Narratief Netwerk Nederland (NNN)

Narratief Netwerk Nederland (NNN) Nieuwsbrief Nummer 9 – november 2015

In dit nummer: Onderzoek/Onderwijs (pag. 2) 1506 – het Storylab van de Universiteit Twente (pag. 2) 1507 – Onderzoeksproject ‘Levensverhaal Centraal’ (pag. 3) 1508 – Project ‘Een landschap van herinneringen’ (pag. 4)

Prikbord (pag. 5) 1504 – Storytelling + solliciteren = het succesverhaal (pag. 5) 1505 – Oproep Copij rubriek Kwalon (pag. 6)

Agenda (pag. 6) Dec - 04 (2015)

Lesgeven en het levensverhaal: ‘Hoe ben je een goede leraar?’ (Roermond, Nederland)

Feb – 02 t/m 05 (2016)

Winterschool: ‘Uses of narrative new developments in Narrative Theory’ (Groningen, Nederland)

Jun – 23 t/m 26 (2016)

Congres: ‘Narrative Matters’ (Victoria/ British Columbia, Canada)

Publicaties (pag. 13ev) Boek: Portrettenboek ‘Verweven verhalen’ Artikel: ‘A breath of fresh air: Images of respiratory illness in novels, poems, films, music,

and paintings’ Artikel: ‘Wolf—living with SLE in a novel’ Artikel: ‘Suffocating in the bell jar: the euthanasia request by the unbearably suffering, depressed patient ‘ Artikel: ‘Levensverhalen in de zorg’

Narratief Netwerk Nederland (NNN) Nieuwsbrief Nummer 7 – Oktober 2014

Pagina 1 van 26

Onderzoek/Onderwijs 1506 -

Het Storylab van de Universiteit Twente

Onderzoek/ Onderwijs

Door: Anneke Sools

1. Gerben Westerhof heeft een tweejarige onderzoekssubsidie binnengehaald voor onderzoek naar een online levensverhalenalbum voor dementerende ouderen bij ZonMW in het programma Memorabel. 2. Het Storylab organiseert op 22 februari 2016 een trainingsdag over narratieve analyse voor promovendi/postdocs gepland in vervolg op de summer school. Voor meer informatie neem contact op met Silvia Pol via [email protected] 3. Eind november start weer een tweedejaars bachelormodule over Psychische Gezondheid met daarin een onderdeel narratieve psychologie. Deze module bereidt studenten psychologie voor op de klinische master Positieve Gezondheid en Technologie aan de universiteit Twente. 4. Tijdens het Manchester Community Psychology Festival op 20-21 November heeft Anneke Sools de openingsworkshop FutureNow Experience verzorgd waarin gebruik wordt gemaakt van een combinatie van Brieven vanuit de Toekomst en Visual Art. Zie voor informatie en foto’s twitter #compsyfest15 5. Het Storylab heeft samen met Thijs Tromp (directeur Relief), Stans van Egmond (directeur Trombose-stichting) en Carmen Schuhmann (universitair docent Universiteit voor Humanistiek) het inititatief genomen om Narratieve Zorg in Nederland meer op de kaart te zetten. 6. Anneke heeft samen met collega’s van de universiteit in Rethymno op Kreta (Griekenland) een decision aid ontwikkeld voor het Referendum dat onlangs plaatsvond, op basis van Brieven vanuit de Toekomst. Ze is momenteel bezig met een artikel over de psychologie van de politieke en economische crisis.


Pagina 2 van 26

1507 -

Onderzoeksproject ‘Levensverhaal Centraal’


Door: Thijs Tromp

Hogeschool Windesheim begint op 1 december 2015 met het onderzoeksproject ‘Levensverhaal Centraal’ in de ouderenzorg, onder leiding van dr. André Mulder (lector Hogeschool Windesheim), dr. Margreet van der Cingel (onderzoeker bij Hogeschool Windesheim) en dr. Thijs Tromp (directeur Reliëf). In dit project wordt praktijkgericht onderzoek gedaan naar innovaties om zorgverleners en hun leidinggevenden in het verpleeghuis te ondersteunen bij hun zorg voor mensen met dementie. Onder deze professionals bestaat een behoefte aan praktisch toepasbare kennis waarmee ze een oriëntatie op het levensverhaal van de cliënt met dementie structureel kunnen inbedden in de zorgverlening. De leidende onderzoeksvraag is: “Op welke manieren kunnen teams van zorgverleners en leidinggevenden in het verpleeghuis het levensverhaal van mensen met dementie centraal stellen in de zorgverlening zodat een bijdrage wordt geleverd aan betekenisvolle en integrale zorg?” Met betekenisvol bedoelen we dat de zorgverlener in de zorgrelatie kan afstemmen op de cliënt tegen de achtergrond van het levensverhaal; met integraal bedoelen we dat alle aspecten van zorg (zoals beschreven in het zorgleefplan) vanuit dat zingevende perspectief worden georganiseerd. Het onderzoek wordt uitgevoerd binnen vijf Professionele Leergemeenschappen (PLG’s). Daarin werken teams van zorgverleners en van managers samen met onderzoekers aan het verbeteren van de eigen praktijk. Binnen deze PLG’s zoeken de deelnemers naar een oplossing voor een meervoudige handelingsverlegenheid van professionals. De handelingsverlegenheid van de professionals heeft betrekking op: 1) het afstemmen en vormgeven van de praktische zorgverlening van teams van zorgverleners op de individuele cliënt. Het aansluiten bij en reflecteren op zijn omgeving, geschiedenis en persoonlijkheid. 2) het integraal denken en samenwerken tussen zorgverleners van verschillende disciplines en managers. Het samenwerken vanuit betekenisvol leven van de patiënt in plaats van denken vanuit deeltaken. 3) het onderling communiceren over inhoud en uitvoering van het zorgleefplan door teams van zorgverleners Het project levert beschrijvingen van handelingsalternatieven (good practices) op hoe individuele zorgverleners en teams zich met het de cliënt met dementie kunnen verbinden, het gedrag van de cliënt kunnen lezen in het licht van het levensverhaal, er op kunnen reflecteren en het handelen er op af kunnen stemmen. Ook levert het


Pagina 3 van 26

bruikbare adviezen op voor de vastlegging en actualisering van levensverhalen die de zorgpraktijk ondersteunen. Een uitgewerkt zorgconcept van betekenisvolle, integrale zorg zal leidinggevenden helpen de zorg vanuit het levensverhaal in te richten en uitgewerkte trainingsmaterialen zullen bachelors in health care (verpleegkunde en toegepaste gerontologie) en ziekenverzorgenden helpen zich te bekwamen in betekenisvolle en integrale zorg. Voor meer informatie: [email protected]

1508 -

Project ‘Een landschap van herinneringen’


Door: Jose Fransen

De sneeuwbal van het project Een landschap van herinneringen rolt nog steeds en wordt groter en groter. Met dit project wil ik mijn werkwijze en het belang van het werken met het eigen verhaal doorgeven. Het eerste deel was het beschikbaar maken van 52 oefeningen voor het schrijven of vertellen van het eigen levensverhaal. Je kunt de oefeningen zien als een jaarcursus of als een schatkist waarin je kunt grabbelen, ter inspiratie. Deze oefeningen vind je op mijn site. Ze kunnen door iedereen gebruikt worden. Ik verstuur inmiddels ook al een hele tijd aan veel belangstellenden mijn onregelmatig verschijnende ‘Snipperberichten voor landschap-schrijvers’. Dat zijn mededelingen, boekbesprekingen, citaten, teruggevonden knipsels en artikeltjes, fragmenten uit lezingen die ik ooit gaf, artikelen die ik over mijn werk schreef… het is een potpourri van allerlei wetenswaardigheden over het werken met levensverhalen. Want hoe doe je dat nu, werken met die oefeningen? Waar moet je op letten als je een groep wilt begeleiden? Hoe bouw je een cursus op? De Snipperberichten gaan ook over de methode. Achtergrondinformatie, literatuurverwijzingen, tips en ideeën voor het werven van een groep of voor het lesgeven. Stof voor mensen die met anderen werken rond levensverhalen, zoals docenten schrijven, werkers in de geestelijke gezondheidszorg, activiteitenbegeleiders, creatief therapeuten,


Pagina 4 van 26

psychologen, biografisch werkers, geestelijk verzorgenden, pastores, en ouderenadviseurs. De Snipperberichten zijn gratis. Oudere Snipperberichten vind je net als de oefeningen op mijn site. Heb je belangstelling? Meld je dan aan per email via mijn site. Je krijgt ze dan vers van de pers per mail in een word-document. Hartelijke groeten, José Franssen www.josefranssen.nl

Prikbord 1509 Prikbord

Storytelling + solliciteren = het succesverhaal

Ignace de Haes werkt als loopbaanbegeleider bij de Radbouduniversiteit:

‘Sinds afgelopen jaar werk ik als loopbaanbegeleider aan de Radboud Universiteit. Het is niet vanzelfsprekend dat afgestudeerde academici een baan krijgen. Daarom heeft de universiteit besloten studenten actief te begeleiden naar werk. De methode die ik hanteer is een vorm van storytelling en heb daar al eerder een blog over geschreven. Het vertellen van een goed verhaal maakt dat studenten bij werkgevers een bijzondere herinnering achterlaten, ze worden memorabel. Ook geeft het opstellen van een goed verhaal de student de zelfkennis en het zelfvertrouwen die hard nodig zijn in de zoektocht naar een baan.’ Meer info? Mail naar [email protected] of kijk op zijn blog: http://www.ru.nl/ftr/careerservice/blog/blog1/


Pagina 5 van 26

http://www.ru.nl/ftr/careerservice/blog/succesverhaal-droombaan/

1510 Prikbord

Oproep: Kopij rubriek Kwalon Door: Anneke Sools

Bijdragen gevraagd voor de nieuwe rubriek over Narratief Onderzoek in Kwalon. In deze rubriek staan reflecties over epistemologische, ontologische en methodologische kwesties met betrekking tot het uitvoeren of onderwijzen van narratief onderzoek. Er is in deze rubriek zowel ruimte voor empirische artikelen waarin verslag wordt gedaan van de resultaten van narratief onderzoek, als ruimte voor de behandeling van methodologische en andere kwesties, waarvoor in een regulier empirisch artikel vaak onvoldoende ruimte is. Voor meer informatie en voor het aanleveren van kopij: [email protected]

Agenda 04 december 2015

Hoe ben je een goede leraar?

Over Lesgeven en het Levensverhaal

Leraar zijn betekent niet oplossingen bieden door te verklaren, noch lessen geven die geleerd moeten worden, enzovoort; leraar zijn wil in werkelijkheid zeggen leerling zijn. Het onderwijs begint wanneer jij, als leermeester, leert van de leerling, wanneer je je voegt in wat hij begrepen heeft, in de manier waarop hij het begrepen heeft. Søren Kierkegaard Toen ik studeerde, begeleidde ik mijn eerste groep als vormingswerkster. Daarna volgden 30 jaren van begeleiden, lesgeven, ondersteunen en enthousiasmeren.


Pagina 6 van 26

Methodiek, didactiek en gezond verstand waren mijn steunpilaren. Nog steeds is het voor mij actueel: Hoe word ik een goede leraar? Wat is een goede leraar? Wat ik daarover geleerd en ontdekt heb, vertel ik in een persoonlijk verhaal over mijn eigen leraarschap. Over hoe mijn uitgangspunten zich vormden, mijn visie gestalte kreeg en hoe mijn werk kop en staart kreeg. Over methodisch denken, over analyseren en leren van ervaringen. Over doelgericht en doelgroepgericht werken. Het gaat ook over jóuw leraarschap, omdat mijn verhaal een spiegel kan zijn voor je eigen opvattingen over lesgeven. Na mijn inleiding volgen opdrachten en een schrijfoefening rond je eigen leraarschap. En natuurlijk is er ruimte voor vragen en discussie. Een studiedag voor schrijfdocenten en mensen die werken met levensverhalen in groepen. Praktische informatie De drie studiedagen rond het werken met levensverhalen worden georganiseerd door José Franssen in samenwerking met het Huis voor de Kunsten in Roermond (www.hklimburg.nl contactpersoon Maaike Frencken) en het Scholingsnetwerk Kunstencentra Limburg (www.kumulus.nl contactpersoon Maria Hermans). Lokatie: Huis voor de Kunsten, Kapellerlaan 36, 6041 JC Roermond, op loopafstand van NS-station Roermond, zie www.hklimburg.nl Tijd: van 10.30 uur tot 16.00 uur (inloop 10.00 uur met koffie en thee) Voor wie: voor docenten schrijven, en anderen die werken met mensen en hun levensverhalen Kosten: € 300,- voor het drieluik, inclusief materiaal, koffie en thee. Lunch zelf meenemen. Als je aan één van de dagen wilt meedoen, betaal je € 115,Aanmelding: per email naar José Franssen: [email protected] of via www.josefranssen.nl Na aanmelding ontvang je een rekening. Plaatsing gebeurt in volgorde van aanmelding en na betaling. Er kunnen per dag maximaal 25 mensen meedoen. Meer informatie: José Franssen, [email protected], tel. 043-3214672.


Pagina 7 van 26

02 – 05 feb 2016

Winterschool: ‘Uses of Narrative, New Developments in Narrative Theory’

Door: Nadja Zadorina In de eerste week van februari wordt aan de Rijksuniversiteit Groningen een winter school georganiseerd door Prof. Liesbeth Korthals Altes, getiteld "Uses of Narrative: New Developments in Narrative Theory". Hieronder het (voorlopige) programma. Programme (concept) and some practical details What do individuals and collectives ‘do’ through their uses of narratives, be they fictional or non-fictional, and how can we study such uses of narrative? The aim of this Winter School is two-fold: to allow students to explore (1) the widespread and diverse forms and functions of narratives in culture, and (2) the relevance of narrative theory and its methods of analysis for literary and art studies, for other disciplines, and for professional contexts. The Winter School will in particular zoom in on Narratives and the negotiation of values, Narrative across media, and Narrative and the representation of consciousness. The narratives we will work with include a variety of genres, media, and contextual ‘uses’. Particular attention will go to theoretical and methodological issues, and to application possibilities. 1. Programme: All sessions include Q & A about the material that was made available before the start of the Winter School. The format will usually be as follows: 1 or 1 1/2 hour of lecturing, followed by discussion, and occasionally other kinds of assignments. You are expected to have thoroughly read (and commented upon) all the assigned reading material before the sessions start. Date and Location

Time

Mon. 1 February 2016


Programme

Arrival and check-in Simplon (for students) Simplon Jongerenhotel Boterdiep 73-2 9712 LL Groningen

Pagina 8 van 26

in Corps de Garde (for staff) Oude Boteringestraat 74 9712 GN Groningen

Tue. 2 February 2016

09.00 – 09.15

Welcome and kick-off Liesbeth Korthals Altes Melanie Schiller

09:15 – 11:15

Jan Alber – “Introduction to Narratology Today”

11.15 – 11.30

Coffee

11.30-13.30

Jan Baetens – "Continued Comics. The 'new' Blake and Mortimer as an Example of Continuation in European Series"

13.30 – 14.45

Lunch and short city walk

14.45 – 16.45

Kiene Brillenburg-Wurth – “How to Move Things: NonLineair and Multimodal Narrative in Martin Vaughn-James' The Cage and The Projector”

16.45-17.00

Tea break

17.00-17.45

Frank Harbers – “Narrative Techniques and Journalism's Truth Regime: Communicating Professional Standards”

19.00 Dinner

Wed. 3 February 2016

09.00 – 10.30

Liesbeth Korthals Altes – “Narrative, Ethos Attributions, and the Negotiation of Values”

10.30– 10.45

Coffee


Pagina 9 van 26

10.45 – 11.45

Sjoerd-Jeroen Moenandar - “Resisting narrative”

11.45 – 12.45

Florian Lippert – “Paradoxes of Consciousness. Kafka's Self-subverting Narratives”

12.45 – 13.45

Lunch

13. 45– 15.45

Marco Caracciolo – “Narrative, Metaphor, and Cognition: Routes to the Embodied Mind”

15.45-16.15

Coffee

16.15 – 18.15

Luc Herman and Bart Vervaeck – “Narrative and Cultural Templates: Bleeding Edge by Thomas Pynchon”

18.45

dinner

20.30

Film viewing

Thu. 4 February 09.00-10.15 2016 10.15-11.45

Melanie Schiller Donata Meneghelli – “Narrative, Identity and Literature in the Age of the ‘Narrative Turn’: Some Problems and an Appeal”

11.45-12.30

Coffee/sandwiches

12.30 – 18.00

Conference: The Uses of Narrative in a Sustainable Society

12.30-12.40

Opening (Liesbeth Korthals Altes en Carmen van Bruggen)

12.40-12.15


Anneke Sools

Pagina 10 van 26

13.15-13.45

Els Maeckelberghe – “Reading doctors. On the importance of narrative understanding for health care.”

13.45-14.15

Krina Huisman – “How Real is Your Grief? Towards a Conceptualisation of the Relation between Cultural Formats of Grief, the Norm of Authenticity, and the Literary Domain

14.15-14.30

Coffee break

14.30-15.00

Speaker t.b.a.

15.00-15.30

Mineke Bosch – “Changing Biography – Recent Experiments with Telling Lives”

15.30-16.00

Speaker t.b.a

16.00-15.20

Tea break

16.20-16.50

Liesbeth Korthals Altes

16.50-17.20

Sjoerd Jeroen Moenandar Conclusions: Carmen van Bruggen en Krina Huisman

Fri. 5 February 2015

09.00 – 11.00

Miklos Kiss and Steven Willemsen – “Impossible Puzzle Films: Cognitive Approach to Contemporary Complex Cinema”

11.00 – 11.30

Coffee

11.30 – 15.00

Q&A Presentations participants (optional)

Meer info? Mail dan naar [email protected]


Pagina 11 van 26

23-26 jun 2016

Congres: Narrative matters

How Narrative Research Transforms Peoples and Communities Narrative is an important component of all aspects of everyday life. This conference will offer participants an opportunity to learn about new narrative initiatives, innovations, and research; present peer-reviewed research papers; engage in dialogue about narrative practice; and learn about narrative studies in the Victoria region as well as more specifically across the University of Victoria and Royal Roads University. CALL FOR PAPER AND SUBMISSIONS - DEADLINE DECEMBER 15, 2015 Short Descriptions to be no longer than 100 words Detailed Abstracts to be no longer than 500 words 1. Information on conference streams and presentation formats 2. To submit a session proposal, you will first have to login, or create an account with this conference. If you need to create an account, click here. This takes only a moment. Once logged in, click on the link below, which will take you to Step 1 in the submission process. 3. Once on that page, click on the Conference Tracks button, and select the appropriate track -- e.g., session -- for your submission. Enter your contact information. Then enter the text of your title into the appropriate window, and the text of your abstract into the abstract window. Principal Contact: Wendy Swan 250-721-80 Email: [email protected] Of raadpleeg onderstaande website: http://conferences.uvic.ca/index.php/narrativematters/NM2016


Pagina 12 van 26

Publicaties Boek: Portrettenboek ‘Verweven verhalen’. Door: Selma van Huijzen, Inge Bramsen en Mieke Cardol, Kenniscentrum Zorginnovatie. Op 15 oktober 2015 is tijdens een mini-symposium het Portrettenboek ‘Verweven verhalen’ uitgereikt aan het Revalidatiefonds. Het portrettenboek is een publieksvriendelijk uitgave van het project: Diversiteit in Loopbaantrajecten: Wat werkt!? In het portrettenboek worden zes levensverhalen weergegeven van mensen die tijdens het werk een fysieke beperking opgelopen hebben. De mensen vertellen over hun werk, hun leven en hun ziekte en vooral hoe deze aspecten met elkaar verweven zijn. De portretten zijn gebaseerd op diepte interviews met een levensloopperspectief. Om de verwevenheid goed weer te geven zijn door grafisch vormgever Dragan Basiric de levenslopen getekend met behulp van diverse lijnen (lichamelijk, geestelijk, studie, werk en privé). Ook beschrijft het portrettenboek de thema’s die uit de levensverhalen naar voren kwamen met als overkoepelend thema de dimensie verbinding versus vervreemding: eigenlijk spraken de geïnterviewden over hun zoektocht naar in verbinding zijn of blijven met zichzelf, met anderen en de wereld om hun heen. En hoe lastig dat is, als je lichaam je in de steek laat. In focusgroepen met de geïnterviewden werden aanknopingspunten gezocht en gevonden voor verbetering van de praktijk en dit leverde veel kennis op over wat wel werkt en waarvan er meer zou moeten gebeuren, evenals wat niet werkt, dus wat anders of beter zou kunnen. Tijdens het mini-symposium is er vanuit verschillende perspectieven gereflecteerd op de levensverhalen methode: door een respondent, een student, en door klankbordgroepleden uit de praktijk, dit gaf een zeer interessant en inspirerend beeld. Informatie over het project: Diversiteit in Loopbaantrajecten is verkrijgbaar bij Selma van Huijzen: [email protected]. of via de website; https://www.hogeschoolrotterdam.nl/onderzoek/projecten-en-


Pagina 13 van 26

publicaties/zorginnovatie/zelfmanagement-en-participatie/diversiteit-inloopbaantrajecten-werken-met-een-beperking/ Indien u een gedrukt exemplaar van het portrettenboek wilt ontvangen dan graag een mail naar Brigitte Gulik: [email protected].

Artikel: ‘A breath of fresh air: Images of respiratory illness in novels, poems, films, music, and paintings’ Auteurs: Ad A Kaptein, Frans Meulenberg and Joshua M Smyth

Bron: Journal of Health Psychology 2015, Vol. 20(3) 246–258 Abstract: The nature and severity of respiratory disease are typically expressed with biomedical measures such as pulmonary function, X-rays, blood tests, and other physiological characteristics. The impact of respiratory illness on the sufferer, however, is reflected in the stories patients tell: to themselves, their social environment, and their health care providers. Behavioral research often applies standardized questionnaires to assess this subjective impact. Additional approaches to sampling patients’ experience of respiratory illness may, however, provide important and clinically useful information that is not captured by other methods. Herein, we assert that novels, poems, movies, music, and paintings may represent a rich, experiential understanding of the patient’s point of view of asthma, cystic fibrosis, lung cancer, and tuberculosis. Examination of these works illustrates the broad range and major impact of respiratory illness on patients’ quality of life. We suggest that examining how illness is represented in various art forms may help patients, their social environment, and their health care providers in coping with the illness and in humanizing medical care. Medical students’ clinical skills may benefit when illness experiences as expressed in art are incorporated in the medical curriculum. More generally, Narrative Health Psychology, Narrative Medicine, and Medical Humanities deserve more attention in education, training, and clinical care of (respiratory) physicians, medical students, and other health care professionals. Lees het hele artikel in:

Journal of Health Psychology 2015, Vol. 20(3) 246–258


Pagina 14 van 26

Artikel: ‘Wolf—living with SLE in a novel’ Auteurs: Ad A. Kaptein & Joshua M. Smyth & Richard S. Panush Bron: Clinical Rheumatology (2015) 34:887–890 Abstract: Living with SLE is a major task for the patients and their social environment. In modern health care, quality of life is increasingly incorporated as an important outcome. Studying novels about illness is a new method of exploring quality of life in patients with an illness. In this paper, we use the novel A tribe of women by Hervé Bazin as data to explore how a patient with SLE gives meaning to her illness and how her social environment reacts toward the illness and its treatment. We find that the novel—probably the only one where SLE is a major subject— offers a rich set of data on “living with SLE”. Our findings may be instrumental in encouraging health care providers to explore quality of life in patients with SLE, incorporating selfmanagement in order to improve their quality of life, and in teaching medical students about “medical humanities”. Lees het hele artikel in: Clinical Rheumatology (2015) 34:887–890

Artikel: ‘Suffocating in the bell jar: the euthanasia request by the unbearably suffering, depressed patient ‘ Auteurs: Barend W. Florijn, MD, Ad A. Kaptein, PhD Photography by the kirbster

Introduction The Dutch Euthanasia Act took effect in the Netherlands in 2002. Since then the official euthanasia number of patients with a mental disorder has risen from 13 in 2011 to 42 patients in 2013.1 This Act regulates the ending of one’s life by a physician at the request of an unbearably suffering patient. It defines euthanasia as death resulting from administering lethal drugs by a physician with the intention to end a patient’s life, at the patient’s explicit request.2,3 The following criteria are listed in this act: (1) there is a voluntary and well-considered


Pagina 15 van 26

request from the patient to end his life, (2) the patient is suffering unbearably without prospect of improvement, (3) the patient is informed about his situation and prospect, (4) there are no reasonable alternatives to relieve suffering, (5) euthanasia is performed with due medical care and attention, and (6) an independent physician must be consulted by the treating physician to evaluate criteria 1-5.4 However, the nature of ‘suffering’ [criterion 2] (i.e. physical or psychosocial) is not specified in the Dutch act.5 In 2009, the Dutch Association of Psychiatry published new guidelines for euthanasia request for mentally ill patients.6 An earlier version only partially encapsulated the clinical complexities and ethical dilemmas surrounding end-of-life decisions in patients with mental illnesses. Only general statements were made about the importance of interpreting the euthanasia request as a cry for help, and psychiatrists were warned to be particularly wary of requests from patients with personality disorders.4 The 2009 version offers a more detailed approach for physicians by specifically highlighting the complexity of assessing the decisionmaking capacity of the person in the presence of chronic mental illness.6 A study conducted in 1996 among 673 Dutch psychiatrists, showed that 205 of 552 respondents had received at least one explicit and persistent euthanasia request, of whom twelve complied.7 Most cases were of patients who had both a mental disorder and a serious physical illness that was unbearable or hopeless, and for which previous treatment had failed. One of the most frequent reasons, among psychiatrists, for refusing an euthanasia request was doubt that suffering was actually unbearable.7 In 2004 the same authors showed when the patient's euthanasia request was refused, psychiatrists judged that the request was not well considered or that the patient had a treatable mental disorder.8 This raised the question whether the euthanasia request criteria can be fulfilled in mentally-ill (e.g., depressed) patients. In The Bell Jar,9 Sylvia Plath sets forth the experience of protagonist Esther Greenwood, who has finished an editor-internship in New York. The 1950 American society obstructs Greenwood in becoming the ideal of a high-minded young woman. Living underneath a bell jar is a metaphor for a feeling of self-alienation: “To the person in the bell jar, blank and stopped as a dead baby, the world itself is the bad dream.”9 And, “(…) wherever I sat – on the deck of a ship or at a street café in Paris or Bangkok – I would be sitting under the same glass bell jar, stewing in my own sour air.”9 Computational software has been used to capture textual patterns in The Bell Jar. It revealed the following features of the protagonist’s life perception: disconnection from others, i.e. diminished awareness of other people, and persistent and inexplicable feelings of incapacity or impotence.10 These textual patterns show


Pagina 16 van 26

Sylvia Plath’s depression prose is honest in the way she perceives her depression as a multidimensional suffering with physical, mental and social aspects. These multidimensional aspects of depression can make suffering unbearable, impairing quality of life and happiness in general. Therefore, in this paper we attempt to illustrate that three of the Dutch euthanasia criteria can be met in the case of the depressed patient, making the euthanasia a reasonable option to relieve suffering. In case of Esther Greenwood and her Bell Jar narration, we show that psychological suffering can be unbearable, that she is informed about her situation, and there are no reasonable alternatives to relieve her suffering. Methods On the basis of selected quotes from The Bell Jar we aim to illustrate that the novel is a clear and unambiguous rendition of depression. In regards to the case of Esther Greenwood, the depressed protagonist from The Bell Jar, we studied if the previously mentioned criteria 2-44 from the Dutch Euthanasia act could be fulfilled and if a sustained euthanasia request could be a reasonable option to consider. Criteria 1 and criteria 5-6 will not be discussed. Within The Bell Jar there is no voluntary and well-considered euthanasia request from Greenwood and therefore no euthanasia is performed. Results Criteria 2-4 from the Dutch Euthanasia Act are: (2) the patient is suffering unbearably without the prospect of improvement, (3) the patient is informed about his situation and prospect, (4) there are no reasonable alternatives to relieve suffering.4 Criterion 2: “the patient is suffering unbearably” Esther Greenwood perceives actuality very gloomy. For instance, when she ventilates the burden of socialising and self-awareness she exclaims: “My drink was wet and depressing. Each time I took another sip it tasted more and more like dead water.”9 “I felt myself shrinking to a small black dot against all those red and white rugs and that pine-paneling. I felt like a hole in the ground.”9 Her general dark experience of life lasts through the seasons: “The countryside already deep under old falls of snow, turned us a bleaker shoulder, and as the fir trees crowded down from the grey hills to the road edge, so darkly green they looked black, I grew gloomier and gloomier.”9 And, “(…) the motherly breath of the suburbs enfolded me. A summer calm laid its soothing hand over everything, like death.”9 After a writing course proposal is turned down, Esther Greenwood expresses her feelings as follows: “All through June the writing course had stretched before me like a bright, safe bridge over the dull gulf of the summer. Now I saw it totter and dissolve, and a body in a white blouse and green skirt plummet into the


Pagina 17 van 26

gap. ... I felt it was very important not to be recognized.”She is also filled with disgust when considering future life prospects of girls her age when she mentions, “I looked round me at all the rows of rapt little heads with the same silver glow on them at the front and the same black shadow on them at the back, and they looked like nothing more or less than a lot of stupid moon-brains. I felt in terrible danger of puking.” Criteria 3 and 4: “the patient is informed about her situation and prospect” After her fifth suicide attempt, Esther Greenwood finds herself in the consulting room of psychiatrist Dr. Gordon: “I was still wearing Betsy’s white blouse and dirndl skirt. They drooped a bit now, as I hadn’t washed them in my three weeks at home. The sweaty cotton gave off a sour but friendly smell. I hadn’t washed my hair for three weeks, either. I hadn’t slept for seven nights.”9 Dr. Gordon is unable to help Esther Greenwood and he does not inform her about her situation: “I had imagined a kind, ugly, intuitive man looking up and saying ‘Ah!’ in an encouraging way, as if he could see something I couldn’t and then I would find words to tell him how I was so scared, as if I were being stuffed farther and farther into a black, airless sack with no way out.”9 Instead of this, Dr. Gordon doesn’t communicate the state of Greenwoods situation at all: “He only said: ‘I think I would like to speak to your mother. Do you mind?”9 Dr. Gordon gives Greenwood shock treatments: “Dr. Gordon was fitting two metal plates on either side of my head. He buckled them into place with a strap that dented my forehead, and gave me a wire to bite. I shut my eyes. There was a brief silence, like an indrawn breath. Then something bent down and took hold of me and shook me like the end of the world. Whee-ee-ee-ee-ee, it shrilled, through an air crackling with blue light, and with each flash a great jolt drubbed me till I thought my bones would break and the sap fly out of me like a split plant. I wondered what terrible thing it was that I had done.”9 After the shock treatment that Dr. Gordon gives have failed, Esther Greenwood will have shock treatments again, but given by Dr. Nolan. First Greenwood doesn’t know that, but this new physician’s way of communicating is far more understanding than Dr. Gordon’s way: “Tell me about Doctor Gordon,’ Doctor Nolan said suddenly. ‘Did you like him?’ I gave Dr. Nolan a wary look. I thought the doctors must all be in it together, and that somewhere in this hospital, in a hidden corner, there reposed a machine exactly like Dr. Gordon’s, ready to jolt me out of my skin. ‘No,’ I said. ‘I didn’t like him at all.’ ‘That’s interesting. Why?’ ‘I didn’t like what he did to me.’ ‘Did to you?’ I told Dr. Nolan about the machine, and the blue flashes, and the jolting and the noise. While I was telling her she went very still. ‘That was a mistake,’ she said then. ‘It’s not supposed to be like that.’ I stared at her. ‘If it’s done properly,’


Pagina 18 van 26

Dr. Nolan said, ‘it’s like going to sleep.’ Then Esther Greenwood says: ‘If anyone does that to me again I’ll kill myself.’ Shock treatment will happen again and Dr. Nolan is able to communicate this sensitively: “Doctor Nolan put her arm around me and hugged me like a mother. ‘You said you’d tell me!’ I shouted at her through the disheveled blanket. ‘But I am telling you,’ Doctor Nolan said. ‘I’ve come especially early to tell you, and I’m taking you over myself.” Criteria 2 and 4: “there are no reasonable alternatives to relieve suffering” When Esther Greenwood’s state of depression deteriorates, her suffering makes her determined to end life. This raises the question whether treatment has been successful at all, considering the tragic and detailed descriptions of her five suicide attempts in The Bell Jar. By cutting her wrists: “It would take two motions. One wrist then the other wrist. But when it came right down to it, the skin of my wrist looked so white and defenceless that I couldn’t do it.”9 Two times by drowning herself: “I waited, as if the sea could make my decision for me.”9 And "The water pressed in on my eardrums and on my heart. I dived, and dived again, and each time popped up like a cork.”9By hanging herself: “But each time I would get the cord so tight I could feel a rushing in my ears and a flush of blood in my face my hands would weaken and let go, and I would be all right again.”9 By hiding herself away in a basement to take a drug overdose: “It took me a good while to heft my body into the gap, but at last, after many tries, I managed it, and crouched at the mouth of the darkness, like a troll. I unscrewed the bottle of pills and started taking them swiftly, between gulps of water, one by one by one.”9 Dr. Gordon gives Esther Greenwood shock treatments, which don’t help: When Dr. Gordon asks Greenwood how she feels after her shock treatment: “How do you feel? ‘All right.’ But I didn’t. I felt terrible.”9 At the end of the novel Esther Greenwood is unsure whether shock treatment has been successful. “How did I know that someday – at college, in Europe, somewhere, anywhere – the bell jar, with its stifling distortions, wouldn’t descend again?”9 And, “I had hoped, at my departure, I would feel sure and knowledgeable about everything that lay ahead – after all, I had been ‘analysed’. Instead, all I could see were question marks.” Discussion Esther Greenwood shows that the suffering of depressed patients can be unbearable to themselves. Her general way of looking at life is dark and she is unable to sleep for seven nights in a row. Ultimately, death may seem inevitable, as shown by five suicide attempts.


Pagina 19 van 26

Criteria 3 and 4 from the euthanasia act are also nicely illustrated in this novel. First Esther Greenwood is poorly informed about her situation by Dr. Gordon, but later, she is perfectly informed by Dr. Nolan about future treatment plans. However, it is unknown whether this shock treatment has been successful for Esther Greenwood. She has been given it twice, but at the end of the novel Esther is still unsure about life ahead. After this shock treatment, no feasible alternative exists for such a severe depression like Esther Greenwood is suffering from. This raises the question of whether this form of suffering can meet the euthanasia suffering criteria. Research has shown that depression can be perceived as a severe multidimensional suffering that affects physical, mental, social and spiritual aspects.11 Suffering is exacerbated by a depressed mood and by identification of one’s self as being depressed.12 Within The Bell Jar, Greenwood only once identifies herself as being depressed: “A fine drizzle started drifting down from the grey sky, and I grew very depressed.9 The entire narration however, reveals that Esther Greenwood is constantly accompanied by a depressed mood: “I saw the years of my life spaced along a road in the form of telephone poles, threaded together by wires. I counted one, two, three … nineteen telephone poles, and then the wires dangled into space, and try as I would, I couldn’t see a single pole beyond the nineteenth.”9Such suffering can make daily living intolerable. When living is intolerable, quality of life is impaired drastically forcing the depressed patient towards suicide, as is shown by The Bell Jar narration. In such cases, when suffering is indeed unbearable, euthanasia as an alternative to suicide can be far more satisfying to both patient and physician.13 The Dutch euthanasia criteria are difficult to assess because Dutch general practitioners, medical specialists, and nursing home physicians frequently report problems in evaluating the patient’s subjective perspective from the Euthanasia act criteria.14 This is related to evaluating whether or not suffering was unbearable and whether or not the patient’s request was voluntary and well considered.14,15 As demonstrated in a study on patients who explicitly requested euthanasia, but whose request was not granted, patients appear to put more emphasis on psychosocial suffering while physicians refer more often to physical suffering.16 In the case of Esther Greenwood, she does not reflect on her suffering. No expression of illness belief is given in the text. But the above results show that her view of life is gloomy and dark. Her behavior on the other hand, shows she is perfectly aware that death is a better option compared to living. To choose to end one’s own life, entails denying that life is preferable to death.17 Greenwood attempts to end her life five times. With this, she denies that life is preferable to death. This raises the question


Pagina 20 van 26

of whether life is good for her at all. Greenwood shows this preference with suicide attempts and her doubts about whether a happy future can be possible. The Bell Jar is an elegant example in the field of literature and medicine. This narration can help physicians18 in valuing the honesty of the patient perspective, when having to evaluate the criteria as described in the Euthanasia Act, specifically in the case of a mentally ill patient. They can use this literary work of art to train themselves in assessing the Euthanasia Act criteria. This literary narration by Sylvia Plath shows that these criteria can be assessed in case of the depressed patient, making the euthanasia request a reasonable treatment option to consider. Conclusion Physicians face a judgment difficulty when evaluating euthanasia requests by depressed patients. However, with The Bell Jar’s honesty, it can help physicians to asses a depressed patient’s intention in order to fulfill the Dutch Euthanasia act criteria.19

References 1. Schippers E. (Dutch Minister of Health, Welfare and Sport). Antwoorden op kamervragen over euthanasie bij mensen met een psychiatrische aandoening. In: Letter to The House of Representatives ed. The Hague; 2014. 2. van der Heide A, Onwuteaka-Philipsen BD, Rurup ML, et al. End-of-life practices in the Netherlands under the Euthanasia Act. The New England Journal of Medicine. 2007;356(19):1957-1965. 3. Onwuteaka-Philipsen BD, Brinkman-Stoppelenburg A, Penning C, de Jong-Krul GJ, van Delden JJ, van der Heide A. Trends in end-of-life practices before and after the enactment of the euthanasia law in the Netherlands from 1990 to 2010: a repeated cross-sectional survey. Lancet. 2012;380(9845):908-915. 4. Pols H, Oak S. Physician-assisted dying and psychiatry: recent developments in The Netherlands. International Journal of Law and Psychiatry. 2013;36(5-6):506514. 5. Naudts K, Ducatelle C, Kovacs J, Laurens K, van den Eynde F, van Heeringen C. Euthanasia: the role of the psychiatrist. The British Journal of Psychiatry. 2006;188:405-409. 6. Tholen AJ, Huisman J, Legemaate J, Nolen WA, Polak F, Scherders MJWT. Guidelines for physician-assisted suicide in case of the mentally-ill patient. In: Dutch Association of Psychiatry. Utrecht: De Tijdstroom; 2009:77. 7. Groenewoud JH, van der Maas PJ, van der Wal G, et al. Physician-assisted death in psychiatric practice in the Netherlands. New England Journal of Medicine.1997;336(25):1795-1801.


Pagina 21 van 26

8. Groenewoud JH, Van Der Heide A, Tholen AJ, et al. Psychiatric consultation with regard to requests for euthanasia or physician-assisted suicide. General Hospital Psychiatry. 2004;26(4):323-330. 9. Plath S. The Bell Jar. London: Faber and Faber Limited; 1966. 10. Hunt D, Carter R. Seeing through The Bell Jar: investigating linguistic patterns of psychological disorder. The Journal of Medical Humanities. 2012;33(1):27-39. 11. Hedelin B, Strandmark M. The meaning of depression from the life-world perspective of elderly women. Issues in Mental Health Nursing. 2001;22(4):401420. 12. Kuwabara SA, Van Voorhees BW, Gollan JK, Alexander GC. A qualitative exploration of depression in emerging adulthood: disorder, development, and social context. General Hospital Psychiatry. 2007;29(4):317-324. 13. Poma SZ, Vicentini S, Siviero F, et al. The Opinions of GP's Patients About Suicide, Assisted Suicide, Euthanasia, and Suicide Prevention: An Italian Survey.Suicide & life-threatening Behavior. 2014;Epub ahead of print. 14. Buiting HM, Gevers JK, Rietjens JA, et al. Dutch criteria of due care for physician-assisted dying in medical practice: a physician perspective. Journal of Medical Ethics. 2008;34(9):e12. 15. Dees MK, Vernooij-Dassen MJ, Dekkers WJ, Elwyn G, Vissers KC, van Weel C. Perspectives of decision-making in requests for euthanasia: a qualitative research among patients, relatives and treating physicians in the Netherlands. Palliative Medicine. 2013;27(1):27-37. 16. Pasman HR, Rurup ML, Willems DL, Onwuteaka-Philipsen BD. Concept of unbearable suffering in context of ungranted requests for euthanasia: qualitative interviews with patients and physicians. BMJ (Clinical research ed.). 2009;339:b4362. 17. Frati P, Gulino M, Mancarella P, Cecchi R, Ferracuti S. Assisted suicide in the care of mentally ill patients: the Lucio Magri's case. Journal of Forensic and Legal Medicine. 2014;21:26-30. 18. Brody H. Defining the medical humanities: three conceptions and three narratives. The Journal of Medical Humanities. 2011;32(1):1-7. 19. Marcoux I, Onwuteaka-Philipsen BD, Jansen-van der Weide MC, van der Wal G. Withdrawing an explicit request for euthanasia or physician-assisted suicide: a retrospective study on the influence of mental health status and other patient characteristics. Psychological Medicine. 2005;35(9):1265-1274. BAREND W. FLORIJN, MD, is currently a PhD student at the Department of Internal Medicine at the Leiden University Medical Center. Together with Ad A. Kaptein he has published before about Literature & Medicine in the American Journal of Hospice and Palliative Medicine.


Pagina 22 van 26

AD A. KAPTEIN, PhD, is a Professor of Medical Psychology at the Leiden University Medical Center. He teaches about living with chronic illness. His research focuses on illness perceptions, treatment beliefs, self-management and quality of life, in particular in persons with a chronic somatic illness. He was Editor-in-Chief of Psychology and Health, and President of the European Health Psychology Society (EHPS). Hektoen International Journal is published by the Hektoen Institute of Medicine 2240 West Ogden Avenue, Chicago, IL. 60612 ISSN 2155-3017 - Copyright © 2009 [email protected] Visit us at: www.hekint.org| www.hektoeninternational.org

Artikel: ‘Levensverhalen in de zorg’ Auteur: Jose Franssen Bron: AS (bewerkte kopie van de tekst uit het tijdschrift AS augustus/september 2015) Andragoge José Franssen is gespecialiseerd in het werken met ouderen en hun levensverhalen. Ze publiceerde diverse boeken over dit onderwerp. In deze AS [tijdschrift] beschrijft zij de wijze waarop het werken met verhalen van ouderen zich in haar leven heeft ontwikkeld. En over de wijze waarop ze activiteitenbegeleiders en zorgverleners inspireert om met levensverhalen aan het werk te gaan.

Het levensverhaal en ik: wij vergroeiden met elkaar. Het begon met schrijven. Met mensen levensverhalen schrijven is: mensen leren herinneringen te vinden, mensen leren hun verhalen te vertellen, mensen stimuleren hun verhalen te delen en voor te lezen en hen zo helpen in contact te zijn met anderen. Wat ik leerde over het schrijven van levensverhalen bundelde ik in het boek ‘Van vroeger. Levensverhalen schrijven met ouderen’, dat in 1995 uitkwam. Daarna schreef ik veel over mijn werken met mensen en hun verhalen. Het mooiste boek dat ik maakte heet ‘In mijn koffer op zolder. Levensverhalen van ouderen voor ouderen’. Daarin staan verhalen van 27 ouderen over hun leven en vertellen zij in interviews over de betekenis die het schrijven van hun verhalen voor hen had. Het werken met levensverhalen werd de rode draad in mijn eigen levensverhaal. Ik verdiepte me in het voorlezen als opstap naar het vertellen van eigen verhalen. Jarenlang las ik voor in zorgcentra. Ik vroeg me af welke verhalen mensen raken en


Pagina 23 van 26

ik verzamelde ze. Ik begeleidde activiteitenbegeleiders, mensen die in de zorg werken, kinderen en partners van mensen die woonden op verpleegafdelingen. Ik maakte het boek ‘Luisteren in je leunstoel. Handboek over voorlezen aan ouderen’. Ook maakte ik levensboeken met ouderen. José Franssen Op dit moment werkt Jose aan een boek over twaalf jaar zorgen voor haar moeder, die de ziekte van Alzheimer had. José Franssen werkt aan een boek over de tijd waarin zij mantelzorger was van haar moeder, die de ziekte van Alzheimer had. Hierin beschrijft zij onder andere hoe zij een levensboek maakte met haar moeder en welke hindernissen zij daarbij tegenkwam. Een voorpublicatie van een van de verhalen uit het boek: Toen ik jou de eerste keer

vroeg om mij verhalen uit jouw leven te vertellen, heel lang geleden, begonnen we met goede moed. Maar onder de parasol bij het huis in de bergen, waar je elk jaar een week met mij op vakantie was, werd je er alleen maar stil en verdrietig van, van het verhaal over jouw leven in het weeshuis met meer nare dan goede nonnen, jouw verhaal over vroeg gestorven ouders en broers die je nooit te zien kreeg. We hielden er al snel mee op, want het deed jou duidelijk geen goed en daardoor was mijn plezier ook snel verdwenen. Daarna zag jij er geen heil meer in, in het vasthouden van herinneringen, vertellen of optekenen van jouw levensverhaal. In mijn cursussen over het schrijven en vertellen van levensverhalen had je geen interesse: ‘Nee kind, dat is niks voor mij!’ En toen ik jou de levensboeken liet zien die ik maakte voor en met oudere vrouwen in St. Anna in Heel, was je zeer geïnteresseerd, vertelde je honderduit over jouw eigen leven naar aanleiding van de foto’s die je zag, maar je wees beslist mijn suggestie van de hand om samen óók zo’n boek te maken. ‘Dat heb ik niet nodig’, was het commentaar. Het was in de tijd waarin ik wist en jij nog niet wilde weten dat jouw vergeetachtigheid wel degelijk meer was dan normaal ouderdomsvergeten. We zijn inmiddels een paar jaar en veel vergeten, loslaten, chaos en paniek verder, en ik stel het maar weer eens voor om een herinneringsboek te maken. En tot mijn grote verrassing vind jij het nu een goed idee om in een boek herinneringen te verzamelen voor als je nog meer zult vergeten. ‘Want straks is er nóg meer weg.’ Dus ik kwam vanmorgen enthousiast bij jou aan, met een klapper, plastic insteekhoesjes en mooi dik wit papier. Om het begin te maken. We gaan elke dinsdag, op de vaste dag dat ik bij jou ben, een bladzijde in het boek maken. Verhalen vertellen of nog eens ophalen, foto’s bekijken en plekken van vroeger bezoeken. Ik wil vriendinnen van jou uitnodigen om mee te doen en er tantes bij betrekken, ik wil mijn broers en zussen uitnodigen om bladzijden te maken. De avonden zullen in het teken staan van de herinneringen. Mooie vooral, zodat we met een gerust en onbezwaard hart kunnen slapen. Het


Pagina 24 van 26

loopt meteen mis. In de loop van de dag realiseer ik me dat we ’s avonds veel te moe zijn! Als we onze dagtaak erop hebben zitten, met het in goede banen leiden van het voortdurend ontsporende leven, hebben we allebei de tong op onze schoenen hangen. Het huis is dan weer op orde gebracht, de spullen zijn weer terug op hun vertrouwde plaatsen, het boodschappenlijstje is samengesteld en de boodschappen staan op hun plaats in de kast, we hebben gezocht naar een kwijtgeraakte handschoen, we hebben gekeken naar de hoge waterstand van de Maas, een vroegere buurvrouw kwam op de thee en daarna hebben we gekookt en gegeten. Zo veel mogelijk hebben we alles sámen gedaan en tussendoor was er dan ook nog tijd om de ogen te druppelen, de pillen te slikken, de wasmachine aan te zetten en de afwas te doen. Daarna biedt een voetenbadje rust en uitkomst (want even stilzitten moet dan), dan helpt het verzorgen van de vingernagels, het inwrijven van vermoeide reumavoeten bij het ontspannen, terwijl de televisiestemmen geruststellend mompelen zodat we niet meer zo veel hoeven. Tijdens het kijken naar het Journaal, tijdens het manicuren en ook daarna nog een aantal keren, dut jij even weg. Kapot ben je, na zo’n dag van op en neer gaande stemmingen, van het verdriet om het weten van je ziekte, van het verwoede proberen de dingen tóch te begrijpen, te ordenen, te pakken en een plaats te geven. Wat is er morgen allemaal? Welke dag is het vandaag? Welke dag is het morgen? En hoe gaat dat dan allemaal morgen? Wie komt me dan ophalen? En hoe kom ik dan thuis? Het zijn eindeloze litanieën, vragenlijsten in het kwadraat. Een onderzoeker zou er jaloers op zijn, zoveel manieren om steeds weer dezelfde vragen met eenzelfde dringende intentie te stellen. Dus nee, de avond is geen goed vast moment voor het ophalen van herinneringen. De tijd dat jij geconcentreerd met een taak bezig kunt zijn lijkt soms voorbij. En zoals ik jou in het moment moet verleiden om even te gaan zitten, zo zal ik ook de komende tijd de herinneringen die zich aandienen moeten vangen. Gelukkig weet ik er al veel en daar kan ik dan bij aansluiten als ze – vaak toevallig – ter sprake komen. Vanaf dit moment zal ik jouw verhalen sprokkelen. We gaan nog steeds een herinneringsboek maken en ik verzamel ijverig situaties en verhalen van vroeger. Ik zal er af en toe een uurtje aan werken, ik zal je in verloren uurtjes, of lopend langs de Maas, vragen stellen over vroeger, en ik zoek op zondagochtenden foto’s met jou die passen bij je verhalen. Het boek wordt een deel van de veelheid van taken die te maken hebben met de zorg voor jou. Het communiceren op basis van herinneringen en het vertellen van de verhalen die nog beschikbaar zijn is bovendien een belangrijk deel geworden van de dagen die we samen doorbrengen. Langzaam zal het boek groeien. Het boek verschijnt in het voorjaar van 2016. Meer info bij Jose Fransen: www.josefranssen.nl


Pagina 25 van 26

Aan- of afmelden voor de nieuwsbrief? Deze nieuwsbrief verschijnt twee keer per jaar en is via de website van het levensverhalenlab (www.levensverhalenlab.nl) van de Universiteit Twente en Orléon (www.campusorleon.nl) te raadplegen. Via de LinkedIngroep Dutch Network for Narrative research (Nederlands Netwerk Narratief onderzoek) wordt een notificatie geplaatst van elke nieuwe uitgave van de nieuwsbrief. Tevens ontvangen geïnteresseerden op verzoek de nieuwsbrief per mail. Mocht u zich willen aanmelden voor de emailverzending van deze nieuwsbrief, dan kunt u zich aanmelden door een mail te sturen naar [email protected] met daarin het woord ‘AANMELDING NNN’ in de onderwerp regel van uw mail. Mocht u deze nieuwsbrief niet meer willen ontvangen dan kunt u naar hetzelfde adres mailen, maar dan met het woord ‘AFMELDING NNN’ in de onderwerp regel. Voor meer informatie over het Narratief Netwerk Nederland kunt u zich wenden tot (en aanmelden op!) de LinkedIn groep: Dutch Network for Narrative research (Nederlands Netwerk Narratief onderzoek).

©Narratief Netwerk Nederland Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze nieuwsbrief mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever van deze nieuwsbrief.


Pagina 26 van 26

Narratief Netwerk Nederland (NNN)

Recommend Documents