Natuurpad Plantage Willem III - Remmerdense Heide
Beginpunt Start- en eindpunt van deze natuurwandeling zijn bij parkeerplaats “Plantage Willem III” – Elst (Utr.), nabij Rijksstraatweg N225 no. 265 (hm 34,0). Afstand en tijd De wandeling is uitgezet door natuurgidsen van het IVN afdeling Veenendaal-Rhenen, is ongeveer 4km lang en duurt circa 1¼ uur. Samenvatting Een bijzonder natuurterrein waar een boel te zien is. Zichtbare overblijfselen uit de twee laatste ijstijden. Restanten van de brons- en ijzertijd. Verwijzingen naar de tabaksteelt die hier ooit plaatsvond. Maar vooral een verrassend stuk natuur. In alle seizoenen. Bij deze wandeling hoort een GPS-route waarvan de waypointscoördinaten in deze tekst zijn aangegeven met de aanduiding (wp ...). Het IVN wenst u een prettige wandeling !
Opmerkingen over de tekst en belangrijke waarnemingen in het terrein kunnen worden gestuurd naar
[email protected]. versie juni 2014
1
Natuurpad Plantage WIII - Remmerdense heide 1. Algemene informatie Plantage Willem III en de Remmerdense heide liggen op het zuidelijke puntje van de Utrechtse Heuvelrug. Het gebied heeft al een hele geschiedenis achter zich. Zo zijn er overblijfselen uit de twee laatste ijstijden (150.000 respectievelijk 20.000 jaar geleden). Ook kun je er grafheuvels uit de late bronstijd (3000 jaar geleden) terugvinden. De naam Plantage Willem III heeft het gebied te danken aan de tabaksplantages die in 1853 op de warme zuidhelling van de heuvelrug zijn aangeplant. De plantage werd genoemd naar koning Willem III. Deze plantages kwamen veelvuldig voor in deze streek. Je kunt rond Elst en Amerongen nog verschillende tabaksschuren vinden. In Amerongen is ook het tabaksmuseum gehuisvest in een oude tabaksschuur. Begin 1900 werd de tabaksteelt minder rendabel door ziekte in het gewas en aanvoer van tabak uit het buitenland. Een tijdlang heeft men hier toen fruit geteeld. In 1964 werd de plantage overgenomen door Cebeco voor een grasveredelingsbedrijf. In 1995 werd het gebied aangekocht door Het Utrechts Landschap. Zij wilde het teruggeven aan de natuur. Nu ruim 15 jaar later zie je een prachtig graslandschap, door sommigen wel een savanne genoemd. Daarnaast omvat het gebied ook een klein heidegebied en wordt het omzoomd door gemengd bos. Om te voorkomen dat de oorspronkelijke akkers dicht zouden groeien zijn er grazers gekomen. Momenteel (2012) zijn er grote aantallen gallowayrunderen en konikpaarden. Ook kun je bijvoorbeeld bij zonsondergang een kudde damherten spotten. In 2008 is een ecoduct tussen de Utrechtse Heuvelrug en de uiterwaarden aangelegd. Onder het ecoduct bevindt zich een plas, waar je regelmatig de runderen kunt aantreffen. Bij het ecoduct is een kijkpunt gemaakt, dat je vanaf de parkeerplaats kunt bereiken. In 2011 is er veel bos gekapt, waardoor het smeltwaterdal weer zichtbaar is geworden. Men verwacht dat in het gekapte deel geleidelijk weer heide zal ontwikkelen en dit sluit goed aan op het bestaande heidegebied van de Remmerdense heide.
2
Al met al is de Plantage Willem III een gevarieerd gebied met grasland, heidevelden en gemengd bos. Er is een rijkdom aan vogels, zoogdieren, planten en bloemen. En in ieder jaargetijde zijn er weer andere dingen die de aandacht trekken. Het gebied is vrij toegankelijk tussen zonsopgang en zonsondergang. Je bent te gast bij het Utrechts Landschap en we vragen je om je te houden aan hun regels. Dringend verzoek: blijf op de paden en laat de dieren met rust. Voordat we beginnen nodigen we je uit om de informatieborden bij de ingang van het terrein te lezen.
3
2. Startpunt bij het informatiebord
(wp1: N 51° 58.799 E° 005 31.217)
Ga het hekje door en volg het rechterpad, naar het bosje, (wp 2: N 51° 58.861 E° 005 31.220)
3. Bosje Je bevindt je in een bosje. Het bestaat vooral uit Amerikaanse eiken. Ooit beschutten ze de grafkelder van een voormalige eigenaar van het gebied. De grafkelder is verdwenen en nu zijn ze een welkome beschutting voor het wild in dit gebied. Als je de dieren er niet ziet, zie je vast de sporen: de uitwerpselen. Maar er is nog veel meer te zien. Kijk maar eens omhoog, tegen de stammen van de bomen. Op verschillende plaatsen zie je daar grote houtzwammen (vooral aan het begin). En als je een verrekijker hebt moet je ze zeker eens van dichterbij bekijken. Dan zal het je niet verbazen dat ze de naam doolhofzwam hebben gekregen. Je ziet ze op verschillende plaatsen, hoog in de boom, maar ook hier en daar op laag hout.
Loop rechtdoor en ga vóór de bomensingel linksaf. Loop door tot je bij een T-spitsing van paden komt (wp 3: N 51° 59.083 E° 005 31.206)
4. Tabaksteelt In de 19de eeuw werd in deze omgeving tabak geteeld, zelfs tot in Amersfoort toe. Juist deze helling, prachtig op het zuiden gelegen, bleek daar heel geschikt voor te zijn. Dit gebied is dan ook tientallen jaren een echte tabaksplantage geweest. De bladeren werden gedroogd in grote schuren. Als ze droog waren werden ze verwerkt tot rook- of pruimtabak. De tabaksteelt was echter geen lang leven beschoren. Eigenlijk was het hiervoor een beetje te koud, Nederlands Indië ontpopte zich als een grote leverancier van tabak en bovendien werd de teelt hier geplaagd door het tabaksmozaïekvirus. Vanaf de dertiger jaren van de vorige eeuw werd er groente en fruit geteeld. Wat toch ook niet een onverdeeld succes was: wel 4
lekkere warme zon, maar die fruitbomen hadden kennelijk een voorkeur voor de Betuwse klei.
Ga hier naar rechts en loop door totdat je bij een markeringspaal komt waar je informatie vindt over grafheuvels (wp 4: N 51° 59.260 E° 005 31.420)
5. Grafheuvels Op dit punt aangekomen sta je bij een aantal grafheuvels uit de Bronstijd (2000 800 voor Chr.) en een paaltje met informatie. Op de hele Utrechtse Heuvelrug zijn ongeveer 400 grafheuvels bekend, waarvan het merendeel helaas in vroegere tijden leeggeroofd of beschadigd is. De grafheuvels hier heeft men kunnen dateren aan de hand van scherven die men tijdens onderzoek in de jaren ’70 en 2008 vond. Een grafheuvel wordt ook wel een tumulus genoemd en meerdere grafheuvels noemt men tumuli. Ten tijde van de vroege bronstijd (tot 1800 v Chr.) werden mensen gecremeerd en werd de urn begraven, in de midden Bronstijd (tot 1100 v Chr.) werden de lichamen in een uitgeholde boom in de heuvel gezet, en in de late bronstijd (tot 800 v Chr.) werden de mensen weer gecremeerd.
Ga vervolgens naar links, volg het pad dat na een eindje rechts afbuigt
Ondertussen ben je doorgelopen naar het bos. Soms zie je hier kleine paadjes. Het zijn geen echte wandelpaden, maar wildwissels. De wildwissels worden bijvoorbeeld door de damherten gebruikt om door het gebied te lopen. In het bos zie je veel dode bomen, die nog overeind staan of op de grond liggen. Deze dode bomen zitten nog vol kevers, rupsen en andere insecten die graag door spechten worden gegeten. Het is niet zo moeilijk om een spechtengat in een dode boom te vinden. En anders zie je wel een grote tondelzwam op de stam van een dode berkenboom en zie je ook de mierenhoop?
Je komt aan op een T-splitsing, met voor je een hek
Ga hier rechts.
(wp 5: N 51° 59.547 E° 005 31.522)
Je pad loopt nu verder door een laan met aan beide kanten van het pad verschillende soorten grote bomen. Langs het pad staan beuken en Amerikaanse eiken, deze bomen zijn in de winter kaal. Een beetje verder het bos in zie je ook naaldbomen, zoals de den, de spar en de lariks. 5
Alleen de eerste 2 behouden in de winter hun naalden, de laatste wordt, net als de loofbomen, kaal.
Kijk bij het eerste pad aan je rechterhand naar rechts (wp 6: N 51° 59.450 E° 005 31.678)
Hier sta je op zo’n 50 meter hoogte en bij helder weer kun je in de verte de Willem Alexanderbrug over de Waal zien. Iets naar het oosten zie je de langs de A15 geplaatste windmolens, hoeveel kun je er zien?
Loop rechtdoor Bij het volgende pad naar rechts
(wp 7: N 51° 59.270 E° 005 31.902)
6. Vogels In het gebied waar je nu wandelt zijn wel 50 soorten vogels. Misschien heb je er al een paar gezien? Vogels die aan een opmars bezig zijn binnen de Plantage Willem III en de Remmerdense heide zijn: boomkruiper, boompieper, geelgors, grote bonte specht, koolmees, ringmus, spreeuw, tjiftjaf, fitis, goudhaantje, merel, vink en zwartkop. De geelgors zit graag op een hoge struik of in het topje van een kale boom. Als je dus iets geels ziet, zou het de geelgors kunnen zijn.
Loop door tot bij de waterput (wp 8: N 51° 59.228 E° 005 31.672)
7. IJstijd Vanaf hier heb je goed zicht op het smeltwaterdal. Tijdens de voorlaatste ijstijd liep er een 100 tot 200 meter dikke ijstong vanaf ongeveer Harderwijk tot ongeveer Wageningen naar het zuiden, hierdoor werd de bodem onder deze tong naar beneden gedrukt en de bodem ernaast omhoog en daardoor ontstonden de Utrechtse Heuvelrug en het Veluwe massief. Tijdens de laatste ijstijd kwam het ijs niet zover maar omdat door de kou de bodem grotendeels bevroren was (permafrost) liet deze geen water 6
door, tijdens de warmere perioden smolt de sneeuw wel maar bleef de bodem bevroren en liep het water dus af naar de rivieren, onderwijl bodemmateriaal meevoerend.
7
Daardoor ontstonden de zogenaamde smeltwaterdalen waarvan je hier een mooi voorbeeld ziet. De poel waar je bij staat wordt door verschillende dieren die in de Plantage Willem III grazen gebruikt om te drinken.
Volg het pad, dat bij de waterput naar rechts buigt (naar wp 9: N 51° 59.144 E° 005 31.447)
Je komt weer over de vlakte. In bijna ieder jaargetijde zie je hier bloeiende bloemen. In het vroege voorjaar zie je misschien hondsdraf of de paarse dovenetel. In de zomer en de herfst kleurt het veld vaak geel van het jacobskruiskruid, boerenwormkruid, guldenroede of oranje havikskruid. Ook het muizenoortje is een geel bloempje, dat zijn naam te danken heeft aan de vorm van het blad. Kijk maar eens goed als je verder wandelt of je een plek met dit blad kunt vinden. Zelfs in de winter kan dat wel lukken, behalve als er sneeuw ligt.
Rechtdoor lopen, totdat je weer in het bosje bent (wp10 = wp2 N 51° 58.861 E° 005 31.220)
Onder dit bosje zie je regelmatig de koeien en de paarden staan van de Plantage Willem III. Boven in de bomen zitten graag de vogels. Voor roofvogels een ideale plek om rustig uit te kijken naar prooi. Een vogel die deze plek als uitvalbasis gebruikt is sinds een paar jaar de boomvalk. Hij nestelt in oude kraaiennesten, die leeg zijn, wanneer hij uit het Zuiden terugkeert. Hij is erg snel in het vangen van prooi.
En nu gewoon doorlopen tot het vertrekpunt
Wij hopen dat u een fijne wandeling heeft gehad en geïnspireerd bent om nog andere natuurwandelpaden van IVN Veenendaal-Rhenen te verkennen. –o–
8
IVN is een landelijke natuur- en milieuvereniging en werkt met zo'n 170 afdelingen aan een duurzame samenleving. Ons idee is dat betrokkenheid bij de natuur, duurzaam handelen stimuleert. Daarom laten wij jong en oud de natuur dichtbij beleven. We verbinden hen met groene initiatieven rond natuur en maatschappelijke thema’s zoals voeding, gezondheid en energie. Dit doen we met zo'n twintigduizend betrokken leden en een enorm netwerk van groene professionals. Dat maakt IVN een unieke partner in duurzaamheid en verantwoord ondernemen. IVN Veenendaal-Rhenen organiseert allerlei activiteiten voor jeugd en volwassenen zoals excursies, lezingen, cursussen, educatieve activiteiten voor schoolklassen. Bezoek voor een volledig overzicht onze website http://ivn.nl/afdeling/veenendaal-rhenen-eo. U kunt donateur worden van onze IVN afdeling. Voor een bedrag van € 15,00 per jaar ontvangt u dan regelmatig ons contactorgaan 'Het Groene Blad' en u steunt ons vrijwilligerswerk. U kunt ook lid worden voor € 20,00 per jaar. Wij zoeken altijd vrijwilligers die mee willen draaien in een werkgroep. Voor nadere inlichtingen, mail
[email protected]. Naast deze natuurwandeling heeft IVN Veenendaal-Rhenen ook de volgende tochten beschreven: Natuurpad "Prattenburg" Natuurpad "Elsterberg" Natuurpad "Het Egelmeer" Natuurpad "De Holle Boom" Natuurpad "Grebbeberg" Fietsroute "Door bos en Binnenveld" Fietsroute "Fietsen langs forten" Fietsroute "Veerpontroute"
9
