Musée Magritte Museum

Musée Magritte Museum

Inleiding De Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België bezitten we­ reldwijd de grootste verzamel i ng werken van Magritte. Dit geldt zo­ wel voor de continuïteit - alle periodes va n de kunstenaar zijn ruim vertegenwoordigd - a ls voor de diversiteit van de collectie: naast schil­ derijen omvat de verzameling eveneens tekeni ngen, gouaches, affiches, publicitair werk, brieven, foto's, beeldhouwwerk, films en a ndere do­ cumenten. De collectie heeft een geschiedenis: weloverwogen a a nko­ pen en genereuze giften. Het museum is zeer gelukkig hier hulde te brengen aan hen die daartoe hun bijdrage hebben geleverd. Dat zij n eerst en vooral G eorgette Magritte en Irène Hamoir-Scutenaire, die aan de Koninklijke Musea enkele meesterwerken hebben nagelaten die het Magritte Museum zij n glans geven. Mogen ook alle a ndere schenkers de pagina's die volgen lezen als een blijk va n da nkbaarheid: mevrouw Germa i ne Hergé-Kieckens, de Provincie Brab a nt, de heer Maurice Rapin en mevrouw Mirabelle Dors. A a n deze namen dienen ook baron en barones Gillion Crowet toegevoegd te worden, die naast de bruikleengevi ng va n hun verzameling symbolisme en art-nouveau, ook hun werken van Magritte in langetermij nbewaring a a n het mu­ seum hebben toevertrouwd. Deze unieke collectie verdiende echt wel een ereplaats in de hoofdstad va n Europa. Al si nds 198 4 maakte Philippe Roberts-Jones, destijds hoofdconservator van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten va n België, va n de Magritte-zaal een va n de sterke punten va n het Mu­ seum voor Moderne Kunst. Sindsdien groeide de verzameling alsmaar aan om ook de andere museumverdiepingen te 'veroveren'. In 2 005 kwam de toekomst van de collectie in een stroomversnelling terecht. Dankzij de heer Charly Herscovici, voorzitter van de Magritte Stich­ ting, kwamen de eerste contacten tot sta nd met de verantwoordelijken va n de Frans-Belgische groep GDF SUEZ in Parijs. Toen ontstond het idee om het Hotel Altenlob op het Koningsplein voor een toekomstig Magritte Museum te bestemmen. De band tussen Suez en Magritte is trouwens niet nieuw. De groep had al de magistrale, door de Ma­ gritte Stichting georganiseerde tentoonstelli ng Magritte en de fotogra­ fie ondersteund, ter gelegenheid van de 175ste verjaardag van België. Iets langer geleden, maar toch nog levendig in onze herinnering ligt de grote retrospectieve bij de honderdste verjaardag van de kunstenaar, die georganiseerd werd door de Koninklijke Musea voor Schone Kun­ sten van België. Op basis va n een eerste ontwerp werd het concept verfijnd. Zo kreeg het museumproject vorm in een origi nele formule van competentie­ mecenaat, die een definitief kader kreeg bij de komst va n Sabine La­ melle als federaal minister voor Wetenschapsbeleid. Op 28 februari 2 008 vond, in a a nwezigheid van de pers, de ondertekening plaats va n de overeenkomst tussen enerzijds de federale staat, vertegenwoor­ digd door vice-premier Didier Reynders, bevoegd voor de Regie der

Magritte Museum

G ebouwen, en door mi nister Sabine Laruelle, bevoegd voor weten­ schapsbeleid, en a nderzijds GFD SUEZ, vertegenwoordigd door de voorzitter-directeur-generaal Gérard Mestrallet en ten slotte de Ma­ gritte Stichting, vertegenwoordigd door voorzitter Charly Herscovici. Op 2 7 mei 2 008 werd het begin va n de werkzaa mheden a a ngekondigd met de i nstallatie van een groot gedecoreerd zeil door GDF SUEZ. Nadat de werken va n Magritte tentoongesteld waren in Como, S eoul, Peking, Parijs, Rotterdam en Milaa n, krijgen ze nu een vaste stek in het centrum van Brussel. De opgestelde werken doorlopen het volle­ dige parcours: vanaf de geboorte van de schilder in 18 98 tot zij n over­ lijden in 1967. Het werd i ngericht door Winston Spriet met assistentie va n Martial Prévert en beslaat vijf verdiepi ngen. H oewel de Magritte-collectie va n de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België de b elangrijkste ter wereld is, leek het toch nodig om ze uit te breiden. Dankzij de vriendschappelijke medewerki ng va n Charly Herscovici hebben meerdere Belgische en buitenlandse musea en verzamelaars dit streven ondersteund met bruiklenen of uitwisse­ lingen, zodat u als b ezoeker ook mi nder bekende prachtstukken kunt ontdekken. Eén partnerschap is daarbij bijz onder veelbelovend voor de toekomst: de sa menwerking tussen de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten en de Menil Foundation in Houston, geleid door Josef Helfenstein. •

Het is deze b elangrijke A merika a nse instelling, waarvan de kern werd

muse

geconcipieerd door Renzo Pia no, die aan de basis ligt va n het eerste

useum

rui mere wetenschappelijke werk over Magritte. De vijf volumes va n de wetenschappelijke catalogus onder leiding va n de betreurde David Sylvester, en gepubliceerd tussen 1992 en 1997, vormen tegelijk een

Inhoud

unieke bron va n i nfor matie en een docu mentatiebasis, die de Konink­ lijke Musea in nauwe sa menwerki ng met de Menil Foundation zullen vervolledigen en valoriseren.

2

Het part nerschap met GDF SUEZ en met de Magritte Stichting is voor de Koninklijke Musea van doorslaggevend belang. Deze sa men­ werking, die garant staat voor desku ndigheid en uitmuntendheid,

6

biedt aan Brussel, als stad en hoofdstedelijk gewest, en bovendien aan

( 1898-1967)

ISO

x

Magritte

Geschiedenis van de collectie

de federale staat als geheel een hefboom voor culturele en economi­ sche ontwikkeling, een motor van i ntellectueel leven en een toeristi­

René Magritte

Chrononlogisch overzicht

30

Achter de gevel

sche referentie. Midden in het centrum va n de stad en van Europa, op

De verbouwing van het Magritte M useum

het Koningsplein, een met geschiedenis en herinneri ngen beladen plek,

De i nrichting

krijgt Magritte erkenni ng van een cultuur die hij sterk beïnvloedde met zijn denkwijze, die tegelijk genereus en subversief was, tegelijk

35

M agritte in het Archief voor

36

Film

38

De 'Magritte' tentoonstellingen

40

Praktische i nformatie

poëtisch en kritisch.

Hedendaagse Kunst in België

Magritte Museum

René Magritte (1898-1967) Chronologisch overzicht

1898

Geboorte van René Magritte op 21 november in Lessen, als oudste van drie kinderen. 1912

Zijn moeder pleegt zelfmoord door verdrinking. 1913

Magritte ontmoet Georgette Berger: Ze huwen in 1922. 1916-20

Magritte schrijft zich in aan de Academie voor Schone Kunsten in Brussel. 1919-20

Maakt zijn eerste abstracte werken. 1920-21

Ontmoet E.L.T. Mesens. Militaire dienst. 1921

Graficus in de fabriek van behangpapier Peters­ Lacroix in H aren. 1923

Voorziet in zijn levensonderhoud door affiches en reclamewerk te tekenen. 1924

Magritte en Mesens engageren zich in de dadai'stische beweging, samen met Francis Picabia. In datzelfde jaar ontmoet Magritte Paul Nougé, die Paul, Raymond en René Magritte, kinderen, ca. 1905 2 Georgette en René Magritte op hun huwelijksdag, 28 juni 1922 3 René Magritte, Portret van Pierre Bourgeois, 1920, olie op doek, 85 x 55 cm

een intieme vriend wordt en zijn werk naar het surrealisme oriënteert. Eind 1924 maakt Magritte zijn eerste surrealistische werken, die getuigen van de invloed van zowel Giorgio de Chirico als van Max Ernst. 1926

Drie gezamenlij ke teksten kondigen-de oprichting aan van een surrealistische groep in België. Tot de

VERZAMELING VAN HET MINISTERIE

kern behoren Magritte, Mesens, Nougé, Camille

VAN DE FRANSE GEMEENSCHAP VAN BELGIË, FONDS BOURGEOIS

Goemans en de componist André Souris. 1927

In maart verschijnt in het tijdschrift Sélection het eerste aan M agritte gewijde artikel onder de titel " René M agritte: schilder van het abstracte denken". Het artikel van de hand van Paui-Gustave Van Hecke gaat gepaard met zestien reproducties. Eerste individuele tentoonstelling in de galerie Le Centaure. In september vestigt M agritte zich in Parijs en maakt er zijn eerste woordschilderijen. 1928

M agrittes individuele tentoonstelling in de galerie L:Epoque wijst op een fase van koortsachtige creatie.

Retté Magritte ,,

2 Magritte Museum

7

4 René Magritte, Victor Servranckx en anderen. Twee albums met kartonnen omslag, met projecten voor behangpapier voor de firma U.P.L., Album Dl (71 bladen) - Album DB (58 bladen met gouaches, I 0 lege bladen), gouache op papier, 42 x 34,5 (I album), 1920-1925 5 René Magritte, Primevère, lithogravure op papier, 124 x 85,2, 1926 6 Paul Nougé, Marcel Lecomte en Cami/Ie Goemans, ca. 1928 Foto Zingher, Brussel 7 Uitnodiging voor de tentoonstelling René Magritte, galerie Le Centaure, Brussel, 23 april - 3 mei 1927

Palais des Beaux-Arts

BRUXELLES

SAJSON

1931·1932

Cycle des Expositions d e L A r t Vivant •

Aeaoclaitloa aaa• but lucrt1tU

8 9

du 19 Décembre au 6

Toua tea

Jours

Janvier 1932

: Rue Royale

de JO il 13 et de 14 à 17 hearee

JEUNES ==4fl

1929

In de zomer verblijft Magritte in Cadaquès en legt nauw contact met Dali. H ij doet mee aan het 12de nummer van La Révolution surréaliste. In december volgt de breuk met André Breton . 1930

Sluiting van de galeries die Magritte steunen. I n december keert Magritte terug naar Brussel; oprichting van de Studio Dongo, die reclamewerk 8 René Magritte, fotomontage in La Révolution surréaliste, Parijs, Librairie José Corti, nr. 12, 15 december 1929 9 René Magritte, Tonny's Toffée Antoine, 1931, affiche, lithografie in kleur, 26, 7 x 45,4 cm VERZAMELING ECLIPSE, LONDEN

10 Tentoonstelling Cycle des Expositions de I'Art Vivant. Guiette. Magritte.

in het Paleis voor Schone Kunsten, Brussel, 19 december 1931 6 januari 1932 11 E. L.T. Mesens, poserend voor La Clairvoyance (De helderziendheid) van René Magritte in de London Gal/ery, Londen, januari 1937 Picard

FOTO KEYSTONE, LONDEN

12 René Magritte aan het werk, rond 1965 FOTO CHRISTIAN GIBEY, PARIS MATCH

maakt. De creatie van schilderijen zal zwak blijven tot 1934. 1933

Cruciaal jaar: Magritte herziet zijn beeld van de schilderkunst als een vorm om de taal in vraag te stellen in haar representatieve functie. Eerste onderzoek op het terrein van de objecten. 1935

Mesens neemt de commercialisering van het werk van Magritte in handen. 1936 Eerste individuele tentoonstelling in de Verenigde Staten in de Julien Levy Gallery in N ew York. 1937

Magritte verblijft in Londen bij Edward james voor een opdracht van drie schilderijen. Tijdens zijn verblijf geeft hij een lezing in de London Gallery. 1938

In november geeft Magritte zijn lezing vie

La ligne de

in de Koni nklijke Musea voor Schone Kunsten in

Antwerpen. • • •

Magritte Museum

3

René Magritte (1898-1967) Chronologisch overzicht

PAUL NOUGE

RENÉ MAGRITTE OU LES IMAGES DÉFENDUES

1940

Bij de D u i tse i nval trekt Magritte naar Frankrijk e n verbl ij ft i n Carcassonne. I n augustus keert h ij terug naar Brussel. 1942

Op basis van e e n scenario van N ougé wordt de eerste f i l m over Magritte ged raaid : Rencontre de René Magritte.

1943

Als reactie op de bezetting van h et land begint Magritte in april aan e e n ' i m p ressio n istische' periode. D e eerste m onografi e over Magritte verschijnt van de hand van Marcel Marië n , gevolgd door e e n tweede v a n N ougé :

René Magritte ou Les

Images Défendues.

1945

Magritte word t lid van de C o m m u n istische Partij. H ij maakt een serie pente ke n i ngen in e e n 'impressionistische' stij l , die de Maldoror

Les Chants

van Lau tréamont il lustreren.

Het werk verschijnt in 1948. 1946

In februari komt Magritte in co ntact m et d e H ugo Gallery i n N ew York om e e n tentoonste l ling v o o r t e bere iden. D e galerie d i recteur, Alexandre l olas, z a l tot h et e i n d e van zijn leven zijn agen t bl ijven. 1947

Eerste tentoonste l ling in de H ugo Gallery in

13 Paul Nougé,

N ew York. Magrittes gouaches vorm e n e e n belangrij ke factor i n d e commercialisering van zijn oeuvre. De ku nstenaar leeft zich uit i n variaties i n i mpress i o n i stische stijl over h et thema van S h ehe razade. 1948

De kunstenaar geeft de i m pressionistische stijl op. I n m e i opent in d e Galerie Fau b o u rg i n Parijs een provoceren d e tentoonstell ing met werken u i t zijn 'periode vache'. 1952

De e e rste naoorlogse retrospectieve van h et werk van Magritte word t georgan iseerd d oor Mesens in h et Casino van Knokke-Zoute. Magritte richt het tijdschrift La Carte d'après nature

op, d at tot april 19 56

onregel matig zal verschij n e n in de vorm van een postkaart.

4

Magritte Museum

René Magritte

au Les Images Défendues

18

(René Magritte of De verboden beelden), Brussel, Les Auteurs associés, 194 3 14 René Magritte en Alexandre lolas, 1965 Foto Steve Schapiro voor het tijdschrift "Life" 15 René en Georgette Magritte met hun hond op de luchthaven van Zaventem, voor hun vertrek met een Sabena-vlucht naar New York, 8 december 1965 16 René en Georgette Magritte met Alexandre lolas in New York, december 1965 FOTO LE SOIR, BRUSSEL

17 lrène Hamoir i n d e (llm Tuba (lntérieur) van René Magritte, 1960 18 René Magritte filmend in Jeruzalem, strohoed op het hoofd en met hond, 1966

1954

In New York presenteert de Sidney jan is Gallery de tentoonstelling Word vs. Image met 21 woordschilderijen, die de kunstenaar maakte tussen 1927 en 1930. Het wordt een commerciële flop, maar de critici en de kunstscène zijn erg geïnteresseerd. 1956

In oktober schaft Magritte zich een camera aan en begint kortfilms te draaien, waarin zijn naasten een rol krijgen. 1959

Luc de Heusch maakt de film Magritte ou la leçon des choses.

1960

Tussen december 1960 en maart 1961 loopt een reizende retrospectieve in de Verenigde Staten, die zowel het Museum for Contemporary Art in Dallas als het Museum of Fine Arts in Houston aandoet. 1961

Eerder beperkte creatie, waarbij hij opnieuw met geplakt papier werkt. In mei-juni verschijnt het eerste nummer van Rhétorique, het tijdschrift dat André Bosmans samen met Magritte uitgeeft. Voor de meeste van de 13 nummers zal Magritte een bijdrage leveren. 1962

In juni opent een grote retrospectieve in het Stadscasino van Knokke-Zoute. Ter gelegenheid van de opening schrijft Marcel Mariën een vlugschrift onder de titel Grande Baisse,

dat voorgesteld wordt als een werk van

Magritte. De tekst hekelt de herhaalde productie van de bekendste beelden van de kunstenaar. 1964

Het grootste deel van de schilderijen is bestemd voor klanten in België, maar Alexandre lolas blijft het werk actief promoten door exposities in Europa en Amerika. 19 René Magritte, 1961 FOTO CHARLES LEIRENS, BRUSSEL

20 Receptie gegeven doorJean en Dominique de Menil ter ere van René Magritte aan de University of St. Thomas in Houston, december I 965 FOTO HICKEY AND ROBERTSON, HO USTON

21 Tentoonstelling Magritte in de galerie Obelisk, Londen, 28 september - 27 oktober 1961 22 René Magritte op het kerkhof van Schaarbeek, 1959

1965

In december wordt een belangrijke retrospectieve gehouden in het Museum of Modern Art in New York. Magritte gaat ter plaatse en reist dan verder naar Houston. Publicatie van de monografie van Patriek Waldberg:

René Magritte.

1967

Magritte werkt aan projecten voor beeldhouwwerk. Hij overlijdt op IS augustus, terwijl een retrospectieve plaatsvindt in het Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam, georganiseerd door Renilde Hammacher.

Magritte Museum

5

Geschiedenis van de collectie Op 2 juni 2009 ging het Musée Magritte Museum open. Het stelt 149 werken tentoon, waarvan 75 schilderijen,

58 gouaches en tekeningen, 5 beeldhouwwerken,

3 objecten, 7 prenten en affiches, I foto-offset en

bovendien een hele reeks uit privéverzamelingen en het eigen museum afkomstige archieven, boeken en foto's.

René Magritte, Le Retour (De terugkeer), 1949, olie op doek, 50,2 x 65 cm René Magritte schildert Le Retour (De terugkeer) in december 1940 met het precieze idee voor een compositie met een "blauwe vogel met wolken voor een sterrenhemel en op het voorplan een nest met eieren". Met het verschijnen van de duif zien we in dit werk enkele grote thema's van Magritte: de duif wordt later het symbool van de Belgische luchtvaart, van Sabena onder de naam L'Oiseau de ciel (De hemelvogel). De als een schaduw verknipte d uif in

Le Retour (De terugkeer), met het motief van een blauwe wolkenlucht, is een voorloper van het lichtspel tussen dag en nacht, dat de kunstenaar l ater in meerdere variaties herneemt in L'Empire des lumières (Het rijk d er lichten) . Heel subtiel schitteren de sterren discreet op de achtergrond, flikkerend in de nacht. Er ligt een kwetsbaarheid over dit hele werk, dat Magritte schildert bij het begin van de n azi-bezetting, n adat hij bij de inval in mei 1940 naar Zuid-Frankrijk was gevlucht. Maar hij mist zijn echtgenote Georgetie en komt eerder terug dan voorzien, eerst per fiets, daarna- iets red elijker- met de auto. Ook hij vindt zijn familiale n est terug, dat hier beschermd wordt door een duif, teven s symbool voor vrede.

8

Magritte Museum

'

( à� • � p�._ �,._-.dvJ-du� ..._

��U
c.Jw,_ ht� .e.
e :V,/- ......... �,;.,. � /. ,.: j..;., w."......._.,.,.. ... uCc � ..hih d.u.!!'f w..<1< oCc � p.;..� a -4 ?"'-"""' �of..._!Sooft.

( O.uu..vy. eu.i:,). j o.-/.l� ofL �

·

"U. � 1 tk

'h>1

�

'hrtnwt·eu".;

,._-

J.. ;.....,.. , .._1. ..,.,_,. -u�.-Ja.....
""""C.. e.o. /1)14t.

� »>
Brief van René Magritte aan Paul Fierens, Brussel, I juli 1954 Briefvan René Magritte aan Leo van Puyvelde, Jette (Brussel), 28 juni 1939

0

p 2 juni 2009 ging het Musée Magritte Museum open. Het stelt 149 werken tentoon, waarvan 75 schilderijen, 58 gouaches en tekeningen, 5 beeldhouwwerken, 3 objecten, 7 prenten en af­ fiches, 1 foto-offset en bovendien een hele reeks uit privéverza­ melingen en het eigen museum afkomstige archieven, boeken en

foto's. In een brief van 19 juni 1939 schrijft de nationale minister van Onderwijs aan de hoofdconservator van het museum, Leo Van Puyvelde, dat hij Magritte

toestemming heeft gegeven om zijn werk Le Palais des souvenirs (Het paleis der herinneringen) (1938 of 1939) voor te leggen aan de Commissie van de Konink­

lijke Musea voor Schone Kunsten. Tegelijk signaleert de minister in zijn brief de aankoop door zijn departement van een gouache van gelijkaardige grootte voor

1. 500 Belgische frank. De minister bedoelt het werk La Jeunesse illustrée (De

geïllustreerde jeugd) (1936 of 1937). Diezelfde dag nog schrijft Magritte een

brief aan de minister en voegt als bijlage de gouache Le Palais des souvenirs ter

waarde van 1. 500 Belgische frank toe. Maar de tijd verstrijkt en Magritte krijgt geen nieuws. Uiteindelijk komt de Commissie samen op 29 november en verleent een negatief advies over de aankoop van de gouache. In dezelfde zitting komt de Commissie wel tot een akkoord over de veel duurdere aankopen van werken van Lucien Wollès, Alfred Bas tien, Jacques Ochs, Albert Lemaître, Jacques Bergmans en Marie Howet. Het is op 28 maart 1953, op een veiling in de galerie Georges Giroux, dat de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België hun eerste Magritte aan­

kochten: Le Retour (De terugkeer) (1940). Een jaar later, op 30 juni 1954, geeft de toenmalige hoofdconservator, Paul Fierens, aan Magritte zijn wens te ken­

nen om een tweede werk aan te kopen, dat hij op een tentoonstelling had gezien . • • •

Magritte Museum

9

I 0 Magritte Museum

"Bij uw recente werk is er één, dat mij bijzonder is opgevallen. Het is het grote doek, dat zich helemaal op het einde van het Paleis voor Schone Kunsten bevond: een noc­ turne met een grote boom en een straatlamp, dat u, als ik mij niet vergis, de titel Le Monde invisible meegaf". In zijn brief verwart Paul Fierens Le Monde invisible (De

onzichtbare wereld) met L'Empire des lumières ( Het rijk der lichten), dat ook op de bewuste tentoonstelling in het Paleis voor Schone Kunsten te zien was. Helaas werd dat werk aangekocht door een privéverzamelaar, die er een optie op had genomen nog voor het officiële verzoek van Paul Fierens. M agritte signaleert dan aan Fierens dat hij bijna een nieuwe versie van L'Empire des lumières af heeft, die "in niets moet onderdoen" voor de vorige. De Commissie van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten besluit zo in 1954 unaniem tot aankoop van deze L'Empire des lumières. DE JAREN

50

EN

60

Bij een verkoop in de galerie Georges Giroux op 15 mei 1958 koopt het museum nog een werk van M agritte, La Saveur des larmes (De smaak van tranen) ( 1948). In 1963 ontstaat binnen het museum discussie over de noodzaak om een nieuw werk van M agritte aan te kopen. De nieuw aangestelde hoofdconservator, Philippe Ro­ berts-Jones, besluit daarop om met de kunstenaar te gaan praten over een eventuele nieuwe aankoop. Op 1 april stelt hij dan aan de Commissie de aankoop voor van een "werk van zeer grote kwaliteit", La Recherche de la vérité (Op zoek naar de waarheid) ( 1963), die onmiddell ijk wordt aangenomen. Het museum blijft het werk van Magritte volgen. In 1964 werd zelfs een lijst opge­ m aakt van karakteristieke werken, die het museum absoluut wilde bemachtigen, omdat het werk uit de beginj aren van de kunstenaar nog ontbrak. Meerdere schrif­ telijke verzoeken worden gericht aan de eigenaars van de vroegste werken, zoals La jeune fille mangeant un aiseau ( 1927), L'Homme du large (De man van de wijde

zee) ( 1926) of L'Annonciation (De annunciatie), dat toebehoorde aan een van de eerste kopers van M agritte, E.L.T. Mesens. Als gevolg van deze verzoeken stelt Honorine Van Hecke-Deschrijver, echtgenote van Paul-Gustave Van Hecke en beter bekend onder de naam Norine, een styliste voor wie de kunstenaar veel publicitair werk maakte, in 1965 het werk L'Homme du large (De man van de wijde zee) voor: het aanbod wordt door de Commissie

onmiddellijk aanvaard. Dit raakt bekend en al een j aar later krijgt Philippe Roberts­ Jones een voorstel voor nog een vroeg werk van M agritte: La Réponse imprévue ( Het onverwachte antwoord) ( 1933). Het voorstel gaat uit van Lou Cosyn-Goe­ mans, galeriehoudster van de kunstenaar in de j aren 4 0 en weduwe van Camille René Magritte, La Saveur des larmes (De smaak van tranen), 1948, olie op doek, 60 x 50 cm

Goemans. Na het akkoord van de minister koopt het museum ook dit werk aan.

La Saveur des larmes vormt een uitzondering in het oeuvre van Magritte, omdat

Le Démon de la perversité (De demon van de perversiteit) (1928), dat in het bezit

dit het enige werk is waarvan een exacte kopie bestaat: zelfde dimensies, zelfde

was van baron Léon Lambert.

datum, zelfde handtekening links onderaan, zelfde titel- en datumvermelding achteraan. Het geval is zo apart dat Marcel Mariën er een tekst aan wijdde onder de titel Le jumeau d'Amérique, toen een van beide doeken in een veiling aangeboden werd in New York in 1983- en gekocht werd door het Barber lnstitute van Birmingham- en men ontdekte dat het om twee schilderijen ging. Niemand heeft ooit geweten wat Magritte bij deze verdubbeling bezielde: zin om

Enkele maanden l ater, op 20 juli, stemt dezelfde Commissie in met de aankoop van

René Magritte overlijdt op 15 augustus 1967 in Schaarbeek, waar hij ook begraven ligt. Op 17 september wordt hem een eerbetoon bewezen in het cultuurcentrum van de gemeente, waarbij zijn weduwe, Georgette M agritte, enkele werken en herinne­ ringsstukken uitleent. De hoofdconservator Philippe Roberts-Jones houdt bij deze

te misleiden? Vermoeidheid? Men mag niet vergeten dat de kunstenaar toen zijn

gelegenheid een voordracht over de kunstenaar, wat door Georgette M agritte zeer

zo slecht gerecipiëerde "en plein soleil" periode afsluit en uit materiële noodzaak,

gewaardeerd wordt. De geste ontroert haar zo sterk dat zij, net zoals haar zus, een

maar met weinig plezier, terugvalt op een precieze en uiterst zorgvuldige stijl. Dat verklaart misschien de melancholische ondertoon van dit schilderij, waarop een groot vogeldier-blad te zien is, waaraan een rups knaagt: zijn einde is in zicht.

legaat aan het museum overweegt van alle werken van M agritte die ze in haar bezit heeft. • • •

Magritte Museum / /

René Magritte, La Réponse imprévue (Het onverwachte antwoord), 1933, olie op doek, 82 x 54,4 cm Dit schilderij uit 1933 dateert uit een periode waarin Magritte zocht naar een methode om

René Magritte, L'Homme du large (De man van de wijde zee), /927, olie op doek, 139 x /OS cm "Kunst moet mysterie oproepen; zonder mysterie zou de wereld niet bestaan", betoonde

het doel te bereiken dat hij zichzelf had gesteld: vanuit de gewoonste dingen de toeschouwer

Magritte. Niets mysterieuzer dan die zwarte monumentale persoon, die met zijn been vooruit

in een sfeer brengen die hem in de war brengt, hem perplex laat en tot reflectie aanzet. Uit

doet denken aan een Egyptische god. Toch ging een andere inspiratiebron aan dit werk vooraf:

zijn context gehaald, moet het object, zo zegt hij zelf. "een verpletterende poëtische realiteit"

de avonturen van Fantómas in de films van Louis Feuillade. Dit werk uit 1927 is een van de

opwekken. Volgens de kunstenaar komen uit de nevenschikking van dingen, die in principe

sleutelwerken uit wat men Magritte's "zwarte periode" zou noemen, waarin hij zijn raadselachtige

geen enkel verband hebben, "selectieve affiniteiten" voort, want elk object staat in verbinding

universum uitwerkt. De titel, die werd gevonden door Marcel Lecomte, vriend en zielsverwant

met andere. Het gaat erom die verbindingen te ontdekken. "Dat te ontdekken element, die

van Magritte, is ook de titel van een film van Marcel L.:Herbier uit 1920. Film en populaire romans

verbinding tussen alles, wat op duistere wijze aan elk object vastzit; ik werd er in de loop van

bekoren en inspireren de schilder.

mijn onderzoek steeds zekerder van dat ik die verbinding al van tevoren kende, maar dat die kennis ergens als verloren op de bodem van mijn denken lag. Aangezien het onderzoek voor elk object slechts één enkel juist antwoord kon geven, leken mijn analyses op het oplossen van een probleem met drie aspecten: het object, het eraan verbonden ding in de schaduw van mijn bewustzijn en het licht waarin dat ding tot zijn recht moest komen. Het probleem van de deur vroeg om een gat waardoor men kon passeren. In La Réponse imprévue toonde ik een gesloten deur in een appartement, waarbij een vormloos gat de nacht onthult." (La Ligne de Vie, 1938)

12 Magritte Museum

René Magritte, Le démon de la perversité (De Demon van de perversiteit), 1927, olie op doek, 81,3 x 116 cm

Magritte Museum /3

René M agritte, Le Mariage de minuit (Het middernachter/ijk huwelijk), 1926, olie op doek, 139,5 x 105,5 cm

René Magritte, Portrait de /'écrivain Pierre Broodcorens (Portret van de schrijver Pierre Broodcorens), 1920, olie op doek, op unofit gemaroufleerd, 55 x 38 cm

HET MUSEUM VOOR MODERNE KUNST

Het museum zet de prospectie verder om het geheel van M agrittes werken te ver­ volledigen. Op 23 september 1968 verkrijgt het museum eindelijk een ander be­ langrijk werk uit h anden van Albert Niels: Le mariage de minuit (192 6). Op 4 november 1970 stelt Camille Broodcoorens, dochter van de schrijver Pierre Broodcorens, die begin j aren 20 een nauw contact h ad met M agritte, aan het museum het portret voor dat de kunstenaar van haar vader maakte. Het museum neemt het aanbod meteen aan, temeer daar het nog geen enkel zo vroeg werk bezit en preciseert daarbij dat "dit werk bovendien bijna u niek is in zijn oeuvre, wat [ ... ] het des te belangrijker m aakt." Na het akkoord van de minister komt dit werk uit 1920 officieel in het bezit van het museum op 17 m aart 1971. Op 2 5 oktober 1984 wordt het Museum voor Moderne Kunst ingehuldigd, waar­ bij een belangrijke afdeling gewijd is aan het Belgische surrealisme. M agritte krijgt een aparte zaal toebedeeld, waarin de acht aangekochte werken en een reeks door zijn weduwe Georgette uitgeleende schilderijen te zien zijn. I n datzelfde j aar schenkt Germaine Kieckens, de eerste echtgenote van Hergé, een serie werken van M agritte aan het museum. D aarbij hoort Le Baiser (De kus) (1938 ), dat het echtpaar in 1959 h ad aangekocht.

René Magritte, L'l/e au trésor (Schatei/and), 1942, gouache op papier, 60 x 80 cm

Op 2 6 februari 1986 overlijdt Georgette M agritte. Haar eigenhandig geschreven

Vanaf 1933 ontdekt Magritte het poëtische potentieel van het onverwachte

testament, gedateerd op 21 juni 1985, stipuleert het legaat aan het museum van

samenbrengen van twee objecten, die volgens hem door een natuurlijke affiniteit

volgende werken: La Magie noire (Zwarte magie) (1945), Le Domaine d 'Arnheim (Het domein van A rnheim) (1962), L'Ile au trésor (Schateiland) (1942), Le Galet (De kei) (1948), L'Incendie (De brand) (1943), La Page blanche (Het onbeschre­ ven blad) (1967), Georgette (1937), Georgette (rond 1921) evenals een collage van E.L.T. Mesens en een schilderij van A lfred Stevens, Dame au chien.

vogel in bloemen toelaten. Het verschijnen van die vogel is zo aangenaam als een zonsopgang" verklaart de kunstenaar. Zo transformeert hij de vogel in blad en het blad in vogel en creëert een bijzonder poëtische hybride vorm, waarvan hij talrijke varianten zou maken. Als Magritte op het einde van zijn leven enkele thema's kiest voor zijn beeldhouwwerken, vergeet hij die vogels-bladeren niet en doopt ze voor de gelegenheid LesGrélces naturelles (De natuurlijke gratiën) .

• • •

14 Magritte Museum

verbonden zijn. "Als je je jonge meisjes voorstelt in bloemen, kan je ook een

René Magritte, Le Baiser (De kus), 1938, olie op doek, 60 x 74 cm

René Magritte, La Magie noire (Zwarte magie), 1945, olie op doek, 79 x 59 cm

René Magritte, Le Domaine d'Arnheim (Het domein van Arnheim), /962, olie op doek, 146 x 114 cm Over dit thema bestaan drie versies; de eerste dateert uit 1938. Magritte schreef toen aan Roland Penrose: "Ik werk momenteel aan een schilderij (. . . ) . Het is Le Domaine d'Arnheim, een herinnering aan dat verhaal van Poe, dat je volgens mij op ideeën kan brengen zoals dit: je verplaatst de bergen zodat de zon precies verschijnt waar jij wil. " Het thema van het schilderij vindt Magritte inderdaad in de werken van Edgar Allan Poe, in het Frans vertaald door Baudelaire in Histoires grotesques et sérieuses. Hij raakt zowel door de beschrijving van de fantastische landschappen geïnspireerd als door zijn affiniteit met Ellison, het centrale personage van het verhaal, "een dichter in de meest brede en nobele zin van het woord . . . en die schilder had kunnen zijn." In een eerste versie van het schilderij wordt het landschap bezien vanuit een raam in een goed zichtbare stenen muur; maar in de volgende versies verdwijnt het raam en maakt het plaats voor een majestueuze berg-vleugel in zijn volle omvang.

/6 Magritte Museum

René Magritte, La Page blanche (Het onbeschreven blad), 1967, olie op doek, 54 x 65 cm Volgens Georgette Magritte is dit het laatste werk van de kunstenaar voor zijn overlijden in augustus 1967. Enkele weken eerder had Magritte aan een bezoekend journalist gevraagd om het werk te beschrijven. Toen dejournalist een halve maan achter bladeren zag, veranderde Magritte het werk: het werd een volle maan op het gebladerte. Daarna zagen nog twee andere bezoeker; het werk en telkens hield Magritte rekening met hun commentaar en paste het aan.

Magritte Museum /7

René Magritte, Georgette, 1937, olie op doek, 65

x

54 cm

René Magritte, La Belle Captive (De Schone gegijzelde), 1967, gouache op papier, 29,8 x 45,2 cm COLLECTIE VAN DE FRANSE GEMEENSCHAP VAN BELGIË

Op 2 juli 198 7 vindt bij Sotheby's in Londen de veili ng plaats van de nalaten­ schap van Georgette M agritte. De Franse Gemeenschap van België verwerft op de veiling de volgende werken: Les Grêlces naturelles (De natuurlijke gra­ tiën) ( brons, 1967), La Belle Captive ( D e schone gegijzelde)(gouache, 1965), La Joconde (Mona Lisa) (gouache, 1964), La Reconnaissane infinie (De on­

eindige erkenning) (gouache, 1946), La Race blanche (Het blanke ras) ( brons, 1967), Roehers dans une chambre (Vier rotsen in een i nterieur) (gouache, j aren 50), Alice au pays des merveilles (Alice in Wonderland) (gou ache, 1952), L'Analogie (De analogie) (kleur potlood, j aren 4 0). De werken worden door de

Franse Gemeenschap aan het museum in bewaring gegeven, wat de collectie sindsdien tot de bel angrijkste in Europa maakt. Op 26 februari 1988 opent het museum de zaal René en Georgette M agritte. De werken van het museum, het legaat van Georgette M agritte en het bruik­ leen van de Franse Gemeenschap worden er gepresenteerd. Ter gelegenheid van de opening van de zaal krijgt het museum van een bewust anonieme schenker een vroeg werk van de kunstenaar: Une panique au Moyen-Áge (Paniek i n de Middeleeuwen) (192 7). O p 1 december wordt een receptie gehouden om deze gebeurtenis te vieren, waarbij ook de amateurfilms van M agritte worden geprojecteerd. In feite gaat het om een evenement ter ere van Irène H amoir, weduwe van Louis Scutenaire, die de anonieme schenkster was. LEGATEN EN SCHENKINGEN

René Magritte, LeGa/et (De kei), 1948, potlood, aquarel, gouache op papier, 40,8 x 32,8 cm

Irène Hamoir overlijdt op 17 mei 1994. In uitvoering van haar wilsbeschikking

Hoewel deze gouache gemaakt werd in maart- april 1948 tijdens zijn periode

het geheel van haar collectie, die zij samen met haar echtgenoot Louis S emenai­

'vache' periode, verwijderde Magritte de groteske of komische elementen van toen om in contrast daarmee en in een typisch magrittiaanse stijl de vrouwelijke

ontvangt het museum, destijds onder leiding van Eliane De Wilde, het legaat van re s amenstelde. De nalatenschap omhelst niet minder dan 98 werken van René

zachtheid en sensualiteit te verheerlijken. Kenmerkend voor die periode blijft wel

M agritte van allerlei technieken, waarbij ook een omvangrijke serie schilderijen

dat hij voor het haar gouden waterverf gebruikt, een kleur die in geen enkele

uit de zogenaamde periode 'vache', de 'surrealistische' periode en de periode 'en

andere fase van zijn oeuvre terug te vinden is.

plein soleil'. D aarnaast bevat het legaat ook werken als Découverte (Ontdekking) (1927), Portrait de Paul Nougé (Portret van Paul Nougé) (1927), La Voleuse • • •

Magritte Museum /9

René Magritte, Deux Hommes en conversation (Twee mannen in gesprek), 1942, olie op glazen fles, H.28, diam. 8,5 cm Magritte zou begonnen zijn deze flessen te beschilderen bij zijn terugkeer uit Frankrijk in het najaar van 1940. In het totaal zijn het ongeveer vijfentwintig flessen die werden geïnventariseerd tot de jaren 60, maar geen enkele werd door de kun stenaar gedateerd. Op een groot aantal flessen komt een naakte vrouw voor, waarvan de schouders de krommin g van de drager volgen; maar ook de in zijn oeuvre terugkerende thema's, zoals de dag- of nachthemel en de vogel, komen op de flessen voor.

(De dievegge) ( 1927), Personnage méditant sur la folie (Personage mediterend over de waanzin) ( 1928), Portrait d'Irène Hamoir (Portret van Irene H amoir) ( 1936), Bel Canto ( 1938), s amen met projecten voor politieke affiches, object­ beeldhouwwerken, tekeningen . . . O p 28 juni koopt het museum, dankzij d e legaten van mr. Richard Zondervan, bij Sotheby's in Londen het werk L' Usage de la parale (Het woordgebruik) uit 1929. Met dit woordschilderij wordt de museumcollectie nog diverser. In de nacht van 11 op 12 mei 1995 koopt het museum bij Christie's in New York Le Joueur secret (De geheime speler) uit 1927. Het museum beschouwde dit schilderij, het grootste dat M agritte ooit m aakte, van ontegenzeglijk belang en wenste het daarom bin­ nen het n ationale patrimonium te behouden. Na afloop preciseert het museum in een persbericht dat het vanaf nu 's werelds belangrijkste publieke verzameling van René M agritte bezit. De collectie omvat dan 43 schilderijen, 91 gouaches en teke­ ningen, 5 objecten, 11 prenten en affiches. Nog in hetzelfde j aar schenkt de pro­ vincie Brabant aan het museum het werk Shéhérazade (Sheherazade) uit 1948. In een brief aan Eliane De Wilde van 5 november 1997 schrijft M aurice Rapin, echtgenoot van Mirabelle Dors - beiden in de j aren 50 in zeer nauw contact en in uitgebreide correspondentie met M agritte-het volgende: "Ik ben zeer blij dat u het principe van een schenking van wat ik bezit van M agritte, accepteert." De schenking is van uitzonderlijk belang voor de archieven, want ze omvat naast een gouache La Femme assise - La Place au soleil JIJ (De zittende vrouw - De plek in de zon lil) ( 1956), de offset van een foto van Georgette M agritte (1942) en een geheel van brieven, vooral de originelen van het werk 82 lettres de René Magritte à Mirabelle Dors et Maurice Rapin. Zo wordt deze correspondentie bij het fonds

van het Belgische Archief voor Hedendaagse Kunst gevoegd.

René Magritte, Les Menottes de cuivre (De koperen handboeien), /93/, olie op een gipsreproductie van de Venus van Milo, 3 7 x /I,5 x /I cm Geschilderd op vraag van zijn vriend Scutenaire, maakte deze Venus van Milo deel uit van de gipsen werken die Magritte in 1933 tentoonstelde bij zijn individuele expositie in het Paleis voor Schone Kunsten. In het voorwoord bij de catalogus gaf Nougé er het volgende commen taar bij: "deze torso van vlees met een hoofd in krijt, met in puur blauw gedrapeerde ben en en met afgehakte armen die uitzicht geven op de zwartste nacht- het is een beeldje waarvan de aanwezigheid alleen al de authentieke Venus van Milo in kurk doet veranderen." Zoals de andere geschilderde gipswerken van Magritte, had ook dit oorspronkelijk als titel L'Avenir

In 2001 verwerft het museum L'Ecuyère (Vrouw te paard) (1922) rechtstreeks

des statues. Pas in 1936 k reeg het de titel Les Menottes de cuivre, bedacht door

via de familie, want het werk wordt aangekocht van Arlette Dupont-M agritte, de

André Breton. Beschouwd als een "surrealistisch object", werd een replica van het

dochter van Raymond M agritte. Op deze wijze wordt het geheel van het abstracte werk van de beginperiode vervolledigd.

Gallery in Londen deel uit van de tentoonstelling Surrealist Objects and Poems. • • •

20 Magritte Museum

beeldje dat jaar tentoongesteld in de galerie Charles Ratton in Parijs tijdens een expositie van surrealistische objecten. Het volgende jaar maakte het in de Londen

René Magritte, Découverte (Ontdekking), 1927, olie op doek, 65,2 x 50,3 cm Magritte schilderde dit doek in november 1927 - wat we weten dankzij zijn brief aan Paul Nougé, waarin hij het beeld becommentarieert en voorstelt als een voorbeeld van "metamorfose". "De dingen zijn tastbaar en toch worden enkele houten planken geleidelijk aan doorschijnend op sommige plekken; of bepaalde lichaamsdelen van een naakte vrouw worden ook geleidelijk aan transparant op een verschillende manier. " Met dit schilderij was Magritte er zelf van overtuigd een beslissende stap gezet te hebben, wat ook de uiteindelijk gekozen titel verklaart. Het is een echo van wat hij schrijft aan Nougé op het moment dat hij aan het schilderij begint: "Ik geloof dat ik iets ontdekt heb . .

Magritte Museum 2 /

René Magritte, Partrait de Paul Naugé (Portret van Paul Nougé), 1927, olie op doek, 94,3 x 64,5 cm "Hij leek de strengheid in persoon", zei E.L.T. Mesens over Paul Nougé, de aanvoerder van de surrealisten in België. Het vestimentaire voorkomen en de attitude van een model, in een bijna stereografische voorstelling, suggereren inderdaad een kritische persoon lijkheid met een vlijmscherpe geest. Het opgeblazen oppervlak op de achtergrond van het schilderij is vermoedelijk het gevolg van een soort opgezwollen celweefsel: het wordt geïnterpreteerd als een allusie van Magritte op de professionele activiteit van Nougé, die biochemicus was in een laboratorium.

22 Magritte Museum

René Magritte, La Vo/euse (De dievegge), 1927, olie op doek, /OI x 72,6 cm

René Magritte, Bel Canto, /938, olie op doek, 73,5 x 54,7 cm Het idee voor dit schilderij was voortgekomen uit een droom, zoals Magritte zelf schrijft in een brief aan Edward james met een schets: " Ik werd zelf op een nacht opgezocht door een ambassadeur van een land, waar de salons verlicht worden door kaarslicht; het was een merkwaardig personage uit onregelmatige vakken van nachtmarmer, waarop calligrafisch het woord 'Bel canto' stond gegraveerd. Het personage was erg groot en verborg een groot deel van een winterlandschap met besneeuwde daken onder een sterk lichtgevende, blauwe hemel." Scutenaire, die het schilderij direct na de afwerking kocht. geeft een andere versie van de feiten: "Toen hij op een winterochtend naar buiten ging om melk te kopen, zag hij ineens tussen hem en de besneeuwde huizen een enorme constructie opduiken van zwartachtige vormen, van sombere vlakken op of onder elkaar die een inscriptie droegen met de woorden 'Bel Canto'. Die indruk heeft hij trouw weergegeven in het schilderij Bel canto."

24 Magritte Museum

René Magritte, L'Usage de la parale (Het woordgebruik), 1929, olie op doek, 41 x 27 cm Tijdens een korte periode is het woord een sl eutelelement in het beeldend oeuvre van Magritte, omdat het voor hem van dezelfde substantie is als het beeld. "Soms verwijzen geschreven woorden op een schilderij naar precieze dingen en de beelden slechts naar vage dingen. '' Dit statement, dat hij publiceerde in Les Mots et les images (De woorden en de afbeeldingen), is vanzelfspreken d van toepassing op dit schilderij, waarop de woorden in onbepaalde vormen verschijnen .

René Magritte, Le joueur secret (De geheime speler), 1927, olie op doek, 152 xl95 cm Samen met het tegenstuk, L'Assasin menacé (De bedreigde moordenaar) (MaMa, New York) , dat in hetzelfde jaar werd gemaakt, vormt dit schilderij zowel qua formaat als thema een van de belangrijkste - en een van de eerste uitgesproken surrealistische -werken van Magritte. Hier is het begin te zien van procedés, die hij daarna veelvuldig zou toepassen: het spel met de proporties van de afgebeelde elemen ten, of het inerte dat levendig wordt, zoals de poten die zich transformeren in bomen. Het schilderij beeldt ook een spektakel uit, wat gesuggereerd wordt door het rode gordijn rechts op het doek-ook dat zou hij later veelvuldig gebruiken . De vreemde vliegende schildpad, zwart en glimmend, die hij kopieerde uit een encyclopedie, verschijn t eveneens later opnieuw in meerdere schilderijen.

René Magritte, L'Ecuyère (Vrouw te paard), 1922, olie op karton, op hout gespannen, 63 x 90 cm Dit werk uit 1922 verwijst naar de constructivistische experimen ten van Magritte voordat hij het surrealisme ontdekte en zijn eigen un iversum creëerde. Later zal hij de werken uit deze periode benoemen als "zeer evocerende maar abstracte beelden, immobiel en uiteindelijk slechts visueel in teressant ".

Michel Draguet, Burggraaf Etienne Davignon, Didier Reynders, Gérard Mestral/et, Charly Herscovici en Sabine Laruelle bij de start van de verbouwingswerken aan het Magritte Museum, 2 7 mei 2008

f..M

»vo

..IJ.f�.. .""' t.'... JJA l.JJ. �.,. < �, • ' � "t-'� N ,�H .... I""
'/<; ,;.... "7"�1-·�;... --::Û: .... i ·· • •

�

/., 01- &.. Á � {......a..q. F� L.tJU-c.. ,,_ "_.. /,..._ -�---
""" � � ""ffa � � ·.) ., _ fl. d'o.-:e..-. � t-...· �

� ""''" .:l'f-: �.• � /:�..tjn.:. lu,À.. d� t..___".

IN BRUIKLEEN

Op 1 mei 2 005 wordt Michel Draguet algemeen directeur van het museum. Meteen bij zijn aantreding l anceert hij het idee om een aparte museumvleu­ René Magritte, Les Mots et les images (Woorden en Beelden), 1929, Chinese inkt op papier, 2 7,5 x 2 1,2 cm Bladzijde verschenen in La Révolution surréaliste, Parijs, nr. 12, 15 december 1929 MECENAAT FORTIS INSURANCE BELGIUM

gel aan 's werelds belangrijkste M agritte-verzameling te wijden. Het project wordt enthousiast onthaald bij Charly Herscovici en de M agritte Stichting. Zo start een sensibiliseringscampagne, die leidt tot het competentiemecenaat van GDF SUEZ. Tegelijk worden verzoeken gericht aan talrijke verzamelaars en openbare instellingen om met het oog op de opening van het M agritte-mu­ seum bijkomende werken in bruikleen te krijgen. Bij de eerste aangesproken verzamelaars horen baron en barones Gillion Crowet, die hun Art Nouveau­ verzameling reeds aan het museum h adden afgestaan. In d atzelfde kader zeg­ gen zij, meteen na de aankondiging van het M agritte-museumproject, een l an­ getermijnbruikleen toe van hun belangrijkste werken van M agritte. In 2 008 koopt Fortis Insurance meerdere werken aan van de kunstenaar met de bedoeling het M agritte-museumproject te ondersteunen: L' Usage de la parale (Het woordgebruik) (192 9), een woordschilderij d at ooit aan André

Breton toebehoorde, het m anuscript Les Mots et les images (De woorden en de afbeeldingen) (uit ca. 192 9) en het laatste schilderij van M agritte, dat on­ afgewerkt bleef op zijn schildersezel. De werken worden in bruikleen gegeven aan het museum. Op 22 december geeft de Koning Boudewijnstichting aan het toekomstige M agritte-museum 22 werken op papier in bruikleen uit het Fonds Jacqueline Nonkels-Delcourt. Zij was een van de beste vriendinnen van het echtpaar M agritte en h ad het geheel van h aar herinneringsstukken nagelaten aan de Stichting.

•

Magritte Museum 27

René Magritte, La Fée ignorante, /956, olie op doek, 50 x 65

cm

VERZAMELING BARONES GILLION CROWET

Wanneer in de jaren 30 de economische crisis de kunstmark t doet instorten, maak t Magritte portretten om in zijn levensonderhoud te voorzien. Hij krijgt verschil lende opdrachten. Maar voorbij die materiële noodzaak biedt het portret hem een un ieke kans om vragen te stellen over de voorstelli ng van de ander en over de gelijken is, die zich voor hem niet kan beperken tot een oppervlakkige gelijkenis. Wanneer hij twintig jaar later opnieuw portretten maak t, is Magritte er nog steed s van over tuigd dat het altijd gedeeltelijk om een zelfportret gaat, omdat de ander zich eindeloos onttrekt aan de blik van de schilder. Hier is het model Anne-Marie Crowet, dochter van zijn langjarige vriend en trouwe verzamelaar Pierre Crowet. Ze verschijnt in een theatrale setting met de typisch m agrittiaanse obj ecten, zoal s gordijnen, kaars, rinkelbel en hemel. De kaars, die een tegengewicht vormt voor het gezicht en duisternis verspreidt, neemt een centrale plaats in. De kaars, zo schrijft Magri tte in een brief aan Rapin "bepaal t de onzichtbare vormen enkel in het licht". De diepere zin van het werk ligt dus in de zwarte schemering, die de verborgen kant van de verschijnselen reveleert.

28 Magritte Museum

René Magritte, L'Heureux donateur, (de gelukkige schenker) 1966, olie op doek, 55,5 x 45,5 cm

René Magritte, Le Bouquet tout fait, 1956, olie op doek, 60 x 50 cm PRIVÉVERZAMELING

MUSEUM VAN ELSENE, BRUSSEL

Magritte Museum 29

eve De ver bouwing van het Magritte M use u m Het Magritte Museum is nu gevestigd i n een gebouw dat

vat deze gevel nu twee traveedelen, onderli ng gescheiden

uit 1779 dateert en gebouwd werd door de Admi nistratie

door een met glas geaccentueerde lege ruimte. Deze in­

va n de Keizerlijke en Koninklijke Loterij, die de O ostenrij­

greep be oogde het volume te verlichten en de opeenvolging

kers in onze gewesten invoerden. Vanaf het midden va n de

va n stereotiepe gevels te doorbreken.

negentiende eeuw en tot het begin van de Eerste Wereld­ oorlog was het Hotel de l'Europe in het gebouw gevestigd.

DE TWEEDE FASE

In staatseigendom gedurende enkele jären en daarna in het

In een volgende stap, ook wel 'de tweede bouwfase va n

bezit van de familie Altenloh, juweliers en goudsmeden

het Museum voor Moderne Kunst' genoemd, werd ach­

va n de koninklijke familie, werd het hotel vervolgens door

ter de neo-classicistische gevels va n de Museumstraat,

de staat gehuurd in 1962 en gebruikt voor de tijdelijke ac­

het Koningsplein en de Hofberg de binnenkant van het

tiviteiten van het Museum voor Moderne Kunst. Tot 1978

Hotel Altenloh volledig opnieuw opgebouwd. Voordat

vonden er 92 tijdelijke tentoonstell i ngen plaats. Daarna

de vloeren werden weggehaald, kregen de gevels die me n

werden de permanente collecties va n de negentiende eeuw

wilde bewaren in hun fundamenten een ondermetseling.

er gevestigd.

Het is een massieve sokkel, uitgevoerd in gewapend beton

Het geb ouw, dat bestaat uit een uiterst i ngewikkelde ver­

in vakken over de hele breedte van de gevelonderbouw.

strengeling va n ruimtes en zich in een vergevorderde staat

De ondermetsding werd voortgezet tot het niveau va n de

van verloedering bevond, diende bij de constructiewerken

nieuwe sluisbedding. Na deze afbraak werden de gevels

voor het Museum voor Moderne Kunst in 1983-1984 vol­

gestut: op drie verschillende niveaus plaatste men onder­

ledig gerenoveerd te worden vanaf de funderingen. Uit

ling verbonden rechthoekige of driehoekige kaders om de

veiligheidsoverwegingen moest men het gebouw daartoe

verschillende vakken va n het metselwerk aaneen te sluiten.

losbreken van de belende nde p a nden in privébezit én te

Vervolgens kregen de bestaande gevels verbindingen met

voorzien van een vierde gevel. Z oals het H otel Belle-Vue,

de vloerstenen, balken en zuilen door horizontale staven,

a a n de tegenover gelegen hoek van het Koningsplein, om-

die vastgegoten werden in daartoe voorziene b oorgaten.

30 Magritte Museum

Renovatie van het Alten/oh gebouw in 1983-1984

De nieuwe gevel, die uitkijkt op de kleine binnenplaats,

van het gebouw bestond uit een brede trap en een grote

is volledig in architectonisch beton gegoten om de lijsten

lift, die zowel voor bezoekers als voor het transport van

en details van de drie bestaande gevels integraal over te

kunstwerken werd gebruikt.

nemen. Daartoe werden van elke bestaande gevel zeer

In 1 99 7 was men op niveau 0 van de uitbreidingsvleugels

precieze tekeningen gemaakt. Er volgden detailplannen

van het Museum voor Oude Kunst op zoek naar ruimte

van elk type gevelelement en zeer nauwgezette gietvor­

voor de grote retrospectieves van Delvaux, Magritte en

men in betonbekisting. Elk element is vervaardigd uit

Ensor. De collectie van de negentiende eeuw, die daar

wit beton. Deze gevel is dus niet van belang voor de sta­

sinds 1 9 74 tentoongesteld werd, moest zodoende uitwij­

biliteit van het gebouw.

ken naar het Hotel AltenJoh en bleef er tot 2004. Door

In 1 9 8 4 opende het Hotel Altenloh dan opnieuw zijn

de asbestverwijderingswerken in deze uitbreidingsvleu­

deuren bij de inhuldiging van het Museum voor Moder­

gels moesten ook tijdelijke tentoonstellingen getoond

ne Kunst. De ingangen nr. 1 en 2 aan het Koningsplein

worden in het Hotel Altenloh; de laatste tijdelijke expo­

werden de toegang tot het nieuwe museum. Voorbij deze

sitie was die van Panamarenko in 2005.

toegangsdeuren kon de bezoeker ofwel naar de vier ho­ gere verdiepingen gaan om een tijdelijke tentoonstelling

DECORZEIL

te bekijken of naar beneden gaan: op niveau - 1 waren

De overeenkomst tussen de federale staat en SUEZ nv

hedendaagse richtingen te ontdekken, op niveau -2 was

van 2 9 februari 2008 stipuleerde dat SUEZ nv in het

een nieuwe ruimte ingericht voor een tijdelijke tentoon­

kader van de ondersteuning van de herstellingswerken

stelling. U kon als bezoeker op die manier andere bezoe­

voor het Magritte Museum ook het ontwerp en de in­

kers kruisen uit het Museum voor Oude Kunst en op de

stallatie van een decorzeil voor zijn rekening zou nemen.

niveaus 3 tot -8 de belangrijkste werken zien uit de per­

Dit zeil moest de door de Regie der Gebouwen gefinan­

manente collectie van de twintigste eeuw. De centrale as

cierde - en met stellingen uitgevoerde - gevelrenovatie

-

• • •

Magritte Museum 3 /

Het decoratiezeil, geïnspireerd op L' Empire des lumières (Het rijk der lichten), 2008

camoufleren. Geïnspireerd op L'Empire des lumières

DE I N RICHTIN GSWERKEN

(Het rijk der lichten) u it 1 954, werd het een immense

Het doel van de ruwbouw- en afwerkingswerken was

optische illusie van uitzonderlijke a fmetingen (21 m

niet zozeer om het originele gebouw te veranderen, maar

hoog op 75 m breed), die het Magritte Museum nog

wel om een bijzonder geschikte locatie te creëren voor

voor de opening onder de aandacht moest brengen en

het oeuvre van Magritte. In die zin werden een aantal

promoten.

veranderingen aan het gebouw voorzien: plafondaan­

D e gevels die i n 1 9 8 3 - 1 9 8 4 waren gerestaureerd en

passingen op de drie verdiepingen waar Magrittes oeu­

tijdens de werken door het zeil werden gecamou fleerd,

vre wordt getoond, een winkel, een projectiezaal en een

bevonden zich wel in een bijzonder erbarmelijke staat.

polyvalente zaal op niveau -2 , geschikt als receptiezaal

Op vraag van de Regie der Gebouwen deed het Institut

voor privénocturnes of evenementen. Die veranderingen

Scientifique de Service Public ( IS Sep) met assistentie

waren vooral noodzakelijk omdat in de valse plafonds

van de vzw Pierres et marbres, beide u it Wallonië, een

een aantal speciale technologieën werden geïntegreerd.

uitgebreid gevelonderzoek aan het Koningsplein en de

Zo werden ook de gevelmuren op de drie betrokken ver­

Museumstraat. Onder de vele a fwijkingen constateer­

diepingen verdubbeld, zowel vanuit technische als vanuit

den de onderzoekers onder andere scheuren, blazen en

veiligheidsoverwegingen. Achter die verdubbelde wand

zwel lingen, evenals zeer plaatselijke barsten, veroor­

bevindt zich op de niveaus +2 en +3 technische uitrus­

zaakt door water en door verzakte kroonlij sten, voet­

ting. De grondoppervlakte van de gehele ruimte van het

stukken en diverse andere stukken. De opeenvolgende

Magritte Museum bedraagt ongeveer 2 . 70 0 m2, waarvan

kleurlagen, d ie in de loop der tijd waren a angebracht,

de helft voor de expositie van zijn oeuvre is gereserveerd.

verhinderden de waterdampoverdracht doorheen de

Ongeveer 500 meter rails zijn nodig voor de muurbeves­

muren en gaven aanleiding tot blazen en �{schi l fering.

tiging van de werken. Er zijn 32 glazen uitstalkasten voor

Een herstel was dringend nodig.

de documenten, brieven, tekeningen, partituren, affiches,

De filosofie van de restauratie bestond erin om de oor­

reclame en objecten.

spronkelijke elementen, die nog in aanmerking kwa­ men voor restauratie, maximaal te behouden. De an­

KLI MAATREGELING, VERLICHTING EN MULTIMEDIA

dere elementen zouden "identiek" opnieuw gemaakt

De verwarming en klimaatregeling die in het Hotel Alten­

worden. Daarbij ging het er niet alleen om het origi­

loh aanwezig was sinds 1 9 84, was twintig jaar later aan

neel na te bootsen, maar ook om het oorspronkelijke

een grondige renovatie toe. De hogere warmtelast, niet

materiaal te gebruiken.

alleen door het voorziene grotere aantal bezoekers, maar

Voor het schilderwerk op de muren werd gekozen voor

ook door de aangebrachte speciale technologieën, maakte

verven op basis van polysiloxaan acrylhars; voor het

het noodzakelijk om zowel de productie-eenheden als de

schilderwerk van ijzer en metaal voor a lkydverven. De

distributie-installaties van water en lucht aan te passen.

tinten werden geselecteerd na diepgaand stratigrafisch

De installatie werd vernieuwd om optimale omstandig­

onderzoek. Het gehele restauratiewerk werd tot een

heden te creëren voor het oeuvre, ongeacht de warmtelast

goed einde gebracht onder het toeziend oog van de Re­

binnen en de weersomstandigheden buiten.

gie der Gebouwen en de Commissie voor Monumen­

Meerdere studies en testen werden ondernomen om de

ten en Landschappen.

schilderijen, objecten en documenten goed te doen uit-

32 Magritte Museum

Renovatie van de gevels van het Hotel Alten/oh, 2009

komen. Daarbij ging bijzondere aandacht naar de kwa­

Schone Kunsten. De productie van dàe energie wordt

liteit van het licht, niet alleen vanuit een visueel stand­

namelijk gecertificeerd door TÜV SÜD, wat garant staat

punt, maar ook voor de bescherming van het werk op

voor een opwekking in de hydra-elektrische centrale van

doek of papier tegen het vernielende effect van bepaalde

de Compagnie Nationale du RhOne. Daarbij moet opge­

stralingen van het lichtspectrum. De uiteindelijke keuze

merkt worden dat het totale jaarlijkse verbruik van het

van verlichtingstoestellen en -bronnen voor zowel de sce­

Museum voor Oude Kunst en voor Moderne Kunst (met

nografische als publieke en veiligheidsverlichting, werd

uitzondering van de uitbreiding van het Museum voor

ingegeven door de recentste ontwikkelingen inzake ener­

Oude Kunst) ongeveer 6 . 8 0 0 . 0 0 0 Kwh/jaar bedraagt, ge­

giebeheer.

lijkmatig gespreid over dag en nacht.

Het Magritte Museum was het aan zichzelf verplicht om

Zonnepanelen op het dak leveren elektriciteit aan het

uitgerust te zijn met de nieuwste communicatietechno­

creatieve atelier van het Educateam, dat huist op de mez­

logie. Het competentiemecenaat van GDF SUEZ en van

zanine van niveau +4 van het Magritte Museum. Op die

de speciaal op dit gebied deskundige firma INEO Media

manier worden de jongeren, die er regelmatig ontvangen

System kon voor de bezoekers van het nieuwe museum

worden, voor nieuwe energie gesensibiliseerd. De zonne­

enkel van groot nut zijn. Zodoende heeft INEO in zijn

panelen voeden ook de scenografische maquette op ni­

hoedanigheid van integrale bedenker van multimedia­

veau +2 . Alle uitstalkasten zijn uitgerust met een speciaal

systemen, in verbinding met de nieuwste informatie- en

bestudeerde verlichting van ledlampen, die gunstig zijn

communicatietechnologie, aan de multimedia-uitrusting

voor het behoud van het werk of de documenten, maar

van het museum meegewerkt. Behalve zijn medewerking

vooral ook voor het energieverbruik. De dertig ingewerk­

aan het in het museum gebruikte grafische charter, aan de

te uitstalramen worden verlicht door een powerledensem­

portaalsite en de nu voor surfers toegankelijke databank,

ble van 1 , 2 Watt met een totaal vermogen tussen 12 en 1 5

leverde INEO ook het concept en de installatie van het

Watt, in plaats van een vermogen tussen 50 en 1 0 0 Watt

volledige audiovisuele materiaal, de vensteranimatie en de

bij traditionele verlichting. De vitrinekasten met enkel of

audiogidsen. De verwerkingssnelheid en geheugencapaci­

dubbel front worden verlicht door powerleds met een to­

teit van deze audiogidsen laten filmfragmenten in MP4

taal vermogen tussen 31 en 62 Watt, in plaats van een

toe en zorgen voor een voorbeeldige geluidskwaliteit.

vermogen tussen 100 en 150 Watt. Het

verlichtingsconcept

van

de

architect-inrichter

DUURZAME ONTWIKKELING

Winston Spriet, dat eerder het werk beklemtoont dan

Het partnerschap met een van de grootste energiebedrij­

het zaalvolume en de zorgvuldige keuze van verlichtings­

ven ter wereld betekende uiteraard dat de renovatie in het

bronnen hebben het totale verlichtingsvermogen kunnen

teken stond van het respect voor de principes van duurza­

reduceren tot een vierde van het fluorescerende lichtver­

me ontwikkeling. Onder invloed van GDF SUEZ, dankzij

mogen, dat in 1 9 8 4 werd geïnstalleerd.

Electrabel en met de steun van de Regie der Gebouwen,

Zodoende is de elektronische installatie in het Magritte

komt alle verbruikte elektriciteit sinds juni 2008 voort

Museum met het oog op het optimale behoud van het

uit hernieuwbare energiebronnen. Dit geldt niet alleen

oeuvre, erop gericht energieverspilling te vermijden en

voor het Magritte Museum, maar voor de volledige op­

het energieverbruik van de technische installaties te re­

pervlakte van 47.000 m2 van de Koninklijke Musea voor

duceren. • • •

Magritte Museum 33

Scenografie van het Magritte Museum door Winston Spriet

H ET I NTERIEURONTWERP

1898 - 1929

In het gebouw van de Koninklijke Musea voor Schone Kun­

Het Museum biedt een chronologisch en thematisch parcours van het werk van Ma­

sten van België, gerenoveerd dankzij het competentiemece­

gritte, dat op de eerste verdieping begint bij de constructivistische periode van de

naat van de Franse en Belgische dochterondernemingen van

kunstenaar en zijn contacten met de groep "7 Arts". Daarna volgt Magritles ontdek­

GDF SUEZ (Fabricom GTI, INEO en GDF SUEZ Consul­

king van het werk van de Chirico en zijn eerste surrealistische werk. Thematische

ring), zal de bezoeker op een oppervlakte van 2. 500 m2 de

vitrinekasten vervolledigen het bezoek en tonen het rijke surrealistische archief, dat

grootste collectie werken van Magritte ter wereld kunnen

het museum bewaart. Het omvat naast de zogenaamd historische tijdschriften en de

ontdekken. Als ideaal overzicht van het werk van Magritte

traktaten ook de correspondentie van Magritte, die zijn "compagnons de route" onder

heeft de collectie de uitzonderlijke bijzonderheid om alle stijl­

de aandacht brengt: E.L.T. Mesens, Paul Nougé, Camille Goemans en Louis Scutenaire,

fases en disciplines van de kunstenaar te omvatten.

naast de Franse surrealisten die Magritte ontmoette tijdens zijn verblijf in Parijs: André

Op basis van een moderne en pedagogisch verantwoorde

Breton, Paul Eluard en Louis Aragon.

museuminrichting, geconcipieerd door de architect-ontwer­

1930 - 1950

per Winston Spriet en uitgevoerd door GDF SUEZ, kunnen

Op de volgende verdieping wordt stilgestaan bij de terugkeer van Magritte naar Brussel.

de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België en

Getroffen door de economische crisis van de jaren 30, maakt Magritte wat hijzelf "stom

de Magritte Stichting tweehonderd bijzondere werken laten

werk" noemde, namelijk zijn reclamewerk. Dit speelde een cruciale rol voor zijn begrip

zien, die voor het eerst in hun geheel tentoongesteld worden.

van de notie van de afbeelding en de herhaling ervan.

Kunst, denken en leven van Magritte zijn levendig voorge­

Typerend voor deze periode is eveneens zijn toenadering tot de Belgische Communis­

steld doorheen een chronologisch en thematisch parcours,

tische Partij. Wanneer Magritte tijdens de Tweede Wereldoorlog door de nazi's op de

dat multidisciplinair, pedagogisch verantwoord, nauwkeurig

zwarte lijst wordt geplaatst, blijft hij discreet en waagt hij zich aan een surrealisme "en

en interactief opgezet is. De tentoonstelling confronteert de

plein soleil", met een impressionistische toets. Bij de bevrijding neemt Magritte zijn con­

werken onderling met elkaar, zodat de evolutie van het werk

tacten met Parijs op ambigue wijze weer op en stelt er een serie uit zijn zogenaamde

levendig zichtbaar wordt. Nieuwe technologieën ondersteu­

"période vache" tentoon.

nen de verspreiding van het werk en het publiek krijgt toegang

1951 - 1967

tot het archief van het Onderzoekscentrum René Magritte.

Het laatste museumgedeelte heet "Le domaine enchanté" (Het betoverde domein)

Naar analogie van het Van Gogh Museum in Amsterdam

en is gewijd aan het onderzoek van de kunstenaar over de herhaling. Daarnaast be­

of het Zentrum Paul Klee in Bern, is het Magritte Museum

handelt het de grote Magrittiaanse afbeeldingen, geconcentreerd rond

zodoende dé internationale kennisreferentie voor René Ma­

lumières

(Het Rijk der lichten) en Le

Domaine d'Arnheim

L'Empire des

(Het domein van Arnheim) .

gritte.

Deze belangrijke werken uit de aanzienlijke verzameling van de Koninklijke Musea voor

Het Magritte Museum is de ontmoetingsplek voor een

Schone Kunsten van België zijn bovendien aangevuld met werken die privéverzame­

uiteenlopend publiek.

laars in bruikleen geven.

Ongeacht zijn of haar herkomst,

kennis of verwachtingen vindt elke bezoeker een toegan­

Het bezoek wordt afgerond via een filmzaal, waar zowel films over Magritte te zien

kelijk parcours tot het werk van Magritte. In het kader van

zijn, als films die Magritte zelf graag samen met zijn vrienden bekeek en die hem bij zijn

zijn activiteiten ten voordele van de jeugd en bovenop de

subversieve beeldentaal inspireerden.

financiering van de museumverbouwing, zal GDF SUEZ

Het parcours is doorspekt met schermen die gewijd zijn aan de "compagnons de route"

trouwens steun verlenen aan de verspreiding van duidings­

van Magritte. Het is trouwens door de belangrijke steun van het competentiemecenaat

instrumenten om kwetsbare jongeren makkelijker toegang

van GDF SUEZ dat het Museum over deze nieuwe technologie kan beschikken.

te geven tot cultuur.

•

34 Magritte Museum

MAGRITTE I N H ET ARC H I E F VOOR H E D E N DAAGSE KU N ST I N B E LG I Ë

S i nds h et e i n d e van d e jaren 5 0 bestaat i n d e Kon i n k­

gevolg. N a het overlijden van d e weduwe Georgette

l ij ke Musea voor Schone Kunsten van België een ar­

Magritte heeft op 31 maart 1987 in h et Paleis voor

c h ie f- en d o c u m e ntatiecentru m , dat van daag b e ke n d ­

Schone Ku nsten een vei l i ng plaats: " Meubels e n varia.

staat a l s h e t Archief v o o r H e d e ndaagse Kunst i n België

S i e rstukken u it de won ing van René Magritte". BiJ d i e

(AH KB) . Vanaf d e oprichting beoogde d i t centrum zijn

gelege n h e i d koopt h et m u s e u m voor 42.000 Belgische

fonds te versterken m et betrekking tot d e sterke kern

frank h et lot 239 op, dat alle amateu rfi l m s van René

van de h e d e ndaagse kunst in België: les XX, La Li b re

Magritte bevat. I n januari 2006 verkrijgt h et Arc h i ef

Esthét i q u e , h et express i o n i sm e , h et constructivisme

voor H ed e n daagse Kunst vijftig foto's u it de d i recte

e n h et surrealisme. Van u i t dat oogpunt stuu rd e P h i l

nalatenschap van René Magritte, d i e het destijds, i n

Merten s , d estijds wete nschappelijk secretaris van h et

1987, n i et had k u n n e n opkopen. I n 2008 verwerft For­

A H KB, i n 1962 een vragenlijst aan de actoren van d e

tis l n s u rance ter o n derste u ni ng van het toekomstige

avant-garde v a n d e jaren 2 0 . Ook Magritte ontving een

Musée Magritte Museum een geheel van arc h ie fdocu­

sch rijven e n antwoordde op 20 m aart met een b ijzon­

mente n , die i n b ru i kleen worden gegeven aan h et M u ­

der i nteressante brief, waarin hij d e evol utie van zijn

seum. O p 18 j u n i 2008 t e n slotte koopt h et Arc h i ef o p

d e n ken verklaart.

een ve i l ing b i j Bernaerts i n Antwerpen van h e t arc h i e f

In de bijlage van de b rief vult Magritte een vragen­

v a n Pau i - G u stave Van Hecke belangrijke stu kken met

l ijst i n , waarin hij zich akkoord verklaart om e n kele

betrekking tot Magritte e n h et su rreal i s m e : o n d e r an­

docume nten aan h et Arc h i e f te l evere n . Daarna staat

d e re mooie brieven aan Van H ecke, gesigneerd René

hij i n derdaad e n ke l e catalogi aan het m u s e u m af e n

Magritte, Paul E luard, E. L.T. Mesens of Alex Salkin­

ontvangt e e n delegatie v a n h et m u s e u m b i j h e m t h u i s ,

Massé e n h et man uscri pt voor Couleurs d e l a nuit, dat

d i e negatieven v a n foto's uit zij n p e rsoonlij ke albums

wijst op een samenwerking tussen C a m i l l e Goemans

rep ro d u ce re n . Ook m et andere leden van d e surrea­

e n Magritte.

listische gro e p of h u n nazaten treedt h et m u s e u m n u

Ter gelegen he i d van d e o p e n i n g van het Musée Magritte

i n frequenter contact: Marcel Mariën, A n d ré Souris,

Museum werd ook een nieuwe i nternetsite gelanceerd

E. L.T. Mesens, Armand S i m o n , Achille Chavée e n zelfs

met een l i n k naar O n d e rzoek. Dan kzij de technologie

m et Marcel Lecomte. Deze laatste was in de jaren 60

van IN EO Media System , e e n dochtermaatschappij van

werkzaam i n d e B i b l iotheek van d e Kon i n k l ij ke Musea;

d e GDF S U EZ groe p, kan d e su rfer m et een zoekma­

d eze band verklaart waaro m h et gehele arc h i e f van

c h i n e de h e l e databan k van het Muse u m doorzoeke n :

Marcel Lecomte e r vandaag bewaard wordt. Naast

i n eerste i nstantie d e databank FAB R I T I U S van d e col­

deze persoo n l ij ke arc h i even legde h et Arc h i e f voor

lecties e n i n tweede i n stantie d e d ataban k van d e B i b l i ­

H e d e n d aagse Kunst ook e e n belangrijke verza m e l i ng

oth eek. D i t vormt voor h e t A rc h i e f voor H e d e ndaagse

aan van surreal istische pam fletten. Bovendien b l ij ft het

Kunst de aan l e i d i n g om een n i e uwe o n l i ne-databank

Archi e f ook b ij e lke mogelijke gelege n h e i d door Ma­

te lancere n : ARCH IBALD, wat staat voor A RC H ives

gritte geïl lustreerde muziekpartitu ren opkopen.

of Belgian Art - Letters and Documentation. D e da­

Bij d eze prospectie treedt Francine-Ciai re Legran d ,

tabank kwam tot stand in h et kad e r van een o n der­

toenmalig h oofd v a n d e afd e l i ng moderne kunst, i n

zoeksproject over h et arc h i e f van Octave Maus, de

1977 i n contact m et Harry Torczyner, d i e een goede

secretaris van les Vi ngts en La Li bre Esthétique. De

vri e n d was van Magritte en zijn advocaat vanaf d e ja­

databank werd de laatste m aanden u itvo e rig getest,

ren 50 tot zijn overlijd e n . Mevrouw Legrand probeert

is nu operationeel en zal vanaf d e lancering van de

Torczyner zover te brengen zijn u itge b re i d e corres­

n i e uwe i nternetsite dagel ij ks door h et Arch i e f-team

pondentie met Magritte bij h et Arc h i e f te voege n ,

vervo l l ed igd word e n met gegevens over Magritte e n

evenwel zon d e r succes. Torczyner twijfelt e n schrij ft

h et surreal isme. Deze o n d e rzoekscel over Magritte zal

op I maart: " De vraag d i e zich echt stelt, is of h et h u i s

trouwens ook p u b l icaties e n thematische dossiers over

v a n R e n é Magritte o o i t ja d a n n e e een o n d e rzoekscen­

onder andere d e zielsverwanten van Magritte o n l i n e

trum over Magritte wordt". H et p roject blijft zonder

beschi kbaar ste l l e n .

F I LM

Referenties naar het universum van Fantomas en het feit dat

hij niet weinig filmpjes, voor hem meer een tijdverdrijf met

personages van de filmregisseur Louis Feui l lade zelf in be­

vrienden en een hobby, maar zeker niet zijn communicatie­

paalde schi lderijen van Magritte uit de jaren 20 voorkomen,

medium. "Zelfs al zou ik de basis van de filmkunst beheersen,

maken eens te meer duidelijk hoe Magrittes verbeelding sinds

m ijn ideeën zou i k enkel kunnen uiten door te schi lderen."

zijn jeugdjaren werd beïnvloed door de populaire cinema. De kunstenaar had ook een kleine verzameling stomme fi lms,

MAG RITTE C I N EAST ?

vooral van Laurel en Hardy, Charlie Chaplin, Mack Sennett

In de lente van 1994 werd door de openbare omroep BRTN

en Max Linder. Wanneer Magritte zich dan in 1956 een 8 mm

(nu VRT) het volledig voorhanden zijnde fi lmmateriaal van

filmcamera aanschaft en beslist om zelf filmpjes te draaien,

René Magritte d igitaal opgeslagen. De filmpjes, op drager van

wil hij zich natuurlijk op d iezelfde komische en burleske ma­

8 mm en super-8, waren decennia terug volledig verknipt

nier u iten zoals in zijn fotosketches sinds de jaren 30 en met

in opdracht van J ean Raine met het oog op een film die hij

dezelfde "acteurs", al komen daar de vrienden van dat mo­

in samenspraak met Magritte zou maken. Een deel van het

ment bij. "Aan sommigen l iet Magritte alle vrijheid en was hij

materiaal bevond zich in het KMSK, een ander in het Konink­

tevreden met het opnemen van hun min of meer geïmpro­

lijk Filmarchief. Ook de monteur beschi kte nog over enkele

viseerde sketches; aan anderen legde hij gebaren en m imiek

chutes die soms maar enkele frames bevatten, maar die bij de

op, streng als de meest onverbiddelijke regisseur. Als hij schil­

reconstructiewerkzaamheden zeer waardevol bleken.

derde, was Magritte rustig, soms zelfs verveeld om zich te

Met engelengeduld hebben regisseur Jef Cornelis (research) ,

moeten ' inspannen', en stond open voor onderbrekingen van

productieassistente Eva Binnemans (beschrijving en repe­

buitenaf. Maar als fi lmregisseur werd h ij geagiteerd, scherp,

rage) en monteur Eddy Bergiers (off-line montage) het ma­

maartoch eindeloos geamuseerd." De meeste opnames wer­

teriaal geordend en zijn zij er in geslaagd om veertig fi lmpjes

den gedraaid tussen 1956 en 1960; daarna zal de camera

te reconstrueren. Een voordeel hierbij was dat Magritte n iet

nog slechts dienst doen voor vakantieherinneringen en bij

te werk ging als een professional en n iet in functie van een

reizen. Een nooit afgemaakt filmproject in 1965 laat slechts

montage dacht. H ij groepeerde geen opnamen, maar fi lmde

enkele fragmenten na. De veertig vandaag geïdentificeerde

alles in volgorde, waardoor de lassen voor de reconstructie

films van Magritte zijn dus slechts een hypothetische, naar

een kostbare hint zouden vormen. Zo kon dankbaar gebruik

tijd en plaats geordende reconstructie van teruggevonden

worden gemaakt van onzorgvuldig knipwerk in de originele

fragmenten.

filmpjes; één of twee frames van het vorige of volgende shot

Magritte was werkelijk gepassioneerd door film en liet niet

werden meer dan eens per vergissing mee gekni pt.

na elke fi lm die hij zag van commentaar te voorzien. Een film

Met haast maniakale zorg heeft Eva Binnemans het volledig

van James Bond die hij op het einde van zijn leven ziet, roept

reconstructieproces gedocumenteerd en gebundeld in twee­

bij hem nostalgische herinneringen op aan het fi lmuniversum

enveertig brochures (één per fi lmpje en twee toelichtingbro­

van zijn jeugdjaren, dat voor een deel zijn werk beïnvloedde:

chures) , een ondankbare, maar onmisbare ultieme stap in

die film "doet niet denken aan spionage in de zin van mysteri­

een proces dat de hele winter 1993 - 1994 en de daaropvol­

eus of gevaarlijk, maar aan sportieve onderwateroefeningen

gende lente in beslag nam. De honderd zevenentachtig mi­

met de hulp van troepen die uitgerust zijn met de nieuwste

nuten en vijfendertig seconden die zo werden veilig gesteld

wapens, het is doodsaai . . . ". Magritte wou zich bij fi lm tegelijk

vertegenwoordigen het gros van hetgeen Magritte tussen

verbazen én amuseren. Zodoende was fi lm, zelfs al draaide

oktober 1956 en juni 1967 gefi lmd heeft.

Fragment uit Tuba (lntérieur), een film van René Magritte, opgenomen op 21 november 1960 lrène Hamoir, Louis Scutenaire en Georgette Magritte in de film La Bibliothèque van René Magritte, /956 lrène Hamoir in de film Le dessert des Antilies van René Magritte, 1957

Dat er nog ooit filmmateriaal opduikt is niet onmogelijk,

lrène Harmoir in de (tlm Tuba (lntérieur) van René Magritte, 1960 Louis Scutenaire in de (tlm Le Scénario total van René Magritte, 1957 Magritte in 1938 in de LondonGallery, poserend naast Le Barbare

(De barbaar) (1927), een op Fantomas geïnspireerd schilderij. Het doek werd met ISO andere schilderijen, waarvan nog ongeveer 15 werken van Magritte, vernield in een bombardement.

verleiden om in een rolletje te kru ipen. Ook op vakantie

maar het valt te betwijfelen of dit aan de i nzichten die wij nu

wordt gefilmd, i n het buitenland u iteraard, maar ook in het

over Magritte als filmer hebben veel zou veranderen.

vlakbij gelegen josaphatpark.

Was de hele operatie wel de moeite waard? Zij resulteerde

Plots l ijkt Magritte een n ieuwe mogel ij kheid van zijn fi lmca­

alvast in de documentaire van J ef Cornelis Les Vacances de

mera te ontdekken: het documenteren van zijn kunstpro­

M onsieur Mag ( 1995) die volledig handelt over de relatie van

ductie. H ij filmt zijn schilderijen en doet dat in open lucht.

Magritte met zijn filmcamera. Maar er is ook een meerwaar­

Het is een impulsieve inval en h ij zet natu urlijk n iet door. H ij

de op lange termij n .

zal ook wel gerealiseerd hebben dat fotograferen in d it geval

H et loont inderdaad de moeite na te gaan wat die fi lmcame­

veel doeltreffender is.

ra voor René Magritte betekende. Het is du idelijk dat fi lm

Maar voor ons is het een buitenkans om in de denkwereld

hem al van i n de jaren twintig erg geboeid heeft. Er zijn spo­

van de kunstenaar b innen te dringen, wel l i cht zonder dat h ij

ren van terug te vinden zelfs al in zij n vroegste geschriften,

dat zelf beseft. Door de camerabeweging, een inzoomen

onder vorm van kleine scenario's, maar ook als verwijzingen

op een detail, het uitvoeren van een zwevende beweging

in zijn schilderijen. Wan neer het hem fi nancieel goed begon

op een hangende rotsblok bijvoorbeeld, wordt ons duidelijk

te gaan werd de aanschaf van een filmcamera de vervulling

gemaakt wat belangrijk is i n één bepaald schi lderij.

van een jongensdroom. Opvallend in dat opzicht i s dat meer

Dezelfde vaststelling kan gemaakt worden bij eenvoudige

dan de helft van de fi lmpjes tussen oktober 1956 en septem­

vakantiefi lmpjes. Een lange zoombeweging begint in een

ber 1957 gedraaid werden. Met het n ieuw speelgoed werd

vrij rommelige Mediterrane omgeving, maar mondt u it op

duchtig geëxperimenteerd.

een heuvelflank waar een opeenstapeling van kubusvormige

H et soort beelden dat wij te zien krijgen kan in d rie catego­

hu isjes een vertrouwd Magrittiaans beeld oproept.

rieën worden onderverdeeld en h ierin valt een parallellisme

Sommige beelden zijn schromelij k overbelicht. De acteurs­

te herkennen met zijn houding ten opzichte van de foto­

regie is vaak pover en improvisatie is meer de regel dan de

grafie. De meest intrigerende zijn de filmpjes die aan een

uitzondering. Een feit is duidelijk: de fi lmpjes van Magritte

(meestal summier) su rreal istisch scenario beantwoorden.

kunnen als dusdanig n i et als kunstwerken beschouwd wor­

Daarbij worden vreemde hande l i ngen uitgevoerd met re­

den. H u n waarde l igt elders. Naast documenten over d e

kwisieten zoals een tuba, een kinkhoorn of een Du itse pin­

kunstenaar en zijn vriendenkring geven zij een i nzicht in zijn

helm. I n het geval van Paul Colinet kunnen enkele klontjes

surrealistische ingesteldheid. I n hun onvolmaaktheid, leggen

suiker en een glas water volstaan. H et zijn droombeelden of

zij een weelde aan engefilterde creatieve i mpulsen bloot.

burleske overdrijvingen, soms gekruid met een tikkeltje ero­

(Rik Sauwen)

tiek; d e gewillige acteurs zijn meestal goed herkenbaar: u i ­

Ter gelegenheid van de openi ng van het Magritte M useum

teraard René Magritte zelf, zijn echtgenote en model Geor­

heeft het Belgisch Archief voor H edendaagse Kunst de be­

gette, Louis Scutenaire en diens echtgenote l rène Hamoir,

schikbare filmfragmenten opnieuw genummerd met behulp

Paul Colinet of een toevallige bezoeker, zoals ELT Mesens

van technieken waarvan de tec h n ici in 1993 slechts konden

of Rachel Baes.

dromen. De uiteindelijke montage van de films gebeurde

Hoe langer de camera in bezit i s hoe meer het gewone ge­

wel met behulp van de gedetailleerde brochures die de

bruik van de kleinbeeldcamera op de voorgrond treedt: het

BRTN destijds maakte bij de restauratie en die dus opn ieuw

opnemen van h u i sgenoten en bezoekers, die zich soms laten

van zeer groot nut bleken te zijn.

DE " MAGRITTE " TE NTOONSTELLI N G E N

De Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België hadden vaak de gelegenheid om geheel of gedeeltelijk aan Magritte ge­ wijde exposities te organiseren. Een eerste groepstentoonstel­ ling,

La Part du Rêve,

loopt van 25 april tot 19 j u l i 1964. In 1972

volgt er een nieuwe tentoonstell ing over de kunstenaar in de Bank van Brussel in het kader van het evenement in mei.

De Kunstberg

In acht dagen tijd trekt de expositie n iet minder dan

24 000 bezoekers. Vier jaar later; van 14 mei tot 27 juni 1976,

BT, RUE DEH

MI!'IOI'I... N,

JJHUXK.. I,EI!I

lli

organiseert het museum in samenwerking met het ministerie van de Franse Gemeenschap de tentoonstelling den. René Magritte, filmmaker en fotograaf

Trouw aan beel­

Zich verdiepend i n

de sfeer van het surrealisme had het museum a l enkele weken eerder, van 11 maart tot 1 1 april, een tentoonstelling op touw gezet onder de titel Surrealistische tendensen in België.

Werken

uit de collecties van het Museum voor Schone Kunsten van België.

Van 25 september tot 5 december 1982 volgt opnieuw in sa­ menwerking met het ministerie van de Franse Gemeenschap de tentoonstelling René Magritte

en het surrealisme in België:

de

tentoonstelling trekt 91 200 bezoekers. Van 13 september tot I S december 1996 wijdt het museum een expositie aan de le­ gaten van lrène Hamoir:

/rène, Scut, Magritte and Co.

O m de

honderdste verjaardag van Magrittes geboortedatum te geden­ ken, wordt door de afdeling moderne kunst onder leiding van G isèle Olli nger-Zinque en Frederik Leen een retrospectieve georganiseerd van 6 maart tot 28 juni 1998. De tentoonstelling zou een waar maatschappelijk fenomeen worden en 302 214 bezoekers trekken. Ook i n het buitenland organiseert het museum Magritte-ten­ toonstellingen. Zo vindt e r in 2002 een tentoonstelling Magritte

René

plaats i n Tokio, Hiroshi ma en Nagoya in Japan. De jaren

2006-2009 zijn gunstig voor internationale exposities. Werk en archief van René Magritte gaan op internationale tournee om het bu itenlandse publiek nog een laatste keer voor de opening van het Magritte M useum de kans te bieden met de collectie kennis te maken. Met werk op papier reist de tentoonstelling naar Parijs - Magritte

tout en papier. Collages, dessins, gouaches

(8 maart - 19 juni 2006) en naar Rotterdam -

Voici Magritte.

Gouaches, collages, tekeningen, studies, schilderijen

(2 september

- 3 december 2006). Het gehele werk reist naar Como - René Magritte. L'impero del/i /uci

(25 maart -16 juli 2006), naar Seoul

-René Magritte. Empire of dreams

2007), naar Peking naar M ilaan - 11 maart 2009).

(20 december 2006 - I april

René Magritte

(25 april - 5 juli 2007) en

mistera del/a natura

(22 november 2008 - 29

Brief van René Magritte aan Philippe Roberts-jones, (Brussel), 26 april 1964

GALER IE des �DITION S La BOÉTIE 36, RUE DE LOXUM, BRUXELLES

SURREAUSME P Al A I S D E S B [ A U X A R T S

René M A G R I T T E MAN RAY

DU 15 DECEMBRE 1945 AU 15 JANVIER 1946

Yves T A N G U Y

S U R ft t A L I SME Exposition de Tobleaux, Dessins, Objets, Photos et Textes de ARP, BATI1\11NI, 801T, IIOID31B, BOOm, IIRAOOJ, BRm, IIIIY, OIAY}J. aDRim, DDm7. D111A11B. DIIIONT, DOOaiB" BIGT,

IAGRITIF. IALEI', IARml, NOUil., NOYARIICA, SANDDL\ SAYINIO, samlüiE, SFEAIII, smt, IIAC, Y.ANDtB:GBI., WDIGIRD. wnz GAGIWIIF. lmZ, BAVRBCNF, IIBtOUl, JF.AII,

LE

SAMEDI

22

LE

SAMEDI

5 JANV.

LAIIlW., ID'RAIIQI,

DÉC. A

21 H.,

CONFÉRENCE DE M. MARIËN :

A

21 H.,

CONFÉRENCE d'AA, I"HAVÉE :

LE SURRÉAUSME EN 1 945

... � POINTS DE REPÈRE � ' �I

o . ' So6 l

SURREALISM

,

-· -

-cm::"

1lJ Mai- ZlJuin 1976

-- � _ ....., . .....

la fidélité des images Le

MUS�E D'ART ANCIEN BRUXELLES

RENE MA6RfiTE

dnérnaftJJraphe et la photngraphie

06 •3 2 8 •6 1998 MUSEUM VOOR OUDE KUNST BRUSSEL

Tentoonstelling Surrealisme in de galerie Editions de la Boétie, Brussel, 15 december 1945 - 15 januari 1946 Tentoonstelling Surrealisme. René Magritte. Man Ray.

in het Paleis voor Schone Kunsten, Brussel, 1 1 - 22 december 1937

Tanguy

Tentoonstelling Trouw aan beelden- René Magritte, filmmaker en fotograaf, in de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, Brussel, 14 mei - 27 juni 1974

Tentoonstelling Magritte in de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, Brussel, 6 maart - 28 juni 1998

R�SERVATIONS I RESERVERING

.�.!{:J�

_ _... ... _ ----

Praktische informatie

M U S É E MAG RITTE M US E U M

I LLUSTRAT I E S

Koningsplein I - I 000 Brussel

A l l e illustraties: Kon i n klijke M usea voor Schone

•

•

Voor individuele bezoekers

Kunsten van België, tenzij anders vermeld

zonder toegangsticket

© Ch. Herscovici - SABAM Belgium 2009

Voor groepen

Regentschapsstraat 3 - I 000 Brussel •

Plannen pagina 34: uittreksels uit de museum­

met toegangsticket

gids, gepubliceerd door het Magritte Museum en

Koningsplein 2 - I 000 Brussel •

Illustraties pagina's 3 1 -3 3 : Regie der Gebouwen

Voor individuele bezoekers

Voor rolstoelgebruikers

Editions Hazan, © M usée M agritte Museum / Edi­ tions Hazan

T : + 32 2 508 32 I J F : + 32 2 508 32 32

AUTE U RS

[email protected]

M ichel Draguet, hoogleraar aan de Université

www.musee-magritte-museum.be

libre de Bruxelles, directeur van het Onderzoeks­

O P E N I N G S U RE N

de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van Bel­

Open van dinsdag tot zondag, van I 0 tot 1 7 uur

gië. Zijn specialisatie betreft de 19e en 20e eeuw.

centrum René Magritte, is algemeen directeur van

Op woensdag ook 's avonds open tot 20 uur

Hij is de auteur van meerdere referentiewerken

Gesloten 's maandags, op I januari, 2e donderdag

over het symbolisme met monografieën over Raps,

van januari, I mei, I en I J november; 25 december.

Khnopff. Ensor en twintigste-eeuwse kunstenaars zoals Malevich, Magritte en Dotremont. Zijn chro­

TOEGANGS PRIJS

nologisch overzicht van de kunst van de 20e eeuw

8 Euro: normaal tarief

is een groot succes. Hij is onder andere de auteur

5 Euro: reductietarief

van Gao Xingjian. Le Goût de l'enere (Hazan) en van

•

Jongeren van 1 3 tot 18 jaar

•

Studenten -26 jaar

Draguet was commissaris van de tentoonstelling

(na voorlegging van geldige

Voir Magritte

Magritte

in de collectie LAtelier du monde. Michel in 2006.

•

studentenkaart) •

Senioren +60 jaar

Virgi n i e Devillez, doctor in filosofie en litera­

(of na voorlegging van S+ kaart)

tuur en verantwoordelijke van het Archief voor

•

Groepen van minimaal 1 5 per::_s onen

Hedendaagse Kunst van België, is de project­

•

Trade

coördinatrice voor het Musée M agritte Museum.

2 Euro: sterk gereduceerd tarief

en meerdere essays over de

•

Werklozen uit België en EU-landen

België ( 1 9 1 8- 1 945)

•

M i ndervaliden en I begeleider

artistieke scène bij de wending van mei '68. Vir­

•

Schoolgroepen van minimaal

ginie Devillez was onder andere commissaris van

15 leerlingen met museumgids

de tentoonstelling Expo '58. Hedendaagse kunst op de Wereldtentoonstelling

in 2008.

T I C KETR E S E RV E R I N G

T : +32 2 508 3 3 3 3

Régis H espel, ingenieur van opleiding, houdt

zich sinds meer dan twintig jaar bezig met de gro­ RONDLEIDINGEN

T:+ 32 2 508 33 33

>

te verbouwingen die de KMSKB in samenwerking

Nederlands, Frans, Engels,

«rJ

Zij schreef Kunst aan de Orde. Kunst en Politiek in

met de Regie der Gebouwen uitvoeren.

..... . . . ·� ... I

FONDATION MAGRITIE MAGRITTE STICHTING

•

•

: •

•

.

•

JAAR ANS YEAR

Duits, Spaans, Italiaans Audiogids: prijs: 4 Euro Duits, Spaans

>

Nederlands, Frans, Engels,

Rik Sauwen, voormalig producer van de open­

bare televisieomroep BRTN (nu VRT) en lid van de Algemene Vergadering van de Magritte Stichting.

40 Magritte Museum

M É C È N E FON DAT E U R / M E C E N AS-ST I C H T E R