Natuurpad De Grebbeberg
Beginpunt Start- en eindpunt van deze natuurwandeling zijn bij restaurant Cunera, naast het NS-station Rhenen. Er is parkeergelegenheid op het NSparkeerterrein. Afstand en tijd De wandeling is uitgezet door natuurgidsen van het IVN afdeling Veenendaal-Rhenen en duurt circa 2 uur. Er bestaat een mogelijkheid om de wandeling in te korten tot ongeveer 1 uur door net na aanwijzing nummer 8 rechtsaf in plaats van linksaf te slaan en langs Ouwehands Dierenpark almaar rechtdoor terug naar het beginpunt te lopen. Samenvatting De route voert door de bossen over de hellingen van de Laarsenberg en de Grebbeberg met onderweg schitterende uitzichtpunten over de zuidelijke Gelderse Vallei, Betuwe en Rijn. Bij deze wandeling hoort een GPS-route waarvan de waypointscoördinaten in deze tekst zijn aangegeven met de aanduiding (wp ...). Het IVN wenst u een prettige wandeling !
Opmerkingen over de tekst en belangrijke waarnemingen in het terrein kunnen worden gestuurd naar
[email protected]. versie 2.6 - april 2014
1
Natuurpad De Grebberg
Ga vanaf restaurant Cunera (wp1: N 51 57.444 E005 34.730) linksaf de Kastanjelaan in Eerste weg rechts: Levendaalseweg (wp2: N51 57.532 E005 34.761) Aan het eind van deze weg de doodlopendeweg in. Aan het eind het fietspad op
2
1. De beuk We lopen hier door een beukenlaan. De beuk (Fagus sylvatica) is in onze bossen een algemeen voorkomende boomsoort. Van nature vindt men hem vooral op zware grond met een goede drainage. Aangeplant zoals hier, kan hij bijna overal groeien, ook op schrale en droge grond. In elk jaargetijde is de beuk goed te herkennen; in het voorjaar aan de dunne spitse knoppen en de zachte met dons beklede bladeren; 's zomers aan de glanzend groene bladeren en de koepelvormige kroon, 's winters aan de purperachtige twijgen en roodbruine, puntige knoppen; het gehele jaar door aan de gladde grijze bast. 's Zomers is het donker onder de beuk en ziet men er nauwelijks ondergroei. Dit komt doordat de bladeren zo zijn gerangschikt, dat ze allemaal wat licht krijgen, waardoor maar weinig licht door het bladerdak heendringt. Ook onderscheppen de bladeren het meeste regenwater. De druppels blijven er op liggen en na de bui verdampen ze, waardoor maar weinig water de bodem bereikt. De zaden (beukenoten) zijn een geliefd voedsel voor bosmuizen en eekhoorns, maar ook grotere vogels zoals bijvoorbeeld de gaai laten zich de beukenoot goed smaken.
Na de 8e beuk (van de 1e rij aan uw linkerhand) pad links inslaan (wp3: N51 57.591 E005 35.044)
2. Lijsterbes en vlier
3
Vóór akker (bij lijsterbes en vlier) rechtsaf (wp4: N51 57.663 E005 34.994) en bosrand volgen Einde pad links
3. Tamme Kastanje Rechts van dit pad staan een aantal tamme kastanjes (Castanea sativa). Deze boom wordt zo genoemd omdat de kastanjes ervan eetbaar (pofbaar) zijn. Tamme kastanjes geven de voorkeur aan dezelfde groeiplaats als die van beuken maar de jonge kiemplantjes hebben veel meer licht nodig om zich te ontwikkelen. De tamme kastanje komt oorspronkelijk uit het Middellandse Zee-gebied. In de herfst vallen de vruchten, die met 1, 2 of 3 bij elkaar verborgen zitten in de bekende stekelige bolsters, massaal op de grond. De bladeren zijn 10 tot 20 cm. lang, van boven donker- en van onderen lichtgroen en zorgen in het najaar voor prachtige herfstkleuren.
Bij bankje rechtsaf (aan het eind van het bos)
4. De Eng Op het bouwland aan de overzijde van de spoorlijn ('Bruinen Enge') zijn na 1950 de nieuwe uitbreidingen van Rhenen-Hoog ontstaan met als blikvanger de torenflat. Het bouwland rechts hiervan, richting Achterberg, geeft nog een indruk van hoe De Eng ten noordoosten van Rhenen eruit zag rond 1900. Evenwijdig aan de hoogtelijnen op de helling zijn steile randen te zien die waarschijnlijk ontstaan zijn als gevolg van het aanplanten van houtwallen tussen de akkers.
Deze akkers waren ingezaaid met o.a. rogge, voederbieten en tarwe. De 4
laatste tien jaar is hier overwegend maïs verbouwd vanwege de grote vraag naar veevoer. Maar met de komst van de maïs verdwenen zowel het uitzicht als de traditionele akkerflora en wordt het grondwater vervuild. Om de akkerkruiden weer terug te krijgen wordt tegenwoordig op landbouwgrond van Het Utrechts Landschap weer rogge en haver verbouwd.
Bosrand naar links volgen
5. Meidoornhagen in het landschap Meidoornhagen kwamen vroeger veel meer voor dan nu. Ze deden dienst als veekering of als afscheiding van eigendommen. Het onderhoud was zwaar en tijdrovend. Meidoornhagen werden ook wel geplant rond militaire werken. De forten die aan het begin van de 19e eeuw werden aangelegd, waren omringd door een gracht. Op de binnenoevers van deze grachten treft men nog, nu sterk verwaarloosde, meidoornheggen aan.
Bosrand volgen rechtsaf
(wp5: N51 57.813 E005 35.305)
met de bocht mee
6. Terras-akkerbouw We lopen hier op de rand van de Laarsenberg. De stuwwal waartoe deze behoort, was aan het eind van de laatste ijstijd hoger en nauwelijks bebost. Toen begon de erosie: jaar in, jaar uit stroomde regen- en smeltwater vanaf de berg naar de lager gelegen vallei en nam daarbij steeds zand mee. De steile hellingen werden afgevlakt en er ontstond een glooiend patroon naar de vallei. Voor de akkerbouwers die op de hellingen hun voedsel wilden verbouwen, gaf dit problemen. Men ging kleine nivo-verschillen of terrassen inrichten, omzoomd door hagen. Hierdoor werd de erosie voorkomen of vertraagd en tevens werd het water, nodig voor de gewassen, langer in de akkers vastgehouden. Met de hagen probeerde men de invloed van wind en wild terug te dringen en werd de bewerking van de akkers gemakkelijker. Het Utrechts Landschap is de laatste jaren bezig om via beheersmaatregelen het landschap weer naar zijn oorspronkelijke staat te brengen. Deze maatregelen zijn o.a. het niet meer gebruiken van vloeibare mest en chemicaliën, terrasgewijs ploegen en het herstellen van geërodeerde terrassen.
tussen kleine paaltjes door het bos weer in (dus niet de bosrand linksaf volgen) Open plek oversteken/links laten liggen en pad volgen 5
7. Paddestoelen en zwammen Wanneer bomen oud zijn kunnen ze ziek worden, hun natuurlijke weerstand verliezen en aangetast worden door schimmels. In de herfst is dit vaak te zien doordat er dan paddestoelen verschijnen op het hout. Deze paddestoelen halen hun voedsel uit de boom die daaraan na verloop van tijd dood gaat. Zulke schimmels noemen we parasieten. Er zijn echter ook paddestoelen die alleen maar op dood hout leven, dit zijn de saprofieten. Alle paddestoelen en zwammen hebben als 'taak' om zieke of dode plantedelen om te zetten in mineralen die weer opneembaar zijn door planten. Zo spelen de paddestoelen dus een belangrijke taak in de voedselkringloop van planten
Verhard fietspad oversteken en linksaf, vervolgens fietspad weer oversteken Na slagboom rechtsaf, fietspad oversteken (wp6: N51 57.741 E005 35.745)
Bosrand volgen (dus niet zoals rode route van Utrechts Landschap rechtsaf) Bij kleine paaltjes rechtdoor het bos in Op T-splitsing linksaf (wp7: N51 57.501 E005 35.703)
8. Witte acacia Hier staan verschillende bomen met de prachtig gegroefde schors van de witte acacia (Robinia pseudoacacia). In juni bloeit de boom met zoetig ruikende witte bloemen in trossen van zo'n 10 - 20 cm, de leveranciers van de bekende acaciahoning. Het blad heet 'samengesteld' en omvat meestal 13-15 rond-ovale, stompe blaadjes. De vruchten zijn, zoals altijd bij vlinderbloemigen, peulen. De twijgen hebben korte, stevige doornen. Typisch zijn ook de scherpe stekels die hier en daar op de bast te vinden zijn. De witte acacia was een van de eerste soorten die vanuit Noord-Amerika naar Europa overgebracht werd. De witte acacia is vooral gebruikt als landschapsbeplantingen in het stedelijk groen maar kan zich uitzaaien naar natuurgebieden waar hij sterk kan gaan domineren. De laatste jaren neemt de belangstelling voor het hout van deze boom, robinia-hout, sterk toe omdat het als vervanger voor tropisch hardhout kan dienen. De boom kan tot 30 meter hoog worden en is een vrij snelle groeier: in 50 jaar kan een stamdiameter van zo'n 75 cm. bereikt worden. Het hout is o.a. te gebruiken als meubelhout, parket, raamkozijnen en straatmeubilair. 6
Einde pad links en meteen weer links Ga hier rechtsaf als u de verkorte route van 1 uur wilt nemen !
Na grote kastanjeboom aan linkerhand en grote dikke beuk aan rechterhand, pad rechtsaf (wp8: N51 57.497 E005 35.974) op volgende kruising links
9. Vlier Links van dit pad staan enkele vliersoorten: de gewone vlier (Sambucus nigra), bergvlier (S. racemosa) en peterselievlier (S. laciniata); ze komen algemeen voor op voedselrijke gronden. Opvallend zijn bij de gewone vlier in het voorjaar de grote witte, schermvormige bloemtrossen die in de zomer veranderen tot de zwartrode vlierbessen: een lekkernij voor zowel de mens (wijn, jam) als voor de vogels (merels, lijsters en spreeuwen). De bergvlier bloeit in eivormige trossen met geelachtige pluimen terwijl de meer zeldzame peterselievlier eigenlijk een variteit van de gewone vlier is met op peterselie lijkende, diep ingesneden bladeren. De vlier wordt ook wel de roos der armen genoemd en in Engeland volgens tradities met ontzag behandeld: vlier verbranden zou 'boze geesten in huis halen'. Let op: verse, groene delen van de vlier zijn voor de mens giftig!
Vlak voor dicht beukenbos, vóór slagboom rechts
(wp9: N51 57.467
E005 36.149)
10. Taxus Links van dit pad in het bos staan enkele exemplaren van de taxus (Taxus baccata): een bijzondere naaldboomsoort met platte naalden die niet veel in het wild voorkomt. Wij kennen de taxus meestal alleen maar als struik, maar er bestaan taxus-bomen die meer dan 15 meter hoog en 2000 jaar oud zijn. De zijstammen die naast het midden opgekomen zijn vergroeien met de hoofdstam tot een dikke en keiharde centrale stam. Zowel de vruchten als de bladeren zijn giftig voor mens en dier en werden in de Germaanse tijd gebruikt om pijlgif van te maken. Het hout is zeer geschikt voor het maken van bogen. 11. Militair ereveld Grebbeberg Bij een wandeling over de Grebbeberg kunnen we niet voorbijgaan aan de jongste geschiedenis, nl. de strijd in de meidagen van 1940. De enige 7
overgebleven herinneringen van deze hevige strijd zijn de bunkers op de uiterwaarden en de stukken gewapend beton die her en der uit de grond steken.
Provinciale weg voorzichtig oversteken en rechtdoor, weer een beukenlaan in
12. Monument Rechts zien we het Monument waarbij elk jaar op 4 mei kransen worden gelegd ter nagedachtenis aan de gesneuvelden op en om de Grebbeberg.
Na het hek direct linksom (180°) en dit pad (met lange afstandswandeling-teken) volgen (wp10: N51 57.302 E005 36.123)
13. Zwitserse Vallei Links zien we een diepe erosiegeul uit de periode dat de derde ijstijd eindigde. Deze omgeving kreeg om de ravijn-achtige indruk de naam "Zwitserse Vallei". Door deze vallei loopt nog een wandelpad, vermoedelijk is dit ooit de hoofdweg geweest die mogelijk door het vele water in natte tijden in onbruik is geraakt. Evenwijdig aan deze vallei ligt de huidige Provinciale weg (de Grebbeweg) die we zojuist zijn overgestoken.
Pad langs de geul aan linkerhand geheel volgen tot bij bakstenen muur Aan het einde van de muur het pad naar rechts volgen Een paar kleine geulen doorsteken en het pad langs de bergrand vervolgen (wp11: N51 57.292 E005 36.360)
14. Achter de stenen muur… …heeft ooit een moestuin gelegen. Doordat er hier in de bodem plaatselijke leemlagen liggen is de bodem er erg vochtig wat een bijzondere flora oplevert met onder andere veel varens. Ook de ringslang wordt hier gezien. 8
Bij de metalen trap, die omlaag naar de Grift leidt, links aanhouden en bergrand blijven volgen Pad volgen totaan dwarse wal, naar rechts afbuigen en pad ('s zomers kan dit overwoekerd zijn door varens en braamstruiken) langs de wal blijven volgen totaan de metalen trap, trap op Boven op de wal links naar het uitkijkpunt
15. Blauwe kamer Op dit uitzichtpunt kunt u zien dat de uiterwaarden van de Rijn door het doorsteken van de zomerdijk nu in open verbinding met de rivier staan. Dit gebied (De Blauwe Kamer) geeft een indruk van wat er allemaal kan gebeuren als de Rijn weer gedeeltelijk haar vrije loop zou krijgen.
Terug naar bovenaan de trap, linksaf Steek de open plek over richting het gebouw Voor het gebouw links aanhouden
16. Koningstafel De Heinenberg, de oude naam voor Grebbeberg, was een voormalige ringwalburcht (7e eeuw). Het uitzichtpunt wordt de Koningstafel genoemd. De hier eens aanwezige stenen tafel was geplaatst door de naar Rhenen gevluchte Boheemse koning Frederik von der Paltz, zoon van de oudste dochter van Willem van Oranje. Op deze plek is later het vierkante gebouwtje gezet, de aangrenzende boswachterswoning is in 1992 weer afgebroken. De bank op dit uitzichtpunt is nog vernoemd naar de laatste boswachter die hier gewoond heeft.
Pad volgen (trap naar beneden links laten liggen)
17. Adelaarsvaren
9
Hier domineert de adelaarsvaren (Pteridium aquilinum), de grootste in ons land voorkomende varensoort. Adelaarsvaren kan door zijn wortelstokuitlopers zo sterk in een gebied gaan domineren dat andere soorten nauwelijks een kans krijgen zich te vestigen.
Pad volgen, door kuil, steeds links aanhouden Bij bankje rechtdoor (wp12: N51 57.061 E005 35.858)
18. Rivierendelta U bevindt zich hier op de rand van de Utrechtse Heuvelrug met in zuidelijke richting een mooi panorama over de rivierendelta. Direct aan de overkant van de Rijn ligt Kesteren en wat meer naar rechts Lienden. Daartussen, verder naar de horizon, zijn de contouren van de sluizen in het Amsterdam-Rijnkanaal bij Tiel te zien. Links van Kesteren over de Rijn liggen de Betuwse plaatsen Ochten en Opheusden, verder naar links aan deze kant van de rivier ligt de stuwwal bij Wageningen. Onder invloed van de rivieren werd de zuidelijke punt van de oorspronkelijke stuwwal afgesleten en ontstond een open verbinding tussen het rivierengebied en de Gelderse Vallei. Deze opening werd later met dijken gedicht.
Pad langs bovenrand en later rechtsaf buigend volgen Volgen tot aan vijfsprong bovenaan diepe erosiegeul die naar beneden voert Pad rechts van de erosiegeul nemen en weer verder de bergrand volgen (wp13: N51 57.077 E005 35.672)
19. Eikentelgen In dit open bos ziet u hier veel dunne, kronkelig gevormde eiken. Deze eiken komen aan hun vorm doordat ze elke zeven tot tien jaar gekapt werden en daarna weer uitgroeiden. Deze hakhoutbossen kwamen op de 10
Utrechste Heuvelrug algemeen voor. De bast werd gebruikt als grondstof voor de leerlooierij terwijl het hout diende als brandstof voor bakkerijen en als geriefhout, d.w.z. als materiaal voor allerlei klusjes in en om de boerderij.
Alsmaar de bergrand blijven volgen, na verloop van tijd maakt deze een haakse bocht naar rechts (wp14: N51 57.123 E005 35.272) Bergrand naar rechts blijven volgen Pad (dat smaller wordt) blijven volgen
20. Erosie Aan uw linkerhand ziet u het resultaat van jaren zandafgraving door voormalig steenfabriek "Vogelzang". Deze heeft in het verleden een flinke hap zand uit de berg genomen voor de fabricage van zandsteen. Dit heeft tot gevolg dat de helling op deze plaats erg steil is. Er is een spontane begroeiing van berken te zien. De berk is een van de boomsoorten die zich op droge, arme grond nog kan uitzaaien en als pionier deze helling in bezit genomen heeft. Op sommige plaatsen zien we tengevolge van betreding een ernstige erosie ontstaan. De zeer dunne kruidlaag kan zich plaatselijk niet herstellen, het zand spoelt bij zware regenval naar beneden en er ontstaan diepe geulen. Men noemt dit 'terugtredende geulkappen'.
Pad langs de bergrand blijven volgen tot aan de drukke hoofdweg Rhenen-Wageningen Weg voorzichtig oversteken en linksaf de weg volgen (wp15: N51 57.357 E005 35.288)
Na ca. 10 minuten bent u weer bij 't beginpunt bij 't restaurant en NS-station Rhenen (wp16: N 51 57.444 E005 34.730)
–o–
11
IVN is een landelijke natuur- en milieuvereniging en werkt met zo'n 170 afdelingen aan een duurzame samenleving. Ons idee is dat betrokkenheid bij de natuur, duurzaam handelen stimuleert. Daarom laten wij jong en oud de natuur dichtbij beleven. We verbinden hen met groene initiatieven rond natuur en maatschappelijke thema’s zoals voeding, gezondheid en energie. Dit doen we met zo'n twintigduizend betrokken leden en een enorm netwerk van groene professionals. Dat maakt IVN een unieke partner in duurzaamheid en verantwoord ondernemen. IVN Veenendaal-Rhenen organiseert allerlei activiteiten voor jeugd en volwassenen zoals excursies, lezingen, cursussen, educatieve activiteiten voor schoolklassen. Bezoek voor een volledig overzicht onze website http://ivn.nl/afdeling/veenendaal-rhenen-eo. U kunt donateur worden van onze IVN afdeling. Voor een bedrag van € 15,00 per jaar ontvangt u dan regelmatig ons contactorgaan 'Het Groene Blad' en u steunt ons vrijwilligerswerk. U kunt ook lid worden voor € 20,00 per jaar. Wij zoeken altijd vrijwilligers die mee willen draaien in een werkgroep. Voor nadere inlichtingen, mail
[email protected]. Naast deze natuurwandeling heeft IVN Veenendaal-Rhenen ook de volgende tochten beschreven: Natuurpad "Prattenburg" Natuurpad "Elsterberg" Natuurpad "Het Egelmeer" Natuurpad "De Holle Boom" Fietsroute "Door bos en Binnenveld" Fietsroute "Fietsen langs forten" 12
Fietsroute "Veerpontroute"
13
