Monument: Leidschendam, R.K. Kerk St. Jozef Opifex REGISTER Monumentnummer Identificatienummer Basisregistratie Provincie Gemeente Plaats Straat/huisnummer Postcode Kadastrale aanduiding Datum inschrijving in register beschermde monumenten Datum, deel en nummer van inschrijving in openbare registers Aanduiding of korte omschrijving Complexonderdeel van complex [naam of complexnummer]
191100000093558 Zuid-Holland Leidschendam-Voorburg Leidschendam Burgemeester Sweenslaan 5 2262 BN VEUR, Sectie B, perceel 4771
Kerk met pastorie, kosterswoning en losstaande klokkentoren
KENNIS: WAARDERING I Cultuurhistorische waarde: belang van het object/complex 1. als bijzondere uitdrukking van (een) culturele, sociaaleconomische en/of bestuurlijke/beleidsma tige en/of geestelijke ontwikkeling(en); 2. als bijzondere uitdrukking van (een) geografische, landschappelijke en/of historisch-ruimtelijke ontwikkeling; 3. als bijzondere uitdrukking van (een) technische en/of typologische ontwikkeling(en); 4. wegens innovatieve waarde of pionierskarakter; 5. wegens bijzondere herinneringswaarde. II Architectuur- en kunsthistorische waarde: (bijzonder) belang van het object/complex 1. voor de geschiedenis van de architectuur en/of bouwtechniek; 2. voor het oeuvre van een bouwmeester, architect, ingenieur of kunstenaar; 3. wegens de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp;
4. wegens het bijzondere materiaalgebruik, de
Als uiting van de wijkgedachte waarbij de kerk een centrale positie inneemt, in dit geval herkenbaar door de ligging aan het open voorterrein en omgeven door andere sociale voorzieningen.
De kerk is in historisch-ruimtelijk opzicht van belang omdat het gebouw gelijktijdig met de aanleg van de nieuwe stadswijk is ‘mee-ontworpen’.
De kerk is van architectuurhistorische waarde als uniek vormgegeven modernistisch kerkgebouw, als voorbeeld van pseudo-centraalbouw waarbij alle zichtlijnen naar het altaar leiden en vanwege de meervoudige plattegrond. De kerk representeert het gedachtegoed van Van der Leur dat ‘architectuur geen verhulling moet zijn, maar onderdeel van het geheel’. De kerk is van hoogwaardige esthetische kwaliteit vanwege de geheel open indeling van de kerkplattegrond en vanwege het veelvuldig toegepaste glas-in-lood dat door zijn voorstelling bijdraagt aan de liturgie en door zijn kleur aan de sacrale sfeer van de ruimte. Het effect van het licht dat recht van boven op het altaar valt lijkt geïnspireerd op Italiaanse barokkerken (door de verplaatsing van het altaar is dit effect verdwenen). De kerk dateert uit de late Wederopbouwperiode, toen het was toegestaan rijkere bouwmaterialen te
ornamentiek en/of monumentale kunst; 5. wegens de bijzondere samenhang tussen exterieur en interieur(onderdelen). III Situationele en ensemblewaarde 1. betekenis van het object als essentieel (cultuurhistorisch, functioneel en/of architectuurhistorisch en visueel) onderdeel van een complex; 2. a. bijzondere, beeldbepalende betekenis van het object voor het aanzien van zijn omgeving; b. bijzondere betekenis van het complex voor het aanzien van zijn omgeving, wijk, stad of streek; 3. a. bijzondere betekenis van het complex wegens de hoogwaardige kwaliteit van de bebouwing in relatie tot de onderlinge historisch-ruimtelijke context en in relatie tot de daarbij behorende groenvoorzieningen, wegen, wateren, bodemgesteldheid en/of archeologie; b. bijzondere betekenis van het object wegens de wijze van verkaveling/ inrichting/ voorzieningen. IV Gaafheid en herkenbaarheid: belang van het object/complex 1. wegens de architectonische gaafheid en/of
gebruiken.
De kerk is het dominante onderdeel in het groene, door dubbele reeksen flatgebouwen omsloten carré, dat de wijk “De Heuvel” vormt en kort voor de bouw van de kerk werd aangelegd. De kerk is opvallend door zijn afwijkende vorm: rond in een verder rechtlijnig ingerichte omgeving. Het centrum van de wijk wordt gevormd door een groene ruimte met grasvelden, waterpartijen en bomen/heesters. De centrumfuncties waaronder twee kerken en een school zijn hier gevestigd.
Wat gaafheid en herkenbaarheid betreft heeft het exterieur van de kerk niet aan betekenis ingeboet. Er is niets bijgebouwd of afgebroken. Het exterieur van de
herkenbaarheid van ex- en/of interieur;
2. wegens de materiële, technische en/of constructieve gaafheid; 3. als nog goed herkenbare uitdrukking van de oorspronkelijke of een belangrijke historische functie; 4. wegens de waardevolle accumulatie van belangwekkende historische bouwen/of gebruiksfasen; 5. (van specifiek het complex) wegens de gaafheid en herkenbaarheid van het gehele ensemble van samenstellende onderdelen (hoofd- en bijgebouwen, hekwerken, tuinaanleg e.d.); 6. in relatie tot de structurele en/of visuele gaafheid van de stedelijke, dorpse of landschappelijke omgeving. V Zeldzaamheid 1. belang van het object/complex wegens absolute zeldzaamheid in architectuurhistorisch, bouwtechnisch, typologisch of functioneel opzicht; 2. uitzonderlijk belang van het object/complex wegens relatieve zeldzaamheid in relatie tot één of meer van de onder I t/m III
zijvleugel (met voormalige pastorie en kosterswoning) is gewijzigd door de plaatsing van kunststof vensters. Het interieur is qua ruimte en lichtval dat van 1960. De meest ingrijpende wijziging is de verwijdering van het bankenplan en het doopvont, de verplaatsing van het altaar en de plaatsing van de gebogen expositiewanden (2007). De oorspronkelijke vloer is behouden. Het gebruik van bijzondere bouwmaterialen en de in het interieur opvallende, betonnen dakconstructie met waaiervormige ribben, bepalen nog steeds de bijzondere belevingswaarde van kerk en toren. Hoewel niet meer als kerk in gebruik is het gebouw, met name door de klokkentoren, onverminderd als zodanig herkenbaar.
De kerk is nog steeds van belang als hoofdelement in het carré van flatgebouwen, dat ondanks latere gebouwen niet wezenlijk is veranderd.
genoemde kwaliteiten. Onderdelen zonder monumentale waarde: - Exterieur - Interieur
n.v.t. n.v.t.
Receptiegeschiedenis, prijzen e.d.
n.v.t.
Overige
n.v.t.
KENNIS: FEITENVERZAMELING Oorspronkelijke functie Typologie Huidige functie (met jaartal)
Religieuze gebouwen, Kerk en kerkelijke gebouwen Kerk met pastorie en kosterswoning en vrijstaande klokkentoren. Cultureel Centrum (2012)
Naam object Stijl/stroming Bouwtijd (ook de planfase)
Sint Joseph Opifexkerk Moderisme 1960: ontwerp 1960-1962: bouw 1962: gewijd en in gebruik genomen 1987: wijziging kosterswoning 2007: buiten gebruik; nieuwe functie als cultureel centrum, interieur aangepast (vaste banken en doopvont verwijderd, hoofdaltaar verplaatst, nieuwe gebogen wanden geplaatst).
Architect(en)/ontwerper(s) Uitvoerder (aannemer e.d.) Opdrachtgever
Hendrik C. van de Leur, architect Nijmegen
Exterieur
In het grondvlak twee haaks gesitueerde rechthoekige volumes, de kerkruimte over één bouwlaag, de woningen over twee bouwlagen en een hoger oprijzend cilindervormig bouwdeel boven een deel van de kerkzaal vormt. De kerkzaal is verticaal geleed met stroken glas-in-lood vensters. Ook de lage delen hebben een verticale geleding van open delen tussen penanten, maar door hun brede gevels en beperkte hoogte van één bouwlaag is de werking toch vooral horizontaal. Een bijzonder accent, zichtbaar in het
Bisdom Rotterdam
exterieur door de koepel met glas-in-lood, vormt de doopkapel. Aan de achterzijde van de kerkzaal uitgebouwde biechtstoelen. In het lage deel van de kerkruimte de entreepartij. In het westelijke volume de pastorie en kosterswoning.
gebouw, constructietechniek
Interieur (indeling)
interieur, techniek en materialen Kunstwerken/orgels/ gedenktekens/meubels die onderdeel zijn van het monument
De losstaande klokkentoren met luidklok toont in zijaanzicht een kruisvorm. De kerk is opgemetseld in zachtgele baksteen afgedekt door een plat dak met brede betonnen rand. De dakconstructie boven het verhoogde deel van de kerkzaal bestaat uit beton met spanten in waaiervorm. De vrijstaande toren is opgebouwd uit dezelfde gele baksteen als de kerk en heeft een betonnen dekplaat en een koperen afdekking van de luifel boven de luidklok.
Ronde kerkzaal met verticale stalen ramen met glas-inlood. Dak met betonnen spanten en lichtkoepel boven het celebratiealtaar. Centrale opstelling. De kerkzaal loopt door in de lagere aanbouw. Zowel in de lichte kerkzaal als in de lagere aanbouw zijn zitplaatsen. Het liturgisch centrum is met een diagonale as door het gebouw verbonden met de doopkapel. Deze heeft een verdiept bassin belegd met een marmermozaïek (voorstelling met vissen) en wordt bekroond door een lichtkoepel met glas-in-lood. Links van de kerkzaal meerdere ruimtes waaronder de sacristie. Rechts van de kerkzaal de rechthoekige vleugel met een bijeenkomstruimte en de beide woningen. Zeer eenvoudige afwerking.
De vloer van de kerkzaal is van kwartsiet-scherven.
nr. 1 Materiaal/techniek Locatie (in/aan het beschermde monument)
Ramen Glas-in-loodramen Langwerpige stroken in de kerkzaal, maar ook kleinere ramen elders.
Kunstenaar Voorstelling
? Zowel figuratieve voorstellingen als gekleurd glas in geometrische patronen. 1962
Datering Stijl/stroming Afmetingen nr. 2 Materiaal/techniek Locatie (in/aan het beschermde monument) Kunstenaar Voorstelling
Sacramentsaltaar Beton In de kerkzaal (verplaatst) H.C. van de Leur
Datering Stijl/stroming Afmetingen
Mei 1962
nr. 3 Materiaal/techniek Locatie (in/aan het beschermde monument) Kunstenaar Voorstelling
Reliëf Beton, gepatineerd Boven de entree aan de Burgemeester Sweenslaan 9
Datering Stijl/stroming Afmetingen
Wilhelmus Maria Pim van Moorsel ‘Driekoningen-afweerzegen’ met tekstband: 19*C*M*B*63 1963
Groen Erfgoed: beplanting
n.v.t.
Stedenbouwkundige ligging, situering
De kerk ligt in de oosthoek van het carré waarvan de assen noordoost-zuidwest en noordwest-zuidoost lopen.
Archeologische relevantie ondergrond
n.v.t.
Geschiedenis
In 1959 werd gestart met de bouw van een nieuwe wijk, De Heuvel. Deze wijk maakte deel uit van een groot woningbouwproject dat meerdere wijken omvatte. Prof. ir. W. de Bruyn was verantwoordelijk voor het plan waarin ca 250 ha weide- en tuinbouwgebied de basis vormde en waarbij de visie werd bepaald door de toenmalige sociologische inzichten. De belangrijkste uitgangspunten werden door de toekomstige bewoners ingebracht: wonen aan een straat en wonen in de natuur. Een grote centrale ruimte werd ingericht voor alle buurtvoorzieningen. In deze context mocht architect Hendrik Christiaan van de Leur (1898-1994) een nieuwe kerk ontwerpen en bouwen. Van de Leur was sinds 1929 als zelfstandig architect gevestigd in Nijmegen en vanaf 1936 bisschoppelijk inspecteur voor het Bisdom ‘sHertogenbosch. Geschoold in de traditionele stijl (Bossche School) onder Dom Bellot ontwikkelde Van Leur na de WOII meer een moderne stijl van bouwen. De St. Joseph Opifexkerk is een van zijn laatste kerken.
Roerende objecten van belang voor het gebouw Relevante wijzigingen
Het exterieur van de zijvleugel (met voormalige pastorie en kosterswoning) is gewijzigd door de plaatsing van kunststof vensters. Het interieur is qua ruimte en lichtval dat van 1960. De meest ingrijpende wijziging is de verwijdering van het bankenplan en het doopvont, de verplaatsing van het
altaar en de plaatsing van de gebogen expositiewanden (2007). Bezocht
Bezocht door D. Koper en D. Valentijn op 23 november 2012.
Overige
KENNIS: BRONNEN Primaire bronnen, kaarten, literatuur, documentatie, websites Nr. 1 Nr. 2 Interviews bewoners, gebruikers
Reliwiki.nl (Leidschendam, Jozef Opifex) nl.wikipedia.org/wiki/Hendrik_Christiaan_van_de_Leur
