Energie voor Texel
Uitvoeringsprogramma Energievisie Texel 2010 – 2020
Marcel Elswijk (ATO) In samenwerking met Gemeente Texel Versie 18 januari 2010 Rapportnummer: 3.638
1
SAMENVATTING Ambitie Texel heeft ambitie op het gebied van duurzaamheid. Al vele jaren wordt er actief geïnvesteerd in stimuleringsmaatregelen en energiezuinige projecten. Er zijn al veel voorbeeldprojecten gerealiseerd en subsidies verstrekt voor dubbel glas en zonnepanelen. De gemeenteraad heeft het doel uitgesproken om in 2020 alle energie die nodig is op Texel zelf op te wekken met gebruik van duurzame bronnen. Deze ambitie is uitgewerkt in de energievisie van Texel, zoals die in 2008 is aangenomen door de raad. De ambitie is ook opgeschaald naar de andere Waddeneilanden. Dat heeft geleid tot een gezamenlijk Ambitiemanifest met dezelfde doelstelling ten aanzien van energie. Uitvoering van de projecten die opgenomen zijn in de Energievisie is gestart in 2008. Begin 2010 zijn er al diverse projecten afgerond of in uitvoering, zoals: • Diverse voorlichtingsprojecten voor aannemers en installateurs (isolatie en nieuwe technieken) • Aanschaf 25 kleine windmolens door gemeente (met ondersteuning van het Waddenfonds) • Vooronderzoek naar getijdencentrale • Vooronderzoek naar geothermie • Voorlichting over subsidiemogelijkheden (Waddenfonds, Senter-Novem, Meer met Minder, etc.) Het is een goed begin, maar ook is duidelijk dat er een versnelling nodig is om de doelstelling in 2020 te halen. Zowel in projecten als in de organisatie daarvan is een flinke stap nodig. De gemeente heeft daarnaast in maart 2009 een structuurvisie voor het eiland vastgesteld. De structuurvisie bevat de paragraaf “Texel schoon, stil en energieonafhankelijk”. In dit onderdeel is het toekomstbeeld beschreven dat Texel een voorbeeld is voor de rest van Nederland van een gezonde omgeving. De lucht is er schoon, het water helder en er is geen structurele geluidshinder. De voor het wonen en werken benodigde warmte en elektriciteit wordt op het eiland zelf opgewekt. Texel is bovendien de eerste gemeente in Nederland waar alle energie duurzaam wordt opgewekt bijvoorbeeld door getijdenturbines, windmolens, aardwarmtecentrales, bio-energie of zonneakkers. Veel gebouwen, schuren, andere bedrijfsgebouwen en woningen hebben zonnedaken. Die leveren elektriciteit en met behulp van warmtepompen, ook warmte. Het bedrijfsleven werkt nagenoeg zonder uitstoot van schadelijke stoffen. De energie wordt duurzaam opgewekt en de productieprocessen zijn schoon. Een groot deel van de auto’s rijdt op Texelse elektriciteit, waardoor ze geen luchtvervuiling veroorzaken. Het is duidelijk dat de gemeente Texel in elk geval veel ambitie heeft op het gebied van verduurzaming van het eiland. En niet alleen de gemeente. Andere organisaties op Texel hebben soortgelijke ambities, net als andere overheden en organisaties buiten Texel. De gemeente Texel heeft daarom behoefte aan een uitvoeringsprogramma tot aan 2020. De nadruk ligt daarin op de uitvoering voor de aankomende drie jaar.
Aanpak Om in 2020 de ambitie te kunnen waarmaken, is een slimme mix van projecten nodig, die goed aansluit bij de kwaliteiten van het eiland. Projecten die zeker voldoende draagvlak hebben bij de bevolking en gewaardeerd kunnen worden door de toeristen op Texel. Daarnaast moeten de projecten natuurlijk ook rekening houden met de speerpunten van beleid bij de provincie en het Rijk. Er zijn drie soorten projecten nodig: 1. Om te beginnen moeten we ‘meters maken’, het ‘laaghangende fruit plukken’. Een aantal grote projecten met bestaande techniek, die veel megawatts opleveren. 2. Tegelijk moet de energietransitie ook zichtbaar worden voor iedereen. Dat betekent projecten die misschien minder kW opleveren, maar wel communicatief een grote waarde hebben. 3. Onderzoek naar nieuwe en innovatieve vormen van duurzame energie.
2
Belangrijk bij al deze projecten is een goede communicatie. Door steeds het geheel goed in beeld te hebben en alle voor- en nadelen die daarmee samen hangen, kunnen er heldere en eerlijke keuzes worden gemaakt. Bovendien is het belangrijk om draagvlak te creëren bij de bewoners van Texel en zeker ook bij de bezoekers, de toeristen. Een uitgekiende communicatie en marketing van ‘het Eiland van de Zon’ kan een positief effect op het toerisme hebben. En daarmee ook op de werkgelegenheid op het eiland. Onderzoek heeft uitgewezen dat energieneutraliteit in 2020 is te bereiken. Aan de hand van de Trias Energetica (zie hoofdstuk 5, pagina 13) zijn projecten en proeftuinprojecten gedefinieerd die leiden tot CO2 -neutraliteit in 2013 en die informatie opleveren om in 2013 de vervolgrichting te bepalen om energieneutraliteit te bereiken in 2020. De volgende projecten zijn gedefinieerd:
1. Monitoren directe energiebalans Texel 2. Duurzame investeringen bestaande bouw particulieren en bedrijven 3. Duurzame investeringen dorpshuizen, sportverenigingen en scholen 4. Duurzame investeringen wooncorperatie 5. Groene Energie Centrale Texel (GEC) 6. CO2 neutrale bussen 7. Bioverbrandingsinstallatie ten behoeve van nieuwe gemeentehuis en OSG 8. Houtversnipperinstallatie 9. Houtvergassingsinstallatie 10. Grootschalige PV-toepassingen 11. Warmtenet 12. Energieneutrale bouw 13. Getijde energie
14. Diepe geothermie 15. ThermoChemische opslag 16. Elektrisch rijden inclusief oplaadpunten 17. Zwakstroomnetwerk 18. hE15-pomp op Texel 19. Openbare LED verlichting 20. Offshore wind Het is een mix van alle 3 de soorten projecten: zowel grote energieprojecten die veel opleveren, projecten die vooral waarde hebben in de communicatie en het draagvlak als onderzoeks- en proefprojecten die potentieel interessant zijn. Het beschikbare budget bij de provincie NoordHolland voor uitvoering van projecten op Texel is € 5.000.000. Dit bedrag kan besteed worden aan (de onrendabele top van) investeringen in bovenstaande projecten. Loonkosten zijn niet subsidiabel via deze regeling.
3
Inhoudsopgave 1
Inleiding........................................................................................................................................ 5
2
Een slimme mix van oplossingen ................................................................................................ 7
3
Communicatie en uitstraling ........................................................................................................ 8
4
Afbakening en definitie .............................................................................................................. 10
5
6
4.1
Andere overheden............................................................................................................ 10
4.2
Urgenda............................................................................................................................ 11
4.3
Opzet uitvoeringsprogramma........................................................................................... 12
Uitvoeringsprogramma energievisie 2013-2020........................................................................ 13 5.1
Directe energievraag Texel 2007 ..................................................................................... 14
5.2
Transitie naar een duurzaam eiland................................................................................. 15
5.3
Vraagreductie ................................................................................................................... 17
5.4
Oneindige energiebronnen............................................................................................... 18
5.5
Efficiënt Fossiel ................................................................................................................ 21
Projectmanagement................................................................................................................... 22 6.1
Projecten Uitvoeringsprogramma 2013............................................................................ 24
4
1 Inleiding Texel heeft ambitie op het gebied van duurzaamheid. Al vele jaren wordt er actief geïnvesteerd in stimuleringsmaatregelen en energiezuinige projecten. Er zijn al veel voorbeeldprojecten gerealiseerd en subsidies verstrekt voor dubbel glas en zonnepanelen. De gemeenteraad heeft het doel uitgesproken om in 2020 alle energie die nodig is op Texel zelf op te wekken met gebruik van duurzame bronnen. Deze ambitie is uitgewerkt in de energievisie van Texel, zoals die in 2008 is aangenomen door de raad. De ambitie is ook opgeschaald naar de andere Waddeneilanden. Dat heeft geleid tot een gezamenlijk Ambitiemanifest met dezelfde doelstelling ten aanzien van energie. Uitvoering van de projecten die opgenomen zijn in de Energievisie is gestart in 2008. Begin 2010 zijn er al diverse projecten afgerond of in uitvoering, zoals: • Diverse voorlichtingsprojecten voor aannemers en installateurs (isolatie en nieuwe technieken) • Aanschaf 25 kleine windmolens door gemeente (met ondersteuning van het Waddenfonds) • Vooronderzoek naar getijdencentrale • Vooronderzoek naar geothermie • Voorlichting over subsidiemogelijkheden (Waddenfonds, Senter-Novem, Meer met Minder, etc.) • Onderzoek naar de mogelijkheden openbare verlichting te voorzien van LED lampen en energie 0 te maken • Waddensamenwerking gestimuleerd door gezamenlijk Waddenfondsaanvragen in te dienen Het is een goed begin, maar ook is duidelijk dat er een versnelling nodig is om de doelstelling in 2020 te halen. Zowel in projecten als in de organisatie daarvan is een flinke stap nodig. De gemeenteraad heeft daarnaast in maart 2009 een structuurvisie voor het eiland vastgesteld (Texel op koers, maart 2009). In de structuurvisie staan de gewenste ontwikkelingen voor de economie, de ruimtelijke ordening en zorg en welzijn. Het document vormt tot 2020 een toetssteen voor beleidsbeslissingen op deze terreinen en geeft richting aan de uitwerking daarvan. De structuurvisie is door een uitgebreid interactief proces met de bevolking tot stand gekomen en beschikt daarom over een behoorlijk draagvlak. Inhoudelijk is de structuurvisie helder over het hoge ambitieniveau op het gebied van verduurzaming van het eiland. Uit de structuurvisie, de paragraaf over “Texel schoon, stil en energieonafhankelijk”, het volgende citaat (toekomstbeeld): “Texel is een voorbeeld voor de rest van Nederland van een gezonde omgeving. De lucht is er schoon, het water helder en er is geen structurele geluidshinder. De voor het wonen en werken benodigde warmte en elektriciteit wordt op het eiland zelf opgewekt. Texel is bovendien de eerste gemeente in Nederland waar alle energie duurzaam wordt opgewekt bijvoorbeeld door getijdenturbines, windmolens, aardwarmtecentrales, bio-energie of zonneakkers. Veel gebouwen, schuren, andere bedrijfsgebouwen en woningen hebben zonnedaken. Die leveren elektriciteit en met behulp van warmtepompen, ook warmte. Het bedrijfsleven werkt nagenoeg zonder uitstoot van schadelijke stoffen. De energie wordt duurzaam opgewekt en de productieprocessen zijn schoon. Een groot deel van de auto’s rijdt op Texelse elektriciteit, waardoor ze geen luchtvervuiling veroorzaken”. Figuur 1: Structuurvisiekaart Texel 2009
Maar ook buiten de gemeentelijke organisatie zijn initiatieven om de duurzaamheidtransitie op Texel te stimuleren. Al in 2007 is een lokale energiecoöperatie opgericht: Texel Energie, waar veel Texelaars aandelen in hebben. Doelstelling is het leveren van groene energie, in toenemende mate zelf op te wekken. In 2009 heeft een groep enthousiaste Texelaars onder leiding van Urgenda het
5
rapport ‘Texel geeft energie’ gepubliceerd, een visie tot 2040 voor een duurzame ontwikkeling van Texel. Niet alleen heeft Texel zelf een duurzame ambitie, ook anderen hebben ambitie met Texel. De provincie Noord-Holland heeft ambitieuze plannen op het gebied van energiebesparing en duurzame opwekking en zou graag een deel daarvan op Texel gerealiseerd zien. Hetzelfde geldt voor de Rijksoverheid. Maar ook een nationale duurzame aanjaagorganisatie als Urgenda heeft Texel tot Icoon uitgeroepen, tot voorbeeldproject. Dat biedt kansen voor de ontwikkeling van Texel, zeker ook economisch. Het gaat immers om miljoeneninvesteringen, waarvan een belangrijk deel terecht kan komen bij Texelse aannemers en installateurs. Juist nu kan deze sector dergelijke crisismaatregelen heel goed gebruiken. Waarom Texel? Het eiland is uniek en heeft een aantal grote voordelen om als voorbeeld op het gebied van duurzame ontwikkeling te dienen: • • • • • • •
Het is een afgebakend en bijzonder goed zichtbaar gebied Het is een van de mooiste en natuurlijkste plaatsen van Nederland Het is groot genoeg om voldoende organisatie- en ondernemerskracht te herbergen Het is klein genoeg om dingen snel van de grond te krijgen; je weet wie je nodig hebt Het kent veel verschillende landschappen, economische activiteiten en mensen: het is Nederland in het klein. Texel kent de meeste uren zon van Nederland, de meeste wind en is omgeven door stromend water Het heeft een informele, eigengereide en inventieve bevolking die niet bang is om het anders te doen.
Daarom Texel, dat is duidelijk! Maar met ambities, visies en ‘natuurlijke’ voordelen is er nog niets gerealiseerd. Het helpt allemaal wel, als die plannen omgezet worden in concrete projecten. Dat is wat we in dit rapport doen. Concrete projecten die er met elkaar toe moeten leiden dat Texel in 2020 inderdaad duurzaam en zelfvoorzienend is op energiegebied. Projecten die aansluiten bij de ambities van de provincie Noord-Holland en passen binnen Rijks- en Europees beleid. Projecten ook die als voorbeeld kunnen dienen voor andere gemeenten in Nederland.
6
2 Een slimme mix van oplossingen Om in 2020 de ambitie te kunnen waarmaken, is een slimme mix van projecten nodig, die goed aansluit bij de kwaliteiten van het eiland. Projecten die zeker voldoende draagvlak hebben bij de bevolking en gewaardeerd kunnen worden door de toeristen op Texel. Daarnaast moeten de projecten natuurlijk ook rekening houden met de speerpunten van beleid bij de provincie en het Rijk. Er zijn drie soorten projecten nodig: 1. Om te beginnen moeten we ‘meters maken’, het ‘laaghangende fruit plukken’. Een aantal grote projecten met bestaande techniek, die veel megawatts opleveren. 2. Tegelijk moet de energietransitie ook zichtbaar worden voor iedereen. Dat betekent projecten die misschien minder kW opleveren, maar wel communicatief een grote waarde hebben. 3. Onderzoek naar nieuwe en innovatieve vormen van duurzame energie, de zogenaamde proeftuinprojecten. Ad 1: Voor de substantiële energietransitie zijn in elk geval de volgende projecten van belang: • Besparing. Energie die je niet gebruikt, hoef je ook niet op te wekken. Het meest valt hierbij te verdienen in het beperken van de warmtevraag van gebouwen: isolatie dus. Bij nieuwbouw is het relatief gemakkelijk, bij bestaande huizen lastiger, maar ook daar kan al snel 30% bespaard worden. • Biomassa vergisting en verbranding/vergassing. Doel is om in elk geval de biomassa die op Texel toch al aanwezig is hiervoor nuttig te gebruiken. • Zonne-energie: zowel PV-panelen (stroom) als zonneboilers (warmte) massaal installeren op daken (vooral ook (agrarische) bedrijfsgebouwen) en losstaand op een zonneakker. • Wind energie: kleine windmolentjes waar dat kan in het buitengebied en op bedrijfsterreinen. Daarnaast het opwaarderen van de huidige molens in Oudeschild: verplaatsen vanaf de jachthaven naar het bedrijventerrein, iets hogere types die vele malen meer opleveren. In polder Eijerland nog eens een soortgelijk ‘parkje’: 4 á 5 grote windmolens op een goed gekozen locatie. Ad 2: Belangrijk voor draagvlak en uitstraling zijn in elk geval de volgende projecten: • Aanpassen straatverlichting. Met behulp van de dorpscommissies kijken welke lantaarns weg kunnen en hoe de overige vervangen kunnen worden door betere LED-lampen met slimme schakelaars. Uiteraard ook in het buitengebied en op de veerhaven deze mogelijkheden bekijken en uitvoeren. • Vervoer: bussen op biogas, tuk-tuks elektrisch, oplaadpunten voor elektrische auto’s, scooters en fietsen. Korting voor elektrische auto’s op de boot. • Texelkaart: spaarsysteem (vgl. Airmiles) op basis van duurzaam gedrag. Ad 3: ‘Tested on Texel’, nieuwe en substantiële kansen onderzoeken, in elk geval: • Diepe geothermie-centrale. Indien Texel een geschikte locatie blijkt, hier proefboringen doen. • Getijdencentrale: in het Marsdiep ter hoogte van de NIOZ-haven een proefproject, bij succes opschaling. • Proeftuin elektrisch rijden • Proefproject met chemische warmteopslag • Zwakstroomnetwerk • Warmtenet
7
3 Communicatie en uitstraling Belang Essentieel voor het welslagen van de projecten en het halen van de doelstelling is een goede communicatie met de bevolking van Texel. En niet alleen met de bevolking, maar zeker ook met de bezoekers, de gasten van Texel. Dat geldt voor elk project afzonderlijk, maar ook voor het geheel. Steeds zal bij de communicatie over een concreet project ook de link moeten worden gelegd met het gehele plan, met het doel. De rol van de gemeente en andere betrokkenen bij de uitvoering van de beschreven projecten is uiteindelijk maar beperkt. De inzet van mensen en middelen, de steun van de provincie en het rijk, het is er steeds op gericht om processen te faciliteren en in beweging te zetten. Uiteindelijk moeten bedrijven en particulieren de handschoen oppakken. Heel belangrijk voor Texel is de beeldvorming bij het proces van verduurzaming. Dat geldt in eerste instantie voor het creëren van een positieve opstelling bij de bevolking. In het rapport “voorbeelden voor draagvlakbevordering bij duurzame energieprojecten op eilanden en in kleine gemeenschappen” staan mogelijkheden beschreven hoe dat aangepakt kan worden (ECN mei 2007). Overigens wordt de mening van de Texelaars voor een deel heel terecht bepaald door de verwachting van hoe toeristen zullen reageren op de ontwikkelingen. Inhoud De basis van het verhaal is dat de duurzame ontwikkeling autonoom plaatsvindt. Door de klimaatverandering, het opraken van fossiele brandstoffen en de toenemende afhankelijkheid van andere landen is dat wel een gegeven. De keus voor een gemeente ligt er in om mee te ontwikkelen met de hoofdstroom, of om voorop te willen lopen. Het zijn van koploper brengt kansen en risico’s met zich mee. Texel heeft natuurlijke, fysieke en culturele omstandigheden (zie Inleiding) waarmee het zich duidelijk onderscheid van alle andere gemeenten en waardoor het kiezen voor de positie van koploper aantrekkelijker wordt. Op basis daarvan heeft de gemeenteraad bij herhaling gekozen om voorop te lopen in de duurzaamheidtransitie (Energievisie, Ambitiemanifest, Structuurvisie). Koploperspositie Inmiddels is bewezen dat de koploperspositie in elk geval subsidiegeld oplevert. Investering van middelen die naar Texel toekomen en hier grotendeels blijven, omdat ze besteed worden aan werkgelegenheid op het eiland. Goed voor de economie. Daarnaast zijn investeringen op Texel van bedrijven op de duurzaamheidmarkt ook gunstig. Een belangrijk deel van de toeristen die naar Texel komen, doen dat mede op grond van het belang dat zij hechten aan de rust, natuur en ruimte. Duurzame energie sluit daar heel mooi bij aan en zal veel toeristen een ‘goed gevoel’ geven. Daarbij is het ook interessant om –als je toch op Texel bent- eens te bekijken en ervaren hoe de toekomst eruit gaat zien. Dat laatste is zelfs zó interessant, dat een koplopereiland als Samsö in Denemarken een flinke extra toeristenstroom aangeboord heeft van mensen die beroepsmatig op excursie komen. Kansen voor seizoensverbreding op Texel. Uitstraling Ten aanzien van de uitstraling van Texel kan de duurzame opwekking van energie ook als marketing instrument gebruikt worden. In plaats van het ‘wolkje boven Texel’ (uit het NOS Journaal weerbericht) kan Texel zich profileren als ‘Eiland van de zon’. Op Texel zijn de meeste uren zon van Nederland en die gebruiken wij natuurlijk ook voor onze energieopwekking. Dat geeft een ‘warm’ gevoel, heel bruikbaar voor de VVV.
8
Maar met zon alleen kunnen we onze doelstelling (nog) niet halen. Het is wel de verwachting dat in de verdere toekomst de zon als energiebron toereikend kan worden, maar nu en ook in 2020 is de techniek nog niet zover. De meest rendabele en doorontwikkelde techniek om duurzame energie op te wekken is de windturbine. Door de zichtbaarheid in het landschap is plaatsing van windturbines op Texel maar beperkt mogelijk. Sinds jaren staan er 5 turbines in Oudeschild. Die zijn verouderd, staan niet allemaal op een goede locatie en leveren relatief weinig energie. Opwaardering van deze turbines ligt voor de hand. Bovendien zijn er ook al enige tijd geleden vergunningen verstrekt voor de bouw van nog twee windturbines in Oudeschild. Daarnaast is het wellicht mogelijk een aantal molens in polder Eijerland te plaatsen. Gezien de verwachte ontwikkelingen in techniek, zeker in de wat verdere toekomst, zou het goed mogelijk kunnen zijn dat de windturbines op termijn niet meer nodig zijn. Het voorstel is om bij verlening van vergunning voor een nieuwe windturbine, rekening houdend met de afschrijvingstermijn, een beperkte periode te vergunnen van bijvoorbeeld maximaal 15 of 20 jaar. De sloop- of opruimkosten moeten in de exploitatie meegenomen worden. Daarmee wordt de windturbine slechts een tijdelijke verstoring van het landschap, voor zover daar al sprake van is.
Andere voordelen Het kabinet heeft aangekondigd een forse heffing op energie in te gaan voeren, teneinde uit de opbrengst de verduurzaming van de energieproductie te financieren. Energie wordt dus flink duurder, nog los van de ontwikkelingen op de markt. En die markt zal er voor zorgen dat de energie nog duurder wordt: hoe minder fossiele brandstofvoorraden beschikbaar zijn, hoe hoger de prijs zal worden. Eigen duurzame energieproductie kan de lokale prijs heel gunstig beïnvloeden. Afhankelijkheid van Rusland (olie/gas) of OPEC-staten (olie) geeft onzekerheid. Zo werd vorig jaar ineens de gaskraan dichtgedraaid vanwege een conflict met Oekraïne, waar een deel van Europa last van kreeg. Niemand wil voor zijn energievoorziening afhankelijk zijn van politieke besluiten en zeker niet van minder- of ondemocratische regimes. Een eigen energieproductie geeft veel zekerheid. Bovendien spreekt dat de Texelaars aan: de eilanders zijn nu eenmaal gewend om problemen zelf op te lossen. ‘Texels eigen’ zit in het bloed van de Texelaar. Naast de verduurzaming van de energie op Texel, is een belangrijk voordeel van windenergie op land dat de exploitatie daarvan heel winstgevend is. Dat geldt in iets mindere mate ook voor biovergisting. Gekoppeld aan de energiecoöperatie Texel Energie kan dat heel veel Texelaars financieel voordeel opleveren.
9
4
Afbakening en definitie
Texel heeft de ambitie om in 2020 volledig duurzaam te zijn op energiegebied. Dit wil zeggen dat het volledige directe energiegebruik binnen de gemeentegrenzen van de gemeente Texel wordt geproduceerd met behulp van duurzame energietechnologieën. Het brandstofverbruik van de visserijvloot blijft buiten beschouwing omdat de visserijvloot voornamelijk buiten de gemeentegrenzen vaart. Ook het brandstofverbruik op het vliegveld Texel en het energiegebruik voor de zandsuppletie voor Texel vallen niet onder het directe energiegebruik. Dit is de afbakening van de energievisie. Er zijn initiatieven gaande naar besparingsopties voor het brandstofverbruik van de visserijvloot, zandsuppletie en het vliegveld (Texel mei 2008). Met name de uitvinding op Texel van de ‘Sumwing’, later ook met electropuls, die zorgt voor een brandstofbesparing van circa 70% in de visserij, verdiend aandacht. Volgens de energievisie heeft de opwekking van duurzame energie binnen de gemeentegrenzen de sterke voorkeur, maar als het verwezenlijken van de ambitie bijvoorbeeld de productie van duurzame elektriciteit buiten de gemeentegrenzen noodzakelijk maakt, dan draagt dat bij aan het bereiken van het doel. Texel wil dan (mee)investeren in de betreffende installaties. Compensatie door bijvoorbeeld het inkopen van duurzame energiecertificaten of de aanplant van klimaatbossen mag onderdeel uitmaken van het plan. Zoals beschreven in de structuurvisie gaat de voorkeur uit naar een Energie Neutraal Eiland. Naast energieneutraliteit zijn ook de begrippen klimaatneutraliteit en CO2 neutraliteit in omloop. De betekenis van deze begrippen zijn echter niet gelijk. Een CO2-neutrale gemeente stoot netto in een jaar geen CO2 uit om tegemoet te komen aan de lokale energievraag te dekken. Uitstoot kan eventueel worden gecompenseerd door elders opgewekte duurzame energie of andere compensatievormen zoals CO2-opslag in oude gasvelden of bosaanplant. De gemeente draagt dan nog in beperkte mate bij aan de klimaatverandering. Een energieneutrale gemeente is een CO2-neutrale gemeente, maar kan niet terugvallen op compensatiemaatregelen als klimaatbossen en CO2-afvang en CO2-opslag om de doelstelling te halen. Een klimaatneutrale gemeente is een CO2-neutrale gemeente die nog een stapje verder gaat. Een klimaatneutrale gemeente stoot in de eindsituatie netto in een jaar geen broeikasgassen (CO2, CH4, N2O, CFK’s) uit om tegemoet te komen aan de lokale energievraag te dekken. Uitstoot kan eventueel worden gecompenseerd. De gemeente draagt dan in het geheel niet bij aan de klimaatverandering (Builddesk 2008). In de paragraaf 5.1 wordt de directe energievraag van de gemeente Texel gepresenteerd.
4.1
Andere overheden
Europa Het tegengaan van klimaatverandering is een wereldwijd doel, onder meer vastgelegd in het Kyoto verdrag en het Bali Action PLan. Naast deze mondiale richtlijnen bestaan er op Europees niveau bindende afspraken. De Europese Unie heeft voor 2020 de volgende klimaatdoelstellingen vastgesteld: - 20 procent minder uitstoot van broeikasgassen (CO2, N2O, CH4 en CFK’s) ten opzichte van 1990, dit wordt 30 procent reductie zodra een internationaal akkoord tot stand komt - 20 procent minder energieverbruik dan het geraamde gebruik in 2020 - 20 procent van het totale energiegebruik van de Europese Unie moet hernieuwbare energie zijn (zon, wind, biomassa) - 10 procent van het totale brandstofgebruik bestaat uit biobrandstoffen Rijk Deze Europese klimaatdoelstellingen zijn landelijk vertaald in het programma Schoon en Zuinig. In 2020 moet - de uitstoot van broeikasgassen 30 procent minder zijn, - 20 procent van het totale energieverbruik moet hernieuwbare energie zijn (zon, wind, biomassa),
10
-
10 procent van het totale energieverbruik bestaat uit biobrandstoffen en de energiebesparing neemt jaarlijks met 2 procent toe.
Provincie Noord-Holland Het Rijk heeft met de provincies afspraken gemaakt over hun bijdragen aan deze doelstellingen. De meest concrete afspraak is dat de provincie Noord-Holland streeft naar een productie van 430 megawatt windenergie in 2012. Verder draagt de provincie bij door het realiseren en stimuleren van duurzame energie, duurzame mobiliteit, energiebesparing, verminderende uitstoot van broeikasgassen, energie-innovatie en adaptatie aan klimaatverandering (Holland 2009). Als speerpunten in het provinciaal klimaatbeleid zijn duurzaam (ver)bouwen, windenergie en gebruik van biomassa gedefinieerd. Een belangrijk instrument van de provincie is ondersteuning van projecten met financiële middelen en advies via het CO2-servicepunt. Gemeente Texel De ambitie van de gemeente Texel gaat verder dan de doelstellingen van EU, Rijk of provincie. Texel wil een voorbeeldfunctie hebben in Nederland, omdat het eiland daar bij uitstek zo geschikt voor is. Het is duidelijk dat de gemeente daarmee ook onevenredig veel behoefte heeft aan ondersteuning om de doelen te halen.
4.2 Urgenda Urgenda –de urgente agenda- is een initiatief van de vakgroep voor Transitiemanagement aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Doel is om de verduurzaming van Nederland drastisch te versnellen, in de overtuiging, dat het noodzakelijk is. Een belangrijk middel om dat te doen is het aanwijzen, ontwikkelen van Icoonprojecten: grootschalige voorbeelden die de rest van Nederland en daarbuiten kunnen laten zien dat duurzame ontwikkeling mogelijk is, dat het werkt. Texel is één van de vijf icoonprojecten. Experts uit het Urgenda-netwerk en een vijftiental koplopers op Texel hebben aan een samenhangende visie op duurzame ontwikkeling van Texel gewerkt:”Texel geeft energie!” Vanuit de kwaliteiten van Texel zijn drie ontwikkelingssporen gedefinieerd en uitgewerkt: De verduurzaming van echte energie, ‘Tested on Texel’ (waarbij Texel een proeftuin wordt van duurzame ontwikkelingen) en het ‘Oplaadstation Texel’, een duurzame verrijking van het toeristisch aanbod. Deze visie, “Texel geeft energie!” is door zowel de gemeenschap als de gemeente van Texel enthousiast ontvangen. Met als gevolg dat er inmiddels al concrete projecten in voorbereiding zijn op alle drie de ontwikkelingssporen. Er wordt bekeken of er op Texel wellicht een alternatieve, duurzame wijze van dijkversterking uitgeprobeerd kan worden. Er wordt geprobeerd een proeftuin elektrisch rijden op Texel op te zetten. Er is een onderzoek afgerond en er zijn initiatieven van ondernemers met betrekking tot het Oplaadstation. En natuurlijk wordt de echte energietransitie aangepakt.
11
4.3 Opzet uitvoeringsprogramma Texel wil het voorbeeld van een duurzaam eiland worden. De Gemeenteraad van Texel heeft daartoe de ambitie uitgesproken in 2020 duurzaam zelfvoorzienend te willen zijn. De Energievisie (2008) waarin deze ambitie is vastgelegd, kent een Uitvoeringsprogramma 2008-2011 waarin tientallen projecten zijn opgesomd die mee moeten helpen om deze ambitie te realiseren. Uitvoering van de projecten die opgenomen zijn in de Energievisie is gestart in 2008. Begin 2010 zijn er al diverse projecten afgerond of in uitvoering, zoals: • Diverse voorlichtingsprojecten voor aannemers en installateurs (isolatie en nieuwe technieken) • Aanschaf 25 kleine windmolens door gemeente (met ondersteuning van het Waddenfonds) • Vooronderzoek naar getijdencentrale • Vooronderzoek naar geothermie • Voorlichting over subsidiemogelijkheden (Waddenfonds, Senter-Novem, Meer met Minder, etc.) • Onderzoek naar de mogelijkheden openbare verlichting te voorzien van LED lampen en energie 0 te maken • Waddensamenwerking gestimuleerd door gezamenlijk Waddenfondsaanvragen in te dienen Het is een goed begin, maar ook is duidelijk dat er een versnelling nodig is om de doelstelling in 2020 te halen. Zowel in projecten als in de organisatie daarvan is een flinke stap nodig. De Energievisie gaat er vanuit dat met een bepaalde regelmaat bijstelling en concretisering nodig zal zijn, afhankelijk van bereikte en geprognosticeerde resultaten en nieuwe technologische ontwikkelingen. De gemeente Texel heeft behoefte aan een uitvoeringsprogramma dat de gehele periode vanaf heden tot aan 2020 omvat. De nadruk ligt op de uitvoering voor de aankomende drie jaar. Daarin moeten in elk geval de volgende punten duidelijk naar voren komen: - de diverse projecten thematisch, inhoudelijk en financieel, met de producten en diensten die ze opleveren; - de programma/projectstructuur met daarbij de regierol van de gemeente en de inbreng van private partijen uit de Texelse economie; - aansluiting bij provinciale, landelijke en Europese programma’s ter ondersteuning van deze ambitie en aansluiten bij de visie die in het kader van Urgenda ontwikkeld is voor Texel. Dit rapport bevat projecten die op een objectieve, pragmatische en realistische wijze tot stand zijn gekomen. De projecten dragen bij aan het bereiken van energieneutraliteit van het eiland. Aan de hand van de Trias Energetica (zie volgend hoofdstuk) zijn projecten gedefinieerd die leiden tot CO2 neutraliteit in 2013. De proeftuinprojecten en andere onderzoeken moeten uiterlijk in 2013 informatie leveren om de vervolgrichting te bepalen om energieneutraliteit te bereiken in 2020.
12
5
Uitvoeringsprogramma energievisie 2013-2020
De methode om een energievraagstuk duurzaam op te lossen, is gebruik te maken van de Trias Energetica. De Trias Energetica is een afgeleide van de Trias Ecologica. Dat is een stappenplan voor duurzaamheid, dat op meer van toepassing is dan alleen energie.
Figuur 2: visualisatie van de Trias Energetica
De Trias Energetica richt zich op het zo duurzaam mogelijk invullen van de energievraag. Daartoe zijn drie stappen gedefinieerd: 1. De eerste stap is om zoveel mogelijk de energievraag te voorkomen om vervolgens in 2. stap twee de resterende vraag in te vullen met duurzame energie, zoals zonne-energie, windenergie, getijdenenergie, aardenergie en/of biomassa. Als er na deze stap nog een energievraag resteert dan is de 3. laatste stap om die resterende energievraag in te vullen door eindige energiebronnen zoals aardgas, kolen, benzine e.d. op een zo efficiënte en schoon mogelijk wijze toe te passen. Recuperatie, energieopslag en hergebruik van reststromen zijn aspecten die zijn verweven in de verschillende stappen van de Trias Energetica. Figuur 2 laat de samenhang in aanpak zien. Op dit moment is de driehoek oranje; het blauwe en groene deel moeten groeien, de lijnen moeten verschuiven ten koste van het oranje deel. Vraagreductie maakt de behoefte aan energieproductie kleiner, meer duurzame bronnen de noodzaak tot gebruik van fossiele brandstoffen ook. Toepassing van deze –of een andere- methode, begint bij het in kaart brengen van de huidige energievraag op Texel.
13
5.1 Directe energievraag Texel 2007 De totale jaarlijkse directe energievraag op Texel bedraagt bij benadering 1.614.000 GJ (Giga Joule). Deze energievraag is in onderstaande figuur 3 onderverdeeld1 in drie gebruikersgroepen (links): - Wonen, werken en recreatie - Landbouw, industrie en infra - Publiek Vervoer Daarnaast (rechts) is aangegeven met welke energiedrager aan de vraag tegemoet wordt gekomen.
Figuur 3: Directe energievraag Texel 2007 (GJ)
Het aandeel van de verschillende gebruikersgroepen is in de onderstaande tabel 1 weergegeven: Tabel 1: Overzicht van het jaarlijkse directe energiegebruik op Texel 2007 (GJ).
Wonen, Werken & Recreatie Transportbrandstoffen
Landbouw, Industrie & Infra
Publiek Vervoer
Totaal
180.000
260.000
230.000
670.000
-
20.000
-
20.000
Aardgas (verwarming)
700.000
30.000
-
730.000
Elektriciteit
160.000
24.000
-
184.000
-
10.000
-
10.000
1.040.000
344.000
230.000
1.614.000
Oliederivaten
Warmte Totaal
In de gebruikersgroep “Publiek Vervoer” gebruiken TESO en autobussen respectievelijk 210.000 GJ en 20.000 GJ. Vrachtauto’s en bestelbusjes zijn verantwoordelijk voor het brandstofverbruik in de gebruiksgroep landbouw, Industrie & Infra. 2
De huidige jaarlijkse energievraag is gedekt door de volgende energiebronnen: - Zonnestroom (PV) 0,1% - Zonnewarmte (collectoren) 0,4% - Wind 0,7% - Bijmenging biodiesel (4%) 1,2% Inkoop groene energie (compensatie) 5,7% - Fossiel gebaseerde bronnen 91,9 %
1 2
Bron: Energievisie 2020 en het concept rapport van CQ-Team (oktober 2009) Een update van deze cijfers is nodig.
14
5.2 Transitie naar een duurzaam eiland De gemeente Texel wil een energieneutraal eiland zijn in 2020. De huidige energievraag wordt voor 8,1% duurzaam ingevuld. Dit betekent dat nog 91,9% van de 1.614.000 GJ duurzaam moet worden ingevuld, ofwel 1.484.000 GJ. Om een idee te geven: 1,5 miljoen GJ kan worden geproduceerd met bijvoorbeeld 58 stuks 2 MW windturbines of 420 ha zonnepanelen. In de onderstaande tabel is een overzicht gepresenteerd van de maatregelen die bijdragen aan een energieneutrale gemeente in 2020 en als tussenstap een CO2 neutraal Texel in 2013. De omrekenfactoren en kengetallen zijn terug te vinden in bijlage 3. Tabel 2: Energiebalans Texel
In bijlage 1 is het rekenmodel van de bovenstaande tabel 2 gepresenteerd.
Vraag In de aankomende drie jaar is de focus aan de vraagzijde gericht op 30% vraagreductie in de gebouwde omgeving (gebouwschil en gedragsverandering). De maatregelen in de gebruikersgroep “Landbouw, industrie en Infra” en “Vervoer” zijn niet expliciet vermeld in dit rapport met uitzondering van de doelstelling om 40% vraagreductie vanuit de openbare verlichting te realiseren. De energievraag wordt 7000 GJ (houtvraag) groter door de bouw van het nieuwe gemeentehuis (zie rij “warmte solid” in de gebruikersgroep “Wonen, werken en recreëren”). Deze vraag wordt in de rechterkolom gecompenseerd met “biomassa-solid”. In de periode 2013-2020 is de directe energievraag constant gehouden met uitzondering van de gebruikersgroep “Publiek vervoer”. Deze kan pas worden ingevuld als meer gegevens bekend zijn van de historische energievraag op het eiland. Dit is opgenomen in een project “Monitoring Energiebalans”. Aangenomen is dat het proeftuinproject elektrisch vervoer een succes is, zodat in 2020 particuliere personenauto’s (‘huishoudelijke voertuigen’) vervangen zijn door elektrische voertuigen en dat ook 38% van het zakelijke transport (bestelauto’s en vrachtauto’s) is vervangen door elektrische voertuigen. De autobussen rijden dan op biogas. Er zijn in 2020 diverse proeftuinprojecten uitgevoerd op het gebied van energieneutraal en energieleverend bouwen. Aanbod 2010 - 2013 Aan de duurzame energie-aanbodkant is de focus gericht op: • plaatsing van 10.000 m2 extra zonnestroom panelen (PV-panelen) en 2.700 stuks extra zonnecollectoren (zonneboilers); • realiseren van de biomassavergistingscentrale (300.000 GJ) en de biomassaverbrandingscentrale (7000 GJ) bij het nieuwe gemeentehuis;
15
• • • •
inkopen van groene elektriciteit (huishoudens en bedrijven), inkopen van duurzaam gas (huishoudens en bedrijven); compenseren met groen-certificaten (bussen, vrachtverkeer (75%) en veerboot (75%)); vervangen van de 5 oude windturbines in Oudeschild door turbines met een grotere capaciteit en het plaatsen van 2 reeds vergunde turbines met eenzelfde capaciteit; vervangen van de Euro95 benzinepompen door hE15 pompen waar de huishoudelijke voertuigen tanken.
De coöperatie Texel Energie heeft als bedrijfsgebonden activiteit het vermarkten van groene energie. Daartoe is het groen inkopen van energie geen apart project in dit uitvoeringsprogramma. De gemeente is wel bereid te assisteren met promotie acties om de overstap naar groen inkopen van energie te bewerkstelligen. Wel apart in het uitvoeringsprogramma is de compensatie van de CO2 -uitstoot van de bussen, vanwege de zichtbaarheid van de maatregel en de invloed die de gemeente hierop kan uitoefenen. De kennisopbouw projecten met betrekking tot energieneutraal bouwen, thermochemische opslag en elektrisch rijden zijn in 2013 afgerond. Aanbod 2013 - 2020 In de periode 2013-2020 wordt de hoeveelheid vierkante meters zonnepanelen (PV, elektriciteit) opgeschroefd naar 50.000 m2 en groeit het aantal zonneboilerinstallaties tot 5.000, in combinatie met thermochemische opslag. De capaciteit van de biogasvergister wordt uitgebreid van 12 miljoen kubieke meter naar 24 miljoen kubieke meter biogas. Een gedeelte van het gas wordt gebruikt voor de productie van elektriciteit. In de polder Eijerland worden 4 grote windturbines (2 MW) geplaatst. Met de huidige stand der techniek en inzichten wordt de energieneutraliteit in 2020 bereikt met een offshore windpark van bijvoorbeeld 28 stuks 2 MW windturbines. Er is in dit stuk een ‘rekeneenheid’ van 2 MW per windmolen gehanteerd, omdat dat nu een realistische grootte lijkt voor vervanging van de turbines in Oudeschild. De nieuwste generatie grote windturbines leveren 5 tot 6 MW per stuk. Voor zover er offshore windturbines nodig zijn om de energieneutraliteit te halen in 2020, moet Texel wel zelf investeren in die turbines of deelnemen in een grotere onderneming. Voor een beperkt deel gaat dit overigens al gebeuren, doordat de HVC (afvalcentrale Alkmaar) deel gaat nemen in een offshore windpark. Texel is voor bijna 2% eigenaar van HVC. Alternatieven 2013 - 2020 Er zijn ontwikkelingen gaande met betrekking tot getijdenenergie en diepe geothermie (aardwarmte). In de structuurvisie zijn deze technologieën getypeerd als mogelijke oplossing voor het bereiken van de energieneutraliteit. Belangrijke randvoorwaarde daarbij is wel dat deze technologieën inpasbaar zijn in het landschap. Zowel getijdenenergie als diepe geothermie behoeven nader onderzoek in de komende drie jaar, daarom zijn het proeftuinprojecten. In bijlage 2 is de stand van zaken betreffende deze projecten beschreven. Het onderzoek naar de haalbaarheid van een getijde-energiecentrale is toe aan een volgende fase: een proefopstelling in het Marsdiep, nabij de NIOZ-haven. Op basis van een solide onderzoeksplan en voldoende financiële onderbouwing wil de gemeente Texel daar aan bijdragen. Op dit moment is nog niet duidelijk of aan die voorwaarden voldaan is en om welk bedrag het zou gaan. Het geothermie project bevindt zich in een technische haalbaarheidsfase. Het is opgeschaald naar een landelijke aanpak, waarbij met investeringen op nationale schaal de technische haalbaarheid bekeken wordt. Bij een gunstige uitkomst moet een praktijkproef gerealiseerd worden op een gunstige locatie. Uiteraard is Texel hiervoor in de markt, maar wellicht dat het onderzoek uitwijst dat een andere locatie veel gunstiger uit zal pakken. Potentieel kunnen zowel getijde-energie als diepe geothermie grote hoeveelheden energie leveren, waardoor offshore windturbines misschien niet of in mindere mate nodig zullen zijn.
16
De transitie vergt een goede aansturing, een duidelijke regie vanuit de gemeente waarbij de resultaten van de uitgevoerde maatregelen/projecten kunnen worden gerelateerd aan de energievraag.
5.3 Vraagreductie De eerste stap van de Trias Energetica is om zoveel mogelijk de energievraag te voorkomen. Dit komt neer op: •
reduceren van energieverlies door het isoleren van gebouwen,
•
verminderen van de energievraag voor tapwater,
•
voorkomen van energieverslindende (huishoudelijke) apparatuur en verlichting,
•
verminderen van het persoonlijke-, toeristen- en zakelijk verkeer op het eiland.
Naast het verminderen van de energievraag, is het ook nodig om meer te weten over de energievraag die overblijft. Waarvoor is die energie nodig, wanneer, hoeveel, waar? Het vaststellen van het resterende jaarlijkse vraagpatroon in relatie tot ‘slim’ regelen en/of vraagsturing is een onderdeel in deze stap. Vraagsturing is mogelijk met verfijnde technieken waarmee op grote schaal elektrische apparaten aan en uit worden geschakeld. Daardoor kan optimaal gebruik gemaakt worden van het beschikbare aanbod aan duurzame energie, in combinatie met benodigde energie opslagtechnieken. Het goed inregelen van een bestaande verwarmingsinstallatie of industrieel proces behoort ook tot de eerste stap. In deze eerste stap van de Trias Energetica is gebruikersgedrag ook belangrijk. Bewust maken van de gevolgen van het (eigen) gedrag op het energiegebruik (lees: de energierekening!) vraagt voordurend aandacht. Het automatiseren van gedrag d.m.v. het toepassen van slimme schakelingen in huis en continue informatieverstrekking (prikkels), beïnvloeden het gebruikersgedrag op een positieve manier. Vraagreductie in de vervoerssector wordt bereikt door het stimuleren van het openbaar vervoer en de fiets. Een technische oplossing is het vervangen van oudere, benzine slurpende auto’s door efficiënt vervoer. Een elektrische auto gebruikt minder energie dan een benzine of een dieselauto. Op het eiland hebben initiatieven plaats gevonden met betrekking tot isolerende maatregelen, duurzame bouw en het labelen van de woningen. Ongeveer 3000 woningen hebben een energiecertificaat. De gemeente neemt het initiatief om maximaal gebruik te (laten) maken van het rijks subsidieprogramma voor aanpassing van de bestaande bouw ‘Meer Met Minder’. In dit uitvoeringsprogramma tot en met 2013 zijn de volgende energetische doelen gedefinieerd in de eerste stap van de Trias Energetica: -
Jaarlijkse directe energie vraagmonitoring incl. nulmeting 2009 en referentiejaar 1990
-
30% vraagreductie van elektriciteit en gas in de bestaande bouw
-
Geen vraagvergroting door energieneutrale nieuwbouw vanaf 2013
-
15 % vraagreductie Industrie en landbouw
-
Inbedding kennis energiebesparende maatregelen op het eiland
De bovenstaande doelstellingen worden gerealiseerd met behulp van de initiatieven van de nationale programma’s “Meer met Minder” en ‘naar Energieneutraal”. Deze programma’s ondersteunen ook maatregelen voor duurzame en efficiënte technologieën.
De proeftuinprojecten die kennis moeten opleveren om te bepalen hoe in 2020 energieneutraliteit te bereiken is, zijn hieronder gedefinieerd. Proeftuinprojecten -
Realisatie van 10 energieneutrale woningen in 2010 ingericht op de toekomst
-
Realisatie duurzame gemalen
17
-
Elektrisch vervoer en oplaadstations
-
Haalbaarheidsstudie openbare LED verlichting
5.4 Oneindige energiebronnen De tweede stap van de Trias Energetica is om het in stap 1 bepaalde vraagpatroon zo goed mogelijk in te vullen met oneindige (dus duurzame) energiebronnen. Dit, in combinatie met slim regelen van de vraag en het duurzame aanbod samen met energie-opslagtechnologieën op wijken/of op gebouwsniveau. Duurzame elektriciteit kan worden opgewekt met o.a. grote windturbines, kleine windturbines, zonnepanelen op daken en velden, biomassa in een WKK (warmte-kracht-koppeling), getijdenenergie en diepe geothermie in combinatie met een WKK. Duurzame warmte kan worden opgewekt door zonthermische collectoren (zonneboilers), biomassa in een WKK, omgevingswarmte (lucht, water en aarde). De basis voor biobrandstoffen is biomassa.
Zon Texel heeft als eiland de meeste zoninstraling van Nederland, het grootste aantal uren zonneschijn. Bovendien waait het op Texel harder dan in de rest van Nederland. Dat maakt het eiland uitermate geschikt voor zon- en windenergie (zie figuur 4, vergroting in bijlage 4). De huidige bijdrage van zonnestroom en zonnewarmte is op het eiland ongeveer 1%. Naast het enorme technische potentieel zijn de zonnepanelen (PV) en zonnecollectoren (warmte) zichtbare voorbeelden van de realisatie van de ambitie van het eiland: energieneutraal, duurzaam, proeftuin en voorbeeld voor Nederland! Dit geldt ook voor de windtechnologieën.
Figuur 4: Jaarlijkse zoninstraling (links) en gemiddelde windsnelheden in Nederland
Wind Op dit moment staan 5 windturbines (4 maal 250 kW en 1 maal 350 kW) op Texel, nabij de haven van Oudeschild. Deze turbines zijn aan vervanging toe. Ze kunnen worden vervangen door 4 of 5 molens die per stuk flink meer opleveren, op een andere plaats. Deze zijn wel iets hoger, maar blijven beperkt van omvang. Ook zijn er nog 2 turbines vergund in Oudeschild en ook die bestaande vergunningen kunnen benut worden met dergelijke turbines. In een latere fase kan gedacht worden over nog eens 4 of 5 turbines in polder Eijerland, binnen het zoekgebied uit de structuurvisie. Het voordeel van windturbines op land is de relatief eenvoudige en grote bijdrage
18
aan de duurzame energieproductie. Bovendien is de exploitatie zeer rendabel en zou voor alle Texelaars financieel voordeel op zouden kunnen leveren. Nadeel is de zichtbare aanwezigheid in het landschap. Wel is het goed te bedenken dat op een wat langere termijn de windmolens waarschijnlijk niet meer nodig zijn, omdat voldoende energie dan efficiënt rechtstreeks uit zonlicht gewonnen kan worden. Daarom is het raadzaam een vergunning voor plaatsing van een windturbine slechts voor beperkte tijd (bijvoorbeeld 15 of 20 jaar) te verlenen. Offshore windturbines op de Noordzee is op basis van de huidige stand der techniek de meest logische keuze om energie neutraliteit in 2020 te bereiken. Het is wel veel minder rendabel dan windturbines op land, zodat er door de gemeente flink bijgedragen zal moeten worden aan de investeringskosten. Het voordeel is dat ze vanaf de kust niet zichtbaar zijn. De gemeente heeft onlangs een beschikking van het Waddenfonds ontvangen voor het plaatsen van 25 stuks ‘kleine’ (urban) windturbines.
Biomassa De aanwezige biomassastromen op het eiland kunnen worden ingezet in een biomassavergister en biomassacentrale [CQ team]. Voor beide oplossingen zijn initiatieven gaande. Er is een vergevorderd plan om een biomassavergister te plaatsen met een capaciteit van 12 miljoen kubieke meter biogas (300.000 GJ). De eventuele groencertificaten kunnen worden ingekocht door Texelse partijen. Het nieuwe gemeentehuis krijgt naar alle waarschijnlijkheid een biomassaverbrandingsinstallatie die niet alleen het gemeentehuis zelf, maar ook de OSG (openbare scholengemeenschap) en een wijk met 99 woningen voorziet van koude en warmte.
Slim regelen Slim regelen van vraag en aanbod heeft tot nu toe het meeste betrekking op elektriciteit in combinatie met slimme meters en apparatuur (zie figuur 5). Voorbeelden van slim regelen zijn het verschuiven van de elektriciteitsvraag van een wasmachine of het tijdelijk uitschakelen van een koelkast of koelhuis, het laden van een elektrische auto in de nacht of het leveren van elektriciteit aan de buren.
Figuur 5: Voorbeeld van slim regelen in een energieneutraal Smart Home (Bron: Schwandt infographics)
19
De volgende energetische doelen zijn gedefinieerd in de tweede stap van de Trias Energetica tot en met 2013: 2
-
15.000 m zonnepanelen (PV, elektriciteit)
-
3.000 stuks zonneboilersystemen (warmte)
-
Vervanging huidige windturbines met 2MW molens
-
Realisatie biomassavergister 12 miljoen m
-
Realisatie biomassa centrale nieuwe gemeentehuis/OSG/woonwijk
-
Inbedding kennis duurzame energie opwekking en opslag
3
Proeftuinprojecten tot 2013: -
Proefproject thermochemische opslag 50 liter
-
Haalbaarheidsstudie getijdenenergie
-
Haalbaarheidsstudie geothermie
-
Haalbaarheidsstudie offshorewind
Een aanvullende beschrijving van de bovenstaande projecten zijn in bijlage 2 terug te vinden.
20
5.5 Efficiënt Fossiel De resterende energievraag wordt in de derde stap van de Trias Energetica ingevuld met energietechnologieën die op een zo efficiënt en schoon mogelijk wijze gebruik maken van eindige energiebronnen. Voor de toepassing in de industrie, gebouwen en de infrastructuur kan gedacht worden aan water/water warmtepompen, hybride lucht/water warmtepompen, warmteterugwinunits, LED verlichting, (micro) warmtekrachtunits, HR-ketels, gasgestookte warmtepompen e.d. In de sector vervoer kan gedacht worden aan elektrische, hybride brandstof auto’s of voertuigen die geschikt zijn om 100% op biobrandstoffen voort te bewegen en Label A voertuigen. Voor het laten rijden van de elektrische auto’s is een laadstation nodig. Elektrische auto’s verbruiken minder energie. Het inkopen van groene energie of het compenseren behoort ook in deze stap. De gemeente Texel is bezig met een haalbaarheidsplan voor het verduurzamen van de openbare verlichting. Er wordt een besparing van ongeveer 345.000 kWh gerealiseerd door verlichting aan te sluiten op bewegingsdetectie en/of dimmen en het vervangen van de lampen voor LED-verlichting. De directe energievraag bestaat grotendeels uit de vraag naar brandstoffen voor het vervoer van mensen en goederen. De grootverbruikers zijn de vrachtwagens en bestelbusjes, gevolgd door de veerboot en het huishoudelijk gerelateerde, personenauto vervoer. De bussen nemen een klein deel voor hun rekening. De veerboot heeft een experiment uitgevoerd voor de bijmenging van synthetische diesel. Dit was een succes. TESO heeft nog geen vervolgstappen gezet. De bussen van Connexxion rijden op diesel waarbij standaard 4% biodiesel is bijgemengd. Het is mogelijk de bussen op aardgas/biogas te laten rijden. Hiervoor is een vulpunt nodig. Echter, de concessie met Connexxion loopt tot 2016. Het is mogelijk om het dieselgebruik te compenseren met groencertificaten. De bussen mogen dan met een sticker “Deze bus is CO2 neutraal” rijden. Dit heeft een hoge PR-waarde. Een advies zou zijn op biogasbussen in de nieuwe aanbesteding mee te nemen en een indicatieve investering van 300.000 euro voor een vulpunt te reserveren. Het is naast het bijmengen van biodiesel ook mogelijk 15% natte ethanol bij benzine toe te voegen. Dit levert een grote bijdrage op voor de verduurzaming van de brandstofvraag. De realisatie van een pomp zal hulp van de gemeente vergen. Het gemeentelijke energiegebruik van het transport is onbekend. De gemeente heeft een voorbeeldfunctie in het realiseren van de energievisie en is bereid het wagenpark elektrisch te maken! De gemeente wil in overleg met TESO om het elektrisch rijden te promoten door elektrische auto’s voorlopig een ‘gratis’ overtocht naar Texel te verschaffen. De volgende energetische doelen zijn gedefinieerd in de derde stap van de Trias Energetica tot en met 2013. -
50% verlaging energiegebruik openbare verlichting
-
15% bijmengen van bio-ethanol voor benzinemotoren
-
Gemeentelijk wagenpark elektrisch.
-
Gratis boot overtocht elektrisch vervoer tot 2013
Proeftuinprojecten -
Haalbaarheidstudie elektrisch vervoer en oplaadstations
-
Haalbaarheidstudie bijmengen van bio-ethanol voor benzinemotoren
21
6 Projectmanagement Tenminste de komende drie jaar (2010-2013) is de gemeente Texel projectmanager van het uitvoeringsprogramma. Het uitvoeringsprogramma bestaat uit projecten en proeftuinprojecten die bijdragen aan het behalen van de doelstelling van de energievisie (zie hoofdstuk 1). De gemeente heeft de regierol en blijft verantwoordelijk voor de uitvoering en resultaten van de deelprojecten. Het projectmanagement is opgezet zodat de gemeente opdracht geeft aan zichzelf of aan lokale partijen die initiatieven op het duurzame vlak initiëren, organiseren en realiseren. Op deze wijze wordt getracht initiatieven van deze lokale partijen in een vroeg stadium te identificeren en mogelijk te koppelen aan het uitvoeringsprogramma van de Energievisie. Er is gekozen voor een praktische en platte organisatie waarbij Texelse partijen een eventuele uitvoerende rol toebedeeld hebben gekregen om op deze wijze het draagvlak van het uitvoeringsplan te vergroten en communicatie lijnen kort en kosteneffectief te houden. In het volgende hoofdstuk zijn de projecten uitgeschreven. Per project is een voorstel gedaan voor de uitvoerder en communicator (in dit rapport Stichting Duurzaam Texel). De gemeente beslist uiteindelijk wie de uitvoerder en de communicator per project wordt.
Figuur 6: projectcoördinatie uitvoeringsprogramma
De benodigde tijd voor het projectmanagement en het schrijven van TWINH-aanvragen voor de aankomende drie jaar is geschat op 0,6 fte/jaar. Voor de grote energie-opwekkingsprojecten is gekozen voor de volgende constructie. Energieproductie/opwekking is een activiteit waarin zakelijke partners nodig zijn voor investeringen en kennis. Het initiatief wordt door de Gemeente Texel gestimuleerd. Het model moet de mogelijkheid van participatie door derden mogelijk maken zonder dat de zakelijke basis wordt belast. Om het maatschappelijk belang te behartigen en de coördinatie goed tot stand te brengen zal een Holding Bv “Groene Energie Centrale Texel” worden opgericht. Aan de ene kant is een gezamenlijk belang van investeerders nodig en anderzijds moet de regie op de ontwikkelingen worden georganiseerd. Deze belangen worden verenigd in GEC BV. De GEC BV is mede financier in de activiteiten van de onderliggende werkmaatschappijen. De werkmaatschappijen kunnen andere aandeelhouders hebben om met kennis en middelen de onderhavige toepassing te garanderen. GEC BV streeft niet naar een meerderheidsbelang. De Gemeente Texel investeert 1M€ in GEC. De gemeente zoekt naar minstens twee andere investeerders (bijvoorbeeld Green Choice en ODE NH) zodat de totale investering tenminste 3M€ bedraagt. Texel Energie Coöperatie kan de directie van GEC voeren. De aandeelhouders vormen een raad van commissarissen (toezicht). De voorzitter van deze raad moet nog worden gekozen. Het is wenselijk dat deze functie door een gemeentelijke bestuurder wordt bemand. De gemeente Texel heeft naast een belangrijke rol als het gaat om de inrichting van de ruimte op Texel ook een regierol. De regierol betreft ook de subsidiemogelijkheden. De rol van de gemeente moet niet de inhoud betreffen. Daar zijn andere kennisdragers voor. Dat zal voornamelijk in de werkmaatschappijen tot uiting komen.
22
Figuur 7: Organisatiestructuur Groene Energie Centrale Texel
Er zijn op Texel al diverse initiatieven gestart of worden nog opgestart. De initiatieven worden ondersteund als bijgedragen wordt aan de doelstelling dat Texel tussen nu en 2020 zelfvoorzienend wordt met duurzame energie. De technieken die dit mogelijk kunnen maken zijn nogal divers. De energieopwekking kan in de vorm van biomassa, wind, PV panelen, houtstook, geothermie en getijden energie. De werkmaatschappijen hebben een eigen financiering en deelnemingen. De participatie vanuit de GEC BV is afhankelijk van de mate van de deelneming. De holding levert dan ook eventueel een commissaris in de werkmaatschappij. Deze werkmaatschappijen hebben een autonoom karakter en zullen een winstdoelstelling hebben De GEC BV zal ook een winstdoelstelling hebben. Voor het deel van de deelname van de Gemeente Texel kan een revolving fund worden ingericht. De hoogte van dit fonds is afhankelijk van het succes van de werkmaatschappijen. Het fonds kan de verdere uitbouw van Texel 2020 doelstellingen blijven ondersteunen. De GEC heeft een eigen secretariaat. Wenselijk is dit te laten uitvoeren door Texel Energie om synergie voordelen te verkrijgen en de kosten zo laag mogelijk te houden. De eerste actie is dat de bovenstaande structuur uitgewerkt wordt in een businessplan. Voor het aantrekken van andere partners/investeerders zal dit noodzakelijk zijn. Een van de mogelijke investeerders heeft daar veel ervaring mee. Het businessplan zal mede een inschatting geven van de activiteiten die de werkmaatschappijen zullen ontplooien. De rechtspersoon kan al opgericht worden. De werkmaatschappijen kunnen gefaseerd ontstaan. Om Texel Energie de directie en het secretariaat te laten voeren, moeten adequate financiële middelen worden verstrekt. Deze middelen betreffen de directievoering die allereerst verantwoordelijk is voor het maken van het businessplan en de oprichting van de GEC BV. Hiervoor is een bedrag nodig van ongeveer € 80.000, - in het eerste jaar. Daarna maken de kosten deel uit van de activiteiten van de actief geworden BV. De kosten worden dan gedragen door alle investeerders samen.
23
6.1 Projecten Uitvoeringsprogramma 2013 De projecten van het uitvoeringsprogramma 2010-2013 zijn geselecteerd op behoefte aan extra financiering. Projecten die door de markt kunnen worden gerealiseerd zoals de vervanging van windturbines zijn niet opgenomen in dit uitvoeringsprogramma.
In deze paragraaf zijn de volgende projecten uitgeschreven:
1. Monitoren directe energiebalans Texel 2. Duurzame investeringen bestaande bouw particulieren en bedrijven 3. Duurzame investeringen dorpshuizen, sportverenigingen en scholen 4. Duurzame investeringen wooncorperatie 5. Groene Energie Centrale Texel (GEC) 6. CO2 neutrale bussen 7. Bioverbrandingsinstallatie ten behoeve van nieuwe gemeentehuis en OSG 8. Houtversnipperinstallatie 9. Houtvergassingsinstallatie 10. Grootschalige PV-toepassingen 11. Warmtenet 12. Energieneutrale bouw 13. Getijde energie
14. Diepe geothermie 15. ThermoChemische opslag 16. Elektrisch rijden inclusief oplaadpunten 17. Zwakstroomnetwerk 18. hE15-pomp op Texel 19. Openbare LED verlichting 20. Offshore wind Het is een mix van alle 3 de soorten projecten: zowel grote energieprojecten die veel opleveren, projecten die vooral waarde hebben in de communicatie en het draagvlak als onderzoeks- en proefprojecten die potentieel interessant zijn. Het beschikbare budget bij de provincie NoordHolland voor uitvoering van projecten op Texel is € 5.000.000. Dit bedrag kan besteed worden aan (de onrendabele top van) investeringen in bovenstaande projecten. Loonkosten zijn niet subsidiabel via deze regeling.
24
Bibliografie Builddesk. CO2- neutrale steden. SenterNovem, 2008. ECN. „Voorbeelden voor draagvlakbevordering bij duurzame energieprojecten o peilanden en in kleine gemeenschappen.” Petten, mei 2007. EcoFys. „Haalbaarheidsstudie Geothermie op Texel.” november 2009. Holland, Provincie Noord. „ontwerp provinciaal Milieubeleidsplan 2009-2013.” Haarlem, 2009. Meer met Minder. www.meermetminder.nl (geopend november 2009). Texel, Gemeente. „Energievisie.” Texel, mei 2008. Texel, Gemeente. Texel op koers. Texel: Gemeente Texel, maart 2009. Tocardo. „Eindrapport Getijdeenergiecentrale Texel fase 1 v1.4.” november 2009.
25
Bijlage 1 Rekenmodel
26
Bijlage 2 Beschrijving proeftuinprojecten Getijdenenergie Getijdenenergie is een energie die wordt gewonnen door gebruik te maken van het verschil in waterhoogte tussen eb en vloed. Tocardo ontwikkelt op basis van een in een spuisluis geteste waterkrachtturbine een offshore getijdenturbine voor het Waddengebied. De gemeente Texel heeft met steun van de andere Waddeneilanden en de gemeenten Den Helder en Wieringen de uitdaging opgepakt om de mogelijkheden voor een 5MW getijdencentrale te onderzoeken. Het onderzoeksproject wordt uitgevoerd in drie fasen. In de eerste fase van het project “5MW getijdenenergie centrale Texel” zijn voorbereidende activiteiten uitgevoerd. Dit behelsde een grondig locatieonderzoek, bodemonderzoek, technisch plan, voorbereiding van de netinpassing. De resultaten van het project laten zien dat er nog een aantal onzekerheden zijn die eerst nader in de praktijk getoetst en onderzocht moeten worden voordat een 5MW getijdencentrale in volle omvang kan worden gerealiseerd. De locale stromingscondities blijken onvoldoende nauwkeurig genoeg te kunnen worden vertaald naar energieopbrengsten om het risico af te dekken van een zeer grote investering in een 5MW offshore getijstroompark (31,3 M€). Bovendien moet er eerst op een kleinere schaal ervaring worden opgedaan met de offshore installatie en met de effecten die de getijstroomturbines op hun omgeving hebben (Tocardo november 2009). Het plan van Tocardo is eerst 2 waterkrachtturbines met rotoren van 10 meter te plaatsen aan een drijvend frame om de energieopbrengst te verifiëren op basis van een testperiode van 1 jaar. Het project krijgt een vervolg indien de testresultaten positief uitvallen. Dan zullen aan hetzelfde drijvende frame 4 extra turbines worden gehangen die 2 jaar worden gemonitord. Deze schaalgrootte wordt substantieel genoemd om ook de milieueffecten en parkeffecten van meerdere turbines in een beperkt gebied goed te kunnen te toetsen. Binnen 1 a 2 jaar kunnen voldoende gegevens worden verzameld om te beoordelen of verdere opschaling kan worden gerealiseerd. Een verbeterde financiële en technische onderbouwing van de realisatie van de 2 turbines en de onzekerheden van de verwachte opbrengst van 5MW is zeer noodzakelijk. De huidige aanpak bevat een financieel risicovolle component. Geothermie In opdracht van de stuurgroep Texel, bestaande uit de provincie Noord-Holland, de gemeente Texel, Texel Energie en de Sustainable Development Company Holland North B.V voeren Ecofys en IF WEP een haalbaarheidsstudie uit naar de mogelijkheden op het gebied van diepe geothermie op Texel. De conclusies van het haalbaarheidsrapport zijn: • Een groot deel van de elektriciteitsvraag op Texel (in het gunstigste geval meer dan helft op basis van 1 doublet) kan worden voorzien met een geothermische elektriciteitscentrale. Door het vermeerderen van de putten is het zelfs mogelijk de volledige elektriciteitsbehoefte van Texel te voorzien. Daarnaast kunnen duizenden woningen op Texel worden verwarmd met geothermische (rest)warmte uit de centrale. Met het realiseren van een geothermische elektriciteitscentrale kan de ambitie van Texel om in 2020 zelfvoorzienend te zijn dus worden gehaald; • De diepe Kolenkalk Groep is de meest kansrijke geologische formatie voor elektriciteitsproductie; fraccen is nodig om het gewenste debiet te bereiken; • Hoogste kosten en risico’s bij geologisch/technisch onderzoek, het boren en fraccen van het gesteente, gevolgd door het warmtedistributienet; • Extra onderzoek nodig om risico’s in kaart te brengen en tot een acceptabel niveau terug te brengen; dit is een traject van meerdere jaren; In de haalbaarheidsstudie zijn verschillende vervolgstappen gedefinieerd. Een definitieve beslissing met betrekking tot de investering kan nog niet worden genomen voordat de vervolgstappen zijn genomen. De stuurgroep heeft op haar laatste vergadering besloten om als stuurgroep aan te sluiten bij het EOS-KTO onderzoek. Het is nog niet duidelijk of de EOS aanvraag wordt gehonoreerd.
27
Thermochemische opslag Energie-opslagtechnieken kunnen worden toegepast om een energieoverschot op te slaan. Opslagtechnieken voor elektriciteit zijn bijvoorbeeld accu’s en het elektriciteitsnet. Boilervaten kunnen worden gebruikt om zonnewarmte te bufferen maar ook om effectiviteit en toepassingsgebied te vergroten van andere technologieën zoals warmtepompen, microwarmtekracht en lokale warmte terugwinning uit tapwater. Er zijn verschillende media waarin warmte voor een korte en lange termijn kunnen worden opgeslagen. Water is over het algemeen het meest gebruikte medium met een temperatuurbereik van 100°C. Faseovergangsmatrialen (PCM) kunnen relatief veel warmte opslaan in een beperkt temperatuurbereik van 10–20°C. Het materiaal kan wo rden gebruikt ter vergroting van de thermische bouwmassa. Bouwmaterialen als beton of gips worden dan geïmpregneerd met een PCM met een smelttemperatuur van rond de 25°C: zodr a de binnentemperatuur hoger wordt, smelt het PCM en neemt zo de overtollige warmte op, om deze 's nachts weer aan de omgeving af te staan. Zo kan met relatief dunne en lichte bouwmaterialen toch het thermische gedrag van een zwaar gebouw verkregen worden. Er is echter nog een ander principe om warmte mee op te slaan: met behulp van chemische bindingsenergie. Hierbij wordt warmte toegevoerd aan een materiaal, dat vervolgens in een endotherme reactie wordt gesplitst in twee componenten (zie figuur x). De twee componenten kunnen vervolgens los van elkaar—zonder warmteverliezen!—worden opgeslagen, tot de warmte op een later tijdstip weer nodig is. De twee componenten worden dan weer bij elkaar gevoegd, waarbij ze exotherm reageren tot het oorspronkelijke materiaal. Waar in een batterij of een accu een chemische reactie gebruikt wordt om elektriciteit op te slaan, wordt er in dit geval warmte mee opgeslagen. LADEN
+ warmte →
+
BEWAREN
ONTLADEN
+
→
+ warmte
Figuur x: Chemische reacties kunnen worden gebruikt om warmte met een hoge dichtheid op te slaan.
Een belangrijk voordeel van deze vorm van warmteopslag is de compactheid: opslagdichtheden tot tien keer die van water zijn haalbaar. In het bovenstaande voorbeeld zou dus een volume van 3 à 4 m3 volstaan voor de (ruimte- en tapwater-)verwarming van een woning gedurende het hele jaar. Dat is nog steeds fors, maar veel eenvoudiger in bijvoorbeeld een kruipruimte inpasbaar. Een ander belangrijk voordeel is dat er geen opslagverliezen optreden. Bij het laden van de opslag wordt de oorspronkelijke stof gesplitst in twee componenten, die gescheiden van elkaar bewaard kunnen worden. Zolang de stoffen niet bij elkaar gebracht worden, komt er ook geen warmte vrij. Een verliesloze opslag is voor vrijwel alle toepassingen interessant, maar in het bijzonder voor lange termijnopslag zoals de seizoensopslag van zonnewarmte. Thermochemische opslag is nog niet buiten de kennisinstellingen gedemonstreerd. In het uitvoeringsprogramma is de ontwikkeling en demonstratie van een 50 liter TCO-boiler als‘proeftuinproject’ toegevoegd. Dit is het eerste wereldwijde TCO-project buiten de kennisinstellingen.
28
3 Rekenwaarden Omrekenfactoren W
watt
J/s
Joule per seconde
kJ
Kilo Joule
1.000 J
Joule
MJ
Mega Joule
1.000.000 J
Joule
GJ
Giga Joule
1.000.000.000 J
Joule
TJ
Tera Joule
1.000.000.000.000 J
Joule
PJ
Peta Joule
1.000.000.000.000.000 J
Joule
1 kWh
kiloWatt uur
3,6 MJ
Mega Joule
1 GWh
GigaWatt uur
1.000.000 kWh
kiloWatt uur
1 m3 aardgas (Slochteren)
kuub
31,65 MJ (onderwaarde)
Mega Joule
3
1 m biogas
35,30 MJ (bovenwaarde) kuub
25,00 MJ
Mega Joule
29
30
Bijlage 4: Zoninstraling en windkracht in Nederland Gemiddelde geleverde energie door de zon per jaar
31
Gemiddelde windsnelheid per jaar
32
33
