Natuur op je bord Handleiding
Opzet van het bosatelier Natuur op je bord Eten is onontbeerlijk. Zonder voedsel kunnen we niet leven. En wat ruikt er lekkerder dan verschillende geuren die vanuit de keuken je neusgaten binnenkomen? Opeens sta je te watertanden (of word je misselijk).
Elk kind staat wel eens in de keuken. Ze vinden het fijn als ze een handje kunnen meehelpen. In dit bosatelier gaan we volop kokkerellen, van hartige hapjes tot zoete gerechtjes. Maar onze boodschappen gaan we niet in de supermarkt doen. Een deel van de ingrediënten halen we uit de natuur. Overal staan er wilde kruiden waarmee je heerlijk kan koken. Iets wat de mens van vroeger altijd deed. Zo keren we een beetje terug naar onze ‘roots’.
DOELGROEP Kinderen van 6 jaar tot 14 jaar. De grootte van de groep zal variëren van 10 tot 20 kinderen.
OPBOUW ATELIER Duur van het atelier:
2,5 uur
Opbouw atelier:
5 min. inleiding 40 min. kruidenwandeling 60 min. koken 10 min. samen smullen 20 min. opruimen
MATERIAAL receptenfiches (uitgewerkt) plantenfiches Keuken met kookmateriaal en een oven (afhankelijk van welke recepten je kiest)
PERIODE Het atelier gaat door van april tot september omdat je dan de meeste kruiden vindt.
2
Voorbereiding Het is de bedoeling dat elk groepje kinderen één gerechtje klaarmaakt. Alle hapjes presenteren we nadien op een grote buffettafel.
Je hebt wat voorbereidingstijd nodig (kookeilandjes creëren, ingrediënten en keukenmateriaal klaarleggen,…) om dit bosatelier klaar te zetten. Reken op een dik half uur.
Verloop van het atelier INLEIDING
Als opwarmertje kan je volgende inleidende vragen gebruiken: -
Wie heeft al eens gekookt (samen met (stief)ouders, (stief)broers en –zussen,…)? Wat heb je klaargemaakt?
-
Welke kruiden gebruiken jullie in de keuken? En wat zijn ‘wilde kruiden’? Wat bedoelen we ermee? Zouden we ze hier op de Hoge Rielen kunnen aantreffen?
Zo kan je verder vertellen over verschillende mensen, vroeger en nu, die kruiden plukken en ermee werken. Denk aan grootouders die o.a. vlierbessensiroop maakten om de hoest te verzachten, de prehistorische mens die bessen en kruiden verzamelden, kruidenvrouwtjes versus heksen in de middeleeuwen, bachbloesemsremedies… .
KRUIDENWANDELING EN KRUIDEN PLUKKEN
Tijdens de wandeling leren de kinderen – via proeven en ruiken - typische kruiden kennen. Van elk kruid plukken ze enkele exemplaren. Onkruid, het is me wel wat. Je kan ermee koken en t groeit langs je pad.
Vertel tussendoor wat kruiden kunnen betekenen voor de gezondheid van de mens.
Kinderen mogen enkel kruiden proeven als jij aangeeft dat ze rauw eetbaar zijn. Kruiden die ze niet kennen, plukken ze niet. Sommige kruiden zijn immers giftig!
3
Als je in de richting van K9 en K5 wandelt en rondloopt op deze gronden, vind je verschillende kruiden. Ook langs de hoofdbaan van n&a kom je verschillende soorten tegen.
Hou de kruidenwandeling kort (max. 40 min.).
KOKEN MET INGREDIËNTEN UIT DE NATUUR
Na de kruidenwandeling volgt het kookmoment.
Geef per kookeilandje uitleg over de hapjes die hier klaargemaakt worden. Geef een kleine demonstratie: toon de groep een ‘hapjesvoorbeeld’.
Bij een oudere groep gebruik je de receptenfiches. Zo kunnen ze vrij zelfstandig aan de slag. Op deze manier koken met kinderen is vooral coördineren. Dus schakel de begeleiders van de groep actief mee in.
Is een groepje klaar, dan ruimen ze zelf hun tafeltje op en gaan ze hun gebruikt keukenmateriaal afwassen.
Nadien kunnen de kinderen placemats creëren, servetten plooien, een waterbeker van karton maken, tafel dekken en versieren,… kortom de groep kleedt de buffettafel aan.
Zijn alle hapjes klaar, dan kan de kruidensmulpartij beginnen.
Na het eten volgt de gezamenlijke opruim en afwas.
VEEL PLEZIER!
4
Kruidenkalender NAAM KRUID
FOTO
WELKE PLUKKEN?
DELEN
PLUKTIJD
braam
braamknopjes jonge blaadjes braambessen
maart – april april – juli aug. – okt.
brandnetel
brandneteltopjes, nog niet in zaad
maart – sept.
duizendblad
jonge blaadjes
mei – sept.
...
hazelaar
hazelnootjes
september
heide
blaadjes bloemetjes
april – augustus augustus – sept.
hondsdraf
jonge blaadjes blauwe bloemetjes
april – okt. april - juni
kastanje (tamme)
kastanjes
september
6
klaver (witte)
blaadjes bloemetjes
mei – sept.
madeliefje
bloemhoofdjes
februari – dec.
munt (water)
blaadjes
mei – sept.
paardenbloem
jonge blaadjes bloemhoofdjes
maart - juni april - augustus
7
schapezuring
jonge blaadjes
maart – okt.
vlier
vlierbloesem vlierbessen
april – half juni augustus – sept.
vogelmuur
blaadjes bloemetjes
april – sept. april – sept.
8
weegbree (brede of grote)
blaadjes
april – sept.
weegbree (smalle)
blaadjes
april – sept.
9
Toepassingen NAAM KRUID
IN VOEDING / PRAKTISCH GEBRUIK / VOLKSWEETJES
KRUIDEN- en VOLKSGENEESKUNDE / HOMEOPATHIE
braam
De bessen bevatten veel vitamine C.
De bladeren hebben een bloedzuiverende werking.
Als je een aftreksel van de bladeren maakt kan je dit in je badwater gieten: het zorgt voor een verzachtende werking voor de huid.
Thee van braamblad kan je gebruiken als gorgeldrank bij ontstekingen in de mondholte. Vruchten zijn urinedrijvend.
brandnetel
Rijk aan mineralen (o.a. veel ijzer, calcium, kalium) en vitamines (o.a. vitamine C). Netelgier helpt tegen bladluizen. Als je brandnetels aan kippen geeft, bevordert dit hun leg. In veel warme streken worden in de zomer boter en vlees in brandnetelbladeren gewikkeld om ze langer vers te houden. de
de
Brandnetels werden van de 12 tot de 18 eeuw (dus voor de invoer van katoen) in Europa geweven tot huishoudlinnen, ‘neteldoek’ genoemd. Brandnetelvezels werden eveneens gebruikt voor de productie van papier. Je kan er groene verf van maken. Tijdens WO II maakten de Engelsen van deze plant (die ze massaal invoerden uit Duitsland) een camouflageverf. De mensen gebruikten vroeger brandnetels om bloed te stelpen: b.v. bij een bloedneus gebruikte ze gemalen bladeren als snuifpoeder.
10
Zuivert het lichaam (= bloedzuiverend), is een krachtgevend lentetonicum. Heeft urinedrijvende werking. Helpt bij bloedarmoede (o.w.v. hoog ijzergehalte) en wintervoeten.
duizendblad
Duizendblad werd gebruikt om kwade geesten uit huis te weren: het kruid werd onder de dorpel gelegd.
Heeft bloedstelpende en ontsmettende eigenschappen bij snij- en schaafwonden. Doe op een snijwond een gekneusd blaadje (gewassen) duizendblad en bindt het vast met een blaadje van de smalle weegbree: je hebt een natuurlijke pleister. Heeft een positieve werking op de spijsvertering. Heeft krampstillende en ontstekingsremmende werking. Duizendblad smaakt bitter. De bitterstof in de plant sterkt het hart. Bij hart- en vaatklachten wordt vaak een tinctuur voorgeschreven.
grove den
Doe wat etherische olie in je bad: je komt er helemaal verkwikt eruit.
Aftreksels van de knoppen, naalden en bast hebben een ontsmettende en slijmoplossende werking. Deze kan je gebruiken bij longklachten, ademhalingsproblemen, slijmen en verkoudheden.
heide (struikhei)
Uit struikhei kan je kleurstoffen maken: fijne gele en groene kleuren.
De thee van heidebloemetjes helpt tegen infecties van de urinewegen, heeft eveneens een kalmerend effect.
Struikheideplaggen in combinatie met stro vormden in de middeleeuwen een gebruikelijke dakbedekking. Struikhei werd eveneens gebruikt om bezems, schuurborstels, matrassen en dekenvulling te maken.
hondsdraf
Vroeger werd hondsdraf i.p.v. hop gebruikt bij het brouwen van bier.
De blaadjes hebben een wondgenezende werking. De blaadjes helpen eveneens tegen brandnetelprikken: kneus een blaadje en wrijf over de gepikte plek.
11
klaver
De benaming klaver is mogelijk een verwijzing naar het kleverige sap. Klaver trekt veel bijen, hommels en vlinders aan. De honing van de bloemen is buitengewoon lekker.
Wordt bij uiteenlopende infecties, bronchitis, hoest, en huidaandoeningen (eczeem, psoriasis), gebruikt. De plant wordt al eeuwen lang gebruikt vanwege zijn wondhelende eigenschappen.
Klavertjevier is een zeer bekend gelukssymbool. Omdat je geluk moet hebben om er ééntje te vinden, zou dit plantje zelf geluk brengen. Bij hoesten dronk men vroeger thee van de bloemen.
madeliefje
De Slovaken maakten vroeger een populaire hoestsiroop o.b.v. madeliefjes gekookt in honing.
Helpt bij verstuikingen, kneuzingen en eczeem. Zuivert je bloed. Dit plantje wordt gebruikt, in combinatie met andere kruiden, bij de behandeling van verkoudheden en bronchitis en met name als hoestbedarende kruid.
munt
Munt werkt verkwikkend: doe enkele takje munt in je badwater.
Bevordert de eetlust. Verjaagt gevoelens van misselijkheid. Vermindert hoofdpijn.
Munt houdt vliegen en muggen op afstand.
(Peper)munt bevat vluchtige oliën o.a. menthol wat je in muntjes aantreft.
Vroeger lieten de mensen munt tegen de muren van de huizen groeien om muizen en ratten te verjagen. De geur van munt staat symbool voor gastvrijheid. Daarom werd het kruid vroeger op tafel gewreven wanneer men bezoek verwachtte. Nu bieden de mensen een kopje muntthee aan als teken van gastvrijheid. Dit gebruik kom je tegen als je rondreist in Noord-Afrika.
12
Gevoelig aan reisziekte? Drink een kopje muntthee voor het vertrek. Dit kruid is de oppepper bij uitstek.
paardenbloem
De bladeren zijn een rijke bron aan kalium, ijzer, vitamine A, B, C en D. Als je de wortel roostert en vermaalt, heb je een prima alternatief voor koffie. In de vorige eeuw teelde Rusland op grote schaal paardenbloemsoorten voor de fabricage van rubber.
(schape)zuring
Bevat ijzer en veel vitamine C.
Wortel zorgt voor licht laxerende werking. Is eveneens meest heilzaam bij leverproblemen. Bevordert eveneens een goede spijsvertering. Bladeren bevorderen het plassen (vandaar de naam ‘pisbloem’). De hele plant wordt toegepast om het lichaam te zuiveren van giftige stoffen (b.v. na gebruik van drugs).
Zuring wordt traditioneel gebruikt tegen brandnetelsteken. De bladeren hebben een verkoelende en helende werking.
Door veel zuring te eten konden de mensen vroeger scheurbuik voorkomen. De kruidkundige Culpeper gebruikte zuring om verkoeling te brengen bij ontstekingen of koorts ten gevolge van ziekten. Ook adviseerde hij bij de pest een pakking van zuring op de builen aan te brengen. Zuring werd vroeger ook gebruikt als groen kleurstof.
vlier
Kinderen haalde vroeger het witte merg uit een vliertwijgje: zo hadden ze een fluitje. Vroeger plantten de boeren een vlierstruik bij de varkensstallen om zo de vliegen af te schrikken. Deze insecten zijn immers niet zo dol op de geur van vlierbloesems. Eveneens werden ze geplant bij de boerderijen als bescherming tegen boze geesten.
13
Verlicht een verkoudheid, een vervelende hoest en griep door vlierbloesemthee te drinken (verdunt de slijmen en zorgt ervoor dat je gaat zweten) of door vlierbessenhoestsiroop in te nemen.
vogelmuur
Rijk aan mineralen en vitamine C.
Te gebruiken bij jeuk of een geïrriteerde huid: verse blaadjes op de huid fijnwrijven geeft al veel verlichting.
Heeft zachte nootachtige smaak.
weegbree
Rijk aan vitamine C.
Smalle weegbree heeft een werking dan de grote weegbree.
grotere
geneeskrachtige
De blaadjes, zuiveren het bloed, helpen wonden helen en neutraliseren het gif van insectenbeten. Van de blaadjes maakt men een slijmoplossend en een hoestprikkel dempend middel. Kneus een blaadje, zodat het sap loskomt. Wrijf hiermee over een jeukende insectensteek: de jeuk vermindert. Bij snijwonden kan je weegbreeblaadjes gebruiken. Je kauwt op enkele blaadjes: het papje dat je gemaakt hebt, doe je op de wonde. Doe er vervolgens een pleister om. Laat de pleister enkele uren zitten. Je zal dan zien dat de wonde ‘gedicht’ is.
14
Mythes, sagen en verhalen over kruiden Brandnetel Volgens de Edda, het grote Ijslandse scheppingsverhaal, is de brandnetel het symbool voor de bliksemgod Thor. Als iemand een brandnetel plukte, was hij beschermd tegen de bliksem en groeide zijn moed, omdat hij iets van de kracht van Thor in zich opnam.
Duizendblad (Lat. achillea millefolium) De geslachtsnaam achillea verwijst naar de Griekse held Achilles. Hij gebruikte dit kruid tijdens de Trojaanse oorlog om de wonden van de soldaten te verzorgen. De gekneusde bladeren hielpen, en helpen nog steeds, bij het stelpen van bloed. Vandaar ook de Engelse naam ‘nosebleed’ (neusbloed) en andere oude volksnamen zoals soldatenkruid of schrijnwerkerskruid. Schrijnwerkerskruid verwijst ook naar de volgende sage… Jozef was samen met Jezus aan de slag in de werkplaats. Opeens schoot de zaag van Jozef uit. Hij verwondde ernstig zijn hand. Jezus ging naar buiten en plukte blaadjes duizendblad. Hij legde de blaadjes op de wonde van Jozef: zie, de hand van Jozef genas onmiddellijk.
Klaver Een klavertje vier geeft de vinder bijzondere krachten o.a. helderziendheid. Luister maar naar het volgende verhaal. Een tovenaar toont een haan die een zware balk in de bek draagt. Alle toeschouwers zijn uiterst verbaasd. Op dit moment komt een jong meisje binnen met een korf vol klavertjes, waartussen een klavertjevier steekt. Dit verbreekt de betovering: het meisje merkt dat de haan slechts een strohalmpje in de bek draagt. Ze vertelt dit aan de mensen. Om zich op het meisje te wreken, begoochelt de tovenaar haar zinnen en doet haar denken dat ze in het water aan het baden is. Ze heft dan ook haar rok omhoog, waarop de mensen te beginnen lachen… En nu nog een Engels sprookje… Op een zomerdag gaat een meid later dan gewoonlijk de koeien melken. Als ze als laatste (en betoverde) koe Daisy heeft gemolken, staan de sterrren al aan de hemel. Haar emmer is zo vol dat ze hem met moeite op haar hoofd kan zetten. Om de last gemakkelijker te dragen maakt ze een kussentje van wat kruiden en klaver. Zodra de klaver haar hoofd raakt ziet ze duizenden kleine mannetjes die zich rond de koe verdringen en haar melk drinken, die als een regen uit de spenen loopt. Ze gebruiken hierbij bloemenkelken of drinken rechtstreeks aan de uier. Als de meid dit aan haar meesteres vertelt, roept die uit dat ze waarschijnlijk een klavertjevier op haar hoofd heeft. Dit blijkt inderdaad het geval. Het klavertje(vier) werd in de middeleeuwen veelal als afweermiddel beschouwd. De mensen dachten dat je met klavertjes (als je er veel van at) spoken en geesten kon zien. Met een klavertjevier kon je op oudejaarsavond en nieuwjaarsdag heksen tijdens de mis herkennen. Met dit plantje kon je ook heksen verjagen en zelf niet betoverd worden.
Madeliefje (Lat. Bellis perennis) Voor de herkomst van ‘bellis’ wordt behalve naar het Latijn ‘bellus’ wat ‘mooi’ betekent, ook wel verwezen naar de mythe van Belides. Belides is een boomnimf. Op een dag danst Belides met Ephigeus, die haar geliefde is. Het oog van Vertumnus, de god van de boomgaarden valt op haar. Belides moet niets hebben van zijn onwelkome avances. Om hieraan te ontsnappen verandert de nimf zich in een madeliefje. De Kelten geloofden dat de geesten van de kinderen die bij de geboorte stierven, madeliefjes over de aarde uitstrooide om hun bedroefde ouders een beetje op te monteren.
Munt (Lat. mentha) De oorsprong van het woord munt verwijst naar een sage. In munt herken je het Griekse ‘mintha’. Hades, de god van de onderwereld had een oogje op de nimf Minthe. Minthe was de lieftallige en mooie dochter van de watergod. Toen Persephone, de echtgenote van Hades, dit ontdekte, werd ze vreselijk jaloers. In al haar woede wilde ze Minthe vertrappelen. Hades kon juist op tijd de nimf in een heerlijk geurend kruid veranderen, munt. In Frankrijk noemen de mensen munt ook wel ‘sentebon’, wat vrij vertaald ‘ruikt goed betekent. De ‘azijn van de 4 dieven’ is een verhaal apart… Tijdens de pestepidemie in de middeleeuwen werden vier dieven gevangen genomen. Ze hadden er een gewoonte van gemaakt te roven in de huizen van de zieke en gestorven pestlijders. Ze werden ter dood veroordeeld. De rechter beloofde hen echter een alternatieve straf als ze het geheim verklapten hoe ze zich tegen de pestbesmetting beschermden. De vier dieven kozen voor de alternatieve straf. Hun geheim was een azijn waarmee ze zich insmeerden en waar ze ook wel van dronken. Deze azijn bestond uit de volgende ingrediënten: munt, tijm, rozemarijn en lavendelbloemen.
Vlier Vroeger konden heksen je diarree bezorgen. Ze namen dan een beetje kak en stopten dat in een holle vliertak. Terwijl ze allerlei toverformules brabbelden, legden ze de vliertak in de beek. Zo lang er water door de tak vloeide, had het slachtoffer last van buikloop. Daar kon je wel iets tegen doen. Je nam wat slierten haar van een gehangene. Je begroef dit onder de wortels van een vlierstruik (de mensen dachten immers dat er heksen in de vlierstruiken woonden). Als je dat deed, hadden de heksen geen vat meer op jou.
Weegbree (Lat. plantago major = brede weegbree, plantago lanceolata = smalle weegbree) Weegbree werd vanuit Europa door de hele wereld verspreid. De Indianen noemde het plantje "het voetspoor van de blanke man". Enerzijds kwam de plant tevoorschijn op plekken waar blanken voorbijgekomen waren. Anderzijds overleefde de plant vooral op die plaatsen waar blanken voorbij bleven komen. De blanke kolonisten gingen immers heel anders om met het Noord-Amerikaanse landschap dan de oorspronkelijke bewoners. Die gingen ervan uit, dat je waar je voorbijkwam geen sporen in het landschap mocht achterlaten. Daarom vormden ze ook geen platgetreden paden, maar trachtten telkens via een andere weg ergens heen te gaan, om de flora de kans te geven zich te herstellen. De blanken daarentegen, gingen wel wegen en paden vormen, en daar, op plaatsen waar andere planten al snel gingen kwijnen, veroverde de Grote weegbree al snel een plekje. De soortnaam "Plantago" is hieraan ontleend. Plantago komt van het Latijnse woord "planta", wat voetzool betekend.
Verhalen o.a. uit ‘Compendium van rituele planten in Europa’.
16
Servetten plooien en waterbekers maken
SERVET IN DE VORM VAN EEN BOOTJE
Dit servet ziet er ongewoon uit, bijna van een Aziatische elegantie. Het bootje is vrij gemakkelijk te maken.
Laat de servet opgevouwen liggen. De punt met de vier lagen diagonaal naar boven leggen. Er ontstaat een driehoek.
Nu vouw je de linkerkant naar het midden toe. Het moet eruit gaan zien zoals op de foto. Doe hetzelfde met de rechterkant./
17
Vouw de uitstekende hoeken naar achteren en klap deze weg achter de rest.
Nu nog iedere laag openvouwen en dan vaart het bootje al!
18
NOG ENKELE SERVETIDEEËN
19
20
ORIGAMI: EEN WATERBEKER VOUWEN
Neem een vierkant blad. Vouw dit blad dubbel.
Vouw de rechterpunt naar links.
Vouw de linkerpunt naar rechts.
21
Pak bovenaan het bovenste blad en vouw dit naar beneden.
Doe dit ook aan de achterkant. De beker is klaar. Je kan de beker nu vullen met water.
Bron: http://www.origamivouwen.nl/
22
