Natuurgeweld in Hoogeveen: de windhoos of downburst (Foto’s Jaap en Daniel Spaans)
Donderdag 14 juni 2007 was een dag om nooit te vergeten. Mijn vrouw, onze oudste zoon en ik zaten thuis in ons appartement koffie te drinken, toen de lucht ineens betrok. Het ging regenen en buiten werd het donker. De regen ging over in felle slagregens en de lucht kreeg een gitzwarte, onheilspellende aanblik. Hagelstenen als knikkers veegden de straten schoon. De hevige storm die vanuit het niets leek te zijn opgestoken veroorzaakte een ‘regen’ van bladeren en takken. Het zicht naar buiten werd volledig ontnomen. Takken knapten af als luciferhoutjes. Bomen die in meer dan 50 jaar tot reuzen waren uitgegroeid en zich boven flatgebouwen van zes verdiepingen hadden verheven, vielen zomaar om. Wortelkluiten met een lengte van ruim 5 meter bleken niet voldoende om de bomen staande te houden. In korte tijd werd enorme schade aangericht. Daarna was er stilte.
Takken knapten af als luciferhoutjes en bomen van 50 jaar of ouder met massieve wortelkluiten vielen om.
Geen windhoos maar een downburst In de uren die volgden vulden de straten zich met aangeslagen en verbouwereerde burgers. Die avond moest ik mijn zoon naar het station brengen. De rit naar het station was er een met hindernissen. Sommige straten stonden volledig onder water. In iedere straat lagen wel een of meer afgebroken takken of omgevallen bomen op het wegdek. Het verkeer baande zich traag een weg vooruit over trottoirs en door bermen. We rekenden er nauwelijks op dat er nog een trein zou rijden richting Assen, maar dat bleek wel het geval. Het spoor was minder getroffen dan de woonwijken en brandweer en spoorwegpersoneel waren er al snel in geslaagd de rails vrij te maken van takken en bladeren. Die avond was de windhoos van Hoogeveen groot nieuws op de regionale en landelijke media. Meteorologen kwamen tot de conclusie dat er geen sprake was geweest van een windhoos, maar een downburst. Maar ach, what’s in a name?
De oorspronkelijk uit 1652 daterende Nederlands Hervormde Kerk werd slechts licht beschadigd.
De jeugd van Hoogeveen had er wat ‘speelveldjes’ bij. In de dagen die volgden kwam het ‘ramptoerisme’ op gang. Stapvoets rijdende auto’s bevolkten de straten. De rest zal bekend zijn vanuit de massamedia. Hoogeveen werd ‘overspoeld’ met nieuwsgierige medeburgers uit de wijde omtrek. Dagenlang reden mensen door de wijken om de ravage op film of foto vast te leggen. Wij hadden ons nietig gevoeld onder het natuurgeweld. Op het moment dat er zoiets plaats vindt, word je bepaald bij mensen in andere delen van de wereld die geconfronteerd zijn met natuurgeweld. De inwoners van New Orleans die werden overvallen door de orkaan Katrina. Velen van hen verloren dierbaren of raakten huis en haard kwijt. De slachtoffers van overstromingen en aardbevingen in Afrika en Azië. Natuurlijk had het natuurgeweld in Hoogeveen niet de desastreuze omvang van de calamiteiten die ik aanhaalde. Hoewel qua ernst dus niet vergelijkbaar, was het serieus genoeg om je als mens aan het denken te zetten en je inlevingsvermogen aan te scherpen. Het toont aan dat een natuurramp iedereen zomaar kan treffen en je voelt je als mens betrekkelijk machteloos. In de dagen die volgden werden de gevolgen van de schade in volle omvang zichtbaar. Niet alleen bomen hadden te lijden gehad van de windhoos. Er waren enige gewonden. Veel particulieren en ondernemers hadden schade aan hun bezittingen zoals auto’s, tuinen en gebouwen. Ook de kleermaker die af en toe kleding voor mij herstelt en vanuit Afghanistan is gevlucht naar ons land, werd geconfronteerd met forse waterschade in zijn werkplaats/winkel. Toen ik een broek kwam ophalen die ter reparatie was aangeboden, was hij net met zijn vrouw bezig de schade te herstellen. De doorweekte vloerbedekking in zijn sober ingerichte pandje moest worden vervangen. Hij excuseerde zich
omstandig voor het ongemak en het feit dat mijn broek nog niet klaar was. Er sprak ook een zekere berusting uit zijn houding. Alsof hij eraan gewend was opnieuw te beginnen. Ik denk dat hij als vluchteling in zijn leven al veel had meegemaakt en in de harde leerschool van het leven had ervaren, dat een risicoloos leven niet bestaat en niet alles maakbaar en beheersbaar is. Foto (rechts) Zal deze boom, van takken en bladeren ontdaan, het redden? Nederland is een goed georganiseerd land en het Hoogeveense gemeentebestuur trad adequaat op. De meeste zichtbare gevolgen van de windhoos waren dan ook snel verdwenen. Een wortelkluit met stronk herinnert nog aan de boom die hier stond. De oorzaak Het voorval scherpte niet alleen mijn inlevingsvermogen aan, maar bepaalde mij ook nadrukkelijk bij de kwetsbaarheid van mensen en de samenleving die wij met elkaar vormen. Wat is de oorzaak van de toename van dit soort meteorologische verschijnselen? Is het een gevolg van de klimaatverandering, de manier waarop we als mensheid omgaan met de schepping?
De meningen erover zijn verdeeld. De afgelopen eeuwen waren er eerder windhozen en overstromingen in ons land. Mijn grootouders op Goeree Overflakkee werden in 1953 geëvacueerd vanwege de watersnoodramp. Toch ‘zeggen’ gevoel en intuïtie mij dat de situatie nu anders is. Het klimaat op de wereld is in snel tempo aan het veranderen. Ik zie het op televisie bij opnames van verdwenen gletsjers en smeltend ijs. Ik stel zelf vast dat het weer het afgelopen decennium verandert en grilliger is geworden. Maar ik merk het ook op microniveau, dus in
de eigen tuin of het park naast ons. Een maand na de windhoos waren er de concerten voor Live Earth. Een vervolg op de film van Al Gore ‘An inconvenient truth’ (Een ongemakkelijke waarheid) over de opwarming van de aarde. Als inwoners van Hoogeveen mochten we deze film op uitnodiging van de gemeente gratis zien in de plaatselijke bioscoop. De harde feiten kan niemand ontkennen. De discussie over dit onderwerp gaat niet zozeer over het feit dat er sprake is van klimaatverandering, maar vooral over de vraag of het komt door toedoen van de mens (Levenswijze/overproductie/vervuiling/ontbossing enz.). Een wezenlijke discussie, want als de opwarming van de aarde niet te wijten is aan menselijk handelen, zou dat impliceren dat ook de maatregelen die getroffen worden weinig of geen effect hebben. Persoonlijk denk ik dat het verschijnsel wel degelijk het gevolg is van menselijk handelen, slecht rentmeesterschap en het plegen van roofbouw op de aarde. Twee miljard mensen op de wereld hadden naar de Live Earth-uitzending of delen ervan gekeken. Een onvoorstelbaar aantal. In de aanloop naar de concerten besteedde een actualiteitenprogramma aandacht aan het eiland Tuvalu in de Pacific. Door de opwarming van de aarde en de stijging van de zeespiegel, dreigt Tuvalu als eerste land ter wereld onder water te verdwijnen. Geld en middelen om het probleem op te lossen zijn er daar niet. Gelukkig is dat in ons rijke Nederland anders. We hebben de mogelijkheden en middelen om vooruit te zien en bijvoorbeeld een nieuw Deltaplan op te starten. Als de natuur tenminste niet al te grillig wordt. In de periode na de windhoos ging de gemeente Hoogeveen zeer voortvarend te werk. De meeste zichtbare gevolgen van de windhoos zijn inmiddels opgeruimd. Er is een actie opgestart om de bevolking te betrekken bij het herstellen van de groenvoorzieningen. Mensen blijken na tegenslagen snel de draad weer op te kunnen pakken. Maar bezinnen we ons als mensheid ook op de oorzaken en nemen we de dreigingen die op ons afkomen voldoende serieus? Meer dan de helft van de Nederlanders maakt zich zorgen over de klimaatverandering en in een aantal andere EU-landen ligt dit zelfs op 80%. Een betere wereld door eigen inspanning? Gebeurtenissen zoals ik die hiervoor beschreef bepalen mij als mens tevens christen bij een kernvraag. ‘Is het probleemoplossend vermogen van de mens(heid) zodanig, dat door eigen inspanning een betere wereld kan worden verwezenlijkt? Een wereld zonder oorlog, criminaliteit en terrorisme. Een wereld waarin de welvaart eerlijk is verdeeld en er sprake is van balans in de natuur. Ik worstel al decennia met die vraag. In 1996 verscheen mijn boek ‘Christenen en de welvaartsmaatschappij’ (*). Aanleiding voor het schrijven van dat boek was de VN-conferentie over milieu en ontwikkeling die enige jaren daarvoor was gehouden in Rio de Janeiro. In deze miljoenenstad moest een serieuze aanzet worden gegeven om de aarde te redden van de dreigende
ondergang. ‘Een eenmalige gelegenheid voor veranderingen, voor samenwerking op het gebied van natuur en milieu’ zoals een ter plaatse aanwezige journalist het omschreef. Na Rio volgden Kyoto en andere conferenties waarbij helaas de onmacht van de mensheid werd bevestigd. Terwijl we als mensheid een forse stap terug zouden moeten doen, wordt de samenleving beheerst door het groeidenken. Alleen permanente en substantiële groei kan onze complexe samenleving draaiende houden, zorgen voor groeiende productie en consumptie en sociale en economische onrust voorkomen. Verschillende toekomstvisies Klimaatverandering, de opwarming van de aarde en de meteorologische en ecologische gevolgen ervan vormen een serieus probleem. De meeste deskundigen zijn het er wel over eens dat de mensheid, bij ongewijzigd beleid, afstevent op een crisis. Er bestaan echter aanzienlijke verschillen in de toekomstvisies van mensen. Er zijn deskundigen die op basis van het doortrekken van huidige lijnen en trends, menen dat de mensheid onvermijdelijk afstevent op een crisis. Anderen daarentegen zijn van mening dat er duurzame oplossingen zullen komen voor de problemen waarmee de mensheid worstelt. Zij hebben een grenzeloos vertrouwen in de wetenschap en de mogelijkheden die zij biedt. Sommigen menen dat er vanzelf een tijd zal aanbreken, de Nieuwe Tijd of New Age, waarin er sprake zal zijn van harmonie en liefde op de wereld. En dan is er een categorie mensen die ook meent dat de mensheid afstevent op een crisis en daarbij uitgaat van overlevingsscenario’s, gebaseerd op de wetten van het junglerecht. Volgens hen zullen uiteindelijk alleen de sterksten erin slagen de komende ecologische, klimatologische, economische, politieke en sociale problemen te overleven. De zwakken vallen af. Op de puinhopen van de crisis kan een nieuwe beschaving opbloeien. Als christen geloof ik dat de mensheid uiteindelijk niet op eigen kracht in staat zal zijn het egoïsme te overwinnen en een betere wereld te verwezenlijken. Ik word erbij bepaald door het wereldgebeuren, maar ook door datgene wat ik waarneem in mijn omgeving. Daarbij stel ik nadrukkelijk ook mijzelf de vraag of ik op het gebied van consumptie en betrokkenheid bij de zwakkeren, een voorbeeld ben voor anderen. Uit publicaties blijkt nu al dat de klimaatdoelen van de EU niet kunnen worden gehaald. Opkomende economieën veroorzaken nog meer vervuiling en milieuproblemen, waardoor de ernst van de problematiek verder toeneemt. Gezien de onmacht van de mens, geloof ik zelf in een Goddelijk ingrijpen. Meer informatie hierover vindt u op de website www.jaapspaans.nl onder de rubriek ‘Deze tijd’. De reacties van jongeren op de Live Earth concerten spraken boekdelen. Velen kwamen voor de concerten, de muziek en minder voor de boodschap die erdoor werd uitgedragen. Uit interviews met jongeren kwam niet alleen een gebrek aan vertrouwen naar voren, maar ook scepsis over de popsterren en muzikanten, die zelf beleggen in vervuilende industrieën, er vaak
een overdadige en verspillende levenswijze op na houden en zich met dure privé-vliegtuigen naar de concerten lieten vervoeren. Jaap Spaans *’Het boek Christenen en de welvaartsmaatschappij’ is niet meer leverbaar via de boekhandel. Voor degenen die benieuwd zijn naar mijn zienswijze op dit onderwerp of die visie ruim een decennium na uitgave willen toetsen aan de praktijk, is er nog een zeer beperkt aantal boeken verkrijgbaar. Belangstellenden kunnen daarvoor via e-mail contact met mij opnemen (zie op de website onder ’Contact’).
