Monumentenwacht Vlaanderen vzw JAARVERSLAG

2015

Monumentenwacht Vlaanderen vzw

JAARVERSLAG

DEEL A: EERSTELIJNSDIENSTVERLENING ...................................................................................... 4 1

2

3

4

LEDEN EN OBJECTENBESTAND ............................................................................................. 4 1.1

LEDENBESTAND ............................................................................................................... 4

1.2

OBJECTENBESTAND ........................................................................................................ 5

1.3

NIEUWE TARIEFSTRUCTUUR .......................................................................................... 6

INSPECTIES EN TOESTANDSRAPPORTAGE ......................................................................... 8 2.1

INSPECTIECAPACITEIT .................................................................................................... 8

2.2

BOUWKUNDIGE INSPECTIES ........................................................................................ 10

2.3

INTERIEURINSPECTIES ................................................................................................. 12

2.4

TOESTANDSRAPPORTAGE ........................................................................................... 15

BIJKOMEND ADVIES EN DIENSTVERLENING ...................................................................... 15 3.1

DIENSTEN BOUWKUNDE ............................................................................................... 15

3.2

DIENSTEN INTERIEUR .................................................................................................... 17

3.3

CURSUSSEN EN WORKSHOPS ..................................................................................... 18

SAMENWERKING TUSSEN DE MONUMENTENWACHTEN ................................................. 19 4.1

MONUMENTENWACHT VLAANDEREN VZW ................................................................ 19

4.1.1

gemeenschappelijke overlegorganen ........................................................................... 19

4.1.2

kwaliteitszorg ................................................................................................................. 21

4.1.3

informatica ..................................................................................................................... 26

4.1.4

welzijn op het werk ........................................................................................................ 27

4.2

COMMUNICATIE EN PROMOTIE .................................................................................... 31

4.2.1

interprovinciale ontmoetingsdag ................................................................................... 31

4.2.2

studiedagen en informatieverstrekking naar derden ..................................................... 31

4.2.3

ledendag ........................................................................................................................ 32

4.2.4

website .......................................................................................................................... 32

4.2.5

interne communicatie .................................................................................................... 32

4.2.6

pers ............................................................................................................................... 33

4.2.7

publicaties ..................................................................................................................... 33

4.3 SAMENWERKING EN AFSTEMMING MET OVERHEDEN EN VERWANTE VERENIGINGEN ........................................................................................................................... 33 4.3.1

overheden ..................................................................................................................... 33

4.3.2

verwante verenigingen .................................................................................................. 35

4.3.3

internationale contacten ................................................................................................ 37

DEEL B: BIJKOMENDE DIENSTVERLENINGEN EN ADVIES .......................................................... 38 1

MEERJARENONDERHOUDSPLANNING MET KOSTENRAMING (MOP) ............................. 39 1.1

LEDEN EN OBJECTENBESTAND ................................................................................... 39

1.2

DIENSTVERLENING ........................................................................................................ 40

1.2.1

opmaak meerjarenonderhoudsplannen en kostenraming ............................................ 40

1.2.2

adviesverlening ............................................................................................................. 42

1.3

KWALITEITSZORG........................................................................................................... 42

1.3.1

uitbouw en optimalisatie van de dienstverlening ........................................................... 42

1.3.2

expertiseopbouw ........................................................................................................... 43

Monumentenwacht Vlaanderen vzw Jaarverslag 2015 2

1.4


1.4.1 2

MONUMENTENWACHT ARCHEOLOGISCH PATRIMONIUM (MAP) .................................... 44 2.1


2.1.1

archeologische objecten ............................................................................................... 44

2.1.2

integrale objecten (bouwkundige objecten met archeologische relevantie) ................. 45

2.2


2.2.1

inspecties en toestandsrapportage ............................................................................... 46

2.2.2

adviesverlening ............................................................................................................. 46

2.2.3

sensibiliseren................................................................................................................. 47

2.3

KWALITEITSZORG........................................................................................................... 47

2.3.1


2.3.2


2.4

3


2.4.1

informatieverstrekking naar derden en promotie .......................................................... 48

2.4.2

pers en promotie ........................................................................................................... 48

2.4.3

deelname aan werkgroepen .......................................................................................... 48

VAREND ERFGOED ................................................................................................................. 49 3.1


3.2


3.3

KWALITEITSZORG........................................................................................................... 51

3.3.1


3.3.2


3.4 4

informatieverstrekking naar derden en promotie .......................................................... 43


INSPECTIES TEN BEHOEVE VAN DE VLAAMSE OVERHEID .............................................. 53


DEEL A: EERSTELIJNSDIENSTVERLENING 1

LEDEN EN OBJECTENBESTAND

1.1

LEDENBESTAND

Tabel 1 – overzicht van het aantal aangesloten leden 2005-2015 Jaar

2005

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2015

Bisdom

6

7

6

6

6

6

6

14

13

12

12

Kerkfabriek

1030

1097

1156

1177

1197

1202

1240

1265

1272

1278

1264

Intercommunale

6

6

6

6

5

4

4

6

8

9

9

OCMW

21

22

22

25

26

24

25

25

27

27

24

Stad of Gemeente

215

221

232

243

254

259

281

285

289

288

271

Provincie

12

13

14

15

15

12

15

14

14

16

16

Vlaamse Gemeenschap

15

16

17

18

17

18

23

26

29

30

29

Rijk

12

13

20

20

21

22

23

21

21

22

16

Particulier

842

886

948

993

958

964

982

971

995

971

905

Vennootschap

183

192

216

228

231

248

286

310

325

337

341

Vzw

156

164

177

188

193

197

213

216

230

242

242

Instellingen

9

9

14

15

15

16

3

1

3

6

8

Andere

194

161

102

86

88

117

8

13

2

0

12

Totaal

2701

2807

2930

3020

3026

3089

3109

3167

3228

3238

3149

Op 31/12/15 zijn er 3.149 leden bij Monumentenwacht aangesloten. De afgelopen tien jaar steeg het ledenaantal met 17%. Het aantal leden steeg vooral in de beginjaren van Monumentenwacht. In vergelijking met vorig jaar, is er in 2015 voor het eerst een lichte daling van 89 leden. In alle provincies, met uitzondering van Limburg, is een lichte daling merkbaar in het totaal aantal leden ten opzichte van 2014. Opmerkelijk is West-Vlaanderen, waar het ledenaantal in 2015 aanzienlijk daalt, zij verliezen 81 leden op een totaal van 612 leden. Dit kan vermoedelijk verklaard worden door de grondige actualisatie van de West-Vlaamse administratieve databank waarbij heel wat “slapende leden” geschrapt zijn uit het ledenbestand. Limburg heeft als enige provincie meer leden in 2015 dan in 2014. Illustratie 1 – Ledentypes 2015

Wat het type leden betreft, blijft de situatie in 2015 vergelijkbaar met de vorige jaren; de privéeigenaars (particulieren, vennootschappen of verenigingen) blijven de grootste groep met 1.488 leden Monumentenwacht Vlaanderen vzw Jaarverslag 2015 4

of 47% van het totaal. Op de tweede plaats volgen de kerkfabrieken en bisdommen met 1.276 leden of 40%. De 365 aangesloten openbare besturen (intercommunales, steden of gemeentes, provincies, Vlaamse gemeenschap of Rijk) maken 12% van het ledenbestand uit. 20 leden behoren tot de groep van instellingen/andere.

1.2

OBJECTENBESTAND

Tabel 2 – Het objectenbestand van de Monumentenwacht in Vlaanderen 2013 – 2015

2013 6315 3967 2348

Vlaanderen Beschermd Niet beschermd

Groei van het objectenbestand % 2014 % 6457 63% 4079 63% 37% 2378 37%

2015 6465 4114 2351

% 64% 36%

Het objectenbestand is gebaseerd op het aantal inspecteerbare erfgoedobjecten en is ongeveer dubbel zo groot als het ledenbestand. Dit omdat één lid met meerdere objecten aangesloten kan zijn zoals bijvoorbeeld een stad of een kerkfabriek (kerk en pastorie). Daarnaast wordt in bepaalde gevallen één object ook opgesplitst in enkele inspecteerbare erfgoedobjecten, deelobjecten genoemd. Zo worden bijvoorbeeld de verschillende gebouwen van een kasteeldomein onderverdeeld in één hoofdobject (het volledige domein) en meerdere deelobjecten (het kasteel, de hoeve, de bijgebouwen, een molen,…). Het lidmaatschap wordt verrekend op het hoofdobject maar er wordt per deelobject een apart inspectierapport gemaakt. Op 31/12/2015 telt de monumentenwacht in Vlaanderen in totaal 6.465 objecten, een verwaarloosbare groei van 8 objecten ten opzicht van 2014. Ook al is het totaal aantal aangesloten leden in 2015 gedaald, het aantal aangesloten objecten is in 3 van de 5 provincies gestegen in 2015. In Oost- en West-Vlaanderen is een daling op te merken. In Oost-Vlaanderen is de daling miniem (4 objecten). West-Vlaanderen heeft een daling van 40 objecten op een totaal van 974 objecten. Net zoals bij het ledenbestand kan de daling in aangesloten objecten verklaart worden door de actualisatie van de West-Vlaamse administratieve databank in 2015 waarbij heel wat “slapende leden” en bijgevolg dus ook “slapende objecten” geschrapt zijn uit het ledenbestand. Grafiek 1 – Aantal aangesloten erfgoedobjecten per provincie beschermd en niet beschermd 1400 1200 1000 800 600 400 200 0

Beschermd Niet beschermd

De beschermde erfgoedobjecten vormen ook in 2015 de grootste groep. Provincie Antwerpen heeft in 2015 het grootste objectenbestand met 1.817 objecten, gevolgd door Vlaams-Brabant met 1.650 erfgoedobjecten. Op de derde plaats staat Oost-Vlaanderen met 1.457 erfgoedobjecten, dan volgen West-Vlaanderen met 934 erfgoedobjecten en Limburg met een objectenbestand van 607 erfgoedobjecten.


Grafiek 2 - Te inspecteren erfgoedobjecten per functie 2500 2000 1500 1000 500 0

Oorspronkelijke functie

Huidige functie

De kerken en kapellen vormen de grootste groep binnen het objectenbestand gevolgd door bewoning. Deze andere functies zijn opmerkelijk lager vertegenwoordigd in het objectenbestand van Monumentenwacht.

1.3

NIEUWE TARIEFSTRUCTUUR

Monumentenwacht heeft sinds haar oprichting in 1991 geen structurele aanpassing van de tarieven doorgevoerd. De noodzaak naar een nieuw tariefplan was al meerdere malen aan bod gekomen en bereikt in 2015 haar hoogtepunt ten gevolge van de vernieuwde structuur van Monumentenwacht (door het in voege treden van de bestuursakkoorden). Bijgevolg wordt in de loop van 2015 een nieuwe tariefstructuur uitgewerkt. Doel van het nieuwe tariefplan: - Eenvoudiger en eenduidiger tariefplan met minder ruimte voor interpretatie; - Betere klantenbinding bekomen, de voordelen van een lidmaatschap overtuigender en exclusiever maken; - De tarieven van Monumentenwacht beter positioneren ten opzichte van de marktconforme tarieven en meegaand met zijn tijd, de huidige tarieven zijn laag op de huidige economische markt; - De tarieven van Monumentenwacht beter inpassen in het consulentschap van de provincie via een uitgewerkt aanbod aan gratis advies/nazorg; - Meer inkomsten halen uit de prestaties in verhouding tot de dotaties en met het oog op toekomstige grote investeringen die Monumentenwacht moet dragen (bv. de databanken MAKSbo en iMAKS). Overzicht van de nieuwe tarieven die gelden vanaf 1 januari 2016:


* Alle meegedeelde prijzen zijn inclusief btw en gelden vanaf 1 januari 2016 ** De uurtarieven worden om de twee jaar aangepast aan de consumptieprijsindex van januari

Het nieuwe tariefplan wordt goedgekeurd op de Algemene Vergadering van MOWAV op 23.02.2015. Vanaf juli 2015 wordt gestart met de communicatie van het nieuwe tariefplan naar alle leden van Monumentenwacht. Dit gebeurt zowel schriftelijk aan de hand van een nieuwe tarieffolder die samen met een begeleidende brief wordt verstuurd, als via de website en een externe nieuwsbrief. Naast het informeren van de leden van Monumentenwacht wordt eveneens interne communicatie opgezet om de monumentenwachters en administratieve medewerkers van Monumentenwacht te informeren over het nieuwe tariefplan en deze positief te benaderen. Hiervoor worden volgende initiatieven genomen: - MOWAV bereidt een algemene presentatie voor waarbij het nieuwe tariefplan wordt uitgelegd, gekoppeld aan de verschillende vormen van dienstverlening. De presentatie wordt uiteengezet aan het personeel van Monumentenwacht door de diensthoofden/coördinatoren. - MOWAV stelt een nota ‘Vormen van dienstverlening’ op die tot doel heeft een opsomming te geven van alle mogelijke dienstverleningen van Monumentenwacht en deze te koppelen aan de desbetreffende tariefformule. In de nota worden bovendien nuances en klemtonen gelegd op aspecten uit het tariefplan en worden interprovinciale afspraken opgenomen. - MOWAV schrijft een handleiding voor de administratieve medewerkers voor de administratieve verwerking van de nieuwe tarieven in het ‘maatwerk’ die de facturatie automatiseert.


2

INSPECTIES EN TOESTANDSRAPPORTAGE

2.1

INSPECTIECAPACITEIT

Grafiek 3 – Evolutie van het aantal objecten, monumentenwachters en het aantal inspecties

Een blijvend knelpunt voor de hele Monumentenwacht is de discrepantie tussen het aantal te inspecteren objecten enerzijds en de inspectiecapaciteit van Monumentenwacht anderzijds. Het aantal te inspecteren objecten is in de loop der jaren aanzienlijk toegenomen terwijl het aantal wachters om de inspecties uit te voeren sinds 2001 relatief stabiel is gebleven. De inspectiecapaciteit is afhankelijk van een aantal objecten persoonsgebonden factoren: 1. De objectgebonden factoren zijn de grootte van het te inspecteren object, de complexiteit ervan en de toegankelijkheid en bereikbaarheid van de bouwdelen. 2. Daarnaast is het rendement van de inspectieteams afhankelijk van de reële beschikbaarheid van voldoende teams en deze wordt beïnvloed door budget, ziekte, bevallingsrust en ouderschapverlof, tijdskrediet, ontslag, selectie en aanwerving en opleiding van nieuwe medewerkers. Het optimaliseren van de inspectiecapaciteit van de beschikbare teams en een verdere ontwikkeling van de werkprocessen is een permanente opdracht en bezorgdheid. De provinciale Monumentenwachten verlenen aan MOWAV hun medewerking om deze doelstelling te kunnen realiseren en omgekeerd (zie hoofdstuk 4.1.2. Kwaliteitszorg). Bijlage 2 geeft een overzicht van het aantal monumentenwachters (VTE) per provincie.


Grafiek 4 - Aantal te inspecteren erfgoedobjecten per provincie in 2015

Grafiek 5 – Aantal monumentenwachters (VTE) per provincie in 2015

Grafiek 6 – Aantal te inspecteren erfgoedobjecten per VTE ten opzichte van het gemiddelde in 2015

Opmerking bij interpretatie van deze grafieken: de grafieken houden geen rekening met de grootte van de te inspecteren erfgoedobjecten, de complexiteit ervan en de toegankelijkheid en bereikbaarheid van de bouwdelen. De VTE’s in de grafieken zijn reële VTE’s, namelijk de werkelijk gepresteerde VTE’s (dus niet de contractuele) rekening houdend met ziekte, zwangerschap, loopbaanonderbrekingen,.... Het aantal te inspecteren erfgoedobjecten per provincie heeft duidelijk een invloed op het aantal VTE’s per provincie. Het is duidelijk zichtbaar dat de provincie met de meeste te inspecteren erfgoedobjecten ook de meeste VTE’s in dienst heeft en omgekeerd. Gemiddeld over de hele Monumentenwacht heeft 1 VTE ongeveer 185 te inspecteren erfgoedobjecten. De meeste provincies schommelen rond dit gemiddelde met uitzondering van Limburg die opmerkelijk minder (ongeveer 123) te inspecteren erfgoedobjecten per VTE heeft. Antwerpen heeft per VTE het hoogst aantal (ongeveer 223) te inspecteren erfgoedobjecten. In 2014 lag het gemiddeld aantal te inspecteren erfgoedobjecten per VTE lager, namelijk 170. In 2015 is het aantal te inspecteren erfgoedobjecten licht gestegen maar het is vooral een daling in het aantal reële VTE’s (van 38,11 in 2014 naar 33,83 in 2015) dat maakt dat het gemiddeld aantal te inspecteren erfgoedobjecten per VTE in 2015 hoger ligt dan in 2014.


2.2

BOUWKUNDIGE INSPECTIES

Grafiek 7 – Aantal bouwkundige inspecties per provincie in 2015

Grafiek 8 - Aantal inspecties bouwkunde per VTE t.o.v. het gemiddelde in 2015

Grafiek 9 – Aantal gefactureerde uren bouwkunde per VTE ten opzichte van het gemiddelde in 2015

Opmerking bij interpretatie van deze grafieken: de grafieken houden geen rekening met de grootte van de te inspecteren erfgoedobjecten, de complexiteit ervan en de toegankelijkheid en bereikbaarheid van de bouwdelen. Bovendien voeren de wachters niet enkel bouwkundige inspecties uit maar gaat een deel van hun tijdsinvestering ook naar bijkomende dienstverleningen en adviezen. Men zou ervan uit kunnen gaan dat het aantal uitgevoerde bouwkundige inspecties verband houdt met het aantal VTE’s per provincie. Dit is echter niet geheel waar. Antwerpen heeft het grootst aantal VTE’s maar het is Oost-Vlaanderen die de meeste inspecties uitvoert. Vlaams-Brabant heeft het tweede grootste inspectieteam maar voert beduidend minder bouwkundige inspecties uit. Het gemiddeld aantal bouwkundige inspecties per VTE over alle provinciale Monumentenwachten bedraagt ongeveer 34 inspecties in 2015. Dit is een lichte stijging ten opzichte van 2014 en 2013 waar het gemiddelde 32 inspecties bedroeg. Gemiddeld worden 253 uren bouwkunde gefactureerd per VTE in 2015. Dit is ongeveer gelijk aan voorgaande jaren (2014: 257 uren, 2013: 240 uren). De inspectiecapaciteit per VTE in Oost-Vlaanderen is al enkele jaren opmerkelijk hoger dan die in andere provincies. In 2015 ligt de gemiddelde inspectiecapaciteit per VTE in Oost-Vlaanderen zelf uitzonderlijk hoog. Gemiddeld worden 57 inspecties per VTE uitgevoerd; dat is 10 inspecties meer per VTE dan in 2014 waar gemiddeld 47 inspecties per VTE werden uitgevoerd op jaarbasis. Ook Vlaams-Brabant heeft in 2015 een grote sprong gemaakt. Daar waar het gemiddeld aantal inspecties per VTE in 2014 maar 17,55 inspecties bedroeg, is dit in 2015 opgetrokken naar een gemiddelde van Monumentenwacht Vlaanderen vzw Jaarverslag 2015 10

22,30 inspecties. Dat is een stijging van 5 inspecties per VTE op jaarbasis. West-Vlaanderen en Limburg maakten in 2014 een grote inhaalbeweging. In 2015 blijven ze ongeveer rond hetzelfde gemiddelde stagneren. Grafiek 10 – Aandeel bouwkundige inspecties per oorspronkelijke objectfunctie in 2015 450

400 350 300

250 200 150

100 50 0

Net als in 2014 worden in 2015 vooral voor kerken en kapellen bouwkundige inspecties uitgevoerd. Op de tweede plaats staan de woningen. In 2015 worden opmerkelijk meer abdijen, begijnhoven of aanverwanten geïnspecteerd dan in 2014. Grafiek 11 – Verhouding tussen eerste inspecties bouwkunde en herhaalinspecties 100% 80% 60%

81

46

208

278

117

46

31

40%

20%

55

19

51

0% Antwerpen

Limburg

Oost-Vlaanderen West-Vlaanderen Vlaams-Brabant

Aantal eerste inspecties

Aantal herhaal inspecties

Net als afgelopen jaren, gebeuren er in 2015 bij de bouwkundige inspecties relatief meer herhaalinspecties dan eerste inspecties. Hoewel de nieuwe leden steeds voorrang krijgen, worden er veel herhaalinspecties uitgevoerd.


Grafiek 12 – Overzicht van het aantal jaren tussen twee inspecties van eenzelfde erfgoedobject geïnspecteerd in 2015 (voor het opmaken van de grafiek is van alle erfgoedobjecten geïnspecteerd in 2015 bekeken van hoeveel jaar geleden de vorige inspectie dateert) 0,00 Antwerpen

Limburg


-2,00 -4,00 -6,00

-3,63 -4,97

-5,08

-5,67 -6,86

-8,00

-7,79

-10,00

Tijd met vorige BK inspectie

Gemiddelde

Opmerking bij interpretatie van deze grafiek: leden kiezen er soms zelf voor een herhaalinspectie uit te stellen. Bovendien dient gemeld te worden dat geen enkele provinciale Monumentenwacht nog met een wachtlijst werkt. Een lid dat een herinspectie wenst kan vrij onmiddellijk bediend worden. De gemiddelde tijd tussen een bouwkundige inspectie uitgevoerd in 2015 en de vorige inspectie bedraagt over alle provinciale Monumentenwachten ongeveer 5,5 jaar en is vergelijkbaar met 2014. Dit terwijl men voor een goed onderhoud van een object streeft naar een herinspectie om de drie jaar. Oost-Vlaanderen ligt in de buurt van dit streefcijfer. Limburg en Vlaams-Brabant zijn de uitschieters met een gemiddelde tijd rond 7 jaar. Het opdrijven van deze frequentie verdient de nodige aandacht in de komende jaren maar een evolutie zal pas over enkele jaren merkbaar zijn (grafiek moet op langere termijn geïnterpreteerd worden).

2.3

INTERIEURINSPECTIES

Algemene opmerking voor interieurinspecties: aangezien er voor het opmaken van de grafieken voor interieur minder gegevens voorhanden zijn (kleiner aantal inspecties en minder VTE’s) schommelen deze waarden zeer sterk per jaar en per provincie.

Grafiek 13 – Aantal interieurinspecties per provincie in 2015

Grafiek 14 – Aantal interieurinspecties per VTE t.o.v. het gemiddelde in 2015


Grafiek 15 – Aantal gefactureerde uren interieur per VTE ten opzichte van het gemiddelde in 2015

Opmerking bij interpretatie van deze grafieken: de grafieken houden geen rekening met de grootte van de te inspecteren erfgoedobjecten, de complexiteit ervan en de toegankelijkheid en bereikbaarheid van de bouwdelen. Vooral bij interieurinspecties worden soms zeer omvangrijke gehelen geïnspecteerd. Bovendien voeren de wachters niet enkel interieurinspecties uit maar gaat een deel van hun tijdsinvestering ook naar bijkomende dienstverleningen en adviezen. In WestVlaanderen is de interieurwachter bijvoorbeeld ook molenwachter. Het gemiddeld aantal interieurinspecties per VTE over alle provinciale Monumentenwachten bedraagt ongeveer 15 inspecties in 2015, dat zijn vier inspecties meer per VTE dan in 2014. Gemiddeld worden 148 uren interieur gefactureerd per VTE. Ook dit is een hoger gemiddelde dan in 2014 (121 gefactureerde uren per VTE). De inspectiecapaciteit voor interieurinspecties per VTE in Antwerpen is opmerkelijk gestegen in 2015 van ongeveer 7 inspecties per VTE in 2014 naar 21 inspecties in 2015. Ook Vlaams-Brabant maakt in 2015 een grote sprong van 10 inspecties per VTE naar 16 inspecties per VTE. West-Vlaanderen heeft in 2015 ongeveer evenveel interieurinspecties uitgevoerd als in 2014 maar heeft wel meer dan dubbel zoveel uren gefactureerd. Grafiek 16 - Aandeel interieurinspecties per oorspronkelijke objectfunctie in 2015 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0


Interieurinspecties worden in 2015 voornamelijk uitgevoerd voor kerken en kapellen (75% van het totaal). Daar waar bij bouwkundige inspecties ook veel woningen worden geïnspecteerd, is dit bij interieurinspecties minder. Grafiek 17 – Verhouding tussen eerste interieurinspecties en herhaalinspecties 100%

0 8

80% 60%

15

16 22

8

40% 20%

21 13

10

0% Antwerpen

1 Limburg


Aantal eerste inspecties

Aantal herhaal inspecties

De verhouding tussen eerste interieurinspecties en herhaalinspecties schommelt sterk afhankelijk van de provincie. Daar waar er voor bouwkunde duidelijk meer herhaalinspecties worden uitgevoerd dan eerste inspecties is dit verschil voor interieur minder uitgesproken. Opmerkelijk is dat WestVlaanderen in 2015 enkel eerste inspecties heeft uitgevoerd. Grafiek 18 - Overzicht van het aantal jaren tussen twee interieurinspecties van eenzelfde erfgoedobject geïnspecteerd in 2015 (voor het opmaken van de grafiek is van alle erfgoedobjecten geïnspecteerd in 2015 bekeken van hoeveel jaar geleden de vorige interieurinspectie dateert) 0,00

0,00 Antwerpen

Limburg


-2,00 -4,00

-6,00 -8,00 -10,00

-6,24 -6,94

-7,50

-8,25

-8,50

Tijd met vorige Int inspectie

Gemiddelde

Opmerking bij interpretatie van deze grafiek: leden kiezen er soms zelf voor een herhaalinspectie uit te stellen. De gemiddelde tijd tussen een interieurinspectie uitgevoerd in 2015 en de vorige inspectie bedraagt ongeveer 6 jaar. Dit terwijl men voor een goed onderhoud van een object streeft naar een herinspectie binnen de drie jaar. West-Vlaanderen voert in 2015 enkel eerste inspecties uit waardoor er voor 2015 geen gegevens bekend zijn over voorgaande inspecties. Daar waar er voor bouwkundige inspecties geen wachtlijsten meer bestaan (leden die een herinspectie wensen, kunnen vrij onmiddellijk bediend worden), werkt de dienstverlening interieur in bepaalde provincies wel met wachtlijsten. Dit omdat de vraag naar interieurinspecties hoger is dan het aanbod van de provinciale Monumentenwacht met het beschikbare personeel. Het opdrijven van de frequentie verdient de nodige aandacht in de komende jaren maar een evolutie zal pas over enkele jaren merkbaar zijn (grafiek moet op langere termijn geïnterpreteerd worden).


2.4

TOESTANDSRAPPORTAGE

Op basis van de inspecties stelt Monumentenwacht toestandsrapporten op met daarin een beschrijving van de huidige toestand van alle delen van het gebouw en/of interieur of van het vaartuig, gevolgd door aanbevelingen over duurzaam onderhoud, dringend herstel, veiligheid en toegankelijkheid en noodzakelijke restauraties. Het rapport wordt bij voorkeur naderhand ter plaatse toegelicht aan de eigenaar of verantwoordelijke voor het onderhoud. Het in situ toelichten van het rapport bevordert immers een snelle en betere opvolging van de aanbevelingen. De uitbreiding van deze dienstverlening is dan ook een continue bezorgdheid.

3

BIJKOMEND ADVIES EN DIENSTVERLENING

Naast de reguliere inspecties bouwkunde of interieur worden ook bijkomende adviezen en dienstverleningen uitgevoerd. Deze bijkomende adviezen en dienstverleningen blijven wel secundair aan de reguliere inspecties. De reguliere inspecties omvatten voor bouwkunde nog steeds 80% van het aantal diensten, voor interieur bedraagt dit 75%. Uitzonderlijk voeren de monumentenwachters tijdens hun inspecties kleine herstellingswerken en noodinterventies uit met de bedoeling ernstige vervolgschade te vermijden. Met exemplarische ingrepen wordt de eigenaar-beheerder aangezet tot een doeltreffend onderhoud met de juiste materialen en technieken. De provinciale Monumentenwachten staan tevens in voor de opvolging van de toestand en het (uitgevoerde) onderhoud. Zo worden geplaatste scheurmeters in gebouwen regelmatig opgevolgd en klimaatmetingen geanalyseerd. Ook wordt er telefonisch of schriftelijk aanvullende informatie over regelmatig onderhoud, preventieve en curatieve conservering, materialen en uitvoeringstechnieken aangeleverd waar vaak opzoekingwerk aan voorafgaat. De monumentenwachters hebben bovendien een doorverwijsfunctie naar de erfgoedconsulenten en hun beleidsinitiatieven - zoals de (onderhouds)premieregeling - van de Vlaamse overheid en steunmaatregelen van de provincies.

3.1

DIENSTEN BOUWKUNDE

Grafiek 19 – Aantal diensten bouwkunde in 2015


Tabel 3 – Aantal gefactureerde uren voor bouwkundige diensten in 2015 per provincie

Inspectie Bouwkunde Werken Bouwkunde Advies Bouwkunde Monitoring en metingen Bouwkunde Veiligheid en toegankelijkheid Bouwkunde Nazorg, helpdesk, duiding rapport Bouwkunde Overleg en bijwonen (werf)vergaderingen Bouwkunde Inspectie Molen Werken Molen Advies Molen Monitoring en metingen Molen Totaal

Antwerpen 1880,04 203,00 86,01

Limburg 575,00 121,00 41,00

O-Vlaand 2430,00 168,00 27,50

W-Vlaand 896,50 2,00 44,50

Vl-Brabant 1151,94 135,33 29,89

28,08

8,50

0,00

0,00

188,45

42,17

0,00

11,50

0,00

0,00

12,83

0,00

2,00

0,00

32,08

2,00 30,00 0,00 2,00 6,00 2292,13

0,00 29,00 12,00 0,00 0,00 786,50

2,00 18,00 0,00 0,00 0,00 2659,00

1,00 41,00 0,00 0,00 0,00 985,00

0,00 47,84 0,00 0,00 0,00 1585,53

Grafiek 20 – Overzicht aantal gefactureerde uren voor bouwkundige diensten in 2015 per provincie

Monumentenwacht Limburg en Vlaams-Brabant hebben in 2015 in verhouding het hoogst aantal bijkomende bouwkundige adviezen en dienstverleningen uitgevoerd. 24% van de gefactureerde uren in 2015 zijn voor bijkomende adviezen en dienstverleningen, 76% voor de reguliere inspecties (bouwkunde en molens). In Antwerpen worden in verhouding iets minder bijkomende adviezen en dienstverleningen uitgevoerd, namelijk 17%. In Oost-Vlaanderen ligt dit aandeel behoorlijk lager. Hier zijn 8% van de gefactureerde uren voor bijkomende adviezen en dienstverleningen. 92% van de gefactureerde uren zijn voor de reguliere inspecties (bouwkunde en molens). West-Vlaanderen voert in verhouding het minst bijkomende bouwkundige adviezen en dienstverleningen uit, dit is slechts 5% van het totaal aantal gefactureerde uren. 95% van de gefactureerde uren zijn voor de reguliere inspecties (bouwkunde en molens).


3.2

DIENSTEN INTERIEUR

Grafiek 21 – Aantal diensten interieur in 2015

Tabel 4 – Aantal gefactureerde uren voor diensten interieur in 2015 per provincie

Inspectie Interieur Werken Interieur Advies Interieur Monitoring en metingen Interieur Nazorg, helpdesk, duiding rapport Interieur Inrichting bewaarplaats interieur Poetsadvies Interieur Overleg en bijwonen (werf)vergaderingen Interieur Totaal

Antwerpen 239,91 29,50 16,50 20,33

Limburg 203,00 58,50 0,00 0,00

O-Vlaand 236,50 80,00 23,00 15,00

W-Vlaand 76,50 0,00 2,00 0,00

Vl-Brabant 345,52 0,00 19,67 0,00

9,25 0,00 0,00

0,00 0,00 0,00

0,00 4,00 13,50

0,00 0,00 1,00

0,00 0,00 0,00

0,00 315,49

0,00 261,50

3,00 375,00

0,00 79,50

0,00 365,19

Grafiek 22 – Overzicht aantal gefactureerde uren voor diensten interieur in 2015 per provincie


Monumentenwacht Oost-Vlaanderen heeft in 2015 in verhouding het hoogst aantal bijkomende interieuradviezen en dienstverleningen uitgevoerd. 37% van de gefactureerde uren in 2015 zijn voor bijkomende dienstverleningen en adviezen, 63% voor de reguliere interieurinspecties. In Antwerpen en Limburg zijn 23% van de gefactureerde uren voor bijkomende adviezen en dienstverleningen. 77% van de gefactureerde uren zijn voor de reguliere interieurinspecties. Vlaams Brabant en WestVlaanderen voeren in verhouding het minst bijkomende interieuradviezen en dienstverleningen uit, dit is slechts 5% van het totaal aantal gefactureerde uren. 95% van de gefactureerde uren zijn voor de reguliere interieurinspecties.

3.3

CURSUSSEN EN WORKSHOPS

In de workshops metaal (door interieurwachter Elisabeth Mertens, Limburg) en textiel (door interieurwachter Eva Schoeters, Antwerpen) leren eigenaars-beheerders hoe ze objecten in deze materialen correct kunnen onderhouden. Er wordt regelmatig gebruik gemaakt van deze dienstverlening. De workshops worden telkens lichtjes aangepast aan de specifieke vraag van de beheerder. De bedoeling is deze dienstverlening uit te breiden naar andere materiaalsoorten.


4

SAMENWERKING TUSSEN DE MONUMENTENWACHTEN

Monumentenwacht Vlaanderen en de provinciale Monumentenwachten dragen er samen toe bij het permanent en regelmatig onderhoud van het erfgoed in de betrokken provincies te stimuleren. Zij nemen daarvoor gezamenlijke en individuele initiatieven. De Monumentenwachten zijn het ermee eens dat hun activiteiten en bekommernissen zowel praktisch als inhoudelijk gelijklopend zijn. In de ‘Afsprakennota 2014-2019 Monumentenwacht in Vlaanderen’ staat de noodzaak tot samenwerking en de noodzaak deze te concretiseren ingeschreven.

4.1

MONUMENTENWACHT VLAANDEREN VZW

Monumentenwacht Vlaanderen is een samenwerkingsverband onder de vleugels van de Vereniging van Vlaamse Provincies (VVP) waarbinnen de provinciale beleidsopties voor Monumentenwacht in Vlaanderen en de realisatie ervan op elkaar worden afgestemd. De vereniging verzorgt daarom in samenspraak met de VVP de organisatie en coördinatie van het permanente overleg tussen de provinciale Monumentenwachten onderling. Monumentenwacht Vlaanderen is bovendien verantwoordelijk voor de kwaliteitsbewaking en –bevordering van het “product”, o.a. periodiek onderzoek (inspecties) van de bewaringstoestand van het aangesloten erfgoed in de provincies en advies voor regelmatig onderhoud (rapporten). De provinciale Monumentenwachten geven aan Monumentenwacht Vlaanderen de opdracht de kwaliteit van het product zowel naar inhoud als naar vorm blijvend te optimaliseren. 4.1.1

GEMEENSCHAPPELIJKE OVERLEGORGANEN

a) Bestuursorganen Monumentenwacht Vlaanderen Informatie over de bestuursorganen – zie bijlage 1 b) Interprovinciaal overleg (IPO) Het interprovinciaal overleg is een structureel overleg tussen de verantwoordelijken (coördinatoren, directeurs, diensthoofden) van de 5 provinciale Monumentenwachten en MOWAV, gericht op de coördinatie en afstemming van de gemeenschappelijke praktische aangelegenheden. Het IPO is verantwoordelijk voor concrete operationele zaken. Hiermee wordt een vlotte werking en efficiënte dienstverlening beoogd. Beleidsintenties worden doorgeschoven naar de A-commissie Cultuur, maar kunnen door de leden van het IPO worden voorbereid. Zo wordt dit jaar veel aandacht besteed aan de uitwerking van een nieuwe tariefstructuur. Het interprovinciaal overleg komt bijeen voor overleg inzake de dagelijkse werking op 04/02/15, 27/03/15, 03/06/15, 13/11/15. c) Werkgroepen Werkgroep Welzijn op het werk Om cruciale informatie te delen op het vlak van Welzijn op het Werk en Veiligheid, wordt in samenspraak met de preventiediensten van de provincies drie maal per jaar een overleg Welzijn op het werk georganiseerd, bestaande uit een afvaardiging per Monumentenwacht (de monumentenwachters ‘aanspreekpunt veiligheid’), de preventieadviseurs van de provincies en het APB West-Vlaanderen en de preventieadviseur van MOWAV, die de vergaderingen bijeenroept, voorbereidt en voorzit. Tijdens het overleg worden praktische en inhoudelijke zaken besproken met betrekking tot risico-inventarisatie, aankoop materiaal, keuringen materiaal, initiatieven gericht op Welzijn en Veiligheid, en veiligheidsopleidingen. De door de werkgroep uitgewerkte voorstellen worden indien nodig voorgelegd aan de leden van het IPO. In 2015 vinden er drie overlegvergaderingen Welzijn op het werk plaats: 12/01/15, 05/05/15 en 05/10/15. Monumentenwacht Vlaanderen vzw Jaarverslag 2015 19

Werkgroep administratie en informatica Op het niveau van de administratieve medewerkers is er eveneens nood aan gestructureerde uitwisseling van ervaring. De ‘Werkgroep Administratie en informatica’ beraadt zich over het databeheer en de dataverwerking, de rapportverwerking, wisselt ervaringen uit en stelt verbeteringen voor. De werkgroep wordt voorgezeten door de adviseur ICT. Er vindt één vergadering van het administratie – ICT overleg plaats in 2015 op 17/03/15. Werkgroepen Monumentenwacht bouwkunde Elke provincie vaardigt een bouwkundige monumentenwachter af voor het ‘bouwkundig overleg’. Onder leiding van de adviseurs bouwkunde vormen ze een werkgroep om: - ervaringen uit te wisselen rond de werking van monumentenwacht bouwkunde en de samenwerking met de andere disciplines, - te werken rond betere dienstverlening, inspecties en adviezen voor leden - MAKSbo (rapportering, onderhoudsfiches, standaardteksten…) De door de werkgroep uitgewerkte voorstellen worden steeds op het IPO voorgelegd. Afgevaardigden zijn: - Erik Müller, teamverantwoordelijke Monumentenwacht Antwerpen - Karolien Sterkmans, bouwkundig monumentenwachter Vlaams-Brabant (tot 30/8/2015, wordt vanaf 1/9 vervangen door Dirk Lembrechts, bouwkundig monumentenwachter VlaamsBrabant) - Dirk Mellebeek, bouwkundig monumentenwachter Limburg - Peter Desmet, bouwkundig monumentenwachter West-Vlaanderen - Nele De Cocker, bouwkundig monumentenwachter Oost-Vlaanderen Het bouwkundig overleg komt samen op 23/4/2015 en 2/10/2015. Hier staan de ontwikkelingen van MAKSbo centraal, met hierop aansluitend het uitwerken van onderhoudsfiches en standaardteksten voor leden. Daarnaast wordt gefocust op de inspecties van funerair erfgoed en op integrale inspecties bouwkunde - archeologie (met o.a. het testproject in Antwerpen: archeotab). Ulrike Masson (erfgoedacademie) komt de resultaten van de erfgoedenquête toelichten. Op 09/06/2015 komen alle molenwachters van de verschillende provinciale Monumentenwachten bijeen onder leiding van de adviseur bouwkunde om verder te werken rond rapportsjablonen voor 3 molentypes. Werkgroep ‘Testgroep MAKSbo’ Zonder officiële statuten, maar van start gegaan vanaf 21/11/2014, in samenspraak met de diensthoofden, bestaat deze testgroep uit 1 afgevaardigde monumentenwachter per provincie, op initiatief van de adviseur bouwkunde. Deze groep wordt geconsulteerd over specifieke problemen of keuzes, en is het dichtst betrokken bij de ontwikkeling van de rapportage-applicatie. Deze testgroep fungeert als dichtste contactpersoon over MAKSbo binnen elke provinciale ploeg, en kan rapporteren op de interne overlegmomenten. De testgroep komt bijeen op 12/5 en 5/10, telkens in de kantoren van MOWAV, daarnaast worden vele onderwerpen ook per briefwisseling (mail) behandeld. De interne stuurgroep voor MAKSbo (adviseurs bouwkunde, adviseur MOP, adviseur ICT) is ook betrokken in de vergaderingen en correspondentie. De afgevaardigden van de testgroep zijn de volgende monumentenwachters: - Bart De Busser (eerst) en Erik Muller (opvolger), Monumentenwacht Antwerpen - Stijn Van der Auwera, Monumentenwacht Vlaams-Brabant - Wim Meers, Monumentenwacht Limburg - Tracy Maenhout (of Patrick Declercq), Monumentenwacht West-Vlaanderen - Geert Scheirlinckx, Monumentenwacht Oost-Vlaanderen Werkgroep Monumentenwacht interieur De monumentenwachters interieur vormen deze werkgroep onder leiding van de adviseur interieur van MOWAV. De werkgroep geeft de mogelijkheid om: Monumentenwacht Vlaanderen vzw Jaarverslag 2015 20

- ervaringen uit te wisselen rond de werking, inspecties, dienstverlening, adviezen - het opleidingspakket, de rapportering, de dienstverlening en MAKSin te bespreken De door de werkgroep uitgewerkte voorstellen worden steeds op het IPO voorgelegd. In 2015 wordt met deze groep driemaal een overlegmoment (interieuroverleg) georganiseerd, namelijk op 06/05/15, 09/06/15 en 23/09/15. Tijdens deze overlegmomenten staat de vernieuwing van het rapportagesysteem MAKSin centraal, alsook de verbetering van de layout van het rapport. Bijzondere aandacht gaat onder meer ook naar de uitwerking van nieuwe onderhoudsfiches, de eigen accenten en samenwerkingsverbanden van de verschillende provinciale Monumentenwachten en het opleidingspakket. 4.1.2

KWALITEITSZORG

Monumentenwacht Vlaanderen zorgt voor de kwaliteitszorg van de dienstverlening van de provinciale Monumentenwachten. Om de uniformiteit en de kwaliteit van de inspecties en de inspectieverslagen in de vijf provincies te bewaken en te bevorderen, nemen de adviseurs initiatieven zoals overleg in werkgroepen, plaatsbezoeken, interprovinciale uitwisseling, de opmaak van standaardteksten en permanente inhoudelijke ‘helpdesk’ ondersteuning. Monumentenwacht Vlaanderen heeft hiervoor twee adviseurs bouwkunde (1,3 VTE), een adviseur interieur (0,6 VTE), een preventieadviseur (0,5 VTE), een adviseur informatica (1 VTE) en een inhoudelijk verantwoordelijke in dienst. Laatstgenoemde is tevens adviseur 1 meerjarenonderhoudsplannen, waaraan 70% van de tijd wordt besteed. Ze zijn, ieder in hun eigen vakgebied, verantwoordelijk voor de permanente expertiseopbouw van de 40 monumentenwachters. a) Aanwervingen Bij de rekrutering en selectie van nieuwe monumentenwachters kan Monumentenwacht Vlaanderen als kwaliteitsbewaker in de examencommissie zetelen, ter bewaking van de uniformiteit over de Monumentenwachten. In 2015 vindt een nieuwe aanwerving plaats in Monumentenwacht VlaamsBrabant maar MOWAV zetelt niet in de examencommissie. Binnen Monumentenwacht Vlaanderen zelf vinden twee nieuwe aanwervingen plaats in 2015 voor een nieuwe varend erfgoedwachter (voorjaar) en een nieuwe medewerker meerjarenonderhoudsplanning (najaar). De jury’s worden hiervoor samengesteld uit personeel van MOWAV en een vertegenwoordiger van het Dagelijks Bestuur. De jury voor de varend erfgoedwachter wordt nog aangevuld met een vakspecialist en de diensthoofden van Monumentenwacht Oost-Vlaanderen en Antwerpen. b) Interne vorming, informatie en uitwisseling In het kader van de kwaliteitsbevordering en –bewaking organiseert en coördineert Monumentenwacht Vlaanderen de basisopleiding en permanente bijscholing van de Monumentenwachten, in de vorm van studiedagen, workshops, seminaries, cursussen,… Er wordt gestreefd naar drie à vier intern georganiseerde opleidingsdagen, twee facultatieve dagen te kiezen uit het externe aanbod en de verplichte vorming inzake preventie en bescherming op het werk. Er is een apart basispakket voor nieuwe monumentenwachters. Het opleidingspakket wordt samengesteld door de adviseur bouwkunde en adviseur interieur op basis van de noden en de behoeften zoals die blijken uit het bouwkundig overleg en interieuroverleg. De verplichte vormingen inzake preventie en bescherming op het werk worden samengesteld door de preventieadviseur van Monumentenwacht Vlaanderen.

1

Zie bijlage 2: Overzicht personeelsbestand MOWAV Monumentenwacht Vlaanderen vzw Jaarverslag 2015 21

Tabel 5 – Overzicht van het opleidingsprogramma 2015 Datum 10/03 24/03

Docent/Organisator PCCE Universiteit Antwerpen

24/04

WTA

04/05, 29/5 5,12/05 05/05 08/05 28/05 11/06 12/06,18/06, 22/09, 24/09 en 8/10 22/06 23/06

K2 Profshop/Edutec WTCB TVH Parts/MOWAV WTCB KB-Kenniscentrum MowaV J. Hovelinck/MOWAV

15/09 22/09 28/09

MoWaV en OostVlaanderen CRKC FARO

29/9 2/10 12,13/10

ieNET RCE VDAB / mowaV

12, 13, 15, 21/10 15/10

MoWa Limburg, Antwerpen en V NRC

28/10,25/11 en 9/12 (+ 2

K2 Profshop /MOWAV

MoWaV archeologie MowaV-CRKC

Onderwerp Calamiteiten, risicobeheer Onderzoeksdag “Verlijmen, consolideren” Herbestemming v. schoolgebouwen Opleiding stellinggebruiker Betonrenovatie Hoogwerker Cimorné Kathodische bescherming Bezoek werf Afrikamuseum EHBO onder specifieke omstandigheden en bij touwevacuaties Bezoek opgraving Gorterstraat Herbestemming parochiekerken infosessie MAKSFun adviesforum veiligheidszorg Niet al goud wat blinkt: waardering, selectie en afstoting van erfgoedcollecties 16de isolatiedag Natuursteenplatform Basisopleiding dakwerken: leidekken, zinkwerken Workshop: fixeren van verflagen/vergulding Masterclass houtsoorten en toep. Evaluatie touwtechnieken

Bouw.

Int. X X

MOWAV X X

X X X X X X X

X

X

X X

X X

X

X

X X

X

X

X

X

X X

X

X

X X X

X X

X

X

X

X X

(voor TT)

dagen in 2016)

13/11 12,13/11

MAS BRK

18/11

WTCB

20/11

WTA

25/11 30/11

Iparc MowaV

1/12 4/12

agentschap Onroerend Erfgoed Blauw Schild Comité

9/12 11/12

TNO WTCB

Historische havenkranen BRK colloquium: innovatie in conservatie-restauratie Kathodische bescherming voor duurzaam betonherstel Schade aan monumenten dr. beweging id ondergrond presentatie Thermo Lignum Onderhoud van hangen sluitwerk & Onderhoud van stalen schrijnwerk Infosessie varend erfgoed

X

Geen kater na het water: omgaan met wateroverlast in historische gebouwen en collecties Symposium Natuursteen 3D Restauratie

X

X X X X X

X X

X X

X

X X


Monumentenwacht Vlaanderen beoogt de gevolgde opleidingen per monumentenwachter bij te houden. Hiertoe wordt telkens aan het begin van het jaar bij de provinciale Monumentenwachten een overzicht opgevraagd van de gevolgde opleidingen en studiedagen. Monumentenwacht Vlaanderen beheert eveneens de Monumentenwacht Expertisekaart (MEX, opgesteld in 2012), te raadplegen voor keuzes met betrekking tot vorming, aanwerving en expertisedeling. MEX wordt ingezet door de adviseurs voor doorverwijzingen en interne kwaliteitszorg: het organiseren en adviseren naar te volgen opleidingen is afgestemd op het expertiseprofiel van de monumentenwachters. MEX wordt gebruikt voor: - informatie-uitwisseling tussen de wachters onderling - ondersteuning en uitwisseling van wachters met specifieke kennis/ervaring in functie van een inspectie (bv. van een atypisch object) - meewerken aan interne opleidingen, publicaties en nieuwsbrieven - een antwoord te bieden op externe vragen naar onze medewerking op studiedagen, workshops, demo’s Sinds 2008 is een WIKI opgemaakt: monumentenwacht.pbworks.com, een eenvoudig extranet, toegankelijk voor monumentenwachters (via login) waar een agenda beschikbaar gesteld wordt met de komende interne en externe opleidingen en studiedagen. . De WIKI wordt daarnaast ook gebruikt om informatie inzake studiedagen en preventie en bescherming op het werk zoals veiligheidsinformatie, verslagen, maandverslagen,… te delen met belanghebbenden. c) Optimaliseren van de inspectiecapaciteit en de rapportagekwaliteit Monumentenwacht Vlaanderen ontwikkelt, in overleg met de provinciale Monumentenwachten, instrumenten die bijdragen tot het optimaliseren van de inspectiecapaciteit en tot de verhoging van de efficiëntie zonder daarbij in te boeten op de kwaliteit van de dienstverlening. Met het oog op het gelijkstemmen van de inspectie- en rapportagesystematiek ten behoeve van de kwaliteitsbevordering, zorgt Monumentenwacht Vlaanderen voor een vergelijking en een evaluatie van de gehanteerde systematiek in de Monumentenwachten. Dit kan onder meer door middel van de zogenaamde ijkdagen, door het samenstellen van thematische werkgroepen en door het bijwonen van inspecties,… Standaardteksten De bedoeling is continu te streven naar een uniforme en efficiënte rapporteringswijze, zowel voor bouwkunde als interieur, door onder meer de uitwerking van standaardformuleringen van aanbevelingen en de opmaak van een standaardlijst van onderhoudsproducten. In het kader van MAKSbo worden standaardteksten opgemaakt die ter beschikking gesteld zullen worden via de applicatie. De standaardteksten in functie van beschermd of geïnventariseerd erfgoed worden aangepast aan het nieuwe onroerend erfgoeddecreet en zijn besluiten. De juridische kennisgeving bij het rapport wordt aangepast. Nalezen van rapporten Sporadisch worden door de adviseurs diverse rapporten nagelezen van inspecties en adviezen door monumentenwachters interieur, varend erfgoed en bouwkunde. Dit gebeurt bijna altijd op vraag van de monumentenwachters zelf, maar ook op vraag van de coördinatoren/directeurs/diensthoofden of van de adviseurs. De vragen zijn veelal gekoppeld aan nieuw aangeworven monumentenwachters en aansluitend op een werkplaatsbezoek. In 2015 worden vooral rapporten nagelezen met het oog op de ontwikkeling van instrumenten die de werkprocessen verbeteren. De adviseur interieur leest verschillende rapporten na, deels gemaakt in het rapportagesysteem MAKSin en deels in het oude Word-sjabloon, met het oog op de vernieuwing en verbetering van MAKSin en de rapportlayout. Voor de invoer in de databank wordt er vooral gestreefd naar vereenvoudiging, een beter overzicht en een grotere flexibiliteit bij het ordenen en groeperen van gegevens. De nieuwe layout moet de rapporten duidelijker, beter gestructureerd en aantrekkelijker maken. Verder leest de adviseur interieur enkele klimaatadviezen na, om na te gaan of hiervoor een aangepaste invoermogelijkheid kan worden gecreëerd in MAKSin. De adviseurs bouwkunde lezen rapporten na voorafgaande aan de ontwikkeling van de rapportagetool MAKSbo. Monumentenwacht Vlaanderen vzw Jaarverslag 2015 23

Een greep uit de actuele rapporten is nodig om uiteenlopende oplossingen in vorm en inhoud te vergelijken. De conclusies worden meegenomen naar het ontwerp van de rapportagetool. Concreet gaat het om de illustraties bij de teksten de dakenplannen en om het sjabloon van de meerjarenonderhoudsplannen. De inspectieverslagen en adviezen voor varend erfgoed worden in 2015 systematisch nagelezen en teruggekoppeld door de adviseur bouwkunde. MAKS MAKS is een afkorting voor Monumentenwacht Algemeen Kwaliteit Systeem en staat onder permanente verbetering via de adviseur informatica. Het is een gecentraliseerde en geïntegreerde database/applicatie waaraan volgende componenten gekoppeld zijn: - Het huidige “Maatwerk” voor het beheren van gegevens over de objecten, de inspecties, de adressen, de facturatie,… De belangrijkste ontwikkelingen in 2015 waren: o Aanpassingen tariefplan 2016. o Toevoegen Offerte-functionaliteit. o Toevoegen notificatie voor nazorg. - De databank voor tijdsregistratie - MAKSin: de databank voor de rapportage van interieurinspecties. In 2015 wordt vooral gewerkt aan een grondige vernieuwing van de databank met het oog op vereenvoudiging, beter overzicht en flexibel kunnen ordenen en groeperen. - MAKSbo: de databank voor de rapportage van bouwkundige inspecties. De ontwikkeling is gestart in het najaar van 2014. Een eerste versie wordt opgeleverd op 2 maart 2015. Na een algemene testfase, wordt een tweede versie ontwikkeld sinds 28/5/2015, tot op heden. - MAKSfun: de databank voor de rapportage van inspecties van funerair erfgoed. Deze applicatie wordt nu door verschillende provincies getest of gebruikt voor het inventariseren van kerkhoven en kruisen en kapellen. MAKSin MAKSin is het project rond het geautomatiseerde rapportagesysteem voor Monumentenwacht interieur. In 2014 leerden alle interieurwachters werken met MAKSin. Op basis van deze ervaringen wordt het rapportagesysteem begin 2015 geëvalueerd. Daarbij komen moeilijkheden naar boven met betrekking tot de invoer (databank) en de uitvoer (rapport). Er wordt dan ook beslist het rapportagesysteem grondig aan te passen en werk te maken van een vernieuwde layout. In 2015 wordt vooral gewerkt aan de ontwikkeling van de vernieuwde databank en een betere rapportlayout. Eind 2015 is het vernieuwde invoergedeelte grotendeels klaar. In 2016 wordt hieraan verder gewerkt tot het vernieuwde systeem volledig operationeel is. Gekoppeld aan het MAKSin-project worden een tiental onderhoudsfiches opgemaakt en gedrukt. De onderhoudsfiches vervangen bepaalde (standaard)aanbevelingen in de rapporten en kunnen als bijlagen bij de rapporten worden bezorgd aan de eigenaar/beheerder (zie verder). MAKSbo Gelijkaardig aan MAKSin wordt ook voor Monumentenwacht bouwkunde gewerkt aan een geautomatiseerd rapportagesysteem in databankvorm, namelijk MAKSbo. In 2013 werd het project MAKSbo opnieuw opgestart. Na het vastleggen van de doelstellingen in 2013, is in 2014 gestart met het ontwerpen van het “product”. De ontwikkeling in samenwerking met een extern ontwikkelaar gaat van start in het najaar van 2014. De ontwikkeling wordt op de voet gevolgd door de adviseur bouwkunde en adviseur informatica. Tweemaal per week wordt een overlegmoment met de ontwikkelaar voorzien. Er is eveneens een testgroep MAKSbo samengesteld met een afgevaardigde wachter per provinciale Monumentenwacht die de applicatie test en bijstuurt (samenkomst op MOWAV op 12/5 en 5/10). Een eerste versie van de applicatie wordt opgeleverd op 2 maart 2015. Een algemene testfase, waarbij alle toekomstige gebruikers kunnen testen, gaat van start met een presentatie in alle provincies op de volgende provinciale overlegmomenten: - 5/3: Monumentenwacht Limburg - 12/3: Monumentenwacht Oost-Vlaanderen - 16/3: Monumentenwacht West-Vlaanderen Monumentenwacht Vlaanderen vzw Jaarverslag 2015 24

-

16/3: Monumentenwacht Aantwerpen 24/3: Monumentenwacht Vlaams-Brabant De testfase resulteert in een geordende lijst van gewenste verbeteringen, De lijst wordt op 30/4 gepresenteerd op een overlegmoment (IPO, DB, personeel Monumentenwacht Vlaanderen, voorzitter Luk Lemmens). Op basis hiervan begint de ontwikkeling van een tweede versie op 28/5, dit loopt door tot het voorjaar van 2016. Naast het ontwikkelen van de wenselijke verbeteringen worden in het najaar belastingtesten met zo veel mogelijk personeel van MOWA (Big Save) uitgevoerd op het systeem. Deze testen hebben de nodige tijd in beslag genomen aangezien enkele tekortkomingen zijn vastgesteld en bijsturingen noodzakelijk zijn gebleken. Daarnaast wordt de voortgang van de ontwikkeling van de applicatie in het najaar afgeremd door de tussenkomst van de provinciale informatie veiligheidsconsulenten die bedenkingen hebben bij het gebruikte Google-platform waarop de applicatie MAKSbo draait. Op 26/10 komt na een juridische analyse de goedkeuring om verder te gaan met de de ontwikkeling van MAKSbo in Google (dan wel de 'Google for Work'-versie). De provincies gaan akkoord mits een degelijk veiligheidsbeleidsplan wordt uitgestippeld met een afsprakennota per provinciale ICT-dienst betreffende het gebruik van Google. In het najaar worden hiervoor de eerste stappen ondernomen door de opmaak van een impactanalyse. Het ICT-veiligheidsbeleid voor Monumentenwacht zal verder uitgestippeld worden in 2016. MAKSfun De databank voor de rapportage van inspecties van funerair erfgoed is ontwikkeld en getest in 2014, en in verschillende provincies in gebruik genomen in 2015. Het doel hierbij is grote hoeveelheden graftekens van kerkhoven snel in het veld te kunnen inventariseren en de rapportering hierbij te automatiseren. Op het veld wordt er bij voorkeur gebruik gemaakt van een Windows tablet voor de opname van gegevens en foto’s. De test-resultaten van Monumentenwacht Oost-Vlaanderen duiden op een halvering van de totale inspectietijd door het gebruik van de applicatie. Ondertussen zijn er ook testen gebeurd met het opnemen van kruisen en kapellen. Op 15/0915 organiseert monumentenwacht Vlaanderen een infosessie in Leuven voor monumentenwachters bouwkunde, interieur en de adviseurs, waarbij Geert Scheirlinckx (mowaOV) MAKSfun en een proefproject voorstelt. Onderhoudsfiches Parallel met de projecten MAKSbo en MAKSin loopt het project onderhoudsfiches. Werkbeschrijvingen voor bepaald preventief onderhoud aan het interieur worden uitgewerkt als handzame, beschrijvende en instructieve onderhoudsfiches. Ze bestaan uit korte eenvoudige teksten aangevuld met foto’s, waarmee de eigenaar/beheerders praktisch aan de slag kunnen. Het hoofddoel is het stimuleren van lokale zorg voor het erfgoed, in het bijzonder ter ondersteuning van lokaal onderhoudspersoneel. In 2014 werden de eerste veertien interieurfiches afgewerkt met als eindproduct een pdf-document alsook een gedrukte fiche van stevig geplastificeerd karton. In 2015 worden tien nieuwe interieurfiches inhoudelijk en vormelijk uitgewerkt als pdf en gedrukt document. Zij kunnen als bijlage bij het rapport of als antwoord op een adviesvraag aan de eigenaar/beheerder worden bezorgd. Ook worden nieuwe interieurfiches opgestart die in 2016 worden afgewerkt en gedrukt. In functie van MAKSbo worden onderhoudsfiches opgemaakt die als bijlage bij het rapport kunnen gevoegd worden en die de leden op weg moeten helpen bij het uitvoeren van onderhouds- en kleine veelvoorkomende herstellingswerken. Vanuit de provinciale monumentenwachten worden inhoudelijke insteken gegeven voor deze fiches, ook enkele stagiairs bij Monumentenwacht VlaamsBrabant werken hieraan mee. De adviseurs bouwkunde stellen ze verder op punt en leggen ze ter nazicht en/of discussie voor op het bouwkundig overleg. Molensjabloon Omdat het huidige bouwkundige rapportagesjabloon ontoereikend is gebleken voor het inspecteren van molens, wordt gezocht naar een nieuw meer toegespitst sjabloon. Er worden sjablonen vooropgesteld voor 3 molentypes (houten windmolen, stenen windmolen, watermolen). Enkele aanzetten worden besproken op het overleg (9/6/15). In Vlaams-Brabant worden ze getest op de Monumentenwacht Vlaanderen vzw Jaarverslag 2015 25

moleninspecties die nog op de agenda staan voor 2015. Nu MAKSbo op punt staat, kan bekeken worden of de molensjablonen aangepast kunnen worden in functie van een eventuele implementatie op termijn. Wordt vervolgd in 2016... Testinspecties MOWA streeft permanent naar een optimalisering van de inspectiepraktijk. Zo wordt uitgetest of een drone een oplossing zou kunnen bieden voor het inspecteren van moeilijk bereikbare gebouwdelen en interieurelementen. De firma Airview voert enkele testen uit in samenwerking met MOWA Antwerpen en Vlaanderen. De testen leveren interessante beelden op van het gebouw, maar de resultaten blijken minder interessant voor inspecties van het interieur. Er wordt overwogen om in 2016 een bijkomende test te doen voor een archeologische toepassing met een ander dronetype. Plaatsbezoeken adviseurs (inspecties) - Adviseur Interieur o Monumentenwacht Antwerpen ▪ 13/07/15: Sint-Waldetrudiskerk in Herentals: testinspectie met drone uitgevoerd door firma Airview (met Tanya Bourgeois, Erik Muller, e.a.) o Monumentenwacht Oost-Vlaanderen ▪ 04/03/15: Onze-Lieve-Vrouwkerk in Temse (met Hilde De Smet) o Monumentenwacht Vlaams-Brabant ▪ 27/10/15: Kapel Alexianen in Tienen (met Andries Deknopper en Tom Bogaerts) -

Adviseurs Bouwkunde o Monumentenwacht Antwerpen ▪ 06/07/15 kasteeltje Sint Michiels, Sint-Katelijne-Waver (met Katrien Moens en Evi Van de Weyer) o Monumentenwacht Limburg ▪ 08/07/15 kerk van Zichen-Zussen-Bolder (met Dirk Mellebeek en Wim Meers) o Monumentenwacht West-Vlaanderen ▪ 07/07/15 Kinderboerderij Oostende (met Peter Desmet en Patrick Declerq) o Monumentenwacht Oost-Vlaanderen ▪ o Monumentenwacht Vlaams-Brabant ▪ 28/7/15 Bespreking testinspecties met resistograaf (met Stijn Vanderauwera en Dirk Lembrechts)

d) Documentatie Bibliotheek Ook in 2015 wordt de bibliotheek aangevuld met interessante naslagwerken. Deze zijn ook raadpleegbaar door alle monumentenwachters. Fototheek Deze bevat foto’s van materialen, schadebeelden, en andere technische informatie, verzameld door de adviseurs tijdens plaatsbezoeken of in functie van het aanmaken van een publicatie. De beelden worden aangewend voor verwerking in presentaties en publicaties. 4.1.3

INFORMATICA

Monumentenwacht Vlaanderen ontwikkelde een programma op maat, enerzijds voor de verwerking van de operationele informatie (adressen, objecten, inspecties, verslagen, planning,…) en anderzijds om bepaalde acties uit te voeren (facturatie, statistieken, query’s,…). Op dit ogenblik beschikt elke provinciale Monumentenwachten over een Access databank. Deze databank is centraal bereikbaar op een Citrix-omgeving (behalve bij Monumentenwacht Antwerpen waar de databank op een lokale server staat) die zich bij de provinciale ICT-dienst in Leuven bevindt. Sinds 1/06/07 staat een adviseur informatica (1 VTE) in voor de ondersteuning van de vijf provinciale Monumentenwachten inzake maatwerk en de ontwikkeling van nieuwe modules in het maatwerk. Verder werkt hij aan de


uniformiteit van de gegevens, zorgt hij voor permanente ondersteuning van de gebruikers en voor opleidingen. a) Centralisatie van de databanken en normalisatie van de informatie De Monumentenwachtdatabanken en de belangrijkste documenten zijn centraal beschikbaar op een Citrix-omgeving (via een internetverbinding van op de verschillende locaties benaderbaar). De adviseur informatica beheert en ontwikkelt de centralisatie van het maatwerk, de rapportering in Access en de normalisatie van de gegevens naar vorm en inhoud. In 2013 werd een koppeling gelegd tussen de inventaris van het bouwkundig erfgoed en de MOWAdatabanken. De koppeling met de inventaris van het bouwkundig erfgoed wordt nu door Monumentenwacht up-to-date gehouden bij elke inspectie. In 2015 worden gesprekken gevoerd rond afstemming met andere erfgoeddatabanken (o.m. met de provinciale depotdatabanken). De beleidsondersteunende rol van MOWA, net als samenwerking en complementariteit met het erfgoedveld wordt hierdoor aanzienlijk verhoogd. Er wordt echter beslist om eerst prioriteit te geven aan een MAKSin versie 2 die de belangrijkste pijnpunten uit de eerste versie moet verhelpen. De huidige Citrix omgeving is, na 8 jaar, toe aan vervanging. Verschillende scenario’s werden hiervoor bekeken. Uiteindelijk wordt er voor gekozen om de Citrix omgeving niet te vervangen. In plaats hiervan zal Monumentenwacht zijn databanken en applicaties webbased gaan herontwikkelen. De hosting van de databanken, applicaties en belangrijkste documenten zal gebeuren op de Googlecloud. Omwille van de privacywetgeving wordt er gebruik gemaakt van ‘Google for Work’ voor de opslag van de belangrijkste gegevens. Als pilootproject wordt MAKSbo uitgewerkt op deze nieuwe omgeving. Daarnaast wordt de gunningsprocedure opgestart voor het iMAKS project: ontwikkeling van een webbased applicatie ter vervanging van de bestaande Acces-applicatie en databank van Monumentenwacht. Op 11/12/15 wordt de opdracht gegund aan Mincko BVBA en kan de ontwikkeling van de applicatie opgestart worden. b) Optimalisatie/versnellen rapportering voor monumentenwachters Het optimaliseren van de rapportering is een continue bezorgdheid en opdracht voor MOWAV. Inspanningen zijn geformuleerd onder ‘kwaliteitszorg’ (o.m. met MAKSin en MAKSbo). c) Erfgoedbalans MOWAV verzamelt leden- en objectgegevens en gebruikt deze ten behoeve van statistieken. Ze kunnen als basis en ondersteuning dienen voor nieuwe beleidsopties en ontwikkelingen. Aan de hand van MAKSin en MAKSbo zal het op (lange) termijn mogelijk zijn om ook beter inzicht te krijgen in (de evolutie van) de toestand van het aangesloten patrimonium. Een gerichte analyse van deze gegevens biedt een antwoord op de vragen die opkomen bij de opmaak van de Erfgoedmonitor en de Erfgoedbalans, waar Monumentenwacht jaarlijks haar medewerking aan verleent. De statistieken voor de erfgoedmonitor worden jaarlijks aangeleverd door Monumentenwacht naar het einde van het eerste kwartaal. 4.1.4

WELZIJN OP HET WERK

Het mee garanderen van de veilige werkomstandigheden van de monumentenwachters op het provinciale niveau, is eveneens één van de speerpunten van de organisatie Monumentenwacht Vlaanderen. MOWAV heeft hiervoor een preventieadviseur (0,5 VTE) in dienst. De Interne Dienst van MOWAV heeft in 2015 een tweeledig takenpakket. Enerzijds is de Interne Dienst bevoegd voor MOWA Vlaanderen. Anderzijds treedt ze adviserend op naar de provinciale Monumentenwachten van Antwerpen, Oost-Vlaanderen, Limburg en Vlaams-Brabant en vanaf 01/07/14 ook voor APB WestVlaanderen.


De wettelijke taken van de preventieadviseur voor de vzw MOWAV zijn opgelijst volgens ‘Groep C met preventieadviseur niveau 1 of 2’. De opdrachten en taken van de diensten voor preventie en bescherming, IDPB zonder departement medisch toezicht, worden opgenomen door de preventieadviseur in samenwerking met Securex. De provinciale Monumentenwachten vallen afhankelijk van de nieuwe structuur onder de IDPB dienst van de provincie met een interne preventieadviseur (niveau I) of een eigen preventieadviseur met een aansluiting bij een externe dienst voor preventie ter ondersteuning. Monumentenwacht Antwerpen, Vlaams-Brabant, Oost-Vlaanderen en Limburg vallen volledig onder de IDPB dienst van de provincie. Monumentenwacht West-Vlaanderen (APB) heeft een eigen preventieadviseur met basisvorming, terwijl Monumentenwacht Vlaanderen een eigen preventieadviseur met niveau 1 heeft. Gezien de jarenlange opgebouwde expertise binnen MOWAV werd een samenwerking rond informatiedeling en continuering van de adviesfunctie van MOWAV opgezet tussen de provinciale preventiediensten en de preventieadviseur MOWAV. Voor wat betreft de aspecten met betrekking tot welzijn op het werk (arbeidsveiligheid, gezondheid, psychosociale aspecten op het werk, ergonomie arbeidshygiëne, enz.) worden de wettelijke voorziene taken en opdrachten van preventieadviseurs en –diensten uitgevoerd door de preventieadviseurs en –diensten van de werkgever van de Monumentenwacht. De rol van het comité voor preventie en bescherming op het werk wordt opgenomen door de bijzondere overlegcomités in de respectievelijke provincies. De ervaring en expertise van MOWAV aangaande specifieke risico’s bij het werk van de monumentenwachters kan aangewend worden door de hiërarchische lijn en de werkgever van de Monumentenwacht ter ondersteuning bij het uitvoeren van hun wettelijke taken en opdrachten. Hierover kan elke werkgever verdere afspraken maken met Monumentenwacht Vlaanderen. MOWAV stelt hiervoor een preventieadviseur ter beschikking (0.5 VTE, Niveau I). Om cruciale informatie te delen op het vlak van Welzijn op het Werk en Veiligheid, wordt in samenspraak met de preventiediensten van de provincies driemaal per jaar een overleg Welzijn op het Werk (WoW) georganiseerd (zie hoofdstuk 4.1.1. Gemeenschappelijke overlegorganen). a) Globaal Preventieplan In 2014 werd een Globaal Preventiepan Monumentenwacht Vlaanderen opgesteld en goedgekeurd door de Algemene Vergadering op 20/10/2014. Dit bleef onveranderd van kracht in 2015. b) Jaaractieplan Conform de wettelijke verplichtingen stelde het IDPB een ‘Jaaractieplan 2015’ en een ‘Vijfjarenplan’ op, waarin de te realiseren acties voor de volgende jaren werden vastgelegd. Jaarlijks kunnen de geplande acties worden bijgestuurd of aangepast aan de reële noden en extra taken worden toegevoegd. Dit alles past in het kader van een ‘Dynamisch Risicobeheersingsysteem’. c) Risico-inventarisatie en ongevallenonderzoek Het is verplicht een risico-inventarisatiefiche (RI) per gebouw in het maatwerk in te vullen. Per object kan nu een beknopte maar overzichtelijke risico-inventaris worden opgevraagd. De preventieadviseur kan aan de hand van de analyse van deze inventarissen gepaste veiligheidsadviezen formuleren. In de loop van 2012 werd voor bouwkundige inspecties een meer grafisch georiënteerde RI ontwikkeld in nauwe samenwerking met de adviseur bouwkunde op basis van dakenplannen, zodat mogelijke risico’s voortaan letterlijk in kaart worden gebracht. Een van de verdiensten is dat bij herhaalinspecties de risico’s en bijzonderheden van toegankelijkheid in één oogopslag beschikbaar zijn. Naar aanleiding van elk arbeidsongeval op de werkplek van een monumentenwachter, voert de preventieadviseur een onderzoek uit en stelt hierover indien nodig een advies op. Elk arbeidsongeval, evenals alle bekende schierongevallen, worden besproken op de WoW-vergaderingen.


Schierongevallen worden via de rapporteringdatabank ingegeven per provincie zodat ook hiervan een analyse kan worden gemaakt. d) Controle materiaal MOWAV zorgt voor de jaarlijkse keuring van de inspectie-uitrusting (klimuitrusting), door een erkend keuringsorganisme, namelijk AIB-Vinçotte, die in het najaar keuringen komt uitvoeren en hierover schriftelijk verslag uitbrengt. In september en oktober 2015 werden alle keuringen opnieuw door eenzelfde persoon uitgevoerd opdat de uniformiteit gewaarborgd wordt. Met het keuringsorganisme werd tevens afgesproken dat de controleur zelf een opleiding industriële touwtechnieken moet gevolgd hebben. Tijdens de keuring werden alle ladders (behalve in West-Vlaanderen waar AIBVinçotte deze taak uitvoert), arbeidsmiddelen en de meeste EHBO-koffers ook intern gecontroleerd door de preventieadviseur van MOWAV. Deze jaarlijkse controle in het najaar wordt (soms) nog aangevuld met een extra interne controle in het voorjaar. Tijdens deze bijkomende controle worden nogmaals alle persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM’s) gekeurd, eventueel door de preventieadviseur van MOWAV. e) Opleiding preventieadviseur -

Test & feel avond (18u-23u) in de K2 Profhop- Schelle 14/01/15; Bezoek Umicore te Hoboken 19/02/15 (AM); Opleiding stellinggebruiker te Ichtegem 29/05/15; Bijwonen opleidingssessie EHBO tijdens touwtechnieken in Hasselt 18/06/15; Bijwonen opleidingssessie EHBO tijdens touwtechnieken in O.L.V. Kathedraal van Antwerpen 24/09/15 (PM); Bijwonen opleidingssessie EHBO tijdens touwtechnieken in Wilersportcentrum te Gent 22/0915 (PM); Bijscholing bedrijfseerstehulp georganiseerd door het Rode Kruis te Gent 18/11/15 (AM); Opleiding IRATA level 2 in het CRI te Mechelen van 7-12/12/15.

f) Industriële touwtechnieken voor monumentenwachters De preventieadviseur van MOWAV zorgt voor de opleiding van de monumentenwachters inzake veiligheid, ter bevordering van de persoonlijke beveiligingstechnieken van de monumentenwachters en een evacuatietraining. Na elke indiensttreding van een nieuwe monumentenwachter die touwtechnieken gebruikt, wordt er zo snel mogelijk na indiensttreding in een basisopleiding industriële touwtechnieken voorzien. In 2015 wordt deze opleiding ingericht voor 2 nieuwe medewerkers. De ‘Basisopleiding industriële touwtechnieken’ gaat door in O.L.V. Kathedraal Antwerpen (9&10/03/15). De opleiding telt 3 dagen. De derde dag wordt verspreid over een aantal trainingen industriële touwtechnieken gedurende het jaar. Interne klimtrainingen: deze trainingen worden door de provinciale Monumentenwachten zelf georganiseerd en in de mate van het mogelijke door de preventieadviseur van MOWAV bijgewoond. In de loop van 2015 worden volgende trainingsdagen bijgewoond: -

Training industriële touwtechnieken –Sint Sulpitiuskerk-Diest – (Vlaams-Brabant) –05/05/15; Training industriële touwtechnieken – Colomakerk - Mechelen – 20/04/15; Training industriële touwtechnieken – OLV kathedraal -Antwerpen – 24/02/15; Training industriële touwtechnieken – klimmuur Blaarmeersen - Gent –21/04/15 Training industriële touwtechnieken – brandweerkazerne - Zonnebeke –24/04/15 Training industriële touwtechnieken – Wielersportcentrum - Gent –10/02/15; Training industriële touwtechnieken – Wielersportcentrum - Gent – 02/06/15; Training industriële touwtechnieken – Toeristentoren - Herentals –16/06/15; Training industriële touwtechnieken – OLVrouwkerk - Bellingen –12-03/15; Opleiding specifieke touwtechnieken Antwerpen – K2 Profhop – Schelle – 08/01/15; Opleiding specifieke touwtechnieken Limburg – K2 Profhop - Schelle (18/03/15). Monumentenwacht Vlaanderen vzw Jaarverslag 2015 29

g) Informatieverstrekking – Richtlijnen & Adviezen De Interne dienst schrijft in 2015 voor het personeel enkele richtlijnen en adviezen uit over volgende onderwerpen: - Opmaak van veiligheidsinstructiekaart “werken met leiladders”; - Opmaak van veiligheidsinstructiekaart “beveiliging in beloopbare goten”; - De syllabus krijgt hier en daar een update (enkel in de elektronische versie); - Opmaak van een advies “uniformering van de klimuitrusting”; - Infomoment Monumentenwacht Vlaams-Brabant: korte uitleg over herwerkte publicatie inzake veiligheid en toegankelijkheid en uitleg over punten uit het JAP2015 - Infomoment voor de gebouwbeheerders van de provincie Antwerpen met uitleg over de herwerkte publicatie inzake veiligheid en toegankelijkheid; - Gastlezing voor de studenten monumenten- en landschapszorg van de UA met uitleg over de herwerkte publicatie inzake veiligheid en toegankelijkheid; - Regelmatige aanpassing van de Wiki. h) Bezoek aan de arbeidsplaatsen (te inspecteren gebouwen) De preventieadviseur van MOWAV bezoekt in 2015 o.a. volgende arbeidsplaatsen tijdens een inspectie: -

Werkplaatsbezoek 03/08/15; Werkplaatsbezoek Werkplaatsbezoek Werkplaatsbezoek Werkplaatsbezoek Werkplaatsbezoek Werkplaatsbezoek Werkplaatsbezoek Werkplaatsbezoek Werkplaatsbezoek Werkplaatsbezoek Werkplaatsbezoek

+ assistentie tijdens inspectie – Sint-Romboutskathedraal Mechelen – –inspectie met drone, Vrieselhof- Ranst – 26/02/15(PM); – Sint-Martinuskerk Bambrugge – 04/06/15 (AM); – Vloethemveld – Zedelgem – 04/06/15 (PM); – fort van Broechem – Broechem – 30/06/15; – stadsschouwburg – Antwerpen – 18/05/15; – Sint-Jozef kerkhof te Sint-Jozef – 21/05/15 (AM); – Sint-Michielskerk – Leuven – 21/05/15(PM); – Delftse molen – Delft (Nederland) – 25/03/15; – Guislaininstituut – Gent – 23/02/15 (AM); – Sint Eligiuskerk – Vosselare – 23/02/15 (PM); – Maagdentoren – Diest –08/10/2015 (PM).

Het werkplaatsbezoek aan het Vrieselhof in Ranst vindt plaats naar aanleiding van een proefinspectie met behulp van een drone. De firma Airview toont hier de mogelijkheden van hun toestel en alle wachters kunnen het toestel volgens hun richtlijnen naar een bepaalde locatie sturen om er vervolgens foto’s van te nemen. Achteraf lijsten we voor- en nadelen op van deze inspectie onder vorm van een SWOT. i) Advies aan derden MOWAV verleent, tegen betaling (inspectietarief) en op specifiek verzoek (bij voorkeur ten behoeve van leden), advies inzake het bereikbaar en toegankelijk maken van alle onderdelen van een gebouw. In de meeste gevallen gaat het advies over het correct plaatsen van veiligheidsvoorzieningen. j) Externe Dienst voor Preventie en Bescherming op het Werk De Interne Dienst heeft als opdracht de werkgever bij te staan in de uitwerking, programmering, uitvoering en evaluatie van het veiligheidsbeleid dat bepaald wordt door het dynamisch risicobeheersingsysteem. Om deze taken optimaal te kunnen vervullen overlegde de IDPB in 2015 met de Externe Dienst voor Preventie en Bescherming op het werk, zijnde de arbeidsgeneesheer van Securex over volgende onderwerpen: - Vernieuwde dienstverlening externe diensten vanaf 2016; - Overmaken en up-to-date houden van risico’s. k) Veiligheidsopleidingen Monumentenwacht Vlaanderen vzw Jaarverslag 2015 30

-

Opleidingssessie EHBO tijdens touwtechnieken Oost-Vlaanderen – 22/09/15; Opleidingssessie EHBO tijdens touwtechnieken West-Vlaanderen – 12/06/15; Opleidingssessie EHBO tijdens touwtechnieken Vlaams-Brabant – 08/10/15; Opleidingssessie EHBO tijdens touwtechnieken Limburg – 18/06/15; Opleidingssessie EHBO tijdens touwtechnieken Antwerpen – 24/09/15.

Dit jaar wordt hiervoor een ganse dag uitgetrokken in plaats van een halve dag. Dit laat toe om deze opleiding open te trekken naar alle inspecterende monumentenwachters. In de voormiddag worden EHBO technieken in specifieke omstandigheden (situaties voorkomend tijdens inspecties) behandeld en in de namiddag wordt er verder geoefend met enkel de touwtechniekers. Ook de adviseurs van Monumentenwacht Vlaanderen volgen - gespreid over de verschillende provincies - de voormiddagsessies mee.

4.2

COMMUNICATIE EN PROMOTIE

4.2.1

INTERPROVINCIALE ONTMOETINGSDAG

De ontmoetingsdag wordt jaarlijks georganiseerd via een beurtrol tussen de Monumentenwachten. Dit jaar is de provincie Vlaams-Brabant aan de beurt. Op 06/10/15 wordt verzameld in de Herisem papiermolen te Alsemberg (voormalige kartonfabriek Winderickx). In de voormiddag is een wandeling en huifkartocht voorzien en kan eigenhandig papier geschept worden. In de namiddag worden we rondgeleid in de papiermolen. 4.2.2

STUDIEDAGEN EN INFORMATIEVERSTREKKING NAAR DERDEN

Tijdens verschillende externe overlegmomenten en studiedagen worden presentaties gegeven over de werking van Monumentenwacht en haar dienstverlening om deze breder bekend te maken en eventuele samenwerkingsmogelijkheden af te toetsen: -

-

Presentatie over de algemene dienstverlening van Monumentenwacht met specifieke aandacht voor de dienstverlening MOP tijdens de studiedag van het CRKC ‘Zorgen voor morgen? Beheer van religieus erfgoed’ (21/4/15 en 23/4/15) Studiedag georganiseerd door het Belgische Blauwe Schildcomité ‘Geen kater na het water? Omgaan met waterschade in erfgoedcollecties, archieven en monumenten’, presentatie door adviseur bouwkunde: Een storm in een glas water. Wat zijn de gevolgen van wateroverlast voor uw (historisch) gebouw? (4/12/15)

Daarnaast nemen de provinciale Monumentenwachten zoals ieder jaar deel aan de Open Monumentendag (13/09/15): -

de Antwerpse monumentenwachters geven een rondleiding en demonstratie op de museumkranen van het MAS; in Limburg wordt de werking toegelicht en een demonstratie gegeven over het poetsen/onderhoud van edelsmeedwerk in ‘s Gravenvoeren (Pley); de Oost-Vlaamse monumentenwachters geven toelichting op 3 locaties in Lokeren: in de Villa Geurts, de Sint-Laurentiuskerk en op de Stedelijke Begraafplaats Oude-Brug; Monumentenwacht Vlaams-Brabant geeft toelichting en demonstratie aan de Oude papierfabriek de Meurs in Huizingen; de West-Vlaamse monumentenwachters gaven demonstraties en toelichting bij hun werking aan het Provinciaal Hof in Brugge en op Domein Raversyde – Atlantikwall;

Ook Monumentenwacht Vlaanderen draagt haar steentje bij tijdens OMD: - Monumentenwacht Varend erfgoed is aanwezig in Gent aan Portus Ganda met een infostand; - Monumentenwacht Archeologie voorziet een archeologische zoektocht op de site van de Oude papierfabriek de Meurs in Huizingen.


4.2.3

LEDENDAG

Op 23/11/15 nodigt Monumentenwacht Provincie Antwerpen haar leden uit in de Roma te Borgerhout. Hier wordt ook door Monumentenwacht Vlaanderen informatie verstrekt over dienstverlening archeologie, varend erfgoed en meerjarenonderhoudsplannen. 4.2.4

WEBSITE

De website wordt opgevolgd door de zakelijk verantwoordelijke van MOWAV. Nieuwsitems worden geplaatst naar gelang de beschikbaarheid van nieuwsberichten. De rubriek ‘in de kijker’ werd in 2015 aangevuld met een artikel over ‘Monumentenwacht en funerair erfgoed’. In het hoofdmenu bij 'Wat doen we?' wordt een nieuw item toegevoegd: 'Veiligheid op, in en rond gebouwen'. Aan de hand van foto's en filmpjes wordt een beeld geschetst van hoe een gebouw veilig toegankelijk kan zijn of gemaakt kan worden voor inspectie of uitvoering van onderhoud. Via Google Analytics wordt het gebruik van de website gemeten: in 2015 zijn er 17.597 bezoekers. Samen brengen zij 23.566 bezoeken en in totaal worden 65.676 pagina’s weergegeven. Gemiddelde tijd van een bezoek op de site bedraagt 2 minuten 4 seconden. De pagina’s die het meeste worden bezocht, zijn de startpagina met de nieuwsberichten (tip schoonmaken van tegelvloeren uit 2013), contactpagina’s, publicaties en vacatures. Er worden 2134 items gedownload. Het gaat dan voornamelijk om de Onderhoudsbrochures ‘Veiligheid en toegankelijkheid’, ‘Onderhoud van keramische en cementtegelvloeren’, ‘Onderhoud en herstel van voegen in historisch metselwerk’ en de nieuwe tarievenfolder. Illustratie 2 – Bezoekers website

In het bezoekersoverzicht van het volledige jaar 2015 zijn 4 pieken op te merken. Deze hangen samen met het uitzenden van de externe nieuwsmails die gelinkt zijn aan de nieuwsitems van de site. 4.2.5

INTERNE COMMUNICATIE

Er worden in 2015 vijf interne nieuwsbrieven verstuurd aan alle medewerkers van Monumentenwacht. Monumentenwacht Vlaanderen vzw Jaarverslag 2015 32

4.2.6 4.2.7

PERS Inspectie O.L.V.-Kathedraal Antwerpen (De Standaard, Het Laatste Nieuws, De Morgen, Nieuwsblad - 24/3/15) Losse stenen op dak Sint-Gummaruskerk Lier (Nieuwsblad - 17/4/15) Inspectie Pijlenbrug in park Schildehof (Gazet van Antwerpen - 21/5/15) Testcase met drone in Sint-Waldetrudiskerk Herentals (Gazet van Antwerpen, Nieuwsblad 13/7/15) Inspectie Sint-Romboutstoren Mechelen (Gazet van Antwerpen, Het Laatste Nieuws, De Morgen - 03/08/15) Open Monumentendag: Papierfabriek Huizingen (Beersel) (Nieuwsblad - 13/09/15) Inspectie O.L.V.-Kathedraal Antwerpen (De Standaard - 22/09/15) Inspectie dak- en gevelvelden Stadhuis Antwerpen (Gazet van Antwerpen - 20/10/15) Loshangende stenen weggehaald in Sint-Katharinakerk Hoogstraten, Advies over slijtage van het interieur, Opbergen van vaandels (Gazet van Antwerpen - 19/11/15) Inspectie Paterskerk Halle (Nieuwsblad - 27/11/15) Sint-Pieterskerk Leerbeek (Gooik) gesloten om veiligheidsredenen (Nieuwsblad - 24/12/15) PUBLICATIES

In maart worden 3 archeofiches digitaal ter beschikking gesteld op de website. Het betreft volgende thema’s: - De archeologische waarde van historische abdijen en kloosters - De archeologische waarde van historische kasteeldomeinen - De archeologische waarde van historische kerken en hun directe omgeving In juni verschijnt de onderhoudstip ‘Onderhoud van Ruïnes’. Deze gedrukte publicatie wordt verspreid naar alle leden. 4.3

SAMENWERKING VERENIGINGEN

4.3.1

OVERHEDEN

EN

AFSTEMMING

MET

OVERHEDEN

EN

VERWANTE

Monumentenwacht Vlaanderen fungeert, waar nodig en/of wenselijk, als gemandateerd gesprekspartner van de provinciale Monumentenwachten in relatie tot de bevoegde overheden en/of andere betrokken instanties. Monumentenwacht werkt complementair en subsidiair ten aanzien van deze overheden. a) Vlaams Gewest Vlaams Minister-President Geert Bourgeois Op 25 juli 2014 heeft de Vlaamse Regering Bourgeois I de eed afgelegd in het Vlaams Parlement. De Vlaamse Regering bestaat uit 9 ministers en wordt geleid door Geert Bourgeois die naast Ministerpresident van de Vlaamse Regering ook optreedt als Vlaams minister van Buitenlands Beleid en Onroerend Erfgoed. In de beleidsnota 2014-2019 Onroerend Erfgoed van minister Bourgeois wordt Monumentenwacht Vlaanderen vzw aangehaald als één van de drie partnerorganisaties naast Herita en het CRKC. Ik kies er resoluut voor om met een beperkt aantal goed uitgebouwde verenigingen samen te werken en hen in hun werking financieel te ondersteunen. Ik sluit in 2015 een meerjarige samenwerkingsovereenkomst met jaarlijks actieplan af met Herita en blijf ook andere verenigingen, zoals het Centrum voor Religieuze Kunsten en Cultuur vzw (CRKC) en Monumentenwacht Vlaanderen vzw ondersteunen. Zij dragen immers bij aan de realisatie van de algemene beleidsdoelstellingen. Ik ga steeds na welke meerwaarde zij kunnen betekenen en hoe eventuele ondersteuning budgettair kan worden ingepast. Ik verlang van de partnerorganisaties dat ze steeds complementair aan en versterkend voor de overheid Monumentenwacht Vlaanderen vzw Jaarverslag 2015 33

werken. Ze fungeren bovendien als spreekbuis voor de eigenaars en beheerders van het onroerend erfgoed en nemen een begeleidende rol op voor de vrijwilligerswerking. Door samen te werken met verenigingen verwacht ik dat het draagvlak voor de onroerenderfgoedzorg verhoogt. Daarnaast wordt in de beleidsnota gebruik gemaakt van de gegevens van Monumentenwacht om vaststellingen te maken met betrekking tot de fysieke staat van het erfgoed in Vlaanderen. In de beleidsbrief Onroerend Erfgoed 2015-2016 wordt de beleidsnota verfijnd: Ook met het Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur vzw (CRKC) en Monumentenwacht Vlaanderen vzw sloot ik in 2015 resultaatsverbintenissen af. ... De bouwkundige en interieurinspecties van Monumentenwacht vormen de basis van het preventief erfgoedbeleid in Vlaanderen. Zij detecteren de bouwfysische noden van een groot ledenbestand van bouwkundig erfgoed in Vlaanderen en voeren zelf kleine noodherstellingen uit. De inspecties van Monumentenwacht zijn bovendien bruikbaar voor duurzaam onderhoud en het opstellen van beheersplannen in het kader van het onroerenderfgoeddecreet. Om beheerders hier zoveel mogelijk in te ondersteunen levert Monumentenwacht eveneens meerjarenonderhoudsplannen aan die de inspecties verder concretiseren in specifieke onderhoudsacties gekoppeld aan een langetermijnplanning en een objectieve kostenraming. Naast het bouwkundig erfgoed levert Monumentenwacht ook inspanningen om beheerders van kwetsbaar varend en archeologisch erfgoed te sensibiliseren en te ondersteunen in een preventief erfgoedbeleid. In 2015 maakte de dienstverlening voor varend erfgoed een nieuwe doorstart waarbij de nadruk ligt op een dienstverlening op maat van de specifieke noden van een beheerder. De dienstverlening archeologie ondergaat eveneens een groeiende evolutie. Zo wordt Monumentenwacht archeologie bijvoorbeeld door de gemeente Lanaken ingeschakeld om, samen met de IOED Zolad+, in 2015-2016 het archeologisch bodemprofiel van de Neaderthalersite in Veldwezelt-Hezerwater minstens één jaar tweewekelijks te monitoren om de impact van weersinvloeden en van een publieke openstelling na te gaan. ... Monumentenwacht Vlaanderen vzw bestaat in 2016 25 jaar. Niet enkel wordt dan het zilveren jubileum gevierd, maar na 25 jaar wordt ook de nood naar optimalisatie en modernisering groot. Zo vervangt Monumentenwacht haar huidige verouderde centrale werkomgeving door een nieuwe toekomstgerichte en duurzame webbased databankomgeving. Deze zal de gelegde koppelingen verbeteren om objectieve gegevens ter beschikking te stellen voor analyses, studies en beleidsondersteuning zodat we een beter zicht hebben op de toestand van het onroerend erfgoed in Vlaanderen. Tevens wordt ook gewerkt aan de opbouw en leesbaarheid van de inspectierapporten. Bovendien wordt bij de bouwkundige inspecties de opmaak van meerjarenonderhoudsplannen deels geïntegreerd in de rapporteringsdatabank. Aanbevelingen van wachters zullen niet langer enkel in een uitgeschreven rapport verschijnen maar worden weergegeven in een meerjarentabel met de nadruk op een langetermijnvisie voor preventief onderhoud. Agentschap Onroerend Erfgoed Met de administrateur-generaal van het agentschap Onroerend Erfgoed, het Afdelingshoofd en de medewerkers van de afdeling Beheer wordt er op regelmatige basis overleg gepleegd met het oog op inhoudelijke afstemming en samenwerking, steeds binnen de jaarlijks afgesloten Resultaatsverbintenis (zie verder onder ‘bijkomende dienstverlening en advies’). Op 29/4/15 neemt de inhoudelijk verantwoordelijke van MOWAV deel aan een brainstormsessie van het agentschap Onroerend Erfgoed over de vraag hoe het agentschap het beste zijn schat aan informatie met zijn doelgroepen kan delen. In het najaar 2015 wordt vanuit MOWAV medewerking verleent aan een onderzoek van het agentschap Onroerend Erfgoed naar de markteffecten van premies op bouwprijzen in de onroerend erfgoedsector alsook naar de onderliggende kostendrijvers. Op 17/12/15 neemt de inhoudelijk verantwoordelijke/adviseur MOP deel aan een diepte-interview in het kader van het onderzoek. MOWAV zal eveneens deel uitmaken van de klankbordgroep die in 2016 zal bijeenkomen.


b) Provincies In het voorjaar 2013 keurden de provincies bestuursakkoorden met de Vlaamse Overheid voor de periode 2014-2019 goed. Monumentenwacht is een bevoegdheid die volgens een bestuursakkoord werd vastgelegd. Elk bestuursakkoord bepaalt de modaliteiten volgens dewelke de provincie invulling kan geven aan de diverse bevoegdheden die haar in verschillende sectorale decreten worden toegekend. De concrete invulling van deze bevoegdheden gebeurt in de strategische meerjarenplanning van de provincie. Het doel van het bestuursakkoord is zodoende om overlap te vermijden tussen het Vlaamse niveau en dat van de provincie, of overlap tussen de verschillende provincies. Het bestuursakkoord bestaat uit een algemeen luik en een specifiek luik. Het algemeen luik bevat de uitwerking van de modaliteiten voor bevoegdheden die gelijk gelden voor alle provincies. Het specifieke luik bevat de uitwerking van de modaliteiten voor de bevoegdheden die enkel gelden voor één of meer provincies. Monumentenwacht valt onder het algemeen luik. Het gaat bijgevolg om dezelfde modaliteiten in de 5 bestuursakkoorden. De provinciale Monumentenwachtverenigingen vervulden reeds meer dan 20 jaar, als provinciale beleidsinstrumenten, een specifieke taak binnen het preventieve culturele erfgoedbeleid van de provincies. In 2014 hervormden de provinciale Monumentenwachtverenigingen zich onder de provinciale dienst cultureel erfgoed zowel op administratief vlak als qua organisatie. Vier van de vijf provinciale Monumentenwachtverenigingen hervormden zich naar een dienst binnen de eigen provincie. Het betreft hier de Monumentenwachten van de provincies Antwerpen, Limburg, VlaamsBrabant en Oost-Vlaanderen. Monumentenwacht West-Vlaanderen vormde zich om van een vzw naar een autonoom provinciebedrijf. Monumentenwacht Vlaanderen behoudt als enige haar statuut als vzw, zij het wel met een grondige afstemming van haar beheersorganen op de commissies Cultuur (Ambtelijke commissie en Beleidscommissie) binnen de VVP. Deze statutenwijziging gericht op de nieuwe samenstelling van het bestuur werd gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad op 08/05/2014. Monumentenwacht West-Vlaanderen is als enige omgevormd naar een autonoom provinciebedrijf met haar eigen Raad van Bestuur. Monumentenwacht Vlaanderen zetelt hierbij in de Raad van Bestuur. Op 18/02, 22/04 en 16/09 vertegenwoordigd de inhoudelijk verantwoordelijke MOWAV op de bijeenkomsten van de Raad van Bestuur. Op 17/06 en 18/11 is MOWAV verontschuldigd. 4.3.2

VERWANTE VERENIGINGEN

a) FARO - Werkoverleg calamiteiten Naar aanleiding van de brand in de kerk van Anzegem in oktober 2014, waarbij waardevol historisch textiel foutief behandeld dreigde te worden, wordt door een betrokken restauratrice textiel aan de alarmbel getrokken. De adviseur interieur van Monumentenwacht organiseert samen met Jürgen Vanhoutte van FARO een werkoverleg waarop verschillende erfgoedinstellingen en -diensten vertegenwoordigd zijn (FARO, Monumentenwacht, KIK, Onroerend Erfgoed, CRKC, depotconsulenten van de provincies, Blauwe Schildcomité). De problematiek van het ingrijpen na een calamiteit wordt er besproken (hoe, wie, wanneer, bereikbaarheid voor beheerder, info voor beheerder…). b) CRKC Herbestemmingen MOWAV volgt ontwikkelingen in het erfgoedveld nauw op en onderzoekt hoe het met zijn dienstverlening hierop kan inspelen. Een voorbeeld is de huidige tendens van de sluiting en herbestemming van parochiekerken met hun waardevolle interieurs. Met name in provincie OostVlaanderen wordt men daar reeds mee geconfronteerd, waar onder meer een pilootproject liep in de Zwalmstreek. Dit was een samenwerking tussen de Oost-Vlaamse interieurwachters, erfgoedconsulenten van de provincie en het CRKC. Op 23/06/15 organiseert MOWAV een infodag rond de sluiting en herbestemming van parochiekerken om de problematiek onder de aandacht te brengen bij de organisatie en een aanzet te geven tot het Monumentenwacht Vlaanderen vzw Jaarverslag 2015 35

reflecteren over de mogelijke rol van MOWA. Het CRKC licht hier zijn werking toe rond de waardering en selectie van het roerend erfgoed in de kerken (zgn. stappenplan). Hierop volgt overleg tussen MOWA en het CRKC over de rol die MOWA toebedeeld kan krijgen in dit stappenplan. Veiligheidszorg Op 22/09/15 neemt MOWAV deel aan het jaarlijks adviesforum van het CRKC. Tijdens dit evenement probeert het CRKC zo veel mogelijk inkijk te krijgen in de noden van de sector en gaan ze na hoe zij als expertisecentrum hieraan tegemoet kunnen komen. Het thema van het adviesforum in 2015 is de veiligheidszorg van het religieuze erfgoed naar aanleiding van het nieuw opgerichte luik binnen hun werking. c) Stichting Monumentenstrijd Op 14/11/07 werd de Stichting Monumentenstrijd, als ‘Instelling van openbaar nut’ opgericht. Deze stichting zorgt voor de logistieke en financiële ondersteuning en de continuïteit bij de realisatie van de restauratie- en herstelprojecten aan monumenten die voortvloeien uit het crossmediale VRT-project “Monumentenstrijd”. Na advies van de Raad van State machtigt de Vlaamse Regering het departement Ruimtelijke Ordening, Woonbeleid en Onroerend Erfgoed en de intern verzelfstandigde agentschappen (IVA's) RO Vlaanderen en Vlaams Instituut voor het Onroerend Erfgoed om deel te nemen aan de oprichting en het beheer van de Stichting Monumentenstrijd. Ook de vier gewestelijke partnerverenigingen zijn partners in de Stichting. Eind 2012 werd een nieuwe samenstelling besproken (n.a.v. de herstructurering van het Departement en het Agentschap, als de oprichting van Herita vzw). Gezien de herstructurering van de beheersorganen van MOWAV geeft het vernieuwde bestuur van MOWAV mandaat aan R. Steenmeijer (voorzitter van de Stichting) om namens MOWAV als tweede vertegenwoordiger te zetelen in de stichting, als expert in restauratiepratkijk en om het voorzitterschap te garanderen. G. Jansen van de VVP (tevens secretaris van MOWAV) zetelt als eerste vertegenwoordiger in de stichting. d) Raymond Lemaire International Centre for Conservation (RLICC) – Leuven Monumentenwacht Vlaanderen verleent haar medewerking aan het Raymond Lemaire International Centre for Conservation of Historic Towns and Buildings (RLICC) van de K.U.Leuven onder meer als partner van de in 2009 erkende Unesco Chair in Preventive Conservation, Monitoring and Maintenance of Monumentens and Sites. Eind 2012 werd de leerstoel verlengd tot maart 2016. Door een constructieve deelname aan de workshops en de conferenties die in dit kader worden georganiseerd draagt Monumentenwacht haar unieke expertise uit en zet Vlaanderen op de wereldkaart als unieke partner van eigenaars en beheerders in de preventieve erfgoedzorg. Begin 2015 dient Aziliz Vandesande een onderzoeksproject in met de titel ‘SBO PRECO-Srat: Preventive Conservation Strategies for Regional Development’ bij het Agentschap voor Innovatie Wetenschap en Techniek (IWT). MOWAV zou deel hebben gemaakt van het begeleidingscomité en zou gegevens verstrekken uit haar databank ten behoeve van dit onderzoek. Het onderzoek wordt echter niet weerhouden door het IWT. Begin 2015 wordt echter wel een ander onderzoek positief geëvalueerd en gefinancierd waarbij Monumentenwacht haar medewerking verleent aan het RLICC. Het betreft het CHANGES project over onroerend erfgoed activiteiten en hoe deze voordelen produceren voor de economie en maatschappij. Daarbij staan preventieve conservatie praktijken voor onroerend erfgoed en de positieve impact die deze kunnen genereren centraal. Het project heeft een driedelige structuur: actieonderzoek, het onderzoeken van de doeltreffendheid van preventieve acties en het ontwikkelen van innovatieve economische modellen. Het Monumentenwacht model speelt een belangrijke rol binnen het onderzoek. Binnen het CHANGES project analyseert en beschrijft de RLICC de eigenlijke organisatie en werking van MOWAV. Daarnaast voert de RLICC onderzoek naar de efficiëntie en doeltreffendheid van het Monumentenwacht model door een vergelijking van case studies in Vlaanderen en Noord Brabant. Voor het onderzoek geeft MOWAV inzage in haar statistieken en bepaalde inspectierapporten. Monumentenwacht Vlaanderen vzw Jaarverslag 2015 36

e) Opleiding Monumenten- en landschapszorg (Universiteit Antwerpen) Op regelmatige basis zijn er uitwisselingen met de opleiding Monumenten- en landschapszorg. In 2015 treedt de adviseur bouwkunde op als extern jurylid en begeleider bij het thesisonderzoek van Johanna Hermans en Sofie Lambein: ‘Een onderzoek naar de preventieve conservering van het gebouwd erfgoed in Suriname’. Sofie en Johanna hebben stage gelopen bij respectievelijk Monumentenwacht Oost-Vlaanderen en monumentenwacht Antwerpen. 4.3.3

INTERNATIONALE CONTACTEN

a) Israël Een onderdeel van een vierdaags bezoek van een Israelische delegatie erfgoedzorgers, verantwoordelijken en beleidsmensen, bestaat uit een kennismaking met Monumentenwacht. De adviseur bouwkunde geeft op 19/06/15 een presentatie over de structuur en de werking van Monumentenwacht in erfgoedhuis Den Wolsack. Daarna wordt de groep begeleid naar de Bourlaschouwburg, waar ze uitleg en demo krijgen over de manier van inspecteren door bouwkundige monumentenwachters van Provincie Antwerpen en de adviseur bouwkunde. b) ICOMOS Vanuit Monumentenwacht Vlaanderen is Birgit van Laar lid van ICOMOS international. c) Monumentenwacht Utrecht Op 21/10/2015 nemen medewerkers van MOWAV en MOWA A op uitnodiging van Monumentenwacht Utrecht deel aan de groenopname van twee historische buitenplaatsen, nl. “buitenplaats Vollenhove” bij Utrecht en “Kasteel Groeneveld” bij Amersfoort. Voor beide domeinen werd de onderhoudsstaat van het groen erfgoed geïnspecteerd door middel van een quick scan. De provincie Utrecht gaf aan Monumentenwacht Utrecht namelijk de opdracht om de onderhoudsstaat van alle binnen de provincie gelegen monumenten (bouwkunde, groen en archeologie) in kaart te brengen door middel van een quick scan om zo een zicht te krijgen op de onderhoudsnoden. Het bezoek is voor Monumentenwacht Vlaanderen verruimend geweest met het oog op een integrale werking van Monumentenwacht. De context waarin de groenopnames in Nederland gebeuren (op vraag van een overheid om de staat in kaart te brengen) verschilt wel wezenlijk van de opzet in Vlaanderen waar geïnspecteerd wordt op vraag van een eigenaar/beheerder om deze te ondersteunen. In 2016 zal verder bekeken worden of Monumentenwacht zich verder verdiept in groeninspecties, al dan niet in samenwerking met andere verenigingen (bv. Regionale Landschappen).


DEEL B: BIJKOMENDE DIENSTVERLENINGEN EN ADVIES Per 1 januari 2014 zijn bestuursakkoorden in voege getreden tussen de provinciale besturen en de Vlaamse Overheid met afspraken rond specifieke taken en opdrachten voor Monumentenwacht, zowel voor de reguliere dienstverlening als voor bijkomende opdrachten op vraag van de Vlaamse Overheid. Voor de bijkomende opdrachten wordt voorzien in een financiering vanwege de Vlaamse Overheid, de afspraken zijn vastgelegd in een Resultaatsverbintenis. De bijkomende dienstverlening voor 2014 bestaat uit: - het instaan voor expertise, opbouw en deling over en promotie en regelmatige inspecties van het varend erfgoed op vraag van de vrijwillig aangesloten eigenaars-beheerders - het verder operationaliseren van het project kostprijsanalyse voor onderhouds- en herstellingswerken - het continueren van de werking van de Monumentenwacht voor het archeologische patrimonium: expertiseopbouw, promotie, ledenwerving, inspecties, toestandsrapportering, opvolging van toestand en onderhoud,… Voor de opvolging van deze bijkomende dienstverlening wordt er minstens tweemaal per jaar afgestemd tussen Monumentenwacht Vlaanderen, de Vereniging van Vlaamse Provincies en het agentschap Onroerend Erfgoed. In 2015 waren volgende overlegmomenten voorzien: - 13/03/15: Jaarverslag 2014 en Resultaatsverbintenis 2015 - 25/09/15: Tussentijds Verslag Resultaatsverbintenis 2015 Daarnaast vermeldt het bestuursakkoord onder modaliteit 3 ook het volgende punt, die onder de reguliere dienstverlening ressorteert: - Het jaarlijks voorzien in drie inspectiedagen per provinciale Monumentenwacht ten behoeve van de Vlaamse Overheid.


1

MEERJARENONDERHOUDSPLANNING MET KOSTENRAMING (MOP)

In 2007 kreeg Monumentenwacht Vlaanderen van toenmalig Vlaams minister Dirk Van Mechelen, de opdracht om een uitbreiding van de dienstverlening van Monumentenwacht voor te bereiden, met als doel de toestandsrapporten te koppelen aan een meerjarenonderhoudsplanning en kostenraming om leden te ondersteunen in het beheer van onroerend erfgoed. Hiervoor werd een instrument ontwikkeld en sinds april 2011 biedt Monumentenwacht Vlaanderen, in nauwe samenwerking met de monumentenwachters, een ‘meerjarenonderhoudsplanning met kostenraming’ (MOP) officieel aan als bijkomende dienstverlening aan haar leden. De dienstverlening staat in voor de opmaak van een meerjarig onderhoudsplan met geïntegreerde kostenramingen gebaseerd op de aanbevelingen uit het rapport van de bouwkundige monumentenwachters. Deze aanvullende dienstverlening gebeurt op vraag van de vrijwillig aangesloten eigenaars en/of beheerders van het erfgoed. Reeds sinds de oprichting van de dienstverlening kan deze als succesvol omschreven worden. Ook in 2015 komen veel aanvragen binnen voor de opmaak van meerjarenonderhoudsplannen. De dienstverlening werd oorspronkelijk aangeboden door één adviseur meerjarenonderhoudsplanning maar sinds het najaar 2014 werd een bijkomende medewerker aangeworven. De dienstverlening 2 wordt dus in 2015 aangeboden door 2 medewerkers (samen 1,7 VTE). Halverwege 2015 vindt wel een personeelswissel plaats. De medewerker MOP neemt ontslag in midden mei en wordt vervangen door een nieuwe medewerker vanaf september.

1.1


De dienstverlening meerjarenonderhoudsplanning is een aanvullende dienstverlening die enkel aangevraagd kan worden door reeds aangesloten leden van Monumentenwacht voor een object dat reeds over een bouwkundig inspectierapport beschikt.

Illustratie 3 - Gebruikersleden MOP per type in 2015

Illustratie 4 - Gebruikersleden MOP per type sinds de opstart van dienstverlening (2012-2015)

In 2015 is er een verschuiving merkbaar bij de aanvragers voor meerjarenonderhoudsplannen. Het merendeel van de aanvragers zijn niet zoals in de voorgaande jaren de kerkbesturen, maar zijn vzw’s en openbare besturen. Dit kan verklaard worden doordat er in 2015 voornamelijk meerjarenonderhoudsplannen zijn opgemaakt voor 2 grote complexen: de KMDA - Zoo Antwerpen met 19 MOP’s en Vloethemveld - militair domein met 8 MOP’s van de 38 in totaal. Als we het type van gebruikersleden sinds de opstart van de dienstverlening vergelijken, zien we dat de grootste groep nog steeds gevormd wordt door de kerkbesturen. Het succes van de dienstverlening bij dit type 2

Zie bijlage 2: Overzicht personeelsbestand MOWAV Monumentenwacht Vlaanderen vzw Jaarverslag 2015 39

aanvragers kan vermoedelijk verklaard worden door de samenstelling van kerkbesturen. Kerkbesturen, die grotendeels samengesteld worden uit vrijwilligers, ontbreken meestal de expertise voor het opstellen van meerjarenonderhoudsplannen met kostenramingen. Voor deze leden blijkt de nieuwe dienstverlening enorm populair. Daarnaast zien we dat kerkbesturen het nut van preventieve conservering meer inzien. In de huidige economische tijden merken we dat de kerkbesturen de middelen die zij ter beschikking hebben op een bewuste en gerichte manier willen inzetten. Er is duidelijk oor naar een aanpak via kleine wederkerende onderhoudswerken in plaats van grote herstelwerken. Een gefaseerde aanpak geniet de voorkeur in plaats van één totaalproject. Een mogelijke permanente verschuiving binnen het type van gebruikersleden zal pas merkbaar zijn in de komende jaren.

1.2

DIENSTVERLENING

1.2.1

OPMAAK MEERJARENONDERHOUDSPLANNEN EN KOSTENRAMING

Het bouwkundig inspectierapport bevat een uitgebreide toestandsrapportering met daaraan gekoppeld de al dan niet dringende en noodzakelijke onderhouds- of herstellingswerken. Het aangeven van concrete uitvoeringstermijnen en richtprijzen biedt een aanzienlijke meerwaarde voor de gebruikersleden. Op basis van de ontwikkelde bibliotheek aan kostprijselementen en de uitgewerkte methodiek kan vertrekkend van een inspectierapport een meerjarenonderhoudsplan met geïntegreerde kostenraming opgemaakt worden. Grafiek 23 – Aantal opgemaakte MOP’s per jaar sinds de opstart van de dienstverlening (vergelijking tussen opgemaakte MOP’s met reële personeelsbezetting en het aantal opgemaakte MOP’s per 1VTE)

Grafiek 24 – Totaal aantal opgemaakte MOP’s sinds de opstart van de dienstverlening (cumulatief)

In 2015 worden 38 meerjarenonderhoudsplannen met kostenraming opgemaakt. Het totaal aantal opgemaakte MOP’s in 2015 ligt hoger dan in 2014 maar ook de personeelsbezetting ligt hoger. Indien


men het aantal opgemaakte MOP’s per 1 VTE bekijkt, merkt men sinds 2013 een daling op. Dit kan vermoedelijk verklaard worden om volgende reden: - In 2015 vindt een personeelswissel plaats. De medewerker MOP neemt ontslag maar wordt binnen de drie maanden vervangen. Haar vervanger moest wel ingewerkt worden. - In 2013 werden uitzonderlijk veel MOP’s opgemaakt aangezien veel kerkfabrieken gelijktijdig een meerjarenonderhoudsplan wensten, met het oog op het verplichte in te dienen meerjarenplan 2014-2019. Aangezien aan een zeer hoge frequentie MOP’s werden opgemaakt in 2013, kon toen minder tijd geïnvesteerd worden in kwaliteitszorg. - In 2015 hebben de medewerkers MOP vrij intensief meegewerkt aan de ontwikkeling van de rapporteringsdatabank MAKSbo om ook de dienstverlening MOP te integreren in de applicatie. Zie verder bij 1.3.1.c. Illustratie 5 - MOP’s in 2015 per type object

Illustratie 6 - MOP’s per type object sinds de opstart van de dienstverlening (2012-2015)

Ter info: de types van de objecten zijn gebaseerd op de oorspronkelijke functies van de objecten.

Zoals reeds eerder vermeld, zijn er in 2015 voornamelijk meerjarenonderhoudsplannen opgemaakt voor 2 grote complexen, wat zich ook bij de types objecten aftekent in de illustratie. 52 % van de meerjarenonderhoudsplannen zijn opgemaakt voor het type ‘bijzondere’ voor de KMDA, Zoo Antwerpen en 21 % voor ‘militaire bouwwerken’ in Vloethemveld. Net zoals bij de voorgaande jaren blijven ook de opgemaakte meerjarenonderhoudsplannen voor kerken het goed doen. Sinds de opstart van de dienstverlening vertegenwoordigen deze aanvragen de helft van de opgemaakte meerjarenonderhoudsplannen. De vele aanvragen voor kerken in 2013 in het kader van de verplichte in te dienen meerjarenplan 2014-2019 spelen hier een grote rol in. Meer uiteenlopende types van objecten doen reeds beroep op de dienstverlening, maar zoals vermeld bij de gebruikersleden zullen mogelijke verschuivingen pas merkbaar zijn in de komende jaren.


Grafiek 25 - MOP’s voor beschermde en niet-beschermde gebouwen sinds de opstart van de dienstverlening (2012-2015) (Er wordt geen rekening gehouden met de verschillende types van bescherming. (Monument, Landschap of Stads- en dorpsgezicht)

Sinds de opstart van de dienstverlening worden voornamelijk meerjarenonderhoudsplannen opgemaakt voor beschermde panden. Dit is vermoedelijk te wijten aan het feit dat deze groep aanspraak kan maken op een premie en het meerjarenonderhoudsplan in het kader hiervan kan aanwenden. In 2013 zijn er opmerkelijk veel meerjarenonderhoudsplannen opgemaakt voor nietbeschermde panden. In dat jaar zijn er veel meerjarenonderhoudsplannen opgemaakt voor kerken in het kader van het verplicht in te dienen meerjarenplan 2014-2019. Veel van deze kerken zijn niet beschermd als monument. 1.2.2

ADVIESVERLENING

In 2015 werd tweemaal een advies verleend aan wachters inzake een richtprijs voor enkele dringende onderhoudswerken.

1.3

KWALITEITSZORG

1.3.1

UITBOUW EN OPTIMALISATIE VAN DE DIENSTVERLENING

a) Actualisatie van de kostenbibliotheek Om de kostenramingen van de onderhoudskosten op te maken wordt prijsinformatie verzameld en worden de nieuwste evoluties in de erfgoed- en bouwsector op de voet gevolgd. Een bibliotheek van kostenelementen (Acces-databank) werd in de loop der jaren opgebouwd met gegevens uit een aantal bestaande prijzenborderellen (Aspen index, UPA-BUA), van casadata, uit contacten met aannemers en leveranciers en uit kostenramingen van restauratiearchitecten en aannemers. Momenteel is de bibliotheek enkel raadpleegbaar door de 2 medewerkers MOP van MOWAV. b) Tevredenheidsenquête In 2014 werd aanzet gegeven voor een evaluatie van de huidige dienstverlening om het eventueel bij te sturen en te optimaliseren in de toekomst. Hiervoor werd in juni 2014 een enquête toegestuurd naar alle leden die in 2013 of vroeger een meerjarenonderhoudsplan lieten opmaken door Monumentenwacht. De resultaten van deze bevraging waren echter zeer beknopt en hadden niet het gewenste resultaat. De bevraging is daarom in 2015 bijgewerkt en digitaal opgemaakt. In de bevraging worden ook enkele vragen toegevoegd op vraag van het agentschap Onroerend Erfgoed in functie van hun lopende onderzoek naar de markteffecten van premies op bouwprijzen in de onroerend erfgoedsector alsook naar de onderliggende kostendrijvers.Op 11/12/15 wordt de enquête bezorgd aan alle leden die in 2014 een MOP lieten opmaken verstuurd.


c) Verfijning en optimalisering van de MOP-inspectie en rapportagemethodiek De dienstverlening van meerjarenonderhoudsplanning wordt steeds meer een gevraagde dienst onder de leden van monumentenwacht. Sinds enige tijd overstijgt de vraag naar de dienstverlening het aanbod van Monumentenwacht door de beperkte personeelsbezetting. Om in de toekomst zoveel mogelijk leden te bedienen en hierbij de wachttijden binnen de perken te houden werd geopteerd om in de toekomst een vereenvoudigde dienstverlening aan te bieden aan alle leden van monumentenwacht die een bouwkundige inspectie laten uitvoeren. Het rapportagesysteem MAKSbo zal de mogelijkheid bieden tot het genereren van een meerjarenonderhoudskalender. De kalender is gebaseerd op de verkorte aanbevelingen van de noodzakelijke onderhoudswerken en de daaraan gekoppelde hoeveelheid (omvang), prioriteit en cyclus die opgenomen zijn in de adviesfiches van het inspectierapport. De meerjarenonderhoudskalender zal zo de eigenaar/beheerder een beknopt en visueel overzicht bieden van alle werken die moeten ingepland worden de komende 12 jaar. Op deze wijze wenst Monumentenwacht haar leden eveneens een nuttig instrument aan te bieden dat als leidraad kan dienen bij de opmaak van een beheersplan (in het kader van de premieregelgeving van het agentschap Onroerend Erfgoed) In 2015 bieden de medewerkers MOP hun medewerking aan de adviseurs bouwkunde bij de ontwikkeling en verfijning van de rapportagesystematiek MAKSbo om het aspect van de meerjarenonderhoudskalender uit te werken binnen het grotere geheel. 1.3.2

EXPERTISEOPBOUW

Er wordt voortdurend werk gemaakt van het uitbouwen van expertise door het uitbouwen van een netwerk van aannemers, architecten e.a. en door interne vorming. Het uitbouwen van een netwerk en vorming is relevant voor de volgende zaken: - Op de hoogte blijven van laatste (restauratie-)technieken en materialen. - Via architecten en aannemers kunnen kostprijsgegevens verkregen worden. - Door het uitbouwen van een netwerk kan er voor concrete vragen van leden gericht doorverwezen worden. Volgende opleidingen/studiedagen werden in 2015 bijgewoond door de adviseur en medewerker MOP: - 11/06: Bezoek werf Afrikamuseum - 23/06: Herbestemming parochiekerken - 15/09: Infosessie MAKSfun - 24/09, 08/10: EHBO onder specifieke omstandigheden - 12,13/10: Basisopleiding dakwerken: leidekken en zinkwerken - 30/11: Onderhoud van hangen sluitwerk en onderhoud van stalen schrijnwerk - 4/12: Geen kater na het water: omgaan met wateroverlast in historische gebouwen en collecties 1.4


1.4.1

INFORMATIEVERSTREKKING NAAR DERDEN EN PROMOTIE

In 2015 worden volgende presentaties gegeven over de dienstverlening Meerjarenonderhoudsplanning en kostenraming om deze breder bekend te maken en eventuele samenwerkingsmogelijkheden af te toetsen: -

Presentatie over de dienstverlening MOP tijdens de studiedag van het CRKC ‘Zorgen voor morgen? Beheer van religieus erfgoed’ (21/4/15 en 23/4/15) Infostand over dienstverlening MOP op Ledendag Provincie Antwerpen (23/11/15)


2

MONUMENTENWACHT ARCHEOLOGISCH PATRIMONIUM (MAP)

In 2008 werd in opdracht van de voormalige minister Van Mechelen door middel van een haalbaarheidsonderzoek nagegaan of er nood en behoefte is aan een Monumentenwacht voor het archeologische patrimonium. De Vlaamse Overheid vroeg aan Monumentenwacht in 2009 de dienstverlening uit te bouwen op basis van het projectplan. In 2011 ging de dienstverlening van Monumentenwacht archeologie officieel van start. Monumentenwacht Vlaanderen coördineert en organiseert de dienstverlening Monumentenwacht Archeologie. Deze dienstverlening staat in voor het uitvoeren van regelmatige inspecties van het archeologische erfgoed op vraag van vrijwillig aangesloten eigenaars en/of beheerders van het erfgoed. Monumentenwacht Vlaanderen ontwikkelt binnen haar mogelijkheden ook initiatieven met het oog op expertiseopbouw, -deling, en de promotie van de dienstverlening. Monumentenwacht Vlaanderen heeft voor deze dienstverlening een adviseur archeologie (1VTE) in dienst. In 2015 is de adviseur archeologie in bevallingsrust van januari tot midden mei. Ten gevolge van een besparing op de subsidie toegekend in het kader van de Resultaatsverbintenis wordt door een budgettaire ontoereikendheid overeengekomen de adviseur archeologie niet te vervangen tijdens haar afwezigheid. 2.1


2.1.1

ARCHEOLOGISCHE OBJECTEN

De dienstverlening van Monumentenwacht Archeologie ging officieel van start in 2011, maar nieuwe leden melden zich - ondanks de diverse ledenwervingsinitiatieven (zie vorige jaarverslagen) - in een traag tempo aan. Dit heeft te maken met diverse factoren, zoals: - het ZEN-aspect van het archeologisch erfgoed; - het vrij jonge beschermingsbeleid - en het daaraan gerelateerde beleid rond actief behoud en beheer - voor archeologisch erfgoed (de oudste beschermde archeologische zone dateert van 2005). - de onbekendheid van archeologische erfgoedzorg bij eigenaars/beheerders Niettemin kan het ledenaantal in 2015 met 1 archeologisch object verhoogd worden, met name de als archeologische zone beschermde Neanderthalersite te Veldwezelt. Hier wordt tevens een maandelijks monitoringcontract voor afgesloten, dat doorloopt in 2016. In totaal zijn er eind 2015 14 zuiver archeologische objecten aangesloten bij Monumentenwacht: Eigenaar/beheerder LIMBURG Gemeente Gingelom Gemeente Gingelom Gemeente Gingelom Provincie Limburg Provincie Limburg Agentschap Natuur en Bos Stad Tongeren Stad Tongeren Stad Tongeren Stad Tongeren Stad Lanaken VLAAMS-BRABANT Gemeente Grimbergen Stad Landen Stad Landen

Object

Datum lid

Avernassetom (MON) Twee Tommen (MON) Drie Tommen (MON) Tumulus van Vechmaal (MON) Tumulus van Heers (MON) Ondergrondse kerk Zelem (AZ) Tumulus Binnenveldje (MON) Tumulus Herstappeltom (MON) Tumulus aan de Romeinse Kalsijde (MON) Tumulus aan de Beukenberg (MON) Neanderthalersite Veldwezelt-Hezerwater (AZ)

07/06/2011 07/06/2011 07/06/2011 01/09/2011 01/09/2011 01/09/2012 01/04/2014 01/04/2014 01/04/2014 01/04/2014 15/06/2015

Motte Den Borgt (MON) Tombe van Middelwinden (LAN) Bortombe (MON)

03/10/2012 14/01/2014 24/04/2014


Grafiek 26 – Lidmaatschappen archeologie

Illustratie 7 – Statuut aangesloten archeologische objecten

Alle 14 objecten zijn beschermd: monument (79%) ; archeologische zone (14%), landschap (7%).  Van de 26 beschermde archeologische zones zijn er 3 (2 archeologische objecten, 1 integraal object) aangesloten bij Monumentenwacht. Dit komt overeen met 11,5%. Het betreft voornamelijk zichtbare aarden monumenten (waaronder 11 grafheuvels en 1 motte). Alle 14 objecten zijn in eigendom of beheer van een openbaar bestuur. Het overgrote merendeel (79%) van de aangesloten objecten is gelegen in de provincie Limburg, de andere 21% is gelegen in de provincie Vlaams-Brabant. Voor 2016 worden enkele nieuwe archeologische lidmaatschappen verwacht, waaronder de als archeologische zone beschermde “drie Gallo-Romeinse tumuli” te Grimde. 2.1.2

INTEGRALE OBJECTEN RELEVANTIE)

(BOUWKUNDIGE

OBJECTEN

MET

ARCHEOLOGISCHE

Naast de ledenwerving gericht op archeologische objecten, vindt Monumentenwacht het van belang om haar bouwkundige leden te bedienen met een archeologische dienstverlening, gaande van sensibiliserende initiatieven tot toestandsinspecties (zie 2.2.). Verwacht wordt immers dat een (vermoedelijk) vrij groot aantal van de aangesloten bouwkundige objecten ook een duidelijke (bv. motte met torenruïne) of minder duidelijke - want onzichtbare archeologische component heeft. Dit blijkt ook uit een eerste testperiode met de archeotab voor Monumentenwacht Antwerpen. In de periode juli-december 2015 worden 151 aangesloten bouwkundige objecten systematisch gescreend op hun archeologische relevantie. Hiervan worden er 101 als potentieel archeologisch waardevol aangevinkt. Voor deze objecten wordt 45 keer aanbevolen om een infotekst over de inventaris van de archeologische zones toe te voegen aan het inspectierapport, 38 keer om één van de drie archeologische informatiebladen (“kastelen”, “kerken”, “abdijen”) toe te voegen en 10 keer om een tekst op maat toe te voegen. Er wordt drie keer mee op inspectie gegaan door de adviseur archeologie. Op vraag van Monumentenwacht Oost-Vlaanderen worden vanaf oktober 2015 de nieuwe bouwkundige leden via de archeotab gescreend op mogelijk aanwezige archeologische waarden. In totaal worden 11 objecten nagekeken. Het merendeel (10 van de 11) blijkt archeologisch relevant. Voor deze objecten wordt 5 keer aanbevolen om een tekst op maat toe te voegen aan het inspectierapport en 5 keer om een infotekst over de inventaris van de archeologische zones toe te voegen. Dit traject wordt verder gezet en geëvalueerd in 2016. De eerste cijfers geven indicaties voor een groot archeologisch potentieel binnen het bestaande, bouwkundige ledenbestand.


2.2

DIENSTVERLENING

2.2.1

INSPECTIES EN TOESTANDSRAPPORTAGE

In 2015 worden 10 inspecties uitgevoerd, waarvan vijf archeologische inspecties en vijf integrale inspecties: ● ● ● ● ● ● ● ●

27/05: integrale inspectie loopgravenpad Mastenbos, Kapellen 29/05: archeologische herhaalinspectie tumuli Vechmaal en Heers 03/06: integrale inspectie ruïne Hertogelijke Burcht Tervuren 30/06: integrale inspectie fort van Broechem 06/07: integrale inspectie Sint-Michielskasteel, Sint-Katelijne-Waver 02/09: integrale inspectie Kasteel Cleydael, Hemiksem 06/11: herhaalinspectie drie tumulisites Gingelom 15/10 + 26/11 + 15/12: archeologische inspecties Neanderthalersite Veldwezelt, i.s.m. adviseur bouwkunde

Grafiek 27 – Verhouding zuiver archeologische inspecties ten opzichte van integrale inspecties

Illustratie 8 – Verdeling van de inspecties over de provincies

Er worden op vraag van de stadsarcheoloog prijsvoorstellen opgemaakt voor de (her)inspectie van de vier Gallo-Romeinse tumuli in Tongeren. Deze zijn lid sinds 01/01/2014. Er is eind 2015 (nog) geen antwoord ontvangen van het college van burgemeester en schepenen. Eind 2015 staat voor 2016 de maandelijkse monitoring van de Neanderthalersite te Veldwezelt op de planning. 2.2.2

ADVIESVERLENING

Naast de reguliere inspecties en de screening via de archeotab worden in 2015 een zestal concrete adviesvragen van monumentenwachters over de archeologische waarden van een ingeplande bouwkundige inspectie beantwoord: ● Antwerpen:Mastenbos (Kapellen), Fort van Broechem, Sint-Michielskasteel (Sint-KatelijneWaver) ● Oost-Vlaanderen: Pastorie (Wanzele) ● Vlaams-Brabant: Montfortcollege (Rotselaar) ● West-Vlaanderen: Boerenhof (Heist) In een aantal gevallen wordt mee op inspectie gegaan. Daarnaast wordt in 2015 deelgenomen aan de werkgroepvergadering over de herinrichting en ontsluiting van de tumuli te Heers (14/06).


2.2.3

SENSIBILISEREN

Ondanks de diverse ledenwervingsinitiatieven die door de jaren heen genomen werden, groeit het objectenbestand traag. Bijgevolg blijft draagvlakverbreding en sensibilisering van eigenaars en beheerders ten voordele van een actief (en ook preventief) beheer en behoud in situ van het archeologisch erfgoed in Vlaanderen, een belangrijke opdracht van Monumentenwacht. In 2015 wordt blijvend en in toenemende mate ingezet op het sensibiliseren en informeren van bestaande leden binnen Monumentenwacht over mogelijk aanwezige archeologische waarden in hun domein. Door eigenaars-beheerders hierover te sensibiliseren, tips voor beheer en behoud in situ mee te geven, informatie over wetgeving en premies te verstrekken en indien nodig door te verwijzen naar de bevoegde instanties, wil Monumentenwacht haar leden pro-actief ondersteunen. Op deze manier biedt Monumentenwacht een integrale dienstverlening aan en komen de leden niet voor onaangename verrassingen (zoals onverwachte kosten van een archeologisch onderzoek en vertraging van werken) te staan. Dit gebeurt op verschillende manieren: - via het traject van de archeotab, waarbij de adviseur archeologie de ingeplande bouwkundige inspecties nakijkt op mogelijk aanwezige archeologische waarden en “acties “ voorstelt, die de monumentenwachter kan doorgeven aan de leden. Deze werkwijze wordt voorlopig voor alle leden van Monumentenwacht Antwerpen en de nieuwe leden van Monumentenwacht Oost-Vlaanderen gehanteerd. - via provinciale ledendagen. In 2015 wordt een informatiestand voorzien op de ledendag van Monumentenwacht Antwerpen (23/11). Uit gesprekken met een aantal bouwkundige leden blijkt de onbekendheid van het archeologiebeleid en diens instrumenten. Wij zien in het doorgeven van deze informatie dan ook een belangrijke taak weggelegd voor Monumentenwacht. - via informatievergaderingen met de monumentenwachters. Zij zijn immers een essentiële schakel in het sensibiliseren en informeren van onze bouwkundige leden over archeologie. In het kader van de archeotab wordt geregeld terug gekoppeld met Monumentenwacht Antwerpen. Op 23/10 vindt een informatievergadering met Monumentenwacht WestVlaanderen plaats. Verder worden alle monumentenwachters via mailing op de hoogte gebracht van de inventaris van archeologische zones en de bijhorende wetgeving. Ook voor niet-aangesloten leden worden initiatieven genomen (zie pers en promo).

2.3

KWALITEITSZORG

2.3.1


In de periode juli-december 2015 wordt de archeotab uitgetest voor Monumentenwacht Antwerpen. Alle ingeplande bouwkundige inspecties worden systematisch gescreend op hun archeologische relevantie. Hiertoe worden standaard volgende bronnen nagekeken: Centrale Archeologische Inventaris, Inventaris Archeologishe Zones, Inventaris Bouwkundig Erfgoed, beschermingsbesluiten, en digitaal raadpleegbare historische kaarten (geoportaal/geopunt). Voor Monumentenwacht OostVlaanderen worden de nieuwe leden vanaf oktober nagekeken. Voor meer informatie over de resultaten van deze screening zie 2.1.2. In de loop van 2016 wordt dit traject geëvalueerd in functie van een mogelijke implementatie in de andere drie provinciale monumentenwachten. 2.3.2

EXPERTISEOPBOUW

Volgende opleidingen/studiedagen/informatiesessies archeologie in 2015: -

worden

bijgewoond

door

de

adviseur

05/06: informatiesessie vaststelling archeologische zones in stadskernen (agentschap Onroerend Erfgoed) Monumentenwacht Vlaanderen vzw Jaarverslag 2015 47

-

21/09: vorming wetgeving kappen en aanplant van bomen (INVERDE) 22/09: provinciale landschapsdag provincie Antwerpen - Landschap De Liereman

Verder neemt de adviseur archeologie op 10/11/2015 op uitnodiging van Monumentenwacht Utrecht deel aan de archeologische inspectie (‘quick scan’) van een aantal archeologische monumenten nabij Castellum “Hoge Woerd” in De Meern (Utrecht). Monumentenwacht Utrecht kreeg van de provincie de opdracht om een archeologische quick scan uit te voeren voor 107 in de provincie gelegen archeologische terreinen. Dit om een zicht te krijgen op de onderhoudsstaat en beheersnoden. Het bezoek is zeer leerrijk geweest. Daarnaast wordt de bibliotheek doorlopend aangevuld met nieuwe werken en wordt er aan expertiseopbouw (studie en onderzoek) gedaan in functie van specifieke vragen/onderwerpen.

2.4


2.4.1

INFORMATIEVERSTREKKING NAAR DERDEN EN PROMOTIE

Tijdens verschillende externe overlegmomenten wordt toelichting gegeven over de dienstverlening van Monumentenwacht archeologie om deze breder bekend te maken en eventuele samenwerkingsmogelijkheden af te toetsen: - Overleg met Kempens Landschap (03/08) - Werkoverleg tussen Monumentenwacht Vlaams-Brabant en de afdeling Onroerend Erfgoed Vlaams-Brabant van het agentschap (12/10/15) 2.4.2 -

-

-

-

2.4.3

PERS EN PROMOTIE begin maart 2015: publicatie van drie archeologische informatiebladen over historische kasteeldomeinen, abdijdomeinen en kerken op de website van Monumentenwacht. Deze bladen kunnen door de monumentenwachters ook bij hun rapport gevoegd worden. juni 2015: druk en publicatie op de website van de onderhoudstip over het “onderhoud van metselwerkruïnes”. Hierin zijn een aantal archeologische aandachtspunten opgenomen. 13/09: deelname aan Open Monumentendag met een archeologische kinderzoektocht op de site van de oude papierfabriek in Huizingen (“Catalasite”). Dit in samenwerking met Monumentenwacht Vlaams-Brabant. november 2015: publicatie van “Archeologie 2015. Recent archeologisch onderzoek in Vlaams-Brabant” door de provincie Vlaams-Brabant. Monumentenwacht zorgt samen met het lid voor een bijdrage over de inspectie van de Gallo-Romeinse grafheuvels in Landen. december 2015: aanlevering tekstje over de archeologische dienstverlening van Monumentenwacht voor brochure/website agentschap. DEELNAME AAN WERKGROEPEN

In 2015 wordt inhoudelijke input geleverd door de adviseur archeologie in de volgende werkgroepen/projecten: - Inrichting en toeristische ontsluiting tumuli Heers (provincie Limburg)


3

VAREND ERFGOED

Na een wenselijkheids- en haalbaarheidsstudie, uitgevoerd in 2007, werd de bijkomende dienstverlening van Monumentenwacht Varend Erfgoed operationeel in 2009. Monumentenwacht Oost-Vlaanderen werd als partner bij het project betrokken en nam een team van twee varend erfgoed specialisten in dienst. Dankzij de provincie Oost-Vlaanderen kreeg het mobiele team op de site van de Scheepswerven van Baasrode haar uitvalsbasis. De dienstverlening staat in voor het uitvoeren van regelmatige inspecties van het varend erfgoed op vraag van vrijwillig aangesloten eigenaars en/of beheerders van het erfgoed. Ten gevolge van beleidsbeslissingen op het Vlaamse en provinciale politieke niveau, werden in 2014 de Monumentenwacht vzw’s omgevormd naar een nieuwe structuur. Aangezien monumentenwacht varend erfgoed een “Vlaams” project blijft, is de dienstverlening varend erfgoed in 2015 overgeheveld van Oost-Vlaanderen naar Monumentenwacht Vlaanderen vzw. Dit gaat gepaard met de aanwerving van een nieuwe monumentenwachter varend erfgoed die start op 1 maart 2015. De dienstverlening wordt vanaf dat moment aangeboden door één voltijdse medewerker. 3.1


In 2015 worden 10 nieuwe vaartuigen aan het objectenbestand van Monumentenwacht Varend Erfgoed toegevoegd. Dit brengt het totaal aangesloten vaartuigen op 31 december 2015 op 103. Wanneer een lid meerdere vaartuigen aansluit, wordt hiervoor een collectief lidmaatschap aangeboden. Dit zorgt ervoor dat het aantal leden lager ligt dan het aantal aangesloten vaartuigen. Het totaal aantal leden op 31 december 2015 bedraagt 65. Grafiek 28 – Aantal leden VE

Grafiek 29 – Aangesloten objecten VE

Van de 117 schepen die opgenomen zijn in de Inventaris van het Varend Erfgoed zijn er 41 aangesloten bij Monumentenwacht: ➔ ➔

18 van de 28 beschermde items 19 van de 77 geïnventariseerde schepen 4 van de 12 vaartuigen op het droge 35% van de geïnventariseerde schepen is dus momenteel aangesloten bij Monumentenwacht Vergelijking met bouwkundig erfgoed : 8% van het geïnventariseerde bouwkundig erfgoed is aangesloten bij Monumentenwacht.


Illustratie 9 – Status van de aangesloten objecten VE

Grafiek 30 – Overzicht van de aangesloten objecten VE per provincie

Het overgrote deel (95%) van de aangesloten schepen is eigendom of in beheer van een privépersoon. Een kleine hoeveelheid objecten (5%) is in handen van een openbaar bestuur. 6% van deze aangesloten schepen zijn beschermd, 94% is niet beschermd. Iets meer dan de helft van de aangesloten schepen is gelegen in Antwerpen. Op de tweede plaats komt Oost-Vlaanderen. Enkel in Vlaams-Brabant zijn geen aangesloten schepen. Grafiek 31 – Te inspecteren objecten varend erfgoed per functie

De recreatieve objecten varend erfgoed vormen de grootste groep te inspecteren objecten VE.

3.2

DIENSTVERLENING

In 2015 werden 8 interventies uitgevoerd door de varend erfgoedwachter. De 8 interventies hielden 3 inspecties in, 4 diktemetingen en 1 advies. De dienstverlening is pas heropgestart op 1/3/2015. Er bestaan geen wachtlijsten voor het uitvoeren van inspecties varend erfgoed en door de wachter wordt steeds actief gezocht naar uit te voeren inspecties. Er zijn ook 3 nieuwe aanvragen binnengekomen voor inspecties.


Er zijn 59 vaartuigen die, tot nu toe, nooit een inspectie hebben gekregen. Niet alle aangesloten leden zijn vragende partij voor inspecties of diktemetingen. Dit kan verklaard worden door het feit dat bepaalde leden uit sympathie zijn aangesloten zonder zozeer gebruik te willen maken van de diensten. Vaak sluiten eigenaars van schepen aan maar kennen ze zelf dermate veel over hun schip waardoor een inspectie voor hun geen (onmiddellijke) meerwaarde heeft. De eigenaars weten vaak meer over hun schip dan de wachters waardoor hun toegevoegde waarde beperkt blijft. Daarnaast lijkt ook de nood aan een herinspectie bij de leden varend erfgoed bijzonder klein. Sinds de oprichting van de dienstverlening zijn slechts 8 herhaalinspecties uitgevoerd. Grafiek 32 – Overzicht van het type dienstverlening VE

Grafiek 33 - Verschillende soorten dienstverleningen varend erfgoed (sinds de opstart van de dienstverlening)

14 12 10 8 6 4 2 0

Inspectie

Diktemeting

3.3

KWALITEITSZORG

3.3.1


In 2015 worden enkele concrete acties ondernomen om de dienstverlening varend erfgoed verder uit te bouwen of te optimaliseren. Er wordt een enquête uitgevoerd onder de leden om te peilen naar interesse in workshops, groepsaankopen en de verwachtingen van monumentenwacht. Uit de enquête komen volgende conclusies naar voor: - Er is een grote vraag naar het verzamelen, bundelen en consolideren van ambachtelijke kennis rond scheepsbouw (klinken en hout krommen) - Evengoed is er veel interesse in moderne restauratietechnieken en toepassingsmogelijkheden van moderne materialen (verven en antifouling, elektriciteit, houtrot reparatie) - De mogelijkheid van groepsaankopen wordt zonder meer interessant bevonden - Er zijn een aantal hevige reacties op de enquête die schreeuwen om activiteit en gezelligheid. Mensen willen samenzijn, expertise delen en tastbare dingen doen rond een concreet project. Met het vertrek van de twee varend erfgoedwachters op 01/07/14 werd samen met het Dagelijks Bestuur van Monumentenwacht Vlaanderen bekeken hoe en op welke manier de dienstverlening in de toekomst uitgebreid/verbreed zou kunnen worden. Uit de analyse zijn drie mogelijke pistes naar voren gekomen: 1. Kennis varend erfgoed uitbreiden naar industrieel erfgoed. In het kader hiervan wordt een inspectie uitgevoerd aan een havenkraan in Gent, samen met de bouwkundige wachters (7/4/15).


2. Uitbreiding van de dienstverlening naar meerjarenonderhoudsplanning en kostenraming als opstap naar beheersplanning. Er wordt een studie opgestart naar een een praktisch uitgewerkte kostenraming (Francois Musin) 3. Kennisuitwisseling met betrekking tot depotwerking, historische technieken en opleidingen. Een verdere uiteenzetting van deze drie pistes kan teruggevonden worden in het tussentijds verslag van de Resultaatsverbintenis op 10/10/14. Met de nieuwe doorstart van varend erfgoed in 2015 zal verder vorm gegeven worden aan uitbreiding/verbreding van de dienstverlening. 3.3.2

EXPERTISEOPBOUW

Volgende opleidingen worden bijgewoond door de varend erfgoedwachter: - Bedrijfshulpverlener EHBO (17/09/15, 24/09/15, 01/10/15) - Industriële touwtechnieken (9/3/15, 10/3/15, 18/3/15, 21/4/15, 2/6/15, 27/10/15) - Lijmen en kitten, LP chemicals (23/4/15) - Herbestemming van kerken, CRKC (23/6/15) - EHBO onder specifieke omstandigheden, bijkomende opleiding (22/09/15) - Basisopleiding dakwerken: leidekken en zinkwerken, VDAB (12/10/15, 13/10/15) - Onderhoud van hangen sluitwerk en onderhoud van stalen schrijnwerk, Gent (30/11/15) Volgende technieken worden bestudeerd: - gebruik resistorgraaf, MoWa (28/6/15) - karveel- en overnaadsbouw bij houten schepen, eigen onderzoek (6/11/15, 20/11/15) Verder worden 10 bouwkundige inspecties uitgevoerd met bouwkundige wachters ter ondersteuning en opbouw van de expertise inzake inspecties. 3.4


Er wordt nog steeds gezocht naar nieuwe wegen om het aantal inspecties op te drijven, zowel het opdrijven van de eerste inspecties als de herhaalinspecties. Voor de bekendmaking van de dienstverlening wordt regelmatig promotie gevoerd op de verschillende evenementen. De monumentenwachter varend erfgoed maakt zich goed gekend in het relatief kleine milieu door de vele verenigingen persoonlijk langs te gaan. In 2015 uitte zich dat onder meer in de deelname aan volgende maritieme evenementen: -

Oostende voor anker (29/5/15) Vierwervendag Arnemuiden (2/5/15) Scheldefeesten (6/4/15) WaterRant (25/9/15) VVBHV, open monumentendag (13/09/15)

en deelname aan de volgende andere evenementen: -

Havenkranencongres, MAS (13/11/15) VNODIA, industrieel erfgoed (14/0/15) Ledendag antwerpen (23/11/15) Herita openmonumentencongres (19/11/15)

Eind 2015 wordt de informatiefolder over de dienstverlening Monumentenwacht Varend Erfgoed vernieuwd en herdrukt. De nieuwe folder is aangepast aan de vernieuwde situatie van Varend Erfgoed die zich niet langer onder de vleugels van MOWA Oost-Vlaanderen bevindt maar rechtstreeks onder MOWA Vlaanderen. Alle logo’s en contactgegevens zijn aangepast.


4

INSPECTIES TEN BEHOEVE VAN DE VLAAMSE OVERHEID

Er werden 5 inspecties uitgevoerd op vraag van de Vlaamse overheid, kaderend in de Resultaatsverbintenis 2014. -

Monumentenwacht Antwerpen: Siberiabrug, Antwerpen: inspectie bouwkunde Monumentenwacht Antwerpen: Woonhuis architect Braem, Deurne: inspectie bouwkunde en interieur Monumentenwacht Oost-Vlaanderen: watermolen, Ottergem: moleninspectie Monumentenwacht Oost-Vlaanderen: Kasteel Rijvissche en hovenierswoning bij kasteel Rijvissche, Zwijnaarde Monumentenwacht Vlaams-Brabant: Maagdentoren, Zichem: opmaak ladderhakenplan na restauratie Monumentenwacht Vlaams-Brabant: Kasteel van Horst, Sint-Pieters-Rode: inspectie bouwkunde Monumentenwacht West-Vlaanderen: Molentje Decroos, Eggewaartskappelle: moleninspectie

Goedgekeurd door de Algemene Vergadering op 29/02/2016,

Gert Jansen Secretaris

Luk Lemmens Voorzitter


Monumentenwacht Vlaanderen vzw JAARVERSLAG

Recommend Documents