Naar een sociaalecologische economie de stad de ecofabriek van de toekomst?
Dirk Holemans 27 februari 2013
Enkele heel eenvoudige vragen: Kunnen we verder doen zoals we bezig zijn? -> een economisch ‘relanceplan’ volstaat Of is er nood aan een andere economie? En waar zal die dan vorm krijgen? En waaruit bestaat die dan? Welke producten hebben we nodig? Hoe hard gaan we nog werken? En hoeveel geld heb ik nodig…en welk geld?
Economisch model (groei, éénrichting) onhoudbaar op eindige aarde
Oneindige voorraadkamer?
Vuilbak zonder bodem?
Economisch systeem 20ste eeuw werkt niet meer
• kruispunt van vier grote uitdagingen, nl. het einde van goedkoop en vlot beschikbaar: – Energie (olie, uranium, …) – Grondstoffen (metalen, fosfaat, …) – Geld (oplopende rente op schuldenbergen bij overheden, bedrijven en gezinnen)
+ voorkomen van toenemende milieuschade
Grondstoffen: we hebben ze niet!
Bron: Cohen, New Scientist, 2007
Uitputting van niet-hernieuwbare grondstoffen: de prijzen liegen niet
geld
• Ons economisch systeem -> moet groeien omdat in rentesysteem geld voortdurend in waarde daalt -> sinds jaren ‘80: ontspoord geld (hefboom), speculatieve investeringen: financiële transacties belangrijker dan economie, maar… financiële wereld kan niet blijven groeien door schuld op schuld te stapelen
We overbelasten de aarde
Complexe systemen hebben geen ‘achteruit’, wel kantelpunten
Naar een planetair kantelpunt? Welk Antropoceen willen we? Holoceen
Bron: A. Barnosky et al., Nature, 2012
Kan toekomst verderzetting zijn van de huidige trends?
2050 1950
2010
Groei wereldeconomie ?
Factor 10 reductie milieuimpact tegen 2050 voor Westerse landen
12
Tussenstand • De toekomst zal geen verderzetting zijn van de huidige samenleving: -> we staan voor de transitie van een fossiele brandstof-gestookte groei-economie naar een economie die zich voegt naar de grenzen van een eindige planeet -> het verstrijken van de houdbaarheidsdatum van de mondiale groei valt samen met de grenzen aan de kredietverlening en het grondstoffengebruik -> alles hangt met alles samen
Wat is de nieuwe plaats/schaal van verandering
• 20ste eeuw: natiestaat als kader van economie en ontwikkeling -> vakbonden voeren sociale strijd, sociaal pact met overheden en werkgevers geeft vorm aan de welvaartstaat
Wat is de nieuwe plaats/schaal van verandering?
• 21ste eeuw: governance gelaagde overheden -> regio’s op mondiaal vlak (Europa, …) -> steden als knooppunten van innovatieve netwerken -> een nieuw stedelijk middenveld, dat leidt tot een nieuw mobiliserend politiek project -> structurele wijzigingen vereisen samenspel van kennis- en innovatiecentra, een actief maatschappelijk middenveld, veranderingsgezinde burgers
Een andere welvaart ?
Welvaart gaat over ons vermogen om goed te gedijen als menselijke wezens – binnen de ecologische grenzen van een eindige planeet. • Materieel gedijen: voedsel, kledij, woning • Sociaal en psychologisch floreren: identiteit, betekenis, deelnemen aan het leven van de samenleving • Herdenken van sociale goederen en publieke ruimten
Wat is de opdracht? • A. Gorz: revolutionair reformisme: een waaier aan hervormingen die elkaar versterken en die samen voldoende snel tot systeemverandering te komen
Transitie naar sociaalecologische stadseconomie: een dubbele beweging 1. Global economy wordt kleiner en groener
1. Wereldwijd ontwikkelen zich stedelijke kringloopeconomieën
1. Global economy kleiner en groener -> transport = sleutelsector uitstoot broeikasgassen -> door olieschaarste: transport duurder -> kwestie van veiligheidspolitiek: grondstoffenzekerheid -> herlokalisering nu al bezig binnen huidig economisch model: iphone in VS geproduceerd -> kwestie van ecologische rechtvaardigheid: ontwikkelingslanden hebben recht op eigen ontwikkelingsruimte
1. Global economy kleiner en groener -> wat is meerwaarde van invoeren van Engelse aardappelen als Belgische aardappelen in Engeland verkocht worden…? En Belgische peren naar China?
-> denken in juiste en verschillende schalen -> koffie intercontinentaal -> hout continentaal -> meeste voedsel regionaal Globaal doel: zo kort mogelijke ketens: verhoogt kans op sluiten van kringloop!
1. Global economy kleiner en groener • De juiste keuzes maken -> windenergie ipv. steenkoolgestookte centrale -> lokale eiwitproductie ipv. soja uit Brazilië -> plastic uit plantaardige grondstoffen ipv. uit olie -> groen aankoopbeleid overheden en fair trade -> rol stedelijke actoren: bv. KUL tonijnverbod
Impact soms groter dan we denken: 1 paar schoenen herstellen ipv. weggooien
2. Bouwstenen van economische systeemverandering Fundament = gesloten kringlopen die zo traag mogelijk doorlopen worden (slow economy)
2.1 De kringloopeconomie Fundamentele breuk met huidige situatie: grootschalige mijnbouw als input, massale verbranding van afval als output (EU: 60% van afval niet gerecycleerd) -> te ontwikkelen op verschillende schalen: product, bedrijventerrein, stad, regio, … STAD = mijn van de toekomst en we alle goederen ontwerpen in functie van sluiten van de kringloop
ECODESIGN Natuurlijke Grondstoffen
Storten
Recyclage, Hergebruik
Inzameling
Betere Design Producten
Productie
Distributie
Gebruik
Natuurlijke Grondstoffen
Storten
Recyclage, Hergebruik
Design
Betere Producten
Productie Ecologische Productie
57% Leeg ! Inzameling
Distributie
Gebruik
Korte ketens, gebundeld Slimmer Gebruik transport
Natuurlijke Grondstoffen
Natuurlijke
Design
Betere Producten
Grondstoffen
Storten
Recyclage, Hergebruik
Productie Ecologische Productie
Afval & Inzameling Recyclage
Distributie
Wat als we alle Gebruik grondstoffen in de stad Slimmer Gebruik willen houden?
Kringloop echt sluiten = stadsmijnbouw urban mining
Dienstverlening in plaats van verkopen: Xerox
Leasing= gesloten systeem van grondstoffen
Nieuwe stedelijke productie: van grootfabriek tot high tech small scale The Economist
2.2 Slow economy - Kringlopen kunnen energieverslindend en milieubelastend zijn: urban mining en Fablab’s - downgrading: kringlopen soms eindig (bvb. Papiervezels: max. 8 keer recyclen) -> ook andere levensstijlen en organisatiemodellen nodig! …
2.2 Slow economy • Spullen delen en ruilen – Autodelen/bib van het gereedschap/klerenruil – Ook via internet: Spullendelen.nl
• Cohousing: 1 wasmachine voor meerdere gezinnen • Wasbar: nog wasmachine nodig? • Een boeiende stad buiten de Veldstraat: -> Lowbudget urbanity
Hoe lang gebruiken? - Gemiddelde levensduur in België: 18 maanden -Bevat schat aan kostbare metalen: verzamel 200 gsm’s en je hebt goud voor een trouwring! -95% van zeldzame aardmetalen komen uit China
-Wat drijft ons? -Papa, welke gsm had jij als je 12 was?
GEBRUIK: kopen, delen of leasen?
GEBRUIK: bibliotheek van het gereedschap
Natuurlijke Grondstoffen
Natuurlijke
Design
Betere Producten
Grondstoffen
Recyclage, Productie Storten Wat als weHergebruik alles zouden Ecologische herstellen wat in deze stad Productie aanwezig is aan spullen? Afval & Inzameling Distributie
Recyclage
Gebruik Slimmer Gebruik
2.2 Slow economy • -
Stedelijk herstelnetwerk Wenen Länger nutzen – statt öfter kaufen! Kringwinkel wordt ‘herstel- en dienstencentrum’ Netwerk van >50 hersteldiensten Oude wasmachines pimpen tot energie-arme toestellen - Verhuurd aan mensen met laag inkomen - Stedelijke actie: schenk je oude wasmachine -> 50 extra jobs in 2 jaar tijd!
3. Jobs voor iedereen - Delen, leasen, demonteren en herstellen, … creëert ook jobs voor laaggeschoolden - Past in transitie naar een koolstofarme en meer gelokaliseerde en gemeenschapsgebaseerde economie - Belang van juridische structuur: met coöperatieven is burger niet louter klant maar democratisch aandeelhouder
4. Economie is meer dan je denkt - Het economische is breder dan wat zich op de markt afspeelt: soft structures: plekken van delen, ruilen en solidariteit (buurthuis, LETS groep, lokale munt = urban commons) - -> hogere levenskwaliteit met minder koopkracht -> een ecologisch rechtvaardige stad
4. Een droom? Gent vintage ecodesignstad 2.0 ?
- Stel u voor: een stad met een slimme universiteit, een handige hogeschool en een creatieve academie ->samen ontwikkelen ze de duurzame laptop van de toekomst BELFORT - Enkel te huur, nooit te koop - Duurzame en demonteerbare behuizing in 1 materiaal (bvb. Al) - Jaarlijkse upgrade in stedelijke werkplaats (incl. opleidingscentrum voor werklozen)
4. Een droom? Gent vintage ecodesignstad 2.0 ?
- Laptop draait op urban open software - help, ik wil een nieuwe computer? - 2jaarlijkse designwedstrijd om behuizing aan te kleden (te pimpen) - Wedstrijd na enige tijd geen succes meer want iedereen wil een vintage model, waar ze mee korting krijgen in de wasbar en de Vooruit - Fictie? Voorlopig nog wel.
Welke stad is economisch het beste voorbereid op de klimaatneutrale/koolstofarme toekomst? Belgische stad GENT 2/3 verkeer = auto Veel huizen slecht geïsoleerd Fossiele energie Weinig hersteldiensten Amper stadslandbouw
Koploperstad EU 2/3 verkeer duurzaam Kouder maar lagere verwarmingsfactuur Lokale energieproductie Stedelijk herstelnetwerk Stedelijk voedselsysteem
Een dat is eigenlijk een opdracht voor iedereen. De stad heeft één voordeel: klein genoeg zodat iedereen er kan aan meewerken, en groot genoeg zodat we de wereld kunnen veranderen. Aan elk van u om mee de handen uit de mouwen te steken!
