Natuurvisie Dal van de Rode Beek en Schinveldse Bossen 2010-2022
Voorwoord
fietsafstand, waardoor de recreatieve betekenis
In deze natuurvisie leest u hoe
Natuurmonumenten wil dit ruime, afwisselende en
Natuurmonumenten de komende twaalf jaar
halfopen natuurlandschap verder ontwikkelen,
(2010-2022) het beheer van het ‘Dal van de Rode
waarbij herstel van de waterhuishouding en
Beek’ en de ‘Schinveldse Bossen’ gaat uitvoeren.
verdere vernatting belangrijk zijn. Ook zal er
Het zijn twee prachtige natuurgebieden die door
aandacht zijn voor betere verbindingen met de
hun karakter, omvang en ligging tegen de Duitse
Brunssummerheide, Teverenerheide (D) en de
grens uniek zijn en op regionaal niveau grote
verbindingszone richting Mook. De status als
toekomst mogelijkheden bieden voor natuur en
attractief en gevarieerd natuurrecreatiegebied met
recreatie.
struinnatuur, wandelpaden, fietsroutes en
groot is.
ruiterpaden willen we behouden. De kwaliteit zal Tegen de Duitse grens in Zuid-Limburg beheert
naar verwachting alleen maar toenemen door
Natuurmonumenten zo’n 500 ha natuur in het Dal
verdere ontwikkeling van natuur en landschap.
van de Rode Beek en de Schinveldse Bossen. Het landschap is zeer divers met waardevolle bossen
Tijdens een bijeenkomst met betrokken partners
van nat tot droog, bronbossen bij Jabeek,
heeft Natuurmonumenten deze natuurvisie
meerdere slingerende beken met moeras en
gepresenteerd en gezamenlijk besproken.
heideveldjes met bloemrijke graslanden en
Natuurmonumenten heeft ieders inbreng hierbij
akkers. De goed ontwikkelde hellingveentjes op
zeer gewaardeerd en in deze natuurvisie verwerkt.
de Breukberg zijn zeer uitzonderlijk voor
Natuurmonumenten hecht veel waarde aan een
Nederland en het Vosbroek is een van de oudste
goede samenwerking in deze
bosgebieden in Limburg. De middeleeuwse
grensoverschrijdende regio en zal zich blijven
schansen, oude watermolens en holle wegen zijn
inzetten voor een positieve ontwikkeling van dit
cultuurhistorisch waardevol. Delen van het Dal
grensoverschrijdende natuurlandschap en de
van de Rode Beek en de Schinveldse Bossen
recreatieve mogelijkheden.
behoren tot het grensoverschrijdende Natuurpark Roode beek/Rodebach, waar Schotse Hooglanders de natuur extensief begrazen en het
Ir. C.A.M. Rijnen
landschap mede vorm geven. Voor zo’n half
Regiodirecteur N-Brabant/Limburg
miljoen mensen liggen deze natuurgebieden op
Natuurmonumenten
De Schans Gangelterbruch in het Natuurpark Roode Beek/Rodebach © Ecologica
Inhoudsopgave Voorwoord.……………………………………………………………………………… 3 1
Het Dal van de Rode Beek en de Schinveldse Bossen ............................. 8 1.1
Grensoverschrijdende natuur met bijzondere biotopen
8
1.2
Oud grind, beekveen en kwel
9
1.3
Flora en Fauna
11
1.3.1
Bossen
11
1.3.2
Beken
12
1.3.3
Moerassen en ruigten
13
1.3.4
Hellingveen en heide
14
1.3.5
Schraalgrasland
14
1.3.6
Landbouwgebied en cultuurlandschap
15
1.4
1.4.1
Over de grens
15
1.4.2
Robuuste verbindingszone Schinveld-Mook
15
1.4.3
Heidenatuurpark
16
1.4.4
Brunssummerheide
16
1.4.5
Nationaal Landschap Zuid-Limburg
16
Cultuurhistorische waarden
16
1.6
Recreatieve betekenis
17
1.6.1
Actieve natuurbeleving
17
1.6.2
Overige voorzieningen
17
Samenwerking
18
Nieuwe en oude natuur .............................................................................. 19 2.1
Van doorstroommoeras en heide naar landbouwgrond en mijnbossen
19
2.2
Ontwikkelingen vanaf 1990
20
2.2.1
Natuurpark Roode Beek/Rodebach
20
2.2.2
Begrazing
20
2.2.3
Beekherstel
21
2.2.4
Overige beheermaatregelen
21
2.3
2.4 4
15
1.5
1.7
2
Relaties met de omgeving
Bedreigingen en knelpunten
21
2.3.1
Hydrologie
21
2.3.2
Zweefvliegveld
21
2.3.3
Ecologische verbindingen
22
2.3.4
Versnipperd eigendom
22
2.3.5
Geluidsoverlast
22
2.3.6
Recreatieve verstoring
22
Kansen voor de toekomst
23
3
Toekomstvisie ............................................................................................. 24 3.1
24
3.1.1
Een ruim, afwisselend en halfopen natuurlandschap
24
3.1.2
Waardevolle begroeiingen
24
3.1.3
Veel bijzondere en kwetsbare soorten
25
3.1.4
Natuurkerngebied in een Robuuste verbindingszone
25
3.1.5
Cultuurhistorisch waardevolle landschapselementen
25
3.1.6
Belangrijk recreatiegebied
25
3.2
Beheerstrategie
25
3.3
Doelstellingen
26
3.4
Doelrealisatie
28
3.4.1
Begrazing Natuurpark Roode Beek/Rodebach
28
3.4.2
Actief behoud en creëren van open plekken in het bos
29
3.4.3
Een natuurlijke Ruscherbeek
29
3.4.4
Behoud en kwaliteitsverbetering hellingveen Breukberg
29
3.4.5
Vergroting en verbetering Jabeekse bronbossen en dotterbloemgraslanden
29
3.4.6
Behoud en herstel van de Heringshei
30
3.4.7
Goede verbindingen met Teverenerheide en Brunssummerheide
30
3.4.8
Stapstenen voor soorten van heide en schraalgrasland
31
3.4.9
Een gevarieerd en aantrekkelijk recreatiegebied
31
3.5
3.6
4
Belangrijke waarden
Aanpak knelpunten
32
3.5.1
Verbetering waterkwaliteit Roode beek en Rodebach
32
3.5.2
Tegengaan van verdroging
32
3.5.3
Zweefvliegveld
32
3.5.4
Loslopende honden
32
Het Dal van de Rode Beek en de Schinveldse Bossen in 2022
32
3.6.1
Een halfopen mozaïeklandschap
32
3.6.2
Een volledig natuurlijke Ruscherbeek
33
3.6.3
Soortenrijke natte hooilanden, ruigten en bronbossen bij Jabeek
33
3.6.4
Florerende hellingveentjes
34
3.6.5
Nieuwe soorten dankzij goede verbindingen
34
3.6.6
Goede samenwerking ten gunste van natuur en recreatie
34
Beheermaatregelen .................................................................................... 35 4.1
Samenwerking
35
4.2
Beheermaatregelen Natuurpark Roode Beek/Rodebach en Schinveldse Bossen
35
4.2.1
Begrazing Natuurpark Roode Beek/Rodebach
35
4.2.2
Herstel en onderhoud Ruscherbeek
37
4.2.3
Herstel oorspronkelijke hydrologie
37
4.2.4
Beheer bossen
37
4.2.5
Beheer Vosbroek
37
5
4.3
4.4
4.5
4.2.6
Aanvullend grasland- en heidebeheer
38
4.2.7
Verondieping plassen in voormalige groeven
38
4.2.8
Soortgericht beheer
38
4.2.9
Cultuurhistorie
39
4.2.10
Recreatie
39
Beheermaatregelen Jabeekse bossen
39
4.3.1
Verbetering hydrologie
39
4.3.2
Beheer graslanden
40
4.3.3
Beheer bos en bosranden
40
4.3.4
Beheer akkers
41
4.3.5
Soortgericht beheer
41
4.3.6
Recreatie
41
Beheermaatregelen Breukberg
41
4.4.1
Beheer hellingveen
41
4.4.2
Verbetering hydrologie
42
4.4.3
Beheer bos
42
4.4.4
Recreatie
42
Monitoring
42
Bronnen ............................................................................................................... 44 Bijlage 1
Recreatief netwerk Natuurpark en omgeving ............................. 46
Bijlage 2
Verspreidingskaarten flora en fauna ........................................... 47
Colofon ................................................................................................................ 51
6
7
Stroomdalvlakte van de Rodebach en de Schinveldse Bossen © Ecologica
1
Het Dal van de Rode Beek en de Schinveldse Bossen
1.1 Grensoverschrijdende natuur
met bijzondere biotopen
een biotoop dat vrijwel nergens anders meer in Nederland voorkomt. Ook voor recreatie en cultuurhistorie is het gebied
Het Dal van de Rode beek en de Schinveldse
van grote betekenis. De omgeving is ten tijde van
Bossen maken onderdeel uit van een omvangrijk
grootschalige steen- en bruinkoolwinning sterk
areaal natuur op de Duits-Nederlandse grens bij
verstedelijkt. Voor zo’n 500.000 mensen ligt het
Schinveld. In deze noordoostelijke hoek van Zuid-
natuurgebied op fietsafstand en is daarmee van
Limburg beheert Natuurmonumenten grote delen
grote recreatieve betekenis. Cultuurhistorisch zijn
van Breukberg, Leiffenderven, Schinveldse Bossen,
vooral de twee gespaard gebleven watermolens en
Schinveldse Es en Jabeekse bossen. Aan de Duitse
de middeleeuwse schansen van belang. Daarnaast
zijde van de grens worden ook delen van het
liggen er verschillende oude klei- en grindgroeven in
Gangelterbruch en van de dalvlakte van de
het gebied en is het Vosbroek één van de oudste
Rodebach beheerd. In totaal beslaat het huidige
bosgebieden in Limburg.
beheergebied van Natuurmonumenten zo’n 488 ha.
Sinds 2003 zijn delen van het Dal van de Rode
Natuur en landschap zijn zeer gevarieerd met een
Beek en de Schinveldse Bossen opgenomen in het
schakering aan droge bossen, broek- en
grensoverschrijdende Natuur- en Landschapspark
bronbossen, meanderende beken met moerassen,
Roode beek/Rodebach (750 ha). In nauwe
heide en bloemrijke graslanden. Zeer bijzonder is de
samenwerking met de gemeenten Onderbanken en
aanwezigheid van goed ontwikkelde hellingveentjes,
Gangelt wordt hier gestreefd naar een nieuw
8
natuurlandschap waarin initiële, grootschalige
löss en klei- en veenafzettingen in laagten langs
natuurbouw en extensieve begrazing de aanblik van
beken. De ouderdom en precieze samenstelling van
het gebied bepalen. Op termijn zal het park
de bodem is voor Nederlandse begrippen zeer
uitgroeien tot een grensoverschrijdend natuur- en
gevarieerd en weerspiegelt de lange
recreatiegebied in groter verband.
ontstaansgeschiedenis in een reliëfrijke omgeving. In beginsel is het landschap opgebouwd uit
1.2 Oud grind, beekveen en kwel
grofzandige en grindrijke terrassen. Deze terrassen zijn aan het einde van het Tertiair tot halverwege het
Veel bodemvariatie
Pleistoceen gevormd door de zich insnijdende
De bodem in het dal van de Roode beek bestaat
Maas. Met name in de laatste ijstijd, het
voornamelijk uit voedselarm, lemig zand met grind,
Weichselien, zijn de Maassedimenten deels bedekt
Gangelt
Rode Beek
Natuurpark Roode Beek/Rodebach Gangelterbruch
Rodebach
zweefvliegveld Leiffenderven
Jabeekse bossen Jabeek
Heringsbosch
Schinveldse bossen Heringshei
Schinveld
Schinvelder Es
Breukberg
Vosbroek
Vliegbasis Geilenkirchen
Russcherbeek
Schutterspark
Brunssum Rode Beek
Teverenerheide
Brunssummerheide
Situering en toponiemen plangebied © Natuurmonumenten en Dienst Kadaster Apeldoorn
9
Hoogtekaart van de omgeving van Schinveld © Natuurmonumenten en Dienst Kadaster Apeldoorn geraakt met een laag löss en zijn de terrassen door
gronden bevindt zich lokaal een zeer ondiep
smeltwatererosie ingesneden. De löss is vervolgens
gelegen laag van zogenaamde Reuverklei. Deze
verweerd en daardoor nogal voedsel- en kalkarm
kleilaag zorgt voor een schijngrondwaterspiegel en
geworden. Door erosie komen plaatselijk ook
natte bodems in met name het oostelijk deel van de
Tertiaire afzettingen aan de oppervlakte, wat in
Schinveldse Bossen, zoals het Vosbroek. Plaatselijk
Nederland zeer bijzonder is. In het Vosbroek gaat
treedt kwel op en hebben zich broek- en bronbossen
het daarbij deels ook om tertiaire kleilagen. Deze
ontwikkeld zoals in de Jabeekse bossen. In de
klei is van economische betekenis en is in diverse
brede dalvlakte van de Rodebach bevinden zich
groeven afgegraven.
drassige terreinen zoals het Gangelterbruch en
Tegenwoordig worden de terrassen doorsneden
Leiffenderven. Een bijzondere situatie doet zich voor
door de dalen van de Roode beek, de Ruscherbeek
op de Breukberg waar hoog op de flank van de
en de Rodebach. Een tijdlang hadden deze dalen
helling water aan de oppervlakte komt. Deze kwel
vooral het karakter van een doorstroommoeras.
wordt veroorzaakt door een kleilaag in de Breukberg
Duidelijke, open beken met het karakter zoals we
waarover grondwater zijdelings afstroomt. Door de
dat nu kennen zijn voor het grootste deel pas later
permanent natte condities in een voedselarme
ontstaan onder invloed van menselijk handelen. In
omgeving heeft zich ter plekke een hellingveentje
de beekdalen heeft her en der veenvorming plaats
gevormd. Dit veentype is in Nederland uiterst
gevonden. Zo is langs de Ruscherbeek een 11.000
zeldzaam.
jaar oude veenlaag aan de oppervlakte gekomen bij
De beken die het gebied doorsnijden, hebben een
graafwerk ten behoeve van hermeandering. Lokaal
redelijke, maar zeker geen goede waterkwaliteit. De
is in de beekdalen ook beekleem afgezet.
stroomgebieden van de Rodebach en, in mindere mate, van de Roode beek omvatten intensieve
Nat en droog
landbouwgebieden en hebben te maken met lozing
Het grootste deel van het beheergebied ligt hoog en
van gezuiverd afvalwater. De concentraties van
droog en fungeert hydrologisch als inzijggebied.
fosfaat, stikstof en bestrijdingsmiddelen zijn
Regenwater infiltreert hier naar diepere
daardoor ecologisch gezien veel te hoog. De
watervoerende bodemlagen. Op deze hogere
Ruscherbeek en de Roode beek hebben bovendien
10
te maken met vanuit mijnsteenbergen uitspoelend
moerassen, broekbossen en waardevolle
water. Deze beken zijn daardoor extra belast met
bronbossen. Meer verspreid zijn graslanden, enkele
sulfaten en zware metalen. Het grondwater dat
hangveentjes, heiderestanten, kleine plassen en
binnen het dal van de Roode Beek naar de beken
landbouwgebieden aan te treffen.
toestroomt, is overwegend van goede kwaliteit. Het
Sommige habitattypen herbergen van oudsher veel
water is afkomstig van de eerste (oppervlakkig
bijzondere soorten, soorten die nu vaak op de Rode
grondwater) en tweede watervoerende bodemlaag
lijst staan. Andere planten en dieren hebben zich
(dieper grondwater), heeft een hoog ijzergehalte en
recent gevestigd of hebben zich sterk uitgebreid
is matig hard tot zacht afhankelijk van de kleilaag
dankzij de natuurontwikkeling. Hieronder volgt een
waarover het water afstroomt. Het hoge ijzergehalte
overzicht van de belangrijkste biotopen en
is te zien aan de roodgekleurde bodem van de
karakteristieke soorten.
beekjes, wat ook terugkomt in de naamgeving Roode beek en Rodebach. Overig oppervlaktewater
1.3.1 Bossen
is hoofdzakelijk beperkt tot enkele volgelopen
In het gebied van de Roode beek komen veel
kleiputten. Het water van deze kleiputten is vrij
verschillende bostypen voor. Landelijk gezien is een
voedselarm en van goede kwaliteit.
deel van deze bostypen zeldzaam. Het grootste
Door een pompstation bij Schinveld wordt
bosareaal wordt echter nog steeds gedomineerd
grondwater uit de diepere grondlagen gewonnen.
door aanplant, met name in het droge noordelijke
Volgens Oranjewoud (1994) blijkt de diepe winning
deel van het gebied waar grove dennen de aanblik
in de directe omgeving niet tot negatieve effecten te
bepalen. Hier en daar zijn echter ook stukken bos
leiden. Weliswaar daalt het peil van de diepere
met een meer natuurlijke en goed ontwikkelde
watervoerende pakketten maar deze daling zou
soortensamenstelling gespaard gebleven. Zo groeit
nauwelijks consequenties hebben voor het eerste
op enkele plekken goed ontwikkeld beuken-
watervoerende pakket. Gezien het geringe aantal
eikenbos met ruige veldbies (Luzula pilosa),
meetpunten (4) is deze inschatting niet geheel
bospaardenstaart (Equisetum sylvaticum), kleine
onomstreden. Ook zijn op de AWACS- vliegbasis in
maagdenpalm (Vinca minor) en fraai hertshooi
Geilenkirchen, in het Duitse Stahe en bij
(Hypericum pulchrum). Op wat vochtiger plekken
Abdissenbosch in Landgraaf nog pompstations
groeit soms eiken-haagbeukenbos met in de
aanwezig. Het effect van al deze winningen is niet
ondergroei veelbloemige salomonszegel
precies bekend, maar zeker is dat er binnen het
(Polygonatum multiflorum) en grote keverorchis
gebied sprake is van enige verdroging. Een
(Neottia ovata). Op zeer voedselarme plekken met
belangrijke oorzaak ligt vrijwel zeker ook in de
stagnerend regenwater groeit berkenbroekbos met
versnelde afvoer van regenwater en het afvangen van kwel door de gekanaliseerde beken en de greppels in het bos- en landbouwgebied. Verder is het debiet van de Rodebach sterk verminderd door bruinkoolwinning in Duitsland. De laatste jaren zijn de beken weer deels gerenatureerd waardoor beekmorfologie en beekbegroeiing een veel grotere en meer natuurlijke variatie laten zien en de verdrogende effecten lokaal wat zijn verminderd.
1.3 Flora en Fauna De gevarieerde bodemopbouw en hydrologie in het gebied zorgen voor een scala aan milieugradiënten en daarmee voor een grote verscheidenheid aan soorten en habitattypen. Op de hoger gelegen inzijg gebieden groeien voornamelijk droge bossen. In de
Schinveldse Bossen © Natuurmonumenten / Siemensma
beekdalen liggen deels meanderende beken met
11
veenmossoorten als belangrijkste bodembedekker.
baardvleermuis (Myotis mystacinus) en de
Ook in de beekdalen zijn goed ontwikkelde
dagvlinders kleine ijsvogelvlinder (Limenitis camilla)
bosgemeenschappen aan te treffen. Het betreft
en bont dikkopje (Carterocephalus palaemon). De
vooral elzenbroekbos met in de ondergroei
genoemde dagvlinders zijn vrijwel beperkt tot de
elzenzegge (Carex elongata), ruwe smele
vochtige bostypen.
(Deschampsia cespitosa), moeraszegge (Carex
Bij de Jabeekse bossen komt het vliegend hert
acutiformis) of gele lis (Iris pseudacorus). Zeer
(Lucanus servus) nog voor in eikenhakhout langs
plaatselijk, vooral bij hakhoutbeheer, groeien in dit
holle wegen.
bostype bijzondere soorten als klein glidkruid (Scutellaria minor) of koningsvaren (Osmunda
1.3.2 Beken
regalis). Alleen in de Jabeekse bossen is het
De Roode beek, Rodebach en Ruscherbeek hebben
zeldzame, aan kwel gebonden essenbronbos te
in 2004 voor een groot gedeelte weer een meer
vinden. De kruidlaag in dit bronbostype is zeer
natuurlijke meanderende loop gekregen. Hoewel dit
soortenrijk met als grootste bijzonderheden
heeft geresulteerd in een sterk verbeterde
verspreidbladig goudveil (Chrysosplenium
beekmorfologie, is het water van met name de
alternifolium), bittere veldkers (Cardamine amara),
Roode beek en Rodebach nog altijd eutroof door de
moerasstreepzaad (Crepis palustris) en gewone
invloed van de landbouw en riooloverstorten. Langs
dotterbloem (Caltha palustris). Op overgangen naar
deze beken hebben zich dan ook ruige, voedselrijke
wat drogere plekken groeit essen-vogelkersbos met
vegetaties ontwikkeld met plaatselijk wilgen- en
vogelkers (Prunus padus), muskuskruid (Adoxa
elzenstruweel. Bijzondere water- en oeversoorten
moschatellina) en slanke sleutelbloem (Primula
zijn nauwelijks aanwezig, al zijn de laatste jaren wat
elatior).
meer bijzondere macrofauna soorten aangetroffen
In de bossen leven ook bijzondere dieren zoals das
zoals een zeldzame bloedzuigersoort (Erpobdella
(Meles meles), steenmarter (Martes foina),
vilnensis). Verder weten vrij algemene vogelsoorten
Rodebach © Natuurmonumenten / Siemensma
12
als rietgors (Emberiza schoeniclus) en bosrietzanger
brunneum) die in de beken in het natuurpark juist in
(Acrocephalus palustris) volop van de nieuwe
grote aantallen voorkomen. Op enkele wat verder
omstandigheden te profiteren. Het aantal
van de beken afgelegen laagten is de invloed van
broedparen van beide soorten is de laatste jaren
het beekwater minder sterk en is er invloed van
toegenomen.
kwel. Hier zijn nog vegetaties van zure, relatief voedselarme omstandigheden te vinden met soorten als pilvaren (Pilularia globulifera), waterpostelein (Lythrum portula) en geelgroene zegge (Carex oederi oedocarpa).
1.3.3 Moerassen en ruigten De voormalige landbouwgronden in het brede stroomdal van de Rodebach mogen zich sinds 2003 ontwikkelen als halfnatuurlijk landschap. Het gebied wordt jaarrond extensief begraasd en door herinrichting zijn lage, natte terreindelen ontstaan en is her en der sprake van vernatting. In deze lage terreindelen zijn jonge moerassen en ruigten aanwezig. Vanwege de voedselrijke uitgangssituatie is de botanische diversiteit nog vrij beperkt. Soorten als pitrus (Juncus effusus), liesgras (Glyceria maxima), rietgras (Phalaris arundinacea), grote lisdodde (Typha latifolia), harig wilgenroosje (Epilobium hirsutum) en grote kattenstaart (Lythrum salicaria) zetten de toon maar her en der hebben zich waterscheerling (Cicuta virosa), schildereprijs (Veronica scutellata) en gevleugeld hertshooi (Hypericum tetrapterum) gevestigd. Op enkele van oudsher moerassige stukken in het Gangelterbruch Ruscherbeek © Ecologica
en het Leiffenderven handhaven zich meer bijzondere soorten zoals draadzegge (Carex
De Ruscherbeek heeft van oudsher veel minder
lasiocarpa), moerasvaren (Thelypteris palustris),
voedselrijk water. De macrofauna is daardoor
wateraardbei (Potentilla palustris), bittere veldkers
relatief goed ontwikkeld, maar soortenrijke water- en
en holpijp (Equisetum fluviatile). De ontwikkelingen
oevervegetaties zijn desondanks ook hier schaars
bij de fauna in reactie op het natuurherstel zijn nu al
omdat de beek alleen ter hoogte van het
uitermate positief. Het aantal broedparen van vogels
zweefvliegveld buiten het bos ligt. Ter hoogte van dit
als rietgors, kleine karekiet (Acrocephalus
vliegveld hebben graafwerkzaamheden de laatste
scirpaceus), blauwborst (Luscinia svecica), grasmus
decennia overigens herhaaldelijk geresulteerd in de
(Sylvia communis) en roodborsttapuit (Saxicola
terugkeer van bijzondere planten als
rubicola) is sterk toegenomen. Ook hebben zich
duizendknoopfonteinkruid (Potamogeton
waterral (Rallus aquaticus), dodaars (Tachybaptus
polygonifolius), naaldwaterbies (Eleocharis
ruficollis) en porseleinhoen (Porzana porzana)
acicularis), gesteeld glaskroos (Elatine hexandra) en
gevestigd en zijn de eerste broedgevallen van
eivormige waterbies (Eleocharis ovata). Ook is langs
grauwe klauwier (Lanius collurio), rietzanger
de Ruscherbeek een ei afzettende gewone bronlibel
(Acrocephalus schoenobaenus), graszanger
(Cordulegaster boltonii) waargenomen maar een
(Cisticola juncidis) en bruine kiekendief (Circus
populatie lijkt vooralsnog niet aanwezig. Dit laatste
aeruginosus) vastgesteld. Bij de amfibieën heeft met
geldt niet voor beekoeverlibel (Orthetrum
name de groene kikker (Rana esculenta synklepton)
coerulescens) en zuidelijke oeverlibel (Orthetrum
zich sterk uitgebreid. De vinpootsalamander
13
Zuidelijke oeverlibel © Ecologica
(Lissostriton helveticus) komt voor en de
insecten zoals de mier mergeldraaigatje (Tapinoma
alpenwatersalamander (Mesotriton alpestris) is tot
erraticum), de wolzwever (Hemipenthes morio) en
dusver alleen aangetroffen bij het Gangelterbruch.
Rinks maskerbij (Hylaeus rinki). Ook elders in het
Bij de insecten zijn de komst van moerassprinkhaan
Dal van de Rode beek en Schinveldse Bossen zijn
(Stethophyma grossum) en de uitbreiding van
lokaal droge en natte heitjes aanwezig. De kleine
gouden sprinkhaan (Chrysochraon dispar)
heitjes zijn van grote betekenis voor levendbarende
opvallend. Ook zuidelijke oeverlibel en
hagedis (Zootoca vivipara), wilde gagel (Myrica
beekoeverlibel hebben geprofiteerd van de
gale) en vele insecten.
herinrichting. Zompsprinkhaan (Chorthippus montanus) handhaaft zich in het Gangelterbruch.
1.3.5 Schraalgrasland Op basis van historische verspreidingsgegevens is
1.3.4 Hellingveen en heide
duidelijk dat schraalgraslanden eertijds een
De tot de Breukberg beperkte hellingveentjes zijn
belangrijk areaal hebben in genomen. Goed
van uitzonderlijke natuurwaarde. De begroeiing is
ontwikkelde voorbeelden zijn nu vrijwel beperkt tot
nog zeer goed ontwikkeld met onder andere
de Breukberg. Hier is zowel nat als droog
lavendelhei (Andromeda polifolia), beenbreek
schraalgrasland aanwezig met veel tormentil
(Narthecium ossifragum), kleine veenbes
(Potentilla erecta), liggende vleugeltjesbloem
(Vaccinium oxycoccos) en rood veenmos
(Polygala serpyllifolia), blauwe zegge (Carex
(Sphagnum rubellum). De veentjes liggen ingebed in
panicea), bruine snavelbies (Rhynchospora fusca),
natte en droge heide en wat schraalgrasland. Op de
stekelbrem (Genista anglica), kruipbrem (Genista
Breukberg is met name de natte heide goed
pilosa), fraai hertshooi (Hypericum pulchrum) en
ontwikkeld met veenorchis (Dactylorhiza majalis
oermos (Archidium alternifolium). Deze
sphagnicola), veenbies (Trichophorum cespitosum),
begroeiingen vormen ook een belangrijk leefgebied
bruine snavelbies (Rhynchospora fusca),
voor veel bijzondere wilde bijen en andere insecten.
kussentjesveenmos (Sphagnum compactum) en
Lange tijd heeft zich ook nat schraalgrasland weten
overgangen naar gagelstruweel. Door het kleine
te handhaven langs de Ruscherbeek ter hoogte van
areaal is de fauna wat minder goed ontwikkeld.
het zweefvliegveld. Door ingrepen in de hydrologie
Belangrijk zijn een grote populatie zompsprinkhaan
en egalisatie en herinzaai van het vliegveld is dit
(Chorthippus montanus) en aantal andere zeldzame
vegetatietype recent verdwenen al weten individuele
14
soorten zoals geelgroene zegge (Carex oederi oedocarpa), sterzegge (Carex echinata), stekelbrem (Genista anglica), moeraswolfsklauw (Lycopodiella inundata), wilde gagel (Myrica gale) en kleine zonnedauw (Drosera intermedia) zich nog te handhaven.
1.3.6 Landbouwgebied en
cultuurlandschap Landbouwgronden zijn grotendeels beperkt tot de
Rink’s maskerbij op de Breukberg © Ecologica
Schinvelder Es en de plateaurand ten zuiden van de Jabeekse bossen. Het betreft vrijwel uitsluitend
1.4 Relaties met de omgeving
akkers. In 2000 is nog een hamster (Cricetus cricetus) waargenomen in de akkers ten zuiden van
1.4.1 Over de grens
de Jabeekse bossen. In dit cultuurlandschap komt
Het Dal van de Rode beek en de Schinveldse
ook het vliegend hert (Lucanus servus) voor in het
Bossen liggen aan de Duitse grens. Er zijn dan ook
eikenhakhout van een holle weg. Ofschoon de
directe ecologische relaties met natuur- en
Schinvelder Es een zeer oud akkergebied is, zijn
bosgebieden in Duitsland. Een gedeelte van het
bijzondere planten niet meer aanwezig. De patrijs
Natuurpark Roode Beek/Rodebach, het
(Perdix perdix) handhaaft zich nog wel. Inmiddels
Gangelterbruch, ligt op Duits grondgebied.
zijn er vergevorderde plannen voor herverkaveling
Aan de oostgrens raken de Schinveldse Bossen de
van de es waarbij het onder andere de bedoeling is
in Duitsland gelegen Teverenerheide. De
dat de eigendommen van Natuurmonumenten tot
Teverenerheide is een 450 ha groot natuurgebied
een geheel worden samengesmeed, aansluitend
met heide, bossen, vennen en veentjes. Hier
aan de Schinveldse Bossen. Volgens plan zal dit
ontsprong vroeger ook de Rodebach, maar door
deel van de es vervolgens worden aangesloten op
nabijgelegen bruinkoolafgravingen is de bovenloop
de integrale begrazingseenheid. Onder invloed van
drooggevallen. Landschappelijk sluit de
extensieve begrazing mag zich daarna een
Teverenerheide direct aan op de
afwisseling van grasland en ruigte gaan
Brunssummerheide. Op de Teverenerheide leven
ontwikkelen.
bijzondere soorten als heikikker (Rana arvalis), kamsalamander (Triturus cristatus), boomleeuwerik (Lullula arborea), nachtzwaluw (Caprimulgus europaeus) en klokjesgentiaan (Gentiana pneumonanthe). De Jabeekse bossen maken deel uit van een bosgebied dat grotendeels ook over de Duitse grens ligt. Bij Jabeek stroomt de Roode beek Duitsland in, loopt stroomafwaarts van Süsterseel langs een groot bosgebied en komt bij Tüddern, ter hoogte van Sittard, weer Nederland in.
1.4.2 Robuuste verbindingszone
Schinveld-Mook Het Dal van de Rode beek en de Schinveldse Bossen maken deel uit van de Ecologische hoofdstructuur (EHS) en vormen een onderdeel van de Robuuste Ecologische Verbinding SchinveldMook. Deze noord-zuid verbinding is bedoeld om de Schinvelder Es © Natuurmonumenten
ruimtelijke samenhang van de EHS te verbeteren
15
Heidenatuurpark tot ontwikkeling komt, worden de recreatieve mogelijkheden vergroot en wordt een grote bijdrage geleverd aan het ontstaan van een grensoverschrijdende verbindingszone voor flora en fauna.
1.4.4 Brunssummerheide Direct ten zuiden van het natuurgebied Dal van de Rode Beek ligt het natuurgebied de Brunssummerheide. Dit gebied is aangewezen als Robuuste verbindingszone Schinveld-Mook om zodoende de effecten van de verwachte klimaatsverandering beter op te kunnen opvangen. De robuuste verbinding bestaat uit een aantal Natuurkerngebieden, die met elkaar verbonden zijn via ecologische verbindingszones. Ook een aantal Duitse natuurgebieden maakt deel uit van deze verbindingszone. Op termijn zullen dispersiemogelijkheden ontstaan voor grote zoogdieren zoals het edelhert (Cervus elaphus). In de robuuste verbinding Schinveld-Mook wordt volgens planning 2275 ha extra natuur gerealiseerd, waaronder 300 ha op het traject Schinveld – Susteren. Deze nieuwe natuur wordt aangelegd op landbouwgronden die zijn begrensd als natuurgebied. Een groot gedeelte van deze nieuwe natuur ligt nabij het Dal van de Rode beek en is soms al gedeeltelijk in eigendom bij Natuurmonumenten. Dit laatste is het geval bij de Jabeekse bossen en het Leiffenderven.
1.4.3 Heidenatuurpark In het Nederlands-Duits grensgebied in ZuidLimburg ligt het Heidenatuurpark. Het Heidenatuurpark bestaat uit verschillende natuurgebieden: Natuurpark Roode Beek/Rodebach (NL , D), Dal van de Rode Beek (NL), Schinveldse Bossen (NL), Brunssummerheide (NL), Teverenerheide (D) en Staatsforts Hambach (D). Deze natuurgebieden liggen geïsoleerd van elkaar, maar door in de toekomst deze gebieden met elkaar te verbinden kunnen de natuurwaarden en de toeristische aantrekkelijkheid van de omgeving worden verhoogd. In groter internationaal verband vormt het Heidenatuurpark een belangrijke schakel tussen de Robuuste Ecologische Verbinding aan Nederlandse kant, en de Natura 2000 gebieden op Nederlands en Duits grondgebied. Als het
16
Natura 2000-gebied en Beschermd Natuurmonument. De Brunssummerheide is een heuvelachtig gebied met heide, bos, venen en vennen. De Roode beek ontspringt er en in het natte brongebied komt hoogveen voor met onder meer beenbreek (Narthecium ossifragum), witte snavelbies (Rhynchospora alba) en heidekartelblad (Pedicularis sylvatica). Ook leven hier bijzondere libellen zoals de hoogveenglanslibel (Somatochlora arctica) en zuidelijke oeverlibel (Orthetrum brunneum) en is het gebied rijk aan amfibieën en reptielen. Een vrije uitwisseling van flora en fauna tussen het Dal van de Rode beek en de Schinveldse Bossen enerzijds en de Brunssummerheide anderzijds, wordt gehinderd door aanwezigheid van bebouwing en wegen. Momenteel zijn er vergevorderde plannen voor de aanleg van een extra rondweg ‘Buitenring Parkstad’. Deze weg raakt aan de kwetsbare Breukberg en isoleert de Brunssummerheide nog verder van de Schinveldse Bossen en het Dal van de Rode beek.
1.4.5 Nationaal Landschap Zuid-
Limburg Het Dal van de Rode Beek en de Schinveldse Bossen maken deel uit van het Nationaal Landschap Zuid Limburg. Dit Landschap wordt beschermd vanwege de holle wegen, plateaus, vakwerkboerderijen, graften, kapelletjes, hoogstamboomgaarden en kruisbeelden.
1.5 Cultuurhistorische waarden Verspreid in het gebied is een aantal cultuurhistorisch waardevolle elementen aanwezig. Sommige hiervan zijn goed zichtbaar of weer zichtbaar gemaakt. Dit geldt bijvoorbeeld voor een serie middeleeuwse schansen en motten, die deels recent weer herkenbaar zijn gemaakt en waarlangs een Schansenroute is aangelegd.
Minder opvallend, maar van grote archeologische
1.6.1 Actieve natuurbeleving
waarde zijn de restanten van de laatmiddeleeuwse
Bij het Natuurpark Roode Beek/Rodebach zijn ten
motte de Vossenberg langs de Merkelbekerbeek ten
behoeve van educatie en recreatie Groene poorten
westen van Schinveld.
Infopoints ingericht. In Schinveld en Gangelt zijn
Ook goed zichtbaar zijn de historische watermolens
deze informatiecentra te vinden met informatie over
in de Jabeekse Bossen: de Etzenrader Mühle uit
het Natuurpark. Ook staan er tweetalige
1492 en de Roermolen, waarvan het molenwerk
informatieborden in het gebied. Daarnaast zijn er
overigens is weggehaald. In het verleden stonden er
mogelijkheden voor rondleidingen door
langs de Roode beek en de Rodebach maar liefst
Natuurmonumenten. Voor kinderen van de
14 watermolens. De laatste molen draaide tot in
bovenbouw van de basisschool is een
1970. Enkele van de toenmalige watermolens zijn
Natuurleerpad aangelegd. Dit pad is 5 km lang en
nu in gebruik als horecagelegenheid.
duurt ongeveer 2,5 uur. Het Natuurleerpad is een
Verder is in het gebied van oudsher (Reuver-) klei
avontuurlijke tocht met 10 opdrachten.
gewonnen en stond de streek bekend om zijn
Afgezien van het Natuurleerpad liggen er verder nog
aardewerk. Archeologische vondsten gaan terug tot
8 gemarkeerde wandelroutes in het Dal van de
de vroeg-Keltische en Romeinse tijd. Enkele
Rode Beek en de Schinveldse Bossen, variërend in
groeves herinneren nog aan de grote economische
lengte van 5 tot 10 km. Om uit te rusten zijn er 4
betekenis van deze kleilagen. Ook de Schinveldse
natuurzitplekken ingericht, bestaande uit bijzondere
es, ook wel Boschveld genoemd heeft een lange
banken en natuurstenen. Er is een rondgaande
cultuurgeschiedenis. Het akkergebied was al
fietsroute en de natuurgebieden zijn aangesloten op
ontgonnen in de Romeinse tijd.
het fietsknooppuntennetwerk. Daarnaast is er een aparte mountainbikeroute. Naast de fiets- en
1.6 Recreatieve betekenis
wandelroutes zijn er ook ruiterroutes uitgezet.
Gelegen in een sterk verstedelijkt landschap en met grote woonkernen als Sittard, Geleen, Heerlen,
1.6.2 Overige voorzieningen
Hoensbroek, Brunssum, Landgraaf, Kerkrade,
In de omgeving zijn diverse parkeerplaatsen en
Ubach-Palenberg (D), Geilenkirchen (D) en
horecagelegenheden. Op de Breukberg ligt een
Heinsberg (D) om de hoek, is het natuurgebied van
speeltuin en in het zuidelijk van de Breukberg
grote recreatieve betekenis. Voor zo’n 500.000
gelegen Schutterspark ligt een vakantiepark en een
mensen ligt het gebied op fietsafstand.
roeivijver. Op het Leiffenderven ligt een zweefvliegveld en aan de rand van de Schinveldse Bossen ligt een visvijver. Deze visvijver wordt
17 Gemarkeerde wandelroutes © Natuurmonumenten / Siemensma
binnenkort verplaatst. Verder zijn er in het gebied
inspanningen voor hun rekening. De belangrijkste
maneges en enkele parken met vakantiehuisjes
partners waarmee Natuurmonumenten in dit
aanwezig. Bij de Schinveldse es ligt het Nonke
natuurgebied samenwerkt zijn:
Buusjke, een openluchtmuseum met een
Gemeente Onderbanken
verzameling oude Zuid-Limburgse vakwerkhuizen
Gemeinde Gangelt
en demonstraties van oude ambachten. Het
Kreis Heinsberg
Natuurpark Roode Beek/Rodebach heeft een eigen
Waterleiding Maatschappij Limburg
website (www.roodebeek.eu).
Waterschap Roer en Overmaas
Defensie
1.7 Samenwerking
NABU Heinsberg
Het beheer en de inrichting van het Dal van de Rode
Stichting Limburgs Landschap
Beek en de Schinveldse Bossen, de inrichting en
Gravin en Graaf de Marchant et d’Ansembourg
het onderhoud van de recreatieve voorzieningen, de
Provincie Limburg
natuurmonitoring en de natuureducatie zijn geen
IVN Onderbanken en Brunssum
zaken van Natuurmonumenten alleen. Ook andere
Zweefvliegveld ELZC
betrokkenen nemen een belangrijk deel van de
Hengelsportvereniging de Hering.
Natuurpark Roode Beek/Rode Bach 18
© Meander, Wellerlooi en Topografische Dienst, Emmen
Schotse Hooglanders © Natuurmonumenten
2
Nieuwe en oude natuur
2.1 Van doorstroommoeras en heide
naar landbouwgrond en mijnbossen In de
19e
eeuw vormden Leiffenderven en
zilveren maan (Boloria selene) en purperstreepparelmoervlinder (Brenthis ino). In de 20e eeuw zijn moeras, heide en bloemrijk grasland vrijwel geheel verloren gegaan. Het
Gangelterbruch nog één groot doorstroommoeras.
doorstroommoeras werd ontwaterd en tot
Op de aangrenzende hogere gronden waar we nu
productiegrasland omgevormd. De heide werd
de Schinveldse Bossen vinden, groeide vooral
omgezet in naaldbos voor de productie van stuthout
heide. De beken waren destijds al wel gekanaliseerd
voor de mijnen. De beken werden verder uitgediept
maar liepen als molenbeek langs de rand van de
en gekanaliseerd, niet alleen voor de landbouw
dalvlakte. Het moeras bleef grotendeels
maar ook om spoelwater uit de mijnbouw af te
onaangetast. De schrale moerasvegetatie was
voeren. Tegelijkertijd verslechterde de waterkwaliteit
destijds zeer soortenrijk met grote zeldzaamheden
van de beken. Door toestroom van rioolwater en
als lange zonnedauw (Drosera longifolia), slijkzegge
mijnwater werden ze zwaar belast met nutriënten,
(Carex limosa), kranskarwij (Carum verticillatum),
zware metalen en sulfaat. Als herinnering aan het
platte bies (Blysmus compressus) en
oude landschap bleven slechts hier en daar wat
veenmosorchis (Hammarbya paludosa). Op
snippertjes natuur gespaard zoals de oude
bloemrijke natte graslanden en ruigten vlogen
19
boskernen in het Vosbroek en het hellingveen op de
en structuurrijker bos met open plekken. Het oude
Breukberg.
landschap is bewust niet als streefbeeld gekozen omdat lokale milieuomstandigheden deels
2.2 Ontwikkelingen vanaf 1990
onomkeerbaar zijn veranderd en omdat de beken in het gebied ook in de toekomst een grotere rol in de
2.2.1 Natuurpark Roode
Beek/Rodebach
regionale waterhuishouding zullen blijven vervullen dan in het verleden.
Vanaf de jaren ’90 heeft zich langzaam maar zeker een belangrijke kentering voltrokken.
2.2.2 Begrazing
Landschappelijk het belangrijkst is de vorming van
In november 2004 zijn voor de begrazing zo’n 20
het ‘Natuurpark Roode Beek/Rodebach’. Dit park is
Schotse Hooglanders in het park geïntroduceerd.
een grensoverschrijdend natuurgebied dat naast de
Destijds was begrazing nog beperkt tot een deel van
voormalige landbouwgronden van Leiffenderven en
het Leiffenderven. Overige delen van het
Gangelterbruch, ook de bestaande aangrenzende
Leiffenderven, delen van de Schinveldse Bossen en
natuurterreinen omvat. In de dalvlakte van Roode
Rodebach worden vanaf 2006 begraasd. Het
beek/Rodebach mag zich nieuwe natuur
Gangelterbruch valt sinds 2007 deels binnen de
ontwikkelen onder invloed van beekherstel,
begrazingseenheid. De laatste jaren lopen circa 80
begrazing en spontane vegetatieontwikkeling. In de
dieren in het gebied en er heeft zich inmiddels een
open dalvlakte zijn de structuurverschillen in de
natuurlijke sociale structuur ontwikkeld met twee
vegetatie al duidelijk toegenomen, de eerste
rundergroepen, een stierengroep en enkele solitaire
ontwikkeling richting het gewenste
stieren. De begrazingseffecten op de vegetatie
landschapsmozaïek met bos, struweel, moeras en
worden inmiddels ook steeds duidelijker. Met name
grasland. De veelal uit bos bestaande
in de dalvlakte ontstaat steeds meer een
aangrenzende natuurterreinen vormen inmiddels
mozaïekpatroon van kortgrazige vegetaties,
één aaneengesloten geheel met de dalvlakte en
bloemrijke ruigten en jonge bosjes. Lokaal wordt in
worden meebegraasd. De begrazing in het
de bestaande bossen ook de ondergroei stevig
bestaande bos moet resulteren in een natuurlijker
aangevreten en soms worden jonge bomen
Het landschap omstreeks 1850 © Wolters-Noordhoff 20
geschild. De laatste jaren lijkt de begrazingsdruk
schoning van de oevers van de Ruscherbeek ten
aan de hoge kant. De graasdruk is sinds 2005
zuiden van het vliegveld (winter 2006) en de zeer
toegenomen van 1 GVE per 4,3 ha tot 1 GVE per
intensieve schapenbegrazing die het Waterschap op
1,8 ha in 2009.
deze oevers heeft toegepast. Nogal wat bijzondere planten van schrale oevers en zeggenmoerassen
2.2.3 Beekherstel
zijn hierdoor sterk achteruitgegaan of zelfs volledig
Sinds de jaren ’90 zijn veel werkzaamheden ten
verdwenen.
behoeve van waterkwaliteit en beekherstel
Verder is het hellingveentje van de Breukberg van
uitgevoerd. In 1996 is de lozing van de
opslag ontdaan en is periodieke schapenbegrazing
rioolwaterzuivering van Schinveld gestopt. Hierdoor
als regulier beheer geïntroduceerd.
is de waterkwaliteit van de Roode beek sterk verbeterd maar tegelijkertijd is het debiet
2.3 Bedreigingen en knelpunten
verminderd. De Ruscherbeek heeft in 2004 een nieuwe loop
2.3.1 Hydrologie
gekregen in het onbeboste traject door het
Op veel plekken in het gebied schiet vooral de
Leiffenderven. De oude loop is afgedamd en mag
hydrologie te kort om de van oorsprong waardevolle
geleidelijk aan verlanden. De oevers worden
levensgemeenschappen te kunnen handhaven. De
begraasd met een schaapskudde. Het traject in het
meeste natte en vochtige bostypen maar ook de
bos (inclusief de visvijver) zal in de toekomst
hellingveentjes en natte graslanden hebben in meer
heringericht worden.
of mindere mate last van verdroging. In de bossen
De Rodebach is in 2005 verlegd tussen het
uit dit zich vaak in een gestoorde ondergroei met
Gangelter Bruch en de Heringshof. Er is een
veel braam en grote brandnetel waarin waardevolle
ondiepe bedding aangelegd met daarin een klein
soorten moeilijk kunnen standhouden. In de weinige
slingerend beekje. De oude loop is bovenstrooms
resterende schraalgraslanden en veentjes is sprake
dichtgeschoven en de betonblokken zijn uit de oude
van vergrassing en verhevigde bosopslag. Soms is
loop verwijderd.
de verdroging van lokale origine, zoals rond het
De Roode beek is heringericht vanaf de Ganzepool
gedraineerde zweefvliegveld, maar meestal zijn er
tot Schinveld. Bij Schutterspark is een nieuwe
regionale belangen in het geding die niet intern
meanderende loop gegraven. De oude loop is
kunnen worden aangepakt.
verondiept en voert alleen bij hevige regenval nog
Ook de waterkwaliteit is in veel gevallen beperkend
water af. In 2004-2005 is hermeandering
voor hogere natuurwaarden. Dit is sowieso het geval
aangebracht op het traject vanaf de waterzuivering
bij de in het gebied aanwezige beken, maar
ten noorden van Schinveld tot aan het voormalige
bijvoorbeeld ook bij de onmisbare kwel in het
grenskantoor.
Jabeekse essenbronbos. Kwaliteitsverbetering valt
Bij het beekherstel is in principe gewerkt met een
alleen op regionaal niveau te bewerkstelligen.
twee-fasenprofiel waarbij de oorspronkelijke beekbodem waar mogelijk is verhoogd en de nieuwe
2.3.2 Zweefvliegveld
primaire bedding bij de normale basisafvoer vrijwel
Het in het natuurpark gelegen zweefvliegveld heeft
tot vlak aan de rand gevuld is.
niet alleen een negatieve invloed op de lokale hydrologie, maar vormt ook een groot afwijkend
2.2.4 Overige beheermaatregelen
cultuurelement in het zich ontwikkelende
Afgezien van de grote herinrichtingen en de
mozaïekachtige natuurlandschap. Daarnaast
introductie van grote grazers, hebben ook enkele
worden de bijzondere planten van schrale oevers en
andere maatregelen bijgedragen aan belangrijke
zeggenmoerassen negatief beïnvloed door het
veranderingen in het gebied. Zo zijn dunningen van
eerder beschreven te intensieve beheer van de
grove dennen uitgevoerd om de ontwikkeling van
oevers van de Ruscherbeek.
een meer natuurlijk bos te versnellen en is een volledig door de grazers geschilde essenaanplant gekapt. Minder positief is de zeer ingrijpende
21
2.3.3 Ecologische verbindingen
aansluitend aan de Schinveldse Bossen. Dit deel
Ondanks vele positieve ontwikkelingen in het kader
van de es zal zich vervolgens onder invloed van
van de realisatie van de EHS, blijven goede
extensieve begrazing ontwikkelen tot een
ecologische verbindingen een belangrijk punt van
afwisseling van grasland en ruigte.
zorg. Door stedelijke en economische ontwikkelingen en uitbreidende infrastructuur is er
2.3.5 Geluidsoverlast
voor veel natuurlijke landschapselementen nog altijd
De AWACS vliegtuigen van vliegbasis Geilenkirchen
sprake van verlies van landschappelijke samenhang
(D) zorgen voor grote geluidsoverlast. Het
en ecologische uitwisselingsmogelijkheden. Een
vliegtuiglawaai heeft ongetwijfeld een verstorend
actueel voorbeeld is de komst van de rondweg
effect op de in het natuurgebied aanwezige fauna,
‘Buitenring Parkstad’. Zonder een ecologisch gezien
maar de mate van verstoring is nog onduidelijk. Het
goede landschappelijke inpassing wordt deze weg
lawaai doet hoe dan ook wel ernstig afbreuk aan de
een voor planten en dieren onneembare barrière.
natuurbeleving en de recreatieve waarden van het
De toch al marginale uitwisselingsmogelijkheden
gebied.
met de Brunssummerheide zullen dan nog verder verslechteren.
2.3.6 Recreatieve verstoring Loslopende honden zijn een belangrijke bron van
2.3.4 Versnipperd eigendom
verstoring voor andere recreanten, de Schotse
Op verschillende plekken in het gebied zijn de
Hooglanders, broedvogels, zoogdieren en veel
eigendomsrechten nogal versnipperd. Dit geldt
andere organismen in het natuurgebied.
bijvoorbeeld voor de Schinvelder Es en het
Ook het verkeer van en naar het zweefvliegveld en
Vosbroek. Deze versnippering bemoeilijkt het
de manege is een bron van verstoring voor
beheer zowel wat betreft de aard van toepasbare
recreanten en Schotse Hooglanders. Door de ligging
maatregelen (vernatting of integrale begrazing zijn
midden in het natuurpark doet dit verkeer en de
bijvoorbeeld lastig) als de praktische uitvoering. Op
bijbehorende infrastructuur bovendien ernstig
de Schinvelder Es wordt via een vergevorderde
afbreuk aan het natuurlijke karakter en de beleving
herverkaveling de eigendommen van
van het gebied.
Natuurmonumenten tot een geheel samengevoegd
22 Blik vanaf een voorde in het Vosbroek © Ecologica
2.4 Kansen voor de toekomst De aan de Ruscherbeek gelegen voormalige Ruschergroeve is in eigendom bij het Limburgs Landschap. Na het beëindigen van de kleiwinning in 2000 heeft zich op de voedselarme bovengrond een soortenrijke (hei-)schrale vegetatie ontwikkeld met onder andere gevlekte orchis (Dactylorhiza maculata). Gezien deze initiële ontwikkeling zou de groeve een belangrijke stapsteen kunnen zijn tussen de schrale onbeboste terreindelen van de Schinveldse Bossen en het Dal van de Rode Beek enerzijds en de Teverenerheide anderzijds. Inmiddels is de groeve echter weer grotendeels verbost, terwijl juist de open heischrale begroeiing de grootste toegevoegde waarde heeft voor de ruimere omgeving. Het Limburgs Landschap gaat daarom jonge bosgroei weer terug dringen en denkt na over het toekomstig beheer om de natuurlijke successie zo goed mogelijk te remmen en de natuurwaarden van de Ruschergroeve en zijn omgeving te vergroten. Tevens valt dan in overleg en in samenwerking ook na te gaan of de Ruschergroeve en de noordelijker gelegen grote
Ontwikkeling van het aantal territoria van enkele karakteristieke broedvogels van de stroomdalvlakte van de Rodebach Bron: Kurstjens et al., 2008.
Soort Blauwborst Bosrietzanger Geelgors Gele kwikstaart Grasmus Graspieper Grauwe klauwier Grote gele kwikstaart Kievit Kleine karekiet Kneu Patrijs Rietgors Rietzanger Roodborsttapuit Spotvogel Sprinkhaanzanger Veldleeuwerik
Aantal broedparen 1996 2005 2006 2008 0 0 0 5 3 ? 20 19 18 2+ 8 7 1 0 2 2 5 9 35 36 2 1 3 3 0 0 0 1 1 1 3 2 7 9 11 2 6+ 15 16 ? 4 3 0 1 1 0 6 6+ 12 13 0 0 0 1 4 2+ 8 10 1 ? 3 1 0 1+ 3 1 10 1+ 3 3
zandgroeve drainerend werken op het dal van de aangrenzende Ruscherbeek en het Vosbroek en zijn mogelijk maatregelen te treffen om deze drainage af te remmen.
23
3
Toekomstvisie
De natuur rond Schinveld vertoonde tot voor kort
menselijke activiteiten zoals bewoning, land- en
twee heel verschillende gezichten. Enerzijds was er
bosbouw zijn slechts in de marge aanwezig. Met de
de natuur van de Schinveldse en Jabeekse bossen
brede stroomvlakte van de Roode beek en de
met pareltjes als de hellingveentjes op de Breukberg
Rodebach enerzijds en de uitgestrekte Schinveldse
en fraai broekbos in het Vosbroek, anderzijds was er
Bossen anderzijds is het een natuurgebied van
de vergane glorie van het Gangelterbruch en het
bijzondere grootte, zeker gezien de ligging binnen
Leiffenderven waar gekanaliseerde beken en
de verstedelijkte zone van de Oostelijke Mijnstreek
cultuurland de plek van een uniek
en aangrenzend Duitsland. Met zijn struinnatuur en
doorstroommoeras hadden ingenomen. Deze
vele wandel-, fiets- en ruiterpaden is het gebied is bij
tweedeling vervaagt inmiddels sterk door de keuze
uitstek geschikt voor natuurbeleving en
voor natuurherstel en recreatie. Door de vorming
natuurrecreatie.
van het Natuurpark Roode Beek/Rodebach maken Gangelterbruch, Leiffenderven en delen van de Schinveldse Bossen nu deel uit van een grensoverschrijdend natuurgebied met integrale begrazing. Op grote trajecten van de Roode Beek en Rodebach is beekherstel uitgevoerd, cultuurhistorisch waardevolle oude schansen zijn weer herkenbaar gemaakt en het gebied is onderdeel gaan uitmaken van de Robuuste Verbindingszone Schinveld-Mook. De samenhang in het landschap is duidelijk versterkt. De toon voor het toekomstige landschap is hiermee gezet. Echter, veel van de huidige plannen en ontwikkelingen zijn gebiedsoverstijgend of betreffen juist delen van de natuurgebieden Dal van de Rode beek en Schinveldse Bossen. Binnen de ruimtelijke schaal en het tijdstraject waarop ze zich richten, komen de specifieke waarden en kansen van de gebieden niet per definitie allemaal tot hun recht. Daarom is het belangrijk om de waarden en kansen voor het Dal
Purperstreepparelmoervlinder © Ecologica
van de Rode Beek en de Schinveldse Bossen als geheel nog eens apart op een rij te zetten en te vertalen naar lokale doelen voor de toekomst.
3.1 Belangrijke waarden 3.1.1 Een ruim, afwisselend en
3.1.2 Waardevolle begroeiingen In het gebied komen pleksgewijs bijzondere begroeiingen voor, met name langs de beken:
soorten als verspreidbladig goudveil,
halfopen natuurlandschap
moerasstreepzaad, slanke sleutelbloem en
Voor veel mensen zal vooral de ruimte en de relatieve natuurlijkheid van het gebied tot de verbeelding spreken. Grote grazers, stromend water en vegetatie geven het landschap vorm en
24
Essenbronbossen bij Jabeek met bijzondere
eenbes.
Elzen- en berkenbroekbos langs de Ruscherbeek in het Vosbroek.
Goed ontwikkelde hellingveentjes en natte heide
migratiebewegingen van soorten waarvan het
op de Breukberg met lavendelheide, beenbreek,
leefgebied sterk is ingekrompen of die bezig zijn hun
kleine veenbes en rood veenmos.
areaal te verleggen.
Heischrale graslanden met liggende vleugeltjesbloem, tormentil en stekelbrem.
Heiderestantjes met wilde gagel en
3.1.5 Cultuurhistorisch waardevolle
landschapselementen
levendbarende hagedis.
Een aantal laatmiddeleeuwse bewoningssporen zijn
Vochtige voormalige hakhoutbosjes met bleke
nog in het landschap zichtbaar. Het meest opvallend
zegge, klein glidkruid, bont dikkopje en kleine
zijn de in het gebied liggende cultuurhistorisch
ijsvogelvlinder.
waardevolle schansen en motten. Ook het
Daarnaast is de huidige situatie kansrijk om
wegenpatroon is in belangrijke mate naar de
grotendeels verdwenen vegetatietypen zoals natte
Middeleeuwen terug te voeren, met onder andere
schraallanden, dotterbloemhooilanden en
een oude holle weg met eikenhakhout bij de
soortenrijke moerasspirea-ruigten te herstellen
Jabeekse bossen. Verder liggen er enkele historische watermolens in het gebied en staan er
3.1.3 Veel bijzondere en kwetsbare
verspreid in de beekdalen oudere knotwilgen.
soorten In het gebied komen veel soorten voor die gebonden zijn aan zeldzame milieus, op de Rode Lijst staan of wettelijk bescherming genieten. Enkele belangrijke soorten zijn: vliegend hert, fraai hertshooi, kleine ijsvogelvlinder, zompsprinkhaan, zuidelijke oeverlibel, grauwe klauwier, rugstreeppad, vinpootsalamander, baardvleermuis, das en hamster (nog in 2000). Andere bedreigde soorten, zoals gladde slang, hoogveenglanslibel en purperstreepparelmoervlinder kunnen zich (her-) vestigen wanneer de ecologische verbindingsroutes met natuurgebieden in de omgeving worden versterkt. Geschikte biotopen zijn deels al aanwezig en de dieren komen nog steeds op niet te grote afstand van het Dal van de Rode Beek en de Schinveldse Bossen voor. Voor veel van de genoemde soorten zijn de gradiënten in het landschap van levensbelang. Ze zijn afhankelijk van overgangen van open naar gesloten begroeiingen, van droog naar nat (al dan niet met kwel), van voedselrijk naar voedselarm of van zuur naar gebufferd. Het meest uitgesproken geldt dit voor soorten die voor hun overleven afhankelijk zijn van meerdere biotopen.
3.1.4 Natuurkerngebied in een
Robuuste verbindingszone Het Dal van de Rode Beek en de Schinveldse Bossen zijn een kerngebied in de Robuuste verbindingszone Schinveld-Mook. Deze natuurgebieden zijn als kerngebied een belangrijke stapsteen en tijdelijk leefgebied voor de
Recreatieve voorzieningen © Natuurmonumenten / Siemensma
3.1.6 Belangrijk recreatiegebied Liggend in een sterk verstedelijkte en grensoverschrijdende regio zijn het Dal van de Rode Beek en de Schinveldse Bossen een belangrijk recreatief uitloopgebied voor een groot aantal mensen. Voor zo’n 500.000 mensen liggen deze natuurgebieden op fietsafstand, waardoor ze waardevol zijn voor actieve natuurbeleving en binding met de natuur.
3.2 Beheerstrategie Voor haar natuurgebieden maakt Natuurmonumenten doorgaans een keuze uit drie beheerstrategieën: ‘Natuurrijk cultuurlandschap’, ‘Halfnatuurlijk landschap’ of ‘Nagenoeg natuurlijk landschap’. Voor het Dal van de Rode beek en de
25
Schinveldse Bossen gezamenlijk is het kiezen voor
Bij integrale begrazing van het halfnatuurlijke
één strategie niet mogelijk. De waarde van het
landschap ligt het landschapsbeeld niet vast,
gevarieerde halfopen landschap ligt namelijk
maar blijft het steeds veranderen met begrazing
besloten in de zich ontwikkelende nieuwe natuur op
als belangrijkste sturende kracht.
voormalige landbouwgrond enerzijds én de
Vooral in het cultuurrijke natuurlandschap en bij
aanwezigheid van halfnatuurlijke cultuurrelicten met
de Breukberg zullen met actief beheer
een uitzonderlijke natuurwaarde anderzijds. De
voedselarmere en open successiestadia in stand
huidige beheerpraktijk weerspiegelt deze
worden gehouden.
tweedeling. Bij het Natuurpark Roode Beek/Rodebach is duidelijk gekozen voor de ontwikkeling als ‘Halfnatuurlijk landschap’ waarbij het landschapsbeeld niet vastligt, maar steeds blijft veranderen met begrazing als belangrijkste drijvende kracht. Daarentegen worden natuurparels als Breukberg, Vosbroek en Jabeekse bossen veel meer apart en gericht beheerd, gericht op de instandhouding van specifieke levensgemeenschappen en landschapselementen. Het gebied rondom de Jabeekse bossen kwalificeren we zelfs als een ‘Natuurrijk cultuurlandschap’. Dit deelgebied is rijk aan cultuurhistorische elementen die voor een traditioneel landschapsbeeld zorgen en die afzonderlijk en in samenhang een grote
Bont dikkopje © Ecologica
natuurwaarde bezitten. Karakteristiek zijn de oude voormalige watermolens, de boerderijen aan de randen van het beekdal, de akkers op het hogere
3.3 Doelstellingen
plateau, de beekdalhooilanden, de bijzondere bron-
Gelet op de huidige waarden en de mogelijkheden
en broekbosjes, een oude holle weg en knotwilgen.
om deze waarden verder te verhogen, stelt
De cultuurhistorische - en natuurwaarden van dit
Natuurmonumenten zich het volgende ten doel:
gebied zijn zo groot dat Natuurmonumenten hier niet kiest voor integrale begrazing, maar voor gerichte
Behoud en versterking van een gevarieerd
instandhouding en versterking van deze
landschap
landschapselementen.
Voor het Dal van de Rode Beek en de Schinveldse
Natuurmonumenten wil het huidige afwisselende
Bossen wordt gestreefd naar een gevarieerd
landschap van het Dal van de Rode Beek en de
soortenrijk landschap met een afwisseling van open
Schinveldse Bossen graag behouden en versterken
en beboste terreindelen, met daarbinnen allerlei
en daarbij staan de volgende
overgangen tussen én natte en droge, én
landschapskarakteristieken centraal:
voedselrijke en voedselarme biotopen.
Een afwisseling en deels kleinschalig mozaïek
Ten opzichte van de huidige situatie, zijn de
van open en gesloten terreindelen.
volgende doelen te formuleren:
Een afwisseling tussen voedselarme en
Meer open plekken in de Schinveldse Bossen.
voedselrijke terreindelen.
Meer bosjes in de dalen van Roode Beek en
Rodebach.
Gradiënten van droog naar nat, van voedselrijk naar voedselarm en van zuur naar gebufferd.
bosranden, struwelen en zoomvegetaties.
Hierin vinden vele bedreigde soorten hun leefgebied, vooral ook die soorten die afhankelijk zijn van het dicht bij elkaar voorkomen van verschillende abiotische milieus.
26
Een groter areaal gevarieerde soortenrijke
Een goed ontwikkelde holle weg met eikenhakhout voor vliegend hert.
Een gevarieerdere soortensamenstelling van
Belangrijke doelsoorten zijn:
voormalige productiebossen.
Vinpootsalamander, rietzanger, gewone
Meer soortenrijk grasland in plaats van
dotterbloem, slanke sleutelbloem, verspreidbladig
soortenarme ruigte in de dalen van de Roode
goudveil, moerasstreepzaad, lavendelheide,
Beek, de Rodebach en het Ruscherbeekje.
beenbreek, rood veenmos, bronlibel,
Belangrijke doelsoorten zijn:
hoogveenglanslibel, zompsprinkhaan en
Struweelvogels zoals roodborsttapuit en grauwe
purperstreepparelmoervlinder.
klauwier, bont dikkopje, kleine ijsvogelvlinder, vliegend hert, das, baardvleermuis, fraai hertshooi,
Vergroting en kwaliteitsverbetering van schrale
schaduwkruiskruid, ruige veldbies, klein glidkruid en
en matig voedselrijke biotopen
bleke zegge.
Naast natte biotopen zijn het Dal van de Rode beek en de Schinveldse Bossen ook bijzonder vanwege
Verdere vernatting en herstel hydrologie
de relicten van en de potenties voor schrale en
Veel van de landelijk en zelfs internationaal
matige voedselrijke biotopen. Het gaat daarbij om
belangrijke natuurwaarden en natuurpotenties zijn
schraalgraslanden, heideterreintjes en drogere
gebonden aan natte omstandigheden, al dan niet
bloemrijke graslanden, biotooptypen die zowel
met kwel. Ten opzichte van het verleden zijn de
regionaal als landelijk sterk onder druk staan.
natuurgebieden sterk verdroogd en de kwaliteit van
Voor deze biotooptypen geldt als doel:
oppervlaktewater is ernstig verslechterd. Dat laatste
Kwaliteitsversterking en areaalvergroting van
geldt vermoedelijk ook voor de kwelwaterkwaliteit. Vernatting, toename van de kweldruk, beter
schraalgrasland, heide en bloemrijk grasland.
Ontwikkeling van weinig beboste overgangen van
vasthouden van water in het gebied
droog naar nat, van voedselarm naar voedselarm
(waterconservering), herstel van de oorspronkelijke
en van zuur naar gebufferd.
hydrologie en vrij stromende beken zijn belangrijk
Als doelsoorten gelden:
om de natte natuurwaarden duurzaam te behouden
Levendbarende hagedis, gladde slang, heikikker,
en verder te versterken. Concrete doelen zijn:
wilde gagel, liggende vleugeltjesbloem, tormentil,
stekelbrem en groentje.
Verhoging van de beek- en grondwaterpeilen in de beekdalen.
Kunstmatige drainage, onder andere door
Betere verbindingen met nabijgelegen
begreppeling, verder terug dringen.
natuurgebieden
Verbetering van de kwaliteit van oppervlakte- en
Voor de duurzame overleving van planten en dieren
kwelwaterkwaliteit.
en voor het faciliteren van areaalveranderingen zijn
Herstel van de Ruscherbeek als natuurlijke
goede migratiemogelijkheden tussen
beekbovenloop.
natuurgebieden van cruciaal belang. Als Kerngebied
Kwaliteitsversterking en areaalvergroting van
in een Robuuste verbindingszone is dit belang voor
hellingveen, essen- en elzenbronbos, elzen- en
het Dal van de Rode Beek en de Schinveldse
berkenbroekbos, dotterbloemhooiland en kleine
Bossen des te groter.
zeggenmoeras.
Doelen zijn:
Infrastructuur rond de natuurgebieden beter passeerbaar maken voor flora, fauna en waar mogelijk ook voor recreanten.
Goede groene verbindingen met de Brunssummerheide, Teverenerheide en langs de Roode Beek zowel boven- als benedenstrooms van het Dal van de Rode Beek en de Schinveldse Bossen.
Het creëren van stapstenen voor soorten van open, zure tot zwak gebufferde, voedselarme biotopen. Hiermee wordt aangesloten op het
Hoogveenglanslibel © Ecologica
27
meest karakteristieke milieu van de Robuuste
belangrijke sturende factor in de vegetatiesuccessie.
verbindingszone Schinveld-Mook. Deze ligt
Door de vraatactiviteiten en looproutes van de
namelijk grotendeels op het hoogterras langs de
Schotse Hooglanders zorgen deze grote grazers op
Maas en maakt contact met vergelijkbare milieus
natuurlijke wijze voor veel variatie in de
op de stuwwallen in het noorden en het
vegetatiestructuur. Op dit moment zijn nog
Ardennen/Eiffelmassief in het zuiden.
uitsluitend Schotse Hooglanders aanwezig, maar op termijn kunnen ook soorten als edelhert, wild zwijn
Behoud van recreatieve en cultuurhistorische
en bever hun intrede doen. Met een dergelijke
waarden
variatie aan grazers met elk hun eigen
Natuurmonumenten zet zich door samenwerking
begrazingsvoorkeuren ontstaat een afwisselend
met betrokkenen in om het inmiddels uitgebreide
landschap met een mozaïek van open en meer
netwerk aan recreatieve voorzieningen op peil te
gesloten terreindelen. Onder invloed van deze
houden en zo nodig te verbeteren. Ook de
begrazing zijn op de hogere gronden vooral
cultuurhistorische elementen in het natuurgebied
gevarieerde eikenbossen te verwachten. Langs de
krijgen blijvende zorg en aandacht.
beekdalranden ontwikkelen zich elzenbroekbossen en in het centrale deel van de vlakte van de Roode
3.4 Doelrealisatie
beek en de Rodebach blijft een meer open landschap behouden met struweel, ruigten,
3.4.1 Begrazing Natuurpark Roode
Beek/Rodebach
kruidenrijke graslanden en verspreide bosjes. Door begrazing en het periodiek vellen van elzen en
De extensieve jaarrond begrazing van het
wilgen door bevers, worden beekoevers,
Natuurpark Roode Beek/Rodebach is een
afgesneden meanders en afvoerloze laagtes deels
Beheertype gewenst E01.01 Overig gebouw en erf E01.03 Weg en parkeerterrein E02.01 Tijdelijke grond L01.01 Poel en klein historisch water L01.02 Houtwal en houtsingel L01.08 Knotboom L02.02 Historisch bouwwerk en erf N00.01 Nog om te vormen naar natuur N04.02 Zoete plas N05.01 Moeras N06.03 Hoogveen N06.06 Zuur ven of hoogveenven N07.01 Droge heide N10.02 Vochtig hooiland N12.02 en N14.01 N12.02 Kruiden- en faunarijk grasland N12.03 Glanshaverhooiland N12.05 Kruiden- en faunarijke akker N14.01 Rivier- en beekbegeleidend bos N15.02 Eiken-, Dennen- en Beukenbos
Gewenste natuurdoelen (beheertypen) De versnipperde percelen op de Schinveldse Es worden door verkaveling samengevoegd tot een brede aaneengesloten band langs de westrand en zuidrand van de Schinveldse Bossen. 28 © Natuurmonumenten en Dienst Kadaster, Apeldoorn.
open gehouden. Soorten van poelen en
ontspringt de Ruscherbeek namelijk in de
moerasruigten kunnen hier duurzaam overleven en
Schinveldse Bossen om daarna al snel in het dal
mogelijk komt er zelfs weer laagveenontwikkeling op
van de Rodebach uit te stromen. De oorspronkelijke
gang.
loop is nog herkenbaar in het landschap en valt vrijwel volledig binnen natuurgebied zodat geen
3.4.2 Actief behoud en creëren van
wateroverlast optreedt voor derden. Voor dit herstel
open plekken in het bos
is het wel noodzakelijk dat de onnatuurlijke aanvoer
Hoewel de grazers als belangrijkste beheerders
van water vanaf de voet van de mijnsteenberg bij
voor een gevarieerd landschap zullen zorgen, is het
Bouwberg wordt afgekoppeld. Het van de
niet zeker of en op welke termijn waardevolle
mijnsteenberg afstromende water zorgt voor
soorten en habitattypen hun plek vinden bij deze
ernstige vervuiling met sulfaat en zink.
extensieve begrazing in een nieuw landschap. Voor
De eerste stappen voor een mogelijk herstel zijn al
veel soorten en habitattypen zal dit wel lukken, maar
gezet door de binnenkort te realiseren verplaatsing
voor soorten van voedselarmere, open milieus,
van de visvijver die nu nog tegen de Ruscherbeek
zoals heideveldjes, bloemrijke schraalgraslanden en
aanligt. Wanneer in de toekomst ook het
zonnige gevarieerde bosranden langs paden zal dit
zweefvliegveld zou kunnen worden verplaatst,
minder goed gaan. Voor de grazers zijn de
ontstaan in dit deel van de stroomdalvlakte van de
voedselrijkere, voormalige landbouwgronden veel
Rodebach goede perspectieven voor herstel van nat
aantrekkelijker als voedselbron. Hierdoor worden
schraalgrasland en mogelijk zelfs hernieuwde
veel in het bos gelegen schralere terreindelen
veenvorming.
minder begraasd, waardoor de kans op verruiging en verbossing zeer groot is. Om deze schrale gemeenschappen met soorten als kleine
3.4.4 Behoud en kwaliteitsverbetering
hellingveen Breukberg
ijsvogelvlinder, bont dikkopje, klein glidkruid, fraai
De hydrologie van de hellingveentjes op de
hertshooi, bleke zegge en levendbarende hagedis te
Breukberg kan mogelijk worden verbeterd door het
behouden is een actief beheer noodzakelijk. De
inzijggebied op de boven de veentjes gelegen
meeste waardevolle open plekken, zoals
helling te ontdoen van bos. Het hellingveen kan door
bijvoorbeeld de Heringshei, kunnen het best
hydrologisch herstel vergroten en de huidige
permanent in stand worden gehouden middels
vergrassing en bosopslag worden dan meer
aanvullend pleksgewijs maaien en kappen.
onderdrukt. Door het kappen van bos ontstaat
Daarnaast is het belangrijk om door groepenkap
bovendien een nog meer gevarieerde
herhaaldelijk tijdelijke open plekken te creëren langs
gradiëntsituatie met droge heide en schraalgrasland.
bijvoorbeeld bospaden. Deze open plekken kunnen
Ook richting de Roode Beek is de vochtgradiënt te
dienen als tijdelijk extra leefgebied en stapsteen
benutten door het nog jonge broekbos onderlangs
tijdens migratie. Hierbij wordt vooral ingezet op
de Breukberg weer deels om te vormen tot
warme oost-west verbindingen.
dotterbloemgrasland. Daarbij ontstaan interessante natuurwaarden van zure naar meer gebufferde
3.4.3 Een natuurlijke Ruscherbeek
milieu omstandigheden.
De gedeeltelijk gekanaliseerde en verlengde Ruscherbeek, ook wel Ruischerbeekje genoemd, is
3.4.5 Vergroting en verbetering
te herstellen als grotendeels natuurlijk bovenloopje.
Jabeekse bronbossen en dotterbloemgraslanden
Dit zorgt niet alleen voor een aanzienlijke kwaliteitsverbetering van een zeldzaam beektype
Karakteristiek voor de Jabeekse bossen is het lokaal
(zwakzuur heuvellandbovenloopje en
optreden van kwel. Op sommige van deze
veenbeekbovenloopje), maar vermindert ook de
kwelplekken aan de zuidzijde van de Roode Beek
ontwatering van het Vosbroek waardoor de kwel- en
groeit essenbronbos (Goudveil-essenbos - Carici
moeraszones in dit gebied beter tot ontwikkeling
remotae-Fraxinetum) met verspreidbladig goudveil,
komen. De uitgangssituatie voor een dergelijke
moerasstreepzaad, eenbes en gewone dotterbloem.
ingreep is uitermate gunstig. Van oorsprong
Het aanwezige elzenbroekbos (Elzenzegge-
29
Elzenbroek - Carici elongatae-Alnetum) en de
aangrenzende plateau een negatieve invloed op de
vochtige essenbossen (Vogelkers-Essenbos -
kwelwaterkwaliteit. Deze invloed valt terug te
Pruno-Fraxinetum) zijn eveneens waardevol met
dringen door de aangrenzende landbouwgronden te
soorten als groot springzaad, bittere veldkers,
gebruiken voor graanteelt zonder bemesting en
slanke sleutelbloem, eenbes en grote keverorchis.
bestrijdingsmiddelengebruik. Het gebied wordt dan
In het verleden waren ook de hooiweiden goed
tevens geschikt voor de hamster. In 2000 is ter
ontwikkelde dotterbloemgraslanden met soorten als
plekke nog een hamsterburcht aangetroffen. Bij een
vleeskleurige orchis, moeraswespenorchis. De
extensievere graanteelt en luzerne kan de soort zich mogelijk weer duurzaam vestigen.
3.4.6 Behoud en herstel van de
Heringshei Afgezien van de heide op de Breukberg is de Heringshei het enige wat grotere heideterrein dat nog in de Schinveldse Bossen resteert. Ondanks recente herstelmaatregelen heeft de Heringshei door verbossing en vergrassing aan kwaliteit ingeboet. Toch is deze hei nog rijk aan levendbarende hagedissen en groeit er nog wilde gagel. Verder herstel en consequent aanvullend beheer naast de integrale begrazing, zal deze en andere heidesoorten ten goede komen. De Heringshei kan dan weer gaan fungeren als stapsteen binnen het Heidenatuurpark en de Robuuste verbindingszone Schinveld-Mook.
3.4.7 Goede verbindingen met
Teverenerheide en Brunssummerheide Voor een duurzame overleving van kwetsbare en bedreigde soorten zijn goede verbindingen tussen de verspreid liggende actuele en potentiële Slanke sleutelbloem © Ecologica
leefgebieden van cruciaal belang. Alleen bij goed functionerende ecologische verbindingen treedt
graslanden en beekbegeleidende ruigten waren het
voldoende genetische uitwisseling op en kan
thuis van de purperstreepparelmoervlinder.
hervestiging het lokale verdwijnen van soorten
Door de huidige nogal ruige jonge bossen rust en
opvangen. Voor het Dal van de Rode beek en de
tijd te gunnen en de graslanden te hooien
Schinveldse Bossen zijn vooral de verbindingen met
(eventueel met nabeweiding) vallen deze aan kwel
de Brunssummerheide en Teverenerheide van
gebonden natuurwaarden te versterken. De
belang. Deze gebieden vertonen een grote
soortensamenstelling van de bronbossen is zeer
verwantschap in landschappelijke opbouw, vegetatie
gevoelig voor betreding. Gezien de bijzondere
en soortensamenstelling. Het is met name belangrijk
soorten en de zeldzaamheid van het bostype is
dat er een betere ecologische verbinding tot stand
opname in een grote integrale begrazingseenheid
wordt gebracht via de Breukberg en de Roode beek
ongewenst. Een minstens zo belangrijke
richting de Brunssummerheide. Juist op de
randvoorwaarde is de constante aanvoer van
Breukberg en in het brongebied van de Roode Beek
voldoende, kwalitatief goed kwelwater. Omdat het
op de Brunssummerheide leven nog veel sterk
kwelwater van lokale oorsprong is, heeft met name
bedreigde planten en dieren van beekbovenloopjes
de intensieve bemesting van landbouwgrond op het
en hoogveenachtige milieus en betere
30
uitwisselingsmogelijkheden vergroten hun
Reichswald en het Veluwemassief en zuidelijk de
overlevingskans. Zeker ten aanzien van de
Eifel en de Ardennen. Heide en schraalgrasland
omstreden Buitenring Parkstad is het belangrijk dat
biotopen zijn in het Dal van de Rode Beek en de
goede ecologische verbindingen worden
Schinveldse Bossen schaars, al zijn de
gerealiseerd. In zijn algemeenheid wordt een betere
noodzakelijke abiotische omstandigheden op veel
passeerbaarheid van alle verharde wegen
plekken wel nog aanwezig. Door behoud en enige
nagestreefd
uitbreiding van deze biotopen wordt het functioneren
Een sterkere verbinding met de Teverenerheide valt
van de Robuuste verbindingszone bevorderd.
te realiseren via de omgeving van het Duitse Hohenbusch.
3.4.8 Stapstenen voor soorten van
heide en schraalgrasland
3.4.9 Een gevarieerd en aantrekkelijk
recreatiegebied Door de recente herinrichtingen zijn de Schinveldse Bossen en het Dal van de Rode Beek omgevormd
Het Dal van de Rode beek en de Schinveldse
tot een gevarieerd en aantrekkelijk recreatiegebied.
Bossen maken onderdeel uit van de Robuuste
Met struinnatuur, wandel- fiets- en ruiterpaden heeft
verbinding Schinveld-Mook. De kerngebieden van
het gebied voor elke natuurrecreant wat wils. De
deze verbinding zoals Brunssummerheide, Meinweg
status als attractief natuurrecreatiegebied willen we
en Maasduinen, laten allemaal een afwisseling zien
behouden en naar verwachting zal de kwaliteit de
van met name voedselarm bos, heide,
komende jaren ook alleen maar toenemen door de
schraalgrasland en venige venvegetaties. Ook ten
verdere ontwikkeling van natuur en landschap. Om
noorden en ten zuiden maakt deze verbindingszone
de recreatieve voorzieningen op peil te houden
contact met gebieden waarin deze biotopen een
wordt regelmatig overlegd en samengewerkt met
belangrijke rol spelen. In het noorden het
betrokken partners.
© Natuurmonumenten / Siemensma
31
zweefvliegveld zorgt voor te droge milieucondities
3.5 Aanpak knelpunten
rond de uitstroom van de Ruscherbeek in het stroomdal van de Rodebach. Dit terwijl juist het
3.5.1 Verbetering waterkwaliteit Roode
beek en Rodebach
zweefvliegveld en omgeving de beste mogelijkheden bieden voor het herstel van nat
De waterkwaliteit van de Roode beek en de
schraalgrasland, kleine zeggenmoeras en mogelijk
Rodebach is de afgelopen jaren aanzienlijk
zelfs veenachtige vegetaties. Deze kansrijkdom valt
verbeterd, maar ecologisch gezien is de kwaliteit
te danken aan de relatief goede waterkwaliteit van
nog altijd ver onder de maat. Door de nog
de Ruscherbeek, schone kwel en het feit dat de
resterende riool overstorten af te koppelen, valt een
bodem hier nooit door intensieve landbouw
verdere, ecologisch uiterst wenselijke verbetering te
verstoord is. Gezien deze zeer bijzondere potenties,
bereiken. Dit is mogelijk in goede samenwerking
is het belangrijk om in samenwerking met de
met betrokken partners.
betrokken partners een alternatieve locatie voor het zweefvliegveld proberen te vinden. Aangezien het
3.5.2 Tegengaan van verdroging
zweefvliegveld een belangrijke functie vervult in het
Verspreid in het gebied liggen nog sloten en
recreatief beleid van de gemeente Onderbanken is
greppelsystemen die een drainerend effect op hun
de haalbaarheid van verplaatsing gering. In
omgeving uitoefenen. Door het verondiepen of
samenwerking met zweefvliegveld ELZC en
dempen van deze sloten en greppels valt deze
Waterschap Roer en Overmaas is het daarom
verdroging tegen te gaan. Het meest urgent is dit bij
belangrijk om alternatieve anti-
de diepe sloot langs het fietspad aan de Duitse zijde
verdrogingsmaatregelen te onderzoeken om
van de Rodebach. Deze sloot ontrekt veel water en
aanwezige natuurwaarden te behouden en te
verondieping zal naar verwachting ten goede komen
versterken.
aan de kwelinvloed in de restanten van het Gangelterbruch. Ook is het zinvol om na te gaan of
3.5.4 Loslopende honden
de voormalige kleigroeven drainerend werken op
In het Natuurpark Roode Beek/Rodebach zijn
hun omgeving door het zijdelings toestromen van
loslopende honden een ernstige bron van verstoring
grondwater over de ondiepe kleilaag. Mocht dat het
voor de grote grazers, broedvogels en veel andere
geval zijn dat valt dit effect mogelijk te verhelpen
fauna. De aanleg van een hondenlosloopterrein zou
door het opzetten van ‘kleikragen’ rond de putten.
het probleem kunnen verminderen, waarmee tevens
Bij de Breukberg is het wenselijk om uit te zoeken
ook de honden en hun bezitters tegemoet worden
hoever de kleilagen waarop het hellingveen rust,
gekomen. Als mogelijke locatie ligt een
doorlopen tot onder de berg. Indien ze vrij ver
hondenlosloopgebied aan de rand van de
doorlopen, draagt het deels bosvrij maken van de
Schinveldse bebouwing het meest voor de hand. Dit
hogere helling ongetwijfeld bij aan een grotere
zal in de nabije toekomst in onderlinge
toestroom van grondwater naar de hellingveentjes.
samenwerking worden opgepakt. Toezicht en
Ook zou het zinvol kunnen zijn om de effecten van
controle op loslopende honden in het Natuurpark
pompstation Schinveld hernieuwd onder de loep te
zullen ook in de toekomst nodig blijven, waarbij de
nemen. Hoewel in het verleden is geconcludeerd dat
aandacht uit gaat naar persoonlijk contact met
er waarschijnlijk geen negatieve effecten optreden in
bezoekers.
de directe omgeving, zou een nieuw onderzoek met moderne analysetechnieken en een betere bemonstering kunnen bepalen of de belangrijke
3.6 Het Dal van de Rode Beek en de
Schinveldse Bossen in 2022
natte natuurwaarden daadwerkelijk geen negatieve invloed ondervinden.
3.6.1 Een halfopen mozaïeklandschap Onder invloed van de jarenlange extensieve
3.5.3 Zweefvliegveld
begrazing, vertoont het Natuurpark Rode
Het voldoende droog houden van het in het
Beek/Rodebach in 2022 al een veel grotere
Natuurpark Roode Beek/Rodebach gelegen
structuurvariatie. De Schotse Hooglanders, de
32
gebiedsontwikkelaars van het eerste uur, worden
gevestigd. Op de overgang naar de Schinveldse
bijgestaan door bever, edelhert en wild zwijn. Langs
Bossen, daar waar eerst de visvijvers lagen, lijkt
de beek groeit een afwisseling van natte ruigten,
zelfs veenvorming op gang te komen. Langs de
grote zeggenmoerasjes, struwelen en jonge
Ruscherbeek in het Vosbroek profiteert vooral het
broekbossen. De grazige vegetaties en ruigten zijn
berkenbroekbos van de nattere omstandigheden op
al behoorlijk goed ontwikkeld, met veel variatie in
plekken waar water stagneert. Op de schaarsere
soortensamenstelling die samenhangt met vocht- en
plekken waar water beter afstroomt, heeft het
voedselrijkdom gradiënten. De jonge, nieuwe
elzenbroekbos sterk aan kwaliteit gewonnen. Klein
bossen en struwelen zijn nog volop in ontwikkeling
glidkruid is in deze bossen duurzaam aanwezig en
en hebben meer tijd nodig om volledig tot hun recht
ook bleke zegge heeft het hier prima naar de zin. De
te komen. In de voedselarmere Schinveldse Bossen
fauna heeft duidelijk geprofiteerd. Bont dikkopje en
zijn onder invloed van begrazing en actief
kleine ijsvogelvlinder zijn duidelijk in aantal en
bossysteembeheer meer open plekken ontstaan. Op
areaal toegenomen, de vinpootsalamander blijft in
deze open plekken blijken zich planten en dieren
grote aantallen aanwezig.
van (hei-)schrale milieus te vestigen. Soorten als levendbarende hagedis, tormentil en heikikker floreren. Vooral het zeer gevarieerde stroomdal van
3.6.3 Soortenrijke natte hooilanden,
ruigten en bronbossen bij Jabeek De graslanden en ruigten van de Jabeekse bossen hebben duidelijk geprofiteerd van een consequent hooibeheer en een lichte toename van kwel dankzij de herinrichting van de Roode Beek en het dempen van overtollige greppels. Bovendien is de kwaliteit van de kwel niet verder verslechterd door de aanleg van bufferzones en het overschakelen op ecologische graanteelt op de hoger gelegen akkergronden. In de graslanden staan weer veel pinksterbloemen, dotterbloemen en zeggensoorten. Ook zijn de eerste orchideeën terug gekeerd. De ruigten zijn weer bloemrijk met veel moerasspirea en bosbies. Oranjetipjes zijn talrijk en de eerste zwervende purperstreepparelmoervlinders zijn
Vinpootsalamander © Ecologica
gesignaleerd. Bosranden zijn goed ontwikkeld. De natte broek- en bronbossen hebben hun botanische
de Rodebach wordt gewaardeerd en bezocht door
waarde weten te behouden. Er vindt geen begrazing
vele recreanten. Ondanks deze menselijke
in de bossen plaats. Verspreidbladig goudveil is nog
aanwezigheid hebben grauwe klauwier en bruine
steeds aanwezig. Eenbes, slanke sleutelbloem en
kiekendief zich duurzaam gevestigd.
moerasstreepzaad hebben zich duidelijk uitgebreid. De renaturering van de Roode beek op dit traject
3.6.2 Een volledig natuurlijke
Ruscherbeek
blijkt een belangrijke verrijking voor het landschap. Het water van de beek is nog altijd voedselrijk, maar
Dankzij het verplaatsen van het zweefvliegveld heeft
door de hermeandering is er toch veel ecologische
de Ruscherbeek zich na een laatste herinrichting
en landschappelijke winst geboekt ten opzichte van
spontaan kunnen ontwikkelen. Ter hoogte van het
de situatie waarin de beek nog als ‘afvoerkanaal’
voormalige vliegveld komt periodiek weer schone
oogde. Door de hogere ligging van de beek in het
kwel tot aan het maaiveld waardoor hier weer een
landschap profiteren de bossen en graslanden van
soortenrijk nat schraal grasland en kleine
permanent nattere omstandigheden. Ook de bever
zeggenmoeras begint te groeien. In de verspreide,
heeft het hier prima naar de zin. Andere belangrijke
smalle stroompjes waarin de Ruscherbeek het
faunistische ontwikkelingen zijn de duurzame
stroomdal inloopt heeft zich gewone bronlibel
aanwezigheid van hamsters op de graanakkers en
33
de vestiging van een stevige populatie van het
Brunssummerheide en Teverenerheide, die op hun
vliegend hert in de Quabeekgrub.
beurt weer in contact staan met andere natuurkerngebieden. De spontane komst van
3.6.4 Florerende hellingveentjes
edelhert en wild zwijn is ongetwijfeld vergemakkelijkt
De hellingveentjes op de Breukberg hebben hun
door deze betere verbindingen en dat geldt vrijwel
kwaliteit meer dan behouden. Van beenbreek,
zeker ook voor tal van andere soorten. Wanneer de
lavendelheide en rood veenmos zijn grote duurzame
verbindingen verder aan kwaliteit winnen en
populaties aanwezig. Zoals al langer werd verwacht,
voldoende open blijven, mag ook de komst van
is nu ook de zeer zeldzame hoogveenglanslibel
gladde slang worden verwacht.
verschenen. In de steeds vaker optredende warme, droge zomers houden de veentjes goed water. Vergrassing en verbossing zijn minder hevig. Deze
3.6.6 Goede samenwerking ten gunste
van natuur en recreatie
positieve ontwikkelingen houden verband met het
Door voortzetting van de positieve samenwerking en
deels vrijkappen van het inzijggebied op de
overleg zijn knelpunten en kansen in beheer en
Breukberg. Ook een deel van de verboste
inrichting in en nabij het Dal van de Rode Beek en
onderrand van de helling is vrijgekapt. Hier groeien
de Schinveldse Bossen gemakkelijker aangepakt.
nu bloemrijke dotterbloemhooilandjes die een open
Belangrijke partners zijn Gemeente Onderbanken,
verbinding vormen richting de Roode Beek.
Gemeinde Gangelt, Kreis Heinsberg, Waterleiding
Zompsprinkhaan en levendbarende hagedis hebben
Maatschappij Limburg, Waterschap Roer en
hun areaal hierdoor aanzienlijk kunnen uitbreiden.
Overmaas, Defensie, Stichting Limburgs
Daarnaast is vooral de entomologische rijkdom sterk
Landschap, Gravin en Graaf de Marchant et
toegenomen door de toegenomen diversiteit van
d’Ansembourg, IVN Onderbanken en Brunssum,
aan elkaar grenzende biotopen.
NABU Heinsberg, Zweefvliegveld ELZC, Hengelsportvereniging De Hering en Provincie
3.6.5 Nieuwe soorten dankzij goede
verbindingen
Limburg. Door regelmatig overleg zijn ecologische verbindingen en recreatieve voorzieningen tussen
Door verdere aankoop en inrichting van de EHS zijn
gebieden doelmatiger ingericht en beter op elkaar
er nu goede verbindingen met de
afgestemd.
34 Moerasje met wilde gagel bij de visvijver © Natuurmonumenten
4
Beheermaatregelen
Zoals beschreven in de toekomstvisie zijn de
NABU Heinsberg
doelstellingen voor het Dal van de Rode Beek en
Stichting Limburgs Landschap
de Schinveldse Bossen, niet volledig gelijk. Voor
Gravin en Graaf de Marchant et d’Ansembourg
het Natuurpark Roode Beek/Rodebach inclusief
Provincie Limburg
de Schinveldse Bossen vormt een halfnatuurlijk,
IVN Onderbanken en Brunssum
door grazers vormgegeven landschap het
Zweefvliegveld ELZC
streefbeeld. Onder invloed van begrazing zal het
Hengelsportvereniging de Hering.
landschapsbeeld hier steeds blijven veranderen. Voor de bijzondere natuurwaarden van de Jabeekse bossen en de Breukberg wordt juist in belangrijke mate gestreefd naar behoud en
4.2 Beheermaatregelen Natuurpark
Roode Beek/Rodebach en Schinveldse Bossen
verbetering van de huidige meer cultuurrijke situatie. Deze natuurwaarden zijn momenteel het meest gebaat bij een intensiever, meer door de
4.2.1 Begrazing Natuurpark Roode
Beek/Rodebach
mens gestuurd beheer. Vanwege deze
Jaarrondbegrazing met Schotse Hooglanders
verschillende doelstellingen wordt de driedeling in
vormt de belangrijkste beheermaatregel in het
1) Natuurpark Roode Beek/Rodebach en de
Natuurpark Roode Beek/Rodebach en wordt in de
Schinveldse Bossen, 2) Jabeekse bossen en 3)
huidige vorm gecontinueerd. Het landschapsbeeld
Breukberg ook gehanteerd bij het beschrijven van
in dit gebied zal blijven veranderen. De graasdruk
de beheermaatregelen voor de komende jaren.
wordt afgestemd op het begraasbare areaal en de
Voor het Dal van de Rode Beek en de
hoeveelheid beschikbaar voedsel. Het
Schinveldse Bossen streeft Natuurmonumenten
voedselaanbod zal onder invloed van verschraling
naar vernatting en verder herstel van de
van voormalige landbouwgronden en als gevolg
oorspronkelijke hydrologie en is het belangrijk om
van successie op termijn afnemen. Vooralsnog is
schoon water vast te houden in het gebied.
dit niet aan de orde. Gezien de uitgangssituatie met een flink aandeel recent uit gebruik genomen
4.1 Samenwerking
landbouwgronden is vooralsnog een vrij hoge, op
Vanwege de vele en deels verschillende belangen
het areaal grasland en ruigte afgestemde
in en rond het Dal van de Rode Beek en de
begrazingsdruk wenselijk. Mede ook vanwege de
Schinveldse Bossen, zijn veel van de
relatief snelle verbossing van de nieuw vergraven
doelstellingen alleen in overleg en samenwerking
natuurontwikkelingsgronden in het beekdal. Op
te realiseren. De laatste jaren hebben bewezen
basis van recente ervaringen lijkt hierbij een
dat er op deze wijze mooie resultaten zijn te
bezetting van 1 GVE (grootvee eenheid) per 2 a 3
boeken. Voortzetting van overleg en de
ha grasland en ruigte het best te voldoen. Het
samenwerking met andere belanghebbenden
beschikbare areaal open gebied in het begraasde
vindt Natuurmonumenten dan ook van groot
Natuurpark bedraagt momenteel ongeveer 145 ha
belang. De belangrijkste partners zijn:
(van de 260 ha in totaal; de oppervlakte aan bos
Gemeente Onderbanken
wordt hierbij dus niet meegerekend). De gewenste
Gemeinde Gangelt
in te zetten begrazing in het natuurpark komt de
Kreis Heinsberg
komende jaren dan uit op 50 - 70 GVE. Door
Waterleiding Maatschappij Limburg
aanwas van jonge dieren is er jaarlijks gedurende
Waterschap Roer en Overmaas
de zomerperiode een groter aantal dieren
Defensie
aanwezig, waarna de kudde later weer op een
35
lager niveau wordt gebracht. De huidige
worden of het actief open maken van nieuwe open
veebezetting is met circa 80 GVE en een
plekken en bosranden een positieve werking heeft
begrazingsdruk van 1 GVE per 1.8 ha momenteel
op de struweelvorming in het gebied. Daarnaast
aan de hoge kant. De grootte van de kudde is
zal het nodig blijven de begrazingsdruk jaarlijks te
afhankelijk van de verschraling en ontwikkeling
evalueren en zo nodig aan te passen, zodat het
van de graslanden. Deze hogere veebezetting is
begrazingsbeheer zo goed mogelijk blijft
ingezet, omdat er relatief veel productieve
aansluiten bij de ontwikkeling van de gewenste
graslanden aanwezig zijn en het beekdal snel
natuurwaarden in het Natuurpark. De gewenste
dichtgroeit. De bosranden worden door deze
bezetting van 1 GVE per 2 a 3 ha grasland en
begrazingsdruk echter opener, ook omdat de
ruigte wordt hierbij als leidraad gebruikt.
dieren er graag liggen. Om ook goed ontwikkelde bosranden in het gebied te houden zal onderzocht Beheermaatregelen Natuurpark Roode Beek/Rodebach en Schinveldse Bossen (In de groen gearceerde jaren wordt het betreffende beheer uitgevoerd.)
Onderdeel
specificatie
Graslandbeheer
Aanvullend maaibeheer Begrazing runderen gefaseerde kap struweel Regulier bosbeheer gefaseerd bosrandbeheer Boomcontrole Verwijderen overhangende takken Verwijderen opslag Vrijhouden cultuurhistorische elementen Onderhoud poelen Vuil ruimen Onderhoud wegen en parkeerplaatsen Uitmaaien paden Opsnoeien paden Toezicht Voorlichtingsavonden en persbenadering Vormgeving brochure Onderhouden recreatieve voorzieningen FSC-certifisering Kwaliteitstoets flora en fauna beheerverslaglegging Opstellen contracten pachters Toezicht pachters Opstellen contracten beheerder runderen Overleg NABU Aansturen en coordineren beheer runderen Overleg Gemeente onderbanken Overleg gemeente Kreis-heinsberg Overleg WML
Bosbeheer
Heidebeheer Cultuurhistorie Soortgericht beheer Recratie en voorlichting
Monitoring
Overeenkomsten
Communicatie
Onderdeel
specificatie
Graslandbeheer Bosbeheer Heidebeheer
Verwijderen opslag Excoten bestrijding Vergroten heide terrein middels kap Verwijderen opslag Bosrandbeheer t.b.v. fauna Begeleiden verplaatsen fauna visvijver Afsluiten brandgangen Herprofileren kleiputten Aankoop en inrichting EHS Onderzoek nieuwe inrichtingsplannen Begeleiden inrichtingsplannen Recreatieonderzoek Begeleiden overdracht Schinveldse Es Inrichten Schinveldse Es Planvorming Schinveldse Es Uitzetten Wandelroutes Aanpassing bebording
Soortgericht beheer
EHS
Monitoring Overeenkomsten
Recratie en voorlichting
36
Uitvoering in 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 Structureel
Uitvoering in 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 Niet structureel
4.2.2 Herstel en onderhoud
Ruscherbeek
gedempt ten gunste van het lokale grondwaterregime.
Herinrichting van de Ruscherbeek als natuurlijk bovenloopje, biedt kansen op herstel van in
4.2.4 Beheer bossen
Nederland vrijwel verdwenen broekbos, moeras
De Schinveldse Bossen worden op veel plekken
en schraalgrasland. Voor een optimaal herstel zijn
nog gedomineerd door aangeplante boomsoorten
de volgende maatregelen noodzakelijk:
die ter plekke van nature niet of in veel lagere
Afkoppelen van de wateraanvoer vanuit de
dichtheden voorkomen. Door het gefaseerd
mijnsteenberg bij Bouwberg.
kappen van deze aangeplante bomen wordt de
Het beekprofiel lokaal sterk verondiepen en
ontwikkeling van een gevarieerder en natuurlijker
kan pleksgewijs zelfs volledig worden
bos versneld. Daarnaast is het belangrijk om door
dichtgeschoven om de natuurlijke bedding en
groepenkap herhaaldelijk tijdelijke open plekken te
stroming van de bovenloop van de
creëren langs bijvoorbeeld bospaden. Deze open
Ruscherbeek te herstellen. Hierbij zijn
plekken kunnen dienen als tijdelijk extra
schouwpaden langs de bovenloop
leefgebied en stapsteen tijdens migratie. Hierbij
ongewenst.
wordt vooral ingezet op warme oost-west
Verplaatsen van de visvijver aan de rand van
verbindingen.
het dal van de Rodebach.
Onderzoek naar het verplaatsen of het te niet doen van de verdrogende effecten van het zweefvliegveld.
De verplaatsing van de visvijver wordt op korte termijn al realiteit. De overige maatregelen zijn uiteraard slechts te realiseren in overleg met het Waterschap en andere belanghebbenden. Herstel kan eventueel ook gefaseerd worden uitgevoerd. Totdat volledig herstel is gerealiseerd, dient de Ruscherbeek ter hoogte van het zweefvliegveld aanvullend te worden beheerd. Momenteel is de oeverbegrazing met schapen te intensief voor de flora en fauna van het nog aanwezige bijzondere schraalgrasland. Extensivering is wenselijk.
Schinveldse Bossen © Natuurmonumenten / Siemensma
Verder dreigt een kade bovenstrooms van het zweefvliegveld te bezwijken. Bij een doorbraak
4.2.5 Beheer Vosbroek
stroomt de Ruscherbeek veel directer richting de
Het floristisch en faunistisch waardevolle oude
Rodebach. Om dit versneld wegstromen van
loofbos Vosbroek (deel van de Schinveldse
relatief schoon water en daarmee extra verdroging
Bossen) wordt voorlopig niet aangesloten op de
rond het zweefvliegveld te voorkomen dient de
integrale begrazingseenheid. De kans dat de grote
kade op korte termijn te worden versterkt.
grazers de huidige natuurwaarden benadelen wordt groter geacht dan de kans dat de toename
4.2.3 Herstel oorspronkelijke
hydrologie
van dynamiek positief uitpakt. Door kleinschalig soortgericht beheer wordt het Vosbroek geschikt
Langs het fietspad in het Gangelterbruch loopt
gehouden voor bijzondere vlinders en planten van
een diepe sloot die zeer veel grondwater onttrekt
oud bos. Voor het overige mag het Vosbroek zich
aan het omliggende gebied. Verondieping of
spontaan ontwikkelen. Afhankelijk van de
demping van deze sloot leidt tot de voor het
ontwikkelingen in de begraasde delen van de
Gangelterbruch gewenste vernatting.
Schinveldse Bossen, kan integrale begrazing in de
Ook in de Schinveldse en Jabeekse bossen
toekomst misschien worden geïntroduceerd.
kunnen her en der nog greppelsystemen worden
37
4.2.6 Aanvullend grasland- en
heidebeheer
de regio.
4.2.8 Soortgericht beheer
Verspreid in het Natuurpark Roode
Bij Natuurpark Roode Beek/Rodebach en de
Beek/Rodebach en de Schinveldse Bossen zijn
Schinveldse Bossen kan soortgericht beheer een
kleine, vaak door bos omgeven stukken
belangrijke rol spelen bij behoud en vestiging van
(schraal)grasland en heide aanwezig. Deze
een aantal relevante soorten. Bij behoud gaat het
stukken herbergen waardevolle soorten en
vooral om een aantal aan open bossen gebonden,
vormen belangrijke stapstenen bij de migratie van
bedreigde dieren en in mindere mate planten. Bij
grasland- en heidesoorten. Naar verwachting
het ouder en natuurlijker worden van het huidige
zorgt integrale begrazing op lange termijn voor
bos, wordt aanvullend beheer mogelijk overbodig.
een deels halfopen parklandschap waarin de
Vooralsnog is menselijk ingrijpen noodzakelijk om
betreffende grasland- en heidesoorten zich
de aanwezigheid van voldoende open plekken te
duurzaam kunnen handhaven. In de lange
garanderen.
opbouwfase naar dit nieuwe landschap is het
Wat betreft vestiging zou door middel van gerichte
echter van belang om de nu aanwezige
maatregelen de komst van de bever kunnen
bronpopulaties en schaarse migratie stapstenen te
worden versneld. Aanwezigheid van de bever is
behouden. Naar gelang noodzaak dienen kleine
belangrijk omdat de vraat en bouwactiviteiten van
graslandjes gefaseerd te worden gemaaid,
dit dier een belangrijke bijdrage zullen leveren aan
geplagd of van boomopslag te worden ontdaan.
de variatie in structuur en soortensamenstelling van de begroeiingen in en langs beken en
4.2.7 Verondieping plassen in
broekbossen.
voormalige groeven De verspreid aanwezige plassen en kleiputten
Kleine ijsvogelvlinder en bont dikkopje
(voormalige groeven) zijn diep en hebben steile
Voor beide dagvlindersoorten zijn open plekken
oevers. Hun ecologische waarde kan worden
belangrijk voor het vinden van voedsel en om op
vergroot door ze te verondiepen en van flauwe
te warmen. Het bont dikkopje heeft ook voor de ei
oevers te voorzien. Mogelijk is het aanbrengen
afzet open plekken nodig. Het periodiek door kap
van kleischermen van belang om de hydrologie te
creëren van open plekken binnen de bestaande
verbeteren. Onder andere de vinpootsalamander,
leefgebieden, helpt het biotoop voor beide soorten
waarvoor de Schinveldse Bossen nu al een
geschikt te houden. Plekken van minimaal 25 bij
kerngebied vormt, profiteert van een dergelijke
25 meter garanderen voldoende zonne-instraling,
maatregel. De praktische uitvoer is afhankelijk van
al helemaal wanneer ze aansluiten op bosranden
de beschikbaarheid van geschikt opvulmateriaal
langs paden of weilanden. Hierbij wordt vooral
en valt mogelijk te combineren met vergravingen
ingezet op warme oost-west verbindingen.
ten behoeve van natuur- of beek herstel elders in
Afgezien van open plekken is het wenselijk om langs paden ruige, grazige, ten hoogste half beschaduwde corridors aan te leggen om zo de uitwisseling van individuen tussen verschillende deelpopulaties te vergemakkelijken. Ook de op defensieterrein aanwezige vliegplekken kunnen in een dergelijk netwerk worden opgenomen. Veel bosplanten als boszegge, fraai hertshooi, klein glidkruid en bleke zegge profiteren mee van deze maatregelen. Bever Binnen het natuurpark is voor de bever
Kleine ijsvogelvlinder © Ecologica
momenteel al voldoende geschikt leefgebied aanwezig. Spontane kolonisatie valt echter niet zo
38
Entree Natuurpark Roode Beek/Rodebach © Natuurmonumenten / Siemensma
snel te verwachten vanwege de relatief grote
recreatieve zonering. Zo nodig worden
afstand tot bestaande populaties en de
aanpassingen doorgevoerd. In het kader van 1) de
aanwezigheid van nogal wat knelpunten in het
veiligheid voor wandelaars tussen Schotse
tussenliggende gebied. Het op korte termijn
Hooglanders of 2) verstoring van grondbroedende
oplossen van deze EHS-knelpunten is van groot
vogels zullen zo enkele paden en de inrichting van
belang, maar ligt grotendeels buiten de directe
het hoofdpad worden aangepast.
invloedssfeer van Natuurmonumenten. Vanwege
Het is ook mogelijk om met betrokkenen een
zijn grote waarde als vormgever van natte
gezamenlijk project op te pakken, zoals
ecosystemen en het open houden van het
problemen met loslopende honden. Wellicht kan
beekdal, valt te overwegen in samenwerking met
een hondenlosloopzone, verbeterde inrichting en
betrokkenen de komst van de bever te versnellen
meer persoonlijke communicatie met recreanten in
door herintroductie. Hierbij zal communicatie met
de toekomst een positieve invulling geven aan
belanghebbenden een belangrijk onderdeel zijn.
deze problematiek.
4.2.9 Cultuurhistorie
4.3 Beheermaatregelen Jabeekse
De in het gebied aanwezige schansen worden in
bossen
de toekomst in stand gehouden en mogelijk verder open gemaakt zodat ze landschappelijk beter tot
4.3.1 Verbetering hydrologie
hun recht komen. Dit openmaken kan tegelijkertijd
De belangrijke natuurwaarden van de Jabeekse
ten goede komen aan natuurwaarden die
Bossen zijn gekoppeld aan kwel en vochtige tot
gebonden zijn aan open plekken in het bos.
natte bodemomstandigheden. Verbetering van de hydrologie heeft dan ook de hoogste prioriteit,
4.2.10 Recreatie
vooral omdat het gebied te kampen heeft met
De reeds aanwezige, uitgebreide voorzieningen
verdroging en waarschijnlijk ook met
ten behoeve van struiners, wandelaars, fietsers en
verslechtering van de kwelwaterkwaliteit. De
ruiters worden in stand gehouden. In bijlage 1 is
verdroging wordt veroorzaakt door drainage
een kaart opgenomen met het recreatieve
richting de gekanaliseerde Roode Beek en richting
netwerk. Door periodiek overleg met
in het gebied aanwezige greppels. Verhoging van
belanghebbenden wordt nagegaan of er
de ligging van de Roode beek en verlaging van de
knelpunten of aanvullende behoeften zijn in de
drainagebasis van de in het gebied aanwezige
39
greppels leveren een belangrijke bijdrage aan de
ruigten blijven overstaan, ontstaat een interessant
verdrogingbestrijding. Aanpassingen aan de
leefgebied voor aan natte omstandigheden
Roode Beek zijn mogelijk door te voeren in
gebonden fauna zoals moerassprinkhaan,
combinatie met het geplande beekherstel op dit
oranjetipje en op termijn mogelijk zelfs weer
traject.
purperstreepparelmoervlinder.
De kwaliteit van het kwelwater is te beïnvloeden
Integrale begrazing door aansluiting bij Natuurpark
door de akkers die aan het beekdal grenzen als
Roode Beek/Rodebach doet geen recht aan de
onbemeste graanakkers te gaan beheren. De
ecologische potenties van het
betreffende akkers zijn reeds deels in eigendom
verstoringsgevoelige, lokale kwelmilieu. Indien
van Natuurmonumenten en verdere verwerving is
toegepast, wordt begrazing beperkt tot die
wellicht mogelijk. Het landbouwgebied is
vegetaties die direct onder invloed staan van het
bovendien in potentie geschikt als leefgebied voor
relatief voedselrijke water van de Roode Beek.
de hamster, waarvoor hier in 2000 nog een hamsterburcht is waargenomen. Inrichting als
4.3.3 Beheer bos en bosranden
hamsterleefgebied zou een aanzet kunnen zijn
In de bosgemeenschappen van de Jabeekse
voor een hamster metapopulatie waarvan het
bossen is vooral de soortenrijke ondergroei van de
hamsterreservaat op de Kollenberg de spil vormt.
bron- en broekbossen van grote waarde. Zo’n rijke bosondergroei is gebaat bij enige vorm van
4.3.2 Beheer graslanden
bosdynamiek, waarbij periodiek wat minder
De natte graslanden en natte ruigten rond de
beschaduwde, vaak minerale bodemplekjes
Jabeekse bossen hebben in de laatste decennia
beschikbaar komen voor verjonging. Bij gebrek
veel van hun natuurwaarde verloren. Door
aan natuurlijke bosdynamiek en gezien het kleine,
verbetering van de hydrologie en een deels op
verstoringsgevoelige areaal waarop de bijzondere
verschraling afgestemd hooibeheer valt veel te
begroeiing voorkomt, is gefaseerd
herstellen. Behalve op dotterbloemhooiland, wordt
middenbosbeheer de aangewezen maatregel voor
het beheer ook op het behoud van moerasspirea-
instandhouding. Middels dit beheer kan tevens de
ruigten afgestemd. Bij een gefaseerd maaibeheer
omvorming naar een meer natuurlijke
waarbij ’s winters delen van de moerasspirea-
samenstelling van de boomlaag worden
Beheermaatregelen Jabeekse bossen en graslanden (In de groene jaren wordt het betreffende beheer uitgevoerd.) Onderdeel
specificatie
Graslandbeheer Akkerbeheer Bosbeheer
EHS
Maaien natte hooilanden Maaien kruidenrijk akker Regulier bosbeheer Bosrandbeheer Boomcontrole Verwijderen overhangende takken Vrijmaaien cultuurhistorische elementen Onderhoud poelen Vuil ruimen Onderhoud wegen en parkeerplaatsen Uitmaaien paden Opsnoeien paden Onderhouden recreatieve voorzieningen Toezicht Voorlichtingsavonden en persbenadering Vormgeving brochure FSC-certifisering Kwaliteitstoets flora en fauna beheerverslaglegging Opstellen contracten pachters Toezicht pachters Aankoop en inrichting EHS
Onderdeel
specificatie
Bosbeheer Soortgericht beheer
Kap populieren Dichtgooien greppels
Cultuurhistorie Soortgericht beheer Recreatie, voorlichting
Monitoring
Overeenkomsten
40
Uitvoering in 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 Structureel
Uitvoering in 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 Niet structureel
bespoedigd. De nog resterende
ontwikkeling van bijzondere natuurwaarden. Door
Canadapopulieren worden daarbij geleidelijk
periodieke kap waarbij oude eikenstammen en
vervangen door eveneens lichtdoorlatende essen.
stobben gefaseerd in het licht worden gezet, kan
Abrupte verwijdering van de boomlaag leidt tot
de kwaliteit als leefgebied voor het vliegend hert
een periode van sterke verruiging wat een
en voorjaarsflora verder verbeterd worden.
bedreiging is voor de bijzondere flora. Voor de fauna is het van belang om meer
4.3.6 Recreatie
gevarieerde bosranden te ontwikkelen. De
De huidige toegankelijkheid is beperkt tot enkele
aangewezen maatregel hiervoor is het periodiek
fietspaden en openbare wegen. Extra recreatieve
afzetten van bomen en struiken in de bosranden.
infrastructuur is in dit smalle, natte beekdalgebied vooralsnog moeilijk inpasbaar.
4.3.4 Beheer akkers Verscheidene boven het beekdal gelegen
4.4 Beheermaatregelen Breukberg
akkerpercelen zijn zonder beperkingen uitgegeven aan pachters. Dit is onwenselijk, omdat normaal
4.4.1 Beheer hellingveen
agrarisch gebruik leidt tot een vergrote uitspoeling
Het beheer van het hellingveen (of ook wel
van meststoffen richting de bron- en broekbossen
genoemd ‘hangveentjes’) van de Breukberg is
op de beekdalflank, met verruiging als gevolg. Bij
gericht op voorkóming van vergrassing en
hernieuwde uitgave wordt ingezet op
verbossing. Deze vergrassing en verbossing zijn
natuurvriendelijk en hamstervriendelijk
deels het gevolg van verdroging, maar in de
akkerbeheer, waarbij de teelt van graan en
laatste decennia heeft het beheer hier ook debet
luzerne wordt toegepast, zonder bemesting en
aan gehad. Beheer is bij herhaling achterwege
chemische onkruidbestrijding.
gebleven of te extensief geweest. Een goed beheer voor dit natuurpareltje is niet eenvoudig,
4.3.5 Soortgericht beheer
omdat er rekening wordt gehouden met zowel de
De holle weg van de Quabeekgrub vormt een
zeer bijzondere flora als de zeer bijzondere fauna.
goed leefgebied voor vliegend hert. Deze ook
Periodieke schapenbegrazing is waarschijnlijk de
cultuurhistorisch waardevolle holle weg staat op
beste reguliere beheermethode. Om vergrassing
oude historische kaarten aangeven. De (bos-)
terug te dringen, is begrazing in het groeiseizoen
bodems van de hellingen langs de weg zijn zeer
noodzakelijk. Rond begin april en omstreeks half
oud en bezitten mogelijk nog meer bijzondere
juni is begrazing het minst ingrijpend van invloed
natuurwaarden. De hellingen van deze holle weg
op de levenscyclus van de meest waardevolle
hebben in elk geval grote potenties voor verdere
soorten. Monitoring van kritische soorten zal
41 Jabeekse bossen en graslanden © Natuurmonumenten / Siemensma
duidelijk maken of fasering van de begrazing
volledige vochtgradiënt van de Breukberg zou een
noodzakelijk is.
belangrijke bijdrage leveren aan de lokale
Aanvullend wordt de opslag van bomen en
diversiteit en natuurwaarden.
struiken periodiek teruggedrongen.
4.4.3 Beheer bos 4.4.2 Verbetering hydrologie
Afgezien van maatregelen ten behoeve van het
De vegetatieontwikkeling op de Breukberg lijkt te
vergroten van de inzijging of het open leggen van
indiceren dat de kwel die de hangveentjes voedt,
de volledige vochtgradiënt op de Breukberg, zal
is afgenomen ten opzichte van het verleden.
het bos op de Breukberg in de loop van de tijd op
Waarschijnlijk hebben bosvorming en
spontane wijze een meer natuurlijke structuur en
verstedelijking de mate van inzijging van neerslag
soortensamenstelling krijgen. Het actieve beheer
doen afnemen op het boven de veentjes gelegen
richt zich op de bosranden die door periodieke kap
deel van de Breukberg. Deze inzijging kan
grillig en voldoende open worden gehouden.
waarschijnlijk worden vergroot door de huidige bosbegroeiing om te vormen of zelfs deels te
4.4.4 Recreatie
verwijderen. Nader onderzoek moet uitwijzen of
De reeds aanwezige recreatieve voorzieningen
een dergelijke ingreep hydrologisch zinvol is. Het
worden in stand gehouden. In periodiek overleg
zou sowieso tot winst leiden wanneer de vochtige
met belanghebbenden wordt nagegaan of er
en natte schraallanden en de veen- en
knelpunten of aanvullende behoeften zijn. Zo
heidevegetaties aan de bovenzijde worden
nodig worden aanpassingen doorgevoerd.
geflankeerd door een bredere zone droge heide. Onbeboste droge begroeiingen zijn momenteel zo
4.5 Monitoring
goed als afwezig. Eenzelfde verhaal geldt voor de
Bij de invoering in 2010 van het nieuwe landelijke
overgang naar de Roode beek aan de onderzijde
Subsidiestelsel Index Natuur, Landschap en
van het hellingveen. De hier in het verleden
Recreatie, past Natuurmonumenten ook de
aanwezige voedselrijkere dotterbloemhooilandjes
monitoring in haar natuurgebieden aan. Hoe deze
zijn inmiddels vrijwel geheel verbost. Herstel van
aanpassing er uit gaat zien, is nu nog niet bekend.
een strook grazige, onbeboste vegetaties over de
In deze natuurvisie wordt daarom geen compleet
Zompsprinkhaan © Ecologica 42
monitoring programma beschreven. Wel
richten we ons vooral op aandachtsoorten en
verwachten we dat de toekomstige monitoring zich
Rode Lijst soorten. Ook het vliegend hert wordt
zal richten op landschap- en soortniveau, waarbij
gevolgd. Bij de monitoring wordt gestreefd naar
al bestaande langjarige meetreeksen natuurlijk
een minimale frequentie van eens in de 6 jaar,
intact worden gehouden.
maar bepaalde vaste monitoring routes zullen elk
Voor de subsidie verlening is het van belang om
jaar worden gevolgd. Ook bedreigde soorten
monitoring resultaten aan de overheid te kunnen
zullen vaker gevolgd worden, minimaal eens per 3
verstrekken, maar minstens zo belangrijk is het
jaar. De gebruikte tijdsperiode van 6 jaar komt
om met deze gegevens het uitgevoerde beheer
voort uit de beheercyclus van Natuurmonumenten.
zelf in de gaten te kunnen houden.
Deze natuurvisie is geschreven voor een periode
Op landschapsniveau is het hydrologisch meetnet
van 12 jaar (2 x 6) en elke 6 jaar evalueert
van groot belang, maar ook een eens in de 6 of 12
Natuurmonumenten haar beheer door uitvoering
jaar uit te voeren structuurkartering van de
van een kwaliteitstoets. Hierbij worden de
bossen, beekdalen, heide en hellingveen.
monitoring gegevens gebruikt om het uitgevoerde
Op soortniveau worden roofvogels en grotere
beheer te evalueren en toekomstige actiepunten
zoogdieren eens in de 6 jaar gemonitord. Bij flora,
vast te stellen.
dagvlinders, libellen, broedvogels en herpetofauna .
43
Bronnen Didderen K., P.F.M. Verdonschot, B.P.F.J.M. Knegtel & A.A. Besse-Lototskaya, 2009. Enquête beek(dal)herstelprojecten 2004-2008. Evaluatie van beekherstel over de periode 1960-2008 en analyse van effecten van 9 voorbeeldprojecten. Alterra rapport 1858. Alterra, Wageningen. Douwes, R., 1997. Dal van de Rode Beek, botanische inventarisatie & vegetatiekartering. Gemeente Onderbanken & VVV Zuid-Limburg, 2009. Langs schansen & Motten. Twee historische routes door Onderbanken. Jos van Wunnik. Grontmij, 2008. Toeristisch-recreatieve visie Onderbanken. Tuin van Parkstad. Gemeente Onderbanken. Kragten, 2009. Natuurpark Roode Beek/Rodebach. Eigendom, beheer en onderhoud (EBO). Gemeente Onderbanken. Kurstjens, G, P. van Beers & P. Calle, 2004. Monitoring flora en fauna Natuurpark Roode Beek/Rodebach in 2004. Kurstjens Ecologisch Adviesbureau & NABU Naturschutzstation Haus Wildenrath, Beek-Ubbergen / Wegberg. Kurstjens, G., M. Straube, P. van Beers & S. Kreutz, 2008. Evaluatie natuurontwikkeling Natuurpark Roode Beek/Rodebach 2004-2008. Limpens, J. & H. Bregman, 1997. Beheerplan Schinveldse Bossen en Dal van de Rode Beek, beheervisie en documentatie. O&B rapport no. 97-67. Natuurmonumenten. Natuurmonumenten, 2006. Kwaliteitstoets Schinveldse Bossen en Dal van de Rode Beek. Natuurmonumenten, 2009. Ontwikkelingsvisie Heidenatuurpark. Natuurpark Roode Beek/Rodebach. http://www.roodebeek.eu/ Oranjewoud, 1994. Onderzoek pompstation Schinveld. Hoofdrapport en Bijlagenrapport. Oranjewoud i.o.v. N.V. Waterleiding Maatschappij Limburg. Provincie Limburg, 2007. Stimuleringsplan Robuuste Verbindingszone Schinveld – Mook. Provincie Limburg, 2008. Stimuleringsplan Zuid Limburg Noord. Update 2008. Taken Landschapsplanning, 2005. Herinrichting Roode Beek Brunssum Schinveld. Onderzoek hydrologie Breukberg. Rapport 1686-C. Van der Vlies, M., 1997. Beekherstel bovenstrooms. Een visie door het stroomgebied van de Roode Beek bij de Brunssummerheide en de Schinveldse Bossen. O&B rapport 97-24. Natuurmonumenten.
44
Van Winden, A. & W. Braakhekke, 2002. Natuurontwikkeling Natuurpark Roode Beek/Rodebach. Inrichtingsplan fase 1: Leiffenderven, Roode Beek. Bureau Stroming, Laag Keppel. Van Winden, A., W. Braakhekke, W. Overmars & G. Kurstjens, 2002. Natuurpark Roode Beek/Rodebach. Ontwikkelingsvisie voor grensoverschrijdende natuur in de gemeenten Gangelt en Onderbanken. Stroming, Nijmegen. Werkgroep Roode Beek, 1995. Herinrichting Dal van de Roode Beek/Rodebach. Wolters-Noordhoff Atlasprodukties, 1992. Grote historische provincie atlas Limburg 1837-1844, 1:25:000. Wolters-Noordhoff. Zuiveringsschap Limburg, 2002. Meerjarenrapport Waterkwaliteit Limburgse Oppervlaktewateren 1992-1998.
45
Bijlage 1
Recreatief netwerk Natuurpark en omgeving
Bron: Kragten 2009. Eigendom, beheer en onderhoud (EBO). Gemeente Onderbanken.
46
verspreidingskaarten flora en fauna Y # Y Y# ## Y Y# Y# Y # T Y# # Y$ Y # T T$ T$ $ T$ T $ Y # Y #
45
Y #
Y # T $
$ T T$ $ T
T$ $ T T$ $ T $ T Y # T $ T$ $ T#Y $ T#Y#Y $ Y # # Y # T Y $ # Y # T Y$ T #Y#Y#Y#Y#Y$ $ T Y # Y T Y# # TT $ Y# # Y # # Y$ # Y# # TY#Y#YT $ Y$ Y Y# Y # Y# # T#Y$ $ YY# # T $ T Y$ # YY# Y T T $ Y# # Y# Y Y$ # Y# # Y Y$ # T Y# Y # Y # Y # # T T $ T $ Y # Y$ # T$ T Y # Y # TT$ T#Y#Y#Y#Y$ $ TT#Y$ Y # T##Y$ T#Y$ $ T#Y$ T$ T T $ Y T #Y#Y#Y#Y$ $ Y# #
# #
U# %
#
T $ S # U %
Y #
T $
S #
S # S #
Y #
S # % S # U S # U %
Y Y # #
YY # Y # Y# # Y Y # ## Y Y # Y # Y # # Y# Y Y#
%% S # U U% U % S U % U % U% U# % U% UU U % U% %
Y #
S% # U S# # U % ## S U S% S% # U % S $ S% # U T S% # S # U S% # U U S # U % S # TT$ $ U U % S # S # U % S # U% % S U% S # U# %
Y ## S Y # S$ # S # # YT
S #
#
T $
S S # # U # % U %% # U
U #% U $% T U %
T $
T $
T $
Y #
T $
Bijzondere flora na 1990 T $
T $
T $
T $
T $ #
T $
#
#
T $
Y # #
#
#
47
T $
Y #
# #
# U %
#
T $ #% U % U
T $
# U % % # U T $ # U %
T $
T $ #% Y U Y # U % S # U % U U % S% # S% # #U S# # S # U % Y ###% # U S U % ## S U% Y #% # U S # S ## U# % T $ S U S # T$ S # U % S # S#% # T% $ T $ U T#S#$ $ T U ## T#S$ T#S##SS% S Y $ # S #
U %
$#$ T T# T Y # S$ U T $ $#Y% S U % Y # T # U % T T$ $ U % T $ U % T $ U % T $ T $ # T $ U % T T$ $ T $ U % # T $ T $ # T $ S U % Y # T $ # T $ S U % Y # # $ U % T # U % T $
T $
#
# Y Y# # YY # Y #
#$ T $ U % T
Y #
U % % U
U %
U %
#
#
# # ##
$ T T $ T% $ T $ U
Y ## Y #
U %
T Lavendelhei $ # Liggende vleugeltjesbloem # Moerasbasterdwederik # Moerashertshooi Y Moerasstreepzaad # U Moerasviooltje % S Moeraswolfsklauw # # Paddenrus Y Rapunzelklokje # # Rietorchis # Ronde zonnedauw T Ruige veldbies $ U Schaduwkruiskruid % Y Slanke sleutelbloem # Y Stekelbrem # # Stijve moerasweegbree Y Verspreidbladig goudveil # S Wateraardbei # U Wilde gagel % U Witte snavelbies %
U % Y # T #$ Y #$ T T $ ## T $ U %
#
Y# Y# # Y
S Beenbreek # Y Bleke zegge # S Bosereprijs # # Bospaardenstaart Y Boswederik # U Bruine snavelbies % $ Dotterbloem T U Draadzegge % # Driedistel # Dwergzegge Y Eenbes # # Eivormige waterbies U Fraai hertshooi % S Galigaan # # Gevlekte orchis T Gewone agrimonie $ # Grote keverorchis # Heidekartelblad # Hengel # Klein glidkruid T Kleine veenbes $ S Kleine zonnedauw # # Kruipbrem
U % U % T U% % T $ $ # U U$ % U% U$ ### T% TT U $ % T$ T#Y Y# $ T$ # T #Y $ ##% U % U U % # T$ U % #$ Y U % U U % %% T$ T$ U T T T $ #$ Y T$ $ T U T$ U% % T $ T $ Y$ # T $ # T $ Y # YT # T $ U% % T $ Y$ # U T $ Y # T Y #
# U U % % U %
% U U %
# S S # S S # #
Bijlage 2
Verspreidingskaarten flora en fauna
Bijlage 2
# U % T $
U % Y # T $
T $
T T$ $ T $ $ T
U %
U % U % U %
% U U % % U U %
UU % %% U
S #
U % S Y # U %
U %
U% % U
U % S #
S Y # U %
% U U % Y # U % U% U% % U
S #
S # U % S #
U %
U %
S Y # U % T $
Y S #
% U U %
Y% # S # U
U U % %% U
S Y # U %
Y #
S # U % % U
Y # # Y
S # U %
U %
S #
U % Y #
S #
U % Y #
Y Y # #
U % U % S #
U Y % #
S U % Y #
Y # Y # Y #
Y #
Y #
#% Y U U % Y # U U% Y% #
S # S #
S #
Bijzondere ongewervelden na 1990 S #
Y #
Y #
S Y #
Y #
S #
Y #
Y # # S
Y #
S Y #
S Y #
# Y # S U % # S # Y
Bandheidelibel Beekoeverlibel Blauwvleugelsprinkhaan Bont dikkopje Bruine winterjuffer
$ T T $
Gentiaanblauwtje
T $
Y #
Y # S # Y #
Y # U %
Y #
T #S% $ U U% % TU% $ U
U Gouden sprinkhaan % Groentje # Y Kleine ijsvogelvlinder % Koraaljuffer U U Moerassprinkhaan %
S Y #
Y #
Glassnijder
T $
S Y # Y #
Y # Y # U % T $
S #
Y # S Y #
Y #
Noordse witsnuitlibel
U % T $
46
# Y Vroege glazenmaker U Zompsprinkhaan % U Zuidelijke oeverlibel %
48
47 Y #
S #
S #
S #
S #
Y # S #
Y S #
S #
S S# #
T $
T $ S #
T $
S #
# T $ T# $
T $
T T $ S$ U % Y S# Y TT $ S# U % Y # S # # S$ # S T $ T $ T $ T T$ Y$ # S Y #
T $
T $
T $
S # S #
U %
T $
Y #
S Y #
T $
U %
T $
T $
T $
S # S Y # S Y # Y S #
Y #
T $
T $
#Y
Y S # U % T $
Y S # T $
Y #
T $ T $
T $ $ T T $ S #
S # S U % Y #
S #
S #
Y #
# Alpenwatersalamander S % U Baardvleermuis /Brandts vleermuis % U Bunzing
Y #
Y #
T $ % U % U % U % U Y #
T $ # Y % U #
Levendbarende hagedis Poelkikker Rosse vleermuis Rugstreeppad Ruige dwergvleermuis Steenmarter Vetje Vinpootsalamander Watervleermuis Wezel
U % Y S # T $
#
Y # T $
Y # T $
T $
Das % U Dwergvleermuis /Ruige dwergvleermu S Eekhoorn # Y Gewone dwergvleermuis # Y Gewone/Grijze grootoorvleermuis # T Hamster $ % U Hazelmuis T Hazelworm $ # Hermelijn % U Kamsalamander T Laatvlieger $
S U % Y #
S Y #
U % U U% S # U % Y% # U$ % Y Y # # # Y T $ T Y$ # TT Y# # Y$ S %# U S # Y Y # S $ U % Y # ## Y T
Y #
Y #
$ T T $
Y #
Y S # S # # Y S
T$ $ T$ T $ T T $
S U % Y # T $
T $ T $
Y $ # # U % Y T S #
S #
$#Y T Y # T $
Y # T $
Y #
Y #
Y U # % % U
Y #
Y #
% U U %
Y% # U % T $ U # Y % U % $ U Y# # T Y # Y S # % Y # U Y #
Y U % S # T $
S Y #
S #
S #
Y #
T $ Y #
T $ Y #
U %
Y # # Y Y # Y# # Y
U % S # U %
S #
S Y # T $ S #
Y #
S #
Y #
S # # S Y #
S #
T #Y #S #Y $ T YS% $ U% U Y # % # U Y # Y # # Y U % Y # S Y Y % # Y# # U Y# U # Y# # Y Y% # Y # Y Y # Y# # S # U % Y # Y # # Y Y Y Y# # Y % # U
Y # S # U Y % U# % U % U % Y # Y # U % U$ % T U %
T $
49
Y # # Y Y # U %
U % U %
U % Y % # U
T $
## Y YU U % % Y # Y # # Y # Y Y # Y #
Y #
Y #
U % U # % U % Y
S #
T$ T$ T$ $$ T T$ T $ T T T$ $ T T$ $ S U % Y #
Y #
Bijzondere amfibieen, zoogdieren en vissen vanaf 1990
T $
T $
T $
T $ Y # U % T $
S Y #
S #
S #
T $
U % Y #
Y #
Y #
% U Y U # %
S #
T $ U %
# Y # # S T $ U %
U %
# U %% U U %
U %
Y # Y #
U #% S T $ %% U U Y #
U % # Y Y # U % #
Y # Y # Y #
# Y Y #
#
Y #
Y # U %
Y #
Y #
U %
Y #
Y # Y #
Y #
Y #
Y # Y #
Y #
T $
Y #
Y #
Y #
Y #
T $
U %
T $
U %
T $
Y #
Y #
Y # S #
T$ $ T$ T
Y #
Y #
Y #
Bijzondere broedvogels vanaf 1990
Y #
# S % U #
T $ # Y % U % U
T $ % U Y # Y # Y # % U % U
Grauwe Vliegenvanger Groene Specht Kerkuil Koekoek Matkop Nachtegaal Nachtzwaluw Patrijs Ransuil Spotvogel Steenuil Tapuit Veldleeuwerik Wielewaal Zomertortel
S # T $
Y # Y #
Y #
Y #
Y #
S #
T $
T $
# Y U %
#
T $ $ T T $ T $ T $
Y # % U U %
T $ T $$ T
#
$$ T T
$ T T $
S #
T $ $ T
T $
T $
U$ % T
T $$ T T $ T T $ $ #% U
T $ $ T T $ T $
T $ S #
U %
T $
#
U $% T
T $
T $
U % Y #
Y #
Y #
Y #
T $
T $
T $
T $
U %
$$ T T
U %
T $
U %
T Y$ #
T $
U % S #
T $
U %
T $ U# % Y
T #S $
# S #
$ T T $ $ T
Y #
Y #
U %
S # U %
T $ Y #
U %
T $
T $
T $
T $
T $
Y # Y #
T $
50
U %
#
$ T T $
T $
T $
T $
S # T $
Y # Y #
# Boomvalk Y % Graspieper U
T $ T $
# Y Y #
Y #
Y #
T $
T $
$ T T $
$ T T $ T $ T $ $ T
Y #
#
T $
T $
T $ S #
Y #
S # #
T $ #
T $
T $
#% S U U % T $
Y % # U
T $
T $ T $
T $
$ T T $
Y # Y #
T $$ T
U %
Y #
Y #
U Y% #
Y #
Y #
U %
T $
T $
Y # Y #
Y # S #
T $
Y #
Y #
U %
Y #
Y #
Y #
Y #
T $
# % U
U %
T $
Y # U %
T $
Y # S #
S #
Y #
48
Y # Y # U %
T $
Colofon Uitgave van Natuurmonumenten April 2010
Realisatie Deze natuurvisie is tot stand gekomen met medewerking van:
Ecologica: Maartje Bleeker Ivo Raemakers
Natuurmonumenten: Cindy Burger Eduard Habets Linda Wortel Niki Jasper Maurice Mouthaan Henk Siebel Nicko Straathof Peter Voorn
Fotografie Ecologica: Anke Brouns, Tim Faassen & Ivo Raemakers Namo Beeldbank Natuurmonumenten: F. Siemensma
Naar deze uitgave kan als volgt worden verwezen: Natuurmonumenten, 2010. Natuurvisie Dal van de Rode Beek en Schinveldse Bossen 2010-2022.
Voor meer informatie: Natuurmonumenten Regiokantoor Noord-Brabant en Limburg Postbus 494 5600 AL Eindhoven T (040) 279 14 14 www.natuurmonumenten.nl
51