Monumentenbeleid Texel 2009

Monumentenbeleid Texel 2009

Beleidsnota Monumentenzorg Texel

2/26

Voorwoord De raad heeft al verschillende keren de wens geuit om te komen tot een nota waarin het monumentenbeleid van de gemeente Texel is vastgelegd. Zowel bij discussies over schapenboeten en stolpen, de monumentenverordening of de archeologie (cultuurhistorische waarden kaart etc.) kwam deze wens naar voren. Daarnaast speelden onduidelijkheden ten aanzien van de subsidiestelsels met betrekking tot restauratie en onderhoud van monumenten een rol. Kortom er zijn een aantal samenhangende beleidsvelden waarover duidelijkheid moet komen. Reden voor ons college een monumentennota op te stellen, waarin deze beleidsaspecten worden belicht. Het opstellen van het monumentenbeleid heeft door verschillende oorzaken veel tijd gevergd. Het voordeel daarvan is, dat er van verschillende kanten onderbouwing aangeleverd kon worden. Om de belangrijkste bronnen te noemen: 1. het rapport van de lokale rekenkamer van november 2005, 2. zienswijzen en rapporten van de Historische Vereniging, de Stichting Dorpsherstel Texel en de agrarische natuurvereniging De Lieuw en 3. een rapportage van een onderzoek door de Erfgoedinspectie uit 2008 4. de Structuurvisie en alle daaraan voorafgaande discussies in het project Ruimte voor Ontwikkeling. Bovendien is rekening gehouden met de vernieuwing van het Rijksbeleid dat in 2008 ingezet is en dat zijn uitwerking in de komende jaren zal krijgen. Deze nota Monumentenbeleid Texel hangt nauw samen met drie andere stukken: 1. de Monumentensubsidie verordening (de voorwaarden om geld te krijgen) 2. de Monumentenverordening (wanneer krijgt een bouwwerk de status van monument) 3. het Monumentencommissiereglement (verantwoordelijkheden, samenstelling en werkwijze monumentencommissie). Dit ‘Monumentencluster’ is op zijn beurt weer onderdeel van het beleid voor het ‘cultureel erfgoed’ van de gemeente. ‘Cultureel erfgoed’ staat voor het geheel aan verhalen, plekken, gebouwen en objecten die binnen een groep van generatie op generatie worden overgedragen. In fysieke zin vallen hieronder ook het archeologie- en het landschapsbeleid. Bij de zorg voor het cultureel erfgoed in Nederland worden deze drie beleidsvelden steeds vaker integraal benaderd. In de wetgeving zijn het drie gescheiden beleidsvelden. Daarom kiest de gemeente Texel ook voor aparte beleidsnota’s over monumenten, archeologie en landschap. Uiteraard in goede samenhang met elkaar. Onder de paraplu van de Structuurvisie is het monumentenbeleid een uitwerking, net als het archeologiebeleid en het landschapsbeleid.


3/26

Inhoudsopgave Voorwoord......................................................................................................................................... 2 Inhoudsopgave................................................................................................................................. 3 Samenvatting .................................................................................................................................... 5 1

Inleiding...................................................................................................................................... 6

2

Waar gaat het om? .................................................................................................................... 7

3

2.1

Inleiding ......................................................................................................................... 7

2.2

Cultureel Erfgoed........................................................................................................... 7

2.3

Afbakening..................................................................................................................... 8

2.4

Monumenten op Texel................................................................................................... 8

Beleid, weten regelgeving.................................................................................................... 10 3.1

3.2

3.3

4

Rijk ............................................................................................................................... 10 3.1.1

Monumentenwet 1988 ..................................................................................... 10

3.1.2

Woningwet ....................................................................................................... 10

3.1.3

Bouwbesluit ..................................................................................................... 10

3.1.4

Wet ruimtelijke ordening / Bestemmingsplan................................................. 10

3.1.5

Welstandnota................................................................................................... 11

3.1.6

Beeldkwaliteitplan ............................................................................................ 11

3.1.7

Nota Belvedere ................................................................................................ 11

Provincie ...................................................................................................................... 12 3.2.1

Provinciale structuurvisie................................................................................. 12

3.2.2

Cultuurhistorische waardenkaart..................................................................... 12

3.2.3

Cultuurhistorische regioprofielen..................................................................... 12

3.2.4

Beleidskader Landschap en Cultuurhistorie Noord-Holland ........................... 13

Gemeente .................................................................................................................... 13 3.3.1

Monumentenverordening Texel....................................................................... 13

3.3.2

Bestemmingsplan ............................................................................................ 13

3.3.3

Bouwverordening / Woningwet........................................................................ 13

3.3.4

Welstandnota gemeente Texel........................................................................ 14

3.3.5

Communicatie.................................................................................................. 14

3.3.6

Gemeentelijke deskundigen commissie.......................................................... 14

3.3.7

Stichting Monumentenwacht Noord-Holland................................................... 14

Waar kiest de gemeente Texel voor?.................................................................................... 16 4.1

Uitgangspunten............................................................................................................ 16

4.2

Voorstellen................................................................................................................... 16 4.2.1

Monumentenlijst Texel..................................................................................... 16

4.2.2

Afschaffen term beeldbepalend....................................................................... 17


5

7

4.2.3

Gemeentelijk monumentenfonds..................................................................... 17

4.2.4

Onderhoudsplicht ............................................................................................ 18

4.2.5

Communicatie.................................................................................................. 19

4.2.6

Toerisme.......................................................................................................... 19

Hoe gaan we het doen?.......................................................................................................... 20 5.1

Integraal gemeentelijk beleid....................................................................................... 20

5.2

Monumentenlijst........................................................................................................... 20

5.3

Gemeentelijk monumentenfonds................................................................................. 20

5.4

Subsidieverordening.................................................................................................... 21

5.5

Onderhoudsplicht, Toezicht......................................................................................... 21

5.6 6

4/26

5.5.1

Woningwet ....................................................................................................... 21

5.5.2

Monumentenwet .............................................................................................. 21

5.5.3

Monumentenverordening................................................................................. 21

5.5.4

Schapenboeten................................................................................................ 21

Communicatie.............................................................................................................. 22

Wat betekent dat financieel? ................................................................................................. 23 6.1

Huidige situatie ............................................................................................................ 23

6.2

Onderhoudregeling schapenboeten............................................................................ 23

6.3

Monumentencommissie............................................................................................... 24

6.4

Monumentenlijst........................................................................................................... 24

6.5

Communicatie.............................................................................................................. 24

6.6

Personele inzet ............................................................................................................ 24

Bijlagen .................................................................................................................................... 25 7.1

Conclusies en aanbevelingen uit rapport Lokale rekenkamer, november 2005 ......... 25

7.2

Nota ‘Schapenboeten nutteloos? Ja, maar…’ van Stichting Dorpsherstel Texel en Vereniging voor Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer De Lieuw ......................... 26

7.3

Rapport Erfgoedinspectie 2008.................................................................................... 26


5/26

Samenvatting Texel gaat een kwalitatieve stap vooruit in de zorg voor de monumenten op het eiland. Voor het eerst staat duidelijk op een rij waar het ons om gaat bij de zorg voor monumenten. De kaders worden aangegeven. De belangrijkste beleidskeuzes in deze nota zijn kort samengevat de volgende: 1. De monumentenlijst Texel wordt zoveel mogelijk compleet gemaakt en gehouden. Het is een dynamische lijst, die waar nodig wordt aangepast op advies van de Monumentencommissie. 2. Het monumentenfonds waaruit subsidies verstrekt worden is niet meer alleen voor restauratie, maar ook voor onderhoud van gemeentelijke monumenten. 3. Voor het onderhoud van schapenboeten die als gemeentelijk monument op de lijst staan, komt een aparte regeling: elke eigenaar die zijn boet goed onderhoud krijgt daarvoor € 500,- per jaar. 4. Er zal beter toezicht zijn op de monumenten, meer overleg met eigenaren. 5. Er komt betere voorlichting over monumenten. Specifiek voor eigenaren en bewoners, maar ook voor alle Texelaars. 6. Bovendien komt er ook meer voorlichting voor toeristen. Monumenten zijn belangrijke toeristische trekkers, zeker als het verhaal bij een gebouw bekend is. Uiteraard kost een flinke kwaliteitsverbetering ook de nodige investering. Zowel in geld als in menskracht neemt de zorg voor monumenten toe.


1

6/26

Inleiding

Deze beleidsnota over Monumentenzorg op Texel markeert een kwalitatieve stap voorwaarts in de zorg van het gebouwde deel van ons cultureel erfgoed. Zowel het in beeld brengen van de monumenten op Texel als uitbreiding van de mogelijkheden om de staat van onderhoud van deze monumenten te verbeteren, zijn belangrijke doelen van deze nota. De nota is pragmatisch van opbouw. In hoofdstuk 2 staat beschreven waar het precies om gaat. Wat het doel is, de waarde van het behoud van monumenten. Ook de afbakening van dit beleid en een overzicht van de huidige monumenten op Texel. Hoofdstuk 3 geeft het wettelijk kader: beleid en regelgeving op de verschillende overheidsniveaus ten aanzien van monumenten. Nadat alle kaders verkend zijn wordt het interessanter: hoofdstuk 4 gaat over de keuzes die Texel maakt in het beleid voor monumenten. De uitgangspunten van de gemeente: hoe willen wij met monumenten omgaan op Texel? Wat voor monumentenlijst willen we hebben? Wat willen we subsidiëren, restauratie en ook onderhoud? En voor wie doen we dat, hoe maken we dat bekend? Dat soort vragen worden beantwoord in hoofdstuk 4, de ‘wat’ vragen. De ‘hoe’ vragen worden behandeld in het volgende hoofdstuk. Daar staat op welke manier we onze doelen willen bereiken. Hoofdstuk 6 tenslotte gaat over het geld dat er voor nodig is. Deze nota is gebaseerd op heel veel ‘voorwerk’. De belangrijkste rapportages van dat voorwerk zijn als bijlage bijgevoegd.


2

Waar gaat het om?

2.1

Inleiding

7/26

“Het gaat bij monumentenbeleid om meer dan esthetiek, ja zelfs niet primair om esthetiek. Voorop staat de identificatie met het land, de stad, de straat. Mensen ontlenen een belangrijk gevoel van identiteit, van thuis-zijn, aan de objecten en gebieden uit het verleden. De gebouwen van het Binnenhof vormen niet alleen een esthetisch mooi zalencomplex; hun leeftijd en geschiedenis zegt ons iets over het belang van de continuïteit van de democratie. De molens en kerktorens in het landschap zijn meer dan leuke, gekke of mooie dingen om te zien. Ze zeggen tegen mensen: dit land is jouw land. Op die manier zijn monumenten dragers van een beschaafd nationalisme. Een bindende vorm van nationale trots (de term is van Cees Schuyt) en verbondenheid met land, streek, stad of dorp. De zorg voor objecten en gebieden is daar een uiting van die mensen in de gelegenheid stelt zichzelf te plaatsen in een continuüm van generaties. Aan dat continuüm kunnen mensen veel zingeving ontlenen. Het verklaart ook de zeer grote publieke interesse voor objecten en plekken uit de geschiedenis.” Dr. Ronald H.A. Plasterk Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap In zijn visie op modernisering van de monumentenzorg in Nederland (november 2008), geeft minister Plasterk in het voorwoord treffend het grote belang van monumenten aan. Daarbij gaat het om meer dan alleen gebouwen. Het gaat nadrukkelijk om cultuurhistorisch en/of architectuurhistorisch waardevolle objecten, cultuurhistorisch groen en objecten en structuren van historisch-geografische betekenis en bebouwingsstructuren. Een gebouw of gebouwen in hun omgeving dus. Monumentenzorg is bij uitstek een taak van de overheid. Het rijk neemt daarbij zijn verantwoordelijkheid, maar ook de provincie en de gemeente hebben een rol in het beheer en behoud van het architectonisch en cultuurhistorisch erfgoed. In de visie van het Rijk wordt de rol van de gemeente zelfs groter. Vanaf 1 januari 2009 is de gemeente bij vergunningverlening voor de verbouw van rijksmonumenten zelf grotendeels onafhankelijk. Alleen als het gaat om volledige sloop of herbouw, herbestemming of reconstructie behoeft het rijk om advies gevraagd te worden. Belangrijkste reden is dat het rijk de eigenaren van monumenten, veelal particulieren, een belangrijker positie wil geven bij besluiten over beheer en onderhoud. Gemeenten staan natuurlijk veel dichter bij die eigenaren, weten waar het over gaat.

2.2

Cultureel Erfgoed

Cultureel erfgoed betreft alle ingrepen die in het verleden door voorgaande bewoners en gebruikers zijn gedaan. Deze historische overblijfselen vertellen door hun aanwezigheid over de geschiedenis van de plaats en regio en daardoor specifiek over de maatschappij en de wijze van leven vroeger. Het verleden bepaalt verrassend sterk de identiteit en de leefomgeving op het eiland en draagt in hoge mate bij aan het positieve imago van Texel. Het is van bijzondere betekenis dat door het respecteren van de cultuurhistorische waarden het karakter van een gebied toch kan blijven bestaan, ook al wordt er in de huidige tijd ingegrepen en worden toevoegingen gedaan. De bestaande kwaliteiten van de ruimtelijke omgeving blijven hierdoor gewaarborgd. In het bijzonder gaat hierbij de aandacht uit naar structuren die verband houden met: 1. de historische stedenbouw en bouwkunst, vaak direct geschaard onder de term monumentenzorg (bijvoorbeeld stedenbouwkundige samenhang (beschermde dorpsgezichten, kenmerkende gebouwen en bouwwerken); 2. de historische geografie (bijvoorbeeld wegenstructuren, verkavelingpatronen en park- en tuinaanleg); 3. archeologie / onderwaterarcheologie (sporen en andere oudheidkundige relicten die deel uitmaken van de bodem en veelal onzichtbaar zijn).


8/26

De inzet voor de instandhouding van dit erfgoed is echter niet alleen gerechtvaardigd vanuit belangstelling en respect voor het verleden. Het betekent meer dan dat en zal ook meer aandacht dienen te krijgen, zoals minister Plasterk al verwoordde. Bovendien biedt het vanuit toeristisch oogpunt enorme kansen voor Texel.

2.3

Afbakening

Het ruimtelijk beleid van de gemeente staat in hoofdlijn beschreven in de Structuurvisie ‘Texel op koers’. Uitwerking van die hoofdlijnen van beleid gebeurt in diverse sectorale nota’s. Het cultureel erfgoed komt aan bod in het monumentenbeleid, het archeologiebeleid en het landschapsbeleid. Deze nota gaat over monumenten, de gebouwde objecten met cultuurhistorische waarde die zichtbaar boven de grond staan. Een aparte, maar voor Texel heel belangrijke, categorie monumenten betreft de scheepswrakken die met name op de Reede van Texel liggen. Daarvoor is de taak van de overheid nog groter, omdat zij in dit geval ook eigenaar is van deze monumenten. Het betreft hier echter archeologische monumenten: de wrakken liggen niet alleen onder water, maar ook in de bodem. De archeologische monumenten vormen een aparte categorie waarvoor een aparte beleidsnota gemaakt zal worden. In deze nota blijft de (onderwater)archeologie verder buiten beschouwing. De historisch-geografische aspecten in het Texelse landschap, de door de eeuwen heen gevormde cultuurlandschappen, komen aan de orde in het landschapsbeleid. Ook dat is een aparte uitwerking van de Structuurvisie.

2.4

Monumenten op Texel

In de jaren 1964 tot en met 1970 heeft de toenmalige monumenten- of schapenboetencommissie in samenspraak met de Rijksdienst voor de Monumentenzorg en het provinciaal bestuur van Noord-Holland een inventarisatie naar cultuurhistorische kwaliteiten gedaan. Uit deze inventarisatie is een selectie van monumentwaardige objecten gemaakt. Dit leidde tot het opnemen van 182 monumenten, inclusief 12 grote monumenten, in het monumentenregister van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg (tegenwoordig: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed). Van de 85 geïnventariseerde schapenboeten in 1964 zijn er uiteindelijk 21 in het rijksregister opgenomen. Alle overige aspirant-monumenten die niet in aanmerking kwamen om te worden opgenomen in het rijksregister, zijn in de periode 1975-1980 opnieuw geïnventariseerd. In de periode 1985-1987 zijn uiteindelijk 95 objecten door de gemeentelijke monumentencommissie geplaatst op de gemeentelijke monumentenlijst, inclusief 24 schapenboeten. De provinciale steun aan gemeentelijke monumenten is omstreeks 1994 beëindigd. Van de 85 schapenboeten waren er in 1991 nog 61 over. Inmiddels is ook dit aantal gedaald tot 52. Van deze 52 hebben er in elk geval 6 geen status als gemeentelijk of rijksmonument. In 2009 bestaat de Monumentenlijst uit 188 Rijksmonumenten (R) en 101 Gemeentelijke monumenten (G), samen dus 289. Daarvan zijn er 46 (22 R, 24 G) geregistreerd als schapenboet en 45 (27 G, 18 R) als stolp. Een goede basis, maar nog niet compleet. Daarom heeft de gemeente opdracht gegeven tot het inventariseren van alle Texelse stolpen (inclusief de schapenboeten). Een quick-scan heeft een overzicht opgeleverd van alle 389 stolpen op Texel. Zij zijn verdeeld in 4 categorieën: 112 hebben reeds de monumentenstatus, 34 lijken ‘monumentwaardig’, 184 zijn ‘twijfelgevallen’ en van 59 is duidelijk dat het zeker geen monumenten zijn. Op basis van deze quick scan zal in een nader onderzoek bekeken worden welke stolpen alsnog in het gemeentelijk monumentenregister kunnen worden opgenomen. Het verschil in aantal als monument geregistreerde stolpen/boeten ligt waarschijnlijk in de omschrijving op de monumentenlijst. Daarnaast heeft de Historische Vereniging Texel (Commissie Texelse Monument) gevraagd 156 objecten in Den Burg nader te inventariseren en zo mogelijk op te nemen in het gemeentelijk monumentenregister.


9/26

Texel kan met deze vergevorderde inventarisatie van cultuurhistorische kwaliteiten en de gegeven aanvullingen daarop een goede basis leggen voor een doeltreffend monumentenbeleid. Daarbij is het overigens wel goed dat we ons realiseren dat er zeer veel verschillende bouwwerken uit het verleden zijn, die gezamenlijk het verhaal van Texel vertellen. Natuurlijk richt de aandacht zich vooral op kerken, molens, woonhuizen, stolpen en schapenboeten. Maar ook vissersschuren, wierschuren, bakens in het landschap en andere bouwsels die ons duidelijk maken hoe de wereld van de Texelaars er in vorige eeuwen uitzag, zijn van belang.


3

Beleid, weten regelgeving

3.1

Rijk

10/26

De algemene trend in het Rijksbeleid is ook op het gebied van monumentenzorg gericht op decentralisatie. Dat zou in de nabije toekomst kunnen leiden tot een grotere verantwoordelijkheid voor de gemeente voor monumenten die nu nog op de Rijksmonumentenlijst staan. Op dit moment zijn de mogelijke gevolgen daarvan nog niet te overzien, zodat voorgesteld wordt om deze monumentennota inhoudelijk, maar in elk geval in financiële zin na 2 jaar te evalueren. Het rijksbeleid op het gebied van monumentenzorg is onder meer neergelegd in de Nota Monumentenzorg uit 1984. Aan deze nota is uitvoering gegeven middels onder meer de 3.1.1 Monumentenwet 1988 Diverse subsidieregelingen en projecten die betrekking hebben op de periode 1850-1940, Wet op de archeologische monumentenzorg (Wamz) Bij de opzet van de Monumentenwet 1988 is een onderscheid gemaakt tussen de bescherming van monumenten (waarvoor het rijk eerstverantwoordelijke is) en de zorg voor monumenten (een verantwoordelijkheid van overheden en particulieren samen). Tot de bevoegdheid van het rijk behoort het aanwijzen van monumenten als beschermd rijksmonument en het aanwijzen van beschermde stads- en dorpsgezichten. Hierbij wordt overigens advies gevraagd aan onder meer de gemeenteraad. De Monumentenwet 1988 opent voor het rijk de mogelijkheid om subsidies te verstrekken ten behoeve van het herstel en de instandhouding van beschermde rijksmonumenten. Bij de uitvoering en vergunningverlening op grond van deze wet heeft de gemeente per 1 januari jl. nog meer verantwoordelijkheid gekregen. Alleen bij hele forse ingrepen in een rijksmonument behoeft nog advies van de Rijksdienst gevraagd te worden.

Woningwet 3.1.2 Op grond van de Woningwet verleent de gemeente bouwvergunningen. Daarbij toetst zij aan de voorschriften van het Bouwbesluit (bouwtechnische eisen) met betrekking tot veiligheid (constructie, brand en sociale veiligheid), gezondheid, bruikbaarheid en energiezuinigheid. In de Woningwet zijn in de artikelen 43, 44 en 54 specifieke regelingen opgenomen ten aanzien van monumenten. Zo is in het laatstgenoemde artikel geregeld dat het college van burgemeester en wethouders de aanvraag om bouwvergunning voor een rijksmonument niet kan verlenen zolang de benodigde monumentenvergunning op grond van het hiertoe bepaalde in artikel 11 van de Monumentenwet 1988 niet is verleend. 3.1.3 Bouwbesluit Het Bouwbesluit maakt ten aanzien van de te hanteren normen onderscheid in een aantal categorieën in de woon- en niet-woonsfeer en daarbij tevens in nieuwbouw en renovatie. Bij de laatste categorie zijn ten opzichte van nieuwbouw enkele vrijstellingen mogelijk. Als bij monumenten redelijkerwijs niet aan de nieuwbouwvoorschriften kan worden voldaan kan het college van burgemeester en wethouders (enkele uitzonderingen daargelaten) op grond van artikel 6 van de Woningwet vrijstelling verlenen tot een lager niveau dan het nieuwbouwniveau. Het gaat hierbij dan om bouwkundige voorschriften voor plafondhoogten en de maatvoering van toegangsopeningen en trappen. Het al dan niet verlenen van vrijstelling is een bevoegdheid op grond van een eigen gemeentelijke beleidsregel. 3.1.4 Wet ruimtelijke ordening / Bestemmingsplan Op grond van de Wet ruimtelijke ordening (Wro) kan de gemeente het monumentenbeleid reguleren door middel van het bestemmingsplan. Onderdeel van een dergelijk bestemmingsplan is een cultuurhistorische paragraaf waarin de in het desbetreffende plangebied aanwezige


11/26

cultuurhistorische waarden in de toelichting zijn beschreven en gewaardeerd. Deze waarden maken daarmee integraal onderdeel uit van het totale ruimtelijke beleid. Een bijzonder bestemmingsplan is dat voor de bescherming van de cultuurhistorisch waarden in een beschermd dorpsgezicht. Op grond van het hiertoe bepaalde in de Monumentenwet 1988 is de gemeente zelfs verplicht tot het vaststellen van een dergelijk bestemmingsplan voor een door het rijk vastgesteld beschermd dorpsgezicht. Het meest opvallende verschil met het “gewone” bestemmingsplan is de mate van gedetailleerdheid. 3.1.5 Welstandnota Op 1 januari 2003 is de herziene Woningwet in werking getreden. Dit om de bouwvergunningprocedures en het welstandstoezicht te vereenvoudigen en toegankelijker en objectiever te maken. De opvallendste verandering van de Woningwet is het opstellen van een gemeentelijke welstandnota. De gemeenteraad is hierbij verantwoordelijk gesteld voor het opstellen en vastleggen van welstandscriteria. Hierdoor is het voor inwoners, ontwerpers of ondernemers vooraf duidelijk waaraan de welstandscommissie bij een eventueel bouwplan gaat toetsen. (zie verder blz. 14 Welstandnota gemeente Texel). 3.1.6 Beeldkwaliteitplan Het beeldkwaliteitplan is een instrument van de beeldkwaliteitszorg voor de gebouwde omgeving. Het plan kan betrekking hebben op het buitengebied of het hele dorpsgebied, een gebied daarbinnen (wijk of buurt, centrumgebied, etc.) of op enkele bouwblokken. Het plan geeft in woord en beeld de gewenste ruimtelijke ontwikkeling van een gebied weer met het accent op de verschijningsvorm en beeld- en belevingskwaliteit ervan. Het beeldkwaliteitplan is een facetplan vergelijkbaar met andere facetplannen zoals een verkeersplan. Het is een onderdeel van het totale ruimtelijke beleid c.q. de integrale planontwikkeling in een bepaald gebied. Beeldkwaliteit staat dus niet op zichzelf en dient te worden bezien in samenhang met de beoogde functionele ontwikkeling van het gebied. Zeker in beeldkwaliteitplannen die betrekking hebben op de kernen of op andere bebouwde delen van een dorp is het van belang dat monumenten en andere cultuurhistorisch relevante aspecten voldoende onderkend worden. De historische stedenbouwkundige structuur en de bouwkundige structuur zijn vaak in zeer belangrijke mate bepalend voor de beeldkwaliteit van een gebied. Een inventarisatie in het kader van een beeldkwaliteitplan zal dan ook altijd betrekking hebben op de cultuurhistorische waarden die in het desbetreffende gebied aanwezig zijn. Overigens is het beeldkwaliteitplan niet dé garantie voor het behoud van de historische factor.

Nota Belvedere 3.1.7 In juli 1999 brachten de ministeries van LNV, OC&W, V&W en VROM de nota Belvedere uit; de beleidsnota over de relatie tussen cultuurhistorie en ruimtelijke inrichting. De twee belangrijkste doelstellingen van de nota zijn: - het erkennen en herkenbaar houden van de cultuurhistorische identiteit in zowel het stedelijk als landelijk gebied, als kwaliteit en uitgangspunt voor verdere ontwikkelingen; - het versterken en benutten van de cultuurhistorische identiteit en de daarvoor bepalende kwaliteiten van de cultuurhistorisch meest waardevolle gebieden van Nederland, de zogenaamde Belvedere-gebieden. Het Oude Land, het Hogeberg-gebied is in de nota aangemerkt als Belvedere-gebied. Het streven is gericht op ‘anticiperende cultuurhistorie en reflectieve ruimtelijke planning’ en het tegengaan van vervlakking en saaiheid in de inrichting van dorpsuitbreidingen en landschappen. Bij toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen wordt een integrale aanpak van monumentenzorg, archeologie / onderwaterarcheologie en historische geografie bevorderd door een afwegingsverplichting te introduceren binnen de bestaande ruimtelijke procedures. Verder zijn op Texel genoemd het Nationaal Park "De Duinen van Texel", de Stelling "De Schans" en verschillende wezenputten te Oudeschild en het voor de kust van Texel liggende schepenkerkhof.


3.2

12/26

Provincie

Een aantal provinciale taken volgt uit wettelijke verplichtingen neergelegd in de Monumentenwet 1988. Het betreft hierbij een adviserende taak op het terrein van enerzijds de aanwijzing van beschermde monumenten en anderzijds de verlening van vergunningen voor wijziging of sloop van gemeentelijke monumenten met provinciale ondersteuning. De autonome taak van de provincie op het terrein van de monumentenzorg krijgt onder meer gestalte door: 1. het vaststellen van provinciale monumentenlijsten; 2. de bestuurlijke en financiële verantwoordelijkheid voor de provinciale stichting Monumentenwacht Noord-Holland; 3. het inventariseren en selecteren van cultuurhistorische waarden en daaraan gekoppeld het vormgeven van cultuurhistorisch kwaliteitsbeleid, waarbij het cultuurhistorische facet tevens wordt ingebracht bij andere beleidsterreinen; 4. het hanteren van de Cultuurhistorische Waardenkaart bij haar provinciaal beleid. 3.2.1 Provinciale structuurvisie Op grond van de per 1 juli 2008 in werking getreden Wet ruimtelijke ordening dienen Provinciale Staten voor het gehele gebied van de provincie een of meer structuurvisies vast te stellen. Een structuurvisie bevat de hoofdlijnen van de voorgenomen ontwikkeling van betrokken gebied. Een structuurvisie heeft een zelfbindend karakter voor de eigen organisatie en is niet langer een toetsingskader bij goedkeuring van bestemmingsplannen. Bij de wijziging van de Wro is de goedkeuringsvereiste van bestemmingsplannen vervallen. Wel kunnen gedeputeerde staten een zienswijze tegen een bestemmingsplan indienen. 3.2.2 Cultuurhistorische waardenkaart De Cultuurhistorische Waardenkaart (CHW-kaart) van de provincie Noord-Holland levert relevante gegevens over de van belang zijnde cultuurhistorische waarden. Deze kaart is de afgelopen jaren in samenwerking met gemeenten, water- en hoogheemraadschappen, de Rijksdienst voor de Monumentenzorg, de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek, het Nationaal Contact Monumenten en de Vereniging van Noord-Hollandse Gemeenten opgesteld. De digitale kaart bevat een schat aan informatie over de cultuurhistorische elementen en structuren, hun waardering en de beleidsmatige consequenties van de waarden. De Cultuurhistorische Waardenkaart geldt als een inspiratiebron voor een integraal ruimtelijk kwaliteitsbeleid (streekplan of bestemmingsplan).

Cultuurhistorische regioprofielen 3.2.3 In vervolg op de Cultuurhistorische Waardenkaart heeft de provincie in 2002 de Cultuurhistorische Regioprofielen Noord-Holland opgesteld. Dit profiel is de ontbrekende schakel tussen enerzijds de in februari 2001 door Provinciale Staten vastgestelde Cultuurnota, waarin de hoofdlijnen van beleid staan verwoord, en de Cultuurhistorische Waardenkaart Noord-Holland, een inventarisatie/catalogus van bestaande cultuurhistorische waarden. In het profiel wordt per regio aangegeven hoe de beleidsuitgangspunten worden geconcretiseerd, aan welke beleidsaccenten/prioriteiten gedacht wordt en hoe op integrale wijze aansluiting gezocht wordt met andere beleidsterreinen. De gemeente Texel valt binnen het regioprofiel de Noordkop & Texel. Het culturele erfgoed wordt in het regioprofiel niet langer uitsluitend benaderd vanuit een strikte beschermingsfilosofie. De aanwezige cultuurhistorische waarden fungeren als een inspiratiebron voor versterking- en ontwikkelingskansen: behoud door ontwikkeling. Kernkwaliteiten van Texel: De keileembult, welke naast de cultuurhistorische basisstructuur aangemerkt is als Belvedere gebied; de aandijkingen met de binnenlandse dijken, de kust, de zanddijk en de nederzettingstructuren.


13/26

3.2.4 Beleidskader Landschap en Cultuurhistorie Noord-Holland Het beleidskader laat zien hoe wezenlijk de cultuurhistorie is voor de eigen identiteit van het landschap. Vanuit deze twee sterk met elkaar verbonden disciplines streeft de nota naar meer ruimtelijke kwaliteit bij de inrichting van de openbare ruimte. Het instrument om dit te bereiken is het beeldkwaliteitplan. De nota biedt handvatten voor het opstellen van beeldkwaliteitplannen en bestemmingsplannen en vormt ook toetsingskader. De nota bevat de nadere uitwerking van de in het streekplan neergelegde beleidsregels. Het rapport is een samenvoeging van bestaande beleidsnota’s en bevat dus geen nieuw beleid. Wel zijn de verschillende beleidsonderdelen nu beter op elkaar afgestemd en ook makkelijker te hanteren voor de gebruikers Bij deze beleidsnota hoort het voorbeeldenboek 'Landschap en Cultuurhistorie als inspiratie' (zonder beleidsstatus).

3.3

Gemeente

3.3.1 Monumentenverordening Texel De gemeente Texel beschikt sinds 1984 over een Monumentenverordening en een bijbehorende gemeentelijke monumentencommissie. Met het vaststellen van de Monumentenverordening heeft de gemeenteraad destijds te kennen gegeven een eigen monumentenbeleid te willen voeren en actief te willen bijdragen aan behoud en versterking van de cultuurhistorische identiteit van Texel. De inhoud van deze beleidsnota en de nog steeds in ontwikkeling zijnde regelgeving op het gebied van monumentenzorg en archeologie leiden tot actualisering van de verordening. In de verordening zijn drie hoofdpunten geregeld: 1. de aanwijzing van zaken tot gemeentelijk beschermd monument. Het gaat hierbij ook om archeologische monumenten; 2. het vergunningenstelsel voor de gemeentelijke beschermde monumenten; 3. de verwijzing naar het vergunningenstelsel voor beschermde rijksmonumenten in de Monumentenwet 1988. De Monumentenverordening is op 7 juli 2009 aangepast, samen met het Monumentencommissiereglement. Belangrijk verschil met de vorige Monumentenverordening is dat de Monumentencommissie nu een onafhankelijk orgaan is geworden, waarin deskundigen zitting hebben.

Bestemmingsplan 3.3.2 Met inachtneming van het hiertoe bepaalde in de Wro heeft de gemeenteraad voor het gebied van de gemeente dat niet tot de bebouwde kom behoort het bestemmingsplan Buitengebied vastgesteld. Daarin wordt de bestemming van de in het plan begrepen grond aangewezen en zo nodig in verband met de bestemming aanvullende voorschriften gegeven over het gebruik van de in het plan begrepen grond en de zich daarop bevindende opstallen. De gemeenteraad heeft ook bestemmingsplannen vastgesteld voor het gebied van de gemeente, dat behoort tot de bebouwde kom. Een bestemmingsplan dient eenmaal in de tien jaar te worden herzien. In het belang van de bescherming van onder meer cultuurhistorisch waardevolle gebieden kan het bestemmingsplan voorschrijven dat een aanlegvergunning nodig is voor andere werkzaamheden dan het oprichten of gebruiken van een gebouw of bouwwerk, zoals bijvoorbeeld het aanleggen van leidingen. De aanlegvoorschriften zijn opgenomen om de waarden op het gebied van landschap, natuur en archeologie te kunnen beschermen. Cultuurhistorie wordt als vast onderdeel betrokken bij de ontwikkeling van het bestemmingsplan. 3.3.3 Bouwverordening / Woningwet Bouwen of verbouwen in, op, aan of bij een (rijks-, gemeentelijk, of gemeentelijk / provinciaal) monument mag nooit bouwvergunningvrij. Een aanvraag voor een bouwvergunning wordt onder andere getoetst aan de gemeentelijke bouwverordening, de welstandscriteria en het bestemmingsplan. De bouwverordening is ook voor een monumenteneigenaar relevant. De eigenaar van een monument heeft namelijk behalve een monumentenvergunning ook een bouwvergunning nodig bij verbouw van zijn pand (art. 43, Woningwet).


14/26

3.3.4 Welstandnota gemeente Texel In oktober 2008 is door de gemeenteraad van Texel een nieuwe welstandsnota vastgesteld met als doel deregulering en vereenvoudiging van het welstandstoezicht. De nota kent welstandsvrije gebieden en gebieden met een bijzonder niveau van welstand. Daarnaast is er een thematisch welstandstoezicht voor beschermde dorpsgezichten en monumenten. Het thematisch welstandstoezicht heeft o.a betrekking op stolpboerderijen, vissers- en loodswoningen en schapenboeten. Ter wille van een objectieve begrenzing van deze bebouwingscategorieën is aansluiting gezocht bij de gemeentelijke-, provinciale- of rijksmonumentenlijst, schapenboeten welke als zodanig een aanduiding hebben in het bestemmingsplan Buitengebied en panden die als beeldbepalend in dorpskernen zijn aangeduid. Het aan- en verbouwen van een monument op zich is geregeld in de Monumentenwet 1988 en de Monumentenverordening Texel. Echter de gebouwen in de directe omgeving van een monument vallen hier niet onder terwijl zij wel liggen binnen de beeldinvloedssfeer van het monument. In de welstandnota staat dat het in het kader van welstand wenselijk is bij (aan- of ver)bouwen van de belendende panden extra aandacht aan de vormgeving te besteden, zodat het pand de beeldruimte rondom het monument respecteert.

Communicatie 3.3.5 De gemeente heeft de plicht de volgende zaken te publiceren de aanvraag monumentenvergunning; de verleende monumentenvergunning; elke wijziging (plaatsing / verwijdering) op de monumentenlijst. Deze publicaties vinden plaats in de tweemaal per week verschijnende Texelse Courant en op de gemeentelijke website. Gemeentelijke deskundigen commissie 3.3.6 In Texel functioneerde tot heden een raadscommissie tevens als monumentencommissie naast een welstandscommissie. Nu de Monumentenverordening recentelijk is herzien, kan een echte, van de raad onafhankelijke deskundigencommissie aan de slag. De monumentencommissie bestaat uit ten minste 3 en maximaal 8 leden, die op grond van hun belangstelling en/of deskundigheid ten aanzien van de monumentenzorg geacht worden de geschiktheid te bezitten, die nodig is voor de uitoefening van de bedoelde taak van de commissie. Van de leden dient minimaal één lid een monumentendeskundige en minimaal één lid een financieel deskundige te zijn. Bovendien dient één lid deskundig te zijn op het gebied van de onderwaterarcheologie. In de commissie is in elk geval plaats voor één lid namens Stichting Dorpsherstel Texel, één lid namens de Historische Vereniging Texel en één lid namens de agrarische natuurvereniging De Lieuw. 3.3.7 Stichting Monumentenwacht Noord-Holland De Stichting Monumentenwacht Noord-Holland is een ideële stichting die tot doel heeft het verval van historisch belangrijke objecten te voorkomen. De Monumentenwacht inspecteert op dit moment elke twee jaar de bouwkundige staat van kerkelijke monumenten. Het zou wenselijk zijn dat dit doel van de Monumentenwacht meer onder de aandacht van monumenteigenaren wordt gebracht. Omdat de Monumentenwacht ook objecten van de gemeentelijke monumentenlijst elke twee jaar kan controleren kunnen kleine problemen direct worden verholpen. In het inspectierapport wordt tevens aangegeven welke gebreken zich aan het monument voordoen en op welke termijn het wenselijk is deze te verhelpen.


15/26

Behalve de stimulerende werking die uitgaat van de Monumentenwacht op de eigenaren zijn de inspectierapporten voor de eigenaren ook een maatstaf voor het beoordelen of een subsidieverzoek voor onderhoud of restauratie bij de gemeente moet worden ingediend. De gemeente ontvangt via de Monumentenwacht een afschrift van het inspectierapport. Aan de hand hiervan kan worden aangetoond dat regulier onderhoud heeft plaatsgevonden en dat desondanks toch groot onderhoud of restauratie onvermijdelijk is. Dit om te voorkomen dat -mede gelet op het beperkte jaarlijkse budget- opzettelijke verwaarlozing van een monument beloond wordt met het op verzoek toekennen van een onderhoud- of restauratiesubsidie.


4

16/26

Waar kiest de gemeente Texel voor?

Bij bestuurlijke besprekingen en besluitvorming over de Structuurvisie, heeft de raad te kennen gegeven het cultuurhistorisch beleid van de gemeente te willen versterken. Hieruit blijkt dat het bestuur grote waarde hecht aan het optimaal tot zijn recht laten komen van ons cultureel erfgoed. Bij de ontwikkeling en uitvoering van het beleid voor de fysieke omgeving wordt de cultuurhistorie expliciet en concreet in de afweging betrokken.

4.1

Uitgangspunten

Het gemeentebestuur ziet het belang van behoud van Texels erfgoed. Monumenten dragen bij aan de eigen identiteit, karakter en herkenbaarheid van het eiland. Het maatschappelijke belang van cultuurhistorische waarden wordt onderkend. Texelaars hebben een groeiende behoefte om meer te weten van de historie van hun omgeving, waardoor er waardering voor de streekgebonden karakteristieken ontstaat. Dit leidt tot een sterkere binding met het eiland en de specifieke woonomgeving. Bovendien zijn deze waarden ook voor het toerisme belangrijk. Het cultureel erfgoed is vaak juist een reden om een bepaald gebied te bezoeken. Monumentenbeleid moet –net als elk beleid- gedragen worden door de Texelaars. Daarom worden zowel monumenteigenaren als deskundigenverenigingen en organisaties betrokken bij opstelling en uitvoering van het beleid, in elk geval middels de Monumentencommissie. Daar is tenminste iemand van de Stichting Dorpsherstel Texel, de Historische Vereniging Texel en de agrarische natuurvereniging De Lieuw in vertegenwoordigd. Uiteraard is er voldoende kennis op het gebied van monumentenzorg in de commissie aanwezig om het gemeentelijke beleid en doelstellingen te ondersteunen. Doelen van de gemeente zijn: 1. Het creëren van een situatie waarbij zoveel mogelijk cultuurhistorische waarden in de gemeente Texel bekend, gedocumenteerd en indien mogelijk beschermd en in goede staat zijn. 2. Het voeren van een integraal gemeentelijk beleid, waarbij aandacht is voor cultuurhistorische waarden bij beheer en inrichting van de openbare ruimte en bij ruimtelijke planvorming (structuurvisie, bestemmingsplan, beeldkwaliteitplan). 3. Het zowel in- als extern uitdragen van dit beleid met betrekking tot cultuurhistorische waarden (bewustwording en voorlichting). 4. De cultuurhistorische waarden waar mogelijk en wenselijk zichtbaar en beleefbaar te maken voor Texelaars en toeristen. Voor de concretisering van de gestelde doelen worden de volgende voorstellen gedaan.

4.2

Voorstellen

4.2.1 Monumentenlijst Texel De Monumentenlijst Texel moet zo volledig mogelijk zijn. Dat betekent dat alle gebouwen die na een deskundig oordeel van de Monumentencommissie in aanmerking komen voor de status van monument, op de lijst zouden moeten komen. Maar andersom ook: gebouwen die niet (meer) monumentwaardig zijn, horen er niet op. De monumentenlijst is dus dynamisch: door de tijd of verandering in opvatting kunnen er monumenten ontstaan, door brand, sloop, verkeerde verbouw of andere redenen kunnen monumenten ook van de lijst af vallen. De huidige lijst bestaat uit 289 monumenten. Die lijst zal zeker uitgebreid worden met een aantal stolpen en schapenboeten. Op basis van de quick-scan uit 2008 blijkt dat er 34 vrij zeker in aanmerking komen en nog een heel aantal misschien ook na verdere inventarisatie. Ook buiten de stolpen en boeten zijn er nog een heel aantal objecten die nader onderzocht zouden moeten worden op hun monumentwaardigheid. Het streven is om in elk geval een zo compleet mogelijk overzicht te hebben en te houden van alle monumentwaardige bouwwerken op Texel.


17/26

• Beleidskeuze: 1. De monumentenlijst Texel wordt zoveel mogelijk compleet gemaakt en gehouden. Het is een dynamische lijst, die waar nodig wordt aangepast op advies van de Monumentencommissie.

Afschaffen term beeldbepalend 4.2.2 In het verleden is de term beeldbepalend gehanteerd voor objecten die niet als monument zijn beschermd, maar die zeker bepaalde waarden en kwaliteiten bezitten. Het is niet wenselijk de term beeldbepalend te blijven hanteren. Beeldbepalende panden hebben geen juridisch beschermde status, waardoor bijvoorbeeld sloop formeel niet kan worden tegengehouden. Bovendien schept de term beeldbepalend onduidelijkheid omdat deze objecten niet voor onderhoud- of restauratiesubsidie in aanmerking komen. • Beleidskeuze: 1. De term beeldbepalend in toekomstige bestemmingsplannen niet meer hanteren. Bezien welke beeldbepalende panden in de gemeente alsnog in aanmerking komen voor aanwijzing als gemeentelijk monument. 4.2.3 Gemeentelijk monumentenfonds Op dit moment wordt voor schapenboeten en woonhuismonumenten die de status van gemeentelijk monument hebben, jaarlijks een budget beschikbaar gesteld van elk € 22.269,-. (prijspeil 2009, jaarlijks te indexeren). Dit budget wordt gebruikt voor restauratie van monumenten, hetgeen betekent dat jaarlijks slechts 1 monument of schapenboet in aanmerking komt. Sterker nog: het volledig restaureren van een schapenboet kost circa 3x het jaarlijkse budget. Het huidige jaarlijkse budget is dus erg klein om voldoende te kunnen restaureren. Dat is ook geconstateerd door de lokale rekenkamer en door de Erfgoedinspectie in hun respectievelijke rapporten (zie bijlagen). Anderzijds heeft de Erfgoedinspectie geconstateerd dat vooral de woonhuismonumenten in een heel redelijke staat van onderhoud verkeren. Bovendien bestaat de mogelijkheid om voor de restauratie van schapenboeten een beroep te doen op andere financieringsbronnen. Zo is onlangs door het Waddenfonds subsidie toegezegd aan De Lieuw en de Stichting Dorpsherstel Texel, onder andere voor restauratie van circa 10 boeten. • Beleidskeuze: 1. Het huidige jaarlijkse budget (2x € 22.269,-) in stand laten. Twee jaar na vaststelling van deze nota evalueren of dit voldoende is. Het instellen van een Monumentencommissie, het bekendmaken van het (subsidie)beleid en de toename van het aantal monumenten zullen de vraag laten groeien. Het Rijksbeleid voor monumentenzorg zet steeds zwaarder in op onderhoud, naast restauratie. Eigenaren van rijksmonumenten kunnen gebruikmaken van twee faciliteiten van het rijk als tegemoetkoming in de kosten: aftrek van de inkomstenbelasting en lening tegen zeer gunstige rente. Voor niet-woonhuizen is mogelijk een restauratiesubsidie te verkrijgen. Een heel aparte categorie vormen de kerken. Dat zijn bijna allemaal rijksmonumenten die de mogelijkheid hebben om subsidie bij de rijksoverheid aan te vragen. De kerktorens echter zijn van oudsher gemeentelijk bezit (in verband met de alarmfunctie). Het onderhoud daarvan valt bij de gemeente onder het rationeel gebouwenbeheer, net als bij andere gemeentelijke gebouwen. Eigenaren van een gemeentelijk monument hebben deze subsidiemogelijkheden niet. Zij kunnen alleen bij de gemeente terecht. Desondanks blijken woonhuismonumenten door de eigenaren/bewoners over het algemeen goed onderhouden te worden. Men is vaak terecht trots op het huis waar men in woont en is bereid zich in te spannen om dat zo te houden.


18/26

Dat ligt anders bij schapenboeten. Bij de huidige agrarische bedrijfsvoering hebben schapenboeten meestal geen functie meer en staan ze ‘in de weg’. Boeren hebben er vooral last van. In veel gevallen worden de boeten daardoor niet goed onderhouden, wat leidt tot verval. Zelfs goed gerestaureerde boeten lopen op deze manier het risico na circa 15 jaar opnieuw gerestaureerd te moeten worden. Om dit te voorkomen kiezen we voor een stimuleringsregeling voor het onderhoud van schapenboeten die als gemeentelijke monument zijn aangemerkt. • Beleidskeuze: 1. Een stimuleringsregeling vaststellen voor het onderhoud van schapenboeten die als gemeentelijke monument zijn aangemerkt (maximaal 32 stuks), van € 500,- bruto per boet per jaar. 2. Het gemeentelijk monumentenfonds zodanig te wijzigen dat er zowel voor restauratie als voor onderhoud subsidie gegeven kan worden. NB. De schapenboetennota 1991 is vervallen en opgenomen in de voorliggende nota. 4.2.4 Onderhoudsplicht De monumentenwet kent geen wettelijke onderhoudsplicht. Wel geld voor monumenten net als voor andere bouwwerken de algemene plicht om het in een redelijke staat van onderhoud te houden. Men mag het niet laten vervallen. Alleen als men een monument restaureert of onderhoudt met gebruik van rijkssubsidiegelden, geldt de verplichting tot onderhoud als subsidievoorwaarde. In de gemeente Texel dienen de eigenaren van gemeentelijke monumenten meer gestimuleerd te worden hun eigendom te onderhouden door ze bijvoorbeeld op de hoogte te stellen van de werkzaamheden van de Monumentenwacht Noord-Holland alsmede de subsidiemogelijkheden. De Monumentenwacht Noord-Holland is een onafhankelijke organisatie waar men lid van kan worden. Zij voeren elke twee jaar een inspectie uit, waarna een rapport wordt opgemaakt. De eigenaar beslist zelf of hij het advies geheel, gedeeltelijk of niet opvolgt. Om de eigenaar aan te sporen tijdig actie te ondernemen heeft de Monumentenwacht geen andere mogelijkheden dan overreding en het feit dat tijdig onderhoud dure restauraties overbodig maakt. Kosten van de Monumentenwacht zijn afhankelijk van het monument, circa € 100,- per jaar. De mogelijkheid om subsidie te verkrijgen motiveert de eigenaar van een monument tot onderhoud of restauratie. Als stimulans voor het onderhoud wordt jaarlijks een bedrag van € 500,- bruto uitgekeerd aan de eigenaren van een schapenboet die als gemeentelijk monument zijn opgenomen in de gemeentelijke monumentenlijst. Dit bedrag wordt pas uitbetaald nadat De Lieuw of de Stichting Dorpsherstel dit onderhoud gecontroleerd en goedgekeurd heeft. Deze overeenkomst tussen de 3 partijen (eigenaar, De Lieuw, Gemeente Texel) wordt per boet contractueel vastgelegd • Beleidskeuze: 1. Monumenteneigenaren die geen aandacht aan het onderhoud van hun eigendom schenken, moeten hierin van gemeentewege worden gestimuleerd door ze op de hoogte te stellen van subsidiemogelijkheden. 2. Instellen van een jaarlijkse onderhoudscontrole, uitgevoerd door De Lieuw of de Stichting Dorpsherstel . 3. Instellen van een inspectie door de Monumentenwacht om de 5 jaar, die de inspectie door De Lieuw of de Stichting Dorpsherstel van dat jaar vervangt. 4. Handhavende mogelijkheden met betrekking tot het onthouden van subsidie als gevolg van in gebreke blijvend onderhoud, dienen nader te worden onderzocht.


19/26

4.2.5 Communicatie Een belangrijk onderdeel van het gemeentelijk monumentenbeleid is de instandhouding van de historische bouwkunst. Om dit te realiseren is het verkrijgen van medewerking van de betrokken eigenaar bij het in goede staat brengen en houden van hun monument van belang. Niemand kan eigenaren dwingen dit te doen, maar de gemeente kan hierin wel stimuleren. De gemeente kan pas optreden als een monument dreigt in verval te geraken. De gemeente heeft in het kader van cultuurhistorie een duidelijke loketfunctie. Het gemeentelijke loket is de plaats waar burger, eigenaren van monumenten en alle anderen terecht kunnen met vragen op dit gebied. Het is belangrijk dat monumenteneigenaren steeds goed op de hoogte worden gehouden van de actuele stand van zaken met betrekking tot monumentenzorg. • Beleidskeuze: 1. Het verzorgen van een informatiebrochure voor monumenteneigenaren met betrekking tot regelgeving, vergunningen en subsidiëring. Ook inwoners die geen eigenaar zijn van een monument hebben belangstelling voor het behoud en beheer van het culturele erfgoed van Texel. Een aantal van hen heeft zich verenigd in deskundigengroepen, die zich actief richten op het behoud en beheer van dat culturele erfgoed in het algemeen, zoals de Historische Vereniging Texel en de Stichting Dorpsherstel Texel. Daarnaast zijn er binnen de gemeente Texel organisaties actief die de behartiging van de belangen van slechts één onderdeel uit het totale pakket aan cultuurhistorische waarden tot hun taak rekenen. Voorbeelden hiervan zijn de agrarische natuur- en landschapsvereniging De Lieuw, Werkgroep Landschapszorg Texel, de vereniging Tien voor Texel en de Stichting tot behoud van monumentale kerken. Voor wat betreft het uitdragen van het beleid op het gebied van de cultuurhistorie door middel van bewustwording en voorlichting is het van belang dat voor de cultuurhistorie bij de bevolking het draagvlak vergroot wordt. Dat kan geschieden door een grotere bewustwording van de geschiedenis van de eigen gemeente. De afgelopen jaren is gebleken dat de positieve bekendheid van ons monumentenbeleid beduidend is toegenomen. Wij zullen deze ontwikkeling verder stimuleren. Daarbij denken wij aan verschillende vormen van publicatie. • Beleidskeuze: 1. Bewustwording van de geschiedenis van de eigen gemeente vergroten door regelmatige publicaties over bepaalde cultuurhistorische waarden. Dat kan in de vorm van boekwerkjes, door artikelen in plaatselijke kranten, wandel- en fietsroutes door en langs het cultuurhistorisch erfgoed, het plaatsen van informatiepanelen en door het gebruik maken van de website van de gemeente. Ook dient zoveel mogelijk aansluiting te worden gezocht bij landelijke evenementen, zoals de Open Monumentendag. 4.2.6 Toerisme Binnen de samenleving manifesteert zich een steeds grotere belangstelling voor cultuurhistorie, waarbij voor het brede publiek beleving en ervaring voorop staan. Ook regionaal, provinciaal en nationaal zouden de cultuurhistorische waarden in de gemeente Texel meer bekendheid moeten krijgen. • Beleidskeuze: 1. Bepaalde waardevolle gebouwen, gebieden of andere zaken voorzien van informatieborden (bijvoorbeeld in de vorm van de bruine ANWB-bordjes). 2. De gemeentelijke monumenten omwille van herkenbaarheid voorzien van een gemeentelijk monumentenschildje. 3. Met de VVV interessante wandel- en fietsroutes met betrekking tot de cultuurhistorische waarden ontwikkelen, waardoor er ook vanuit het toerisme meer belangstelling voor het cultureel erfgoed van Texel ontstaat.


5

Hoe gaan we het doen?

5.1

Integraal gemeentelijk beleid

20/26

Het gemeentelijk monumentenbeleid dient aan te sluiten bij ander beleid en andere regelgeving in de gemeente. In verband met het voeren van het integraal gemeentelijk beleid is het van belang dat er een goede afstemming plaats vindt tussen diverse gemeentelijke disciplines. Cultuurhistorie wordt als vast onderdeel betrokken bij planontwikkeling en -uitvoering. Als primair aandachtspunt dragen cultuurhistorische waarden bij aan het verhogen van de kwaliteit en het bereiken van de doelstellingen van projecten (culturele planologie). • Beleidskeuze: 1. Instandhouding en ontwikkeling van cultuurhistorische waarden door het intensief betrekken van deze waarden in de planvorming op de terreinen ruimtelijke ordening, welstand en milieu, op basis van de cultuurhistorische waardenkaart van de provincie Noord-Holland.

5.2

Monumentenlijst

Om de monumentenlijst compleet te maken en te houden is er naast een monumentencommissie budget nodig voor inventarisatie, beschrijving en ook toezicht. • Beleidskeuze: 1. Voor de stolpeninventarisatie is offerte gevraagd voor beschrijving van de aspirant monumenten en vastlegging daarvan in rapporten. Budget is hiervoor beschikbaar. 2. De door de Historische Verenging Texel geïnventariseerde objecten laten beschrijven. Hiervoor dient budget beschikbaar gesteld te worden. 3. Voor toezicht op de staat van de monumenten uren beschikbaar stellen bij de betreffende afdeling.

5.3

Gemeentelijk monumentenfonds

Voor het behoud van monumenten zijn beheer en onderhoud van belang. Het verlenen van subsidie voor restauratie en onderhoud van monumenten is wezenlijk voor het behoud van die monumenten. De mogelijkheid om subsidie te verkrijgen motiveert de eigenaar van een monument tot onderhoud. Op langere termijn heeft de gemeente voordeel bij een goed functionerende restauratie / onderhoudsregeling. De Stichting Monumentenwacht Noord-Holland vervult reeds een belangrijke taak bij het signaleren van de onderhoudsnoodzaak. Subsidieverlening vanuit het Monumentenfonds betreft alleen restauratie- en onderhoudswerkzaamheden aan gemeentelijke monumenten. Onder onderhoudswerkzaamheden worden verstaan: het sober en doelmatig uitvoeren van periodieke werkzaamheden aan een beschermd monument, welke volgens de “Leidraad Besluit Rijkssubsidies Instandhouding Monumenten (BRIM) subsidiabele Instandhoudingkosten van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (voorheen: RACM)” als zodanig worden aangemerkt en dienen om het beschermde monument in stand te houden. Het beschermde monument moet in een bouwkundig goede staat verkeren, waarbij het inspectierapport van de Monumentenwacht Noord-Holland leidraad kan zijn. Het kan ook gedeeltelijk in een goede staat zijn, maar dan kan alleen aan die onderdelen onderhoud worden gepleegd.


5.4

21/26

Subsidieverordening

Verlening van subsidie geschiedt conform de Subsidieverordening onderhoud / restauratie gemeentelijke monumenten Texel, welke wordt ontwikkeld. De eigenaar van een monument kan een aanvraag indienen bij burgemeester en wethouders om in aanmerking te komen voor een bijdrage in de restauratie / onderhoudskosten uit het Monumentenfonds op een door burgmeester en wethouders vastgesteld formulier, dat bij de gemeente verkrijgbaar is. Ook schapenboeten kunnen zowel voor restauratie als onderhoud in aanmerking komen. Van deze regeling kan geen gebruik worden gemaakt door eigenaren van rijks- of provinciale monumenten. Voor een nadere uitwerking van bovengenoemde bepalingen wordt verwezen naar de ‘Subsidieverordening onderhoud / restauratie gemeentelijke monumenten Texel’.

5.5

Onderhoudsplicht, Toezicht

Bij de afdeling toezicht worden uren vrijgemaakt om restauratie- en onderhoudsprojecten namens de gemeente te begeleiden en te controleren of de subsidies goed gebruikt worden. Doel is ook om jaarlijks alle monumenten te zien, zodat er een actueel beeld blijft van de stand van onderhoud van alle objecten op de monumentenlijst. Zonodig kan er dan actie ondernomen worden richting de eigenaar van een monument dat niet voldoende onderhouden wordt, conform het bestuurlijk vastgestelde handhavingsprotocol. De toezichthouder heeft daar de volgende juridische mogelijkheden voor: 5.5.1 Woningwet Ingevolge artikel 1B lid 2a WW (woningwet) is het verboden een bestaand bouwwerk in een staat te brengen, te laten komen of te houden die niet voldoet aan de op de staat van dat gebouw van toepassing zijnde voorschriften, bedoeld in artikel 2 tweede lid. Artikel 2 tweede lid verwijst naar het bouwbesluit, dat duidelijk de ondergrens aangeeft waaraan een bouwwerk minimaal moet voldoen. Denk bij vervallen panden aan de volgende artikelen in het bouwbesluit: Afd. 3.6 wering van vocht van buiten. Ingevolge artikel 13 WW (woningwet) kunnen burgemeester en wethouders een eigenaar van een gebouw verplichten tot het treffen van voorzieningen. 5.5.2 Monumentenwet Ingevolge artikel 11 lid 1 is het verboden een beschermd monument te beschadigen of te vernielen. Ingevolge artikel 11 lid 2a is het verboden een beschermd monument, af te breken, te verstoren, te verplaatsen of in enig opzicht te wijzigen. Ingevolge artikel 11 lid 2b is het verboden een beschermd monument te herstellen, te gebruiken of te laten gebruiken op een wijze, waardoor het monument wordt ontsierd of in gevaar gebracht 5.5.3 Monumentenverordening Ingevolge artikel 9 lid 2a van de monumentenverordening gemeente Texel is het verboden; een gemeentelijk monument af te breken, te verstoren, te verplaatsen of in enig opzicht te wijzigen. Ingevolge artikel 9 lid 2b van de monumentenverordening gemeente Texel is het verboden; een gemeentelijk monument te herstellen, te gebruiken of te laten gebruiken op een dusdanige wijze, dat het wordt ontsierd of in gevaar gebracht. 5.5.4 Schapenboeten Voor schapenboeten die als gemeentelijk monument geregistreerd staan gaat een aparte regeling gelden: elke eigenaar krijgt jaarlijks € 500,- per boet, op voorwaarde dat er voldoende onderhoud gepleegd wordt. Dit wordt gecontroleerd door de agrarische natuur- en landschapsvereniging De Lieuw of de Stichting Dorpsherstel Texel. Bij onvoldoende onderhoud wordt de € 500,- niet


22/26

uitgekeerd. Bij twijfelgevallen of discussie over of het onderhoud als ‘voldoende’ gekwalificeerd kan worden of niet, beslist de Monumentencommissie. De Lieuw of Dorpsherstel kan ook door de eigenaar verzocht worden om het onderhoud uit te laten voeren; in dat geval is de € 500,- voor De Lieuw of Dorpsherstel.

5.6

Communicatie

Er zijn verschillende doelgroepen die bereikt moeten worden met informatie over monumenten: 1. de eigenaren van monumenten: zij moeten precies weten waar ze aan toe zijn, wat wel en niet mag en waar ze terecht kunnen voor subsidie of advies. Voor hen maken we een informatiebrochure. 2. de bevolking van Texel: zij moeten globaal weten hoe het geregeld is met monumenten op het eiland. Belangrijker is dat zij door het verhaal over en achter de monumenten van Texel zich (nog) meer verbonden voelen met het eiland. Voor hen komen artikelen in de krant en op de gemeentelijke website 3. toeristen: zij moeten op verschillende manieren in contact komen met monumenten. Voor hen zijn vooral gevelbordjes van belang, fiets- en wandelroutes langs monumenten en artikelen in toeristische uitgaven.


6

Wat betekent dat financieel?

6.1

Huidige situatie

23/26

In de gemeentebegroting voor de jaren 2008 en 2009 zijn bedragen opgenomen voor uitvoering van een monumentensubsidieregeling. In principe zijn deze bedragen geïndexeerd, zij het dat als algemene maatregel de indexering voor 2009 niet in de begroting is doorgevoerd. Voor bijdragen aan monumenten en schapenboeten is voor beide categorieën € 22.269,- begroot, totaal dus € 44.538,-. Als dit budget in enig jaar niet (geheel) besteed wordt, vloeit de rest in een fonds. Voorjaar 2009 zit er in dat fonds een bedrag van € 94.829,- voor woonhuismonumenten en € 65.707,- voor schapenboeten. Die bedragen zijn nodig voor aanstaande renovaties of nog uit te betalen werkzaamheden die reeds gedaan zijn. Met name voor de restauratie van schapenboeten moet vaak enkele jaren ‘gespaard’ worden om voldoende budget te hebben om het werk te kunnen uitvoeren. Bovengenoemde bedragen moeten worden gezien als een minimum waarop de lijn vanuit het verleden kan worden doorgezet. De bedragen bieden geen ruimte voor een hoger ambitieniveau. Sterker nog, de ambitie om de gelden ook in te zetten voor onderhoud, verlaagt het budget voor restauratie feitelijk. Bovendien is er ook geld nodig om in communicatieve zin het monumentenbeleid uit te dragen en om een monumentencommissie in stand te houden. Hoewel het budget de afgelopen jaren dus niet elk jaar geheel verbruikt is, hebben zowel de deskundigenorganisaties, de rekenkamer als de Erfgoedinspectie hun zorg geuit over de beperkte omvang van het budget . Dat is ook een punt van zorg en monitoring in de komende jaren. Als er straks immers een goed monumentenbeleid vastgesteld is, met een heldere subsidieregeling en daar wordt op een goede manier bekendheid aan gegeven, dan zal de vraag naar financiële ondersteuning zeker toenemen. Als tegelijkertijd door de stolpeninventarisatie de monumentenlijst uitgebreid wordt, zal ook dat de druk op het budget verhogen. Anderzijds zijn er externe bronnen waaruit wellicht voor een specifiek doel (bijvoorbeeld restauratie schapenboeten) een bijdrage zou kunnen komen, zoals het Waddenfonds of ILG-middelen. Op dit moment is er een toezegging vanuit het Waddenfonds waaruit circa 10 schapenboeten gerestaureerd kunnen worden.

6.2

Onderhoudregeling schapenboeten

De nieuwe regeling voor het onderhoud van schapenboeten die als gemeentelijk monument zijn aangemerkt, kost € 500,- per boet, jaarlijks. Het gaat hierbij om maximaal 32 boeten, zodat het totaalbudget de € 16.000,- niet zal overschrijden (prijspeil 2009). Indexering van dit bedrag is uiteraard wel gewenst. Daarnaast heeft De Lieuw in samenwerking met de Stichting Dorpsherstel aangegeven de controle op het onderhoud en de uitkering van de € 500,- te willen uitvoeren voor € 3000,- per jaar (ook hierbij prijspeil 2009, jaarlijkse indexering). • Beleidskeuze: 1. Voor onderhoud van schapenboeten jaarlijks € 19.000,- op te nemen op de begroting (prijspeil 2009, jaarlijks te indexeren).


6.3

24/26

Monumentencommissie

Met het instellen van een monumentencommissie is door de raad besloten hiervoor budget toe te kennen. Het gaat om de normale vergoeding voor vergaderingen van de monumentencommissie en het ter beschikking stellen van vergaderruimte, koffie/thee/etc.

6.4

Monumentenlijst

Ter completering van de lijst wordt een stolpeninventarisatie uitgevoerd, waarvoor de raad al een beperkt budget heeft toegezegd. Bovendien is door de raad besloten om op basis van de resultaten te bezien of aanvullend budget nodig is voor dit doel. Daarnaast heeft de Historische Vereniging Texel (Commissie Texelse Monument) gevraagd 156 objecten in Den Burg nader te inventariseren en zo mogelijk op te nemen in het gemeentelijk monumentenregister. Hiervoor is eenmalig budget nodig. Hoeveel kan pas worden bepaald nadat offerte hiervoor aangevraagd is.

6.5

Communicatie

Een informatiebrochure voor eigenaren en gebruikers van monumenten kost eenmalig circa € 10.000,-. Het schrijven van artikelen voor de Texelse bevolking kan gebeuren binnen de normale formatie. Het samenstellen van wandel- en fietsroutes en het plaatsen van informatieborden ten behoeve van toeristen, kost structureel geld. Daarnaast is ook het organiseren van de jaarlijkse Monumentendag en het voldoende publiciteit geven aan dat evenement een kostenpost. Het voorstel is om voor deze structurele communicatie jaarlijks € 10.000,- ter beschikking te stellen.

6.6

Personele inzet

Dit monumentenbeleid is een kwalitatieve stap voorwaarts. Bescherming en behoud van het gebouwde erfgoed op Texel is hiermee gediend. Dat is veel waard, maar kost ook inzet. Zowel in financiële middelen als in personele inzet betekent dit uitbreiding. Voorstel voor inzet personeel: 1. Afdeling Ontwikkeling en Projecten: 0,1 Fte (beleid, advies, teksten) 2. Afdeling Ondersteuning, team Vergunningen: 0,2 Fte (vergunningverlening, subsidieverzoeken, monumentenlijst) 3. Afdeling Ondersteuning, team Toezicht: 0,3 Fte (advies, beheer, toezicht) Deze verruiming van de inzet van personeel is minimaal. Ten opzichte van andere gemeenten in vergelijkbare situaties is dit voorstel nog steeds aan de krappe kant. Als vuistregel wordt elders vaak gehanteerd dat 200 monumenten 1 Fte rechtvaardigen. Toch betekent dit een verdubbeling in vergelijk met de huidige situatie; een flinke stap vooruit dus. We denken hiervoor jaarlijks circa € 25.000,- extra nodig te hebben. • Beleidskeuze: 1. Structureel € 25.000,- (prijspeil 2009, jaarlijks te indexeren) beschikbaar stellen ten behoeve van extra inzet personeel voor de uitvoering van en toezicht op het Monumentenbeleid.

Aldus besloten in de openbare vergadering van 27 oktober 2009, De griffier,

De voorzitter,


7

25/26

Bijlagen

7.1

Conclusies en aanbevelingen uit rapport Lokale rekenkamer, november 2005 Er is dankbaar gebruik gemaakt van de conclusies en aanbevelingen van de lokale rekenkamer; die zijn ter harte genomen. Als bijlage bij deze nota zijn de conclusies en aanbevelingen gevoegd. Puntsgewijs willen wij hierover het volgende opmerken: conclusies: ad 1 De concept monumentenverordening is gereed. Hierin wordt uitgegaan van een door Burgemeester en wethouders ingestelde monumentencommissie (deskundigencommissie); ad 2 Op basis van het beschikbaar gestelde budget 2004 zijn offertes gevraagd voor de inventarisatie van stolpen en schapenboeten. De Quick Scan is in 2008 uitgevoerd. ad3 Er ligt in concept: een beleidsnota Monumentenzorg Texel; een Subsidieverordening restauratie / onderhoud gemeentelijke Monumenten Texel; een Monumentenverordening Texel alsmede een Monumentencommissiereglement. ad4 Aan dit deel van de monumentenzorg wordt invulling gegeven door middel van een reeds afgerond Archeologisch Beleidsadvies (opgesteld in het kader van het project Ruimte voor Ontwikkeling.) ad5 zie 4 ad6 Er wordt jaarlijks geld gestort in het egalisatiefonds torens. Door meerwerk van gerestaureerde torens is er momenteel geen budget voor restauratie van de toren van de NH-kerk te De Koog. zie het gestelde onder Gemeentelijk monumentenfonds. ad7 ad8 De mogelijkheid is aanwezig om gedeelten van een schapenboet aan te wijzen als monument. ad9 Provinciale criteria blijft helaas gehandhaafd. ad10 Extra uren zijn geïnvesteerd in beleid. Zie ad 3. ad11 Het huidige budget voor schapenboeten bedraagt jaarlijks € 22.269,-. Het budget wordt verhoogd, zie voor de details het financiële overzicht in hoofdstuk 5. aanbevelingen: ad1 In concept gereed. ad2 In concept gereed. ad3 In 2008 is de Quick Scan uitgevoerd. ad4 Conceptnota’s worden besproken met o.a. Stichting Dorpsherstel. ad5 Is geregeld in conceptverordening. ad6 Wordt nader uitgewerkt. ad7 Bij inventarisatie stolpen wordt aandachtsveld Vrijkomende Agrarische Bedrijfsgebouwen meegenomen. ad8 Wordt samengesteld in overleg met Stichting Dorpsherstel na inventarisatie stolpen en schapenboeten. ad9 Is opgenomen in rationeel gebouwenbeheer. ad10 Is aandachtsveld. ad11 Wordt toegepast. ad12 Wordt besproken met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. ad13 Zie ad 8 van de conclusies.


7.2

Nota ‘Schapenboeten nutteloos? Ja, maar…’ van Stichting Dorpsherstel Texel en Vereniging voor Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer De Lieuw

7.3

Rapport Erfgoedinspectie 2008

26/26

Monumentenbeleid Texel 2009

Recommend Documents