NABU Heinsberg, Zweefvliegveld ELZC, Hengelsportvereniging De Hering en Provincie

3.6.5 Nieuwe soorten dankzij goede

verbindingen

Limburg. Door regelmatig overleg zijn ecologische verbindingen en recreatieve voorzieningen tussen

Door verdere aankoop en inrichting van de EHS zijn

gebieden doelmatiger ingericht en beter op elkaar

er nu goede verbindingen met de

afgestemd.

34 Moerasje met wilde gagel bij de visvijver © Natuurmonumenten

4

Beheermaatregelen

Zoals beschreven in de toekomstvisie zijn de



NABU Heinsberg

doelstellingen voor het Dal van de Rode Beek en



Stichting Limburgs Landschap

de Schinveldse Bossen, niet volledig gelijk. Voor



Gravin en Graaf de Marchant et d’Ansembourg

het Natuurpark Roode Beek/Rodebach inclusief



Provincie Limburg

de Schinveldse Bossen vormt een halfnatuurlijk,



IVN Onderbanken en Brunssum

door grazers vormgegeven landschap het



Zweefvliegveld ELZC

streefbeeld. Onder invloed van begrazing zal het



Hengelsportvereniging de Hering.

landschapsbeeld hier steeds blijven veranderen. Voor de bijzondere natuurwaarden van de Jabeekse bossen en de Breukberg wordt juist in belangrijke mate gestreefd naar behoud en

4.2 Beheermaatregelen Natuurpark

Roode Beek/Rodebach en Schinveldse Bossen

verbetering van de huidige meer cultuurrijke situatie. Deze natuurwaarden zijn momenteel het meest gebaat bij een intensiever, meer door de

4.2.1 Begrazing Natuurpark Roode

Beek/Rodebach

mens gestuurd beheer. Vanwege deze

Jaarrondbegrazing met Schotse Hooglanders

verschillende doelstellingen wordt de driedeling in

vormt de belangrijkste beheermaatregel in het

1) Natuurpark Roode Beek/Rodebach en de

Natuurpark Roode Beek/Rodebach en wordt in de

Schinveldse Bossen, 2) Jabeekse bossen en 3)

huidige vorm gecontinueerd. Het landschapsbeeld

Breukberg ook gehanteerd bij het beschrijven van

in dit gebied zal blijven veranderen. De graasdruk

de beheermaatregelen voor de komende jaren.

wordt afgestemd op het begraasbare areaal en de

Voor het Dal van de Rode Beek en de

hoeveelheid beschikbaar voedsel. Het

Schinveldse Bossen streeft Natuurmonumenten

voedselaanbod zal onder invloed van verschraling

naar vernatting en verder herstel van de

van voormalige landbouwgronden en als gevolg

oorspronkelijke hydrologie en is het belangrijk om

van successie op termijn afnemen. Vooralsnog is

schoon water vast te houden in het gebied.

dit niet aan de orde. Gezien de uitgangssituatie met een flink aandeel recent uit gebruik genomen

4.1 Samenwerking

landbouwgronden is vooralsnog een vrij hoge, op

Vanwege de vele en deels verschillende belangen

het areaal grasland en ruigte afgestemde

in en rond het Dal van de Rode Beek en de

begrazingsdruk wenselijk. Mede ook vanwege de

Schinveldse Bossen, zijn veel van de

relatief snelle verbossing van de nieuw vergraven

doelstellingen alleen in overleg en samenwerking

natuurontwikkelingsgronden in het beekdal. Op

te realiseren. De laatste jaren hebben bewezen

basis van recente ervaringen lijkt hierbij een

dat er op deze wijze mooie resultaten zijn te

bezetting van 1 GVE (grootvee eenheid) per 2 a 3

boeken. Voortzetting van overleg en de

ha grasland en ruigte het best te voldoen. Het

samenwerking met andere belanghebbenden

beschikbare areaal open gebied in het begraasde

vindt Natuurmonumenten dan ook van groot

Natuurpark bedraagt momenteel ongeveer 145 ha

belang. De belangrijkste partners zijn:

(van de 260 ha in totaal; de oppervlakte aan bos



Gemeente Onderbanken

wordt hierbij dus niet meegerekend). De gewenste



Gemeinde Gangelt

in te zetten begrazing in het natuurpark komt de



Kreis Heinsberg

komende jaren dan uit op 50 - 70 GVE. Door



Waterleiding Maatschappij Limburg

aanwas van jonge dieren is er jaarlijks gedurende



Waterschap Roer en Overmaas

de zomerperiode een groter aantal dieren



Defensie

aanwezig, waarna de kudde later weer op een

35

lager niveau wordt gebracht. De huidige

worden of het actief open maken van nieuwe open

veebezetting is met circa 80 GVE en een

plekken en bosranden een positieve werking heeft

begrazingsdruk van 1 GVE per 1.8 ha momenteel

op de struweelvorming in het gebied. Daarnaast

aan de hoge kant. De grootte van de kudde is

zal het nodig blijven de begrazingsdruk jaarlijks te

afhankelijk van de verschraling en ontwikkeling

evalueren en zo nodig aan te passen, zodat het

van de graslanden. Deze hogere veebezetting is

begrazingsbeheer zo goed mogelijk blijft

ingezet, omdat er relatief veel productieve

aansluiten bij de ontwikkeling van de gewenste

graslanden aanwezig zijn en het beekdal snel

natuurwaarden in het Natuurpark. De gewenste

dichtgroeit. De bosranden worden door deze

bezetting van 1 GVE per 2 a 3 ha grasland en

begrazingsdruk echter opener, ook omdat de

ruigte wordt hierbij als leidraad gebruikt.

dieren er graag liggen. Om ook goed ontwikkelde bosranden in het gebied te houden zal onderzocht Beheermaatregelen Natuurpark Roode Beek/Rodebach en Schinveldse Bossen (In de groen gearceerde jaren wordt het betreffende beheer uitgevoerd.)

Onderdeel

specificatie

Graslandbeheer

Aanvullend maaibeheer Begrazing runderen gefaseerde kap struweel Regulier bosbeheer gefaseerd bosrandbeheer Boomcontrole Verwijderen overhangende takken Verwijderen opslag Vrijhouden cultuurhistorische elementen Onderhoud poelen Vuil ruimen Onderhoud wegen en parkeerplaatsen Uitmaaien paden Opsnoeien paden Toezicht Voorlichtingsavonden en persbenadering Vormgeving brochure Onderhouden recreatieve voorzieningen FSC-certifisering Kwaliteitstoets flora en fauna beheerverslaglegging Opstellen contracten pachters Toezicht pachters Opstellen contracten beheerder runderen Overleg NABU Aansturen en coordineren beheer runderen Overleg Gemeente onderbanken Overleg gemeente Kreis-heinsberg Overleg WML

Bosbeheer

Heidebeheer Cultuurhistorie Soortgericht beheer Recratie en voorlichting

Monitoring

Overeenkomsten

Communicatie

Onderdeel

specificatie

Graslandbeheer Bosbeheer Heidebeheer

Verwijderen opslag Excoten bestrijding Vergroten heide terrein middels kap Verwijderen opslag Bosrandbeheer t.b.v. fauna Begeleiden verplaatsen fauna visvijver Afsluiten brandgangen Herprofileren kleiputten Aankoop en inrichting EHS Onderzoek nieuwe inrichtingsplannen Begeleiden inrichtingsplannen Recreatieonderzoek Begeleiden overdracht Schinveldse Es Inrichten Schinveldse Es Planvorming Schinveldse Es Uitzetten Wandelroutes Aanpassing bebording

Soortgericht beheer

EHS

Monitoring Overeenkomsten

Recratie en voorlichting

36

Uitvoering in 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 Structureel

Uitvoering in 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 Niet structureel

4.2.2 Herstel en onderhoud

Ruscherbeek

gedempt ten gunste van het lokale grondwaterregime.

Herinrichting van de Ruscherbeek als natuurlijk bovenloopje, biedt kansen op herstel van in

4.2.4 Beheer bossen

Nederland vrijwel verdwenen broekbos, moeras

De Schinveldse Bossen worden op veel plekken

en schraalgrasland. Voor een optimaal herstel zijn

nog gedomineerd door aangeplante boomsoorten

de volgende maatregelen noodzakelijk:

die ter plekke van nature niet of in veel lagere



Afkoppelen van de wateraanvoer vanuit de

dichtheden voorkomen. Door het gefaseerd

mijnsteenberg bij Bouwberg.

kappen van deze aangeplante bomen wordt de

Het beekprofiel lokaal sterk verondiepen en

ontwikkeling van een gevarieerder en natuurlijker

kan pleksgewijs zelfs volledig worden

bos versneld. Daarnaast is het belangrijk om door

dichtgeschoven om de natuurlijke bedding en

groepenkap herhaaldelijk tijdelijke open plekken te

stroming van de bovenloop van de

creëren langs bijvoorbeeld bospaden. Deze open

Ruscherbeek te herstellen. Hierbij zijn

plekken kunnen dienen als tijdelijk extra

schouwpaden langs de bovenloop

leefgebied en stapsteen tijdens migratie. Hierbij

ongewenst.

wordt vooral ingezet op warme oost-west

Verplaatsen van de visvijver aan de rand van

verbindingen.





het dal van de Rodebach. 

Onderzoek naar het verplaatsen of het te niet doen van de verdrogende effecten van het zweefvliegveld.

De verplaatsing van de visvijver wordt op korte termijn al realiteit. De overige maatregelen zijn uiteraard slechts te realiseren in overleg met het Waterschap en andere belanghebbenden. Herstel kan eventueel ook gefaseerd worden uitgevoerd. Totdat volledig herstel is gerealiseerd, dient de Ruscherbeek ter hoogte van het zweefvliegveld aanvullend te worden beheerd. Momenteel is de oeverbegrazing met schapen te intensief voor de flora en fauna van het nog aanwezige bijzondere schraalgrasland. Extensivering is wenselijk.

Schinveldse Bossen © Natuurmonumenten / Siemensma

Verder dreigt een kade bovenstrooms van het zweefvliegveld te bezwijken. Bij een doorbraak

4.2.5 Beheer Vosbroek

stroomt de Ruscherbeek veel directer richting de

Het floristisch en faunistisch waardevolle oude

Rodebach. Om dit versneld wegstromen van

loofbos Vosbroek (deel van de Schinveldse

relatief schoon water en daarmee extra verdroging

Bossen) wordt voorlopig niet aangesloten op de

rond het zweefvliegveld te voorkomen dient de

integrale begrazingseenheid. De kans dat de grote

kade op korte termijn te worden versterkt.

grazers de huidige natuurwaarden benadelen wordt groter geacht dan de kans dat de toename

4.2.3 Herstel oorspronkelijke

hydrologie

van dynamiek positief uitpakt. Door kleinschalig soortgericht beheer wordt het Vosbroek geschikt

Langs het fietspad in het Gangelterbruch loopt

gehouden voor bijzondere vlinders en planten van

een diepe sloot die zeer veel grondwater onttrekt

oud bos. Voor het overige mag het Vosbroek zich

aan het omliggende gebied. Verondieping of

spontaan ontwikkelen. Afhankelijk van de

demping van deze sloot leidt tot de voor het

ontwikkelingen in de begraasde delen van de

Gangelterbruch gewenste vernatting.

Schinveldse Bossen, kan integrale begrazing in de

Ook in de Schinveldse en Jabeekse bossen

toekomst misschien worden geïntroduceerd.

kunnen her en der nog greppelsystemen worden

37

4.2.6 Aanvullend grasland- en

heidebeheer

de regio.

4.2.8 Soortgericht beheer

Verspreid in het Natuurpark Roode

Bij Natuurpark Roode Beek/Rodebach en de

Beek/Rodebach en de Schinveldse Bossen zijn

Schinveldse Bossen kan soortgericht beheer een

kleine, vaak door bos omgeven stukken

belangrijke rol spelen bij behoud en vestiging van

(schraal)grasland en heide aanwezig. Deze

een aantal relevante soorten. Bij behoud gaat het

stukken herbergen waardevolle soorten en

vooral om een aantal aan open bossen gebonden,

vormen belangrijke stapstenen bij de migratie van

bedreigde dieren en in mindere mate planten. Bij

grasland- en heidesoorten. Naar verwachting

het ouder en natuurlijker worden van het huidige

zorgt integrale begrazing op lange termijn voor

bos, wordt aanvullend beheer mogelijk overbodig.

een deels halfopen parklandschap waarin de

Vooralsnog is menselijk ingrijpen noodzakelijk om

betreffende grasland- en heidesoorten zich

de aanwezigheid van voldoende open plekken te

duurzaam kunnen handhaven. In de lange

garanderen.

opbouwfase naar dit nieuwe landschap is het

Wat betreft vestiging zou door middel van gerichte

echter van belang om de nu aanwezige

maatregelen de komst van de bever kunnen

bronpopulaties en schaarse migratie stapstenen te

worden versneld. Aanwezigheid van de bever is

behouden. Naar gelang noodzaak dienen kleine

belangrijk omdat de vraat en bouwactiviteiten van

graslandjes gefaseerd te worden gemaaid,

dit dier een belangrijke bijdrage zullen leveren aan

geplagd of van boomopslag te worden ontdaan.

de variatie in structuur en soortensamenstelling van de begroeiingen in en langs beken en

4.2.7 Verondieping plassen in

broekbossen.

voormalige groeven De verspreid aanwezige plassen en kleiputten

Kleine ijsvogelvlinder en bont dikkopje

(voormalige groeven) zijn diep en hebben steile

Voor beide dagvlindersoorten zijn open plekken

oevers. Hun ecologische waarde kan worden

belangrijk voor het vinden van voedsel en om op

vergroot door ze te verondiepen en van flauwe

te warmen. Het bont dikkopje heeft ook voor de ei

oevers te voorzien. Mogelijk is het aanbrengen

afzet open plekken nodig. Het periodiek door kap

van kleischermen van belang om de hydrologie te

creëren van open plekken binnen de bestaande

verbeteren. Onder andere de vinpootsalamander,

leefgebieden, helpt het biotoop voor beide soorten

waarvoor de Schinveldse Bossen nu al een

geschikt te houden. Plekken van minimaal 25 bij

kerngebied vormt, profiteert van een dergelijke

25 meter garanderen voldoende zonne-instraling,

maatregel. De praktische uitvoer is afhankelijk van

al helemaal wanneer ze aansluiten op bosranden

de beschikbaarheid van geschikt opvulmateriaal

langs paden of weilanden. Hierbij wordt vooral

en valt mogelijk te combineren met vergravingen

ingezet op warme oost-west verbindingen.

ten behoeve van natuur- of beek herstel elders in

Afgezien van open plekken is het wenselijk om langs paden ruige, grazige, ten hoogste half beschaduwde corridors aan te leggen om zo de uitwisseling van individuen tussen verschillende deelpopulaties te vergemakkelijken. Ook de op defensieterrein aanwezige vliegplekken kunnen in een dergelijk netwerk worden opgenomen. Veel bosplanten als boszegge, fraai hertshooi, klein glidkruid en bleke zegge profiteren mee van deze maatregelen. Bever Binnen het natuurpark is voor de bever

Kleine ijsvogelvlinder © Ecologica

momenteel al voldoende geschikt leefgebied aanwezig. Spontane kolonisatie valt echter niet zo

38

Entree Natuurpark Roode Beek/Rodebach © Natuurmonumenten / Siemensma

snel te verwachten vanwege de relatief grote

recreatieve zonering. Zo nodig worden

afstand tot bestaande populaties en de

aanpassingen doorgevoerd. In het kader van 1) de

aanwezigheid van nogal wat knelpunten in het

veiligheid voor wandelaars tussen Schotse

tussenliggende gebied. Het op korte termijn

Hooglanders of 2) verstoring van grondbroedende

oplossen van deze EHS-knelpunten is van groot

vogels zullen zo enkele paden en de inrichting van

belang, maar ligt grotendeels buiten de directe

het hoofdpad worden aangepast.

invloedssfeer van Natuurmonumenten. Vanwege

Het is ook mogelijk om met betrokkenen een

zijn grote waarde als vormgever van natte

gezamenlijk project op te pakken, zoals

ecosystemen en het open houden van het

problemen met loslopende honden. Wellicht kan

beekdal, valt te overwegen in samenwerking met

een hondenlosloopzone, verbeterde inrichting en

betrokkenen de komst van de bever te versnellen

meer persoonlijke communicatie met recreanten in

door herintroductie. Hierbij zal communicatie met

de toekomst een positieve invulling geven aan

belanghebbenden een belangrijk onderdeel zijn.

deze problematiek.

4.2.9 Cultuurhistorie

4.3 Beheermaatregelen Jabeekse

De in het gebied aanwezige schansen worden in

bossen

de toekomst in stand gehouden en mogelijk verder open gemaakt zodat ze landschappelijk beter tot

4.3.1 Verbetering hydrologie

hun recht komen. Dit openmaken kan tegelijkertijd

De belangrijke natuurwaarden van de Jabeekse

ten goede komen aan natuurwaarden die

Bossen zijn gekoppeld aan kwel en vochtige tot

gebonden zijn aan open plekken in het bos.

natte bodemomstandigheden. Verbetering van de hydrologie heeft dan ook de hoogste prioriteit,

4.2.10 Recreatie

vooral omdat het gebied te kampen heeft met

De reeds aanwezige, uitgebreide voorzieningen

verdroging en waarschijnlijk ook met

ten behoeve van struiners, wandelaars, fietsers en

verslechtering van de kwelwaterkwaliteit. De

ruiters worden in stand gehouden. In bijlage 1 is

verdroging wordt veroorzaakt door drainage

een kaart opgenomen met het recreatieve

richting de gekanaliseerde Roode Beek en richting

netwerk. Door periodiek overleg met

in het gebied aanwezige greppels. Verhoging van

belanghebbenden wordt nagegaan of er

de ligging van de Roode beek en verlaging van de

knelpunten of aanvullende behoeften zijn in de

drainagebasis van de in het gebied aanwezige

39

greppels leveren een belangrijke bijdrage aan de

ruigten blijven overstaan, ontstaat een interessant

verdrogingbestrijding. Aanpassingen aan de

leefgebied voor aan natte omstandigheden

Roode Beek zijn mogelijk door te voeren in

gebonden fauna zoals moerassprinkhaan,

combinatie met het geplande beekherstel op dit

oranjetipje en op termijn mogelijk zelfs weer

traject.

purperstreepparelmoervlinder.

De kwaliteit van het kwelwater is te beïnvloeden

Integrale begrazing door aansluiting bij Natuurpark

door de akkers die aan het beekdal grenzen als

Roode Beek/Rodebach doet geen recht aan de

onbemeste graanakkers te gaan beheren. De

ecologische potenties van het

betreffende akkers zijn reeds deels in eigendom

verstoringsgevoelige, lokale kwelmilieu. Indien

van Natuurmonumenten en verdere verwerving is

toegepast, wordt begrazing beperkt tot die

wellicht mogelijk. Het landbouwgebied is

vegetaties die direct onder invloed staan van het

bovendien in potentie geschikt als leefgebied voor

relatief voedselrijke water van de Roode Beek.

de hamster, waarvoor hier in 2000 nog een hamsterburcht is waargenomen. Inrichting als

4.3.3 Beheer bos en bosranden

hamsterleefgebied zou een aanzet kunnen zijn

In de bosgemeenschappen van de Jabeekse

voor een hamster metapopulatie waarvan het

bossen is vooral de soortenrijke ondergroei van de

hamsterreservaat op de Kollenberg de spil vormt.

bron- en broekbossen van grote waarde. Zo’n rijke bosondergroei is gebaat bij enige vorm van

4.3.2 Beheer graslanden

bosdynamiek, waarbij periodiek wat minder

De natte graslanden en natte ruigten rond de

beschaduwde, vaak minerale bodemplekjes

Jabeekse bossen hebben in de laatste decennia

beschikbaar komen voor verjonging. Bij gebrek

veel van hun natuurwaarde verloren. Door

aan natuurlijke bosdynamiek en gezien het kleine,

verbetering van de hydrologie en een deels op

verstoringsgevoelige areaal waarop de bijzondere

verschraling afgestemd hooibeheer valt veel te

begroeiing voorkomt, is gefaseerd

herstellen. Behalve op dotterbloemhooiland, wordt

middenbosbeheer de aangewezen maatregel voor

het beheer ook op het behoud van moerasspirea-

instandhouding. Middels dit beheer kan tevens de

ruigten afgestemd. Bij een gefaseerd maaibeheer

omvorming naar een meer natuurlijke

waarbij ’s winters delen van de moerasspirea-

samenstelling van de boomlaag worden

Beheermaatregelen Jabeekse bossen en graslanden (In de groene jaren wordt het betreffende beheer uitgevoerd.) Onderdeel

specificatie

Graslandbeheer Akkerbeheer Bosbeheer

EHS

Maaien natte hooilanden Maaien kruidenrijk akker Regulier bosbeheer Bosrandbeheer Boomcontrole Verwijderen overhangende takken Vrijmaaien cultuurhistorische elementen Onderhoud poelen Vuil ruimen Onderhoud wegen en parkeerplaatsen Uitmaaien paden Opsnoeien paden Onderhouden recreatieve voorzieningen Toezicht Voorlichtingsavonden en persbenadering Vormgeving brochure FSC-certifisering Kwaliteitstoets flora en fauna beheerverslaglegging Opstellen contracten pachters Toezicht pachters Aankoop en inrichting EHS

Onderdeel

specificatie

Bosbeheer Soortgericht beheer

Kap populieren Dichtgooien greppels

Cultuurhistorie Soortgericht beheer Recreatie, voorlichting

Monitoring

Overeenkomsten

40

Uitvoering in 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 Structureel

Uitvoering in 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 Niet structureel

bespoedigd. De nog resterende

ontwikkeling van bijzondere natuurwaarden. Door

Canadapopulieren worden daarbij geleidelijk

periodieke kap waarbij oude eikenstammen en

vervangen door eveneens lichtdoorlatende essen.

stobben gefaseerd in het licht worden gezet, kan

Abrupte verwijdering van de boomlaag leidt tot

de kwaliteit als leefgebied voor het vliegend hert

een periode van sterke verruiging wat een

en voorjaarsflora verder verbeterd worden.

bedreiging is voor de bijzondere flora. Voor de fauna is het van belang om meer

4.3.6 Recreatie

gevarieerde bosranden te ontwikkelen. De

De huidige toegankelijkheid is beperkt tot enkele

aangewezen maatregel hiervoor is het periodiek

fietspaden en openbare wegen. Extra recreatieve

afzetten van bomen en struiken in de bosranden.

infrastructuur is in dit smalle, natte beekdalgebied vooralsnog moeilijk inpasbaar.

4.3.4 Beheer akkers Verscheidene boven het beekdal gelegen

4.4 Beheermaatregelen Breukberg

akkerpercelen zijn zonder beperkingen uitgegeven aan pachters. Dit is onwenselijk, omdat normaal

4.4.1 Beheer hellingveen

agrarisch gebruik leidt tot een vergrote uitspoeling

Het beheer van het hellingveen (of ook wel

van meststoffen richting de bron- en broekbossen

genoemd ‘hangveentjes’) van de Breukberg is

op de beekdalflank, met verruiging als gevolg. Bij

gericht op voorkóming van vergrassing en

hernieuwde uitgave wordt ingezet op

verbossing. Deze vergrassing en verbossing zijn

natuurvriendelijk en hamstervriendelijk

deels het gevolg van verdroging, maar in de

akkerbeheer, waarbij de teelt van graan en

laatste decennia heeft het beheer hier ook debet

luzerne wordt toegepast, zonder bemesting en

aan gehad. Beheer is bij herhaling achterwege

chemische onkruidbestrijding.

gebleven of te extensief geweest. Een goed beheer voor dit natuurpareltje is niet eenvoudig,

4.3.5 Soortgericht beheer

omdat er rekening wordt gehouden met zowel de

De holle weg van de Quabeekgrub vormt een

zeer bijzondere flora als de zeer bijzondere fauna.

goed leefgebied voor vliegend hert. Deze ook

Periodieke schapenbegrazing is waarschijnlijk de

cultuurhistorisch waardevolle holle weg staat op

beste reguliere beheermethode. Om vergrassing

oude historische kaarten aangeven. De (bos-)

terug te dringen, is begrazing in het groeiseizoen

bodems van de hellingen langs de weg zijn zeer

noodzakelijk. Rond begin april en omstreeks half

oud en bezitten mogelijk nog meer bijzondere

juni is begrazing het minst ingrijpend van invloed

natuurwaarden. De hellingen van deze holle weg

op de levenscyclus van de meest waardevolle

hebben in elk geval grote potenties voor verdere

soorten. Monitoring van kritische soorten zal

41 Jabeekse bossen en graslanden © Natuurmonumenten / Siemensma

duidelijk maken of fasering van de begrazing

volledige vochtgradiënt van de Breukberg zou een

noodzakelijk is.

belangrijke bijdrage leveren aan de lokale

Aanvullend wordt de opslag van bomen en

diversiteit en natuurwaarden.

struiken periodiek teruggedrongen.

4.4.3 Beheer bos 4.4.2 Verbetering hydrologie

Afgezien van maatregelen ten behoeve van het

De vegetatieontwikkeling op de Breukberg lijkt te

vergroten van de inzijging of het open leggen van

indiceren dat de kwel die de hangveentjes voedt,

de volledige vochtgradiënt op de Breukberg, zal

is afgenomen ten opzichte van het verleden.

het bos op de Breukberg in de loop van de tijd op

Waarschijnlijk hebben bosvorming en

spontane wijze een meer natuurlijke structuur en

verstedelijking de mate van inzijging van neerslag

soortensamenstelling krijgen. Het actieve beheer

doen afnemen op het boven de veentjes gelegen

richt zich op de bosranden die door periodieke kap

deel van de Breukberg. Deze inzijging kan

grillig en voldoende open worden gehouden.

waarschijnlijk worden vergroot door de huidige bosbegroeiing om te vormen of zelfs deels te

4.4.4 Recreatie

verwijderen. Nader onderzoek moet uitwijzen of

De reeds aanwezige recreatieve voorzieningen

een dergelijke ingreep hydrologisch zinvol is. Het

worden in stand gehouden. In periodiek overleg

zou sowieso tot winst leiden wanneer de vochtige

met belanghebbenden wordt nagegaan of er

en natte schraallanden en de veen- en

knelpunten of aanvullende behoeften zijn. Zo

heidevegetaties aan de bovenzijde worden

nodig worden aanpassingen doorgevoerd.

geflankeerd door een bredere zone droge heide. Onbeboste droge begroeiingen zijn momenteel zo

4.5 Monitoring

goed als afwezig. Eenzelfde verhaal geldt voor de

Bij de invoering in 2010 van het nieuwe landelijke

overgang naar de Roode beek aan de onderzijde

Subsidiestelsel Index Natuur, Landschap en

van het hellingveen. De hier in het verleden

Recreatie, past Natuurmonumenten ook de

aanwezige voedselrijkere dotterbloemhooilandjes

monitoring in haar natuurgebieden aan. Hoe deze

zijn inmiddels vrijwel geheel verbost. Herstel van

aanpassing er uit gaat zien, is nu nog niet bekend.

een strook grazige, onbeboste vegetaties over de

In deze natuurvisie wordt daarom geen compleet

Zompsprinkhaan © Ecologica 42

monitoring programma beschreven. Wel

richten we ons vooral op aandachtsoorten en

verwachten we dat de toekomstige monitoring zich

Rode Lijst soorten. Ook het vliegend hert wordt

zal richten op landschap- en soortniveau, waarbij

gevolgd. Bij de monitoring wordt gestreefd naar

al bestaande langjarige meetreeksen natuurlijk

een minimale frequentie van eens in de 6 jaar,

intact worden gehouden.

maar bepaalde vaste monitoring routes zullen elk

Voor de subsidie verlening is het van belang om

jaar worden gevolgd. Ook bedreigde soorten

monitoring resultaten aan de overheid te kunnen

zullen vaker gevolgd worden, minimaal eens per 3

verstrekken, maar minstens zo belangrijk is het

jaar. De gebruikte tijdsperiode van 6 jaar komt

om met deze gegevens het uitgevoerde beheer

voort uit de beheercyclus van Natuurmonumenten.

zelf in de gaten te kunnen houden.

Deze natuurvisie is geschreven voor een periode

Op landschapsniveau is het hydrologisch meetnet

van 12 jaar (2 x 6) en elke 6 jaar evalueert

van groot belang, maar ook een eens in de 6 of 12

Natuurmonumenten haar beheer door uitvoering

jaar uit te voeren structuurkartering van de

van een kwaliteitstoets. Hierbij worden de

bossen, beekdalen, heide en hellingveen.

monitoring gegevens gebruikt om het uitgevoerde

Op soortniveau worden roofvogels en grotere

beheer te evalueren en toekomstige actiepunten

zoogdieren eens in de 6 jaar gemonitord. Bij flora,

vast te stellen.

dagvlinders, libellen, broedvogels en herpetofauna .

43

Bronnen Didderen K., P.F.M. Verdonschot, B.P.F.J.M. Knegtel & A.A. Besse-Lototskaya, 2009. Enquête beek(dal)herstelprojecten 2004-2008. Evaluatie van beekherstel over de periode 1960-2008 en analyse van effecten van 9 voorbeeldprojecten. Alterra rapport 1858. Alterra, Wageningen. Douwes, R., 1997. Dal van de Rode Beek, botanische inventarisatie & vegetatiekartering. Gemeente Onderbanken & VVV Zuid-Limburg, 2009. Langs schansen & Motten. Twee historische routes door Onderbanken. Jos van Wunnik. Grontmij, 2008. Toeristisch-recreatieve visie Onderbanken. Tuin van Parkstad. Gemeente Onderbanken. Kragten, 2009. Natuurpark Roode Beek/Rodebach. Eigendom, beheer en onderhoud (EBO). Gemeente Onderbanken. Kurstjens, G, P. van Beers & P. Calle, 2004. Monitoring flora en fauna Natuurpark Roode Beek/Rodebach in 2004. Kurstjens Ecologisch Adviesbureau & NABU Naturschutzstation Haus Wildenrath, Beek-Ubbergen / Wegberg. Kurstjens, G., M. Straube, P. van Beers & S. Kreutz, 2008. Evaluatie natuurontwikkeling Natuurpark Roode Beek/Rodebach 2004-2008. Limpens, J. & H. Bregman, 1997. Beheerplan Schinveldse Bossen en Dal van de Rode Beek, beheervisie en documentatie. O&B rapport no. 97-67. Natuurmonumenten. Natuurmonumenten, 2006. Kwaliteitstoets Schinveldse Bossen en Dal van de Rode Beek. Natuurmonumenten, 2009. Ontwikkelingsvisie Heidenatuurpark. Natuurpark Roode Beek/Rodebach. http://www.roodebeek.eu/ Oranjewoud, 1994. Onderzoek pompstation Schinveld. Hoofdrapport en Bijlagenrapport. Oranjewoud i.o.v. N.V. Waterleiding Maatschappij Limburg. Provincie Limburg, 2007. Stimuleringsplan Robuuste Verbindingszone Schinveld – Mook. Provincie Limburg, 2008. Stimuleringsplan Zuid Limburg Noord. Update 2008. Taken Landschapsplanning, 2005. Herinrichting Roode Beek Brunssum Schinveld. Onderzoek hydrologie Breukberg. Rapport 1686-C. Van der Vlies, M., 1997. Beekherstel bovenstrooms. Een visie door het stroomgebied van de Roode Beek bij de Brunssummerheide en de Schinveldse Bossen. O&B rapport 97-24. Natuurmonumenten.

44

Van Winden, A. & W. Braakhekke, 2002. Natuurontwikkeling Natuurpark Roode Beek/Rodebach. Inrichtingsplan fase 1: Leiffenderven, Roode Beek. Bureau Stroming, Laag Keppel. Van Winden, A., W. Braakhekke, W. Overmars & G. Kurstjens, 2002. Natuurpark Roode Beek/Rodebach. Ontwikkelingsvisie voor grensoverschrijdende natuur in de gemeenten Gangelt en Onderbanken. Stroming, Nijmegen. Werkgroep Roode Beek, 1995. Herinrichting Dal van de Roode Beek/Rodebach. Wolters-Noordhoff Atlasprodukties, 1992. Grote historische provincie atlas Limburg 1837-1844, 1:25:000. Wolters-Noordhoff. Zuiveringsschap Limburg, 2002. Meerjarenrapport Waterkwaliteit Limburgse Oppervlaktewateren 1992-1998.

45

Bijlage 1

Recreatief netwerk Natuurpark en omgeving

Bron: Kragten 2009. Eigendom, beheer en onderhoud (EBO). Gemeente Onderbanken.

46

verspreidingskaarten flora en fauna Y # Y Y# ## Y Y# Y# Y # T Y# # Y$ Y # T T$ T$ $ T$ T $ Y # Y #

45

Y #

Y # T $

$ T T$ $ T

T$ $ T T$ $ T $ T Y # T $ T$ $ T#Y $ T#Y#Y $ Y # # Y # T Y $ # Y # T Y$ T #Y#Y#Y#Y#Y$ $ T Y # Y T Y# # TT $ Y# # Y # # Y$ # Y# # TY#Y#YT $ Y$ Y Y# Y # Y# # T#Y$ $ YY# # T $ T Y$ # YY# Y T T $ Y# # Y# Y Y$ # Y# # Y Y$ # T Y# Y # Y # Y # # T T $ T $ Y # Y$ # T$ T Y # Y # TT$ T#Y#Y#Y#Y$ $ TT#Y$ Y # T##Y$ T#Y$ $ T#Y$ T$ T T $ Y T #Y#Y#Y#Y$ $ Y# #

# #

U# %

#

T $ S # U %

Y #

T $

S #

S # S #

Y #

S # % S # U S # U %

Y Y # #

YY # Y # Y# # Y Y # ## Y Y # Y # Y # # Y# Y Y#

%% S # U U% U % S U % U % U% U# % U% UU U % U% %

Y #

S% # U S# # U % ## S U S% S% # U % S $ S% # U T S% # S # U S% # U U S # U % S # TT$ $ U U % S # S # U % S # U% % S U% S # U# %

Y ## S Y # S$ # S # # YT

S #

#

T $

S S # # U # % U %% # U

U #% U $% T U %

T $

T $

T $

Y #

T $

Bijzondere flora na 1990 T $

T $

T $

T $

T $ #

T $

#

#

T $

Y # #

#

#

47

T $

Y #

# #

# U %

#

T $ #% U % U

T $

# U % % # U T $ # U %

T $

T $ #% Y U Y # U % S # U % U U % S% # S% # #U S# # S # U % Y ###% # U S U % ## S U% Y #% # U S # S ## U# % T $ S U S # T$ S # U % S # S#% # T% $ T $ U T#S#$ $ T U ## T#S$ T#S##SS% S Y $ # S #

U %

$#$ T T# T Y # S$ U T $ $#Y% S U % Y # T # U % T T$ $ U % T $ U % T $ U % T $ T $ # T $ U % T T$ $ T $ U % # T $ T $ # T $ S U % Y # T $ # T $ S U % Y # # $ U % T # U % T $

T $

#

# Y Y# # YY # Y #

#$ T $ U % T

Y #

U % % U

U %

U %

#

#

# # ##

$ T T $ T% $ T $ U

Y ## Y #

U %

T Lavendelhei $ # Liggende vleugeltjesbloem # Moerasbasterdwederik # Moerashertshooi Y Moerasstreepzaad # U Moerasviooltje % S Moeraswolfsklauw # # Paddenrus Y Rapunzelklokje # # Rietorchis # Ronde zonnedauw T Ruige veldbies $ U Schaduwkruiskruid % Y Slanke sleutelbloem # Y Stekelbrem # # Stijve moerasweegbree Y Verspreidbladig goudveil # S Wateraardbei # U Wilde gagel % U Witte snavelbies %

U % Y # T #$ Y #$ T T $ ## T $ U %

#

Y# Y# # Y

S Beenbreek # Y Bleke zegge # S Bosereprijs # # Bospaardenstaart Y Boswederik # U Bruine snavelbies % $ Dotterbloem T U Draadzegge % # Driedistel # Dwergzegge Y Eenbes # # Eivormige waterbies U Fraai hertshooi % S Galigaan # # Gevlekte orchis T Gewone agrimonie $ # Grote keverorchis # Heidekartelblad # Hengel # Klein glidkruid T Kleine veenbes $ S Kleine zonnedauw # # Kruipbrem

U % U % T U% % T $ $ # U U$ % U% U$ ### T% TT U $ % T$ T#Y Y# $ T$ # T #Y $ ##% U % U U % # T$ U % #$ Y U % U U % %% T$ T$ U T T T $ #$ Y T$ $ T U T$ U% % T $ T $ Y$ # T $ # T $ Y # YT # T $ U% % T $ Y$ # U T $ Y # T Y #

# U U % % U %

% U U %

# S S # S S # #

Bijlage 2

Verspreidingskaarten flora en fauna

Bijlage 2

# U % T $

U % Y # T $

T $

T T$ $ T $ $ T

U %

U % U % U %

% U U % % U U %

UU % %% U

S #

U % S Y # U %

U %

U% % U

U % S #

S Y # U %

% U U % Y # U % U% U% % U

S #

S # U % S #

U %

U %

S Y # U % T $

Y S #

% U U %

Y% # S # U

U U % %% U

S Y # U %

Y #

S # U % % U

Y # # Y

S # U %

U %

S #

U % Y #

S #

U % Y #

Y Y # #

U % U % S #

U Y % #

S U % Y #

Y # Y # Y #

Y #

Y #

#% Y U U % Y # U U% Y% #

S # S #

S #

Bijzondere ongewervelden na 1990 S #

Y #

Y #

S Y #

Y #

S #

Y #

Y # # S

Y #

S Y #

S Y #

# Y # S U % # S # Y

Bandheidelibel Beekoeverlibel Blauwvleugelsprinkhaan Bont dikkopje Bruine winterjuffer

$ T T $

Gentiaanblauwtje

T $

Y #

Y # S # Y #

Y # U %

Y #

T #S% $ U U% % TU% $ U

U Gouden sprinkhaan % Groentje # Y Kleine ijsvogelvlinder % Koraaljuffer U U Moerassprinkhaan %

S Y #

Y #

Glassnijder

T $

S Y # Y #

Y # Y # U % T $

S #

Y # S Y #

Y #

Noordse witsnuitlibel

U % T $

46

# Y Vroege glazenmaker U Zompsprinkhaan % U Zuidelijke oeverlibel %

48

47 Y #

S #

S #

S #

S #

Y # S #

Y S #

S #

S S# #

T $

T $ S #

T $

S #

# T $ T# $

T $

T T $ S$ U % Y S# Y TT $ S# U % Y # S # # S$ # S T $ T $ T $ T T$ Y$ # S Y #

T $

T $

T $

S # S #

U %

T $

Y #

S Y #

T $

U %

T $

T $

T $

S # S Y # S Y # Y S #

Y #

T $

T $

#Y

Y S # U % T $

Y S # T $

Y #

T $ T $

T $ $ T T $ S #

S # S U % Y #

S #

S #

Y #

# Alpenwatersalamander S % U Baardvleermuis /Brandts vleermuis % U Bunzing

Y #

Y #

T $ % U % U % U % U Y #

T $ # Y % U #

Levendbarende hagedis Poelkikker Rosse vleermuis Rugstreeppad Ruige dwergvleermuis Steenmarter Vetje Vinpootsalamander Watervleermuis Wezel

U % Y S # T $

#

Y # T $

Y # T $

T $

Das % U Dwergvleermuis /Ruige dwergvleermu S Eekhoorn # Y Gewone dwergvleermuis # Y Gewone/Grijze grootoorvleermuis # T Hamster $ % U Hazelmuis T Hazelworm $ # Hermelijn % U Kamsalamander T Laatvlieger $

S U % Y #

S Y #

U % U U% S # U % Y% # U$ % Y Y # # # Y T $ T Y$ # TT Y# # Y$ S %# U S # Y Y # S $ U % Y # ## Y T

Y #

Y #

$ T T $

Y #

Y S # S # # Y S

T$ $ T$ T $ T T $

S U % Y # T $

T $ T $

Y $ # # U % Y T S #

S #

$#Y T Y # T $

Y # T $

Y #

Y #

Y U # % % U

Y #

Y #

% U U %

Y% # U % T $ U # Y % U % $ U Y# # T Y # Y S # % Y # U Y #

Y U % S # T $

S Y #

S #

S #

Y #

T $ Y #

T $ Y #

U %

Y # # Y Y # Y# # Y

U % S # U %

S #

S Y # T $ S #

Y #

S #

Y #

S # # S Y #

S #

T #Y #S #Y $ T YS% $ U% U Y # % # U Y # Y # # Y U % Y # S Y Y % # Y# # U Y# U # Y# # Y Y% # Y # Y Y # Y# # S # U % Y # Y # # Y Y Y Y# # Y % # U

Y # S # U Y % U# % U % U % Y # Y # U % U$ % T U %

T $

49

Y # # Y Y # U %

U % U %

U % Y % # U

T $

## Y YU U % % Y # Y # # Y # Y Y # Y #

Y #

Y #

U % U # % U % Y

S #

T$ T$ T$ $$ T T$ T $ T T T$ $ T T$ $ S U % Y #

Y #

Bijzondere amfibieen, zoogdieren en vissen vanaf 1990

T $

T $

T $

T $ Y # U % T $

S Y #

S #

S #

T $

U % Y #

Y #

Y #

% U Y U # %

S #

T $ U %

# Y # # S T $ U %

U %

# U %% U U %

U %

Y # Y #

U #% S T $ %% U U Y #

U % # Y Y # U % #

Y # Y # Y #

# Y Y #

#

Y #

Y # U %

Y #

Y #

U %

Y #

Y # Y #

Y #

Y #

Y # Y #

Y #

T $

Y #

Y #

Y #

Y #

T $

U %

T $

U %

T $

Y #

Y #

Y # S #

T$ $ T$ T

Y #

Y #

Y #

Bijzondere broedvogels vanaf 1990

Y #

# S % U #

T $ # Y % U % U

T $ % U Y # Y # Y # % U % U

Grauwe Vliegenvanger Groene Specht Kerkuil Koekoek Matkop Nachtegaal Nachtzwaluw Patrijs Ransuil Spotvogel Steenuil Tapuit Veldleeuwerik Wielewaal Zomertortel

S # T $

Y # Y #

Y #

Y #

Y #

S #

T $

T $

# Y U %

#

T $ $ T T $ T $ T $

Y # % U U %

T $ T $$ T

#

$$ T T

$ T T $

S #

T $ $ T

T $

T $

U$ % T

T $$ T T $ T T $ $ #% U

T $ $ T T $ T $

T $ S #

U %

T $

#

U $% T

T $

T $

U % Y #

Y #

Y #

Y #

T $

T $

T $

T $

U %

$$ T T

U %

T $

U %

T Y$ #

T $

U % S #

T $

U %

T $ U# % Y

T #S $

# S #

$ T T $ $ T

Y #

Y #

U %

S # U %

T $ Y #

U %

T $

T $

T $

T $

T $

Y # Y #

T $

50

U %

#

$ T T $

T $

T $

T $

S # T $

Y # Y #

# Boomvalk Y % Graspieper U

T $ T $

# Y Y #

Y #

Y #

T $

T $

$ T T $

$ T T $ T $ T $ $ T

Y #

#

T $

T $

T $ S #

Y #

S # #

T $ #

T $

T $

#% S U U % T $

Y % # U

T $

T $ T $

T $

$ T T $

Y # Y #

T $$ T

U %

Y #

Y #

U Y% #

Y #

Y #

U %

T $

T $

Y # Y #

Y # S #

T $

Y #

Y #

U %

Y #

Y #

Y #

Y #

T $

# % U

U %

T $

Y # U %

T $

Y # S #

S #

Y #

48

Y # Y # U %

T $

Colofon Uitgave van Natuurmonumenten April 2010

Realisatie Deze natuurvisie is tot stand gekomen met medewerking van:

Ecologica: Maartje Bleeker Ivo Raemakers

Natuurmonumenten: Cindy Burger Eduard Habets Linda Wortel Niki Jasper Maurice Mouthaan Henk Siebel Nicko Straathof Peter Voorn

Fotografie Ecologica: Anke Brouns, Tim Faassen & Ivo Raemakers Namo Beeldbank Natuurmonumenten: F. Siemensma

Naar deze uitgave kan als volgt worden verwezen: Natuurmonumenten, 2010. Natuurvisie Dal van de Rode Beek en Schinveldse Bossen 2010-2022.

Voor meer informatie: Natuurmonumenten Regiokantoor Noord-Brabant en Limburg Postbus 494 5600 AL Eindhoven T (040) 279 14 14 www.natuurmonumenten.nl

51