Monument: Rotterdam, St. Bavokerk

Monument: Rotterdam, St. Bavokerk

REGISTER Monumentnummer Identificatienummer Basisregistratie Provincie Gemeente Plaats Straat/huisnummer Postcode Kadastrale aanduiding Datum inschrijving in register beschermde monumenten Datum, deel en nummer van inschrijving in openbare registers Aanduiding of korte omschrijving Complexonderdeel van complex [naam of complexnummer]

59910000067592 Zuid-Holland Rotterdam Rotterdam Sommelsdijkstraat 45; Slinge 775 3086 BK; 3086 EZ Charlois L590 Charlois L2334 (gedeeltelijk)

Kerkgebouw met muur en trappartij, pastorie, voorplein, vrijstaande klokkentoren en groenaanleg

KENNIS: WAARDERING I Cultuurhistorische waarde: belang van het object/complex 1. als bijzondere uitdrukking van (een) culturele, sociaaleconomische en/of bestuurlijke/beleidsma tige en/of geestelijke ontwikkeling(en); 2. als bijzondere uitdrukking van (een) geografische, landschappelijke en/of historisch-ruimtelijke ontwikkeling; 3. als bijzondere uitdrukking van (een) technische en/of typologische ontwikkeling(en); 4. wegens innovatieve waarde of pionierskarakter; 5. wegens bijzondere herinneringswaarde. II Architectuur- en kunsthistorische waarde: (bijzonder) belang van het object/complex 1. voor de geschiedenis van de architectuur en/of bouwtechniek; 2. voor het oeuvre van een bouwmeester, architect, ingenieur of kunstenaar; 3. wegens de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp; 4. wegens het bijzondere materiaalgebruik, de ornamentiek en/of monumentale kunst; 5. wegens de bijzondere samenhang tussen exterieur en interieur(onderdelen).

De kerk is een gaaf en goed voorbeeld van katholieke kerkenbouw uit de periode van de latere wederopbouw, in het bijzonder verbonden met de bouw van nieuwe woonwijken en de opbouw van een nieuw bisdom in Zuid-Holland. De kerk is nauw verbonden met de planning en ontwikkeling van de wijk Pendrecht en de daaraan ten grond liggende wijkgedachte.

Bij deze kerk is sprake van een gesublimeerde toepassing van moderne (spant)constructies; Daarmee wordt op een bijzondere manier een constructiewijze toegepast die typisch is voor de wederopbouwperiode. De kerk is van belang door de moderne opzet van het interieur waarin al gepreludeerd werd op het Tweede Vaticaans Concilie

De kerk is van belang voor de geschiedenis van de architectuur en de bouwtechniek vanwege de toepassing van moderne materialen, de met het modernisme verbonden esthetische verzorging van de moderne constructie De kerk is een goed voorbeeld van het oeuvre van een jong architect (Nefkens) na de Tweede wereldoorlog, die een grote reeks kerkgebouwen en woongebouwen op zijn naam heeft. De kerk heeft belangrijke esthetische kwaliteiten vanwege de wijze waarop hier de constructie van portaalspanten is toegepast. Er is sprake van hoogwaardige kunsttoepassingen en integratie van glas-in-beton en architectuur, als wezenlijk onderdeel van afwisseling gesloten en open als onderdeel ruimtevorming kerk; Door de verbindingen buiten en binnen is sprake van bijzondere samenhang tussen exterieur en interieur,

III Situationele en ensemblewaarde 1. betekenis van het object als essentieel (cultuurhistorisch, functioneel en/of architectuurhistorisch en visueel) onderdeel van een complex; 2. a. bijzondere, beeldbepalende betekenis van het object voor het aanzien van zijn omgeving; b. bijzondere betekenis van het complex voor het aanzien van zijn omgeving, wijk, stad of streek; 3. a. bijzondere betekenis van het complex wegens de hoogwaardige kwaliteit van de bebouwing in relatie tot de onderlinge historisch-ruimtelijke context en in relatie tot de daarbij behorende groenvoorzieningen, wegen, wateren, bodemgesteldheid en/of archeologie; b. bijzondere betekenis van het object wegens de wijze van verkaveling/ inrichting/ voorzieningen. IV Gaafheid en herkenbaarheid: belang van het object/complex 1. wegens de architectonische gaafheid en/of herkenbaarheid van ex- en/of interieur; 2. wegens de materiële, technische en/of constructieve gaafheid;

Er is een duidelijke ruimtelijke en historischfunctionele samenhang van het kerkgebouw, het voorplein en de vrijstaande klokkentoren, de pastorie en de omringende groenaanleg;

De kerkgebouwen en de vrijstaande klokkentoren zijn beeldbepalend in de wijk

Het geheel van kerk, voorplein, klokkentoren en pastorie is zowel uit- als inwendig compleet en grotendeels gaaf bewaard gebleven. Het materiaalgebruik en de detaillering zijn nog grotendeels authentiek

3. als nog goed herkenbare uitdrukking van de oorspronkelijke of een belangrijke historische functie; 4. wegens de waardevolle accumulatie van belangwekkende historische bouwen/of gebruiksfasen; 5. (van specifiek het complex) wegens de gaafheid en herkenbaarheid van het gehele ensemble van samenstellende onderdelen (hoofd- en bijgebouwen, hekwerken, tuinaanleg e.d.); 6. in relatie tot de structurele en/of visuele gaafheid van de stedelijke, dorpse of landschappelijke omgeving. V Zeldzaamheid 1. belang van het object/complex wegens absolute zeldzaamheid in architectuurhistorisch, bouwtechnisch, typologisch of functioneel opzicht; 2. uitzonderlijk belang van het object/complex wegens relatieve zeldzaamheid in relatie tot één of meer van de onder I t/m III genoemde kwaliteiten.

De kerk wordt nog altijd als zodanig gebruikt.

Situering gehandhaafd/beeldbepalende waarde en betekenis binnen aanleg wijk nog aanwezig, ondanks aanpassingen aan delen van deze wijk.

Vanwege de kwaliteit en compleetheid en opvallende behandeling van de constructie is het kerkgebouw van Nefkens opvallend in de reeks kerkgebouwen uit de periode, en door sloop inmiddels zeldzaam geworden

Onderdelen zonder monumentale waarde: - Exterieur - Interieur Receptiegeschiedenis, prijzen e.d.

Besproken in contemporaine publicaties over nieuwe kerkenbouw, zie o.a. bron nummer @ en

Overige

@;

KENNIS: FEITENVERZAMELING Oorspronkelijke functie

Religieuze gebouwen, kerk en kerkelijke gebouwen. Parochiekerk met dienst- en parochieruimten en pastorie;

Typologie

Kerkgebouw; (asymmetrische) hallenkerk; kerkelijke dienstwoning

Huidige functie (met jaartal) Naam object

Parochiekerk (2012, sinds 1960); pastorie (2012, sinds 1960) St. Bavo (varianten: H. Bavo; Bavokerk; O.L.V.van Lourdes) Naoorlogs modernisme; naoorlogs functionalisme

Stijl/stroming Bouwtijd (ook de planfase)

1957-1958 (ontwerp); 1958-1960 (bouw); 26 juni 1960 (consecratie door bisschop mgr. M.A. Jansen);

Architect(en)/ontwerper(s)

Ir. H.N.M. (Harry) Nefkens (Rotterdam 1918-); Architectenbureau Ir. Harry Nefkens Architect B.N.A.(volgens stempel op bouwtekeningen);

Uitvoerder (aannemer e.d.) Opdrachtgever Exterieur

H. Van Hunnik, architect HBO Rotterdam (medewerker, Volgens bouwtekeningen). Ir. P.P.H Duncker c.i, Rotterdam (advisering constructie) Fa. A.G. Sondermeijer & Zoon, Rotterdam-Roermond (aannemer); Firma Schokbeton, Zwijndrecht (leverancier betonconstructie); R.K. Kerkbestuur St. Bavo; A.P. Loerakker (bouwpastoor) Het kerkgebouw met pastorie bestaat uit een compositie van twee platgedekte doosvormige volumes en een vrijstaande slanke klokkentoren. De hoofdvolumes van de kerk (hoogste volume) en de pastorie (twee bouwlagen) zijn met elkaar verbonden door een eenlaags tussenlid waarin zich consistorie en entree tot de onder de kerk gelegen parochieruimtes bevindt. De klokkentoren staat vrij, maar is met het geheel verbonden door de situering op een verhoogd voorplein. Het kerkelijke complex is opgenomen in een strook met bijzondere functies (confessionele ? scholen, kerk) binnen de woonwijk Pendrecht. Aan straatzijden zijn pastorie en kerk met groenaanleg (gazon en lage heesters bij de kerk, tuinaanleg bij de pastorie) van openbare weg afgescheiden. Het kerkgebouw ligt parallel aan de hoofdweg, met

expressief behandelde en door glas-in-beton geopende gevel aan de hoofdweg en voorplein met vrijstaande klokkentoren (campanile). De pastorie is ondergebracht in een zelfstandig volume, dat door een tussenlid is geschakeld aan het kerkgebouw. Het voorplein is ten opzichte van het straatniveau verhoogd aangelegd, en bereikbaar via enkele treden in het verlengde van de kerk. Het ingaan van de kerk wordt hierdoor architectonisch ondersteund en begeleid. De façade van de kerk is hierbij vanwege zijn geslotenheid een soort achterwand van het voorplein, maar door het in de as van de hoofdkerk geplaatste entreeportaal, kan vanaf het voorplein wel rechtstreeks op het altaar worden gekeken. Het betreden van een kerk wordt door de inzet van deze middelen een ‘belevenis’.

gebouw, constructietechniek

De blinde kopgevels van de kerk, zowel in het interieur als in het exterieur, zijn verlevendigd door/uitgevoerd in verzorgd schoon metselwerk in gele steen die door de opvallend brede voeg een bescheiden expressie vertoont. Portaalconstructies in beton, gedeeltelijk dragende wanden; het dak is opgehangen aan de betonconstructie. De constructiewijze van de kerk met zeven gewapend betonnen portaalspanten, een kenmerkende constructiewijze die in de periode na WOII te vinden is bij onder andere stationsgebouwen, gymzalen en kantines, is zichtbaar aan het exterieur. De spanten die de kerk dragen (of: waaraan het gebouw is opgehangen) zijn van buiten nadrukkelijk aanwezig en verlenen het gebouw, ook door hun onderlinge verhouding, maatvoering en de iets toelopende vorm, een bijzondere, poëtische expressie. De ruimte wordt aan een zijde geheel bepaalt door de volledig geopende zuidwand van de kerk, versierd met een monumentale glas-in-betonvoorstelling waarbij de glaspanelen gevat zijn in gestapelde schokbetonnen elementen. Het gebouw is sober in zijn hoofdtoon, maar kent toch een grote variatie aan materialen en afwerkingen. Het gewapend beton van de spanten (en van de uitgebouwde entreepartij) is gedeeltelijk gebouchardeerd, In contrast met de geopende oostgevel zijn de noord en zuidgevel gesloten wanden van lichtgekleurd metselwerk. Behalve de betonnen spanten en de gestapelde prefab elementen, ook sierbeton toegepast voor raamomlijstingen (dagkerk). In de klokkentoren een stalen spiltrap die zichtbaar is en mede de expressie bepaalt.

Interieur (indeling)

Parochiekerk bestaat uit een ongedeelde hoofdkerkruimte of zondagskerk van oorspronkelijk 535

zitplaatsen, eindigend in het liturgisch centrum, en haaks op het liturgisch centrum een kleinere dagkerk van oorspronkelijk 120 zitplaatsen ingericht in de noordelijke nevenruimte (annex, zijbeuk). Deze asymmetrische opzet bepaalt ook de inwendige dispositie. Portaalspanten bepalen expressie, maar belemmeren door hun plaatsing niet het vrije zicht op het liturgisch centrum. Etc. >>>> .

interieur, techniek en materialen

Kunstwerken/orgels/ gedenktekens/meubels die onderdeel zijn van het monument

In de pastorie een gang aan de noordzijde met bijzondere trap met opgehangen treden; en houten wand waarachter dienstruimten en kasten. Aan de straatzijde woon- en slaapvertrekken. Veelheid aan moderne en traditionele materialen op moderne manier toegepast. Zichtbare beton van de hoofddraagconstructie en de gestapelde betonelementen, gesloten wanden in schoon baksteen metselwerk. Vloeren belegd met natuursteenscherven, behalve onder de altaren waar rechthoekige platen zijn toegepast. Het priesterkoor in contrasterend geel ten opzichte van de zwart-grijze vloer van de gemeenteruimte. Plafond van houten delen, terwijl boven de tribune (balkon) groen gesausde houtwolcementplaten zijn toegepast. Natuursteen (Altra kwartsietscherven (vloer schip); Jura marmerplaten (vloer priesterkoor); scherven Solnhofener (vloer priesterkoor)); vurenhout (plafond schip); Stalen ramen. Unit in de annex voorzien van smalle houten delen in bijzondere (tropische) houtsoort. De kunstwerken die onderdeel uitmaken van het casco en de overige vaste onderdelen van het kerkinterieur zijn nog vrijwel volledig aanwezig. In het interieur bevinden zich ook roerende elementen met bijzondere waarde. Hiervoor zij verwezen naar de inventarisatie van het bisdom. De communiebanken (eenvoudige houten lijsten op metalen staanders) uit de bouwtijd zijn niet meer aanwezig. In de natuursteen schervenvloer van het priesterkoor zijn de dichtgesmeerde bevestigingspunten van de communiebanken nog als verwijzing aanwezig. Het orgelinstrument uit 1961 (thans niet meer op de galerij maar links naast het priesterkoor in de hoofdkerkruimte opgesteld) vertegenwoordigt geen monumentale waarde op rijksniveau. (mededeling orgelafdeling, RCE, dd. 2012). Het zijaltaar (tafel van hout en metaal – nog aanwezig in het gebouw?) Priesterkoor, aan de westzijde van de

(vroegere) altaren; op de kruising van kerk en dagkerk, 1960 Kruisbeeld hangend, 1960 Gerard Hack-Rutten, Maastricht Sacramentshuisje/ (op altaar) nr. 1 Materiaal/techniek Locatie (in/aan het beschermde monument) Kunstenaar Voorstelling

Datering Stijl/stroming Afmetingen nr. 2 Materiaal/techniek Locatie (in/aan het beschermde monument) Kunstenaar Voorstelling Datering Stijl/stroming Afmetingen Nr. 3 Materiaal/techniek Locatie (in/aan het beschermde monument) Kunstenaar Voorstelling Datering Stijl/Stroming Afmetingen nr. 4 Materiaal/techniek Locatie (in/aan het beschermde monument) Kunstenaar Voorstelling

Glaskunstwerk; glas-in-beton (is het glas-in-lood in beton?); glas in claustra’s (schokbeton elementen); polychroom; Het kunstwerk vormt de gehele zuidgevel van het kerkgebouw (hoofdkerkruimte); Marinus (Bob) Zijlmans (1918-1992) Van links naar rechts: Het Laatste Avondmaal (brood, wijn en vis en de portretten van Christus en de twaalf apostelen); het Lijden van Christus (het kruis met daaromheen afbeeldingen van de Hof van Olijven, de handwassing van Pilatus, de gesel, doornen­kroon en spijkers, de mantel, de dobbelstenen en de kraaiende haa); de Opstanding (herrijzende phoenix). 1960 (datering ante quem op basis van bouwtijd kerk);

Glaskunstwerk; Glas-in-lood (serie van 6 ramen) Naast elkaar in de noordgevel (dagkerk) Marinus (Bob) Zijlmans (1918-1922) De boodschap aan Maria; De geboorte van Jezus; en 4 meer. 1960

Mozaïek (wandmozaïek)- Keramisch/schervenmozaïek (polychroom) Aan de voorgevel, maakt onderdeel van de entreepui die verder nog bestaat uit twee stel deuren in het vooruitgeschoven portaal Marinus (Bob) Zijlmans, 1918-1992 De Heilige Bavo 1960 Ter grootte van een stel entreedeuren; Gevelsculptuur; reliëf; keramiek; Aan de voorgevel, direct boven het entreeportaal; Atelier St. Joris te Beesel; (Piet) Schoenmakers (19192009) Jezus met zijn leerlingen op het meer van Genesareth

Datering

Stijl/stroming Afmetingen nr.5 Materiaal/techniek Locatie (in/aan het beschermde monument) Kunstenaar Voorstelling Datering Stijl/stroming Afmetingen Nr. 6 Materiaal/techniek Locatie (in/aan het monument) Kunstenaar Voorstelling datering Stijl/stroming afmetingen nr. 6 Materiaal/techniek Locatie (in/aan het beschermde monument) Kunstenaar Voorstelling Datering Stijl/stroming Afmetingen nr. 7 Materiaal/techniek Locatie (in/aan het beschermde monument) Kunstenaar

1959 (terminus ante quem op basis van bouwtijd Onze Lieve vrouw Onbevlekt Ontvangen)) Toelichting: In 2004 aan de Bavokerk geplaatst. Oorspronkelijk gemaakt voor de parochiekerk Onze Lieve vrouw Onbevlekt Ontvangen in de wijk Zuidwijk in Rotterdam (Slinge 126, architect H. Nefkens) en aldaar in 1959 aan de voorgevel geplaatst. In 2004 is de kerk gesloten en zijn de Bavokerk en OLVOO gefuseerd. In augustus 2010 is de OLVOO gesloopt. Ca. 3x3 meter

Hoofdaltaar; sarcofaagaltaar; gepolijste hardsteen (sokkels) en gepolijste “verde aver” platen (groene Italiaanse marmersoort Priesterkoor, op een verhoging van platen juramarmer;

1960

Zitbanken; hout, metalen voet, vilten knielkussens aan haakjes (nog xxx stuks in de zondagskerk – in andere ruimten vervangen door stoelen of verplaatst naar zondagskerk) 1960

Sacramentsaltaar; natuursteen; Op het priesterkoor (achter het hoofdaltaar) . 1960

Doopvont- juramarmer (gepolijst); metalen deksel; Priesterkoor, rechts op enige afstand van de altaren

Voorstelling Datering Stijl/stroming Afmetingen

1960

Groen erfgoed: beplanting

Het samenstel van gebouwen is voorzien van samenbindende groenaanleg, die zowel eenheid versterkt tussen de elementen als de overgang naar de openbare structuren van de wijk verzorgd. Tussen de gebouwdelen geometrisch aangelegde (vlakverdeling) gazons, gescheiden door een pad naar de entree aan de Slinge. Een dergelijke aanleg kenmerkte ook de aanleg van het gehele terrein met kerk en scholen, wat nu deels verloren is gegaan. Groenaanleg sluit aan bij stempel-aanleg van Pendrecht.

Stedenbouwkundige ligging, situering

Situering van het complex langs doorgaande weg (hoofdweg) door zuidelijke tuinwijken van de stad die ten zuiden van de parkgordel Zuiderpark zijn aangelegd na WOII. De kerk is onderdeel van de naoorlogse tuinwijk in Rotterdam-Zuid en heeft een markante situering op een straathoek waarbij ook strakke belijning van omzomende gazons een rol speelt. Belangrijkste vertrekken van pastorie met uitzicht op de doorgaande Slinge; De kerk met pastorie is gelegen in de door architect-stedenbouwkundige Lotte Stam-Beese op basis van stempels ontworpen tuinwijk Pendrecht in Rotterdam-Zuid, die tussen @ en @ werd bebouwd met woningen en wijkvoorzieningen door verschillende (Rotterdamse) architectenbureaus. De kerk is binnen de wijk onderdeel van een complex met door hetzelfde architectenbureau als een geheel ontworpen scholen op een terrein tussen de Slinge, Sommelsdijkstraat, Kerkwervesingel.

Archeologische relevantie ondergrond

De kerk staat voor zover bekend niet op een terrein van archeologische waarde.

Geschiedenis

Ontstaansgeschiedenis: Van 1955 tot en met 1960 noodkerk aan Sommelsdijkstraat 25, gebouwd nog iov Stichting fonds voor kerkenbouw, nog vanuit het bisdom Haarlem. Ook door Nefkens. De Bavokerk is sinds de samenvoeging van twee parochies van Zidwijk en Pendrecht in 2004 de thuisbasis van de nieuwgevormde parochie van O.L.V. van Lourdes.De naamgeving van de kerk verwijst naar de verdwenen middeleeuwse Bavokerk van het voormalige dorp Pendrecht. Architectonisch en liturgische positionering (binnen de

geschiedenis van de kerkenbouw: Kerk is al meteen volgens principes van Tweede Vaticaans Concilie opgezet; veel contact met de gelovigen en de mis werd van aanvang aan met het gezicht naar de parochianen opgevoerd. Doopvont ook centraal, op het priesterkoor. Voor de tijd typische elementen in de kerk verwerkt, die zowel verwijst naar elementen die al eerder werden ontwikkeld, als vooruitwijst naar nog erder te ontwikkelen elementen: de ontwikkeling van een dagkerk, parochiecentrum met twee zalen, een verhoogd voorplein, glas in betonwand, de vrijstaande klokkentoren, de gesloten entreegevel met uitspringend entreeportaal, de buiten het gebouw geplaatste portaalspantconstructie. Tijdens zondagsdiensten vormt de dagkerk extra zitruimte. Dit was ook een kritiekpunt. Dat het niet erg modern was omdat in de jaren dertig tav dergelijke experimenten al was geconcludeerd dat het nadelig was voor de beleving van de gemeenschap van gelovigen, omdat een deel van de gelovigen een beetje weggeschoven werd. Van Rooy waardeerde de andere kerk meer. Positionering architect: Nefkens was een van de toonaangevend architect uit de wedeopbouwperiode, die bovendien veel kerken heeft gebouwd in het jonge bisdom Rotterdam (1956). In zijn latere levensloop werden duidelijk andere accenten gelegd in zijn loopbaan; samenhangend met de andere rol die hij zich als architect en ontwikkelaar, eigenbouwer kreeg. Accent op economie i.p.v. op scheppende creativiteit. Roerende objecten van belang voor het gebouw Relevante wijzigingen

2004 (plaatsing sculptuur afkomstig van kerk OLVOO aan de oostgevel); 2005 (renovatiewerkzaamheden en toevoeging glazen inbouw of voorportaal aan de oostzijde van de hoofdkerkruimte, om deze ruimte wat kleiner te maken in verband met een kleiner aantal gelovigen”) Deze wijzigingen vonden plaats naar aanleiding van de samenvoeging van parochies.

Bezocht

Overige

Danielle Takens, 2012 (van binnen en van buiten, behoudens privevertrekken in de pastorie)

KENNIS: BRONNEN Primaire bronnen, kaarten, literatuur, documentatie, websites Nr. 1

Nr. 2 Nr. 3 Nr. 4

v. R, ‘Nieuw programma cursus “Kerkelijke Architectuur”’, Brede basis wekt verwachtingen, Katholiek bouwblad: tijdschrift voor architectuur en beeldende kunsten, 25 (1957-1958) 7, 97-99. ‘Drie kerken’, Bouw, 3 (1958) 20, 508-509. ‘St Bavokerk, Rotterdam’, Bouw, 16 (1961) 48, 15441546 Dienst Bouw- en woningtoezicht: Bouwtekeningen, Gemeentearchief Rotterdam, inventarisnummer B230-1958 (‘Plan voor het bouwen van een kerkgebouw met pastorie Sommelsdijkstraat hoek Slinge/ Slinge 775/Sommesldijkstraat 45)

Nr. 9

Toellichting: veel tekeningen van kerk en pastorie; inclusief detailleringen; Wat mist zijn gegevens over uitwerking litrugische meubels en zitplaatsen; Zweerink, K. (red), Van Pendrecht tot Ommoord. De geschiedenis en toekomst van de naoorlogse wijken in Rotterdam, Bussum (Uitgeverij THOTH) 2005, 47 Thunnissen, A.W.P, ‘Twee ruimtebeelden’ , Katholiek bouwblad: tijdschrift voor architectuur en beeldende kunsten, 25 (1958) 9, 129-133. Sips, P.A.N, ‘Ridderkerk, Hoogvliet, Pendrecht, Morgestond, Wassenaar, Schiedam’, Katholiek Bouwblad, 30 (1963) 11 , 251-255, 253 (plattegrond) en 254. Rooy, A.J.J. van, Nederlandse kerkbouw op een keerpunt, Haarlem (de Toorts) z.j. [1960], 64 en 66. www.lourdesparochie.nl

Nr. 10

Website Lourdesparochie met historische informatie en ikonografische duidingen van de kunstwerken (print op S:) Website reliwiki

Nr. 5 Nr. 6 Nr. 7

Nr. 8

Nr. 11

Nr. 12

Nr. 13

Blijstra, R, Nederlandse bouwkunst na 1900, Utrecht/Antwerpen (Het Spectrum, Pictura-reeks) 1962,162. Toelichting: foto; Aimée de Back, Jo Coenen, Marieke Kuipers en Wiek Röling (redactie), ‘Gesloopt, gered, bedreigd’, Rotterdam (Episode) 2004, 85. Toelichting: Een foto (exterieur) in verband met bespreking casus kerkenproblematiek Pendrecht (sloop OLVOO en behoud Bavo bij het samengaan van de parochies) http://www.sbke.nl/

Nr. 14

Nr. 15 Nr. 16

Website (Print opgenomen in S) Toelichting: Website Stichting Beesels keramisch erfgoed, over de herkomst van het keramisch reliëf aan de voorgevel van de kerk. Eijck, Henk van, Rotterdam-Pendrecht 1950-1970, Oostvoorne 1999, 45. Toelichting: foto met bijschrift ‘Verkenningen 2’, Katholiek bouwblad: tijdschrift voor architectuur en beeldende kunsten, 30 (1963) 11, 241-250, 245 en 248-249. ‘St. Bavokerk aan de Slinge te Pendrecht’, @, (19581959)-11, 27-28. Toelichting: Over de kerk in aanbouw. Met afbeelding (maquette); allerlei aannemers e.d. genoemd die bij de bouw betrokken zijn.

Nr. 17

Nr. 18

Nr. 19

Nr. 20

Interviews bewoners, gebruikers, bij de bouw betrokkenen

‘St. Bavo – gedurfd kerkgebouw met vrijstaande klokkentoren’, @ 5 (1959-1960) 13, 35. Toelichting: Ongeveer gelijk aan nr. X Bijdrage ter gelegenheid van consecratie van de kerk. Met foto interieur. ‘Scholencomplex te Rotterdam (Pendrecht). Ir. Harry Nefkens BNA, J. Lambrechts, HBO projectmedewerker’, Bouw, 18 (1963) 32, 10181021. Toelichting: Artikel betreft de (nu deels gesloopte) scholen naast de kerk. Bevat een plattegrond van het terrein inclusief de kerk. Een uitstraling van jongensachtig optimisme, 19471998. 50 jaar architecten bureau ir. Harry Nefkens BV (aangeboden door …), Rotterdam zj [1998] Met oeuvrelijst Televisie-uitzending (KRO), 08-09-1960, ‘Het Huis voor God en ons’ , aflevering 3: De ideale roomskatholieke kerk’ (met o.a. St. Bavokerk) Interview met H.N.M. Nefkens en L. Nefkens, door Ben de Vries en Agnes Szekeres (RCE), 5 oktober 2012 (architect en echtgenote architect).