Monument: Rotterdam, H. Dominicuskerk (Steigerkerk) REGISTER Monumentnummer Identificatienummer Basisregistratie Provincie Gemeente Plaats Straat/huisnummer Postcode Kadastrale aanduiding Datum inschrijving in register beschermde monumenten Datum, deel en nummer van inschrijving in openbare registers Aanduiding of korte omschrijving Complexonderdeel van complex [naam of complexnummer]
0599100000700408 (kerk) 0599100000631570 (parochiehuis) 0599100000058822 (klooster) 0599100001004824 (toren) Zuid-Holland Rotterdam Rotterdam Hang 17; Hang 18; Hang 19; 1e Nieuwstraathof 2 (Hoofdadres is Hang 18 = hoofdingang kerk) 3011 GG; 3011 GG; 3011 GG; 3011 GN Rotterdam 4eAfd, Sectie AF 902 Rotterdam 4e Afd, Sectie AF 901
kerk met plein en klokkentoren, klooster-pastorie, kruisgang en parochiehuis
KENNIS: WAARDERING I Cultuurhistorische waarde: belang van het object/complex 1. als bijzondere uitdrukking van (een) culturele, sociaaleconomische en/of bestuurlijke/beleidsma tige en/of geestelijke ontwikkeling(en); 2. als bijzondere uitdrukking van (een) geografische, landschappelijke en/of historisch-ruimtelijke ontwikkeling; 3. als bijzondere uitdrukking van (een) technische en/of typologische ontwikkeling(en); 4. wegens innovatieve waarde of pionierskarakter; 5. wegens bijzondere herinneringswaarde. II Architectuur- en kunsthistorische waarde: (bijzonder) belang van het object/complex 1. voor de geschiedenis van de architectuur en/of bouwtechniek; 2. voor het oeuvre van een bouwmeester, architect, ingenieur of kunstenaar; 3. wegens de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp;
De bouw van de kerk is gebaseerd op de nieuwe liturgische opvattingen binnen de Rooms-Katholieke kerk.
De kerk en bijbehorende gebouwen zijn centraal gesitueerd in en beeldbepalend onderdeel van de na het bombardement van mei 1940 wederopgebouwde binnenstad van Rotterdam De kerk is gebouwd als een zondagskerk (gemeenschapskerk) samen met en een dagkerk; vanwege de zeldzame opzet met klooster De kerk heeft een pionierskarakter vanwege de met de kerk verbonden ontwikkeling van de oecumenische beweging De kerk is onderdeel van de wederopbouw van de verwoeste Rotterdamse binnenstad
Het object vormt een belangrijk onderdeel van het oeuvre van het architectenbureau Kraaijvanger. De kerk is ontworpen in een modern-eclectische bouwstijl, waarin degelijke en functionele uitgangspunten zijn gecombineerd met monumentale en artistieke elementen
4. wegens het bijzondere materiaalgebruik, de ornamentiek en/of monumentale kunst;
Een grote rol spelen de hoogwaardige kunstwerken in en aan het gebouw, zowel in het architectonische ontwerp (glas-in-betonwand) als in de relatie tussen binnen en buiten (toepassing mozaïeken bij entree en in biechtstoelen)
5. wegens de bijzondere samenhang tussen exterieur en
Er is sprake van een bijzondere samenhang tussen exterieur en interieur, vanwege het in elkaar overlopen van ruimten van het interieur, de overgang met een
interieur(onderdelen). III Situationele en ensemblewaarde 1. betekenis van het object als essentieel (cultuurhistorisch, functioneel en/of architectuurhistorisch en visueel) onderdeel van een complex; 2. a. bijzondere, beeldbepalende betekenis van het object voor het aanzien van zijn omgeving; b. bijzondere betekenis van het complex voor het aanzien van zijn omgeving, wijk, stad of streek; 3. a. bijzondere betekenis van het complex wegens de hoogwaardige kwaliteit van de bebouwing in relatie tot de onderlinge historisch-ruimtelijke context en in relatie tot de daarbij behorende groenvoorzieningen, wegen, wateren, bodemgesteldheid en/of archeologie; b. bijzondere betekenis van het object wegens de wijze van verkaveling/ inrichting/ voorzieningen. IV Gaafheid en herkenbaarheid: belang van het object/complex 1. wegens de architectonische gaafheid en/of herkenbaarheid van ex- en/of interieur; 2. wegens de materiële, technische en/of constructieve
voorplein naar de publieke wereld.
De kerk is goed zichtbaar vanaf de Vlasmarkt, het pleintje in de Hoogstraat waar de Delftsevaart in de Steigersgracht uitmondt. Hoewel het gebouw zijn hoofdentree heeft aan het Hang, is ook de achtergevel aan de Nieuwstraat markant.
.
Alle onderdelen zijn grotendeels gaaf bewaard gebleven. Dit geldt niet alleen voor de architectonische vormen, maar met name ook voor het interieur. Het diverse materiaal uit de bouwtijd is nog grotendeels aanwezig. Slechts op onderdelen hebben vernieuwingen in ander materiaal plaatsgevonden
gaafheid; 3. als nog goed herkenbare uitdrukking van de oorspronkelijke of een belangrijke historische functie; 4. wegens de waardevolle accumulatie van belangwekkende historische bouwen/of gebruiksfasen; 5. (van specifiek het complex) wegens de gaafheid en herkenbaarheid van het gehele ensemble van samenstellende onderdelen (hoofd- en bijgebouwen, hekwerken, tuinaanleg e.d.); 6. in relatie tot de structurele en/of visuele gaafheid van de stedelijke, dorpse of landschappelijke omgeving. V Zeldzaamheid 1. belang van het object/complex wegens absolute zeldzaamheid in architectuurhistorisch, bouwtechnisch, typologisch of functioneel opzicht; 2. uitzonderlijk belang van het object/complex wegens relatieve zeldzaamheid in relatie tot één of meer van de onder I t/m III genoemde kwaliteiten. Onderdelen zonder monumentale waarde: - Exterieur - Interieur Receptiegeschiedenis, prijzen e.d.
omdat alle samenstellende elementen bij elkaar bewaard zijn gebleven,
De relatie met het Steiger, en de ertegenover gelegen Vlasmarkt is steeds bewaard gebleven
Er is sprake van een bijzondere samenhang van parochiekerk met klooster-pastorie en daarvoor kenmerkende kruisgang
Het gebouw heeft een hoge zeldzaamheidswaarde, als één van de weinige en nog bestaande, na de oorlog herbouwde kerken in de binnenstad van Rotterdam.
Overige
KENNIS: FEITENVERZAMELING Oorspronkelijke functie Typologie Huidige functie (met jaartal) Naam object Stijl/stroming Bouwtijd (ook de planfase)
Architect(en)/ontwerper(s) Uitvoerder (aannemer e.d.) Opdrachtgever
Exterieur
Religieuze gebouwen parochiekerk; dominicanenklooster annex pastorie, plein, klokkentoren en parochiecentrum Kerkgebouw; zaalkerk; kerkgebouw met klooster en parochiehuis (gemeenschapshuis) Parochiekerk en Dominicanenklooster annex pastorie (1960); Sint Dominicus; Sint Dominicuskerk; H. Dominicuskerk; Citykerk Het Steiger; Steigersekerk; Steigerkerk. Gematigd Modernisme; Shake-hands; moderneclectische bouwstijl 1953-1957 (ontwerp); 1959-1960 (bouwtijd kerk en kerkelijk centrum); 14 mei 1960 (inwijding kerk door mgr. M.A. Jansen, bisschop van Rotterdam); E.H. en H.M. Kraaijvanger; Ir. A.M. Kraaijvanger; Knol, C.F.A. (projectarchitect)/ architectenbureau Kraaijvanger; Kraaijvanger, H.M.J.H. N.V. Albouw, Breda (hoofdaannemer) R.K. kerkbestuur van de Heilige Dominicus; G.W. Lampe (bouwpastoor kerk); Pastoor Rakenstichting (opdrachtgever kerkelijk centrum); Gebouwencomplex van blokvormige, platgedekte volumes op rechthoekige of trapeziumvormige (kerkruimte) grondslag, die aan de noordzijde (Hang) een voorplein flankeren. Het geheel kenmerkt zich door een eenvoudige geometrische opzet. De representatieve voorgevel van de kerk aan dit voorplein is in contrast hiermee uitgevoerd als uitdrukkingsvolle glas-inbetonwand, met tevens monumentale kunsttoepassing aan weerszijden van het hierin uitgebouwde entreeportaal. Het front van de kerk ligt terug ten opzichte van rooilijn van de openbare weg aan het water van het Steiger, Door het voorliggende verhoogde voorplein wordt de monumentale werking nog versterkt. Hierdoor is een klein voorplein ontstaan waaraan de entree van de kerk is gelegen, precies in de as van de Delftsevaart. Het complex is georiënteerd op de Vlasmarkt. De hoge klokkentoren staat visueel los van het volume van de
kerkruimte, en speelt een beeldbepalende rol in de omgeving. De kerk maakt onderdeel uit van het bouwblok tussen Nieuwstraat en Hang en beslaat de gehele diepte van het blok. De gesloten achtergevels aan de Nieuwstraat worden gedeeltelijk met siermetselwerk verlevendigd en de toepassing van een gevelsculptuur (Paulus). Aan de oostzijde heeft zowel de kerk als het Klooster een aanvullende entree. gebouw, constructietechniek
De gebouwen zijn aan de hand van betonconstructies in combinatie met dragende baksteen muren opgebouwd, waarbij de baksteenconstructies zijn gebruikt voor de architectonische expressie. Bij de verschillende volumes overheersen gemetselde muurvlakken, waarbij de verschillende bouwdelen zijn uitgevoerd met onderscheidende baksteensoort en metselwijze.
Interieur (indeling)
Haaks op de gemeenschapskerk staat een kleinere lagere dagkerk dat in een eigen bouwdeel is ondergebracht. De kerkruimten komen in het liturgisch centrum samen, waarbij het sacramentsaltaar gericht is naar de dagkerk en het hoofdaltaar naar de centrale kerkruimte (gemeenschapskerk of zondagskerk). Een expressief vormgegeven afscheiding in de vorm van betonnen lamellen vormt een lichtbeuk en overgang van het hogere plafond van de hoofdkerkruimte naar het lagere bouwdeel met de dagkerk aan de oostzijde. Het klooster wordt aan de kerkruimten geschakeld door een pandhof met kruisgangen, waarvan de oosteijke zijbeuk van de kerk tevens een arm van de kruisgang vormt. Vanuit beide kerkruimten is de kruishof waarneembaar. De zondagskerk staat in open verbinding met de kruisgang, terwijl vanuit de dagkerk de hof via de met transparante houten puien uitgevoerde noordwand te zien is. De corridor die parochiehuis (nu afzonderlijk verhuurd) en kerkruimte met elkaar verbindt, huisvest de Mariakapel. Al deze elementen benadrukken het in elkaar overlopen van ruimten dat kenmerkend is voor het complex.
interieur, techniek en materialen
De afwerking van het interieur kenmerkt zich (evenals het exterieur) door een naturel gebruik van veel verschillende soorten materialen, baksteen, beton, betonsteen en verschillende soorten natuursteen. De dagkerk onderscheid zich inwendig, evenals de doopkapel in de pandhof, door eenvoudige afwerking met gestucte wanden. Schoon metselwerk wanden van gele baksteen zijn toegepast in de kruisgangen. De vloeren zijn belegd met natuursteen (Alta-kwartsiet in kruisgang en paden hoofdkerk; vloer priesterkoor in Cristallinategels) en linoleum (vloeren kruisgang); houten plafond in kerk met een bescheiden glasstrook op de overgang van gevels naar dak. Het dak lijkt van binnenuit te zweven door de toepassing van een
doorlopend, smal bovenlicht tussen dakrand en metselwerk van de gevels. Zichtbaar betonrasterraam oostzijde kerkzaal, ingevuld gedeeltelijk met betonstenen? Voor de functie gebruikelijke inrichting en inventaris met vaste en roerende onderdelen. Kunstwerken/orgels/ gedenktekens/meubels die onderdeel zijn van het monument
Orgel: Het voor de situatie bij het koor opvallende en als inrichtingselement betekenisvolle orgel, is wat betreft het instrument in klank te zeer veranderd om nog als origineel orgel uit de vroege wederopbouwperiode door te gaan. Door herintoneren heeft een een belangrijk deel van zijn typische klanken verloren Het instrument is daarom niet monumentaal. Banken dagkerk: De zitbanken in de dagkerk zijn niet meer aanwezig (multifunctioneel gebruik);
nr. 1 Materiaal/techniek Locatie (in/aan het beschermde monument) Kunstenaar Voorstelling Datering
Glaskunstwerk; Glas-in-beton Vormt de voorgevel van de centrale kerkruimte Berend Hendriks (1918-1997) Roeping van Abraham; Doortocht door de Rode Zee 1960 (op basis van bouwtijd kerk)
Stijl/stroming Afmetingen nr. 2 Materiaal/techniek Locatie (in/aan het beschermde monument) Kunstenaar Voorstelling Datering Stijl/stroming Afmetingen nr. 3 Materiaal/techniek Locatie (in/aan het beschermde monument) Kunstenaar Voorstelling Datering Stijl/stroming Afmetingen
Glaskunstwerk; glas-in-beton Beslaat het gedeelte van de westwand van de zondagskerk ter plaatse van het priesterkoor. Berend Hendriks (1918-1997) De komst van het Nieuwe Jeruzalem 1960 (op basis van bouwtijd kerk)
Mozaïek; Natuursteenmozaïek (2 stuks) Aan weerszijden van de hoofdentree van de kerk aan de Hang Theo Mols (1929-2010)Dominicus (links) en de Goede Herder (rechts) 1960 (op basis van bouwtijd kerk)
nr. 4 Materiaal/techniek
Mozaïek; Natuursteenmozaïek (2 stuks)
Locatie (in/aan het
Voorzijde biechtstoelen in de zondagskerk
beschermde monument) Kunstenaar Voorstelling Datering Stijl/stroming Afmetingen nr. 5 Materiaal/techniek Locatie (in/aan het beschermde monument) Kunstenaar Voorstelling
Datering Stijl/stroming Afmetingen nr. 6 Materiaal/techniek Locatie (in/aan het beschermde monument) Kunstenaar Voorstelling Datering Stijl/stroming Afmetingen nr. 7 Materiaal/techniek Locatie (in/aan het beschermde monument) Kunstenaar Voorstelling Datering Stijl/stroming Afmetingen nr. 8 Materiaal/techniek Locatie (in/aan het beschermde monument) Kunstenaar Voorstelling Datering Stijl/stroming Afmetingen nr. 9
(biechtstoelen staan tegen westwand) Theo Mols (1929-2010) Deemoedige Verloren Zoon/De vreugde van de Vergevende Vader 1960 (op basis van bouwtijd kerk)
Relief-betonreliëf; fries; sierbeton (4 stuks) Daklijst kerk noordzijde; daklijst klokkentoren (fries); stenen boven en onder het galmgat; Wilhelmus M. (Pim) van Moorsel ; Atelier Albert Termote; Kerkgevel: Dominicanes (de ‘honden des Heren’ die de schapen naar de stal voeren) Kokkentoren: aanvliegende vogels; een nest met jonge vogels; 1960 (op basis van bouwtijd kerk)
Glaskunstwerk; Glas-in-lood (4 stuks) In de zuidgevel van de dagkerk (3) en de sacristie (1)
1960 (op basis van bouwtijd kerk)
Sculptuur; betonnen plastiek op een betonnen console Met de gevel verbonden sculptuur aan de zuidgevel van de kerk aan de Nieuwstraat J. (Jan) Vlasblom Apostel Paulus (predikend) 1960
Hoofdaltaar;Natuursteen Op verhoging in het priesterkoor
1960 (op basis van bouwtijd kerk)
Materiaal/techniek Locatie (in/aan het beschermde monument) Kunstenaar Voorstelling
Datering Stijl/stroming Afmetingen nr. 10 Materiaal/techniek Locatie (in/aan het beschermde monument) Kunstenaar Voorstelling Datering Stijl/stroming Afmetingen nr. 11 Materiaal/techniek Locatie (in/aan het beschermde monument) Kunstenaar Voorstelling Datering Stijl/stroming Afmetingen nr. 12 Materiaal/techniek Locatie (in/aan het beschermde monument) Kunstenaar Voorstelling Datering Stijl/stroming Afmetingen nr. 13 Materiaal/techniek Locatie (in/aan het beschermde monument) Kunstenaar Voorstelling Datering Stijl/stroming
Vrijstaande sculptuur; keramiek Op het altaar van de Mariakapel (in altaarnis aan noordzijde kapel) G. (Gerard) Héman Op basis van thesaurus. Mariabeeld; Maria met kind, met een voetstuk waarin voorstelling met representatieve elementen uit het contemporaine stadsbeeld van Rotterdam, o.a. Euromast, Maastunnel, het Witte Huis. 1960
Sacramentsaltaar; Natuursteen Op het verhoogde priesterkoor, georiënteerd op de vml. dagkerk 1960 (op basis van bouwtijd klooster)
Glaskunstwerk; glas-in-lood (2 stuks) In het oratorium van het Dominicanenklooster annex pastorie; Theo Mols 1960 (op basis van bouwtijd klooster)
Doopvont; natuursteen onderbouw met bronzen vont met deksel; Centraal in de doopkapel (de indeling van de vloer volgt de plaatsing van het doopvont) Jan Noyons (1918-1982) De doop van Jezus in de Jordaan 1960 (op basis van bouwtijd klooster)
Zitbanken; blank gelakte houten zittingen en leuningen; zwartgelakte metalen frames; In de zondagskerk (twee ‘blokken’ gescheiden door een middenpad) 1960 (op basis van bouwtijd klooster) Modernisme
Afmetingen nr. 14 Materiaal/techniek Locatie (in/aan het beschermde monument) Kunstenaar Voorstelling Datering Stijl/stroming Afmetingen nr. 15 Materiaal/techniek Locatie (in/aan het beschermde monument) Kunstenaar Voorstelling Datering Stijl/stroming Afmetingen Nr. 16 Materiaal/techniek Locatie (in/aan het beschermde monument) Kunstenaar Voorstelling Datering Stijl/stroming Afmetingen Nr. 17 Materiaal/Techniek locatie kunstenaar voorstelling datering Stijl/stroming Afmetingen Groen erfgoed: beplanting
Deuren; gegalvaniseerd staal in decoratief patroon, gedeeltelijk gevuld met geslepen kristal; Als toegangsdeur in de noordwand van de kruisgang, tussen voorplein en kruisgang Jan Noyons (1918-1982) 1960 (op basis van bouwtijd klooster)
Kruiswegstaties; brons; ets Langs de wanden van de kruisgang Jan Noyons (1918-1982), naar tekeningen van Lambertus Simons 15 staties (de gebruikelijke 14 aangevuld met een vijftiende statie gewijd aan de herrezen Christus) 1960 (op basis van bouwtijd klooster) Klein ! Vrijstaande sculptuur; heiligenbeeld Op het Jozefaltaar of Gilde-altaar (links van de hoofdentree) Albert Termote H. Jozef met Jezus 1960
Eerste steen; ingemetselde hoeksteen; natuursteen; Exterieur, onderaan de noordoostelijke gevelhoek van de kerk Inscripties aan twee zijden en het Christusmonogram; ‘anno domini 1959' en `wie op Hem zijn geloof bouwt, wordt niet teleurgesteld, 1 Petrus 2-6' 1959
Pandhof/patio, vijver met fontein; Het pandhof kent een hoofdaanleg met een rechthoekige vijver in het verlengde van het staande venster in de zuidzijde van de doopkapel, smalle paden en gevuld met breuksteen en kleine heesters. De hoofdopzet met vijver is herkenbaar aanwezig, de
invulling van de vlakken echter verwaterd door gewijzigd beheer van het groen in hof.
Stedenbouwkundige ligging
De kerk is gesitueerd aan de zuidkant van de Steigersgracht in het bouwblok tussen Hang, Keizerstraat, Nieuwstraat en ds. Jan Scharpstraat, die wordt gekenmerkt door terugliggende rooilijnen en wisselende bouwhoogtes. Het hoogteverschil tussen Hang en achterliggende Nieuwstraat heeft geleid tot de verhoogde ligging van de kerk.
Archeologische relevantie ondergrond
Het gebouwencomplex ligt voor zover bekend niet op een terrein met archeologische verwachtingswaarde.
Geschiedenis
De bouw van de kerk hangt samen met het bombardement op Rotterdam en de erop volgende wederopbouw van de binnenstad. De kerk is gebouwd ter vervanging van en als voortzetting van twee verwoeste parochiekerken in de binnenstad. Oecumenische geschiedenis van de kerk, mede samenhangend met de zielzorg door de communiteit van Dominicanen, is bepalend voor de opzet van de kerk, maar ook de positie die de kerk decennialang heeft gekend. Kenmerkend in het interieur is de integratie van een zondagskerk en een kerkruimte voor dagelijks gebruik en de belangrijke rol die beeldende kunsttoepassingen hebben in de architectonische uitwerking van de kerk. De bouw van de kerk werd mede mogelijk door giften vanuit het (katholieke) bedrijfsleven, onder andere door Vroom & Dreesmann (schenking voor de klokkentoren), van Unilever (natuursteen voor het altaar). De verwarmingsinstallatie was afkomstig van de noodbebouwing van de C&A.
Roerende objecten van belang voor het gebouw Relevante wijzigingen
2000 (multifunctioneel gebruik dagkerk, dichtzetten ruimte met een schuifwand); 2010 (?) renovatie voorplein, wijzigen van de bestrating naar de stijl van de gemeente Rotterdam; renovatie gevels klooster (exact datum onbekend);
Bezocht
D. Takens, 02-10-2012; buiten en binnen (niet het klooster en het parochiehuis van binnen bekeken)
Overige
Toelichting kunstwerken: 1. Het Mariabeeld in de Mariakapel is geschonken door … (vgl. de voorstellingen, doorsnede Rivier), van oudsher verbonden met de ‘Steigerse kerk’. Roerende inventaris Kandelaars op het altaar (J. Noyons)
KENNIS: BRONNEN Primaire bronnen, kaarten, literatuur, documentatie, websites Nr. 1 Nr. 2 Nr. 3
Nr. 4 Nr. 5
Nr. 6 Nr. 7
Nr. 8
Nr. 9
Nr. 10
Omschrijving van het monument, gemeentelijke monumentenlijst Rotterdam ‘Sint Dominicuskerk te Rotterdam / Kraaijvanger’, Bouwkundig Weekblad, 81 (1963) 9, 143-145. Wijnand Galema en Gaby Hutjes, E.H. Kraaijvanger (1899-1978) en H.M. Kraaijvanger (1903-1981): tussen traditionalisme en modernisme op zoek naar schoonheid voor een moderne wereld (BONAS: 11), Rotterdam 2000, ‘St. Dominicuskerk te Rotterdam’, Bouw, 16 (1961) 48, p. 1536-1539 Hans Baaij, Beeldengids Centrum/ City sculpture Guide Rotterdam, Rotterdam 2001, p. 66-69. Over de voorgeschiedenis van het Paulusbeeld aan de zuidgevel. Hendrik-Jan Tolboom (red), Onvermoede Weelde. Natuursteengebruik in Rotterdam 1850-1965, Utrecht 2012, p. 83, 87, 108, 124, 174, 183, 184, 190. Th.C. Droog, ‘Baksteen symbool van blijvende geestelijke waarde’, Baksteen. Tijdschrift gewijd aan de eigenschappen en toepassing van klei-produkten, 4 (1962) 1, p. 1-20, over St. Dominicus: p. 2, 8-10, 17 Steven de Nooij en Miep in’t Veen (red), Gedenkboek. Verwoesting, herbouw, herdenken en vooruitzien. Momenten van herdenken en genieten 13 t/m 16 mei 2010. Citykerk Het Steiger, Sint Dominicus, Rotterdam, Rotterdam zj [2010?] D’laine Camp, ‘Modern Eclecticisme: wederopbouwarchitectuur van H.M. en E.H. Kraaijvanger 1945-1960’, De Architect, 24 (1993) 4, p. 48-67. A.J.H.M. Haak, Nieuwe kerkbouw in Vlaanderen en Nederland: Raadhuis Hilvarenbeek van 21 juli tot 1 september, s.l. 1962 [tentoonstelling], p. 18-19.
Nr. 11 Nr. 12
Nr. 13
Interviews bewoners, gebruikers
Foto en plattegrond, opgenomen als nummer 18. www.hetsteiger.nl/kerkgebouw website van Citykerk Het Steiger Rooy, A.J.J. van, Nederlandse kerkbouw op een keerpunt, Haarlem z.j., p. 67 Plattegrond Cement, (1965), p. 431-435, p. 434-435
