Nationaal Vrijheidsonderzoek 2012 Kennisdeel: de Tweede Wereldoorlog in internationaal perspectief
Inhoudsopgave 1.
Achtergrond en doelstelling • •
2.
Algemene kennis over de oorlog • • • • • • •
3.
• • • •
Kent men de schaal van de Tweede Wereldoorlog? Wat weet men van de (on)partijdigheid van landen? Wat weet men over de bezetting van landen? Nederlanders in Nederlands-Indië tijdens de bezetting Suriname tijdens de oorlog Hoe raakten landen bij de oorlog betrokken?
Internationale organisaties en verdragen • • •
6.
Kent men de oorzaken en het verloop van de oorlog in Europa? Verschillen tussen ouderen en jongeren Kent men de oorzaken van de oorlog in Azië? Verschillen tussen ouderen en jongeren 2012 versus 2007: ontwikkeling van kennis?
Het verloop en de omvang van de oorlog • • • • • •
5.
Schatten Nederlanders hun kennis over de oorlog in vergelijking met 2009 hoger of lager in? De Tweede Wereldoorlog tussen andere onderwerpen Verschillen tussen ouderen en jongeren Waarover denkt men het meest te weten? Verschillen tussen ouderen en jongeren Neemt kennis toe of af? Verschillen tussen ouderen en jongeren
De oorzaken van de Tweede Wereldoorlog in Europa en Azië •
4.
Achtergrond Samenvatting
Organisaties en verdragen De betekenis van organisaties of verdragen In welke Europese landen was er in de jaren 70 een dictatuur?
Onderzoeksverantwoording
p. 3 p. 4 p. 5 p. 6
Nationaal Vrijheidsonderzoek Kennisdeel 2012
p. 8 p. 9 p. 10 p. 11 p. 12 p. 13 p. 14 p. 15
Veldkamp
p. 17 p. 18 p. 19 p. 20 p. 21 p. 22 p. 24 p. 25 p. 26 p. 27 p. 28 p. 29
Dieter Verhue Bart Koenen Rogier van Kalmthout p5716
p. 30 p. 32 p. 33
5 april 2012
p. 34 p. 35
2
Kennisdeel
Achtergrond en doelstelling
3
Achtergrond en doelstelling Nationaal Vrijheidsonderzoek
Themadeel
Het Nationaal Vrijheidsonderzoek wordt jaarlijks in
In het themadeel wordt dit jaar de kennis onderzocht
opdracht van het Nationaal Comité 4 en 5 mei
die Nederlandse burgers hebben over de Tweede
uitgevoerd om de beleving van Nederlandse burgers
Wereldoorlog in internationaal perspectief. In het
ten aanzien van 4 en 5 mei te monitoren. Dit vanuit de
onderzoek worden sommige vragen uit de
gedachte dat deze beleving in de loop der tijd kan
kennisonderzoeken van 2006 en 2007 herhaald.
veranderen, doordat de Tweede Wereldoorlog steeds
Daarnaast zijn nog enkele vragen meegenomen die in
verder achter ons ligt en jongere generaties in de
andere jaren zijn gesteld. Hierdoor zijn vergelijkingen
samenleving geen directe ervaringen hebben met de
met eerdere onderzoeken mogelijk en kunnen
Tweede Wereldoorlog.
uitspraken worden gedaan over trends in de tijd.
Het onderzoek is uitgevoerd onder een
Het onderzoek bestaat uit een (vast) draagvlakdeel
representatieve steekproef van de Nederlandse
en een themadeel. In het draagvlakdeel wordt de
bevolking naar de achtergrondkenmerken sekse,
houding en het draagvlak ten aanzien van de jaarlijkse
leeftijd, opleidingsniveau, regio, inkomen en etniciteit. In
Nationale Herdenking op 4 mei en de viering van 5 mei
de rapportage wordt enkele keren onderscheid gemaakt
in kaart gebracht. In het themadeel staan jaarlijks
tussen autochtone en allochtone Nederlanders. Met
verschillende onderwerpen centraal.
allochtone Nederlanders worden niet-westerse allochtonen bedoeld.
4
Samenvatting De Nederlandse bevolking is de eigen kennis over de
Het kennisniveau verschilt sterk per onderwerp. Zo
Tweede Wereldoorlog de afgelopen jaren lager gaan
zijn in het voorliggende onderzoek veel vragen gesteld
inschatten. Een terechte inschatting, want het
over het militaire verloop van de oorlog, terwijl dit niet
kennisniveau is de afgelopen jaren over een aantal
het onderwerp is waarvan men zelf aangeeft de meeste
onderwerpen gedaald. Dit geldt met name voor de
kennis te hebben. Kennis wordt soms ook onderschat.
onderwerpen militaire geschiedenis en – in mindere
Van de oorlog in Nederlands-Indië zegt men weinig
mate – vervolging; twee onderwerpen waarvan men
kennis te hebben, terwijl een ruime meerderheid juist
overigens zelf aangeeft er niet de meeste kennis van te
een goed beeld heeft van de situatie tijdens de Japanse
hebben.
bezetting.
Net als in voorgaande jaren schatten 65-plussers hun
Tot slot wordt de kennis over de oorlog soms ook
kennis vaker hoog in dan de na-oorlogse generaties.
overschat. Zo zien zeven op de tien Nederlanders de
Een terechte inschatting, omdat bij vrijwel alle
Jodenvervolging onterecht als oorzaak van de oorlog en
onderwerpen 65-plussers vaker de juiste antwoorden
wordt ook de omvang van de oorlog door de
geven. De middengroepen (25 tot en met 49 jaar) zijn
meerderheid behoorlijk onderschat: slechts 2% weet dat
hun kennis lager gaan inschatten. Ook geven zij vaker
vrijwel alle landen bij de Tweede Wereldoorlog waren
aan helemaal geen kennis over de Tweede
betrokken.
Wereldoorlog te hebben.
5
Kennisdeel
Algemene kennis over de oorlog
6
Algemene kennis over de oorlog Men denkt veel van de oorlog te weten
Vervolging Joden bij merendeel bekend
Het Nederlands publiek is de eigen kennis over de
Net als in eerder onderzoek weten bijna alle
Tweede Wereldoorlog de afgelopen jaren lager gaan
Nederlanders dat Joden tijdens de oorlog door de
inschatten. Dit geldt vooral voor de groep tussen de 25
nazi’s werden vervolgd. De kennis over andere
en 50 jaar. Toch denkt men relatief veel van de oorlog
vervolgde groepen, zoals Roma en Sinti,
te weten in vergelijking met andere onderwerpen. Het
homoseksuelen en geestelijk gehandicapten is de
leven van gewone mensen tijdens de oorlog is het
afgelopen drie jaar licht afgenomen.
onderwerp waarover mensen volgens zichzelf de meeste kennis hebben.
Begin en einde oorlog alom bekend
Het merendeel van de Nederlanders weet net als in Kennis 65-plussers hoger
voorgaande jaren dat de oorlog in Nederland in 1940
65-plussers schatten hun kennis hoger in dan na-
uitbrak en dat de oorlog in 1945 was afgelopen.
oorlogse generaties. Een terechte inschatting, want op vrijwel alle kennisvragen weten 65-plussers vaker het goede antwoord dan mensen jonger dan 65 jaar. Jongeren geven aan minder kennis te hebben, ook dat blijkt terecht.
7
Schatten Nederlanders hun kennis over de oorlog in vergelijking met 2009 hoger of lager in? Het zijn vooral de middengroepen (25- tot en met 49-jarigen) die hun kennis over de oorlog lager inschatten dan drie jaar geleden. Ook geven zij vaker aan (heel) weinig van de oorlog af te weten.
Geef aan of u veel of weinig af weet van de Tweede Wereldoorlog. (n=896)
Percentages (heel) veel kennis over de Tweede Wereldoorlog; uitgesplitst naar leeftijd. (n=896) 65-plussers schatten hun kennis over de oorlog vaker hoog in dan mensen die jonger zijn dan 65 jaar. Dit was ook zo in 2009. Vooral de middengroepen geven in vergelijking met 2009 aan minder kennis te hebben.
% 60
Vrijheidsonderzoek 2012
50
30
23
48 40
30
Vrijheidsonderzoek 2009
50 20
36
27
33
37
31
30
10
19
21
25 - 34 jaar
35 - 49 jaar
0 0%
20%
(heel) veel
40%
60%
niet veel, niet weinig
80%
100%
13 - 17 jaar
18 - 24 jaar
50 - 64 jaar
65-plus
(heel) weinig
ik weet (heel) veel van de Tweede Wereldoorlog
8
Jongeren (13 tot en met 24 jaar) schatten hun kennis over de oorlog wat hoger in dan mensen van 25 tot en met 49 jaar. Dit was ook in 2009, al zijn 25- tot en met 49-jarigen hun kennis in 2012 wel lager gaan inschatten.
De Tweede Wereldoorlog tussen andere onderwerpen In vergelijking met andere onderwerpen schat men de eigen kennis over de Tweede Wereldoorlog redelijk hoog in. Deze zelfgeschatte kennis ligt op een vergelijkbaar niveau met de kennis over het Christendom of het Nederlandse Koningshuis. Geef van de volgende onderwerpen aan of u hier veel of weinig van af weet (n=896). Christendom
31
Tweede Wereldoorlog
30
23
47
Nederlandse Koningshuis
30
22
49
16
54
Politiek
26
27
48
Milieu
25
28
47
Midden Oosten conflict
18
14
69
Koude Oorlog
17
14
70
Gouden Eeuw
10
Eerste Wereldoorlog
9
Tachtigjarige Oorlog
7
0%
14
Ouderen schatten hun kennis op de meeste punten hoger in dan jongeren. Uitzondering is het onderwerp milieu. Jongeren van 18 tot en met 24 jaar geven vaker aan over dit onderwerp het meeste te weten. Ook jongeren van 13 tot en met 17 jaar schatten hun kennis relatief hoog in. Van de genoemde onderwerpen scoort de Tweede Wereldoorlog verreweg het hoogste bij hen.
76
12
79
8
85
20% (heel) veel
40%
60%
80%
niet veel, niet weinig
9
100%
(heel) weinig
Verschillen tussen ouderen en jongeren Geef van de volgende onderwerpen aan of u hier veel of weinig van afweet. (alleen percentages ‘weet men veel van af’ (n=896)
Totaal %
13 t/m 17 jaar %
18 t/m 24 jaar %
25 t/m 34 jaar %
35 t/m 49 jaar %
50 t/m 64 jaar %
65-plus %
Christendom
31
26
25
30
31
28
42
Tweede Wereldoorlog
30
33
30
19
21
31
50
Nederlandse Koningshuis
30
20
22
20
22
27
40
Politiek
26
15
23
23
27
32
48
Milieu
25
24
31
16
26
27
28
Midden Oostenconflict
18
8
7
17
19
19
26
Koude Oorlog
17
15
9
8
20
15
27
Gouden Eeuw
10
14
5
6
9
10
15
Eerste Wereldoorlog
9
11
2
6
13
7
11
Tachtigjarige Oorlog
7
11
3
3
4
9
13
Onderwerpen
= hoogste percentage 10
Waarover denkt men het meest te weten? Kennis en interesse vallen niet samen: men heeft niet altijd de meeste kennis van het onderwerp waarin men het meest is geïnteresseerd. Van welke van de volgende aspecten van de Tweede Wereldoorlog heeft u de meeste kennis? (een antwoord mogelijk; n=896). De antwoorden zijn vergeleken met onderwerpen waar men in het Vrijheidsonderzoek van 2011 de meeste interesse in had. Het leven van gewone mensen is een thema waarover vooral 65-plussers veel
25
leven van gewone mensen
kennis zeggen te hebben.
45 15
vervolging
Uit het Vrijheidsonderzoek van 2011 28
bleek dat verzet het onderwerp is waar men de meeste interesse in heeft.
14
militaire geschiedenis
Tegelijkertijd geeft men aan weinig kennis
34
van dit onderwerp te hebben. 11
verzet NederlandsIndië daderschap
47
25- tot en met 34-jarigen geven vaker
2
dan andere leeftijdsgroepen aan van
8
geen enkel onderwerp kennis te hebben.
2
Verder zijn er geen verschillen tussen
10
hoger of lager opgeleiden of mannen en 31
geen van deze onderwerpen
vrouwen.
11 0
20
40
meeste interesse 2011
60
80 %
meeste kennis 2012
11
Verschillen tussen jongeren en ouderen Van welke van de volgende aspecten van de Tweede Wereldoorlog heeft u de meeste kennis? (één antwoord mogelijk; n=896)
Totaal %
13 - 17 jaar %
18 - 24 jaar %
25 - 34 jaar %
35 - 49 jaar %
50 - 64 jaar %
65-plus %
het leven van gewone mensen
25
12
16
23
27
23
35
vervolging
15
17
23
15
9
22
9
militaire geschiedenis
14
16
17
12
17
13
12
verzet
11
20
9
9
7
11
16
daderschap
2
1
1
1
4
1
3
Nederlands-Indië
2
1
1
2
3
-
2
geen van deze aspecten
31
34
33
38
32
31
22
aspecten
= hoogste percentage
12
Neemt kennis toe of af? De toe- of afname van kennis hangt samen met het onderwerp. Zo is de kennis over het begin en het einde van de Tweede Wereldoorlog groot en stabiel, net zoals de kennis over de Joden als vervolgde groep. De kennis over andere vervolgde groepen is daarentegen afgenomen. Wanneer was de Tweede Wereldoorlog in Nederland? (wat was het eerste jaar en het laatste jaar; open vraag in 2006, 2007, 2012)
Welke van de onderstaande groepen werden tijdens de Tweede Wereldoorlog door de nazi’s vervolgd? (meer antwoorden mogelijk; n=896)
%% 100 90
98 95 89 86
97 87
geestelijk gehandicapten
32 43 31
= niet vervolgd donkere mensen
70 Jehovas Getuigen
beginjaar 1940 eindejaar 1945
60
2007
2012
= niet vervolgd protestanten = niet vervolgd rooms-katholieken
Een ruime meerderheid, zowel jong als oud, weet
weet niet
dat de oorlog in Nederland in 1940 begon en in 1945 eindigde.
0
20
40
ja, werden vervolgd 2012
13
De vervolging van Jehova’s getuigen en communisten is minder goed bekend bij Nederlanders burgers. Ouderen hebben meer kennis over welke groepen wel en niet werden vervolgd dan jongeren en mensen van middelbare leeftijd.
13 14 2 4 2 4 3
= niet vervolgd moslims
2006
In 2006 niet gevraagd
31 43
communisten
50
net als in 2006 bij nagenoeg alle Nederlanders bekend (96%).
73 80 61 75 56 72
Roma en Sinti ("zigeuners") homoseksuelen
80
De vervolging van Joden is
96 97
Joden
60
80
100 %
ja, werden vervolgd 2006
Verschillen tussen ouderen en jongeren Welke van de onderstaande groepen werden tijdens WO II door de nazi’s vervolgd? (meer antwoorden mogelijk; % ja, (…) werden vervolgd; n=896)
Totaal %
13 t/m 17 jaar %
18 t/m 24 jaar %
25 t/m 34 jaar %
35 t/m 49 jaar %
50 t/m 64 jaar %
65-plus %
Joden
96
94
97
97
96
95
99
Roma en Sinti ("zigeuners")
73
64
64
62
72
74
92
homoseksuelen
61
56
62
55
57
61
78
geestelijk gehandicapten
56
45
52
46
54
58
72
donkere mensen = niet vervolgd
32
31
37
34
35
32
24
Jehova’s getuigen
31
19
26
24
29
33
49
communisten
31
15
23
24
30
35
48
Moslims = niet vervolgd
13
10
18
14
11
14
10
Protestanten = niet vervolgd
2
4
4
2
2
1
2
rooms-katholieken
2
4
3
1
3
1
1
3
5
2
2
4
5
1
Groepen vervolgden
weet niet
= niet vervolgd
= hoogste percentage goede antwoord = hoogste percentage foute antwoord 14
Kennisdeel
Oorzaken van de Tweede Wereldoorlog in Europa en Azië
15
Oorzaken van de oorlog
Beter beeld van de oorlog in Europa
Hoger kennisniveau ouderen
Men heeft een beter beeld van de oorzaken van de
Het kennisniveau van 65-plussers is het hoogst: zij
Tweede Wereldoorlog in Europa dan van de Tweede
hebben een beter beeld van de oorzaken van de oorlog
Wereldoorlog in Azië. Zo wordt Duitsland’s streven naar
in Europa en Azië dan mensen die jonger dan 65 jaar
Lebensraum terecht door driekwart gezien als oorzaak
zijn.
van de oorlog. Toch zijn er ook kennislacunes: zo ziet een meerderheid de Jodenvervolging ten onrechte als
Daling kennisniveau ten opzichte van 2007
een van de oorzaken van de oorlog in Europa.
In het onderzoek van 2007 zijn dezelfde vragen gesteld over de oorzaken van de oorlog in Azië en
Minder kennis over de oorlog in Azië
Europa. In vergelijking met vijf jaar geleden is de kennis
Een derde weet dat de oorlog in Azië begon omdat
over de oorzaken van de oorlog in Europa en Azië
Japan andere landen wilde bezetten vanwege hun
gedaald. Overigens gaan veel vragen over het militaire
grondstoffen. Dat Japan Europees kolonialisme wilde
verloop van de oorlog, een onderwerp waarvan slechts
tegengaan en de Europeanen uit Azië wilde verjagen is
14% aangeeft er de meeste kennis over te hebben.
bij ruim een kwart van de bevolking bekend.
16
Kent men de oorzaken en het verloop van de oorlog in Europa? Men weet redelijk goed wat de oorzaken van de oorlog in Europa zijn. Wel ziet een meerderheid de Jodenvervolging ten . onrechte als oorzaak. Vier op de tien hebben een goed beeld van het verloop van de oorlog. Wat waren volgens u de oorzaken van de Tweede Wereldoorlog in Europa? Geef per oorzaak aan of dit volgens u correct of niet correct is (n=896). Duitsland wilde uitbreiden en andere landen bezetten (Lebensraum)
76 7
NIET WAAR Sovjet-Unie viel Duitsland aan
de economische crisis in Duitsland
NIET WAAR Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en de Verenigde Staten
29
18
28
48
sloten een akkoord tegen Duitsland
NIET WAAR Japan en Duitsland sloten een akkoord tegen de
47
Sovjet-Unie de vernedering van Duitsland na de Eerste Wereldoorlog
41
NIET WAAR Duitsland zette de Jodenvervolging in
20
32
13
40
24
18 0%
35
69 20%
40%
goede antwoord
17
63 8
54
60%
foute antwoord
Zet de onderstaande gebeurtenissen van de oorlog in Europa in de juiste volgorde (n=896).
80%
13 100%
weet niet
Slechts 18% weet dat de Jodenvervolging geen oorzaak van de oorlog was, terwijl 69% de Jodenvervolging ten onrechte ziet als één van de oorzaken van de oorlog in Europa. Ten opzichte van 2006 en 2007 zijn deze percentages niet veranderd.
17
Verschillen tussen ouderen en jongeren Wat waren volgens u de oorzaken van de Tweede Wereldoorlog in Europa? Geef per oorzaak aan of dit volgens u correct of niet correct is (% goede antwoorden; n=896).
Oorzaken Tweede Wereldoorlog (% goede antwoorden)
Totaal %
13 t/m 17 jaar %
18 t/m 24 jaar %
25 t/m 34 jaar %
35 t/m 49 jaar %
50 t/m 64 jaar %
65-plus %
Duitsland wilde uitbreiden en andere landen bezetten (Lebensraum)
76
68
76
70
76
74
88
De Sovjet-Unie viel Duitsland aan
63
52
60
54
61
67
76
De economische crisis in Duitsland
54
53
54
45
51
54
64
Het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en de Verenigde Staten sloten een akkoord tegen Duitsland
48
41
49
46
47
46
56
De vernedering van Duitsland na de Eerste Wereldoorlog
41
41
39
42
38
40
47
Duitsland zette de Jodenvervolging in
18
15
18
13
22
13
28
Japan en Duitsland sloten een akkoord tegen de Sovjet-Unie
13
8
15
12
14
12
15
= hoogste percentage goede antwoord
18
Kent men de oorzaken van de oorlog in Azië? Het kennisniveau over de oorzaken van de oorlog in Azië is matig. Men geeft relatief weinig foute antwoorden, maar daarentegen geeft men vaak aan het antwoord niet te weten. Wat waren volgens u de oorzaken van de Tweede Wereldoorlog in Azië? Geef per oorzaak aan of dit volgens u correct of niet correct is (n=896).
NIET WAAR
NIET WAAR
NIET WAAR
41
de Sovjetunie viel Japan aan
3
38
de Verenigde Staten vielen Japan aan
Japan wilde uitbreiden en andere landen bezetten vanwege grondstoffen
31
China en de Sovjetunie sloten een akkoord tegen Japan
31
56
17
45
13
56
7
27
17
57
Japan wilde kolonialisme van westerse landen tegengaan
27
16
57
13 0%
24 20%
63 40%
goede antwoord
19
Autochtone Nederlanders (29%) weten vaker dan allochtone Nederlanders (10%) dat Japan het kolonialisme van westerse landen wilde tegengaan.
62
Japan wilde de Europeanen uit de Europese koloniën verjagen
door de economische crisis in Japan
Ouderen kennen de oorzaken van de oorlog in Azië beter dan jongeren.
60%
foute antwoord
80%
100%
weet niet
Verschillen tussen jongeren en ouderen Wat waren volgens u de oorzaken van de Tweede Wereldoorlog in Azië? Geef per oorzaak aan of dit volgens u correct of niet correct is. (alleen de goede antwoorden; n=896)
Totaal %
13 - 17 jaar %
18 - 24 jaar %
25 - 34 jaar %
35 - 49 jaar %
50 - 64 jaar %
65-plus %
De Sovjetunie viel Japan aan
41
29
36
35
39
42
55
De Verenigde Staten vielen Japan aan
38
30
30
23
35
46
54
China en de Sovjetunie sloten een akkoord tegen Japan
31
22
28
31
29
29
41
Japan wilde uitbreiden en andere landen bezetten vanwege grondstoffen
31
27
27
25
26
34
50
Japan wilde de Europeanen uit de Europese koloniën verjagen
27
25
30
19
20
26
45
Japan wilde kolonialisme van westerse landen tegengaan
16
13
16
17
15
16
21
Door de economische crisis in Japan
13
11
13
7
12
17
17
Oorzaken Tweede Wereldoorlog (% goede antwoorden)
= hoogste percentage goede antwoord
20
2012 versus 2007: ontwikkeling van kennis? Het kennisniveau over de oorzaken van de oorlog in Europa en Azië is de afgelopen vijf jaar in alle opzichten gedaald. Die daling wordt niet veroorzaakt doordat men vaker een fout antwoord geeft, maar omdat men in 2012 vaker aangeeft het niet te weten. Oorzaken Tweede Wereldoorlog in Azië: resultaten van 2007 en 2012 met elkaar vergeleken (% goede antwoorden; n=896).
Oorzaken Tweede Wereldoorlog in Europa: resultaten van 2007 en 2012 met elkaar vergeleken (% goede antwoorden; n=896).
76 86
Duitsland wilde uitbreiden en andere landen bezetten (Lebensraum)
2012 is in alle opzichten gedaald ten opzichte van 2007.
54 67
de economische crisis in Duitsland
Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en de Verenigde Staten sloten een akkoord tegen Duitsland
48 51
Japan en Duitsland sloten een akkoord tegen de Sovjet-Unie
47 52
de vernedering van Duitsland na de Eerste Wereldoorlog
41 49
De oorzaken van de oorlog in Europa zijn bekender dan de oorzaken van de oorlog in Azië.
18 19
Duitsland zette de Jodenvervolging in
0
20
40
goede antwoorden 2007
59
Het kennisniveau in
63 72
Sovjet-Unie viel Duitsland aan
41
De Sovjetunie viel Japan aan
60
80
100 %
38
de Verenigde Staten vielen Japan aan
54
Japan wilde uitbreiden en andere landen bezetten vanwege grondstoffen
31 48 31 43
China en de Sovjetunie sloten een akkoord tegen Japan
27 31
Japan wilde de Europeanen uit de Europese koloniën verjagen Japan wilde kolonialisme van westerse landen tegengaan
16
door de economische crisis in Japan
13
43 37 0
goede antwoorden 2012
20
goede antwoorden 2007
21
40
60
80
goede antwoorden 2012
%
Kennisdeel
Het verloop en de omvang van de oorlog
22
Verloop en omvang van de oorlog Onderschatting omvang van de oorlog
Onderschatting kennis over Nederlands-Indië
Net als voorgaande jaren blijken er ten aanzien van
Het kennisniveau over de oorlog in Nederlands-Indië
sommige onderwerpen flinke kennislacunes te bestaan.
is hoger dan men zelf inschat. Slechts 2% gaf aan veel
Zo wordt de omvang van de Tweede Wereldoorlog
kennis van dit onderwerp te hebben. Toch weet tweederde van de ondervraagden dat Nederlands-Indië
behoorlijk onderschat: slechts 2% van de burgers weet
door Japan werd aangevallen en weet iets meer dan de
dat bijna alle landen ter wereld bij de oorlog betrokken
helft dat Nederlands-Indië daarna door Japan werd
waren.
bezet. Dat Nederlanders tijdens de oorlog door het Japanse leger gevangen werden genomen en te maken
Neutraliteit van Zwitserland bekend
hadden met dwangarbeid is algemeen bekend.
Men weet van veel landen hoe zij bij de oorlog
betrokken zijn geraakt en tot welke partij zij behoorde.
Kennis over Suriname minder groot
Vooral de Duitse aanval op Polen en de vrijwillige
De kennis over een andere Nederlandse kolonie
aansluiting van Oostenrijk bij Duitsland zijn bekend. Van
tijdens de oorlog - Suriname - is minder groot. Toch is
Canada is algemeen bekend dat zij tot de geallieerden
nog bij zeven op de tien bekend dat Suriname
behoorde en ook de neutraliteit van Zwitserland is alom
grondstoffen leverde aan de geallieerden. Dat in
bekend.
Suriname woonachtige Duitsers geïnterneerd werden, is bij iets minder dan de helft bekend.
23
Kent men de schaal van de Tweede Wereldoorlog? De kennis over de omvang van de Tweede Wereldoorlog is ten opzichte van 2006 afgenomen. In dat jaar wist nog 17% de omvang van de oorlog correct in te schatten. Weet u hoeveel procent van de landen er wereldwijd betrokken waren bij de Tweede Wereldoorlog? (n=896)
21
Slechts 2% van de ondervraagden kent de juiste schaal van de Tweede Wereldoorlog.
10
28
2 goede antwoord
27
13
minder dan 10%
ongeveer 25%
Ongeveer de helft van de burgers denkt dat tussen 25% en 50% van de landen wereldwijd betrokken waren bij de Tweede Wereldoorlog.
ongeveer 50%
ongeveer 75%
24
bijna 100%
weet niet
Wat weet men van de (on-)partijdigheid van landen? De . geallieerde rol van Canada en de neutraliteit van Zwitserland zijn het bekendst. Van landen als Marokko en Turkije weet men minder vaak of zij in de oorlog een neutraal of een geallieerd land waren of tot de As-mogendheden behoorden. In WO II vochten de Geallieerden tegen de As-mogendheden. Sommige landen waren neutraal. Kunt u van de volgende landen aangeven tot welke groep zij behoorden? (n=896)
Canada
71
Sovjet-Unie
31
20
49
19 26
21
53
Polen
10
Geallieerd Australië
47
Marokko
neutraal
51
37
12
Argentinië *
54
31
15
Turkije *
33
21
53
41
6
Zwitserland
Oostenrijk 20%
40%
goede antwoord 25
32
27
41 0%
28
20
52
As-land
60%
foute antwoord
Ouderen weten vaker dan jongeren tot welke partij de verschillende landen hoorden.
21
74 5
Italië
Niet-westerse allochtonen weten vaker dan autochtone Nederlanders dat Marokko (35%) en Turkije (23%) tot de geallieerde landen behoorden.
80%
weet niet
100%
* Turkije en Argentinië zijn pas in het laatste stadium van de oorlog de Geallieerden gaan steunen.
Wat weet men over de bezetting van landen? De bezetting van Nederlands-Indië door de Japanners is bij meer dan de helft van de Nederlanders bekend. Geef van de volgende landen aan of zij volgens u tijdens de Tweede Wereldoorlog waren bezet door een van de As-mogendheden. (n=896)
bezet door Japan Nederlands-Indië
55
niet bezet Australië
niet bezet Zweden
40
niet bezet India
38
niet bezet Spanje
37
bezet door Japan Maleisië
30
bezet door Italië Albanië
11 0%
20%
55 5
40
19
40
12
50 19
34
niet bezet Marokko
36
10
44
15
51
17
53
36
53
40%
goede antwoord
60%
foute antwoord
26
80%
weet niet
100%
Ouderen geven bij alle voorgelegde landen vaker het goede antwoord dan jongeren. Verder zijn er geen significante verschillen.
Nederlanders in Nederlands-Indië tijdens de bezetting Dat Nederlanders tijdens de Japanse bezetting te maken hadden met gevangenschap en dwangarbeid is onder brede lagen van de bevolking bekend. Men heeft geen goed beeld van de volgorde van de gebeurtenissen van de oorlog in Azië. Welke twee antwoorden passen het beste bij de volgende onderwerpen? (n=896)
Zet de onderstaande gebeurtenissen van de oorlog in Azië in de juiste volgorde. (n=896)
Nederlanders in Nederlands-Indië = juiste antwoord = juiste antwoord
80
werden gevangengenomen door de Japanners
64 72
hadden te maken met dwangarbeid
72 13
NIET WAAR werden terug naar Nederland gestuurd
5 8
NIET WAAR gingen gewoon door met hun dagelijks leven
10 4
NIET WAAR werkten samen met de Japanners
3 3
NIET WAAR profiteerden van de inval van Japan
2 0
20
40
goede antwoord 2012
60
80
100 %
goede antwoord 2006
De chronologie van de oorlog in Azië wordt door zowel jong als oud verkeerd ingeschat. Vooral de slag in de Javazee vindt men moeilijk in het rijtje van gebeurtenissen te plaatsen.
Ouderen geven bij alle voorgelegde landen vaker het goede antwoord dan jongeren. Verder zijn er geen significante verschillen.
27
Suriname tijdens de oorlog Zeven op de tien Nederlanders weten dat Suriname grondstoffen aan de geallieerden leverde. Dat Duitsers die in Suriname woonden werden geïnterneerd, is bij iets minder dan de helft bekend.
Welke twee uitspraken passen het beste bij de volgende onderwerpen? (n=896)
Suriname in de Tweede Wereldoorlog = juiste Suriname leverde grondstoffen voor de Geallieerde oorlogsindustrie antwoord
68
= juiste Duitsers die in Suriname woonden, werden vastgezet antwoord
46
26
NIET WAAR Suriname werd onafhankelijk tijdens de oorlog
NIET WAAR de Koninklijke familie week tijdens de Tweede Wereldoorlog uit naar Suriname
NIET WAAR
NIET WAAR
Iets meer dan de helft van de 13tot en met 17-jarigen (52%) weet dat Suriname grondstoffen aan de geallieerden leverde. 14% van de autochtone Nederlanders denkt dat Suriname bezet was door Japan. Bij allochtone Nederlanders is dat 3%.
12
12
Suriname was bezet door Japan
8
Suriname was bezet door Duitsland
0
20
40
28
60
80
100 %
Hoe raakten landen bij de oorlog betrokken? De aanval van Duitsland op Polen, de vrijwillige aansluiting van Oostenrijk bij Duitsland, de aanval van Japan op Nederlands-Indië en de oorlogsverklaring van de Verenigde Staten aan Duitsland zijn bij een ruime meerderheid van de Nederlanders bekend. Dat Frankrijk en Engeland zelf de oorlog aan Duitsland verklaarden en dat India bij de oorlog betrokken raakte als kolonie van Engeland is minder goed bekend. Waarom raakten de volgende landen bij de oorlog betrokken? (n=896)
Verenigd Koninkrijk
Oostenrijk
Nederlands Indië
%
%
%
2
3
1
65
7
9
11
5
50
2
71
55
34
3
5
61
1
7
22
49
2
3
2
6
16
6
3
71
2
VS %
India %
Polen %
Frankrijk %
dit land werd aangevallen door Japan
45
16
2
raakte betrokken toen de kolonisator van dit land betrokken raakte
11
30
dit land werd aangevallen door Duitsland
6
verklaarde zelf de oorlog aan Duitsland sloot zich vrijwillig aan bij Duitsland
Oorzaken betrokkenheid
= waar
29
Kennisdeel
Internationale organisaties en verdragen
30
Internationale organisaties en verdragen Internationale organisaties
Meer kennis ouderen
Als gevolg van de Tweede Wereldoorlog zijn een
Ook uit de kennisvragen over internationale
aantal internationale organisaties opgericht en
verdragen en organisaties en dictaturen in het na-
verdragen afgesloten. De NAVO en de Verenigde
oorlogse Europa blijkt dat het kennisniveau van 65-
Naties zijn hiervan de meest bekende voorbeelden.
plussers hoger is dan het kennisniveau van mensen die
Men weet doorgaans goed wat deze organisaties voor
jonger zijn dan 65 jaar.
functie hebben of waar ze voor staan.
Europese dictaturen
Ook is gevraagd of men weet welke Europese landen in de jaren 70 een dictatuur waren. Met name de OostEuropese dictaturen van het na-oorlogse Europa zijn bekend. Dat ook West-Europa dictaturen kende is minder goed bekend.
31
Organisaties en verdragen Van de meeste organisaties weet men of ze wel of niet als directe reactie op de oorlog zijn opgericht. Slechts een kwart weet dat de Europese Unie (en voorgangers) als directe reactie op de oorlog is opgericht. Zijn de volgende organisaties of verdragen volgens u als directe reactie op de Tweede Wereldoorlog opgericht of afgesloten? (n=896)
de NAVO
64
de Verenigde Naties
58
Warschaupact Warschau-Pact = deel was er al voor de oorlog
= niet opgericht als directe reactie
de Geneefse conventies
15
de Raad van Europa
15 0
40
34
31
32
53 40 ja
32
Ouderen weten beter dan jongeren welke organisaties of verdragen zijn opgericht of afgesloten.
39
54
20
Van het Rode Kruis weet men goed dat dit niet is opgericht als reactie op de Tweede Wereldoorlog
44
32
27
het Rode Kruis
37
23
28
Ongeveer zes op de tien Nederlanders weten dat de NAVO, de VN en het Warschaupact opgericht zijn als directe reactie op de Tweede Wereldoorlog
31
12
33
het Internationaal Strafhof
28
10
51
de Europese Unie (en voorgangers) = al voor de oorlog opgericht (1863)
9
60 nee
80
weet niet
100
%
De betekenis van organisaties of verdragen Van de meeste organisaties weet meer dan de helft van de Nederlandse bevolking waar het verdrag of de organisatie voor staat. Welke omschrijving past volgens u het best bij de volgende organisaties of verdragen? (mix and match; n=896)
Omschrijving organisatie of verdrag
antwoord
Rode Kruis: humanitaire instelling die wereldwijd mensen in nood helpt
71
Het Internationale Strafhof: rechtbank voor het vervolgen van mensen die misdaden tegen de mensheid hebben begaan
69
26 27 33
61
Warschaupact: communistische landen die militair samenwerken NAVO: westerse landen die militair samenwerken
57
28
Europese Unie (en voorgangers): Europese landen werken politiek en economisch samen
56
28 33
46
Geneefse Conventies: rechtsregels in tijden van gewapende strijd Raad van Europa: orgaan om democratie en mensenrechten in Europa te bevorderen
40
32
Verenigde Naties: samenwerking van landen op het gebied van internationaal recht, veiligheid en mensenrechten
40
30
0
20
40
correct 33
60
80
weet niet
100
%
In welke Europese landen was er in de jaren 70 een dictatuur? Vooral de Oost-Europese dictaturen zijn bekend. Dat er in de jaren zeventig ook West-Europese dictaturen waren is minder goed bekend. In welke van de volgende Europese landen was er in de jaren zeventig een dictatuur? (alleen % ja; n=896) Roemenië
63
Oost-Duitsland
wel dictatuur wel dictatuur
61
Albanië
53
Spanje
wel dictatuur
Griekenland
19
Van Roemenië, Oost-Duitsland en Albanië weet meer dan de helft van de Nederlanders dat dit in de jaren 70 nog dictaturen waren.
wel dictatuur
44
wel dictatuur
Portugal
15
wel dictatuur
Italië
14
geen dictatuur
Van Griekenland en Portugal is dit minder goed bekend.
Oostenrijk 2 geen dictatuur
Ouderen weten meer ovder dit onderwerp.
Finland 1 geen dictatuur Ierland 1 geen dictatuur
geen van deze
13 0
20
40
60
34
80 %
Onderzoeksverantwoording
35
Onderzoeksverantwoording Online enquete
Verschillen groepen
Het draagvlakonderzoek is online uitgevoerd en liep
van 6 tot en met 19 februari 2011. In deze periode is
gemaakt als de groep respondenten per
een representatieve steekproef van n=896 burgers van
antwoordcategorie groot genoeg is. De verschillen
13 jaar en ouder ondervraagd. Voor deelname aan het
worden aangegeven in de grijze kaders. Negatieve
onderzoek zijn in totaal 1.350 respondenten benaderd.
verschillen worden gemarkeerd met een en positieve
De respons lag op 66%. Er is gebruik gemaakt van de
verschillen met een .
Uitsplitsingen tussen groepen worden alleen
steekproefbron TNS NIPObase. De respondenten in dit panel zijn geworven door Veldkamp en TNS NIPO, dus
niet via zelfaanmelding.
percentages. Wanneer er door afronding totalen
De enquêteresultaten zijn weergegeven in afgeronde
ontstaan van meer of minder dan 100, zijn deze niet
In het onderzoek wordt onderscheid gemaakt op
gecorrigeerd. De titels van figuren en tabellen betreffen
basis van leeftijd en etniciteit. De verschillen tussen
(behoudens enkele uitsplitsingen) de exacte
deze groepen of verschillen met eerdere metingen
vraagstellingen zoals die aan de respondenten zijn
worden uitsluitend gerapporteerd als het significante
voorgelegd. Bij alle figuren en tabellen is het totale
verschillen betreft.
aantal respondenten weergegeven dat de betreffende vraag heeft beantwoord.
36
Uit de actualiteit
Onrust Syrië
Griekenland
Actualiteiten die zich tijdens de veldwerkperiode van
Ook is er in deze periode veel media-aandacht
onderzoek voordoen, kunnen van invloed zijn op het antwoordpatroon van respondenten. De veldwerkperiode van het onderzoek heeft plaatsgevonden van 6 tot en met 19 februari 2012.
geweest voor het Griekse bezuinigingsakkoord, waardoor het bijna failliete Griekenland in aanmerking zou komen voor noodsteun van de Europese Unie en het IMF. Deze nieuwe mogelijke bezuinigingen leidden tot protesten in Athene.
In deze periode was er onrust in Syrië; er was een gewelddadig conflict gaande tussen troepen van het leger van president Assad en Syrische opstandelingen. Binnen de internationale gemeenschap werd gesproken over een mogelijk ingrijpen, tot een besluit kwam het echter niet.
37
Deze actualiteiten kunnen van invloed zijn geweest op de in dit rapport gepresenteerde resultaten.
