MINISTERIE VAN ONDERWIJS EN VOLKSONTWIKKELING EXAMENBUREAU
UNIFORM EINDEXAMEN MULO tevens TOELATINGSEXAMEN VWO/HAVO/NATIN 2012 VAK : NEDERLANDS-TEKSTBEGRIP DATUM: WOENSDAG 04 JULI 2012 TIJD : 07.45 – 09.15 UUR DEZE TAAK BESTAAT UIT 2 TEKSTEN EN 40 VRAGEN. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------TEKST 1 Nachtelijke opknapbeurt I
II
III
IV
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27
Waartoe zijn wij op aarde? Statistici hebben het antwoord op deze vraag gevonden: om te werken, te eten, tanden te poetsen, televisie te kijken en te slapen. Ze hebben berekend dat op een gemiddeld leven van 74 jaar een man elf jaar besteedt aan werken, acht jaar televisie kijkt, zes jaar bezig is met eten, twee jaar luiert, twaalf jaar besteedt aan persoonlijke hygiёne, een half jaar in de file staat, drie maanden tanden poetst, drie maanden sport, drie weken naar de tijd kijkt en 27 jaar slaapt. Wij zijn dus voor een belangrijk deel op aarde om te slapen. Zonder slaap is leven niet mogelijk. Maar waarom eigenlijk niet? Slapen is een primaire levensbehoefte; daarover zijn deskundigen het inmiddels wel eens. Het hoe en waarom is bij lange na niet duidelijk, maar iedereen weet, soms uit eigen ervaring, dat chronisch slaapgebrek het lichamelijk en geestelijk functioneren op den duur onmogelijk maakt. Hoewel de behoefte aan slaap sterk kan verschillen per leeftijd en persoon, kan vrijwel niemand zonder een paar uur slaap per etmaal. Ratten bezwijken na vier weken zonder slaap en van mensen wordt aangenomen dat zij het slechts drie maanden volhouden. Daarna is de biologische klok kapot. Een tekort aan kwalitatief goede slaap kan reeds binnen enkele dagen leiden tot oververmoeidheid, depressieve gevoelens, paranoia, gebrek aan concentratievermogen, sufheid en andere klachten. En op de iets langere duur ook tot maag- en darmstoornissen, hart- en vaataandoeningen. Allerlei overlevingsfuncties zijn dan onherstelbaar in de war geraakt, met de dood tot gevolg. De waarde van slaap voor leven en welzijn valt dus niet te onderschatten. Door de eeuwen heen zijn wetenschappers gefascineerd geweest door wat er in het lichaam gebeurt tijdens die schijnbare staat van bewusteloosheid. Vooral dankzij allerlei uitvindingen weet men dat er tijdens de slaap een drukte van belang in het lijf heerst: lichaam en geest krijgen tijdens de slaap een grote opknapbeurt. Dat gebeurt volgens een uitgekiend rooster. Dit rooster bestaat uit vier tot zes cycli* van ongeveer honderd minuten, waarin telkens vijf verschillende slaapfasen worden *cycli = meervoud van cyclus
28 29 30 V 31 32 33 34 35 36 VI 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 VII 48 49 50 51 52 53 54 55 VIII 56 57 58 59 60 61 62 63 64 IX 65 66 67 68 69 70 71 72 73
doorlopen. De fasen één en twee worden ook wel aangeduid als de lichte slaap, de toestand van doezeligheid en sluimerigheid, die voorafgaat aan de fasen drie en vier: de diepe slaap. Daarna volgt de vijfde fase: de remslaap. Tijdens de lichte slaap raakt het lichaam ontspannen, wat te merken is aan de vertraging van de oogbewegingen, de ontspanning van de spieren, het plaatsmaken van snellere hersengolven voor langzamere. Wie in deze fase wordt gewekt - daar is weinig voor nodig - kan zich meestal zijn droom herinneren. Problemen als bedwateren, knarsetanden of praten in de slaap doen zich vooral tijdens de lichte slaap voor. De lichte slaap gaat geleidelijk over in de diepe slaap, waarbij het moeilijker wordt iemand te wekken. De slapende toont een langzaam, diep ademhalingspatroon en een regelmatige hartslag. Dromen of gebeurtenissen kan hij zich vaak niet herinneren. Problemen die zich tijdens de diepe slaap kunnen voordoen, zijn: slaapwandelen, praten in de slaap en plotseling angstig wakker worden. In deze periode van de cyclus, ook wel kernslaap genoemd, wordt vooral het lichaam onder handen genomen: groeihormonen worden geproduceerd, nieuw weefsel gevormd, witte bloedcellen aangemaakt en de energievoorraad wordt op peil gehouden. Gebrek aan diepe slaap kan allerlei medische problemen veroorzaken. Zo is bekend dat kinderen die om de een of andere reden niet voldoende diepe slaap krijgen, met groeistoornissen te maken hebben. De fasen één tot en met vier van de slaapcyclus worden ook wel aangeduid als de niet-remslaap (n-rem) om ze te onderscheiden van de remslaap (rem staat voor rapid eye movement). Tijdens de remslaap worden vooral de hersenen onder handen genomen. Allerlei functies die vanuit de hersenen worden gereguleerd, gaan in revisie en dat gaat gepaard met een wisselende bloeddruk, onregelmatige ademhaling en een sterk wisselend hartritme. Tijdens de remslaap is er niet veel voor nodig om wakker te worden en meestal herinnert men zich de droom of de nachtmerrie wel, want die komt het vaakst voor in deze fase van de slaapcyclus. Uit onderzoek blijkt dat, vrijwel iedere gezonde volwassene ongeveer evenveel tijd in diepe slaap als in remslaap verkeert, hoe kort of lang hij ook slaapt. De verschillen moeten dus vooral worden gezocht in de tijd die aan lichte slaap wordt besteed. Alleen tijdens hormonale uitzonderingstoestanden zoals puberteit, zwangerschap en overgang, is er sprake van een grotere behoefte aan diepe slaap ten koste van de remslaap. Baby’s van wie de hersenen zich moeten ontwikkelen, hebben op hun beurt meer behoefte aan remslaap. Hoe fantastisch zelfregelend het lichaam optreedt als het om slaapkwaliteit gaat, blijkt ook uit het feit dat wie diepe slaap of remslaap tekort is gekomen, dat bij de eerste de beste gelegenheid inhaalt. Lange tijd zijn wetenschappers het oneens geweest over de vraag wat nu belangrijker is voor het welzijn van de mens: de diepe slaap of de remslaap. De neiging bestond om vooral de remslaap hoog te waarderen. Gebrek aan remslaap kan op de langere duur tot ernstige geestelijke verwarring leiden. Langzamerhand werd duidelijk dat ook de niet-remslaap - en dan vooral de diepe fase vier - van vitaal belang is voor de gezondheid. Krijgt men daarvan voldoende, dan zal men zich doorgaans lichamelijk goed uitgerust voelen. Maar wie in deze fase slaap tekort komt, krijgt te maken met medische problemen zoals een afnemende weerstand.
X
74 75 76 77 78
Als we de slaapdeskundigen moeten geloven, lijdt men in de westerse wereld aan een chronisch slaaptekort. Miljoenen volwassenen vinden dat zij een slaapprobleem hebben. Reden: er zijn teveel economische en maatschappelijke impulsen die hen bezig en wakker houden. De samenleving is te rusteloos geworden.
Vragen bij Nachtelijke opknapbeurt 1 Zie r. 7: “Wij ... slapen.” De schrijver trekt deze conclusie uit A B C D
r. 1: “Waartoe ... aarde?” r. 1 – 2: “Statistici ... slapen.” r. 3: “... een gemiddeld leven van 74 jaar ...” r. 6 – 7 : “ ... 27 jaar slaapt.”
4 Zie r. 8: “Maar waarom eigenlijk niet?” Op deze vraag worden verschillende antwoorden gegeven. Wat is geen antwoord op deze vraag? A B C D
r. 8 – 9: “Slapen ... behoefte; …” r. 11 – 12: “... dat ... maakt.” r. 13: “... kan ... etmaal.” r. 14 – 15: “Ratten ... volhouden.”
2 5
Wat is de kernzin van alinea I? A B C D
r. 1: “Waartoe … aarde?” r. 1 – 2: “Statistici … slapen.” r. 3 – 7: “Ze .. slaapt.” r. 7: “Wij … slapen.” 3
Welk verband komt voor in alinea I? A B C D
opsommend redengevend samenvattend tegenstellend
Zie r. 25: “... lichaam en geest krijgen ... een grote opknapbeurt.” In welke slaap gebeurt dit? A B C D
lichaam fasen 1 en 2 fasen 3 en 4 fasen 3 en 4 fasen 5
geest 3 en 4 1 en 2 5 1 en 2
6
10
Zie r. 42: “... kernslaap ...”
Zie r. 51: “... de hersenen...”
Hoe wordt deze slaap ook genoemd?
In welke fase(n) worden er herstelwerkzaamheden aan de hersenen verricht?
A B C D
de diepe slaap de niet-remslaap de lichte slaap de remslaap 7
A B C D
in fase 1 in fase 2 en 3 in fase 3 en 4 in fase 5
Zie r. 44: “... de energievoorraad...” 11 In welke fasen wordt de energievoorraad aangevuld? A B C D
Zie r. 26 – 27: “Dit rooster ... minuten, …” Hoeveel uren slaap zijn nodig voor vier tot zes cycli?
fasen 1 en 2 fasen 2 en 3 fasen 3 en 4 fasen 4 en 5 8
A B C D
4 – 6 uren 4 – 8 uren 6 – 8 uren 6 – 10 uren
Hoe wordt slaap in deze tekst ook genoemd? 12 A B C D
biologische klok (r. 15) schijnbare staat van bewusteloosheid (r. 23) een grote opknapbeurt (r. 25) de slaapcyclus (r. 48) 9
Vul aan.
Vul aan. Alinea V is een ... van alinea IV. A B C D
argument gevolg tegenstelling uitwerking
Dat deskundigen zich al heel lang bezighouden met de slaap blijkt uit … A B C D
r. 1 – 2: “Statistici ... gevonden:” r. 21 – 23: “Door ... bewusteloosheid.” r. 56 – 57: “Uit ... slaapt.” r. 74 – 75: “Als ... slaaptekort.”
13 In welke slaapfase is iemand die ’s middags een dutje doet? A B C D
de diepe slaap de lichte slaap de niet-remslaap de remslaap
14
18
Zie r. 27: “... vijf verschillende slaapfasen ...” Deze vijf fasen worden besproken in de volgende alinea’s.
Zie r. 65 – 66: “Lange tijd ... de remslaap.”
Wat is niet juist?
A De diepe slaap is belangrijker dan de remslaap. B De diepe slaap is niet belangrijk. C De remslaap is belangrijker dan de diepe slaap. D De remslaap is even belangrijk als de nietremslaap.
A B C D
fase 1 in alinea V fase 2 in alinea VI fase 3 in alinea VI fase 4 in alinea VI
Wat denken de wetenschappers tegenwoordig?
15 19 Zie alinea VIII. Vul aan. Hieronder volgen twee beweringen. I Baby’s hebben meer diepe slaap nodig. II Zwangeren hebben minder remslaap nodig. Voor deze beweringen geldt: A B C D
I is juist. II is juist. I en II zijn beide juist. I en II zijn beide onjuist. 16
Zie alinea IX. Welke slaapfasen zijn de belangrijkste? A B C D
1 en 2 2 en 3 1 en 4 4 en 5
A B C D
de diepe slaap. de lichte slaap. de niet-remslaap. de remslaap. 20
Boven welke alinea past het kopje Slaapfasen? A B C D
boven alinea II boven alinea III boven alinea IV boven alinea V 21
Boven welke alinea past het kopje Remslaap? 17
In welke slaap ben je als je wakker wordt van een geluid in de kamer? A B C D
Als je moeder je met moeite wakker maakt, dan bevind je je in …
de diepe slaap of de remslaap de lichte slaap of de diepe slaap de lichte slaap of de remslaap de niet-remslaap of de remslaap
A B C D
boven alinea V boven alinea VI boven alinea VII boven alinea VIII
22
26
Hieronder volgen twee beweringen.
Waarom is slaap belangrijk?
I
De niet-remslaap bestaat uit 4 fasen, terwijl de remslaap uit 1 fase bestaat.
II
De remslaap is de belangrijkste fase.
A B C D
Voor deze beweringen geldt: A B C D
27
I is juist. II is juist. I en II zijn juist. I en II zijn onjuist.
Wat is de oorzaak van slaapproblemen?
23 In welke slaapfasen kunnen we ons een droom herinneren? A B C D
Wat bevat de slotalinea?
Welke slaap hebben vooral kinderen nodig?
A B C D
een advies een constatering een oplossing een toekomstverwachting 29
de diepe slaap de lichte slaap de niet-remslaap de remslaap
Wat is het onderwerp van deze tekst?
25 Welk gevolg is niet juist? Gebrek aan
Gevolg
A B C D
nachtmerrie groeistoornissen afname weerstand geestelijke verwarring
lichte slaap diepe slaap niet-remslaap remslaap
A De mens heeft te veel bezigheden. B De samenleving wordt groter. C Er vinden veranderingen in het lichaam plaats. D Velen rekenen op de biologische klok. 28
fase 1, 2 en 3 fase 1, 2 en 5 fase 2, 3 en 4 fase 3, 4 en 5 24
A B C D
Omdat de samenleving rusteloos is geworden. Omdat het lichaam zich dan herstelt. Omdat we daarvoor op aarde zijn. Omdat wetenschappers de slaap hebben onderzocht.
A B C D
de belangrijkste slaapfasen de waarde van het op-tijd-slapen het belang van slaap oorzaken van weinig slapen 30
Wat is het doel van deze tekst? A B C D
amuseren informeren overtuigen tot handelen aanzetten
TEKST 2 ………….. I
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
II
Noodzakelijke slaap opofferen kan bovendien het immuunsysteem verzwakken, want tijdens de slaap produceert het lichaam T-cellen die ziekteverwekkers aanpakken. Tijdens de slaap produceert het lichaam ook leptine, een hormoon dat de eetlust reguleert. Het lichaam heeft dus even hard slaap nodig als gezonde lichaamsbeweging en voedsel. Stoffen zoals cafeïne kunnen een tijdje de chemische verbinding blokkeren die aangeeft dat we behoefte hebben aan slaap. Toch hebben onze hersenen een mechanisme dat ervoor zorgt dat we slaperig worden als ons lichaam niet genoeg slaap heeft gehad, met als resultaat een toestand die wel microslaap of secondeslaap wordt genoemd. Waarmee we ook bezig zijn, als onze hersenen slaap tekort zijn gekomen, zullen ze telkens voor een heel korte periode, die kan variёren van tien tot meer dan zestig seconden, in het eerste stadium van slaap komen. Stel dat een chauffeur met een snelheid van zestig kilometer per uur rijdt en dan een microslaap van tien seconden heeft. In die tijd zou hij meer dan de lengte van een voetbalveld hebben afgelegd...
31
33
Welk kopje past boven dit stukje?
Zie r. 9: “... microslaap ...”
A B C D
Vul aan.
Immuunsysteem Microslaap Rijgedrag T-cellen en leptine
Microslaap treedt op, wanneer we …
32 Welk verband geeft toch in regel 7 aan? A B C D
een opsomming een tegenstelling een uitleg een voorwaarde
A B C D
cafeïne gebruiken. ongezond eten. te lang slapen. te weinig slapen. 34
Wat is de kernzin van alinea II? A B C D
r. 6 – 7: “Stoffen ... slaap.” r. 7 – 10: “Toch ... genoemd.” r. 12 – 14: “Stel ... heeft.” r. 14 – 15: “In ... afgelegd.”
35
39
Wat wil men duidelijk maken met de puntjes in r.15?
Ons lichaam geeft een signaal als er iets fout gaat.
A B C D
Uit welke zin blijkt dit?
het belang van de microslaap het gevaar van de microslaap het gevolg van hardrijden de oorzaak van auto-ongelukken 36
A B C D
r. 1 – 3: “Noodzakelijke ... aanpakken.” r. 3 – 4: “Tijdens ... reguleert.” r. 6 – 7: “Stoffen ... slaap.” r. 10 –12: “Waarmee ... komen.”
Vul aan.
40
Alinea II eindigt met …
Hieronder volgen twee beweringen.
A B C D
I
een gevolg. een reden. een samenvatting. een voorbeeld.
II Microslaap is een belangrijke slaapfase. Voor deze beweringen geldt: 37
Zie r. 1: “Noodzakelijke slaap opofferen kan bovendien het immuunsysteem verzwakken, ...” Het woord bovendien kan vervangen worden door A B C D
daardoor. daarom. ook. waarschijnlijk. 38
Welke boodschap zit in tekst 2? A B C D
Eet gezond Gebruik cafeïne Rij voorzichtig Slaap genoeg
Voldoende slaap voorkomt microslaap.
A B C D
I is juist. II is juist. I en II zijn juist. I en II zijn onjuist.
