M U S E U M B O E R H A AV E
Jaarverslag 2013
VOORWOORD van de directeur Voor Museum Boerhaave was 2013 een goed jaar! Het begon en eindigde feestelijk
Uit de jaarlijkse publieksonderzoeken lezen we dat onze bezoekers ook de tentoonstellingen op prijs stellen en dat deze wisselende exposities een belangrijke reden voor het bezoek vormen. Deze waardering is een mooi compliment voor ons en voor onze partners. Want bij de totstandkoming van tentoonstellingen werkten we ook dit jaar weer met bijzondere partners samen. Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen was onze partner in de tentoonstelling over geneesmiddelen en Philips Research was nauw betrokken bij de jubileumtentoonstelling over het honderdjarige bestaan van dit vermaarde nationale instituut. Met National Geographic werkten we aan een exclusief en zeer goed bezocht arrangement voor lezers over de anatomie en met Boerhaave Nascholing aan een, eveneens goed ingetekende, geaccrediteerde bijscholingscursus voor huisartsen.
en ook tussentijds viel er van alles te vieren. Zo werd het museum op 5 februari verrast met met een geweldige financiële bijdrage van de BankGiro Loterij. De BankGiro Loterij steunt Museum Boerhaave de komende drie jaar met een totaalbedrag van 600.000 euro. De cultuurloterij van Nederland maakte dit bekend tijdens het Goed Geld Gala 2013 in Amsterdam. De gift is voor Museum Boerhaave van beslissende betekenis bij het realiseren van een langgekoesterde wens: het vernieuwen van de presentatie van de collectie. Gevoegd bij de eigen reserveringen en de binnengehaalde en nog te verwerven externe sponsorgelden, stelt de ruimhartige steun van de BankGiro Loterij Museum Boerhaave in staat deze grootscheepse vernieuwingsslag daadwerkelijk in gang te zetten. Met als resultaat een aantrekkelijker museum voor een breed publiek. Een voorproefje van dit nieuwe museum biedt het in maart uitgebrachte nieuwe topstukkenboek; Knappe koppen, geschreven door conservatoren Ad Maas en Tim Huisman. Deze publicatie staat vol toegankelijke verhalen over een boeiende wetenschapsgeschiedenis. Het boek, uitgegeven door WBooks, is vanzelfsprekend in onze museumwinkel te koop! Met het oog op de herinrichting hebben we al een aantal verkenningen gedaan en ook in het voorliggende jaar zullen we nog diverse vervolgonderzoeken in gang zetten. Dit alles met het doel om Museum Boerhaave nog steviger te positioneren als een museum waar onze bezoekers iets leren/kennis opdoen, verrast worden en aan het denken
worden gezet. Sterke eigenschappen, aldus de MuseumMonitor, die ons museum nu al kenmerken en die ons straks met een heringericht museum nog meer in staat zullen stellen om uit te groeien naar een rijksmuseum voor de geschiedenis van de natuurwetenschappen en van de geneeskunde dat jaarlijks minstens 100.000 bezoekers ontvangt. Maar zover is het nog niet! We zijn evenwel op de goede weg. We noteerden in 2013 iets meer dan 73.000 bezoekers: een forse stijging ten opzichte van 2012 toen we ruim 60.000 bezoekers registreerden. Een resultaat om trots op te zijn!
Uit de nalatenschap van de Amerikaanse wetenschapshistoricus en Ehrenfestbiograaf Martin Klein ontvingen we nieuw archiefmateriaal van Paul Ehrenfest (18801933). Ter gelegenheid van de overdracht organiseerde het museum een publiekssymposium over deze befaamde theoretische natuurkundige. Binnen Leiden waren we partner in eerste edities van het Leiden Law Festival en De nacht van Kunst & Kennis en samen met de Leidse musea en Leiden Marketing profileerden we ons op de Uitmarkt in Amsterdam. We hebben hier te maken met bijzondere evenementen die door samenwerking tot stand kwamen en waar we met
In mei viel ons een wel heel bijzondere onderscheiding ten deel. The Londen Times kende aan Museum Boerhaave een plek toe in hun lijst ’50 best museums of the world’. Met deze ranking op positie 37 waren we zeer verguld en uiteraard is de kwalificatie van de jury ‘This is one of the most important scientific and medical history collections in the world’ zeer eervol.
2
plezier op terugkijken. We zien nieuwe edities dan ook met enthousiasme tegemoet. Op donderdag 19 december viel bij de abonnees van NRC-Handelsblad een commerciële bijlage over de Philips Research tentoonstelling op de mat. Deze, voor Museum Boerhaave niet eerder benutte, vorm van communicatie bracht de tentoonstelling onder de aandacht van een breed lezerspubliek. De dag ervoor werd de tentoonstelling 100 JAAR UITVINDINGEN. Made by Philips Research geopend door directeur Henk van Houten en presenteerden we het boek Philips Research: 100 jaar uitvindingen die ertoe doen, van de hand van conservator Ad Maas en ondergetekende. Een prachtboek, al al zeg ik het zelf, en net als Knappe Koppen uitgebracht bij WBooks. Tot slot een korte blik vooruit.Op 20 maart opent minister Melanie Schultz van Haegen Waterland Boerhaave, een wetenschappelijke waterspeeltuin in onze binnentuin. Kinderen ervaren er naar hartenlust typisch Nederlandse aspecten als ‘varen, polderen, droogmalen, sluizen en het laden en lossen van schepen’. En eind mei gaat het hernieuwde Anatomisch Theater open. Het biedt dan een spectaculaire theatrale kennismaking met ruim vierhonderd jaar geschiedenis van de natuurwetenschappen en de geneeskunde. Komt dat zien! Dirk van Delft Directeur Museum Boerhaave
Afdeling Publiek en Presentatie De afdeling cöordineert de tentoonstellingen, organiseert evenementen en het nevenprogramma bij de tentoonstellingen, ontwikkelt educatieve programma’s, verzorgt het publieksonderzoek, de sponsoring en fondswerving en het marketing en communicatiebeleid van het museum.
Tentoonstellingen & Nevenprogrammering Leydse Weelde: groene ontdekkingen in de Gouden Eeuw (11 oktober 2012 – 5 mei 2013)
In de tentoonstelling Leydse Weelde stond de grote populariteit van de plantkunde (botanie) in de 17de eeuw centraal. In deze Gouden Eeuw spendeerde men enorm veel tijd en geld aan het verzamelen en bestuderen van planten. Er verrezen tuinen bij universiteiten en buitenplaatsen, liefhebbers correspondeerden over hun waarnemingen en kunstenaars specialiseerden zich in het afbeelden van planten. Ook werden er prachtig geïllustreerde boeken uitgegeven en ontstond de eerste commerciële
plantenhandel en bollenteelt. De tentoonstelling presenteerde diverse topvoorwerpen uit binnen- en buitenlandse verzamelingen, zoals geschilderde bloemstillevens, een prachtig versierde zestiende-eeuws herbarium met planten uit het Midden-Oosten dat ooit aan de Habsburgse keizer Rudolf II toebehoorde, een geaquarelleerd tulpenboek uit de tijd van de Tulpenmanie, de allereerste tekening van een aardappel, en gedroogde planten beschreven door de beroemde botanicus Linnaeus. In een speciaal kinderspoor kwamen kinderen vanaf zes jaar van alles te weten over bloemen en planten en mochten ze snuffelen aan kamperfoelie en andere exotische producten. Affiche Leydse Weelde, ontwerp: Bureau Keen
3
A fde l i n g PUB L I EK E N P R E S E N TATI E Opening tentoonstelling Vindingrijk door mevrouw dr. Jet Bussemaker op 6 juni 2013
gingen de aanwezigen zelf aan de slag. Onder de professionele begeleiding van bloemstyliste Marieke Bijlsma ontstonden bijzondere bloemstukken. Bij de tentoonstelling verscheen Bloeiende kennis. Groene ontdekkingen in de Gouden Eeuw, een rijk geïllustreerd boek met cultuurhistorische essays over de ontdekking van exotische planten in wetenschap, kunst en handel in de Gouden Eeuw onder redactie van Esther van Gelder. De publicatie werd uitgegeven door uitgeverij Verloren.
VINDINGRIJK: de uitvindingen van Christiaan Huygens (30 mei 2013 – 27 oktober 2013) Nevenprogrammering uitgelicht
Naast de historische tentoonstelling was er ook ruimte voor de hedendaagse passie voor planten. Deze stond centraal in de expositie Leydse Weelde met Janneke Brinkman. Esther van Gelder werkte als gastconservator aan de totstandkoming van de tentoonstelling. De projectleiding was in handen van Gerhard Kreeftmeijer, de vormgeving werd verzorgd door bureau Keen. Het onderwijsprogramma werd geschreven door Bureau De Praktijk.
Margriet Special In samenwerking met het maandblad Margriet organiseerde het museum een tweetal ontmoetingen met Janneke Brinkman-Salentijn. In een tweegesprek met het Hoofd Publiek en Presentatie, Annelore Scholten en een daarbij aansluitende rondleiding langs het tentoongestelde werk, stond het vijfentwintigjarig kunstenaarschap van Janneke Brinkman-Salentijn centraal. In het tweede deel van de bijeenkomst
4
Op 6 juni 2013 opende mevrouw dr. Jet Bussemaker, minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, de tentoonstelling Vindingrijk samen met een schoolklas. Deze vrolijk- educatieve doetentoonstelling met de uitvindingen van Christiaan Huygens in de hoofdrol was een week eerder al opengesteld voor bezoekers. In een zaal vol spellen konden kinderen de 17de-eeuwse uitvindingen van Christiaan Huygens zelf uitproberen en herontdekken, met een mega-knikkerbaan, een toverlantaarn, een tand-
wielenwand, sandalen met vering en een ruimteraket vol verhalen. De spellen zijn gebaseerd op de originele ontwerpen en schetsen van Christiaan Huygens. Christiaan Huygens was de belangrijkste uitvinder van Nederland in de Gouden Eeuw. Hij vond onder andere de eerste slingerklok uit en met zijn zelfgeslepen telescooplenzen ontdekte hij de ringen van Saturnus. Deze originele voorwerpen zijn topstukken in de vaste tentoonstelling in Museum Boerhaave. In een voor de gelegenheid geschreven tekstboekje werd de bezoeker langs deze bijzondere objecten geleid. Met deze tentoonstelling sloot Museum Boerhaave aan bij de gelijktijdige tentoonstelling over de familie Huygens in de Grote Kerk te Den Haag en bij verschillende andere Haagse evenementen. Museum Boerhaave koos ervoor om de tentoonstelling speciaal voor het jonge gezin te ontwikkelen. In samenwerking met Stichting Technolab ontwikkelde het museum een onderwijsprogramma.
A fde l i n g PUB L I EK E N P R E S E N TATI E
Natuurlijk organiseerde het museum praktische workshops en konden de kinderen tijdens de vakanties zelf planeten maken en versieren. Tiemen Cocquyt was als conservator verbonden aan de tentoonstelling, de projectleiding was in handen van Marieke Meijers. De vormgeving werd verzorgd door Judith Trippelvitz. Nevenprogrammering uitgelicht
En de klok tikt door In navolging van de succesvolle samenwerking rond Marie Curie sloegen Museum Boerhaave en de theatermakers van Pandemonia Science Theater opnieuw de handen ineen. Ditmaal stond Christiaan Huygens centraal. In de theatervoorstelling ‘En de klok tikt door’ nemen we een kijkje in de werkplaats van deze bijzondere geleerde en zijn we getuige van proeven die uiteindelijk leiden tot de totstandkoming van het eerste slingeruurwerk in 1656. Deze gezinsvoorstelling werd diverse keren geprogrammeerd in en buiten het museum en was bijvoorbeeld te zien tijdens de Shell EcoMarathon in de Rotterdamse Ahoy in de maand mei.
Weekend van de wetenschap (5 en 6 oktober 2013) De volledige publieksprogrammering van Affiche Vindingrijk, ontwerp: Studio BrandendZant
5
dit landelijke weekend van de wetenschap stond in het museum in het teken van Christiaan Huygens. Op zaterdag vertelde wetenschapsjournalist Govert Schilling over Christiaan en zijn zoektocht naar nieuwe planeten en hoe de lenzen die hij maakte, hem hierbij hielpen. Aansluitend werd het theaterstuk ‘En de klok tikt’ door gespeeld. Op zondag was de aandacht gericht op de familie Huygens. Hoogleraar Vergelijkende Geschiedenis van de Natuurwetenschap Floris Cohen belichtte in zijn lezing de rol van de familie Huygens, de muziek die Christiaan Huygens componeerde door middel van wiskundige toepassingen en bijzondere wetenschappelijke aspecten in de rijke 17de-eeuwse muziekcultuur. Daarna bracht het Huygens Duo (Leonore van Sloten en Arjen Verhage) muziek ten gehore die in huize Huygens heeft geklonken.
Pillen en Poeders zorg of zegen?
(6 juli – 24 november 2013) Vanaf 6 juli ging deze tentoonstelling over geneesmiddelen en hun gebruik, vroeger en nu van start. Aanleiding voor Pillen en Poeders, zorg of zegen? was het vijftigjarig jubileum van het College
A fde l i n g PUB L I EK E N P R E S E N TATI E
ter Beoordeling van Geneesmiddelen. Het CBG beoordeelt en bewaakt de werkzaamheid, risico’s en kwaliteit van geneesmiddelen. Het medische drama rondom Softenon, een geneesmiddel dat bij zwangere vrouwen tot ernstige afwijkingen bij de ongeboren vrucht leidde, was in 1963 de belangrijkste aanleiding voor de overheid om dit onafhankelijke instituut op te richten. Blikvanger was het kunstwerk Van Wieg tot Graf, een tafel van acht meter lengte, met alle geneesmiddelen die een gemiddeld Nederlands persoon in zijn of haar leven krijgt voorgeschreven. De geneesmiddelen gingen vergezeld van familiefoto’s en voorwerpen. Het kunstwerk werd omringd met voorwerpen uit de rijke geschiedenis van geneesmiddelen. Zo was er een apothekerspot uit de achttiende-eeuw met Requies Puer of ‘Kinderslaap’ te zien, een veelgebruikt geneesmiddel met opium om drukke kinderen te sussen. Maar ook toonde het museum voorbeelden van oude pillendoosjes, een geneesmiddelenamulet, medicinale gewichten in de vorm van drachmen, injectiespuiten, reclame voor Softenon en gekleurde medicijnflesjes. Interactieve spellen betrokken de bezoeker bij actuele vraagstukken rond geneesmiddelengebruik.
pillen en poeders tentoonstelling Museum Boerhaave 6 juli–24 november
zorg of zegen? Affiche Pillen en poeders, ontwerp: Karen Polder
6
Mieneke te Hennepe en Bart Grob waren als conservatoren verbonden aan de tentoonstelling die in nauwe samenwerking met het CBG tot stand kwam. Annette Los was projectleider en de vormgeving werd verzorgd door Karen Polder. Nevenprogrammering uitgelicht
LEZINGENREEKS In het najaar organiseerde het museum een lezingenreeks over geneesmiddelen en werkte het museum samen met het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen en Boerhaave Nascholing, het aan het LUMC verbonden nascholingsinstituut voor de medische achterban. De samenwerking resulteerde in een goed bezochte en gewaardeerde geaccrediteerde nascholingsmiddag voor specialisten ouderengeneeskunde, huisartsen en praktijkassistenten.
Museumnacht (25 mei 2013) Vooruitlopend op de opening op 6 juli stond de museumnacht al geheel in het teken van de kracht van lichaam en geest. Met een ‘pain-station’, diverse lezingen, het optreden van een mentalist en de uitnodiging om met een levende slang op de foto te gaan, waren een kleine 1700 bezoekers in de ban van bijzondere ‘lichamelijke’ uitdagingen.
A fde l i n g PUB L I EK E N P R E S E N TATI E
Amazing Models (21 november 2013 t/m 1 juni 2014) Op 21 november 2013 opende actrice Georgina Verbaan de tentoonstelling Amazing Models waarin ‘wonderschone’ anatomische modellen uit de achttiende en negentiende eeuw gepresenteerd werden. De tentoongestelde verzameling van Museum Boerhaave werd vergezeld door topstukken afkomstig van de Universiteit van Bologna en het Josephinum museum uit Wenen. De tentoonstelling kwam tot stand met steun van de Europese Unie en was al in Bologna en Wenen te zien. De
modellen in Amazing Models verbazen en ontstellen. De bezoeker staat oog in oog met groei en verval, vergroeiingen, genitale wratten, huidaandoeningen en andere ziekten verbeeld in kostbaar ivoor, was of papier-maché. De objecten roepen gevoelens op van bewondering, gruwel, verleiding en schaamte.
M U S E U M B O E R H A AV E L E I D E N P R E S E N T E E R T
Bij de tentoonstelling verscheen een gelijknamige (meertalige) catalogus met bijdragen van de conservatoren van de drie samenwerkende instituten. Voor het middelbaar beroepsonderwijs werd een rondleiding ontwikkeld die aansluiting vindt bij de vakken ‘zorg en welzijn’.
TOT en met 01 juni 2014
W W W. M U S E U M B O E R H A AV E . N L
Opening tentoonstelling met wethouder Jan Jaap de Haan, actrice Georgina Verbaan en fotograaf Koen Hauser
7
Affiche Amazing Models, ontwerp: Studio BrandendZant, fotografie: Koen Hauser
A fde l i n g PUB L I EK E N P R E S E N TATI E
Bart Grob was als conservator betrokken bij de tentoonstelling en werkte ook mee aan de presentaties in Bologna en Wenen. Gerard Kreeftmeijer was de projectleider en Karen Polder tekende voor de vormgeving.
aan het woord in de publiekslezing ‘Verhalen uit het stopcontact’. Natuurlijk zoeken we ook bij deze tentoonstelling aansluiting bij de jeugd: we bouwen elektromotoren in de schoolvakanties, uitvindingen zijn onderwerp in de colleges van de MuseumJeugdUniversiteit en EP-tjes en LP-tjes, vanzelfsprekend van het Philips huislabel, worden gedraaid tijdens de Museumnacht. Daarover meer in het volgende jaarverslag.
100 jaar uitvindingen Made by Philips Research
(19 december 2013 – 26 oktober 2014) In deze tentoonstelling toont Museum Boerhaave de belangrijkste innovaties van Philips Research en komen de mensen achter deze uitvindingen in beeld. Aanleiding vormde het honderdjarige bestaan van Philips Research; in januari 1914 ging het instituut van start als het Philips Natuurkundig Laboratorium, het NatLab, onder leiding van directeur Gilles Holst. Naast innovaties en producten van vroeger, is er in de tentoonstelling ook aandacht voor de nieuwste technologie.
Ad Maas werkte als conservator aan de tentoonstelling. De projectleiding was in handen van Annette Los en de vormgeving van de tentoonstelling was van de hand van Bureau Northern Light, terwijl Karen Polder voor het ontwerp van het campagnebeeld zorgde.
In samenwerking met Studium Generale van de Universiteit Leiden wordt de tentoonstelling begeleid door een lezingenreeks op de woensdagmiddagen en komt conservator Ad Maas veelvuldig Affiche 100 jaar uitvindingen, ontwerp: Karen Polder
8
Philips Company Archives
A fde l i n g PUB L I EK E N P R E S E N TATI E
Overige evenementen Close-up Classics De groei en bloei van de natuur en de periode van de Gouden Eeuw vormden het uitgangspunt bij een driedelige reeks kamermuziekconcerten onder de titel Close-up Classics, een initiatief van Laura Oomens. Aansluitend bij de tentoonstelling Leydse Weelde vertolkten de musici composities van Vivaldi , Purcell, Veracini. Raimondi en Bach. Het derde concert sloot aan bij de tentoonstelling over Christiaan Huygens. Het ‘Huygens Duo’ vertolkte bij die gelegenheid arias van Huygens, Boesset, Caccini en Purcell.
Boekenweelde Oud-bibliothecaris Harry Leechurch Auwers kent als geen ander de rijke boeken- en prentencollectie van het museum. De toelichtingen bij de bijzondere exemplaren worden steevast goed bezocht en staan, iedere keer met een andere selectie, steeds garant voor boeiende ontmoetingen. Tijdens het museumweekend in april stond de selectie in het teken van de
Uitmarkt A’dam
tentoonstelling Leydse Weelde, tijdens de open monumentendagen in september in het teken van de geschiedenis van het museumgebouw en op 23 september, de 275ste sterfdag van Herman Boerhaave, stond, hoe kan het ook anders, de naamgever van het museum centraal.
(30 augustus / 1 september 2013) Samen met de Leidse Musea was Museum Boerhaave aanwezig op de Amsterdamse Uitmarkt in het zogenoemde Leidse straatje. In de met Leiden Marketing vormgegeven stands werd het museumaanbod voor het najaar 2013 en 2014 gepresenteerd. De Leidse Musea werkten samen met wetenschapsjournalist Jeroen Dirks. In de doorlopende spelvorm ‘petje op petje af’ konden geïnteresseerde voorbijgangers deelnemen aan de quizvragen en stelden de musea aantrekkelijke prijzen beschikbaar.
Leiden Law Festival (14 juni 2013) Van 11 t/m 14 juni 2013 stond Leiden in het teken van het recht. Museum Boerhaave nam deel aan dit festival en organiseerde twee publiekslezingen over de interessante koppeling tussen recht en geneeskunde. Prof. dr. D.P. Engberts (LUMC, sectie Ethiek en Recht van de Gezondheidszorg) sprak over de verhouding tussen gezondheidsrecht en medische ethiek en besprak de relatie vanuit de vraagstelling of er sprake was van ‘verwantschap’of juist van ‘vreemdheid’. Aansluitend sprak Dr. mr. D.S. Slijkerman (CBG, Afdeling Beleid, Bestuurlijke & Regulatoire Zaken) over de vraag wie verantwoordelijk is bij medicijngebruik, -voorschrift en regulering.
De Nacht van Kunst EN Kennis & de Ig Nobel Night (14 september 2013) Tijdens de Nacht komen bezoekers in aanraking met verrassende experimenten, bijzondere sprekers en kunst. Bij Museum Boerhaave stond de programmering in het teken van ‘Healthy Life’. Met de Nachtcolleges door bekende
9
wetenschappers als Ewine van Dishoeck en Jan van Hooff en korte lezingen in het Brein Theater (Anatomisch Theater) van onder anderen Rudi Westendorp wist het museum een groot gehoor tot in de late uurtjes te boeien. In de proeftuin konden bezoekers meer te weten komen over ouderdom en door middel van een ouderdomspak ervaren hoe het is om tachtig jaar te zijn. De ‘Aging Machine’ toonde niets verhullende beelden van een naar de leeftijd van tweeënzeventig jaar omgetoverd gezicht. In ‘Dexter’s Lab’ draaide het om interactie en kon de bezoeker allerlei proefjes doen en knutselen met scheikundige stofjes. Natuurlijk ontbrak de muziek niet en achtereenvolgens betraden Tim Knol, Nouveau Velo, Alamo Race Track en The Cannonball Johnsons het podium in de binnentuin. Op de Ig Nobel Night in de Stadsgehoorzaal was Museum Boerhaave present met experimenten die de toeschouwers aan het lachten maakten en aan het denken zetten.
Afdeling PUBLIEK EN PRESENTATIE
Evenementen voor de jeugd Xperiment
Willie Wortel Wedstrijd
(16 – 24 februari 2013)
(4 april – 28 april 2013) i.s.m. Stichting Technolab
Jonker, bedenker van de menselijke stroomkring in Leiden en medewerker bij Stichting Technolab, Judith van Dommelen, docente Natuuronderwijs aan de Hogeschool Leiden, en Frank de Wit, wethouder Onderwijs, Sport en Milieu van de gemeente Leiden. Het werk van alle finalisten werd een maand lang tentoongesteld in het museum. Met natuurlijk een ereplaats voor het winnende ontwerp: de Klik-on! De klikon zorgt ervoor dat je capuchon niet kan afwaaien.
Tijdens de voorjaarsvakantie stond de hele programmering in het teken van Schateiland Boerhaave, de doe-ruimte voor kinderen waarin de wereld van de zeventiende eeuw centraal staat. Tijdens de voorstellingen van de handpoppen ‘Moffel en Piertje’, ontleend
Meivakantie Ook de programmering van de meivakantie werd geïnspireerd op uit het bij SchoolTV uitgebrachte kinderprogramma ‘Koekeloere’, hadden stagiaires en publieksbegeleiders van het museum een script geschreven over ontdekkingsreizen, speciaal voor de allerkleinsten. Natuurlijk werd er ook geknutseld en bouwden kinderen prachtige insectendoosjes en werden bijzondere zeemonsters getekend en ingekleurd.
Zeventien teams van ‘uitvinders’ drongen uit de 191 inzendingen door tot de jaarlijkse finale-avond bij Museum Boerhaave op 3 april. De Willie Wortel Wedstrijd is een regionale uitvinderswedstrijd voor de eerste twee klassen van het voortgezet onderwijs. De jury bestond uit Coen
Schateiland Boerhaave. Ditmaal konden kinderen kijken naar de theatervoorstelling van en met Kapitein Jan May. Deze kapitein speelt ook een hoofdrol in het onderwijsprogramma voor de basisschool dat in 2013 werd ontwikkeld.
Try this at home Tijdens de zomervakantie transformeerde het museum de workshopruimte om tot laboratorium. Verdeeld over zes dagen konden kinderen verschillende proefjes doen met ‘lucht, magneten, water, elektriciteit, licht en scheikunde’. In de voetsporen van Christiaan Huygens werden de jonge deelnemers uitgenodigd en aangespoord om, samen met het hele gezin, te ontdekken hoe deze wetenschappelijke wereld in elkaar zit.
Family Science In samenwerking met Universe Awareness organiseerde Museum Boerhaave elke tweede zondag van de
10
Afdeling PUBLIEK EN PRESENTATIE
maand een workshop voor het hele gezin. Tijdens deze sessies ging het er vooral om in eenvoudige doe-opdrachten kennis te maken met verschillende basisprincipes uit de wetenschap.
Shell Eco Marathon
beweging gebracht moest worden. In het theater van de Ecomarathon kwam Christiaan Huygens zelf tot leven. In de door Pandemonia Science Theater gemaakte voorstelling ‘En de klok tikt door’ kregen de toeschouwers een kijkje in de werkplaats van deze bijzondere geleerde.
(15-18 mei 2013) Tijdens deze editie was het museum aanwezig met een speelse opstelling, geïnspireerd op het gedachtegoed van Christiaan Huygens. Een vijf
meter lange knikkerbaan en een tandwielenwand nodigden bezoekers - ouders en kinderen – uit om een eigen knikkerbaan te maken met versnellende en vertragende curves en/ of zich te buigen over de meterslange constructie van raderen die, net als de mechaniek van een uurwerk, in
MuseumJeugd Universiteit (derde zondag van de maand) De colleges op de zondagochtend wisten ook in 2013 veel, nieuwsgierige en uitgeslapen kinderen op de been te krijgen. De directeur van de Leidse Hortus, Paul Kessler, sprak over planten en leidde zijn college in met de vraag of planten ‘dansen, bedriegen en vlees eten’. Hoofd Collecties van Museum Boerhaave, Hans Hooijmaijers, en directeur van het Voorburgse Hofwijck Museum, Janelle Moerman, spraken over Christiaan Huygens. Voormalig voorzitter van de FNV, Agnes Jongerius, ging in haar college in op de kracht van onderhandelen. Prof. dr. Jan Kimpen leidde, samen met bestuursvoorzitter prof. dr. Bert Leufkens van het CBG, een interactief gesprek over het gebruik van medicijnen. Kinderen in de tentoonstelling Schateiland Boerhaave
11
Afdeling PUBLIEK EN PRESENTATIE
Educatie De educatie stond in 2013 in hoge mate in het teken van verandering; Museum Boerhaave nam in oktober ‘educatie 1 en 2’, twee nieuwe onderwijsruimten op de begane grond in gebruik, en er werden diverse nieuwe educatieve programma’s ontwikkeld: Het Geheim van Kapitein Jan May en Pas op!, beide voor het PO.
ten. De voormalige werkplaats van de afdeling restauratie is omgebouwd tot bijzonder goed geoutilleerde onderwijslokalen, zeer geschikt voor de praktisch gerichte workshops die het onderwijs van de stichting kenmerken.
Ook participeerde het museum in nieuwe (pilot)samenwerkingsverbanden, lokaal en regionaal van aard. En bijna klaar voor gebruik is Vaar je rijk!, een onderwijsprogramma voor de brugklas dat, in nauwe samenwerking met Shell, ontwikkeld werd en binnenkort ten doop wordt gehouden. De verbouwingen beperkten zich niet tot het eigen museum. Ook Stichting Technolab kreeg in september de beschikking over twee nieuwe onderwijsruim-
Samenwerking: Technolab, Metropool en Naturalis De inwoning van Stichting Technolab heeft inmiddels ook tot een daadwerkelijke samenwerking geleid. Deze concentreerde zich op het programma over de Life Sciences (VO klas 1 en 2) samenwerking ook met Naturalis, Metropool (PO groep 7 en 8) en de Werkplaats van Christiaan Huygens (PO, bij de tentoonstelling Vindingrijk). 12
Metropool een regionale pilot Op maandagmorgen 7 oktober is in Museum Boerhaave in Leiden het educatieve ‘Techniekmenu voor de Metropoolregio’ officieel van start gegaan. Onder toeziend oog van vier onderwijswethouders van Leiden, Den Haag, Rotterdam en Delft ging een eerste school bij Museum Boerhaave en Stichting Technolab aan de slag met een workshop over energie. Samen met het Museon, het Science Center Delft en het Natuurhistorisch Museum in Rotterdam verkennen we kansrijke, vernieuwende techniekprogramma’s. In de eerste tussentijdse evaluatie werd het aanbod van Museum
Boerhaave/Stichting Technolab positief beoordeeld. Met de waterspeeltuin op komst weten we ons verzekerd van een prachtig nieuw onderwerp voor volgende technische programma’s waarin we soms individuele en soms gecombineerde programma’s ontwikkelen waarin we het beste van ieder bijeenbrengen.
manier meer kennis mee te geven over vakken waar ze, later als leerkracht, in het onderwijs mee te maken krijgen. In de kennismaking met de museumcollecties en de educatieve programma’s wordt, soms lastige materie, op een toegankelijke manier gepresenteerd. Tijdens het bezoek ‘doen’ ze het hele programma aanbod voor het Primair onderwijs. De eerste kennismaking in het najaar was uiterst positief. Het betreft hier een aanbod voor de eerste en tweedejaars Pabo-studenten.
AANBOD PABO-STUDENTEN Pabo (1 en 2) Met Museum Naturalis heeft Museum Boerhaave het najaar gewerkt aan een nieuw gezamenlijk aanbod voor de Pabo-opleidingen. Beide musea streven ernaar om Pabo-studenten op een speelse
Primair onderwijs Doorlopende leerlijnen Nieuw is de opdracht om voor het primair onderwijs programma’s in een doorlopende leerlijn aan te bieden. Deze nieuwe opzet bevordert de kennis en zorgt voor een zo gering mogelijke overlap en of lacunes in het aanbod, aldus Stichting Leerplan Ontwikkeling. Speciaal voor de doorlopende leerlijn Museum en School ontwikkelde Museum Boerhaave het programma Pas op! De overige programma’s - Het geheim van Kapitein Jan May , Wandelen met licht en Gezondheid en Ziekte – sluiten aan bij de kerndoelen van nieuwe leerlijnen rond de thema’s 13
‘tijd, natuur, techniek en gezondheid’. Samen met de CultuurEducatiegroep Leiden (nieuwe naam voor de Museumgroep Leiden per 2014) en met de inzet van de eigen cultuurmarketing moeten deze programma’s hun weg vinden naar leerlingen uit Leiden en de regio.
Het geheim van Kapitein Jan May (groep 7 en 8, PO) In dit bij de doe-ruimte Schateiland Boerhaave ontwikkelde programma staat het geheim van Kapitein Jan May centraal en maken de leerlingen kennis met de wetenschap in de Gouden Eeuw. Een spannende film presenteert de opdracht: de kapitein heeft tijdens een zeereis een schat gevonden. Hij bewaart deze in een kist waarvan hij alleen de codes kent. Kapitein Jan May wordt door zijn jaloerse bemanningsleden vermoord maar dat brengt hen niet dichter bij de schat want ook zij kennen de codes niet. Het is dus aan de leerlingen om de codes van de kist wel te vinden. Daar is heel wat speurwerk voor nodig! De leerlingen doen proefjes, leren samenwerken en kruipen in de huid van de bemanningsleden. Samen ontdekken ze waaraan kapitein Jan May is overleden en wat er in de kist verborgen zit!
Afdeling PUBLIEK EN PRESENTATIE
Wiskunderoute Junior Het succes van de Wiskunderoute voor individuele leerlingen van het voortgezet onderwijs nodigde uit tot het maken van een junior-variant. Inmiddels is de Wiskunderoute Junior gereed en kunnen jonge bezoekers in de leeftijd van acht tot twaalf jaar tijdens de route door het
om, voor ieder onderwijstype (VMBO, HAVO en VWO), iets bijzonders in huis te hebben. Het middelbaar beroepsonderwijs, vooral de ROC, maakte gebruik van enkele, vooral medische programma’s gericht op ‘zorg en welzijn’. De rondleidingen – algemeen, medisch en natuurwetenschappelijke van aard – bleven alle onverminderd populair. Deze zullen binnenkort, na de oplevering van het hernieuwde Anatomische Theater in 2014 met de theatrale introductie op vier eeuwen wetenschapsgeschiedenis, aan aantrekkelijkheid winnen.
rol spelen. De uitkomst of de ervaring biedt inzicht in het type wiskunde waar de leerling zich het beste bij voelt en daarmee helpt die hem om de juiste keuze te maken voor het beste pakket in de bovenbouw; wordt het Wiskunde A,B of C?
Flyers
kracht, uitzetten van metaal bij verhitting, handel, plantkunde en kustherkenning’. Iedere prestatie levert geld op en het rijkste team wint! Het programma bevat elementen uit de vakken wiskunde, biologie, aardrijkskunde, techniek en science.
Vaar je rijk! (Brugklas HAVO/VWO, evt. klas 2) museum kennis maken met ‘oude’ rekenen meetmethoden. Uiteraard vormde de populariteit van beide routes de opmaat voor nieuwe reken- en wiskundeprogramma’s voor het onderwijs, zoals het programma Wiskunde A B of C? (bij Voortgezet onderwijs meer info)
Voortgezet onderwijs Ook voor het voortgezet onderwijs werkte het museum achter de schermen aan een verbeterd programma-aanbod
Op uitnodiging van Shell mocht Museum Boerhaave een onderwijsprogramma voor de brugklas ontwikkelen waarin, op een speelse manier, aandacht voor techniek wordt gevraagd. Technisch jargon en een te nadrukkelijke verwijzing naar ‘bèta-vakken’ moesten worden vermeden! Museum Boerhaave koos voor een spelvorm waarin de leerlingen, in teamverband, een wereldreis maken en met de zeventiende eeuw als decor, met elkaar de strijd aanbinden. Tijdens de reis maken ze kennis met onderwerpen als ‘plaatsbepaling, opwaartse
Wiskunde A,B of C? (HAVO/VWO, 3de jaar) In navolging van het succes van de Wiskunderoute ontwikkelde het museum het programma Wiskunde A,B of C? In de route langs de museumvoorwerpen, uiteraard gerelateerd aan wiskunde uit de zestiende en zeventiende eeuw, maken de leerlingen opdrachten waarin logica, ruimtelijk inzicht, kansberekening en andere aspecten van wiskunde een 14
Door de wijzigingen en vernieuwingen in het onderwijsaanbod waren de oude flyers niet meer toereikend. Omdat we dit jaar onze marketing-inspanningen willen intensiveren en ook los van de CultuurEducatiegroep Leiden onze programma’s willen promoten, zijn nieuwe flyers noodzakelijk. Op de landelijke onderwijsbeurs in Utrecht in januari 2014 konden we de kersverse flyers aan belangstellende docenten van het primair en voortgezet onderwijs aanbieden.
MUS EUM B OERH A AVE BE ZO E K E RS
Publieksonderzoek De MuseumMonitor is het continue publieksonderzoek dat door TNS NIPO bij Museum Boerhaave wordt uitgevoerd. Voor een benchmark worden de resultaten van Museum Boerhaave vergeleken met die van een tiental andere cultuurhistorische musea. Museum Boerhaave had in 2013 een steekproefgrootte van 454.
Hoe ziet ons bezoekersprofiel er uit? • De gemiddelde leeftijd van onze bezoeker ligt iets hoger dan vorig jaar en is 49 jaar. Het aandeel bezoekers van 61 jaar en ouder is groter dan in 2012, maar is nog altijd lager dan in de benchmark. • Waren we voorheen een typisch ‘mannenmuseum’, ondertussen is 61% van onze bezoeker vrouw. Onze bezoekers zijn hoog opgeleid, maar het
Wat weten we over de aanleiding voor het museumbezoek? Museum Boerhaave heeft relatief veel tentoonstellingsbezoekers (31%). De website is voor 20% van de bezoekers een belangrijke bron voor het bezoek en geldt als een belangrijk visitekaartje van het museum.
is opmerkelijk dat hun aandeel daalt. • De meeste bezoekers komen onverminderd uit de provincie ZuidHolland, gevolgd door bezoekers uit de provincies Noord-Holland en Utrecht. • De groepssamenstelling veranderde licht; steeds vaker komen bezoekers in gezinsverband. • Circa een derde van de bezoekers is Museumkaarthouder.
Hoe werden we beoordeeld? Onze relatie met de bezoekers is
15
licht gestegen ten opzichte van vorig jaar; 85% van onze bezoekers zegt het museum aan te bevelen. De bezoekersrelatie is het sterkst onder de bezoekers van 61 jaar en ouder. We krijgen het advies om de relatie met 21-30 jarigen te versterken door meer belevenis aan te bieden zoals een (speciale) rondleiding en een expert die over het tentoongestelde vertelt. Goed beoordeeld worden onze klant-
MUS EUM B OERH A AVE BE ZO E K E RS
vriendelijkheid, presentatie en inrichting en vaste collectie. Wel leeft de wens om meer achtergrondinformatie bij de objecten te krijgen en meer thematische info per zaal. Ten opzichte van 2012 is onze beoordeling als ‘geschikt voor kinderen’ en ‘actieve beleving’ iets verbeterd. We komen dichter in de buurt van de scores van de benchmark. Het educatieve niveau van het museum is een sterk punt; bezoekers iets leren/ kennis opdoen, verrast worden en aan het denken worden gezet gelden als
sterke punten. Museum Boerhaave weet nog te weinig bezoekers te ‘raken of inspireren’. Twee verbeterpunten, aldus TNS NIPO, om ons meer te onderscheiden van andere musea. Over één aspect waren de bezoekers erg ontevreden: de interne bewegwijzering. Inmiddels is er een nieuwe museumfolder met een aangepaste plattegrond en wordt er gewerkt aan extra informatieborden voor een betere bewegwijzering. Maar over het algemeen wordt het museum positiever beoordeeld dan in eerdere jaren!
Bezoekers categorie
aantal
Individuele bezoekers 54.926 Schoolbezoek 18.797 Totaal bezoek 73.723 Schoolbezoek w.v.Basisschool 3380 * w.v.Voortgezet onderwijs 4532 ** w.v. MBO/ROC 349 w.v. HBO/WO 829 w.v. Technolab 9707 *
Doelgroepen
(60.885 in 2012)
In het licht van de aanstaande herinrichting van de ‘vaste’presentatie en de ambitie te groeien naar een national wetenschapsmuseum dat jaarlijks minstens 100.000 bezoekers wil ontvangen, heeft Museum Boerhaave onderzoeksbureau Motivaction in de arm genomen om meer en gerichter onderzoek te doen naar de doelgroepen, zowel huidige als niet-bezoekers.
(4396 in 2012) (4581 in 2012) (3653 in 2012) (6261 in 2012)
Aanvulling over educatieve samenwerking Boerhaave/Technolab: * De 2100 basisschoolleerlingen die deelnamen aan het gesubsidieerde educatieve programma bij de tentoonstelling Vindingrijk zijn alle toegevoegd aan de totalen van Stichting Technolab. Dit geldt ook voor de 400 bezoeken in het kader van de Metropool samenwerking. ** De aantallen leerlingen van het Leidse programma over Life Sciences (VO) zijn toegerekend aan de totalen van Stichting Technolab.
16
Daarbij worden ze ingedeeld volgens het Mentality-model. Klassieke segmentatie naar leeftijd, inkomen en opleiding heeft te weinig voorspellende waarde voor museumbezoek. Het mentality-model segmenteert naar waarden en lifestyle, wat veel beter voorspelt of men een museum zal bezoeken. Museum Boerhaave zal in 2014 de onderzoeken verder verfijnen. Het hernieuwde Anatomisch Theater zal na oplevering onderwerp voor een eerste vervolgonderzoek worden.
Afdeling Collecties
Wetenschap
Kwadrant van Snellius, waarmee deze wiskundige torens beklom, via de kijker hoeken opmat naar naburige torens, en zo de eerste nauwkeurige kaart van Holland maakte.
De conservatoren adviseren over conservering, restauraties en bruiklenen van de voorwerpen. Naast het bestuderen van de collectie dragen ze door (inter)nationale artikelen en lezingen bij aan de bekendheid van het museum in de internationale wetenschapshistorische wereld. Ook dragen de conservatoren bij aan de voorbereiding van tentoonstellingen en schrijven ze een (deel) van de bij de tentoonstelling horende publicaties.
Externe presentaties, lezingen, symposia en publicaties Salon Boerhaave lezingEN
Leydse Weelde Esther van Gelder, gastconservator bij de tentoonstelling Leydse Weelde organiseerde een lezingenreeks in het voorjaar. Esther van Gelder sprak zelf over de opkomst van de botanie in de Gouden Eeuw. Deze lezing werd op speciaal verzoek van de NTR geprogrammeerd, vanwege de interessante verdieping op hun
succesvolle serie over de Gouden Eeuw. Erik de Jong, een van de sprekers uit de reeks, vertelde over de ontwikkeling van tuingereedschap rond 1600. Erik de Jong bekleedt de Artis leerstoel voor Cultuur, Landschap en Natuur aan de Universiteit van Amsterdam.
museumbezoeker organiseerde conservator Tiemen Cocquyt, in samenwerking met de Universiteitsbibliotheek Leiden, bij de tentoonstelling Vindingrijk: over de uitvindingen van Christiaan Huygens de lezingenreeks ‘Huygens by night’. Floris Cohen sprak over de betrokkenheid van de familie Huygens tot de rijke 17de eeuwse muziekcultuur, Albert van Helden ging nader in op de sterrenkundige ontdekkingen van Christiaan Huygens, terwijl Eric Jorink
Huygens by night Als een onderdeel van de nevenprogrammering voor de volwassen 17
de bijdrage van vader en zoon aan de bloeiende microscopiecultuur van de 17de eeuw belichtte. Fokko Jan Dijksterhuis, ten slotte, nam de wetenschappelijke beginselen van Christiaan Huygens onder de loep.
OVER GENEESMIDDELEN (13 oktober en 10 november 2013) In samenwerking met het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen en
A fde l i n g col l ect i e s
Lezingen, voordrachten en symposia
aansluitend bij de tentoonstelling Pillen en Poeders, zorg of zegen? organiseerde conservator Mieneke te Hennepe een tweetal lezingen. Prof. dr. Toine Pieters, hoogleraar geschiedenis van de farmacie aan de Universiteit Utrecht, sprak over de inschatting van veiligheid van een geneesmiddel bij de registratie ervan. Dr. Paul Jansen, klinisch geriater en klinisch farmacoloog op de afdeling Geriatrie van het UMC Utrecht, zette uiteen hoe oudere patiënten (al dan niet) betrokken zijn bij onderzoek van en naar geneesmiddelen.
Gewina Meeting: the Uses of Knowledge In de nationale wetenschapsconferentie in Woudschoten hielden vijf conservatoren een voordracht; Tiemen Cocquyt over oude proeven in de klas, Ad Maas over de negentiende-eeuwse Nederlandse wetenschap, Mieneke te Hennepe over het historisch besef in medische tentoonstellingen, Tim Huisman over de anatomische atlas en Dirk van Delft over het gebruik van wetenschappelijke kennis.
Radiodebatten
‘op de snijtafel’ De Antikythera: een computer uit de Oudheid
Onder leiding van conservator Bart Grob fungeerde het Anatomisch Theater als radiostudio voor live uitzendingen op Radio 5.
Op 18 juni organiseerde Museum Boerhaave onder de titel Stars, gears and the ancient Greeks een publieksbijeenkomst over de even beroemde als geheimzinnige Antikythera. Dit instrument, een wonder van technisch vernuft, is circa 100 voor Christus in het Griekse Korinthe gemaakt en in 1901 uit een scheepswrak opgedoken. Het gaat om de oudste
Met de toepasselijke titel Op de snijtafel werd er onder leiding van gespreksleider Jeroen Dirks gedebatteerd over actuele, veelal medisch gerichte onderwerpen zoals ‘waanzin, het ego en de dood’. Museum Boerhaave werkte hierin samen met de redactie van Hoe?Zo! Radio.
18
A fde l i n g col l ect i e s
analoge computer die we kennen. Tijdens de publieksbijeenkomst in Museum Boerhaave deden Alexander Jones, hoogleraar in de geschiedenis van de Exacte Wetenschappen in de Oudheid aan New York University en Mike Edmunds, hoogleraar sterrenkunde aan de University of Cardiff en wetenschappelijk aanvoerder van het vanuit Athene opererende Antikythera Mechanism Research Project, twee internationaal vooraanstaande specialisten op het gebied van de Antikythera, verslag van de laatste inzichten omtrent dit nog altijd met mysteries omgeven instrument. De publieksbijeenkomst maakte deel uit van de internationale workshop ‘The Antikythera Mechanism: Science and Innovation in the Ancient World’ die van 17-21 juni 2013 plaats vond in het Lorentz Center in Leiden.
Ehrenfest (31 mei 2013) Ter gelegenheid van de overdracht aan Museum Boerhaave van originele Ehrenfest-documenten (waaronder duizenden familiebrieven) uit de nalatenschap van de Amerikaanse wetenschapshistoricus
PUBLICATIES
en Ehrenfest-biograaf Martin J. Klein, organiseerde het museum op 31 mei een international Ehrenfest symposium. Tot de sprekers behoorde Diana Buchwald, directeur van het in Pasadena (Californië) gevestigde Einstein Papers Project. In voorbereiding is een inventaris, waarin het nieuwe material samen met het reeds in Museum Boerhaave aanwezige Ehrenfestarchief zal worden beschreven. Uiteindelijk doel is het materiaal te digitaliseren en via het web beschikbaar te stellen.
Knappe Koppen (21 maart 2013) Tijdens de Nacht van het boek op 21 maart 2013 werd Knappe Koppen, het nieuwe topstukkenboek van Museum Boerhaave gepresenteerd. Burgemeester Henri Lenferink nam bij die gelegenheid het eerste exemplaar in ontvangst Dit bijzondere boek, uitgegeven door WBooks, werd geschreven door conservatoren Ad Maas en Tim Huisman. Op de avond zelf vertelden conservatoren en gastconservatoren bijzondere verhalen op zaal. Ook werd diezelfde dag het boek Reimer van auteur Jacqueline Zirkzee ten doop gehouden.
BoerHaave Nascholing & CBG In de geaccrediteerde Boerhaave-cursus was de aandacht gericht op het geneesmiddelengebruik. Meer in het bijzonder stonden in de bijeenkomst de laatste inzichten over richtlijnen en probleemgebieden rond geneesmiddelen centraal. De sprekers stonden stil bij de problematiek van patiënten die medicatie vragen, omdat het in de krant heeft gestaan, het overmatig medicatiegebruik van ouderen en de diversiteit in patiëntenpopulatie. Conservator Mieneke te Hennepe maakte deel uit van de cursuscommissie.
19
PHILIPS RESEARCH 100 jaar uitvindingen die ertoe doen (18 december 2013) De uitgave Philips Research, 100 jaar uitvindingen die ertoe doen verscheen ter gelegenheid van de tentoonstelling 100 jaar uitvindingen, Made by Philips Research en werd geschreven door directeur Dirk van Delft en conservator Ad Maas. Ad Maas was overigens ook als conservator nauw betrokken bij de totstandkoming van de tentoonstelling die in het teken van het honderdjarige bestaan van het vermaarde Philips Natuurkundige Laboratorium (NatLab) stond. Philips Research, 100 jaar uitvindingen die ertoe doen werd uitgegeven door WBooks in een Nederlandstalige en Engelstalige versie.
A fde l i n g col l ect i e s
Gastconservatoren Conservatoren Tiemen Cocquyt, Tim Huisman en Bart Grob waren betrokken bij een tentoonstelling elders. Tiemen Cocquyt werkte mee aan de totstandkoming van de tentoonstelling Onder stroom. 100 jaar elektriciteit in het MIAT, het Museum over Industrie, Arbeid en Textiel in Gent (Belgie). De expositie belichtte hoe het modern leven vandaag doordrongen raakt van elektriciteit en elektrische apparaten. Tim Huisman werkte mee aan een tentoonstelling over de ‘Anatomische les’ in het Haagse Gemeentemuseum. Hij verzorgde er een publiekslezing en een redactionele bijdrage aan de catalogus.
Bart Grob leidde een (rondreizend) internationaal tentoonstellingsproject over historische anatomische modellen met musea in Bologna en Wenen en verzorgde de redactie van een meertalige catalogus.
Aanwinsten In totaal kwamen er 389 voorwerpen bij de collectie, waaronder 350 glasnegatieven van het Kamerlingh Onnes Laboratorium geschonken door het Lorentz Instituut, de oudste lensimplantaten Nederland van Paul Léonard en 20 unieke instrumenten van de Nederlandse firma Bleeker. Daarnaast breidde de bibliotheek uit met 162 boeken en archieven, waaronder de Wetten van het departement der Natuurkunde, in de Maatschappij, onder de zinspreuk: Felix Meritis en het Groot algemeen moolenboek. In dit laatste boek staan gedetailleerde ontwerptekeningen van molenmodellen uit onze collectie. De meest bijzondere aanschaf is het boek van a uit 1553 waarin deze Friese professor in Leuven voor het eerst een manier beschrijft om de positie op zee nauwkeurig te bepalen.
Portret Gemma Frisius, 1604
20
Afdeling COLLECTIES
Bibliotheek en
Informatiecentrum De afdeling Informatie verzorgt de aanschaf, onderhoud, uitlening en informatie over de collectie en begeleidt het publiek in de bibliotheek. Ook zorgen de medewerkers voor de ontsluiting van de collectie, voert de afdeling het beheer over de collectiedatabase.
Dit jaar heeft vooral in het teken gestaan om het collectiedatabase systeem te vervolmaken en de output via de website publiekelijk toegankelijk te maken. Op de website kan het publiek nu zoeken op de naam van een object. Het krijgt daarbij ook suggesties om andere voorwerpen te bekijken, die daaraan gerelateerd zijn. Ook is het mogelijk te zoeken op het grootste of juist kleinste voorwerp; het oudste of juist jongste voorwerp.
De afdeling ondersteunt ook het bruikleenverkeer. Het museum heeft voor langere tijd ruim tweehonderd voorwerpen uitgeleend, verdeeld over vijfentwintig instellingen, het Rijks Museum, COVRA en NEMO. Voor korte tentoonstellingen leende het museum ruim 100 voorwerpen uit aan zestien instellingen, zoals EYE Amsterdam, Gemeentemuseum Den Haag, Josephinum in Wenen en het MIAT in Gent.
21
Plant uit Sri Lanka in het herbarium van Paul Hermann, 1670-1680 (Collectie NCB Naturalis, sectie Nationaal Herbarium Nederland
Afdeling COLLECTIES
Restauratie De afdeling Restauratie beheert de collectie en voert zo nodig een conservering of restauratie uit in het eigen restauratie-atelier met specialisatie in metaal en houtrestauraties. De afdeling ziet verder toe op de bewaaromstandigheden in museum en depots, ondersteunt bij het transport van bruikleenaanvragen en zorgt voor technische bijdragen bij de totstandkoming van tentoonstellingen en evenementen.
Dit jaar stond in het teken van de verhuizing van het restauratieatelier naar ons depot aan de Raamsteeg. Daar is nu een ruimte ingericht dicht bij de voorwerpen. Dit scheelt in het vervoer van kwetsbare spullen: de voorwerpen zijn nu letterlijk naast de deur.
Een deel van het personeel van de afdeling restauratie bleef achter op het museum. Zij, uitgebreid met een aantal nieuwe vrijwilligers, dragen zorg voor de op- en afbouw van de tentoonstellingen en het technisch beheer van de collectie. Buitenzijde depot Raamsteeg
22
Financiën
Ba l ans per 3 1 dec e mbe r 2013 ACTIVA
E x p loitatie re ke n in g ov e r 2 0 1 3
2013
2012
Werkelijk
Begroting
Werkelijk
2013
2013
2012
Vaste activa
1
685.439
1
481.088
Vlottende activa
1
708.064
1
537.359
Liquide middelen
1
3.659.162
1
2.945.080
Totaal activa
3
5.078.969
3
3.989.633
BATEN Directe en indirecte opbrengsten
1
1.766.426
1
1.205.425
1
Subsidies Totale Baten
979.155
1
5.155.547
1
4.963.627
1
5.076.992
3
6.921.973
3 6.169.052
3
6.056.147
LASTEN
PASSIVA
2013
2012
Eigen vermogen
1
2.170.902
1
1.501.358
Voorzieningen
1
40.302
1
110.769
Langlopende schulden
1
98.324
1
114.499
Kortlopende schulden
1
2.769.441
1
2.263.007
Totaal passiva
3
5.078.969
3
3.989.633
Salarislasten
1
2.523.007
1
2.582.000
1
2.546.648
Huur
1
1.729.329
1
1.704.176
1
1.689.964
Overige lasten
1
2.070.844
1
1.913.339
1
2.400.407
Totale lasten
3
6.323.180
3 6.199.515
3
6.637.019
3 -/- 30.463
3 -/- 580.872
Saldo uit gewone bedrijfsvoering
3
Saldo rentebaten en -lasten
1
70.751
1
61.000
1
Exploitatieresultaat
3
669.544
3
30.537
3 -/- 498.185
Mutatie bestemmingsreserves
1 -/- 624.276
Toevoeging / onttrekking a.d. reserves
3
23
598.793
45.268
1 -/- 30.537 1
-
1
82.687 392.080
3 -/- 106.105
Redactie: Annelore Scholten Ontwerp: Studio BrandendZant MUSEUM BOERHAAVE Lange St. Agnietenstraat 10 2312 WC Leiden [t] 071 5214224 www.museumboerhaave.nl
