Uitgave Stadsgewest Haaglanden mei 2010 Stadsgewest Haaglanden Grote Marktstraat 43 Postbus 66 2501 CB Den Haag T 070 7501 500 F 070 7501 501 E
[email protected] I www.haaglanden.nl
Samenstelling Stadsgewest Haaglanden, sector Economie en Werkgelegenheid
Gegevens I&O Research, Enschede
Fotografie Arthur Vahlenkamp, Den Haag
Monitor werkgelegenheid Haaglanden
Omslagfoto Gemeente Delft
Vormgeving
Zwart op Wit, Delft
Druk
Nivo, Delfgauw
Oplage
2009
750 exemplaren
CIP-gegevens Koninklijke Bibliotheek, Den Haag Monitor Werkgelegenheid Haaglanden 2009 ISBN: 978-90-75157-36-9 ISSN: 1871-3637
© Uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, samengevat en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of op welke wijze dan ook, alleen met nadrukkelijke bronvermelding.
economische zaken
NUR: 903/781 Trefwoorden: werkgelegenheid, Haaglanden (Den Haag)
Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2009
Inhoud
Hoofdstuk Samenvatting
1 Inleiding 1.1 Algemeen
1.2 1.3
5 9 9 9 11
Opzet Overige aandachtspunten
2 Haaglanden 2.1 Totaal
2.1.1 2.1.2 2.2 2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.2.4 2.2.5 2.3 2.3.1 2.3.2 2.3.3 2.3.4 2.3.5 2.4 2.5 2.6 2.7
13 13 13 15 16 16 16 17 18 20 20 20 26 27 29 30 31 32 33 35
Werkgelegenheid Vestigingen Arbeidsmarkt Mannen/vrouwen Deeltijdarbeid Beroepsbevolking Werkloosheid Pendel Economische activiteit Ontwikkeling per sectie Internationale cluster Glastuinbouw Toerisme en recreatie Uitzendbranche Overheid Winkels Migratievoornemens Bedrijventerreinen en kantorengebieden
3 Haaglanden-gemeenten 3.1 Den Haag
3.1.1 3.1.2 3.2 3.2.1 3.2.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9
Bijlagen
43 43 43 45 47 47 49 50 52 54 56 58 60 62
Totaalbeeld Stadsdelen Delft Totaalbeeld Wijken Leidschendam-Voorburg Midden-Delfland Pijnacker-Nootdorp Rijswijk Wassenaar Westland Zoetermeer
65
Inhoud
3
Winnaar van de Baby Tycoon Award: ConcreetDesign van René Bollen, producent van innovatieve prefab interieur designbeton elementen voor badkamers.
Winnaars van de OndernemersPrijs Haaglanden 2010: Stephan van den Akker en Mirco Cuppens van Event Company dat luxe, 2009 Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2008 historische horecalocaties voor evenementen 4 aanbiedt.
Samenvatting Werkgelegenheid In 2008 is de werkgelegenheid in Haaglanden afgenomen met circa 1%. Daarmee slaat de groei van 2,5% in 2006 en 4,5% in 2007 om in een - vooralsnog - lichte daling. De totale werkgelegenheid in Haaglanden komt daarmee op een niveau van bijna 522.000 banen per 1 januari 2009. Het totale aantal werkzame personen in het Stadsgewest is in de periode van 1 januari 2008 tot 1 januari 2009 gedaald met bijna 3.800. Het aantal personen met een werkweek van 12 uur of meer (de netto werkgelegenheid) daalt meer: met ruim 6.250 tot ruim 482.800. Herberekend naar arbeidsjaren (van volledige werkweken) neemt het arbeidsvolume af met circa 3.000 tot 439.000. Aangetekend moet worden dat de teruggang in werkgelegenheid voor circa de helft uitzendarbeid betreft. De werkgelegenheidsontwikkeling in het Stadsgewest wijkt iets af van de landelijke: het Landelijk InformatieSysteem Arbeidsplaatsen en vestigingen (LISA) meet nog een kleine toename van banen in 2008 van 0,3% tot een landelijk totaal van circa 7.897.000.
Vestigingen De werkgelegenheidsgegevens worden per vestiging geregistreerd. Op 1 januari 2009 zijn er in totaal bijna 67.400 vestigingen, ruim 4% meer dan een jaar eerder. De sectie handel heeft verreweg de meeste vestigingen: ruim 13.350, gevolgd door advies, onderzoek en specialistische zakelijke dienstverlening: ruim 11.900. Het aantal winkels is bijna 7.500, gemiddeld 7,4 per 1.000 inwoners. De gemiddelde vestigingsgrootte (banen per bedrijf of instelling) neemt ten opzichte van vorig jaar met 0,4 af tot 7,7; exclusief parttimers met een werkweek tot 12 uur per week, komt het aantal werkzame personen per vestiging op 7,1 (-0,5).
Secties Naar secties van economische activiteit, valt de stijging van werkgelegenheid op in de gezondheids- en welzijnszorg, het onderwijs, de bouwnijverheid en - in mindere mate - de agrarische sectie (zie onderstaand overzicht). Aanmerkelijke teruggang is er in de handel, de industrie en in de nieuwe sectie informatie en communicatie. In de groeisecties is de stijging in 2008 een voortzetting van de stijging in 2007. Voor de secties met aanmerkelijke teruggang is er een omslag: in 2007 kwamen er in deze secties nog banen bij. Openbaar bestuur en financiële instellingen gaan ook terug: openbaar bestuur na een geringe stijging in 2007; financiële instellingen vervolgt de dalende trend sinds 2004.
Samenvatting
5
Bruto werkgelegenheid per sectie
stand 1/1/2009
in aantallen
mutatie in 2008 in %
Landbouw, bosbouw en visserij 18.341 Winning van delfstoffen 946 Industrie 21.608 Energie en water 3.158 Bouwnijverheid 27.671 Handel en reparatie 78.031 Vervoer en opslag 18.772 Horeca 18.539 Informatie en communicatie 26.719 Financiële instellingen 15.026 Verhuur van en handel in vastgoed 6.490 Advies, onderzoek en spec. zakelijke diensten 56.556 Verhuur van roerend goed, overige zakelijke diensten 28.864 Openbaar bestuur 65.666 Onderwijs 34.232 Gezondheids- en welzijnszorg 67.750 Cultuur, sport en recreatie 11.967 Overige diensten 16.717 Extraterritoriale organisaties en lichamen 4.896 Totaal 521.949
+287 -57 -1.522 -46 +363 -1.866 -68 -640 -1.357 -324 -205 +130 -252 -440 +725 +1.937 -132 -345 +17 -3.795
+1,6 -5,7 -6,6 -1,4 +1,3 -2,3 -0,4 -3,3 -4,8 -2,1 -3,1 +0,2 -0,9 -0,7 +2,2 +2,9 -1,1 -2,0 +0,3 -0,7
In bijna alle secties zijn de netto-ontwikkelingen vergelijkbaar met die van alle banen. Uitzonderingen zijn de agrarische sectie, waar in tegenstelling tot de bruto, de netto werkgelegenheid iets terugloopt, en de nieuwe sectie Advies, onderzoek en specialistische zakelijke dienstverlening. Deze laat een toename van kleine banen zien die de afname van de netto werkgelegenheid meer dan compenseert.
Gemeenten In drie van de negen Haaglanden-gemeenten groeit de werkgelegenheid nog enigszins (maximaal 1,4%). De overige gemeenten laten teruggang zien die varieert van -0,1% tot ruim -10% (zie het overzicht). De teruggang in LeidschendamVoorburg wordt voor bijna de helft veroorzaakt door de verhuizing van het Centraal Bureau voor de Statistiek naar Den Haag (Leidschenveen).
Bruto werkgelegenheid per gemeente Den Haag Delft Leidschendam-Voorburg Midden-Delfland Pijnacker-Nootdorp Rijswijk Wassenaar Westland Zoetermeer Totaal
6
stand 1/1/2009
in aantallen
mutatie in 2008 in %
266.174 52.881 23.485 6.224 14.219 37.964 10.172 60.861 49.969 521.949
+669 +264 -2.862 -22 +192 -769 -170 -48 -1.049 -3.795
+0,3 +0,5 -10,9 -0,4 +1,4 -2,0 -1,6 -0,1 -2,1 -0,7
Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2009
Den Haag laat in aantallen de grootste toename zien, gevolgd door Delft en Pijnacker-Nootdorp. Relatief is laatstgenoemde gemeente de sterkste groeier. Na Leidschendam-Voorburg doet de grootste teruggang zich voor in Zoetermeer. Qua aandeel in de werkgelegenheid van Haaglanden gaat Den Haag aan kop met 51%, Midden-Delfland sluit de rij met 1,2%. De netto werkgelegenheid neemt in alle Haaglanden-gemeenten meer of minder af.
Arbeidsmarkt Het aantal werkenden in Haaglanden 12 uur of meer per week (netto werkgelegenheid) daalt in 2008 met 6.250 tot ruim 476.500. De beroepsbevolking van Haaglanden (inwoners met werk voor 12 uur of meer per week dan wel actief daarnaar op zoek) neemt toe met 7.500 tot circa 476.000. Daardoor daalt de werkgelegenheidsgraad of woon-werkbalans - de netto werkgelegenheid in procenten van de beroepsbevolking - maar blijft nog juist boven 100. Het inkomende pendelsaldo neemt met 16.000 af tot 27.000. De daling van de werkloosheid in Haaglanden sinds 2005 zette zich in 2008 voort met -3.200 tot ruim 29.300 per 1 januari 2009. De afname is wel minder groot dan in voorgaande jaren: in 2007 verminderde het aantal werklozen met ruim 5.300, het jaar daarvoor met 9.300. In procenten van de beroepsbevolking daalde de werkloosheid in Haaglanden in 2006 van 9,5% naar 7,4%, in 2007 verder naar 6,3% en in 2008 naar 5,5%. De vergelijkbare landelijke cijfers laten een ontwikkeling zien van 9,0% begin 2006 tot 5,4% eind 2008.
Vrouwen Het aandeel vrouwen in de totale werkgelegenheid in Haaglanden stabiliseert in 2008 op ruim 43%. Dit percentage is vrijwel gelijk aan het landelijke aandeel. Vrouwen werken wel meer in deeltijd dan mannen. Dit komt tot uiting in het percentage kleine banen van vrouwen versus mannen: van de in Haaglanden werkzame vrouwen heeft 11,3% een baan van minder dan 12 uur per week, van de mannen 6,7%. Ten opzichte van 2004 groeien beide percentages naar elkaar toe.
Samenvatting
7
Genomineerd voor de OndernemersPrijs Haaglanden 2010: i4talent van Daniëlle Kleyheeg, een detacheringsbureau in de finance branche.
Finalist van de Baby Tycoon Award: De Cheesecake Company van Rebecca Joyner, een winkel gespecialiseerd in Amerikaanse cheesecakes. 2009 Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2008
8
Hoofdstuk 1
Inleiding
1.1 Algemeen De Monitor Werkgelegenheid Haaglanden 2009 is de 34e in een reeks die (de voorloper van) het Stadsgewest Haaglanden sinds 1976 uitbrengt. Elke aflevering rapporteert over de stand van de werkgelegenheid in de regio in het betreffende jaar en de ontwikkeling in voorgaande perioden. Sinds 2002 dragen deze publicaties de titel Monitor Werkgelegenheid Haaglanden. De gegevens in deze monitors worden ontleend aan het Werkgelegenheidsregister Haaglanden (WRH), een databestand van alle economisch actieve vestigingen in het Stadsgewest. Economisch actieve vestigingen zijn vestigingen van bedrijven, vrije beroepsbeoefenaren en instellingen die betaalde werkgelegenheid bieden aan ten minste één persoon. Basis voor het WRH vormt de selectie economisch actieve vestigingen uit het Handelsregister, uit andere bronnen aangevuld met (adres)gegevens van vestigingen waarvoor de verplichting tot inschrijving in het Handelsregister eerst per 1 januari 2010 ingaat. Elk jaar wordt onder de in het WRH opgenomen vestigingen een werkgelegenheids onderzoek uitgezet. De uitkomsten van dit onderzoek worden aan het vestigingen bestand toegevoegd. Aldus ontstaat een databestand met informatie over alle economisch actieve vestigingen in Haaglanden en de in of vanuit die vestigingen werkzame personen, en additionele items (voor een volledig overzicht: zie kader). Gegevens uit het WRH worden ingebracht in het Landelijk Informatiesysteem van Arbeidsplaatsen en vestigingen (LISA). Dit landsdekkende bestand biedt mogelijkheden tot vergelijking met andere regio’s. Het WRH bevat per vestiging: cc naam, adres, postcode, gemeente, telefoonnummer (en eventueel correspondentie-, emailadres) cc soort: zelfstandige of hoofd/nevenvestiging cc pandtype: winkel, kantoor, etc. cc locatiecode: bedrijventerrein/kantorengebied cc economische activiteit volgens de standaard bedrijfsindeling (SBI) van het CBS cc indien overheid: soort overheid (rijk, provincie, gemeente, overig) cc gegevens over start en eventueel beëindiging van activiteiten cc aantal werkzame personen en uitzendkrachten, onderscheiden naar geslacht en werktijd per week (minder dan 12 uur, 12 uur of meer), op de peildatum cc woongemeente van de werkzame personen op de peildatum (niet voor alle jaren beschikbaar) cc mogelijke verhuiswens op de peildatum (niet van vestigingen met minder dan vijf werkzame personen)
1.2 Opzet De Monitor Werkgelegenheid Haaglanden 2009 sluit qua opzet aan bij de aflevering 2008: de werkgelegenheidscijfers worden merendeels gegroepeerd en gepresenteerd zoals LISA dat op landelijk niveau doet. Dat betekent dat nadruk ligt op de aantallen banen, in plaats van op de aantallen werkzame personen met een werkweek van 12 uren of meer (die gemiddeld circa 10% lager liggen dan de aantallen banen). Voorts worden uitzendkrachten toegerekend aan de vestiging waar ze zijn ingeleend, in plaats van aan de uitzendbureaus. Ten slotte worden cijfers uit voorgaande jaren gecorrigeerd voor gemeentegrenswijzigingen. Het aantal vestigingen en banen heeft dus steeds betrekking op het huidige grondgebied van een gemeente.
Inleiding
9
Evenals in de vorige aflevering rapporteert ook deze over een historische periode van vijf jaar. De oorzaak daarvan was in 2008 een omvangrijke revisie met terugwerkende kracht van het vestigingenbestand in Haaglanden (zie de inleiding van de Monitor Werkgelegenheid Haaglanden 2008). In deze uitgave is de oorzaak een ingrijpende aanpassing en uitbreiding van de Standaard BedrijfsIndeling (SBI) van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), ingegeven door wijzigingen in de indeling van de Europese Unie (NACE) en die van de Verenigde Naties (de ISIC). Deze gewijzigde indeling is in 2009 met terugwerkende kracht door gevoerd in het Werkgelegenheidsregister Haaglanden. Gevolg daarvan is dat naar activiteitenniveau gedifferentieerde gegevens in deze monitor verschillen met die uit vorige afleveringen. Om ontwikkelingen in de tijd volgens de nieuwe indeling in beeld te brengen, zijn wederom cijfers van de laatste vijf jaargangen in deze monitor bijeengebracht. Een uiteenzetting van de nu gehanteerde SBI tot op 2-cijferig niveau is opgenomen in bijlage 2.4. Daaruit blijkt dat het aantal secties (aangeduid met hoofdletters) is uitgebreid. Zo is de voormalige sectie vastgoed en zakelijke diensten in drie nieuwe secties gesplitst. Voorts is een nieuwe sectie informatie- en communicatie gevormd waarin activiteiten zijn samengebracht die voorheen op verschillende plaatsen waren ingedeeld. Ook is voor waterwinning en -distributie samen met verwerking van afval(water) en recycling een nieuwe sectie gecreëerd. Voorbeelden van verschuivingen op (2-cijferig) afdelingsniveau zijn: cc hoveniersbedrijven, voorheen agrarische sectie, nu overige zakelijke dienstverlening; cc uitgeverijen, voorheen (grafische) industrie, nu sectie informatie en communicatie; cc reparatie van consumentenartikelen (niet auto’s), voorheen sectie handel, nu overige dienstverlening; cc milieudienstverlening, voorheen sectie milieu, cultuur en recreatie, nu sectie waterwinning en ‑distributie, afval(water)beheer en sanering. In bijlage 2.4 zijn van alle secties de volledige benamingen opgenomen. Van een aantal secties zijn deze te uitgebreid om in een tabel of figuur te passen. In die gevallen wordt een verkorte schrijfwijze gehanteerd. In de tekst worden afwisselend de volledige en verkorte benamingen gebruikt. In de vorige monitor is in de toelichting op de omvangrijke revisie met terugwerkende kracht, aangegeven dat vestigingen na 2003 opgericht en vóór 1 januari 2008 weer opgeheven niet volledig in de bestanden waren opgenomen. Deze omissies zijn in 2009 voor een niet onbelangrijk deel hersteld. Dat betekent dat de vestigingsaantallen in de tussenliggende jaren (naar boven) zijn bijgesteld. Hetzelfde geldt voor aantallen werkzame personen, zij het dat de cijfers per 1 januari 2008 door correctie van foutieve opgaven nu lager uitkomen. Dit jaar is aan de monitor weer een uitgebreide pendeltabel toegevoegd die aangeeft waar de in (gemeenten van) Haaglanden werkzame personen wonen (zie bijlage 1.5). Binnen Haaglanden worden de woon-werkstromen per gemeente aangegeven. Daarbuiten worden de woonplaatsen per regio of aangrenzende provincie gegroepeerd. Het voorlaatste jaar waarvan pendelgegevens zijn verzameld en gepubliceerd was 2006. Nieuw in deze monitor is een afzonderlijke typering van de internationale cluster. Deze typering berust op onderzoek van Decisio en Bureau Louter in opdracht van de gemeente Den Haag in 2008 en een uitgebreide inventarisatie door West Holland Foreign Investment Agency (WFIA), mede in opdracht van het ministerie van Economische Zaken.
10
Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2009
1.3 Overige aandachtspunten cc Van belang is het onderscheid tussen bruto en netto werkgelegenheid. Optelling van het aantal parttimers met een kleine baan (met een werkweek van minder dan 12 uur) bij het netto aantal werkzame personen (12 uur of meer per week werkzaam) levert de totale, bruto werkgelegenheid op. Een parttimer met een tweede deeltijdbaan in een andere vestiging wordt tweemaal geteld. Hiervoor wordt niet gecorrigeerd. In deze monitor wordt ‘bruto werkgelegenheid’ ook aangeduid met ‘totale werkgelegenheid’, ‘totaal aantal banen’ of ‘werkgelegenheid’ zonder meer, terwijl ‘netto werkgelegenheid’ steeds als zodanig wordt omschreven, dan wel met vermelding van 12 uur of meer per week. cc De netto werkgelegenheid biedt vergelijkingsmogelijkheid met de beroepsbevolking, die het CBS definieert als de som van het aantal inwoners met een baan voor 12 uur of meer per week en dan wel daarnaar actief op zoek. Het CBS heeft met ingang van 2002 de beroepsbevolkingscijfers gereviseerd. cc Apart aandacht wordt besteed aan de glastuinbouw(cluster) in Haaglanden. Het gaat om de SBI-bedrijfsklasse tuinbouw zowel als om alle daaraan gerelateerde bedrijvigheid. Deze is voor de tuinbouwgemeenten geselecteerd op basis van de SBI, voor de overige gemeenten geschat. De meest recente cijfers over de omvang van het tuinbouwareaal, afkomstig van het CBS en het Landbouw Economisch Instituut (LEI), zijn eveneens opgenomen. cc Ook de cluster toerisme en recreatie komt afzonderlijk in beeld. Deze cluster omvat behalve de sectie horeca diverse bedrijfsklassen die alle onder de term vrijetijdseconomie zijn te vatten. cc Werkgelegenheid in winkels en het aantal winkelvestigingen zijn apart opgenomen in een overzicht samen met het totale verkoopvloeroppervlak per gemeente en per inwoner. De winkeldefinitie is aangepast: ook kapperszaken en videotheken worden nu tot de winkelbranche gerekend. De gegevens over vloeroppervlak zijn ontleend aan Locatus, Basisregister verkooppunten. cc Voorts wordt specifieke aandacht besteed aan de werkgelegenheid op bedrijventerreinen en in kantorengebieden, aangevuld met gegevens over (uitgegeven) grondoppervlakte respectievelijk vloeroppervlak (in gebruik). Bron van de oppervlaktegegevens zijn de monitoren die het Stadsgewest bijhoudt voor bedrijventerreinen en de kantorenmarkt. cc Ten slotte zijn in een bijlage cijfers over regionale productie (toegevoegde waarde) en werkgelegenheid samengebracht. De bijlage biedt inzicht in de onderlinge verhouding van deze grootheden per sectie en de verschillen met landelijke cijfers. De getallen betreffen 2007, het meest recente jaar waarover het CBS regionale productiecijfers per sectie heeft berekend. De sectie-indeling is ook nog niet volgens de nieuwe SBI. Van 2008 zijn alleen totaalcijfers beschikbaar.
Inleiding
11
Genomineerd voor de OndernemersPrijs Haaglanden 2010: Johan Burger van AquaTerra-Kuiper Burger, een adviesbureau voor bodem, water en ecologie.
Finalist van de Baby Tycoon Award: Mobii Point Media van Guido Dommisse zet een landelijk netwerk op voor het gratis opladen van mobieltjes, 2009 Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2008 Blackberry’s en mp3-spelers. 12
Hoofdstuk 2
Haaglanden
2.1 Totaal 2.1.1 Werkgelegenheid Werkgelegenheid wordt gemeten in aantallen arbeidsplaatsen, kortweg banen, bezet door werkzame personen. Daarbij wordt onderscheid gemaakt naar netto en bruto werkgelegenheid. De netto werkgelegenheid is het aantal werkzame personen dat 12 uur of meer per week werkt. De bruto werkgelegenheid betreft alle werkzame personen.
Tabel 1a Werkzame personen in Haaglanden en de afzonderlijke gemeenten, 12 uur en meer per week (netto), 2004-2009 Den Haag Delft Leidschendam-Voorburg Midden-Delfland Pijnacker-Nootdorp Rijswijk Wassenaar Westland Zoetermeer Haaglanden
2004
2005
2006
2007
2008
2009
229.836 44.580 25.353 5.209 10.542 37.429 9.018 51.326 43.574 456.867
231.971 44.456 24.734 5.295 10.658 35.229 8.838 50.034 41.956 453.171
229.999 44.643 24.304 5.273 11.334 33.730 8.828 50.462 42.616 451.189
237.164 45.411 24.540 5.382 11.067 34.579 9.014 51.616 43.170 461.943
247.846 46.501 23.734 5.589 11.991 36.204 9.100 55.180 46.668 482.813
247.464 46.384 20.815 5.453 11.938 35.323 8.889 55.132 45.163 476.561
verschil 2008-2009 absoluut % -382 -117 -2.919 -136 -53 -881 -211 -48 -1.505 -6.252
-0,2 -0,3 -12,3 -2,4 -0,4 -2,4 -2,3 -0,1 -3,2 -1,3
Bruto werkgelegenheid Sinds 2005 is het aantal banen in Haaglanden gestegen met ruim 35.000 tot een recordniveau van 525.744 per 1 januari 2008, om daarna met bijna 3.800 af te nemen tot 521.949 per 1 januari 2009. De stijging in de jaren 2006 en 2007 met gemiddeld 3,5% slaat het jaar daarop om in een daling met 0,7%. De gemiddelde groei over de afgelopen vijf jaar komt uit op bijna 1%. Over deze vijf jaar bezien loopt de werkgelegenheidsontwikkeling in het Stadsgewest redelijk in de pas met de landelijke: het Landelijk InformatieSysteem Arbeidsplaatsen en vestigingen (LISA) meet een gemiddelde toename van banen in deze periode van gemiddeld ruim 1%, tot nationaal totaal van ruim 7.897.000. Maar waar Haaglanden in het laatste jaar een afname laat zien, is er nationaal nog een toename van 0,3%.
Tabel 1b Werkzame personen in Haaglanden en de afzonderlijke gemeenten, totaal (bruto), 2004-2009 Den Haag Delft Leidschendam-Voorburg Midden-Delfland Pijnacker-Nootdorp Rijswijk Wassenaar Westland Zoetermeer Haaglanden
2004
2005
2006
2007
2008
2009
247.017 49.925 27.815 5.826 12.069 39.883 9.949 56.552 48.095 497.131
248.912 50.316 27.204 6.040 12.450 37.064 10.009 55.222 46.118 493.335
245.773 50.657 26.558 5.976 13.193 36.318 9.866 55.956 46.329 490.626
253.701 51.182 27.135 5.983 13.039 37.229 10.312 57.094 47.275 502.950
265.505 52.617 26.347 6.246 14.027 38.733 10.342 60.909 51.018 525.744
266.174 52.881 23.485 6.224 14.219 37.964 10.172 60.861 49.969 521.949
Haaglanden
verschil 2008-2009 absoluut % 669 264 -2.862 -22 192 -769 -170 -48 -1.049 -3.795
0,3 0,5 -10,9 -0,4 1,4 -2,0 -1,6 -0,1 -2,1 -0,7
13
Netto werkgelegenheid Het aantal banen van 12 uur of meer per week in Haaglanden is van 2005 tot 2008 in hetzelfde tempo gestegen als het totaal aantal banen: met bijna 32.000 of gemiddeld 3,5%. Ook voor dit grote deelsegment geldt dat deze groei daarna is omgeslagen in een - echter nog iets grotere - daling: -1,3%. Van de netto werkgelegenheid zijn op Haaglandenniveau cijfers beschikbaar vanaf 1983. Deze laten een geleidelijke toename zien tot 1997, gevolgd door een sterke stijging tot een relatief hoogtepunt in 2002, daarna een afname tot 2005 en vervolgens krachtige groei tot een absoluut hoogtepunt per 1 januari 2008, gevolgd door de hiervoor gemelde daling (zie figuur 1). Uit de figuur spreekt een in de tijd toenemende conjunctuurgevoeligheid van de werkgelegenheidsontwikkeling in Haaglanden.
500.000
Figuur 1 Netto werkgelegenheid in Haaglanden
450.000
400.000
350.000
300.000 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09
Ten opzichte van de andere Randstadregio’s is het beeld enigszins verschillend: waar de stadsregio’s Amsterdam en Utrecht al vanaf 2004 groei laten zien, keert in de stadsregio Rotterdam en in het Stadsgewest Haaglanden pas in 2006 de ontwikkeling ten goede. Alleen in Haaglanden slaat de groei in 2008 al om in een - geringe afname, waar Amsterdam en Utrecht nog een doorgaande stijging van meer dan 1% laten zien (zie tabel 2 en figuur 2).
Tabel 2
Totaal banen (bruto werkgelegenheid) per Randstadregio, 2004-2009
Stadsregio Amsterdam Rotterdam Utrecht Haaglanden
2004
2005
2006
2007
2008
2009
795.930 525.100 355.440 497.130
799.060 520.580 356.910 493.340
802.150 518.870 359.830 490.630
813.820 532.980 370.670 502.950
833.340 542.670 380.340 525.740
850.000 544.230 387.210 521.950
Arbeidsvolume De totale werkgelegenheid herberekend naar arbeidsjaren (van volledige werkweken) geeft het arbeidsvolume. Neemt dit volume volgens het Centraal Planbureau nationaal in 2008 nog enigszins toe, in Haaglanden loopt het terug met 0,7% (-3.000) naar circa 439.000. Sinds 2004 is het arbeidsvolume in Haaglanden gemiddeld met 0,5% per jaar gestegen, ongeveer evenveel als de landelijke toename. Het aandeel vrouwen in het arbeidsvolume in Haaglanden stabiliseert in 2008 op 39% (zie tabel 4). Dit percentage ligt lager dan hun werkgelegenheidsaandeel van 43% omdat vrouwen meer in deeltijd werken dan mannen (zie § 2.2.2).
14
Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2009
Figuur 2 Werkgelegenheid (bruto) per Randstadregio
800.000
700.000
600.000
500.000
Stadsregio Amsterdam Stadsregio Rotterdam Stadsgewest Haaglanden Stadsregio Utrecht
400.000
300.000 2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Gemeenten In drie van de negen Haaglanden-gemeenten groeit de werkgelegenheid nog enigszins (maximaal 1,4%), de overige laten teruggang zien, variërend van -0,1% in Westland tot ruim -10% in Leidschendam-Voorburg. De teruggang in laatstgenoemde gemeente wordt voor bijna de helft veroorzaakt door de verhuizing van het Centraal Bureau voor de Statistiek naar Den Haag (Leidschenveen). Den Haag laat in aantallen de grootste toename zien, gevolgd door Delft en Pijnacker-Nootdorp. Relatief is laatstgenoemde gemeente de sterkste groeier. Na Leidschendam-Voorburg doet de grootste afname zich voor in Zoetermeer, voor 90% veroorzaakt door teruggang daar in de industrie. Wat de netto werkgelegenheid betreft: deze neemt in alle Haaglanden-gemeenten - meer of minder - af.
2.1.2 Vestigingen De werkgelegenheidsgegevens worden per vestiging geregistreerd. Op 1 januari 2009 zijn er in totaal 67.393 vestigingen van bedrijven, instellingen en vrije beroepsbeoefenaren, ruim 4% meer dan een jaar eerder. In 2006 en 2007 nam het aantal vestigingen nog aanmerkelijk meer toe: in beide jaren rond 9%. Over de afgelopen vijf jaar bedroeg de toename ruim 18.000 of wel 38%. De toename van het aantal vestigingen (inclusief correcties) sinds 2004 is het saldo van circa 26.000 oprichtingen en 8.000 opheffingen. Daarnaast is er een positief migratiesaldo: 3.500 vestigingen verhuisden in die vijf jaar naar Haaglanden, terwijl er 2.800 vertrokken. De oprichtingen zijn geconcentreerd in de secties bouw, handel en specialistische zakelijke dienstverlening, de opheffingen in laatstgenoemde twee secties. Veel mutaties betreffen zelfstandigen zonder personeel (zzp-ers). Per gemeente is de ontwikkeling in 2008 verschillend: Pijnacker-Nootdorp en Den Haag laten een bovengemiddelde groei zien, in de meeste overige gemeenten is de groei 2 à 3%. Alleen Westland en Midden-Delfland blijven daaronder met een toename van ruim 1%. De groei van het aantal vestigingen sinds 2004 is het grootst in Den Haag en Zoetermeer: respectievelijk 53% en 45%, en het kleinst in Westland en Midden-Delfland: respectievelijk 11% en 8%. De sectie handel en reparatie heeft verreweg de meeste vestigingen: in 2009 een aantal van 13.355, gevolgd door de specialistische zakelijke dienstverlening met 11.907; het aantal winkels is 7.497, gemiddeld 7,4 per 1.000 inwoners. De gemiddelde vestigingsgrootte (banen per bedrijf of instelling) neemt ten opzichte van vorig jaar met 0,4 af tot 7,7; exclusief parttimers met een werkweek tot 12 uur per week komt het aantal werkzame personen per vestiging op 7,1 (-0,5). Haaglanden
15
Tabel 3
Vestigingen in Haaglanden en de afzonderlijke gemeenten, 2004-2009
Den Haag Delft Leidschendam-Voorburg Midden-Delfland Pijnacker-Nootdorp Rijswijk Wassenaar Westland Zoetermeer Haaglanden
2004
2005
2006
2007
2008
2009
22.437 3.993 3.073 3.073 2.120 2.120 1.432 8.096 4.003 48.718
23.766 4.174 3.204 3.204 2.227 2.227 1.522 8.104 4.172 50.775
25.891 4.457 3.380 3.380 2.314 2.314 1.620 8.367 4.724 54.530
28.677 4.892 3.681 3.681 2.394 2.394 1.718 8.727 5.170 59.221
32.395 5.244 3.893 3.893 2.593 2.593 1.741 8.906 5.612 64.631
34.331 5.393 4.000 4.000 2.750 2.750 1.796 9.003 5.796 67.393
verschil 2008-2009 aantallen % 1.936 149 107 107 157 157 55 97 184 2.762
6,0 2,8 2,7 2,7 6,1 6,1 3,2 1,1 3,3 4,3
2.2 Arbeidsmarkt 2.2.1 Mannen/vrouwen De verhouding mannen/vrouwen in de totale werkgelegenheid in Haaglanden stabiliseert in 2008 op 57/43% en wijkt daarmee nauwelijks af van de landelijke verhouding. Het percentage vrouwen in de totale netto werkgelegenheid in het Stadsgewest is per 1 januari 2009 ruim 42%, ruim een half procent hoger dan vorig jaar, maar blijft daarmee lager dan het gelijk gebleven aandeel in de beroepsbevolking van 44%. Ook het aandeel vrouwen in het arbeidsvolume in Haaglanden verandert niet in 2008 en blijft 39% (zie tabel 4). Dit percentage ligt lager dan hun werkgelegenheids aandeel omdat vrouwen meer in deeltijd werken dan mannen (zie § 2.2.2).
2.2.2 Deeltijdarbeid Het aantal banen met een omvang van minder dan 12 uur per week komt in Haaglanden per 1 januari 2009 op 45.388; een toename ten opzichte van een jaar eerder van 5,7%. Sinds 2004 is dit aantal gestegen met 12,7%, tegen 5% groei van de totale werkgelegenheid. Het aandeel kleine banen in het totaal is fractioneel toegenomen van 8,1% in 2004 tot 8,7% per 1 januari 2009. Dit regionale aandeel ligt aanmerkelijk lager dan het nationale: van het landelijke banentotaal heeft circa 13% een omvang van minder dan 12 uur per week. Vrouwen werken meer in deeltijd dan mannen. Dit komt tot uiting in het percentage kleine banen van vrouwen versus mannen: van de in Haaglanden werkzame vrouwen heeft 11,3% een baan van minder dan 12 uur per week, van de mannen 6,7%. In 2004 bedroegen deze percentages respectievelijk 11,4 en 5,7%. Ten opzichte van dat jaar groeit het percentage mannen met een kleine baan dus iets in de richting van het stabiel gebleven percentage vrouwen met een werkweek van minder dan 12 uur. Een gemeente met verhoudingsgewijs veel deeltijdarbeid is Pijnacker-Nootdorp: hier werkt 19% minder dan 12 uur per week. Het laagste percentage laten Den Haag en Rijswijk zien: ruim 7%.
16
Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2009
Tabel 4
Netto en bruto werkgelegenheid, arbeidsvolume en beroepsbevolking in Haaglanden naar geslacht, 2004-2009
mannen vrouwen
Parttimers (1-12 uur) Netto (12 uur en meer) Bruto (totaal)
16.576 272.647 289.223
23.688 184.220 207.908
40.264 456.867 497.131
16.414 268.224 284.638
23.750 184.947 208.697
40.164 453.171 493.335
16.806 265.185 281.991
22.631 186.004 208.635
39.437 451.189 490.626
Arbeidsvolume Beroepsbevolking
271.100 257.000
163.200 195.000
434.300 452.000
266.500 256.000
163.050 201.000
429.550 457.000
262.700 258.000
166.500 205.000
429.200 463.000
vervolg
mannen vrouwen
2007 totaal
mannen vrouwen
2008 totaal
mannen vrouwen
2009 totaal
Parttimers (1-12 uur) Netto (12 uur en meer) Bruto (totaal)
17.516 269.860 287.376
23.491 192.083 215.574
41.007 461.943 502.950
18.508 282.141 300.649
24.423 200.672 225.095
42.931 482.813 525.744
19.797 275.519 295.316
25.591 201.042 226.633
45.388 476.561 521.949
Arbeidsvolume Beroepsbevolking
264.700 260.500
169.000 206.500
433.700 467.000
271.000 262.500
171.000 209.500
442.000 472.000
269.000 265.000
170.000 211.000
439.000 476.000
2004 totaal
mannen vrouwen
2005 totaal
mannen vrouwen
2006 totaal
2.2.3 Beroepsbevolking De arbeidsparticipatie ligt in Haaglanden met 47% een fractie boven het landelijke gemiddelde. Voor mannen is het regionale percentage hetzelfde als het nationale: 53%. Voor vrouwen ligt het iets hoger: in het Stadsgewest behoort 41,4% van de vrouwen tot de beroepsbevolking, in Nederland als geheel is dat 40,7%. De beroepsbevolking van Haaglanden bedraagt per 1 januari 2009 circa 476.000, 7.500 meer dan een jaar eerder. Omdat tegenover deze groei een afname van het aantal werkzame personen staat, daalt de verhouding tussen netto werkgelegenheid en beroepsbevolking (x100), de werkgelegenheidsgraad of woon-werkbalans, met 3 punten naar 100. De woon-werkbalans per gemeente wordt weergegeven in figuur 3. Door de groei van de beroepsbevolking en de dalende werkloosheid neemt de werkzame beroepsbevolking in Haaglanden toe met circa 10.000, tot 450.000. Het (inkomende) pendelsaldo, dat van 2004 tot 2007 voortdurend verminderde, maar daarna steeg met 11.000, neemt in 2008 weer af: met circa 16.000.
Haaglanden
17
> 115 110 - 115 85 - 100 70 - 85 < 70
Figuur 3 Werkgelegenheidsgraad of woon-werkbalans per gemeente in Haaglanden 2009.
Wassenaar
Leidschendam-Voorburg Den Haag Zoetermeer
Rijswijk Pijnacker-Nootdorp
Westland
Delft
Midden Delfland
2.2.4 Werkloosheid Gegevens over werkloosheid zijn ontleend aan het bestand van werkzoekenden die bij het UWV WERKbedrijf staan ingeschreven. Voor het vierde achtereenvolgende jaar daalt het aantal niet-werkende werkzoekenden in Haaglanden. De stijging tot en met 2004 slaat in 2005 om in een daling, die in 2006 krachtig doorzet met een afname van ruim 9.300. De dalende trend neemt sindsdien wel af in intensiteit: in 2007 daalt het aantal werklozen met bijna 5.300 en in 2008 met ruim 3.200. Per 1 januari 2009 staan 26.082 werklozen in Haaglanden ingeschreven. In procenten van de beroepsbevolking is dit 5,5% (-0,7%punt). De daling in het Stadsgewest is iets sterker dan de nationale ontwikkeling: het landelijk gemiddelde komt per 1 januari 2009 uit op 5,4% (-0,6%punt).
18
Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2009
Tabel 5
Werkloosheid per gemeente, in Haaglanden en Nederland (mannen en vrouwen), 2004-2009
2004
2005
2006
2007
2008
absoluut relatief (in % van de beroepsbevolking) 2009 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Den Haag 29.278 Delft 4.301 Leidschendam-Voorburg 2.171 Midden-Delfland 185 Pijnacker-Nootdorp 605 Rijswijk 1.657 Wassenaar 386 Westland 1.382 Zoetermeer 4.317 Haaglanden 44.282
28.985 4.373 2.315 171 631 1.673 390 1.491 4.749 44.778
28.748 3.738 2.260 176 616 1.725 472 1.523 4.625 43.883
22.046 3.032 1.949 162 485 1.545 434 1.543 3.423 34.619
18.259 2.591 1.713 133 442 1.505 348 1.274 3.059 29.324
15.601 2.345 1.673 111 477 1.421 327 1.140 2.987 26.082
13,6 9,4 6,1 2,5 3,8 7,5 3,7 3,3 7,6 9,8
13,1 10,2 6,8 2,1 3,5 7,6 3,9 3,4 8,4 9,8
12,9 8,9 7,0 2,2 3,2 7,8 5,0 3,2 8,0 9,5
9,9 7,1 6,0 1,7 2,3 7,0 4,8 3,3 5,8 7,4
8,2 5,7 5,4 1,6 2,0 6,8 4,1 2,7 5,1 6,3
6,9 4,9 5,4 1,5 2,0 6,5 3,6 2,3 5,0 5,5
4,6 6,5
waarvan: Mannen Vrouwen Nederland totaal
22.737 21.545 678.500
22.706 22.072 692.200
21.453 22.473 671.500
16.734 17.882 554.200
13.769 15.555 458.000
12.190 13.892 417.000
8,8 11,0 9,2
8,9 11,0 9,4
8,3 11,0 9,0
6,4 8,7 7,3
5,3 7,5 6,0
5,4
waarvan: Mannen Vrouwen
352.000 326.500
353.200 339.000
329.200 342.300
265.200 289.000
216.000 242.000
200.000 217.000
8,1 10,6
8,2 10,9
7,7 10,8
6,2 8,9
5,0 7,2
4,6 6,4
Uit de cijfers per gemeente blijkt dat ondanks de daling sinds 2005 de werkloosheid in het stedelijke gebied blijft geconcentreerd, het meest in Den Haag, Zoetermeer en Delft. Ook in procenten van de beroepsbevolking staat Den Haag steeds bovenaan, maar dan staat - sinds 2007 - Rijswijk op de tweede plaats. Alleen in deze gemeenten ligt het percentage boven het gemiddelde van Haaglanden. In de meer landelijke gemeenten in Haaglanden ligt de werkloosheid op een opmerkelijk laag niveau. Westland kent een werkloosheidspercentage van 2,5%. In Pijnacker-Nootdorp ligt het op 2,0%, en in Midden-Delfland het laagst: op 1,6%. Inmiddels is de werkloosheid sinds januari 2009 al met meer dan 5.000 opgelopen.
Tabel 6
Arbeidsmarktbalansen Haaglanden
Beroepsbevolking Werkloosheid Werkzame beroepsbevolking Inkomende pendel Uitgaande pendel Pendelsaldo Werkgelegenheid
personen 12 uur of meer per week werkzaam/voor werk beschikbaar x 1.000
2004
2005
452 44 408
111 62
49
457
456 45 411
110 68 42
2006
453
461 44 417
108 74 34
2007
451
465 35 430
106 74 32
2008
462
469 29 440
110 67 43
2009
483
476 26 450
101 74
27
477
Anders dan de werkloosheid onder mannen, die sinds 2004 voortdurend is gedaald, neemt het aantal werkloze vrouwen in Haaglanden pas sinds 2006 af. Daardoor is het aandeel vrouwen in de totale werkloosheid in Haaglanden thans nog 53%, en ligt dus veel hoger dan de 44% die zij van de beroepsbevolking uitmaken.
Haaglanden
19
600 500
452,0
456,9
457,0
453,2
463,0
451,2
467,0
461,9
472,0
482,8
476,0
476,6
Figuur 4 Arbeidsmarktgegevens van Haaglanden (x 1.000)
400 300 200 44,3
44,8
43,9
34,6
29,3
26,1
100
2004
2005
2006
2007
2008
2009
0
Beroepsbevolking Werkloosheid Werkgelegenheid (netto)
2.2.5 Pendel Eens per drie jaar wordt aan het werkgelegenheidsonderzoek een vraag toegevoegd naar de herkomst van de in Haaglanden werkzame personen. Zo ook per 1 januari 2009. De resultaten daarvan staan samengebracht in de pendelmatrix van bijlage 1.5. Daaruit blijkt dat de inkomende forensenstroom begin 2009 een omvang heeft van ruim 110.600 personen die in Haaglanden werken, maar daarbuiten wonen; ruim 109.000 daarvan hebben een werkweek van 12 uur of meer. De inkomende pendel omvat ruim 21% van de totale werkgelegenheid in Haaglanden. De uitgaande forensenstroom valt te berekenen op circa 81.800. Circa 74.300 daarvan heeft een werkweek van 12 uur of meer; deze 74.300 betreft bijna 16% van de beroepsbevolking van Haaglanden. Ten opzichte van 2006, het voorlaatste jaar waarin pendelcijfers zijn verzameld, is het percentage uitgaande forensen gelijk gebleven, maar het percentage inkomende forensen gedaald: van 24% naar 21%. Door de relatieve afname van de inkomende forensenstroom is ook het pendelsaldo (inkomende minus uitgaande pendel) gedaald: van circa 32.000 in 2006 tot minder dan 27.000 in 2009. Niet verrassend is dat de pendelrelaties met de aangrenzende regio’s Rotterdam en Leiden/Bollenstreek het sterkst zijn: samen zijn ze goed voor de helft van de 21% inkomende pendel in Haaglanden. De gemeentegrensoverschrijdende pendel binnen Haaglanden beloopt 25%: dit percentage woont en werkt in verschillende gemeenten in het Stadsgewest. Voor 54% is de woon- en werkgemeente in Haaglanden dezelfde.
2.3 Economische activiteit 2.3.1 Ontwikkeling per sectie De werkgelegenheid vertoont na een licht dalende trend in de jaren daarvoor, in 2006 en 2007 een duidelijke groei, die in 2008 weer omslaat in een - geringe afname over een breed front van de onderscheiden secties. Per 1 januari 2009 komen de totalen op respectievelijk 521.949 bruto en 476.561 netto. De tabellen 7a en 7b laten zien dat de werkgelegenheid zich qua omvang nog ruim boven het niveau van 2004 beweegt. Voor de afzonderlijke secties divergeren echter de ontwikkelingen. In de afgelopen vijf jaar groeien belangrijke secties als de bouw (+34%), extraterritoriale organen (+21%), advisering, onderzoek en specialistische zakelijke dienstverlening (+17 à 20%), cultuur sport en recreatie (+13 à 15%) de tot logies-, maaltijd en drankverstrekking omgedoopte horeca (+10 à 15%) en gezondheids- en welzijnszorg (+12%) meer dan 10%, terwijl financiële instellingen (-15%) en de industrie (-14%) meer dan dit percentage teruggingen. In absolute zin laat ook de
20
Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2009
handel aanmerkelijke groei zien (+2.900 bruto). De agrarische sectie weet zich te handhaven, evenals vervoer en opslag en de nieuw onderscheiden secties onroerend goed en overige zakelijke dienstverlening inclusief verhuur van roerend goed. De eveneens nieuw onderscheiden sectie informatie en communicatie gaat ten opzichte van 2004 licht terug (-2 à 3%), evenals openbaar bestuur (-4%). Onderwijs groeit in die vijf jaar (9 à 10%) evenals de overige dienstverlening (+4 à 6%). De mutaties in delfstoffenwinning en openbaar nut zijn deels terug te voeren op definitieovergangen. De ontwikkelingen in het laatste jaar laten alleen een sterke stijging zien van de werkgelegenheid in de gezondheids- en welzijnszorg, terwijl de sectie handel en reparatie, de industrie en de informatie- en communicatiesectie de grootste teruggang vertonen.
Tabel 7a Werkzame personen in Haaglanden per sectie, 12 uur en meer per week (netto), 2004-2009 Landbouw, bosbouw en visserij Winning van delfstoffen Industrie Productie en levering van energie Waterwinning; afval(water)beheer Bouwnijverheid Groot- en detailhandel Vervoer en opslag Horeca Informatie en communicatie Financiële instellingen Vastgoed: verhuur en handel Specialistische zakelijke dienstverl. Overige zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening Extraterritoriale lichamen en org. Totaal
2004
2005
2006
2007
2008
2009
16.542 786 24.447 1.654 2.133 20.277 61.682 16.527 11.991 26.263 17.494 6.296 45.770 26.245 67.596 28.737 54.993 8.541 14.872 4.021 56.867
16.173 806 23.340 705 2.186 20.650 60.432 16.310 11.880 26.640 16.095 6.026 46.292 24.434 67.398 28.890 56.771 8.614 15.415 4.114 453.171
16.009 882 22.182 991 2.134 22.133 61.037 16.219 12.311 26.014 15.743 6.142 46.939 21.715 65.201 30.002 56.928 8.840 15.502 4.265 451.189
15.902 1.028 21.864 975 2.040 23.588 62.248 16.033 12.962 26.032 15.215 6.179 50.002 24.125 65.088 30.628 58.977 9.236 15.309 4.512 461.943
16.895 1.002 22.663 1.060 2.109 26.750 65.284 16.682 14.307 27.084 15.172 6.489 54.031 26.387 65.308 30.832 60.131 9.874 15.893 4.860 482.813
16.761 940 20.996 944 2.189 27.136 62.617 16.416 13.745 25.544 14.796 6.224 53.755 26.139 64.871 31.663 61.852 9.620 15.466 4.887 476.561
verschil 2008-2009 absoluut % -134 -62 -1.667 -116 80 386 -2.667 -266 -562 -1.540 -376 -265 -276 -248 -437 831 1.721 -254 -427 27 -6.252
-0,8 -6,2 -7,4 -10,9 3,8 1,4 -4,1 -1,6 -3,9 -5,7 -2,5 -4,1 -0,5 -0,9 -0,7 2,7 2,9 -2,6 -2,7 0,6 -1,3
Landbouw, bosbouw en visserij In de agrarische sectie zijn per 1 januari 2009 bruto 18.341 mensen werkzaam in 4.743 vestigingen. Gemiddeld komt dat neer op 3,9 werkzame personen per vestiging. Sinds 2007 is het aantal banen in deze sectie gestegen met 6%, in het laatste jaar met 1,6%. Het merendeel van deze stijging betreft de bedrijfsklasse dienstverlening aan de tuinbouw. Hier steeg het aantal vestigingen in twee jaar met 874 tot een totaal van 1.990 en het aantal banen met 1.178 tot 4.336. Qua omvang is de verreweg belangrijkste bedrijfsklasse in deze sectie de glastuinbouw; daaraan wordt apart aandacht besteed in § 2.3.2. De agrarische sectie maakt veel gebruik van uitzendarbeid; op 1 januari 2009 waren er 1.904 uitzendkrachten actief in deze bedrijfstak, ruim 10% van het aantal werkzame personen in deze sectie. In 2009 neemt de gehele sectie 3,4% in van de totale werkgelegenheid in Haaglanden. De bijdrage aan het regionale product ligt hoger: 4,4% in 2007 (zie bijlage 1.6). Voor een stedelijke regio als Haaglanden is dit een hoog percentage: het gemiddelde voor heel Nederland is 2,1%. Haaglanden
21
Winning van delfstoffen De sectie winning van delfstoffen is de kleinste in Haaglanden. Het gaat voor het overgrote deel om dienstverlening ten behoeve van aardolie- en aardgaswinning. Tot 2007 neemt de sectie gestaag toe. Het laatste jaar laat een daling zien van 57 banen (-5,7%) tot 946. Delfstoffenwinning heeft een aandeel van 0,2% in de regionale werkgelegenheid, maar draagt (in 2007) 1,5% bij aan het regionale product. Het landelijke aandeel in de toegevoegde waarde is 3,1%.
Industrie De werkgelegenheid in de industrie is in 2008 met 4,4% afgenomen tot 21.608 per 1 januari 2009. Daarmee zet de dalende trend sinds 2004, met een onderbreking in 2007 (+3,3%), zich voort. Het aantal vestigingen neemt door de jaren heen wel steeds toe: sinds 2004 met 8,5%, in het laatste jaar met 1,3%. De gemiddelde vestigingsgrootte komt daarmee per 1 januari 2009 op 12,5. Het aandeel van de sectie in de totale werkgelegenheid van Haaglanden daalde in de afgelopen vijf jaar van 5,0% naar 4,1%. Samen met de energiesectie (zie hierna) is er een teruggang van 5,4% naar 4,3%. De vergelijkbare bijdrage aan het regionaal product ligt in 2007 op 5,5%. Nationaal is deze bijna drie keer zo groot.
Energie, water en afval In de nieuwe sectie-indeling zijn openbare nutsbedrijven onderscheiden in productie, distributie en handel in elektriciteit en aardgas enerzijds en waterwinning en -distributie, afval(water)beheer en sanering anderzijds. Door inkrimping bij Eneco en vertrek van Tennet Zuid-Holland loopt de werkgelegenheid in de energiesectie in Haaglanden in 2008 terug met meer dan 10%. De watersectie groeit met ruim 3%. Het werkgelegenheidsaandeel van beide secties samen is 0,6%. De gemiddelde vestigingsgrootte is vergelijkbaar met die in de delfstoffenwinning, circa 50, en is daarmee bijna de hoogste in Haaglanden.
Bouwnijverheid Sinds 2004 laat de sectie bouwnijverheid een doorgaande stijging zien. Het aantal vestigingen is in die vijf jaar meer dan verdubbeld. De werkgelegenheid is met eenderde gestegen. De sterkste stijging deed zich voor in 2007. In 2008 beperkt de toename in werkgelegenheid zich tot 1,3%. Wel blijft de stijging van het aantal vestigingen aanhouden. Motor achter deze ontwikkeling is het grote aantal startende zelfstandigen zonder personeel (zzp-ers). Door het grote aantal eenpersoonsbedrijven komt de gemiddelde vestigingsgrootte in deze bedrijfstak in Haaglanden op niet veel meer dan 3, het laagste aantal van alle secties. Het aandeel van de bouwnijverheid in de totale werkgelegenheid van Haaglanden loopt in de afgelopen vijf jaar op van 4,2 naar 5,3%. De bijdrage aan het regionale product is van dezelfde orde van grootte: 4,6% in 2007, iets minder dan het landelijke aandeel van 5,5%.
Handel en reparatie Deze qua bruto werkgelegenheidsaandeel (15%) grootste sectie in Haaglanden groeit sinds 2005. Een groei die in 2008 omslaat in een afname met 1.866 werkzame personen (-2,3%). Netto is de teruggang 2.667 (-4,1%). Ook het aantal vestigingen laat - voor het eerst sinds 2003 - een afname zien: met 365 tot 13.355 per 1 januari 2009. De detailhandel heeft binnen de sectie verreweg het grootste aandeel en is de bedrijfsklasse met het hoogste percentage werkzame vrouwen: ruim 57%. Traditioneel is een groot deel van de banen in handel en reparatie van geringe omvang: in 2009 werkt bijna 20% van de werkzame personen minder dan 12 uur per week. Het aandeel van de sectie in de netto werkgelegenheid dan ook 2% lager dan het bruto aandeel. Dit netto aandeel is juist iets lager dan dat van openbaar bestuur. De bijdrage van handel en reparatie aan de regionale productie is 9,6% (in 2007).
22
Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2009
Tabel 7b Werkzame personen in Haaglanden per sectie, totaal (bruto), 2004-2009 Landbouw, bosbouw en visserij Winning van delfstoffen Industrie Productie en levering van energie Waterwinning; afval(water)beheer Bouwnijverheid Groot- en detailhandel Vervoer en opslag Horeca Informatie en communicatie Financiële instellingen Vastgoed: verhuur en handel Specialistische zakelijke dienstverl. Overige zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening Extraterritoriale lichamen en org. Totaal
2004
2005
2006
2007
2008
2009
18.316 786 24.952 1.687 2.175 20.665 75.129 18.294 16.904 27.298 17.686 6.479 47.214 28.724 68.507 31.456 60.607 10.402 15.807 4.043 497.131
17.790 806 23.946 715 2.229 21.102 73.688 18.193 16.506 27.526 17.162 6.247 47.740 26.357 68.309 31.823 62.101 10.635 16.325 4.135 493.335
17.546 882 22.680 991 2.170 22.583 74.279 18.087 16.798 26.776 15.961 6.378 49.091 23.773 65.954 32.712 62.330 10.836 16.514 4.285 490.626
17.299 1.036 22.378 984 2.064 24.086 75.786 18.047 17.765 26.920 15.421 6.443 52.168 26.500 65.840 33.395 64.497 11.323 16.467 4.531 502.950
18.054 1.003 23.130 1.066 2.138 27.308 79.897 18.840 19.179 28.076 15.350 6.695 56.426 29.116 66.106 33.507 65.813 12.099 17.062 4.879 525.744
18.341 946 21.608 952 2.206 27.671 78.031 18.772 18.539 26.719 15.026 6.490 56.556 28.864 65.666 34.232 67.750 11.967 16.717 4.896 521.949
verschil 2008-2009 absoluut % 287 -57 -1.522 -114 68 363 -1.866 -68 -640 -1.357 -324 -205 130 -252 -440 725 1.937 -132 -345 17 -3.795
1,6 -5,7 -6,6 -10,7 3,2 1,3 -2,3 -0,4 -3,3 -4,8 -2,1 -3,1 0,2 -0,9 -0,7 2,2 2,9 -1,1 -2,0 0,3 -0,7
Vervoer en opslag Laat de sectie vervoer en opslag in 2007 ruim 4% werkgelegenheidsgroei zien, in 2008 is er enige afname (-0,4%) tot een totaal van 18.7872 banen. Toch ligt dit niveau nog 2,6% boven dat van 2004. Het aantal vestigingen maakt sinds 2004 een doorgaande groei door. Met ruim 300 tot 1.332 per 1 januari 2009. De gemiddelde vestigingsgrootte is dan 14,1. Vervoer en opslag is goed voor 3,6% van de werkgelegenheid in Haaglanden, minder dan het landelijke percentage (5,4%).
Logies-, maaltijd- en drankverstrekking De sectie logies-, maaltijd- en drankverstrekking, voorheen horeca, laat tussen 2005 tot 2008 een doorgaande groei zien van gemiddeld 5% per jaar, gevolgd door een afname in het laatste jaar van ruim 3%. Ook het aantal vestigingen volgt het patroon van stijging tot 2008 en teruggang in het laatste jaar: met bijna 4%. De gemiddelde vestigingsgrootte is sectie is 6. De sectie is goed voor 3,6% van de werkgelegenheid in Haaglanden.
Informatie en communicatie De nieuw gevormde sectie informatie en communicatie is goed voor ruim 5% van de werkgelegenheid in Haaglanden. Vooral door ontwikkelingen in de telecomsector neemt het aantal banen in deze sectie het afgelopen jaar af: met 1.357 (-4,8%). De twee jaren daarvoor was er wel werkgelegenheidsgroei. Het aantal vestigingen blijft toenemen: in 2008 met 117 (+3,4%). Sinds 2004 is dit aantal met 75% gegroeid. Gemiddeld werken er in 2009 ruim 7 personen per vestiging.
Financiële instellingen De werkgelegenheid bij banken en verzekeringsinstellingen, die samen de sectie financiële instellingen uitmaken, laat tussen 2004 en 2009 een voortdurende teruggang zien. Gemiddeld is de teruggang 3% per jaar, in het laatste jaar 2%. Het aantal vestigingen vertoont een stabiel verloop tot 2007. In dat jaar is er een teruggang van 100 en een gelijkblijvend niveau sindsdien (1.154). Daarmee komt de gemiddelde vestigingsgrootte op 13. Van alle werkzame personen in Haaglanden is 3% actief in deze sectie, vergelijkbaar met het landelijke aandeel. Daarmee blijft de sectie nog onder het aandeel van land- en tuinbouw. De bijdrage aan het regionaal product is 7,4% in 2007. Landelijk is die bijdrage 5,8%. Haaglanden
23
Landbouw, bosbouw en visserij Winning van delfstoffen Industrie Productie en levering van energie Waterwinning; afval(water)beheer Bouwnijverheid Groot- en detailhandel Vervoer en opslag Horeca Informatie en communicatie Financiële instellingen Vastgoed: verhuur en handel Specialistische zakelijke dienstverl. Overige zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening Extraterritoriale lichamen en org.
Figuur 5 Werkgelegenheid (bruto) per sectie in Haaglanden, 2009
3,5% 0,2% 4,1% 0,2% 0,4% 5,3% 14,9% 3,6% 3,6% 5,1% 2,9% 1,2% 10,8% 5,5% 12,6% 6,6% 13,0% 2,3% 3,2% 0,9% 0%
5%
10%
15%
Verhuur van en handel in onroerend goed De van vastgoed en zakelijke dienstverlening afgesplitste sectie verhuur van en handel in onroerend goed is gering van omvang: 1,2% van de werkgelegenheid in Haaglanden. Zowel het aantal vestigingen als werkzame personen gaat in 2008 terug: -205 banen respectievelijk -9 vestigingen. Qua banen bevindt de sectie zich weer op het niveau van 2004. Het aantal vestigingen is sindsdien per saldo met bijna 38% gestegen. Gemiddeld werken er per vestiging nu 5 personen, in 2004 waren er dat nog ruim 6.
Advisering, onderzoek en specialistische zakelijke dienstverlening Ook de sectie advisering, onderzoek en specialistische zakelijke dienstverlening maakte eerder onderdeel uit van de voormalige - veel grotere - sectie vastgoed en zakelijke dienstverlening. De sectie bestaat merendeels uit juridische en financiële dienstverlening, ontwerp- en ontwikkeling, marktonderzoek, reclame, keuring en controle. De sectie maakt sinds 2004 een doorgraande groei door, gemiddeld ruim 4,6% per jaar, zij het dat het laatste jaar de groei beperkt blijft tot 0,2%. Het aantal vestigingen neemt ook voortdurend toe: sinds 2004 met gemiddeld 14% per jaar. De sectie is in 2009 goed voor circa 11% van de werkgelegenheid in Haaglanden.
Verhuur van roerende goederen en overige zakelijke dienstverlening In de sectie verhuur van roerende goederen en overige zakelijke dienstverlening is het restant van de voormalige sectie vastgoed en zakelijke dienstverlening ondergebracht. Het gaat om 5,5% van de werkgelegenheid in Haaglanden. De sectie gaat in het laatste jaar 0,9% in werkgelegenheid terug, bij een met 200 (+5,2%) stijgend aantal vestigingen. De twee jaren daarvoor was er sterke groei: 10% of meer per jaar. De vestigingsgrootte is begin 2009 circa 7, ten opzichte van circa 11 in 2004.
Openbaar bestuur, overheidsdiensten en sociale verzekeringen Aan de groei van de werkgelegenheid bij het openbaar bestuur komt in 2006 een einde. Dan zet een daling in, die in 2007 niet doorzet, maar in 2008 continueert: -0,7%. Op 1 januari 2009 werken er in deze sectie in Haaglanden 65.666 personen, 13% van het totaal. Daarmee is de sectie na handel en reparatie de tweede werkgever in de regio. De bijdrage van de sectie in de regionale toegevoegde waarde beloopt een overeenkomstig percentage, dat ongeveer het dubbele is van het landelijke aandeel. De sectie omvat uitsluitend overheidsbestuur en -diensten (defensie, justitie, politie en brandweer) alsmede sociale verzekeringsorganen. Daaronder zijn enkele aantal zeer grote entiteiten, zoals ministeries. Vandaar dat de sectie het hoogste aantal
24
Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2009
werkzame personen per vestiging telt: 190 (het gemiddelde van heel Haaglanden ligt op minder dan 8). De ambtelijke productie en publieke dienstverlening in alle secties te samen wordt in § 2.5 toegelicht.
Onderwijs Zowel het aantal vestigingen als het aantal werkzame personen in het onderwijs neemt in Haaglanden sinds 2004 onafgebroken toe. Het is de enige sectie in de regio die een zo constante ontwikkeling laat zien. Het aantal vestigingen van onderwijsinstellingen neemt van 1.442 in 2003 jaarlijks met gemiddeld ruim 5% toe tot 1.827 in 2009. Het aantal banen van 31.456 neemt in 2004 met gemiddeld ruim 2% per jaar toe tot 34.232 per 1 januari 2009. Gemiddeld werken er in 2009 ruim 18 personen per vestiging. Onderwijs is goed voor ruim 6% van de werkgelegenheid en 4% van de productie. Deze percentages (uit 2007) gelden zowel voor Haaglanden als geheel Nederland.
Gezondheids- en welzijnszorg De sectie gezondheids- en welzijnszorg laat al meer dan tien jaar een onafgebroken groei zien: sinds 2004 is het aantal banen in de zorg in Haaglanden met 12% gestegen. In 2008 was de groei bijna 3%. Ook het aantal vestigingen neemt gestaag toe: sinds 2004 met 17%. Per 1 januari 2009 werken er in de sectie 67.750 personen in 3.632 vestigingen, gemiddeld bijna 19 per vestiging. Qua aandeel in de totale werkgelegenheid van Haaglanden (13%) stijgt de sectie naar de tweede plaats, na handel en vóór openbaar bestuur, maar blijft de derde plaats innemen als het netto aandeel wordt bezien. De sectie telt namelijk een groot aantal banen van minder dan 12 uur per week: bijna 5.900 of wel bijna 9% van het sectietotaal. Het aandeel in de bruto toegevoegde waarde van de regio beloopt (in 2007) bijna 7%.
Cultuur, sport en recreatie Het aantal vestigingen in de sectie cultuur, sport en recreatie loopt sinds 2004 gestaag op met gemiddeld 10% per jaar tot 2.700 per 1 januari 2009. De werk gelegenheid groeit tussen 2004 en 2008 met 4% per jaar, maar deze groei stagneert daarna. Per 1 januari 2009 omvatte de sectie 11.967 banen, 132 minder (-1,1%) dan een jaar eerder. Gemiddeld zijn er 4,4 werkenden per vestiging. De sectie kent relatief veel kleine banen. Bijna 20% heeft een omvang van minder dan 12 uur per week. Het werkgelegenheidsaandeel van de sectie ligt in Haaglanden iets boven 2%.
Overige dienstverlening De sectie overige dienstverlening heeft het karakter van een restcategorie en omvat onder meer reparatiebedrijven buiten de autobranche, belangenorganisaties, hobbyclubs en wellness. De sectie laat een opvallende stijging zien wat het aantal vestigingen betreft. Sinds 2004 is dit aantal met bijna 50% gestegen. In diezelfde periode is de werkgelegenheid met minder dan 6% gegroeid, inclusief een afname in het laatste jaar met 2%. De sectie is goed voor 3,2% van de werkgelegenheid in Haaglanden. Het aandeel in de regionale productie zal iets lager liggen: samen met cultuur en recreatie is dit aandeel (in 2007) 4,5%.
Extraterritoriale organisaties en lichamen Vestigingen van en werkgelegenheid bij extraterritoriale lichamen en internationale organisaties worden niet (meer) meegeteld bij openbaar bestuur maar als afzonderlijke sectie in beeld gebracht. In 2008 is de sectie met terugwerkende kracht geïnventariseerd. Op basis daarvan zijn voor 2009 (voor zover mogelijk) actuele data verzameld. Van een groot deel (ambassades, consulaten en handelsmissies) is de personeelsomvang niet exact bekend en wordt met - voorzichtige - ramingen volstaan. Van instellingen van de Verenigde Naties en andere internationale organisaties in de regio zijn opgaven verkregen. Een en ander levert het volgende beeld op.
Haaglanden
25
De sectie telt in Haaglanden al sinds 2004 circa 160 vestigingen met een totale werkgelegenheidsomvang in 2009 van bij benadering 4.900, 1% van het totaal aantal banen in Haaglanden. De groei sinds 2004 kan worden geschat op ruim 4% per jaar.
Tabel 8
Aantal vestigingen in Haaglanden per sectie, 2004-2009
Landbouw, bosbouw en visserij Winning van delfstoffen Industrie Productie en levering van energie Waterwinning; afval(water)beheer Bouwnijverheid Groot- en detailhandel Vervoer en opslag Horeca Informatie en communicatie Financiële instellingen Vastgoed: verhuur en handel Specialistische zakelijke dienstverl. Overige zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening Extraterritoriale lichamen en org. Totaal 1)
2004
2005
2006
2007
2008
4.096 11 1.593 16 71 3.897 11.473 1.022 2.902 2.014 1.245 1.004 7.030 2.418 385 1.442 3.096 1.811 3.036 156 48.718
4.004 11 1.625 15 71 4.241 11.858 1.048 2.915 2.222 1.245 1.063 7.630 2.595 393 1.475 3.135 1.944 3.128 157 50.775
4.010 13 1.655 15 67 4.805 12.535 1.128 3.050 2.591 1.238 1.159 8.538 2.898 381 1.565 3.266 2.113 3.343 160 54.530
4.031 19 1.699 16 44 5.878 13.231 1.238 3.134 2.941 1.233 1.223 9.750 3.334 375 1.658 3.382 2.341 3.534 160 59.221
4.287 20 1.705 14 44 7.579 13.720 1.324 3.172 3.414 1.155 1.290 11.055 3.839 371 1.759 3.535 2.529 3.666 153 64.631
2009 verschil 2008-2009 absoluut % 4.743 18 1.728 12 47 8.774 13.355 1.332 3.053 3.531 1.154 1.281 11.907 4.039 344 1.827 3.632 2.700 3.763 153 67.393
456 -2 23 -2 3 1.195 -365 8 -119 117 -1 -9 852 200 -27 68 97 171 97 0 2.762
10,6 -10,0 1,3 -14,3 6,8 15,8 -2,7 0,6 -3,8 3,4 -0,1 -0,7 7,7 5,2 -7,3 3,9 2,7 6,8 2,6 0,0 4,3
gem. w, 20091) netto bruto 3,5 52,2 12,2 78,7 46,6 3,1 4,7 12,3 4,5 7,2 12,8 4,9 4,5 6,5 188,6 17,3 17,0 3,6 4,1 31,9 7,1
3,9 52,6 12,5 79,3 46,9 3,2 5,8 14,1 6,1 7,6 13,0 5,1 4,7 7,1 190,9 18,7 18,7 4,4 4,4 32,0 7,7
Gemiddelde werkgelegenheid per vestiging, 2009.
2.3.2 Internationale cluster In 2008 is specifiek onderzoek1) gedaan naar omvang en betekenis van de cluster internationale bedrijven, instellingen en organisaties in Haaglanden. Een vestiging wordt tot deze cluster gerekend als deze onderdeel is van een bedrijf, instelling of organisatie van een ander land dan Nederland of met de hoofdvestiging aldaar. De uitkomsten van dit onderzoek zijn voor vestigingen van en banen bij internationale bedrijven vergeleken met de resultaten van een inventarisatie door West Holland Foreign Investment Agency (WFIA), mede in opdracht van het ministerie van Economische Zaken uit 2008 en voor 2009 gevalideerd met cijfers ontleend aan het Werkgelegenheidsregister Haaglanden. Ook het aantal vestigingen van ambassades is vanuit deze bron aangepast, maar voor het overige is het eerstgenoemde onderzoek gevolgd, met inbegrip van de aantallen expats, gedefinieerd als (tijdelijk) in Nederland werkzame personen met een niet Nederlandse nationaliteit. De gegevens zijn samengebracht in tabel 8a. Daaruit blijkt dat de internationale cluster goed is voor 8 à 8,5% van de totale werkgelegenheid van Haaglanden respectievelijk Den Haag. Het eerdergenoemde onderzoek kwam voor de bedrijven sector zodanig hoger uit dat voor de gehele cluster op een aandeel van 12% werd uitgekomen. Dit illustreert de gevoeligheid van de cijfers voor de wijze waarop de cluster wordt afgebakend. Voor wat betreft ambassadedepersoneel bevestigt tabel 8a dat de ramingen in het Werkgelegenheidsregister Haaglanden aan de voorzichtige kant zijn.
1) Economische betekenis internationale bedrijven en organisaties in Haaglanden, Decisio BV en Bureau Louter, 2008
26
Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2009
Tabel 8a Vestigingen van en banen bij internationale bedrijven, instellingen en organisaties in Haaglanden, 2009
vestigingen
banen
waarvan expats
Totaal internationale bedrijven 352 26.911
2.892
Internationale bedrijven
Internationale organisaties Intergouvernementele en VN-organisaties Non-gouvernementele organisaties Europese instellingen Internationale scholen Overige internationale kennisinstellingen Ambassades en consulaten Totaal internationale organisaties
12 66 19 16 18 139 270
3.158 302 5.473 1.590 606 3.076 14.205
2.491 84 4.581 813 147 2.177 10.293
Totaal internationale organisaties en bedrijven
622
41.116
13.185
waarvan: - gevestigd in Den Haag - waarvan gevestigd in overig Haaglanden
421 201
22.462 18.654
8.606 4.579
Bron: WFIA, Decisio BV, Bureau Louter, 2008 bewerking gemeente Den Haag, Dienst Stedelijke Ontwikkeling, Afdeling Onderzoek en Stadsgewest Haaglanden, sector Economie en Werkgelegenheid.
2.3.3 Glastuinbouw De glastuinbouw in Haaglanden omvat de primaire bedrijvigheid in de kassen en de bedrijvigheid die eraan gelieerd is (de spin off), te samen ook wel de glastuinbouwcluster genaamd. De werkgelegenheid gemoeid met de primaire glastuinbouw komt in Haaglanden per 1 januari 2009 neer op 12.869 personen (zie tabel 9a). Dit aantal betekent een daling van 1,5% ten opzichte van een jaar eerder. Deze daling blijft echter onder de gemiddelde daling van de periode 2004-2009, waarin de werkgelegenheid met gemiddeld 2,7% per jaar terugliep. De glastuinbouwcluster als geheel (inclusief techniek, bouw, transport/logistiek en dienstverlening ten behoeve van de tuinbouw, alsmede veilingen) telt begin 2009 bijna 38.116 werkzame personen. Ten opzichte van het jaar ervoor is de werkgelegenheid in 2009 binnen de cluster gestegen met ruim 1,3%, waar in het jaar ervoor nog sprake was van een stijging van 8,4%. In de periode 2004-2009 was er binnen de cluster sprake van een gemiddelde stijging van het aantal werkzame personen met 1,8%.
Haaglanden
27
Tabel 9a Vestigingen (vest.) en bruto werkgelegenheid (banen) in de glastuinbouw(cluster) in Haaglanden en de afzonderlijke gemeenten, 2004-2009
ha
vest.
2004 banen
ha
vest.
2005 banen
ha
vest.
2006 banen
ha
vest.
2007 banen
Den Haag 74,6 Delft 6,8 Leidschendam-Voorburg 40,1 Midden-Delfland 255,5 Pijnacker-Nootdorp 372,3 Rijswijk 34,7 Wassenaar 6,3 Westland 2.658,1 Zoetermeer 1,4 Haaglanden 3.449,8
39 11 38 166 319 46 15 2.310 6 2.950
86 23 222 908 1.479 522 46 11.447 12 14.745
69,4 7,7 42,3 268,3 389,9 35,2 6,5 2.612,3 1,2 3.432,8
37 7 36 159 314 41 15 2.198 5 2.812
78 19 207 853 1.509 360 47 11.017 10 14.100
51,2 5,0 40,8 241,5 366,3 31,6 3,9 2.523,8 1,2 3.265,3
28 5 37 150 305 37 14 2.107 6 2.689
65 12 183 789 1.438 343 40 10.627 11 13.508
44,8 2,6 40,1 238,2 357,4 30,6 3,9 2.495,7 0,1 3.213,3
31 4 35 135 280 37 14 1.940 5 2.481
55 5 183 752 1.366 403 38 10.196 9 13.007
349 42 72 361 682 76 22 3.837 25 5.466
1.680 136 552 2.053 2.951 1.077 94 26.318 51 34.912
400 38 73 368 687 73 23 3.766 21 5.449
1.510 133 572 2.127 3.007 808 95 25.222 40 33.514
522 45 75 363 703 69 24 3.771 30 5.602
1.995 139 481 2.031 3.066 796 89 25.204 64 33.865
799 61 84 361 704 79 25 3.759 34 5.906
2.580 150 522 2.066 3.185 921 88 25.103 84 34.699
Glastuinbouw
Glastuinbouwcluster Den Haag Delft Leidschendam-Voorburg Midden-Delfland Pijnacker-Nootdorp Rijswijk Wassenaar Westland Zoetermeer Haaglanden
Vervolg tabel 9a
ha
vest.
2008 banen
ha
vest.
banen
ha per vest.
2009 banen per ha
42,0 2,5 41,8 237,5 328,7 27,7 3,9 2.450,7 0,2 3.135,0
28 4 35 130 274 34 13 1.804 4 2.326
49 4 182 754 1.335 409 43 10.283 7 13.066
41,8 1,0 38,0 255,9 338,8 28,3 3,2 2.441,8 0,2 3.148,8
36 4 35 131 272 34 13 1.792 7 2.324
40 4 158 768 1.178 409 47 10.258 7 12.869
1,2 0,2 1,1 2,0 1,2 0,8 0,2 1,4 0,0 1,4
1 4 4 3 3 14 15 4 47 4
Den Haag Delft Leidschendam-Voorburg Midden-Delfland Pijnacker-Nootdorp Rijswijk Wassenaar Westland Zoetermeer Haaglanden
1.481 72 92 365 731 82 24 3.710 48 6.605
3.731 153 544 2.176 3.332 1.052 102 26.422 113 37.625
2.272 84 88 358 750 84 24 3.705 59 7.424
4.632 168 474 2.168 3.288 1.128 109 26.034 115 38.116
Glastuinbouw Den Haag Delft Leidschendam-Voorburg Midden-Delfland Pijnacker-Nootdorp Rijswijk Wassenaar Westland Zoetermeer Haaglanden
Glastuinbouwcluster
Bron van de oppervlaktegegevens: CBS/LEI (2009 voorlopige cijfers).
28
Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2009
Over de laatste vijf jaar bezien is sprake van een afname in de primaire tuinbouw van 12,7%. Daar staat een stijging tegenover in het spin off-deel van de cluster van 25,2%, waardoor de cluster als geheel een groei laat zien van 9,2%. Ten opzichte van de toename van de totale werkgelegenheid in Haaglanden van 5% in die vijf jaar bewijst de cluster dus zijn groeikracht. Het aantal bedrijfsvestigingen in de primaire glastuinbouw komt uit op 2.324 begin 2009. Daarmee is dit aantal nagenoeg gelijk gebleven in vergelijking met het jaar ervoor, toen deze bedrijfsklasse 2.326 vestigingen telde. Dit komt neer op een kleine trendbreuk met de vier jaren daarvoor, die een gemiddelde daling in het aantal vestigingen vertoonden van 4,8%. Het aantal vestigingen in de cluster als geheel is in 2008 met 12,4% gestegen tot 7.424 op 1 januari 2009. Voorgaande jaren laten een veel lagere gemiddelde stijging van 4,9% zien. De primaire tuinbouw heeft in 2009 met haar kassenoppervlak een ruimtebeslag ter grootte van 3.148,8 netto ha. Dit netto areaal betreft het feitelijke teeltoppervlak. Als bijbehorende bedrijfsgebouwen (ketelhuizen, wateropslag e.d.) worden meegenomen, komt het bruto oppervlak op ongeveer 3.778,6 ha. Het gemiddelde glastuinbouwbedrijf in Haaglanden heeft een omvang van netto 1,4 ha en telt vier werkzame personen.
2.3.4 Toerisme en recreatie In de cluster toerisme en recreatieworden alle bedrijfsklassen samengenomen waarin toeristische, recreatieve producten en/of diensten worden geleverd: van horeca tot kunst en cultuur, sport en evenementen, en daarop betrekking hebbende informatie en bemiddeling, samen ook aan te duiden als vrijetijdseconomie. Het aantal vestigingen in deze toeristisch recreatieve sector neemt in 2009 voor het eerst sinds vijf jaar licht af. Het aantal vestigingen in deze cluster in de regio Haaglanden is in 2008 met 34 afgenomen naar 3.831 per 1 januari 2009, een daling van 1%. Het aandeel toeristisch recreatieve vestigingen ten opzichte van het totaal aantal vestigingen in Haaglanden is in dat jaar afgenomen van 6,0% naar 5,7%. Dit aandeel vertoont sinds 2004 een continue krimp.
Tabel 9b Vestigingen (vest.) en bruto werkgelegenheid (banen) in de cluster toerisme en recreatie in Haaglanden en de afzonderlijke gemeenten, 2004-2009 vest.
2004 banen
vest.
2005 banen
vest.
2006 banen
vest.
2007 banen
vest.
2008 banen
vest.
2009 banen
Den Haag 2.142 Delft 381 Leidschendam-Voorburg 171 Midden-Delfland 43 Pijnacker-Nootdorp 56 Rijswijk 120 Wassenaar 96 Westland 221 Zoetermeer 172 Haaglanden 3.402
13.155 2.404 1.284 225 330 1.307 2.832 1.324 1.875 24.736
2.225 389 173 40 61 121 97 221 175 3.502
13.015 2.550 1.169 183 351 1.272 2.773 1.301 1.670 24.284
2.332 390 176 39 66 123 104 226 192 3.648
13.632 2.314 1.177 155 377 1.245 2.627 1.309 1.662 24.498
2.414 409 188 41 69 129 109 223 202 3.784
14.114 2.466 1.322 194 410 1.226 2.706 1.424 1.929 25.791
2.451 418 196 39 74 145 108 225 209 3.865
15.225 2.751 1.282 167 432 1.276 2.676 1.495 2.014 27.318
2.402 413 204 37 76 151 104 232 212 3.831
14.661 2.708 1.276 175 426 1.262 2.499 1.469 1.902 26.378
5,0
6,9
4,9
6,7
5,0
6,4
5,1
6,0
5,2
5,7
5,1
% van totaal
7,0
Het aantal banen in de toeristisch recreatieve cluster is in 2008 met 940 (-3,5%) afgenomen naar 26.378 per 1 januari 2009. De gemeente Den Haag vertegenwoordigt met 14.661 banen het grootste aandeel van de werkgelegenheid in de toeristisch recreatieve sector in Haaglanden. Wat betreft de cijfers voor de gemeente Wassenaar moet worden opgemerkt dat daarin het aantal banen bij het ANWB-hoofdkantoor is opgenomen. Deze maken meer dan de helft uit van de totalen van Wassenaar. Haaglanden
29
Het aantal banen in de toeristisch recreatieve sector in Haaglanden groeit sinds 2005, echter in 2008 is een lichte afname te zien. Over de gehele vijfjaarsperiode tot 2009 boekt de sector een werkgelegenheidsgroei van 6,6%. Het aandeel banen in de toeristisch recreatieve cluster ten opzichte van het totaal aantal banen in Haaglanden is in 2008 afgenomen met 0,1% tot 5,1% per 1 januari 2009.
2.3.5 Uitzendbranche Binnen de sectie overige zakelijk dienstverlening (inclusief verhuur van roerende goederen) neemt de uitzendbranche een bijzondere plaats in. Deze branche heeft op 1 januari 2008 in de regio Haaglanden 827 vestigingen met eigen werkgelegenheid van 3.252 De uitzendkrachten zelf worden (sinds 1998) apart geteld bij de bedrijven en instellingen waar ze werkzaam zijn.
Tabel 10 Uitzendkrachten (bruto) per sectie in Haaglanden, 2004-2009
mannen vrouwen
Landbouw, bosbouw en visserij Winning van delfstoffen Industrie Productie en levering van energie Waterwinning; afval(water)beheer Bouwnijverheid Groot- en detailhandel Vervoer en opslag Horeca Informatie en communicatie Financiële instellingen Vastgoed: verhuur en handel Specialistische zakelijke dienstverl. Overige zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening Extraterritoriale lichamen en org. Totaal (bruto)
1135 19 527 48 33 239 606 157 349 83 8 61 596 319 302 29 61 125 56 3 4.756
30
409 9 161 1 2 21 637 48 400 56 13 37 313 213 254 33 61 100 98 4 2.870
2004 totaal 1.544 28 688 49 35 260 1.243 205 749 139 21 98 909 532 556 62 122 225 154 7 7.626
mannen vrouwen 1082 10 540 33 89 295 454 80 275 100 23 49 360 608 205 72 85 187 82 31 4.660
436 7 178 4 0 22 385 45 325 77 25 23 242 303 181 60 257 112 95 11 2.788
2005 totaal 1518 17 718 37 89 317 839 125 600 177 48 72 602 911 386 132 342 299 177 42 7.448
mannen vrouwen 868 18 447 33 12 304 522 138 302 76 30 32 777 310 226 106 33 242 85 1 4.562
Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2009
349 6 193 4 0 19 288 53 334 41 30 31 293 139 134 70 425 86 98 1 2.594
2006 totaal 1.217 24 640 37 12 323 810 191 636 117 60 63 1.070 449 360 176 458 328 183 2 7.156
Vervolg tabel 10
mannen vrouwen
Landbouw, bosbouw en visserij Winning van delfstoffen Industrie Productie en levering van energie Waterwinning; afval(water)beheer Bouwnijverheid Groot- en detailhandel Vervoer en opslag Horeca Informatie en communicatie Financiële instellingen Vastgoed: verhuur en handel Specialistische zakelijke dienstverl. Overige zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening Extraterritoriale lichamen en org. Totaal (bruto)
1043 32 635 12 105 575 748 170 425 122 86 42 1086 503 246 108 73 263 92 10 6.376
551 15 223 8 0 29 412 57 469 44 60 45 497 239 211 67 136 144 142 4 3.353
2007 totaal 1.594 47 858 20 105 604 1.160 227 894 166 146 87 1.583 742 457 175 209 407 234 14 9.729
mannen vrouwen 1322 71 882 30 265 1258 1209 324 559 253 68 38 1634 771 445 182 146 376 163 31 10.027
657 16 259 15 2 48 672 64 613 85 67 46 780 381 363 149 268 254 212 16 4.967
2008 totaal 1.979 87 1.141 45 267 1.306 1.881 388 1.172 338 135 84 2.414 1.152 808 331 414 630 375 47 14.994
mannen vrouwen 1231 69 570 34 259 894 875 227 475 271 104 55 1402 699 412 115 141 266 138 5 8.242
673 17 188 10 9 40 610 57 536 160 66 40 607 305 360 137 288 285 227 8 4.623
2009 totaal 1.904 86 758 44 268 934 1.485 284 1.011 431 170 95 2.009 1.004 772 252 429 551 365 13 12.865
Dit levert een beeld op van de ontwikkeling van de uitzendarbeid dat voor de laatste vijf jaar is samengebracht in tabel 10. De cijfers uit deze tabel weerspiegelen de opgaande conjunctuur van 2006 tot 2008: meer dan een verdubbeling van het aantal werkzame uitzendkrachten, bij een groei van de totale werkgelegenheid van ruim 7%. In procenten van die werkgelegenheid neemt de uitzendarbeid toe van 1,5% in 2006 tot 2,9% begin 2008. Daarna volgt een kentering: in 2008 neemt het aantal uitzendbanen af met ruim 2.200 ( 14%) tot 12.865 begin 2009, ofwel 2,5% van het totaal aantal banen. Dit percentage verschilt voor mannen en vrouwen: in 2006 was 1,6% van de werkzame mannen uitzendkracht en 2,8% in 2009, van de werkzame vrouwen had 1,2% in 2006 een uitzendbaan en 2,5% in 2009. De meeste uitzendkrachten zijn in 2009 werkzaam in de sectie advisering, onderzoek en specialistische zakelijke dienstverlening: ruim 2.000, gevolgd door de agrarische sectie met ruim 1.900 en de handel met bijna 1.500.
2.4 Overheid De overheid omvat de ambtelijke productie en publieke dienstverlening in alle secties te samen (zie tabel 11 en bijlage 1.4). De totale werkgelegenheid bij de overheid in Haaglanden laat van 2004 tot 2006 een dalende lijn zien, die daarna weer ombuigt naar boven. Per 1 januari 2009 is ruim 21% van de in Haaglanden werkzame personen in overheidsdienst, 1% minder dan vijf jaar eerder. Den Haag blijft ambtenarenstad bij uitstek, met een werkgelegenheid bij de overheid van bijna 74.000 per 1 januari 2009. Dit is een toename van 2% ten opzichte van het jaar daarvoor, met name gevolg van de verhuizing van het Centraal Bureau voor de Statistiek naar Leidschenveen. Binnen de Haagse gemeentegrens is de overheidscluster verantwoordelijk voor bijna 28% van de werkgelegenheid en van de totale werkgelegenheid bij de overheid in Haaglanden komt 2/3 voor rekening van Den Haag. Van de overige Haaglanden-gemeenten hebben alleen Delft (12%), Rijswijk (8%) en Zoetermeer (7%) een aandeel van substantiële omvang in de overheidscluster in Haaglanden.
Haaglanden
31
Tabel 11 Werkgelegenheid (bruto) bij de overheid in Haaglanden en de afzonderlijke gemeenten, 2004-2009 Den Haag Delft Leidschendam-Voorburg Midden-Delfland Pijnacker-Nootdorp Rijswijk Wassenaar Westland Zoetermeer Haaglanden waarvan: Rijk/Kroon Provincie Gemeente Overig
aantal werkzame personen 2007 2008 2009
2004
2005
2006
73.151 12.727 4.284 964 534 8.476 1.529 1.789 6.771 110.225
72.836 12.648 4.760 1.083 571 8.103 1.497 1.730 6.477 109.705
70.198 12.602 4.942 1.105 523 8.415 1.500 1.584 5.932 106.801
71.175 12.865 4.913 1.085 534 9.029 1.484 1.539 5.749 108.373
72.271 12.757 3.301 1.095 564 9.264 1.492 1.643 7.071 109.458
61.868 3.789 32.467 12.101
61.525 4.189 32.224 11.767
58.152 3.937 32.632 12.080
58.772 3.985 33.250 12.366
59.031 3.846 33.576 13.005
% van totale werkgelegenheid 2009
73.728 13.062 2.047 1.104 595 8.769 1.482 1.952 7.234 109.973
58.980 3.710 33.845 13.438
27,7 24,7 8,7 17,7 4,2 23,1 14,6 3,2 14,5 21,1
11,3 0,7 6,5 2,6
Personeel in dienst van Rijk en Kroon maakt het merendeel uit van de overheids werkgelegenheid in Haaglanden (54%). Tweede belangrijke overheidswerkgever zijn de gemeenten, die samen 31% van de ambtenaren in dienst hebben.
2.5 Winkels Het aantal in Haaglanden per 1 januari 2009 in de winkelsector werkzame personen is, bedraagt 45.012, een daling van 244 (0,5%) ten opzichte van begin 2008. Evenals in 2008 is 8,6% van de werkzame personen in Haaglanden werkzaam in deze sector. Het aantal winkels in het Stadsgewest is met 286 afgenomen naar 7.497, een daling van 3,7%. Het aantal vestigingen daalt dus sterker dan het aantal werkzame personen. Alle gemeenten in Haaglanden tonen een daling van het aantal winkels. Den Haag laat absoluut de sterkste daling zien met 176 winkels (-4,1%). Hierna volgen Delft met een afname van 31 winkels (-4,3%), Leidschendam-Voorburg met 26 winkels (-4,7%) en Westland met 25 winkels (-3,6%). Procentueel is de daling in Midden-Delfland met -5,6% (4 winkels) het hoogst. In Zoetermeer is slechts sprake van een daling van 0,5% (3 winkels).
32
Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2009
Tabel 12 Werkgelegenheid (bruto) in winkels, aantal winkels en aantal winkels per 1.000 inwoners, verkoopvloeroppervlak (v.v.o.) en v.v.o. per inwoner in Haaglanden en de afzonderlijke gemeenten, 2008-2009 Den Haag Delft Leidschendam-Voorburg Midden-Delfland Pijnacker-Nootdorp Rijswijk Wassenaar Westland Zoetermeer Haaglanden
werkz. personen 21.317 4.929 3.635 376 1.695 2.711 1.172 4.563 4.858 45.256
winkels winkels/ v.v.o. 1.000 inw. x1.000 m2 4.248 726 548 71 215 426 222 700 627 7.783
8,9 7,5 7,5 4,1 4,9 9,1 8,6 7,0 5,2 7,8
692,5 167,6 98,5 9,1 51,3 88,8 33,4 168,6 162,6 1472,4
2008 v.v.o werkz. per inw. personen 1,5 1,7 1,4 0,5 1,2 1,9 1,3 1,7 1,4 1,5
21.269 4.958 3.571 364 1.722 2.632 1.159 4.392 4.945 45.012
winkels winkels/ v.v.o. 1.000 inw. x1.000 m2 4.072 695 522 67 213 410 219 675 624 7.497
8,5 7,2 7,2 3,8 4,6 8,8 8,5 6,8 5,2 7,4
2009 v.v.o. per inw.
637,7 145,0 90,9 10,2 49,6 82,3 32,0 156,5 159,1 1363,4
1,3 1,5 1,3 0,6 1,1 1,8 1,2 1,6 1,3 1,4
De v.v.o.-gegevens zijn ontleend aan Locatus, Basisregister verkooppunten.
Het aantal winkels in Haaglanden per 1.000 inwoners komt per 1 januari 2009 op 7,4. Dit is een daling van 0,4 ten opzichte van 1 januari 2008. Ter vergelijking: heel Nederland telt 104.824 winkels, ofwel 6,4 per 1.000 inwoners. Een jaar eerder telde Nederland nog 106.841 winkels. Dit betekent een daling van 2.017 winkels, ofwel 1,9%. Hoewel dus ook landelijk het aantal winkels afneemt, is het tempo in Haaglanden bijna twee keer zo hoog. In het oog springen de verschillen tussen de gemeenten in aantallen winkels per 1.000 inwoners. Rijswijk heeft 8,8 winkels per 1.000 inwoners. Dan volgen Den Haag en Wassenaar met beiden 8,5 winkels per 1.000 inwoners. De overige gemeenten blijven - evenals vorig jaar - beneden het gemiddelde van 7,4 voor heel Haaglanden. Delft en Leidschendam-Voorburg hebben 7,2 winkels per 1.000 inwoners, Westland 6,8, Zoetermeer 5,2, Pijnacker-Nootdorp 4,6 en Midden-Delfland sluit de rij met 3,8. Het verkoopvloeroppervlak (v.v.o.) per inwoner varieert van 0,6 m² in MiddenDelfland tot 1,8 m² in Rijswijk. Het gemiddelde in Haaglanden is 1,4 m² per inwoner, een daling van 0,1 ten opzichte van begin 2008. In Nederland is het gemiddelde 1,6 m² per inwoner. Haaglanden heeft dus meer winkels per 1.000 inwoners dan het gemiddelde van Nederland, maar minder v.v.o. per inwoner. Den Haag heeft met 637.700 m² het grootste winkelareaal in Haaglanden; per inwoner is hier 1,3 m² beschikbaar. Naast Rijswijk (1,8 m² per inwoner) komen Westland (1,7) en Delft (1,5) nog boven het gemiddelde.
2.6 Migratievoornemens Ook in 2009 is weer onderzocht welke migratievoornemens er zijn bij vestigingen van bedrijven en instellingen met 5 of meer werkzame personen. De resultaten daarvan zijn vergeleken met de (tussen haakjes gezette) cijfers van 2008. Voor de goede orde: vestigingen tot en met 4 werkzame personen zijn bij deze analyse van verhuisvoornemens buiten beschouwing gebleven. In 2009 hebben 635 (921) bedrijven en instellingen aangegeven verhuisplannen te hebben. Daarvan geven er 471 (622) aan binnen drie jaar een nieuwe locatie te zoeken. Ongeveer 74% (67%) van de vestigingen die een verhuizing overwegen zegt dus dat dit binnen drie jaar gestalte kan krijgen. Bij de 635 bedrijven en instellingen die hun verhuisvoornemen kenbaar hebben gemaakt werken in totaal 18.563 (27.225) personen. Dit betekent een gemiddelde bedrijfsgrootte van 29,2 (29,6) werkzame personen. De 471 vestigingen die binnen Haaglanden
33
drie jaar willen verhuizen hebben in totaal 12.193 (14.615) werkenden. Het gemiddelde hier is 25,9 (23,5). Dit betekent dat hoe kleiner de vestiging, hoe groter het voornemen om op korte of iets langere termijn te willen verhuizen. Dit beeld wordt nog bevestigd als het totale aantal vestigingen in Haaglanden met 5 of meer werkzame personen wordt bezien. Dat zijn er 13.699 (14.551) met een werkgelegenheid van in totaal 440.217 (456.642), de gemiddelde grootte is dus 32,1 (31,4). Op de vraag op welke vestigingsplaats met zich oriënteert geeft ongeveer 79% van de respondenten aan uit te zien naar een nieuwe vestigingsplek binnen de regio Haaglanden (vorig jaar was dit nog ruim 81%). Dit betekent dat men zich in iets mindere mate oriënteert op de eigen gemeente of op een buurgemeente die tot het Stadsgewest Haaglanden behoort. Ruim 5% van de bedrijven zoekt een plaats buiten Haaglanden. Vorig jaar was dit ongeveer 6%. Ongeveer 16% van de bedrijven weet nog niet waarheen te verhuizen. Dit was vorig jaar ruim 12%.
Tabel 13 Migratievoornemens van vestigingen (met 5 of meer werkzame personen) en de daaraan verbonden bruto werkgelegenheid, 2009 nieuwe vestiging wordt gezocht: Den Haag Delft Leidschendam-Voorburg Midden-Delfland Pijnacker-Nootdorp Rijswijk Wassenaar Westland Zoetermeer Haaglanden 1)
binnen gem. vest. pers. 200 47 15 5 12 23 3 58 45 408
8.209 1.112 177 178 232 437 52 824 1.650 12.871
buiten gem. binnen Hgl1) vest. pers. 35 7 14 1 5 14 3 11 4 94
buiten Hgl1) vest. pers.
onbekend vest. pers.
vest.
totaal pers.
1.023 12 205 42 1.264 294 3 131 10 130 418 1 9 7 434 7 171 2 37 3 30 389 4 83 3 37 21 1 19 2 19 300 4 49 8 146 98 7 106 24 272 2.721 34 639 99 2.332
289 67 37 6 22 44 9 81 80 635
10.701 1.667 1.038 185 470 946 111 1.319 2.126 18.563
waarvan binnen 3 jaar vest. pers. 211 44 30 3 18 36 8 59 62 471
6.881 925 673 21 421 846 104 825 1.497 12.193
Haaglanden.
Uit de cijfers is te concluderen dat de voornemens om te verhuizen sterk zijn afgenomen. Het aantal vestigingen met een migratievoornemen is met 31% gedaald. Het aantal dat denkt binnen 3 jaar te verhuizen nam af met 24%. Het aantal werkzame personen dat hierbij betrokken is daalde met 31,8% voor alle vestigingen en 16,6% voor die met verhuisplannen binnen 3 jaar.
34
Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2009
2.7 Bedrijventerreinen en kantorengebieden Van de totale werkgelegenheid in Haaglanden per 1 januari 2009 is 22,1% gelokaliseerd op bedrijventerreinen. Dit is exact hetzelfde percentage als vorig jaar. Tussen gemeenten komen aanzienlijke variaties voor. Rijswijk heeft de hoogste concentratie werkgelegenheid op bedrijventerreinen (54,2%, vorig jaar 52,4%). Het merendeel daarvan bevindt zich in de Plaspoelpolder. Ook in de gemeenten Westland en Pijnacker-Nootdorp is relatief veel werkgelegenheid geconcentreerd op bedrijventerreinen (37,9% respectievelijk 35,5%). Daarna volgen Delft (28,3%), Midden-Delfland (28,0%) en Zoetermeer (23,1%). Deze gemeenten komen nog boven het gemiddelde van Haaglanden (22,1%). Den Haag ligt met 13,8% ruim onder het gemiddelde van Haaglanden; dit percentage is vergelijkbaar met 2008 (13,7%). Gemeenten met weinig werkgelegenheid op bedrijventerreinen zijn Wassenaar (6,4%) en Leidschendam-Voorburg (5,6%). Begin 2009 bedraagt de totale werkgelegenheid op bedrijventerreinen 115.594 personen. Dat is een afname van 661 personen ten opzichte van vorig jaar. Gemiddeld zijn er in de regio per hectare bedrijventerrein 83 personen werkzaam. Dat zijn er 2 minder per hectare dan vorig jaar. Volgens tabel 14 loopt dit kengetal sterk uiteen tussen de verschillende bedrijventerreinen: van (incidenteel) minder dan 10 tot 276. Dit hangt samen met verschillen in inrichting van de terreinen en de aard van de gevestigde bedrijven. Hoge dichtheden als in de Broekpolder en Delftechpark hangen veelal samen met een grote mate van kantoorachtige activiteiten. Een geringe dichtheid kan tijdelijke leegstand als oorzaak hebben, kan zich voordoen op terreinen waar op recent uitgegeven gronden nog geen bedrijvigheid is gestart of is het gevolg van de aanwezigheid van grootschalige bedrijven met weinig werkgelegenheid.
Haaglanden
35
Tabel 14 Werkgelegenheid (bruto) op bedrijventerreinen in de gemeenten van Haaglanden, 2004-2009
2004
2005
2006
2007
2008
banen 2009
12.278 12.643 10.579 10.708 10.604 10.929 Binckhorst k1) Dekkershoek 466 386 402 415 441 539 De Dijken 6 6 6 9 34 51 6.831 6.938 6.596 6.688 7.504 7.524 Forepark k1) Fruitweg 1.841 2.038 2.043 2.047 2.115 2.005 722 683 665 1.028 998 740 Hoornwijck k1) 4.461 4.507 4.126 3.624 3.852 3.849 Kerketuinen k1) 1.496 1.506 1.338 1.303 1.280 1.146 Laakhaven-Centraal k1) Laakhaven-West/Petroleumhaven 383 417 318 353 364 324 Middenweg 191 221 235 259 309 354 Scheveningse Haven 2.728 2.491 2.589 2.619 2.867 2.865 Uitenhagestraat 214 204 206 190 240 212 Westvlietweg II (NS) 323 529 345 323 322 335 Westvlietweg III 703 821 750 697 758 790 Westvlietweg IV 105 99 112 106 128 157 Bedrijvenpark Ypenburg, deelplan 21 591 1.131 1.301 1.367 1.499 1.663 De Bras, Ypenburg, deelplan 22 192 198 194 169 173 173 Ypenburg, A12, deelplan 24 Ypenburg, Prins Clausplein, deelplan 25 Ypenburg TNO 1 26 27 30 36 36 Zichtenburg 3.050 2.793 2.622 2.739 2.938 3.036 Den Haag 36.582 37.637 34.454 34.674 36.462 36.728 % van totaal gemeente
14,8
15,1
14,0
13,7
13,7
13,8
Buitenwatersloot Delftechpark k1) Delftse Poort Oost k1) Indische Buurt Rotterdamseweg Noord Rotterdamseweg Zuid Schie-Oevers-Noord Schie-Oevers-Zuid Tanthof Oost k1) Tanthof West k1) Technopolis Innovation Park k1) Voorhof Vulcanusweg Wateringseweg (DSM Ypenburgse Poort Zuidpolder (TNO) k1) Delft
339 1.532 964 281 223 393 1.242 3.681 1.041 955 1.225 830 410 1.620 499 1.325 16.560
250 1.665 899 336 356 519 1.189 3.143 941 902 677 762 440 1.634 514 1.378 15.605
290 1.759 935 304 388 499 1.175 3.505 868 871 940 554 353 1.330 566 433 14.770
194 1.777 1.092 308 306 524 1.188 3.369 937 922 1.015 513 336 1.294 517 367 14.659
200 1.936 1.201 312 325 513 1.322 3.198 900 929 1.223 487 333 1.188 489 347 14.903
192 1.957 1.249 288 365 468 1.369 3.048 831 1.120 1.210 467 282 1.126 531 437 14.940
% van totaal gemeente
33,2
31,0
29,2
28,6
28,3
28,3
Essesteyn Huyssitterweg (Stompwijk) Klaverblad (Stompwijk) ‘t Loo Star Utrechtsebaan Westeinde Leidschendam-Voorburg
267 130 96 259 323 880 219 2.174
235 131 92 236 333 107 248 1.382
240 112 98 240 374 58 240 1.362
295 127 125 238 344 74 247 1.450
285 121 121 249 343 69 246 1.434
257 125 103 155 438 36 206 1.320
% van totaal gemeente
7,8
5,1
5,1
5,3
5,4
5,6
36
netto opp. (ha) b4) per ha 2009 t 2009 u3) 2009 2)
94,2 6,2 0,7 55,4 10,8 6,5 21,8 16,4 3,3 6,4 20,3 3,4 16,0 19,0 3,4 23,0 7,8 1,5 18,0 13,0 27,8 374,9
94,2 6,2 0,7 55,4 10,8 4,9 21,8 16,4 2,7 6,4 19,3 1,2 16,0 19,0 3,4 21,2 1,4 0,0 0,3 13,0 27,8 342,1
116 87 73 136 186 151 177 70 120 55 148 177 21 42 46 78 124
4,9 7,1 9,0 4,4 12,0 8,0 28,0 35,0 6,0 7,5 80,0 9,5 4,0 33,0 6,2 6,1 260,7
4,9 7,1 9,0 4,4 12,0 8,0 28,0 35,0 6,0 7,5 22,4 9,5 4,0 33,0 6,0 6,1 202,9
39 276 139 65 30 59 49 87 139 149 54 49 71 34 89 72 74
1,9 1,4 1,4 1,4 3,1 2,3 1,9 13,4
1,9 1,4 1,4 1,4 3,1 2,3 1,9 13,4
135 89 74 111 141 16 108 99
2009 Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2008
0 3 109 107
Vervolg tabel 14
2004
2005
2006
2007
2008
banen 2009
Het Ambacht 138 134 122 126 118 128 Vrij Harnasch Hoog Harnasch Hooipolder 413 472 476 430 458 404 Lotsweg 34 32 32 34 32 30 822 975 975 969 995 1.010 Oud Camp/Coldenhovelaan k1) Oude Veiling/Maassluiseweg 150 155 159 147 155 164 Zouteveenseweg 109 32 27 33 46 8 Midden-Delfland 1.666 1.800 1.791 1.739 1.804 1.744 % van totaal gemeente
28,6
29,8
30,0
29,1
28,9
netto opp. (ha) b4) per ha 2009 t 2009 u3) 2009 2)
0,9 0,9 16,0 2,2 13,4 5,0 5,0 4,0 4,0 19,0 19,0 3,5 3,5 2,2 2,2 64,0 36,8
142 0 81 8 53 47 4 47
28,0
Boezem I + II 2.163 1.909 1.959 1.607 1.675 1.681 Boezemvaart Heron Katwijkerlaan 197 194 185 208 212 125 421 486 444 480 479 410 Koningshof Zuid k1) Nieuwe Veen 184 211 223 265 297 268 Oostambacht 488 497 519 663 764 772 Bedrijvenpark Ruyven 1.345 1.374 1.437 1.498 1.650 1.794 Pijnacker-Nootdorp 4.798 4.671 4.767 4.721 5.077 5.050 % van totaal gemeente
39,8
37,5
36,1
36,2
36,2
35,5
Broekpolder k1) Delftweg Heulweg/Lange Kleiweg (TNO) Plaspoelpolder k1) Vervoerscentrum Vrijenban Zuidflank Rijswijk
1.179 298 1.348 19.156 403 636 23.020
1.171 300 1.237 16.698 401 648 20.455
1.368 313 1.395 14.890 410 660 19.036
1.339 293 1.276 15.496 386 602 19.392
1.552 303 1.231 16.273 367 578 20.304
1.467 297 1.214 16.697 331 571 20.577
% van totaal gemeente
57,7
55,2
52,4
52,1
52,4
54,2
Van Hallstraat Hoge Klei Maaldrift Wassenaar
142 175 251 568
150 169 283 602
133 165 267 565
148 233 292 673
131 206 311 648
121 217 312 650
% van totaal gemeente
5,7
6,0
5,7
6,5
6,3
6,4
Haaglanden
37,9 1,6 13,1 3,5 3,0 4,8 13,8 35,2 112,9
23,8 0,0 0,0 3,5 3,0 4,8 13,8 35,2 84,1
71
36 137 56 56 51 60
6,2 2,8 19,5 63,0 7,1 2,9 101,5
6,2 2,8 19,5 62,0 7,1 2,9 100,5
237 106 62 269 47 197 205
2,5 0,7 3,6 6,8
2,5 0,7 3,6 6,8
48 310 87 96
37
Vervolg tabel 14
2004
2005
2006
2007
2008
banen 2009
Agri Business Centrum Westland k1) Agrologistiek Centrum Bloemenveiling Flora Holland k1) Bovendijk (Kwintsheul) Coldenhove Dorpskade Galgeweg Hoge Woerd Honderdland De Hondert Margen Honsel Leehove k1) Lierweg Maasdijk De Planeten k1) Rijnvaart Suydervelt Teylingen Trade Parc Westland k1) Transportcentrum Vlotlaan/Vlotwatering Wateringse Veld k1) Wateringveldsche Polder Westerlee k1) Westland Business Center De Woerd Woutersweg Zanddijk Zandevelt Zwethove Westland
760 222 3.926 488 785 180 103 1.264 67 737 1.216 522 252 376 376 78 413 1.213 506 1.230 1.378 1.626 207 669 178 277 160 70 227 1.039 20.545
815 220 3.705 481 801 213 104 1.230 66 647 840 493 298 428 428 79 422 1.172 570 1.111 1.374 1.662 176 466 192 257 158 56 225 1.063 19.752
833 246 3.665 486 846 212 104 1.263 106 630 903 511 259 497 497 73 384 1.194 703 1.132 1.186 1.675 189 543 211 240 193 68 229 1.210 20.288
748 266 3.479 538 859 212 105 1.289 481 737 929 547 233 482 482 118 394 1.197 924 1.227 1.245 1.762 181 567 233 212 198 53 230 1.179 21.107
754 301 3.506 624 919 199 127 1.386 846 807 993 727 196 559 559 99 366 1.132 1.162 1.279 1.424 2.075 198 501 274 279 180 27 251 1.311 23.061
638 281 3.214 538 860 253 105 1.374 1.149 767 1.021 944 157 606 606 79 364 1.015 1.404 1.213 1.363 2.056 203 408 245 295 202 27 272 1.386 23.045
% van totaal gemeente
36,3
35,8
36,3
37,0
37,9
37,9
Brinkhage k1) Hoornerhage Lansinghage Oosterhage (Dwarstocht) Oosterheem k1) Stationsweg (Nutricia) Rokkehage Rokkeveen Oost k1) Zoeterhage Zoetermeer
2.467 1.144 4.486 685 1 717 822 1.333 2.313 13.968
2.262 1.073 4.130 642 7 710 834 1.154 1.843 12.655
2.268 1.119 4.100 619 7 772 776 1.034 1.748 12.443
2.234 1.102 4.117 602 7 745 818 1.058 1.542 12.225
2.117 1.254 4.383 623 7 798 797 837 1.746 12.562
1.440 1.171 4.094 505 65 593 711 1.270 1.691 11.540
% van totaal gemeente
29,0
27,4
26,9
25,9
24,6
23,1
119.881
114.559
109.476
110.640
116.255
115.594
% van totaal
24,1
23,2
22,3
22,0
22,1
Haaglanden
Ook kantoren.
1)
2)
Totaal.
Uitgegeven.
3)
38
4)
netto opp. (ha) b4) per ha 2009 t 2009 u3) 2009 2)
39,8 12,3 54,7 10,5 13,3 2,1 1,7 9,4 35,0 5,7 18,0 12,9 5,6 7,0 12,3 3,4 3,1 19,4 39,5 20,5 21,7 25,0 8,7 24,9 10,1 10,7 5,0 1,6 1,4 16,0 451,3
36,5 12,3 54,7 10,5 13,3 2,1 1,7 9,4 35,0 5,7 18,0 12,9 5,6 7,0 12,2 3,4 3,1 19,4 20,8 20,5 21,7 24,1 8,7 24,9 10,1 10,7 5,0 1,6 1,4 16,0 428,3
17 23 59 51 65 120 62 146 33 135 57 73 28 87 50 23 117 52 68 59 63 85 23 16 24 28 40 17 194 87 54
20,3 16,0 69,1 25,2 7,8 15,2 14,5 9,1 32,1 209,3
20,3 14,8 65,7 4,0 3,8 15,2 14,0 6,9 31,4 176,1
71 79 62 126 17 39 51 184 54 66
1594,8
1391,0
83
22,1
Banen per uitgegeven ha.
Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2009
Op veel bedrijventerreinen zijn ook kantoren aanwezig. Voor de betreffende locaties is dat in tabel 14 aangegeven met k. Behalve deze locaties zijn er ook specifieke kantorengebieden. De belangrijkste daarvan staan in tabel 15, met per locatie ook het vloeroppervlak (in gebruik). De werkgelegenheid in de specifieke kantoorgebieden bedraagt ruim 96.000 personen. De overige kantoren bevinden zich verspreid in woonwijken (in tabel 15 opgenomen onder overige locaties). De werkgelegenheid op deze locaties is geschat op circa 54.200 personen. De totale werkgelegenheid in alle kantorengebieden bedraagt ruim 150.000 personen. Dit is 1,5% minder dan in 2007. Hiermee is circa 29% van de totale werkgelegenheid gelokaliseerd in kantorengebieden.
Haaglanden
39
Tabel 15 Werkgelegenheid (bruto) in kantorengebieden in de gemeenten van Haaglanden, 2004-2009 .p. Nieuw Centrum CS Kwadrant Utrechtsebaan e.o. Beatrixkwartier Binnenstad World Forumgebied Nieuw Laakhaven-Holland Spoor Benoordenhout Groene Schenk, Laan van NOI ‘s-Gravendreef, Leidschenveen Hofzichtpark, Mariahoeve Binckhorst Andere bedrijventerreinen Overige locaties Den Haag
2004
2005
2006
2007
2008
14.867 3.466 9.980 6.586 8.945 4.058 6.609 8.920 5.748 0 2.006 7.452 5.525 27.400 111.562
14.826 3.055 8.916 7.552 9.233 4.738 7.433 8.946 3.744 0 2.050 7.739 5.708 28.100 112.040
14.724 3.194 7.787 6.241 8.145 4.540 7.331 8.236 4.893 0 2.492 6.026 5.503 28.800 107.912
14.628 2.809 8.209 6.032 8.206 4.689 6.858 8.475 4.927 0 2.744 6.307 5.780 30.400 110.064
15.201 2.907 8.160 5.733 8.698 4.889 6.641 8.303 5.638 0 2.702 6.005 6.573 31.800 113.250
15.254 3.056 8.263 7.041 8.578 4.520 7.279 7.472 5.403 1.294 2.639 6.448 6.545 30.000 113.792
% van totaal gemeente
45,2
45,0
43,9
43,4
42,7
42,8
Brassersplein Delftse Poort West Station CS/Spoorzone Station Zuid Bedrijventerreinen Overige locaties Delft
451 1.115 376 291 5.311 5.300 12.844
437 1.462 359 263 5.379 5.400 13.300
557 1.477 210 246 4.825 6.000 13.315
442 1.487 192 292 4.893 6.300 13.606
476 1.391 214 202 5.055 6.800 14.138
437 1.362 189 203 5.288 7.400 14.879
% van totaal gemeente
25,7
26,4
26,3
26,6
26,9
28,1
CBS Appelgaarde, station Mariahoeve Klein Plaspoelpolder Leidsenhage e.o. Overgoo Sytwende/Oosteinde Voorburg station Voorburg centrum Bedrijventerreinen Overige locaties Leidschendam-Voorburg
1.377 177 1.377 955 2.049 394 412 366 316 3.000 10.423
1.345 93 1.345 1.085 1.647 528 412 398 345 4.100 11.298
1.244 94 1.244 900 1.641 453 495 284 378 4.300 11.033
1.315 88 1.315 510 1.542 433 467 365 416 4.300 10.751
1.321 69 1.321 578 1.656 455 327 361 432 3.000 9.520
26 66 26 570 860 439 305 342 206 4.400 7.240
% van totaal gemeente
37,5
41,5
41,5
39,6
36,1
30,8
Bedrijventerreinen Overige locaties Midden Delfland
735 550 1.285
881 550 1.431
878 600 1.478
850 650 1.500
859 700 1.559
855 650 1.505
% van totaal gemeente Pijnacker centrum Bedrijventerreinen Overige locaties Pijnacker-Nootdorp
22,1
23,7
24,7
25,1
25,0
24,2
180 544 650 1.374
160 581 700 1.441
169 633 750 1.552
173 700 850 1.723
155 798 1.000 1.953
200 825 1.100 2.125
% van totaal gemeente
11,4
11,6
11,8
13,2
13,9
14,9
40
bruto vloeropp. 2009 banen (1.000 m²) 2009 totaal in gebruik
Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2009
416,0 93,0 147,0 442,0 785,0 259,0 104,0 179,0 109,0 26,0 80,0 367,0 380,0 906,0 4.293,0
401,3 93,0 131,0 404,9 760,0 249,6 96,3 156,3 109,0 26,0 80,0 317,0 336,5 847,6 4.008,5
11,0 43,3 20,0 12,8 122,6 136,6 346,3
11,0 38,2 20,0 12,8 108,1 131,9 322,0
60,0 6,0 50,0 47,5 40,0 16,0 9,0 26,0 24,0 138,0 416,5
60,0 3,5 34,7 33,7 34,2 15,0 7,4 25,2 18,0 112,7 344,4
16,5 7,5 24,0
15,5 6,9 22,4
4,6 15,2 10,5 30,3
4,6 11,5 9,5 25,6
Vervolg tabel 15
2004
2005
2006
bruto vloeropp. 2009 banen (1.000 m²) 2009 totaal in gebruik
2007
2008
In de Bogaard Hoornwijck OV-knooppunt (station) Bedrijventerreinen Overige locaties Rijswijk
2.108 1.950 932 13.561 1.200 19.751
2.027 2.200 949 13.671 1.100 19.947
1.752 3.116 902 11.977 1.250 18.997
1.802 3.042 927 12.517 1.500 19.788
1.790 3.094 937 13.390 1.700 20.911
1.485 3.009 719 13.826 1.600 20.639
% van totaal gemeente
49,5
53,8
52,3
53,2
54,0
54,4
Clingendael Bedrijventerreinen Overige locaties Wassenaar
2.072 11 50 2.133
2.013 7 150 2.170
1.857 5 350 2.212
1.858 31 450 2.339
1.750 34 600 2.384
1.666 41 750 2.457
% van totaal gemeente
21,4
21,7
22,4
22,7
23,1
24,2
Tiendweg Bedrijventerreinen Overige locaties Westland
689 3.803 3.600 8.092
682 3.535 3.500 7.717
733 3.620 3.600 7.953
828 3.676 3.600 8.104
852 4.126 4.100 9.078
725 4.173 4.200 9.098
% van totaal gemeente
14,3
14,0
14,2
14,2
14,9
14,9
Afrikaweg Van Leeuwenhoeklaan Rokkeveen/A12 (Rokkeveen-Campus) Stadscentrum Bedrijventerreinen Overige locaties Zoetermeer
3.570 105 4.036 5.447 2.879 1.900 17.937
3.264 101 3.096 4.786 2.660 3.200 17.107
3.381 111 3.622 3.877 2.432 3.300 16.723
3.629 111 3.746 3.436 2.524 3.600 17.046
2.764 109 5.155 4.542 2.407 4.400 19.377
3.023 117 5.027 4.547 2.559 4.100 19.373
% van totaal gemeente
37,3
37,1
36,1
36,1
38,0
38,8
75,5 99,7 23,5 563,4 90,0 852,1
62,4 79,6 22,8 463,3 78,6 706,7
41,6 1,1 42,0 84,7
41,6 1,1 37,5 80,2
25,0 56,6 58,2 139,8
25,0 55,7 48,5 129,2
129,8 3,0 152,2 169,6 86,2 99,2 640,0
78,4 3,0 126,1 149,5 67,6 77,2 501,8
Haaglanden, alle locaties
185.401
186.451
181.175
184.921
192.170
191.108
6.826,7
6.140,8
Haaglanden, exclusief bedrijventerreinen
145.264
145.945
144.898
147.227
152.491
150.342
5.194,1
4.746,5
% van totaal
29,2
29,6
29,5
29,3
29,0
28,8
In totaal zijn op specifieke werklocaties voor bedrijven en kantoren bijna 266.000 personen werkzaam. Dat is ruim 51% van de werkgelegenheid in Haaglanden. Uit de cijfers blijkt dat de werkgelegenheid op werklocaties in 2008 met circa 2.800 (-1%) is gedaald.
Haaglanden
41
Genomineerd voor de OndernemersPrijs Haaglanden 2010: Michael en Nathalie Boevink van Telecoi, specialist op het gebied van internet en mobiel.
Finalist van de Baby Tycoon Award: Drift Magazine, het damesmagazine voor de hoogopgeleide vrouw van de Haagse onderneemster Noraly King. Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2009
42
Hoofdstuk 3
Haaglanden-gemeenten
3.1 Den Haag
3.1.1 Totaalbeeld Het totaal aantal banen in Den Haag laat voor het derde jaar groei zien. Den Haag heeft nu 266.174 banen. Ten opzichte van 2008 is dat een kleine groei van 669 banen of 0,3%. Hoewel Den Haag over de gehele linie een groeiende werkgelegenheid kent, geldt dat niet voor alle secties. De groei van dit jaar wordt voornamelijk veroorzaakt door een forse groei in de zorg, het openbaar bestuur, de bouw, het onderwijs en de landbouw. Het aantal banen in de landbouw, de bouw en het onderwijs neemt al een aantal jaren toe. De zorgsector groeit vanaf 2007 en het openbaar bestuur is alleen het laatste jaar weer toegenomen. De zorg groeit het hardst met 1.544 banen in 2008 (4%). Het openbaar bestuur is gegroeid met 808 banen (2%). De bouw, het onderwijs en de landbouw groeien ieder met ruim 400 banen (respectievelijk met 4% in de bouw, 3% in het onderwijs en 20% in de landbouw). In totaal is er in negen secties sprake van groei. Deze groeien samen met 3.792 banen. Er zijn in Den Haag ook elf secties die krimp laten zien in 2008. De grootste afname vond plaats bij de handel. Deze kromp met 953 banen of 3%. Verder vond krimp plaats bij de industrie (535 banen, 8% krimp) en bij de horeca waar 501 banen verdwenen, een krimp van 4,5%. In de elf krimpende secties verdwenen in totaal 3.123 banen. Ook het aantal vestigingen van bedrijven en instellingen is de afgelopen jaren toegenomen. In 2009 waren er 34.331 vestigingen in Den Haag, een toename met 1.936 in 2008 (6%). Ook het grote aantal zzp-ers van de laatste jaren speelt hierin een belangrijke rol. Het aantal vestigingen is vooral toegenomen in de bouw, de landbouw en de zakelijke dienstverlening. Dit zijn ook secties waarin het aantal zzp-ers de laatste jaren explosief is gegroeid.
Haaglanden-gemeenten
43
Tabel 16 Werkzame personen (bruto) en vestigingen in Den Haag per sectie, 2004-2009 banen 2009 verschil 2008-2009 aantal banen 2004 2005 2006 2007 2008 2009 absoluut % vest. per vest. Landbouw, bosbouw en visserij 1.286 Winning van delfstoffen 592 Industrie 7.167 Productie en levering van energie 229 Waterwinning; afval(water)beheer 1.037 Bouwnijverheid 7.572 Groot- en detailhandel 29.298 Vervoer en opslag 9.958 Horeca 9.808 Informatie en communicatie 16.036 Financiële instellingen 11.961 Vastgoed: verhuur en handel 3.784 Specialistische zakelijke dienstverl. 20.419 Overige zakelijke dienstverlening 8.744 Openbaar bestuur 53.113 Onderwijs 14.342 Gezondheids- en welzijnszorg 32.810 Cultuur, sport en recreatie 6.275 Overige dienstverlening 8.570 Extraterritoriale lichamen en org. 4.016 Totaal 247.017
19,8 -11,5 -7,9 6,2 2,3 3,6 -3,0 -0,1 -4,5 0,7 -2,9 -3,1 -0,5 -2,0 1,6 2,8 4,3 -1,8 -1,8 0,4 0,3
1.366 6 722 4 19 4.861 6.693 619 1.904 1.681 523 746 5.970 2.371 235 888 1.978 1.638 1.957 150 34.331
waarvan: Winkels 20.995 20.993 20.450 20.466 21.317 21.269 -48 -0,2 - per 1.000 inwoners
4.072 8,5
Overheid - Rijk/Kroon - Provincie - Gemeente - Overig
73.151 41.889 2.952 22.068 6.242
1.173 632 7.729 57 1.092 8.372 29.563 9.807 9.500 16.367 11.689 3.562 20.404 8.764 53.187 14.226 33.380 6.436 8.864 4.108 248.912
72.836 41.989 2.893 21.750 6.204
1.396 450 7.025 56 1.148 9.317 29.640 9.718 9.956 14.752 10.553 3.569 20.779 9.476 50.528 14.270 33.018 6.661 9.203 4.258 245.773
70.198 39.295 2.636 21.905 6.362
1.567 504 6.403 76 1.054 10.523 30.135 9.741 10.369 15.182 9.939 3.540 22.401 11.357 50.236 14.906 35.200 6.832 9.238 4.498 253.701
71.175 39.869 2.696 22.205 6.405
2.050 435 6.786 81 1.161 12.469 31.811 9.913 11.209 15.543 9.661 3.727 24.320 13.124 50.595 15.026 35.894 7.283 9.570 4.847 265.505
72.271 40.080 2.776 22.649 6.766
2.456 385 6.251 86 1.188 12.920 30.858 9.907 10.708 15.654 9.381 3.610 24.198 12.866 51.403 15.448 37.438 7.150 9.402 4.865 266.174
73.728 41.363 2.697 22.890 6.778
406 -50 -535 5 27 451 -953 -6 -501 111 -280 -117 -122 -258 808 422 1.544 -133 -168 18 669
1.457 1.283 -79 241 12
1,8 64,2 8,7 21,5 62,5 2,7 4,6 16,0 5,6 9,3 17,9 4,8 4,1 5,4 218,7 17,4 18,9 4,4 4,8 32,4 7,8
2,0 3,2 -2,8 1,1 0,2
Figuur 6 laat zien dat de grote ‘werkgevers’ vooral in de dienstensecties te vinden zijn. Openbaar bestuur, gezondheidszorg en welzijn, handel, vastgoed, zakelijke diensten en informatie en communicatie zijn verantwoordelijk voor 60% van de werkgelegenheid. Hoewel in Den Haag vrijwel alle branches vertegenwoordigd zijn, is vooral de overheid een belangrijke sector in de Haagse werkgelegenheid. Ruim 51.000 banen zijn er bij de overheid in Den Haag. Hiermee vertegenwoordigt de overheidssector 19% van de totale werkgelegenheid in Den Haag. Het aantal winkels in Den Haag is 4.072. Het aantal personen dat werkzaam is in winkels is afgenomen van 21.317 in 2008 tot 21.269 in 2009. Een afname van 48 personen. In totaal is het verzorgingsniveau ook iets afgenomen. In 2008 waren er 8,9 winkels per 1000 inwoners, in 2009 zijn dat er 8,5. Ook het aantal m² verkoopvloeroppervlak per inwoner is iets verminderd. Met een netto werkgelegenheid van 247.464 en een beroepsbevolking van ca. 226.000 personen kent Den Haag een arbeidsmarktbalans van 109. Den Haag heeft daarmee ruim voldoende arbeidsplaatsen beschikbaar voor de plaatselijke beroepsbevolking. Sinds 2004 laat het aantal niet-werkende werkzoekenden een daling zien in Den Haag. Ook in 2009 is het aantal werkzoekende werklozen verder gedaald tot ruim 15.600. Met een beroepsbevolking van circa 226.000 personen is het werkloosheidspercentage gedaald tot 6,9%.
44
Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2009
Landbouw, bosbouw en visserij Winning van delfstoffen Industrie Productie en levering van energie Waterwinning; afval(water)beheer Bouwnijverheid Groot- en detailhandel Vervoer en opslag Horeca Informatie en communicatie Financiële instellingen Vastgoed: verhuur en handel Specialistische zakelijke dienstverl. Overige zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening Extraterritoriale lichamen en org.
Figuur 6 Werkgelegenheid (bruto) per sectie in Den Haag, 2009
0,9% 0,1% 2,3% 0,0% 0,4% 4,9% 11,6% 3,7% 4,0% 5,9% 3,5% 1,4% 9,1% 4,8% 19,3% 5,8% 14,1% 2,7% 3,5% 1,8% 0%
5%
10%
15%
20%
3.1.2 Stadsdelen Het stadsdeel Centrum heeft in 2009 evenals het jaar daarvoor het grootste aandeel in de werkgelegenheid (30%). In totaal werken hier 79.057 personen. Daarnaast is het stadsdeel Haagse Hout met 47.688 banen een belangrijk stadsdeel (18% van de Haagse werkgelegenheid) en ook Scheveningen biedt veel werkgelegenheid (36.465 banen, 14% van de werkgelegenheid).
Tabel 17 Werkzame personen (bruto) en vestigingen in Den Haag per stadsdeelgebied, 2004-2009 banen 2009 verschil 2008-2009 aantal banen 2004 2005 2006 2007 2008 2009 absoluut % vest. per vest. Loosduinen Escamp Segbroek Scheveningen Centrum Laak Haagse Hout Leidschenveen-Ypenburg Totaal Den Haag
19.445 18.403 12.991 35.326 76.833 24.464 47.778 11.777 247.017
19.849 18.654 13.210 35.539 75.769 26.004 46.529 13.358 248.912
18.283 19.450 13.470 35.695 76.026 23.945 45.564 13.340 245.773
20.934 20.716 13.867 36.318 77.412 23.963 46.122 14.369 253.701
21.620 22.525 14.855 37.714 81.217 24.207 47.161 16.206 265.505
21.903 22.707 14.794 36.465 79.057 25.519 47.668 18.061 266.174
283 182 -61 -1.249 -2.160 1.312 507 1.855 669
1,3 0,8 -0,4 -3,3 -2,7 5,4 1,1 11,4 0,3
2.438 5.097 4.217 4.921 9.771 2.639 2.939 2.309 34.331
9,0 4,5 3,5 7,4 8,1 9,7 16,2 7,8 7,8
Behalve dat sommige stadsdelen meer banen hebben dan andere is ook nog te zien dat er vooral veel banen zijn in geconcentreerde kantoorgebieden en op bedrijventerreinen. In de kantoorgebieden werken in totaal bijna 100.000 mensen. Dit is ruim 37% van alle banen. Op de bedrijventerreinen op Haags grondgebied werken ruim 36.700 mensen, bijna 14% van alle banen. Dat betekent dat meer dan de helft van alle banen in Den Haag zicht bevinden op een formele bedrijvenlocatie en dat 49% van de banen zich verspreid door de stad bevinden.
Haaglanden-gemeenten
45
Figuur 7 Werkgelegenheid (bruto) in de stadsdeelgebieden in Den Haag, 2009
Scheveningen 36.465 Haagse Hout 47.668
Seghbroek 14.794 Centrum 79.057
Laak 25.519 Leidschenveen-Ypenburg 18.061
Loosduinen 21.903 Escamp 22.707
46
Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2009
3.2 Delft 3.2.1 Totaalbeeld Op 1 januari 2009 waren er in Delft 5.393 vestigingen van bedrijven en instellingen geregistreerd. Dat zijn er per saldo 149 meer dan op 1 januari 2008. De toename van het aantal vestigingen in 2008 was het grootst bij de sectie advisering, onderzoek en specialistische zakelijke dienstverlening (+88), gevolgd door de sectie bouwnijverheid (+57). De grootste afname van het aantal vestigingen in 2008 vond plaats bij de sectie groot- en detailhandel en reparatie van auto’s (-33). De sectie advisering, onderzoek en specialistische zakelijke dienstverlening is de sectie met het grootste aantal vestigingen (22% van het totaal), gevolgd door de sectie grooten detailhandel en reparatie van auto’s (19%). In deze laatste sectie zijn ook de winkels (695) ondergebracht. Andere qua aantal vestigingen belangrijke secties zijn bouwnijverheid (10%) en informatie en communicatie (9%). In deze 5.393 Delftse vestigingen van bedrijven en instellingen werkten op 1 januari 2009 in totaal (bruto) 52.881 personen. Dat is ten opzichte van 1 januari 2008 een toename van 264 werkzame personen (+0,5%). De bruto werkgelegenheid (52.881) is op te splitsen in fulltimers (45.768+616 uitzendkrachten=46.384; werken 12 uur of meer per week), ook wel netto werkgelegenheid genoemd, en parttimers (6.309+188 uitzendkrachten=6.497; werken minder dan 12 uur per week). De grootste toename van het bruto aantal werkzame personen vond plaats in de sectie advisering, onderzoek en specialistische zakelijke dienstverlening: +466. Dat is ten opzichte van 1 januari 2008 een toename van 6,9%. Deze toename was ook procentueel gezien de grootste. Daarna volgden de sectie openbaar bestuur, overheidsdiensten en sociale verzekeringen (+4,8%). Minder werkgelegenheid ten opzichte van 1 januari 2008 was er in de secties verhuur van roerende goederen en overige zakelijke dienstverlening (-15,1%) en productie, distributie, handel in elektriciteit en aardgas (-11,5%). De sectie gezondheids- en welzijnzorg is de belangrijkste sectie qua werkgelegenheid in Delft: in deze sectie zijn 8.950 personen werkzaam. Dat is 17% van de totale Delftse bruto werkgelegenheid. Andere qua werkgelegenheid belangrijke secties in Delft zijn onderwijs (16%), groot- en detailhandel en reparatie van auto’s (14%), advisering, onderzoek en specialistische zakelijke dienstverlening (14%) en industrie (8%). Met 46.384 netto arbeidsplaatsen en een beroepsbevolking van 48.000 in 2009 komt de woon-werkbalans of werkgelegenheidsgraad in Delft op 97. Dit betekent dat de woon-werkbalans in Delft vrijwel in evenwicht is. De inkomende pendel in Delft zal dus ongeveer even groot zijn als de uitgaande pendel. Delft heeft dus bijna voldoende arbeidsplaatsen voor de eigen bevolking.
Haaglanden-gemeenten
47
Tabel 18 Werkzame personen (bruto) en vestigingen in Delft per sectie, 2004-2009 banen 2009 verschil 2008-2009 aantal banen 2004 2005 2006 2007 2008 2009 absoluut % vest. per vest. Landbouw, bosbouw en visserij 89 Industrie 4.781 Productie en levering van energie 258 Waterwinning; afval(water)beheer 516 Bouwnijverheid 1.510 Groot- en detailhandel 7.681 Vervoer en opslag 1.430 Horeca 1.928 Informatie en communicatie 2.552 Financiële instellingen 707 Vastgoed: verhuur en handel 595 Specialistische zakelijke dienstverl. 6.789 Overige zakelijke dienstverlening 1.374 Openbaar bestuur 1.645 Onderwijs 7.851 Gezondheids- en welzijnszorg 8.279 Cultuur, sport en recreatie 1.092 Overige dienstverlening 848 Totaal 49.925
4,6 3,9 -11,5 3,9 1,5 -2,7 3,6 2,2 -2,2 -4,5 0,3 6,9 -15,1 4,8 -0,6 1,2 -7,3 0,0 0,5
63 173 3 4 539 1.048 71 347 504 74 75 1.162 228 21 183 354 264 280 5.393
waarvan: Winkels 4.744 4.657 4.570 4.647 4.929 4.958 29 0,6 - per 1.000 inwoners
695 7,2
Overheid - Rijk/Kroon - Provincie - Gemeente - Overig
12.727 9.280 497 1.819 1.131
89 4.417 256 547 1.536 7.305 1.605 2.050 2.538 594 626 6.978 1.457 1.857 8.168 8.480 959 854 50.316
12.648 9.023 518 1.979 1.128
92 4.027 581 591 1.553 7.294 1.403 1.862 2.521 666 615 6.298 1.556 2.337 8.481 8.914 967 899 50.657
12.602 8.327 495 2.679 1.101
95 3.899 564 606 1.676 7.386 1.348 1.947 2.682 721 595 6.300 1.599 2.417 8.588 8.806 1.034 919 51.182
12.865 8.591 504 2.641 1.129
87 3.911 584 619 1.803 7.609 1.512 2.197 2.962 737 610 6.749 1.461 2.291 8.547 8.844 1.174 920 52.617
12.757 8.756 456 2.507 1.038
91 4.063 517 643 1.830 7.403 1.567 2.245 2.897 704 612 7.215 1.240 2.400 8.496 8.950 1.088 920 52.881
13.062 9.041 441 2.175 1.405
4 152 -67 24 27 -206 55 48 -65 -33 2 466 -221 109 -51 106 -86 0 264
305 285 -15 -332 367
1,4 23,5 172,3 160,8 3,4 7,1 22,1 6,5 5,7 9,5 8,2 6,2 5,4 114,3 46,4 25,3 4,1 3,3 9,8
2,4 3,3 -3,3 -13,2 35,4
De werkloosheid in Delft is afgenomen van 2.591 op 1 januari 2008 tot 2.345 op 1 januari 2009. Dat is 5,1% van de beroepsbevolking. Binnen de regio Haaglanden is dit percentage in Den Haag (6,9%), Rijswijk (6,5%) en Leidschendam-Voorburg (5,2%) hoger. Ook het gemiddelde werkloosheidspercentage voor het Stadsgewest (5,5%) ligt hoger dan in Delft.
48
Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2009
Landbouw, bosbouw en visserij Industrie Productie en levering van energie Waterwinning; afval(water)beheer Bouwnijverheid Groot- en detailhandel Vervoer en opslag Horeca Informatie en communicatie Financiële instellingen Vastgoed: verhuur en handel Specialistische zakelijke dienstverl. Overige zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening
Figuur 8 Werkgelegenheid (bruto) per sectie in Delft, 2009
0,2% 7,7% 1,0% 1,2% 3,5% 14,0% 3,0% 4,2% 5,5% 1,3% 1,2% 13,6% 2,3% 4,5% 16,1% 16,9% 2,1% 1,7%
0%
5%
3.2.2 Wijken
10%
15%
20%
Delft heeft twee grote concentraties aan werkgelegenheid, als deze per wijk wordt uitgedrukt. Dat zijn Wippolder (inclusief Schieweg en Ruiven), waar onder andere de Technische Universiteit Delft is gevestigd, en Binnenstad. In deze wijken werken in totaal (bruto werkgelegenheid) respectievelijk 17.934 (34%) en 8.634 (16%) personen. De meeste vestigingen van bedrijven en instellingen liggen in de Binnenstad (1.562). Zie voor een opsomming van het aantal vestigingen en het bruto aantal werkzame personen per wijk op 1 januari 2009 tabel 18a.
Tabel 18a Werkzame personen (bruto) en vestigingen in Delft per wijk, 2009 Binnenstad Vrijenban (inclusief Delftse Hout) Hof van Delft Voordijkshoorn Tanthof (incl. Abtswoude) Voorhof Buitenhof Wippolder (inclusief Schieweg en Ruiven) Totaal Delft
bruto werkzame personen
vestigingen
8.634 6.645 4.299 2.306 3.220 4.327 5.516 17.934 52.881
1.562 431 564 339 497 542 408 1.050 5.393
Haaglanden-gemeenten
49
3.3 Leidschendam-Voorburg De werkgelegenheid in Leidschendam-Voorburg is per 1 januari 2009 ten opzichte van het jaar daarvoor gedaald met 10,9%. Dit is een daling van in totaal 2.862 arbeidsplaatsen, voor bijna de helft veroorzaakt door de verhuizing van het Centraal Bureau voor de Statistiek naar Den Haag. De totale (bruto) werkgelegenheid in Leidschendam-Voorburg bedraagt nu 23.485 personen. Een belangrijk aandeel van de werkgelegenheid in Leidschendam-Voorburg 2009 ligt in de secties gezondheids- en welzijnszorg met 22,7%, groot- en detailhandel en reparatie van auto’s met 20,4% en advisering, onderzoek, specialistische zakelijke dienstverlening met 13,4%. Deze aandelen liggen hoger dan het gemiddelde in Haaglanden (respectievelijk 13,0%, 14,9% en 10,8%). In 2008 is de werkgelegenheid in een behoorlijk aantal secties afgenomen. Een forse daling deed zich voor in de secties productie, distributie, handel in elektriciteit en aardgas, die naar nul terugging, informatie en communicatie (-66,2%), verhuur van roerende goederen en overige zakelijke dienstverlening (-44,7%) en openbaar bestuur, overheidsdiensten en sociale verzekeringen (-62,1%). Een forse stijging van het aantal arbeidsplaatsen heeft zich voorgedaan in de winning/distributie van water, afval(water)beheer en sanering met 23,6%.
Tabel 19 Werkzame personen (bruto) en vestigingen in Leidschendam-Voorburg per sectie, 2004-2009 banen 2009 verschil 2008-2009 aantal banen 2004 2005 2006 2007 2008 2009 absoluut % vest. per vest. Landbouw, bosbouw en visserij 429 Winning van delfstoffen 133 Industrie 452 Productie en levering van energie 877 Waterwinning; afval(water)beheer 245 Bouwnijverheid 1.346 Groot- en detailhandel 5.015 Vervoer en opslag 540 Horeca 1.077 Informatie en communicatie 1.666 Financiële instellingen 703 Vastgoed: verhuur en handel 241 Specialistische zakelijke dienstverl. 2.565 Overige zakelijke dienstverlening 1.961 Openbaar bestuur 3.078 Onderwijs 1.550 Gezondheids- en welzijnszorg 4.504 Cultuur, sport en recreatie 295 Overige dienstverlening 1.138 Extraterritoriale lichamen en org. 1.961 Totaal 29.776
-7,2 -2,7 0,3 -100,0 23,6 0,7 -3,0 -8,1 1,1 -66,2 -15,2 -5,7 -4,1 -44,7 -62,1 0,5 7,4 1,9 0,7 0,0 -10,9
128 2 86 0 2 415 783 88 152 222 79 62 887 207 9 117 288 171 302 0 4.000
waarvan: Winkels 3.785 3.667 3.467 3.481 3.635 3.571 -64 -1,8 - per 1.000 inwoners
522 7,2
Overheid - Rijk/Kroon - Provincie - Gemeente - Overig
4.284 2.394 45 1.766 79
50
431 114 395 75 194 1.336 4.877 563 1.132 1.913 589 237 2.847 1.657 3.102 1.584 4.604 371 1.183 1.657 28.861
4.760 2.429 489 1.756 86
372 115 372 38 135 1.355 4.695 569 1.126 1.705 446 240 2.975 1.592 3.306 1.721 4.343 347 1.106 0 26.558
4.942 2.578 500 1.792 72
390 93 344 38 139 1.445 4.811 659 1.253 1.357 523 258 3.135 1.684 3.336 1.634 4.631 360 1.045 0 27.135
4.913 2.642 492 1.707 72
388 74 328 38 72 1.619 4.946 776 1.257 1.318 528 264 3.286 1.554 1.962 1.576 4.970 416 975 0 26.347
3.301 1.269 337 1.623 72
360 72 329 0 89 1.631 4.796 713 1.271 446 448 249 3.152 859 744 1.584 5.336 424 982 0 23.485
2.047 0 342 1.643 62
-28 -2 1 -38 17 12 -150 -63 14 -872 -80 -15 -134 -695 -1.218 8 366 8 7 0 -2.862
-1.254 -1.269 5 20 -10
-38,0 -100,0 1,5 1,2 -13,9
Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2009
2,8 36,0 3,8 0 44,5 3,9 6,1 8,1 8,4 2,0 5,7 4,0 3,6 4,1 82,7 13,5 18,5 2,5 3,3 0 5,9
De werkloosheid in Leidschendam-Voorburg is in 2009 gelijk gebleven ten opzichte van het jaar ervoor, namelijk 5,4% van de beroepsbevolking. De werkeloosheid in Haaglanden als geheel ligt op 5,5%. Het aantal winkels per 1.000 inwoners is gedaald van 7,5 in 2008 naar 7,2 in 2009. De daling is een trend die in heel Haaglanden te zien is. Het gemiddelde in Haaglanden ligt in 2009 op 7,4 winkels per 1.000 inwoners tegenover 7,8 in 2008. Een beperkt deel van de werkgelegenheid in Leidschendam-Voorburg bevindt zich op bedrijventerreinen (5,6%). Vorig jaar was dat 5,4%. Die werkgelegenheid is grotendeels geconcentreerd op de Star met 438 arbeidsplaatsen. De werkgelegenheid in kantorengebieden is afgenomen van 36,1% naar 30,8%. Dit wordt onder andere veroorzaakt door het vertrek van het CBS naar Den Haag.
Landbouw, bosbouw en visserij Winning van delfstoffen Industrie Waterwinning; afval(water)beheer Bouwnijverheid Groot- en detailhandel Vervoer en opslag Horeca Informatie en communicatie Financiële instellingen Vastgoed: verhuur en handel Specialistische zakelijke dienstverl. Overige zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening
Figuur 9 Werkgelegenheid (bruto) per sectie in Leidschendam-Voorburg, 2009
1,5% 0,3% 1,4% 0,4% 6,9% 20,4% 3,0% 5,4% 1,9% 1,9% 1,1% 13,4% 3,7% 3,2% 6,7% 22,7% 1,8% 4,2% 0%
5%
10%
15%
20%
25%
Haaglanden-gemeenten
51
3.4 Midden-Delfland Het aandeel van de werkgelegenheid in Midden-Delfland is in Haaglanden sinds 2004 relatief iets gestegen (van 1,1% naar 1,2%). In aantallen is er over die periode een groei van 398 bruto werkzame personen. Het merendeel van die groei deed zich voor in 2004 (+214) en 2007 (+263). In 2008 gaat de bruto werkgelegenheid fractioneel terug (-22), netto is er een afname van -136 (-2,4%). Blijkens tabel 20 zijn de mutaties in het merendeel van de secties zeer beperkt. Groei is er in het onderwijs (+57), de overige zakelijke diensten (+42) en de agrarische sectie (+17), terwijl industrie en bouw alsmede gezondheids- en welzijnszorg elk een teruggang laten zien van ruim 40.
Tabel 20 Werkzame personen (bruto) en vestigingen in Midden-Delfland per sectie, 2004-2009 banen 2009 verschil 2008-2009 aantal banen 2004 2005 2006 2007 2008 2009 absoluut % vest. per vest. Landbouw, bosbouw en visserij 1.239 Industrie 203 Productie en levering van energie 1 Waterwinning; afval(water)beheer 49 Bouwnijverheid 805 Groot- en detailhandel 1.050 Vervoer en opslag 146 Horeca 133 Informatie en communicatie 45 Financiële instellingen 66 Vastgoed: verhuur en handel 58 Specialistische zakelijke dienstverl. 966 Overige zakelijke dienstverlening 112 Openbaar bestuur 128 Onderwijs 334 Gezondheids- en welzijnszorg 204 Cultuur, sport en recreatie 190 Overige dienstverlening 97 Totaal 5.826
1,5 -17,0 0,0 17,8 -5,9 0,1 -2,9 1,1 -1,3 -4,3 -3,1 -0,2 24,6 -3,2 17,2 -18,8 1,1 -2,6 -0,4
291 26 1 2 149 183 31 30 53 17 11 196 55 2 27 46 40 56 1.216
waarvan: Winkels 378 387 400 388 376 364 -12 -3,2 - per 1.000 inwoners
67 3,8
Overheid - Rijk/Kroon - Provincie - Gemeente - Overig
964 687 49 215 13
1.245 195 1 50 766 982 152 141 47 64 37 1.150 148 126 364 224 239 109 6.040
1.083 859 50 163 11
1.117 204 1 50 781 1.033 146 121 53 40 38 1.159 161 127 385 208 236 116 5.976
1.105 849 50 206 0
1.075 233 1 45 811 1.078 156 164 60 42 44 1.132 156 142 355 195 179 115 5.983
1.085 810 45 230 0
1.099 241 1 45 813 1.179 175 178 80 47 32 1.165 171 156 331 229 190 114 6.246
1.095 812 45 238 0
1.116 200 1 53 765 1.180 170 180 79 45 31 1.163 213 151 388 186 192 111 6.224
1.104 812 52 240 0
17 -41 0 8 -48 1 -5 2 -1 -2 -1 -2 42 -5 57 -43 2 -3 -22
9 0 7 2 0
3,8 7,7 1,0 26,5 5,1 6,4 5,5 6,0 1,5 2,6 2,8 5,9 3,9 75,5 14,4 4,0 4,8 2,0 5,1
0,8 0,0 15,6 0,8 0,0
Het totaal aantal vestigingen neemt het laatste jaar toe met 16 (+1,3%). Het aantal winkels loopt echter met 4 terug tot 67. Dat is 3,8 per 1.000 inwoners. Dit is het laagste aantal van alle Stadsgewest-gemeenten (zie tabel 12). Uit tabel 12 blijkt dat het verkoopvloeroppervlak van winkels per inwoner nergens in Haaglanden lager is dan in Midden-Delfland: 0,6 m². De werkgelegenheid op bedrijventerreinen in Midden-Delfland ligt met 28% ruim boven het gemiddelde van 22,1% voor Haaglanden als geheel (zie tabel 14). Met de ontwikkelingen in de Harnaschpolder zal dit percentage verder toenemen.
52
Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2009
Gezien de spreiding van de werkgelegenheid in Midden-Delfland over de secties valt op dat het aandeel van de agrarische sectie voor een gemeente in Haaglanden relatief groot blijft: bijna 18%. Ruim tweederde daarvan is tuinbouw. De werkzaamheden in deze sectie hebben een arbeidsextensief karakter, waardoor het aantal werkzame personen per bedrijf onder het gemiddelde ligt. De toeristisch-recreatieve cluster neemt in betekenis toe. Blijkens tabel 9b is de werkgelegenheid is deze cluster het laatste jaar gestegen met circa 5% tot 175 banen. De werkloosheid in Midden-Delfland daalt naar 1,5% van de beroepsbevolking (zie tabel 5). Dit is het laagste percentage van alle gemeenten in Haaglanden.
Landbouw, bosbouw en visserij Industrie Waterwinning; afval(water)beheer Bouwnijverheid Groot- en detailhandel Vervoer en opslag Horeca Informatie en communicatie Financiële instellingen Vastgoed: verhuur en handel Specialistische zakelijke dienstverl. Overige zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening
Figuur 10 Werkgelegenheid (bruto) per sectie in Midden-Delfland, 2009
17,9% 3,2% 0,9% 12,3% 19,0% 2,7% 2,9% 1,3% 0,7% 0,5% 18,7% 3,4% 2,4% 6,2% 3,0% 3,1% 1,8% 0%
5%
10%
15%
20%
Haaglanden-gemeenten
53
3.5 Pijnacker-Nootdorp In 2008 is het aantal banen in Pijnacker-Nootdorp met 192 toegenomen tot 14.219. Gaf de werkgelegenheidsontwikkeling in 2007 nog een stijging te zien van 7,6%, in 2008 neemt deze stijging af tot 1,4%. Van alle gemeenten in Haaglanden groeit de werkgelegenheid in Pijnacker-Nootdorp relatief het sterkst. Dat geldt ook over de afgelopen vijfjaarsperiode: sinds 2004 steeg de werkgelegenheid in PijnackerNootdorp met 18%, gemiddeld 3,3% per jaar. Naar secties onderscheiden, laat het merendeel daarvan in 2008 groei zien, de sectie handel en reparatie het meest: +176 banen (+5%). Teruggang van betekenis is er in de agrarische sectie: -134 (-8%) en de industrie: -203 (-18%). In laatstgenoemde sectie is het vooral de transportmiddelenindustrie die teruggaat.
Tabel 21 Werkzame personen (bruto) en vestigingen in Pijnacker-Nootdorp per sectie, 2004-2009 banen 2009 verschil 2008-2009 aantal banen 2004 2005 2006 2007 2008 2009 absoluut % vest. per vest. Landbouw, bosbouw en visserij 1.746 Industrie 1.080 Waterwinning; afval(water)beheer 50 Bouwnijverheid 975 Groot- en detailhandel 3.128 Vervoer en opslag 766 Horeca 298 Informatie en communicatie 191 Financiële instellingen 245 Vastgoed: verhuur en handel 109 Specialistische zakelijke dienstverl. 660 Overige zakelijke dienstverlening 591 Openbaar bestuur 345 Onderwijs 530 Gezondheids- en welzijnszorg 953 Cultuur, sport en recreatie 119 Overige dienstverlening 283 Totaal 12.069
-8,0 -18,6 125,0 -1,2 4,6 5,6 2,7 11,8 27,9 19,8 7,9 -4,5 6,6 9,1 2,6 5,5 -1,5 1,4
407 102 4 368 494 62 60 142 56 37 535 134 5 64 93 61 126 2.750
waarvan: Winkels 1.333 1.317 1.356 1.553 1.695 1.722 27 1,6 - per 1.000 inwoners
213 4,6
Overheid - Rijk/Kroon - Provincie - Gemeente
534 43 34 457
1.762 1.004 51 1.016 3.130 731 289 225 241 94 678 470 385 506 1.416 149 303 12.450
571 43 34 494
1.733 1.005 38 1.116 3.310 736 310 239 256 133 747 463 342 563 1.726 164 312 13.193
523 41 34 448
1.667 976 6 1.100 3.549 632 368 328 245 96 835 418 384 605 1.357 154 319 13.039
534 39 0 495
1.677 1.089 4 1.191 3.814 662 373 400 222 121 951 468 409 636 1.519 165 326 14.027
564 39 0 525
1.543 886 9 1.177 3.990 699 383 447 284 145 1.026 447 436 694 1.558 174 321 14.219
595 44 0 551
-134 -203 5 -14 176 37 10 47 62 24 75 -21 27 58 39 9 -5 192
31 5 0 26
3,8 8,7 2,3 3,2 8,1 11,3 6,4 3,1 5,1 3,9 1,9 3,3 87,2 10,8 16,8 2,9 2,5 5,2
5,5 12,8 0,0 5,0
Met de groei van de werkgelegenheid is ook het totaal aantal vestigingen toegenomen: sinds 2004 met 30%, in het laatste jaar met 6%. Het totaal is gekomen op 2.750. De groei betreft met name de secties bouwnijverheid, handel en reparatie, informatie en communicatie en de secties waarvan specialistische en overige (zakelijke) dienstverlening deel uitmaken. Het aantal vestigingen in de agrarische sectie daarentegen gaat gestaag terug. In relatie tot de glastuinbouw is vermeldingwaardig dat het aantal ha sinds 2004 is afgenomen met 9%. Maar de in brede zin daaraan verbonden werkgelegenheid maakt groei door. Het aantal banen in de gehele cluster is sinds 2004 gestegen met 13%.
54
Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2009
Het aantal winkels is nagenoeg gelijk gebleven (-2). De werkgelegenheid in winkels laat een doorgaande groei zien: +27 (+1,6%). De werkloosheid was eind 2008 niet hoog: 2% van de beroepsbevolking. Dat is hetzelfde percentage als een jaar daarvoor. De bevolkingsgroei zet gestaag door. Na een groei van 2,3% in de vorige periode geeft 2008 een relatieve groei van bijna 5% te zien. Daarmee telde de gemeente Pijnacker-Nootdorp op 1 januari 2009 in totaal 45.900 inwoners. In de vorige verslagperiode komt de woon-werkbalans 53. Gelet op het gegeven dat de groei van de beroepsbevolking in deze verslagperiode sterker is geweest dan de toename van de netto werkgelegenheid, is de woon-werkbalans iets gedaald: naar 51.
Landbouw, bosbouw en visserij Industrie Waterwinning; afval(water)beheer Bouwnijverheid Groot- en detailhandel Vervoer en opslag Horeca Informatie en communicatie Financiële instellingen Vastgoed: verhuur en handel Specialistische zakelijke dienstverl. Overige zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening
Figuur 11 Werkgelegenheid (bruto) per sectie in Pijnacker-Nootdorp, 2009
10,9% 6,2% 0,1% 8,3% 28,1% 4,9% 2,7% 3,1% 2,0% 1,0% 7,2% 3,1% 3,1% 4,9% 11,0% 1,2% 2,3% 0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
Haaglanden-gemeenten
55
3.6 Rijswijk In tegenstelling tot 2006 en 2007 is gedurende 2008 het aantal bruto werkzame personen in Rijswijk afgenomen. Op 1 januari 2009 bedraagt het totale aantal 37.964 tegenover 38.733 op 1 januari 2008 (2007: 37.229). Dit betekent een afname van de werkgelegenheid met 2%. De werkgelegenheid in Haaglanden is afgenomen met 0,7%. Veel gemeenten in Haaglanden kennen een afname van het aantal werkzame personen. Leidschendam-Voorburg heeft de grootste afname, namelijk 10,9%. Van de totale werkgelegenheid in Rijswijk behoort 39,8% (15.126 personen) tot de secties vastgoed en zakelijke diensten. Deze secties zorgen ook voor het hoogste werkgelegenheidspercentage in de totale bruto werkgelegenheid in Haaglanden (17,6%). Hiervan neemt Rijswijk 16,52% voor haar rekening.
Tabel 22 Werkzame personen (bruto) en vestigingen in Rijswijk per sectie, 2004-2009 banen 2009 verschil 2008-2009 aantal banen 2004 2005 2006 2007 2008 2009 absoluut % vest. per vest. Landbouw, bosbouw en visserij 540 Winning van delfstoffen 1 Industrie 1.854 Productie en levering van energie 4 Waterwinning; afval(water)beheer 10 Bouwnijverheid 1.601 Groot- en detailhandel 4.976 Vervoer en opslag 976 Horeca 699 Informatie en communicatie 1.915 Financiële instellingen 926 Vastgoed: verhuur en handel 457 Specialistische zakelijke dienstverl. 7.623 Overige zakelijke dienstverlening 7.942 Openbaar bestuur 3.376 Onderwijs 1.251 Gezondheids- en welzijnszorg 3.531 Cultuur, sport en recreatie 445 Overige dienstverlening 1.736 Extraterritoriale lichamen en org. 20 Totaal 39.883
7,2 -4,6 -1,0 0,0 0,0 2,3 -8,6 -3,0 -4,7 -13,0 -15,3 -4,6 0,2 20,7 -10,9 1,0 -3,3 8,8 -4,0 0,0 -2,0
55 8 84 1 1 308 689 64 122 205 76 62 624 203 23 93 180 116 193 1 3.108
waarvan: Winkels 2.716 2.714 2.536 2.585 2.711 2.632 -79 -2,9 - per 1.000 inwoners
410 8,8
Overheid - Rijk/Kroon - Provincie - Gemeente - Overig
8.476 4.007 116 1.233 3.120
412 1 1.464 4 4 1.429 4.962 935 637 2.029 879 435 7.794 6.285 2.979 1.272 3.459 467 1.597 20 37.064
8.103 3.747 110 1.278 2.968
400 195 1.375 4 4 1.382 4.803 936 652 2.821 852 468 9.309 3.113 3.187 1.416 3.359 472 1.550 20 36.318
8.415 3.761 106 1.208 3.340
445 361 1.321 4 4 1.279 4.798 875 718 2.894 866 555 9.828 3.185 3.328 1.369 3.317 475 1.581 26 37.229
9.029 3.827 106 1.462 3.634
489 389 1.322 4 4 1.453 4.875 880 772 3.051 956 498 10.480 3.440 3.404 1.353 3.313 444 1.581 25 38.733
9.264 3.770 98 1.428 3.968
524 371 1.309 4 4 1.486 4.455 854 736 2.654 810 475 10.498 4.153 3.034 1.366 3.205 483 1.518 25 37.964
8.769 3.344 82 1.341 4.002
35 -18 -13 0 0 33 -420 -26 -36 -397 -146 -23 18 713 -370 13 -108 39 -63 0 -769
-495 -426 -16 -87 34
9,5 46,4 15,6 4,0 4,0 4,8 6,5 13,3 6,0 12,9 10,7 7,7 16,8 20,5 131,9 14,7 17,8 4,2 7,9 25,0 12,2
-5,3 -11,3 -16,3 -6,1 0,9
In de secties verhuur van roerende goederen en overige zakelijke dienstverlening (+20,7%) en cultuur, sport en recreatie (+8,8%) is het aantal werkzame personen het meest toegenomen. De afname is het grootst in de sectoren financiële instellingen (-15,3%), informatie en communicatie (-13,0%) en openbaar bestuur, overheidsdiensten en sociale verzekeringen (-10,9%).
56
Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2009
Op 1 januari 2008 had Rijswijk nog 1.505 werklozen, tegenover 1.421 op 1 januari 2009. De werkloosheid is dus afgenomen met 0,3%punt tot 6,5% (aantal werklozen in procenten van de totale beroepsbevolking). Deze ontwikkeling is bij nagenoeg alle gemeenten binnen Haaglanden te zien en ook het werkloosheidscijfer van Nederland is afgenomen. Het aantal werkzame personen in winkels is tussen 1 januari 2008 en 1 januari 2009 in Rijswijk afgenomen van 2.711 naar 2.632. Ook het aantal winkels is afgenomen van 426 naar 410. Het aantal winkels per 1.000 inwoners is met 0,3 gedaald tot 8,8. Ook in alle andere gemeenten in Haaglanden is dit cijfer gedaald. Rijswijk biedt met 8,8 nog steeds de meeste winkels per 1.000 inwoners, gevolgd door Den Haag en Wassenaar met 8,5. Het verkoopvloeroppervlak per inwoner is gedaald van 1,9 m² naar 1,8 m². Maar Rijswijk heeft vergeleken met de regio nog steeds het meeste verkoopvloeroppervlak per inwoner. Het aantal vestigingen in Rijswijk is tussen begin 2008 en 2009 gestegen van 3.047 naar 3.108, een toename van 2%. De stijgende lijn van het aantal vestigingen zet daarmee door. Tussen 2008 en 2009 is het aantal vestigingen in de volgende secties gestegen: bouwnijverheid (van 287 naar 308), advisering, onderzoek en specialistische zakelijke dienstverlening (van 586 naar 624) en verhuur van roerende goederen en overige zakelijke dienstverlening (van 179 naar 203). De sectie groot- en detailhandel en reparatie van auto’s is de grootste daler met een afname van 709 naar 689 vestigingen. Het aandeel van de overheid in de bruto werkgelegenheid in Haaglanden is 21,1%. Van deze werkgelegenheid bevindt 23,1% zich in Rijswijk. Alleen in Den Haag (27,7%) en Delft (24,7%) is het aantal banen binnen overheidsinstanties hoger. In Rijswijk is de werkgelegenheid bij deze instanties wel afgenomen tussen 2008 en 2009 van 9.264 naar 8.769.
Landbouw, bosbouw en visserij Winning van delfstoffen Industrie Bouwnijverheid Groot- en detailhandel Vervoer en opslag Horeca Informatie en communicatie Financiële instellingen Vastgoed: verhuur en handel Specialistische zakelijke dienstverl. Overige zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening Extraterritoriale lichamen en org.
Figuur 12 Werkgelegenheid (bruto) per sectie in Rijswijk, 2009
1,4% 1,0% 3,4% 3,9% 11,7% 2,2% 1,9% 7,0% 2,1% 1,3% 27,7% 10,9% 8,0% 3,6% 8,4% 1,3% 4,0% 0,1% 0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
De woon-werkbalans (de werkgelegenheid in procenten van de beroepsbevolking) is in Rijswijk nog steeds het hoogste van de regio, namelijk 161. Haaglanden heeft een woon-werkbalans van 100. Rijswijk heeft als enige regiogemeente een woonwerkbalans van boven de 115. Dit valt toe te schrijven aan de hoge concentratie aan werkgelegenheid op het bedrijventerrein in de Plaspoelpolder. Dit heeft tot gevolg dat in Rijswijk sprake is van meer werkgelegenheid dan nodig zou zijn voor haar eigen beroepsbevolking.
Haaglanden-gemeenten
57
3.7 Wassenaar Het aantal vestigingen in Wassenaar is in 2008 met 55 (+3%) gestegen naar 1.796. Het aantal werkzame personen is echter gedaald: bruto met 170 (-1,6%) naar 10.172 per 1 januari 2009. Netto is de afname 211 (-2,3%). De sectie waarin de overige zakelijke diensten vallen laat de grootste afname in banen zien: -103. Toch blijft deze sectie relatief de omvangrijkste in Wassenaar: 18% van de werkgelegenheid bevindt zich in deze sectie. Relatief neemt het aantal banen vooral sterk af in de horeca: -12%. Groei van enige omvang is er in de zorg: +63 (+5,5%) en de sectie advisering, onderzoek en specialistische zakelijke dienstverlening: +35 (+4%). Het aantal winkels neemt af met 3 tot 219. Per 1.000 inwoners komt Wassenaar op 8,5 winkels. Ook het verkoopvloeroppervlak loopt licht terug: van 33.400 naar 32.000 m², ofwel van 1,3 naar 1,2 m² per inwoner.
Tabel 23 Werkzame personen (bruto) en vestigingen in Wassenaar per sectie, 2004-2009 banen 2009 verschil 2008-2009 aantal banen 2004 2005 2006 2007 2008 2009 absoluut % vest. per vest. Landbouw, bosbouw en visserij Industrie Bouwnijverheid Groot- en detailhandel Vervoer en opslag Horeca Informatie en communicatie Financiële instellingen Vastgoed: verhuur en handel Specialistische zakelijke dienstverl. Overige zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening Extraterritoriale lichamen en org. Totaal
2,0 -14,6 -3,1 -2,7 -1,2 -12,0 2,4 -8,2 1,4 4,1 -5,3 -1,0 1,7 5,5 -0,8 4,4 -14,3 -1,6
45 30 177 360 24 80 57 52 77 452 84 6 55 131 61 103 2 1.796
waarvan: Winkels 1.108 1.098 1.147 1.218 1.172 1.159 -13 -1,1 - per 1.000 inwoners
219 8,5
Overheid - Rijk/Kroon - Gemeente - Overig
150 87 542 1.447 219 639 75 282 195 643 2.241 1.156 709 1.011 352 194 7 9.949
1.529 887 429 213
149 93 534 1.424 234 640 81 255 235 670 2.173 1.136 699 1.119 348 212 7 10.009
1.497 891 410 196
149 75 530 1.493 204 595 111 272 209 714 2.010 1.132 704 1.104 346 211 7 9.866
1.500 892 402 206
147 87 591 1.593 273 645 127 268 225 783 2.028 1.119 700 1.118 375 226 7 10.312
1.484 885 387 212
149 89 573 1.541 245 710 125 269 220 862 1.940 1.107 745 1.138 397 225 7 10.342
1.492 880 381 231
152 76 555 1.500 242 625 128 247 223 897 1.837 1.096 758 1.201 394 235 6 10.172
1.482 887 376 219
3 -13 -18 -41 -3 -85 3 -22 3 35 -103 -11 13 63 -3 10 -1 -170
-10 7 -5 -12
3,4 2,5 3,1 4,2 10,1 7,8 2,2 4,8 2,9 2,0 21,9 182,7 13,8 9,2 6,5 2,3 3,0 5,7
-0,7 0,8 -1,3 -5,2
Wassenaar komt begin 2009 op een woon-werkbalans van 99. De werkloosheid daalt van 4,1% van de beroepsbevolking per 1 januari 2008 naar 3,6% een jaar later.
58
Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2009
Landbouw, bosbouw en visserij Industrie Bouwnijverheid Groot- en detailhandel Vervoer en opslag Horeca Informatie en communicatie Financiële instellingen Vastgoed: verhuur en handel Specialistische zakelijke dienstverl. Overige zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening Extraterritoriale lichamen en org.
Figuur 13 Werkgelegenheid (bruto) per sectie in Wassenaar, 2009
1,5% 0,7% 5,5% 14,7% 2,4% 6,1% 1,3% 2,4% 2,2% 8,8% 18,1% 10,8% 7,5% 11,8% 3,9% 2,3% 0,1% 0%
5%
10%
15%
20%
Haaglanden-gemeenten
59
3.8 Westland De Westlandse werkgelegenheidscijfers geven het beeld van een robuuste economie. De werkgelegenheid is in de afgelopen vier jaar gegroeid met ruim 5.600 arbeidsplaatsen, een gemiddelde circa 2,5% per jaar. De groei concentreerde zich in 2006 en 2007. In 2008 stagneert deze. Groei was er in het afgelopen jaar met name nog in de zorgsectie (+124) en het onderwijs (+103). Teruggang lieten vooral de bouw (-154) en de handel (-141) zien. Ook het aantal vestigingen laat een doorgaande groei zien, in 2008 nog van bijna 100, tot een totaal van ruim 9.000. De basis van de Westlandse werkgelegenheid bestaat uit de handel (23%) en de agrarische sectie (20%, waarbinnen de glastuinbouw 17% omvat). Waar de handelssectie in 2008 enige teruggang laat zien, blijft de agrarische sectie stabiel met ruim 2.300 vestigingen en 12.000 banen. Daarbinnen handhaaft zich de glastuinbouw met circa 2.300 vestigingen en 10.250 banen. Ook het glasareaal neemt niet noemenswaard af: met 9 ha tot 2.442 ha. Het tuinbouwcluster als geheel omvat ruim 26.000 banen, 43% van de totale werkgelegenheid, zie voor een en ander tabel 9a.
Tabel 24 Werkzame personen (bruto) en vestigingen in Westland per sectie, 2004-2009 banen 2009 verschil 2008-2009 aantal banen 2004 2005 2006 2007 2008 2009 absoluut % vest. per vest. Landbouw, bosbouw en visserij 12.761 Winning van delfstoffen 0 Industrie 4.036 Productie en levering van energie 302 Waterwinning; afval(water)beheer 145 Bouwnijverheid 4.811 Groot- en detailhandel 12.887 Vervoer en opslag 3.084 Horeca 1.040 Informatie en communicatie 612 Financiële instellingen 1.344 Vastgoed: verhuur en handel 580 Specialistische zakelijke dienstverl. 2.598 Overige zakelijke dienstverlening 3.909 Openbaar bestuur 1.137 Onderwijs 1.799 Gezondheids- en welzijnszorg 4.217 Cultuur, sport en recreatie 538 Overige dienstverlening 752 Totaal 56.552
0,0 25,0 1,6 -4,4 -24,6 -2,7 -1,0 -0,7 1,8 -1,3 3,7 -12,5 0,3 0,4 3,0 5,4 2,6 -6,8 3,0 -0,1
2.321 1 330 2 9 1.392 1.780 255 195 213 139 132 908 389 10 162 250 139 376 9.003
waarvan: Winkels 4.333 4.167 4.138 4.306 4.563 4.392 -171 -3,7 - per 1.000 inwoners
675 6,8
Overheid - Rijk/Kroon - Provincie - Gemeente
1.789 17 25 1.747
60
12.461 0 4.031 306 136 4.621 12.367 3.010 1.116 489 1.256 585 2.746 3.701 1.123 1.829 4.151 534 760 55.222
1.730 8 24 1698
12.203 0 3.979 295 54 4.973 12.642 3.133 1.110 574 1.227 630 2.845 3.776 957 1.782 4.448 550 778 55.956
1.584 14 23 1547
11.822 17 4.334 285 49 5.043 13.144 3.195 1.119 652 1.207 654 3.091 3.785 951 1.818 4.524 590 814 57.094
1.539 15 27 1497
12.013 20 4.382 342 57 5.679 14.313 3.354 1.163 764 1.239 754 3.553 4.119 1.017 1.921 4.682 674 863 60.909
1.643 16 24 1603
12.007 25 4.453 327 43 5.525 14.172 3.330 1.184 754 1.285 660 3.565 4.136 1.048 2.024 4.806 628 889 60.861
1.952 18 31 1903
-6 5 71 -15 -14 -154 -141 -24 21 -10 46 -94 12 17 31 103 124 -46 26 -48
309 2 7 300
Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2009
18,8 12,5 29,2 18,7
5,2 25,0 13,5 163,5 4,8 4,0 8,0 13,1 6,1 3,5 9,2 5,0 3,9 10,6 104,8 12,5 19,2 4,5 2,4 6,8
De werkloosheid in Westland blijft ruim onder het gemiddelde van Haaglanden en de dalende trend sinds 2006 zet zich in 2008 voort met een daling tot 1.140 per 1 januari 2009. In percentage van de beroepsbevolking is dit een afname van 2,7 naar 2,3%. Ook dit bevestigt het beeld van een krachtige lokale economie. De woon werkbalans ten slotte loopt door de groei van de beroepsbevolking iets terug tot 113.
Landbouw, bosbouw en visserij Winning van delfstoffen Industrie Productie en levering van energie Waterwinning; afval(water)beheer Bouwnijverheid Groot- en detailhandel Vervoer en opslag Horeca Informatie en communicatie Financiële instellingen Vastgoed: verhuur en handel Specialistische zakelijke dienstverl. Overige zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening Extraterritoriale lichamen en org.
Figuur 14 Werkgelegenheid (bruto) per sectie in Westland, 2009
19,7% 0,0% 7,3% 0,5% 0,1% 9,1% 23,3% 5,5% 1,9% 1,2% 2,1% 1,1% 5,9% 6,8% 1,7% 3,3% 7,9% 1,0% 1,5% 0,0% 0%
5%
10%
15%
20%
25%
Haaglanden-gemeenten
61
3.9 Zoetermeer Na enkele positieve jaren is de werkgelegenheid in Zoetermeer in 2009 gedaald met 1.049 arbeidsplaatsen naar 49.969. De daling met -2,1% is daarmee sterker dan het regionaal gemiddelde. In netto werkgelegenheid gerekend, in banen van 12 uur of meer, is de teruggang zelfs nog wat sterker: -3,2%. De netto werkgelegenheid komt daarbij uit op 45.163 arbeidsplaatsen.
Tabel 25 Werkzame personen (bruto) en vestigingen in Zoetermeer per sectie, 2004-2009 banen 2009 verschil 2008-2009 aantal banen 2004 2005 2006 2007 2008 2009 absoluut % vest. per vest. Landbouw, bosbouw en visserij 76 Winning van delfstoffen 60 Industrie 5.292 Productie en levering van energie 16 Waterwinning; afval(water)beheer 123 Bouwnijverheid 1.503 Groot- en detailhandel 9.647 Vervoer en opslag 1.175 Horeca 1.282 Informatie en communicatie 4.206 Financiële instellingen 1.452 Vastgoed: verhuur en handel 460 Specialistische zakelijke dienstverl. 4.951 Overige zakelijke dienstverlening 1.850 Openbaar bestuur 4.529 Onderwijs 3.090 Gezondheids- en welzijnszorg 5.098 Cultuur, sport en recreatie 1.096 Overige dienstverlening 2.189 Totaal 48.095
-9,8 9,4 -18,9 6,3 0,6 4,3 -1,3 -2,5 -8,6 -4,5 7,7 3,4 -4,3 9,7 3,7 3,0 -2,9 5,8 -6,0 -2,1
67 1 175 1 6 565 1.325 118 163 454 138 79 1.173 368 33 238 312 210 370 5.796
waarvan: Winkels 4.630 4.429 4.536 4.504 4.858 4.945 87 1,8 - per 1.000 inwoners
624 5,2
Overheid - Rijk/Kroon - Provincie - Gemeente - Overig
6.771 2.664 71 2.733 1.303
68 59 4.618 16 155 1.492 9.078 1.156 1.001 3.837 1.595 436 4.473 1.702 4.414 3.175 5.268 1.132 2.443 46.118
6.477 2.536 71 2.696 1.174
84 122 4.618 16 150 1.576 9.369 1.242 1.066 4.000 1.649 476 4.265 1.626 4.038 3.390 5.210 1.093 2.339 46.329
5.932 2.395 93 2.445 999
91 61 4.781 16 161 1.618 9.292 1.168 1.182 3.638 1.610 476 4.663 2.288 3.927 3.420 5.349 1.324 2.210 47.275
5.749 2.094 115 2.626 914
102 85 4.982 16 176 1.708 9.809 1.323 1.320 3.833 1.691 469 5.060 2.839 5.165 3.372 5.224 1.356 2.488 51.018
7.071 3.409 110 2.622 930
92 93 4.041 17 177 1.782 9.677 1.290 1.207 3.660 1.822 485 4.842 3.113 5.354 3.474 5.070 1.434 2.339 49.969
7.234 3.471 65 2.726 972
-10 8 -941 1 1 74 -132 -33 -113 -173 131 16 -218 274 189 102 -154 78 -149 -1.049
163 62 -45 104 42
1,4 93,0 23,1 17,0 29,5 3,2 7,3 10,9 7,4 8,1 13,2 6,1 4,1 8,5 162,2 14,6 16,3 6,8 6,3 8,6
2,3 1,8 -40,9 4,0 4,5
Het aantal vestigingen van bedrijven en instellingen is daarentegen toegenomen met 184 tot 5.796. De grootste groei in aantal vestigingen deed zich voor in de secties advisering, onderzoek en specialistische zakelijke dienstverlening (+96), bouwnijverheid (+60) en cultuur, sport en recreatie(+25). Het merendeel van deze groei is toe te schrijven aan inschrijvingen van zzp-ers. Secties waar sprake is van een afnemend aantal vestigingen zijn onder meer: groothandel en detailhandel (-36) en industrie (-9). De daling van de werkgelegenheid in Zoetermeer hangt vooral samen met reorganisaties binnen grote concerns en sectoren, die (delen van) bedrijven (administratief) naar elders verplaatsten.
62
Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2009
Zo nam de werkgelegenheid bij de Siemens-vestiging in Zoetermeer met circa 800 personen af, vanwege verplaatsing van enkele afdelingen naar onder meer Den Haag. Deze reorganisatie is (nog) ten dele gecompenseerd door de komst van nieuwe activiteiten als Siemens-Nokia (+200). Dit maakt ook dat de sector industrie (waar Siemens grotendeels is ingedeeld) de grootste afname in werkgelegenheid laat zien (-18,9%). Wat werkgelegenheid in de andere secties betreft, was de sterkste groei te vinden in advisering, onderzoek en specialistische zakelijke dienstverlening (+9,7%), bij financiële instellingen (+7,7%) en cultuur, sport en recreatie (+5,8%). De sectie bouwnijverheid laat ook nog een groei van de werkgelegenheid zien (+4,3%). De economische recessie die deze bedrijfstak vooral vanaf de tweede helft van 2009 treft, is hier duidelijk nog niet in de cijfers verwerkt. Behalve in de industrie, vond naar verhouding de grootste daling in werkgelegenheid plaats in de secties logies- en maaltijdverstrekking (horeca) en overige dienstverlening. De teruggang in werkgelegenheid in de horeca, waar traditioneel veel parttimers werken, laat al wel de gevolgen van de recessie zien. Ondanks dat het aantal horecavestigingen is toegenomen is de werkgelegenheid in deze branche al fors gedaald (-8,6%). Opvallend is verder dat de werkgelegenheid in de zorg in Zoetermeer (in tegenstelling tot Haaglanden als geheel, waar zorg de grootste groeisectie is) in totaal in 2008 is gedaald. Belangrijkste oorzaak hiervan is het vertrek of de reorganisatie van enkele grote thuiszorgorganisaties. De verwachting is dat dit verlies van werkgelegenheid waarschijnlijk van tijdelijke aard is en zich zal herstellen als deze sectie in Zoetermeer weer beter functioneert.
Landbouw, bosbouw en visserij Winning van delfstoffen Industrie Productie en levering van energie Waterwinning; afval(water)beheer Bouwnijverheid Groot- en detailhandel Vervoer en opslag Horeca Informatie en communicatie Financiële instellingen Vastgoed: verhuur en handel Specialistische zakelijke dienstverl. Overige zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening
Figuur 15 Werkgelegenheid (bruto) per sectie in Zoetermeer, 2009
0,2% 0,2% 8,1% 0,0% 0,4% 3,6% 19,4% 2,6% 2,4% 7,3% 3,6% 1,0% 9,7% 6,2% 10,7% 7,0% 10,1% 2,9% 4,7% 0%
5%
10%
15%
20%
Haaglanden-gemeenten
63
Bijlagen
Bijlage 1 Overzichtstabellen
1.1 1.2 1.3 1.4 1.5a 1.5b 1.6
Arbeidsmarktgrootheden van Haaglanden en de afzonderlijke gemeenten, 2009 Bruto werkgelegenheid per gemeente naar grootteklasse van de vestiging, 2009 Netto werkgelegenheid per gemeente naar sectie, 2009 Bruto werkgelegenheid bij de overheid naar overheidssoort per gemeente in Haaglanden, 2009 Pendelmatrix Haaglanden: aantallen bruto werkzame personen die buiten de werkgemeente wonen, 2009 Pendelmatrix Haaglanden: aantallen netto werkzame personen die buiten de werkgemeente wonen, 2009 Bruto toegevoegde waarde, arbeidsvolume en werkgelegenheid per sectie in Haaglanden en % vergelijking met Nederland, 2007, en totaal, 2008
2 Statistische verantwoording
2.1 2.2 2.3 2.4 2.5
Samenstelling, bronnen Definities Werkgelegenheidsregister Haaglanden (WRH) Standaard bedrijfsindeling Vragenformulier werkgelegenheidsonderzoek 2009
Bijlagen
66 66 66 66 67 67 68 69 70
71 71 72 73 74 77
65
Bijlage 1
Overzichtstabellen
Bijlage 1.1 Arbeidsmarktgrootheden van Haaglanden en de afzonderlijke gemeenten, 2009 gemeente
netto werkgelegenheid
Den Haag Delft Leidschendam-Voorburg Midden-Delfland Pijnacker-Nootdorp Rijswijk Wassenaar Westland Zoetermeer Haaglanden
in duizendtallen dan wel %
bevolking
beroeps bevolking
idem in %1)
woon-werk balans
werkloosheid
idem in %2)
481,9 96,5 72,7 17,6 45,9 46,8 25,9 99,4 120,9 1007,6
226,0 48,0 31,0 7,5 23,5 22,0 9,0 49,0 60,0 476,0
47 50 43 43 51 47 35 49 50 47
109 97 67 73 51 161 99 113 75 100
15,6 2,3 1,7 0,1 0,5 1,4 0,3 1,1 3,0 26,1
6,9 4,9 5,4 1,5 2,0 6,5 3,6 2,3 5,0 5,5
247,5 46,4 20,8 5,5 11,9 35,3 8,9 55,1 45,2 476,6
Van de totale bevolking.
1)
Van de beroepsbevolking.
2)
Externe bronnen: CBS en UWV WERKbedrijf.
Bijlage 1.2 Bruto werkgelegenheid per gemeente naar grootteklasse van de vestiging, 2009 Den Haag Delft L-V1) M-D2) P-N3) Rijswijk Wassenaar Westland Zoetermeer Haaglanden
1
2-4
5-9
10-19
20-49
50-99
100-199
200-499
500-999
1.000 >
totaal
19.766 2.769 2.301 648 1.434 1.485 1.025 3.780 3.129 36.337
22.114 3.464 2.582 934 2.027 1.968 1.234 7.699 3.373 45.395
17.925 3.488 2.236 683 1.669 2.344 1.066 7.106 4.010 40.527
19.725 4.454 2.336 931 2.085 3.216 837 8.912 4.562 47.058
29.639 7.269 4.016 1.012 2.657 4.863 1.402 11.965 7.619 70.442
23.609 4.616 2.653 654 1.319 3.729 473 8.609 5.632 51.294
28.192 5.544 3.706 250 1.385 3.939 1.143 6.276 6.594 57.029
30.911 8.267 2.109 300 229 7.051 659 3.973 8.187 61.686
18.336 3.945 1.546 812 1.414 3.860 750 998 4.210 35.871
55.957 9.065 0 0 0 5.509 1.583 1.543 2.653 76.310
266.174 52.881 23.485 6.224 14.219 37.964 10.172 60.861 49.969 521.949
L-V: Leidschendam-Voorburg.
1)
M-D : Midden-Delfland.
2)
P-N: Pijnacker-Nootdorp.
3)
66
Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2009
Bijlage 1.3 Netto werkgelegenheid per gemeente en sectie, 2009
Den Haag
Delft
L-V1)
M-D2)
P-N3)
Rijswijk
W’naar
Westl
Z’meer
totaal
Landbouw, bosbouw en visserij 2.404 Winning van delfstoffen 384 Industrie 6.099 Productie en levering van energie 80 Waterwinning; afval(water)beheer 1.187 Bouwnijverheid 12.703 Groot- en detailhandel 24.401 Vervoer en opslag 8.793 Horeca 8.331 Informatie en communicatie 15.182 Financiële instellingen 9.270 Vastgoed: verhuur en handel 3.450 Specialistische zakelijke dienstverl. 23.159 Overige zakelijke dienstverlening 11.567 Openbaar bestuur 50.899 Onderwijs 14.528 Gezondheids- en welzijnszorg 35.202 Cultuur, sport en recreatie 6.152 Overige dienstverlening 8.817 Extraterritoriale lichamen en org. 4.856 Totaal 247.464
82 0 4.000 517 631 1.797 5.639 1.333 1.427 2.637 696 594 6.822 1.036 2.285 7.642 7.593 882 771 0 46.384
326 72 313 0 89 1.593 3.548 626 967 405 427 236 3.027 818 733 1.436 4.957 320 922 0 20.815
982 0 195 1 53 737 925 159 105 71 44 29 1.137 207 146 327 156 100 79 0 5.453
1.381 0 844 0 9 1.151 2.943 634 216 332 267 140 937 405 366 628 1.301 135 249 0 11.938
465 371 1.271 4 4 1.458 3.730 701 600 2.624 798 467 9.894 3.663 3.003 1.287 3.067 442 1.449 25 35.323
124 0 62 0 0 535 1.127 148 476 97 236 212 822 1.805 1.096 696 918 330 199 6 8.889
10.909 20 4.338 325 39 5.401 12.462 3.063 764 708 1.259 631 3.373 3.750 1.000 1.875 4.004 454 757 0 55.132
88 93 3.874 17 177 1.761 7.842 959 859 3.488 1.799 465 4.584 2.888 5.343 3.244 4.654 805 2.223 0 45.163
16.761 940 20.996 944 2.189 27.136 62.617 16.416 13.745 25.544 14.796 6.224 53.755 26.139 64.871 31.663 61.852 9.620 15.466 4.887 476.561
1)
L-V: Leidschendam-Voorburg.
M-D : Midden-Delfland.
2)
P-N: Pijnacker-Nootdorp.
3)
.
Bijlage 1.4 Bruto werkgelegenheid bij de overheid naar overheidssoort per gemeente, 2009 Den Haag Delft Leidschendam-Voorburg Midden-Delfland Pijnacker-Nootdorp Rijswijk Wassenaar Westland Zoetermeer Haaglanden
rijk/kroon
provincie/ waterschappen
gemeenten
overige overheid
totaal
41.363 9.041 0 812 44 3.344 887 18 3.471 58.980
2.697 441 342 52 0 82 0 31 65 3.710
22.890 2.175 1.643 240 551 1.341 376 1.903 2.726 33.845
6.778 1.405 62 0 0 4.002 219 0 972 13.438
73.728 13.062 2.047 1.104 595 8.769 1.482 1.952 7.234 109.973
Bijlagen
67
Bijlage 1.5a Pendelmatrix Haaglanden, aantallen bruto werkzame personen die buiten de werkgemeente wonen, 2009
Den Haag
Delft
L-V 1)
M-D 2)
P-N Rijswijk 3)
W’naar
Westl
Z’meer
Hgl4) totaal
buiten Hgl4)
totaal
Den Haag 5.607 5.124 522 1.947 13.230 1.579 8.518 5.059 41.586 29.934 71.520 Delft 5.395 448 668 951 1.806 36 1.320 823 11.447 12.410 23.857 11.340 739 16 134 1.836 379 487 1.078 16.009 5.398 21.407 L-V1) 619 1.483 58 76 213 5 1.051 80 3.585 2.663 6.248 M-D2) 3.934 3.180 433 79 892 45 474 992 10.029 7.944 17.973 P-N3) Rijswijk 7.198 1.063 595 77 110 32 784 648 10.507 1.926 12.433 Wassenaar 2.385 81 134 0 10 349 47 132 3.138 2.402 5.540 Westland 10.058 1.615 455 607 193 1.126 61 432 14.547 3.201 17.748 Zoetermeer 13.127 1.374 1.311 26 625 1.858 185 606 19.112 15.955 35.067 Haaglanden 54.056 15.142 8.558 1.995 4.046 21.310 2.322 13.287 9.244 129.960 81.833 211.793 Leiden/Bollenstreek 11.606 1.436 1.463 36 131 1.205 2.783 841 1.801 21.302 Oost Zuid-Holland 5.280 871 468 32 228 542 66 399 2.219 10.105 Stadsregio R’dam 12.456 5.702 975 725 2.105 2.156 107 7.369 3.462 35.057 1.293 491 99 34 71 173 4 388 284 2.837 Overig Z-H5) Stadsregio A’dam Overig N-H6)
6.076 1.502
756 367
225 105
9 12
16 16
530 168
79 40
204 127
715 179
8.610 2.516
Utrecht (provincie)
3.412
547
176
25
52
268
10
204
627
5.321
N-B7) + Zeeland
1.182
603
124
25
80
184
9
308
232
2.747
Overig Nederland
1.649
401
94
10
60
361
16
266
542
3.399
Buiten Nederland8) 11.472 Buiten Haaglanden 55.928
1.274 12.448
306 4.035
117 1.025
333 3.092
1.217 6.804
18 3.132
936 11.042
3.073 18.746 13.134 110.640
Totaal
27.590
12.593
3.020
7.138
28.114
5.454
24.329
22.378
109.984
L-V: Leidschendam-Voorburg.
1)
M-D: Midden-Delfland.
2)
P-N: Pijnacker-Nootdorp.
3)
Hgl: Haaglanden.
4)
Z-H: Zuid-Holland.
5)
N-H: Noord-Holland.
6)
N-B: Noord-Brabant.
7)
Buiten Nederland: Buiten Nederland en/of onbekend.
8)
68
Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2009
Bijlage 1.5b Pendelmatrix Haaglanden, aantallen netto werkzame personen die buiten de werkgemeente wonen, 2009
Den Haag
Delft
L-V 1)
M-D 2)
P-N Rijswijk 3)
W’naar
Westl
Z’meer
Hgl4) totaal
buiten Hgl4)
totaal
Den Haag 4.918 4.541 457 1.635 12.310 1.380 7.716 4.572 37.530 27.658 65.188 Delft 5.016 397 585 798 1.680 31 1.196 744 10.448 11.023 21.471 10.543 648 14 113 1.708 331 441 974 14.773 4.900 19.673 L-V1) 575 1.301 51 64 198 4 952 72 3.218 2.364 5.582 M-D2) 3.657 2.789 384 69 830 39 429 897 9.095 6.983 16.078 P-N3) Rijswijk 6.692 932 527 67 92 28 710 586 9.635 1.779 11.414 Wassenaar 2.217 71 119 0 8 325 43 119 2.902 2.148 5.050 Westland 9.351 1.417 403 532 162 1.048 53 390 13.356 2.911 16.267 Zoetermeer 12.204 1.205 1.162 23 525 1.729 162 549 17.558 14.518 32.076 Haaglanden 50.256 13.282 7.585 1.748 3.397 19.828 2.029 12.036 8.355 118.516 74.284 192.800 Leiden/Bollenstreek 10.790 1.260 1.297 32 110 1.121 2.432 762 1.628 19.431 Oost Zuid-Holland 4.909 764 415 28 191 504 58 361 2.006 9.236 Stadsregio R’dam 11.580 5.001 864 635 1.767 2.006 94 6.675 3.129 31.752 1.202 431 88 30 60 161 3 351 257 2.583 Overig Z-H5) Stadsregio A’dam Overig N-H6)
5.649 1.396
663 322
199 93
8 11
13 13
493 156
69 35
185 115
646 162
7.926 2.303
Utrecht (provincie)
3.172
480
156
22
44
249
9
185
567
4.883
N-B7) + Zeeland
1.099
529
110
22
67
171
8
279
210
2.495
Overig Nederland
1.533
352
83
9
50
336
14
241
490
3.108
Buiten Nederland8) 10.666 Buiten Haaglanden 51.997
1.117 10.919
271 3.576
103 898
280 2.596
1.132 6.331
16 2.737
848 10.003
2.777 17.210 11.871 100.927
Totaal
24.200
11.161
2.646
5.993
26.158
4.766
22.039
20.226
102.253
L-V: Leidschendam-Voorburg.
1)
M-D: Midden-Delfland.
2)
P-N: Pijnacker-Nootdorp.
3)
Hgl: Haaglanden.
4)
Z-H: Zuid-Holland.
5)
N-H: Noord-Holland.
6)
N-B: Noord-Brabant.
7)
Buiten Nederland: Buiten Nederland en/of onbekend.
8)
Bijlagen
69
Bijlage 1.6 Bruto toegevoegde waarde, arbeidsvolume en werkgelegenheid (bruto) per sectie in Haaglanden en % vergelijking met Nederland, 2007, en totaal 2008
bruto toegevoegde waarde arbeidsvolume werkgelegenheid (bruto) Haaglanden Nederland Haaglanden Nederland Haaglanden Nederland mln w % % 1.000 arbj. % % 1.000 pers. % %
2007 Landbouw, bosbouw en visserij Winning van delfstoffen Industrie en energievoorziening Bouwnijverheid Reparatie van consumenten- artikelen en handel Horeca Vervoer, opslag en communicatie Financiële instellingen Zakelijke dienstverlening/verhuur, handel onroerend goed Openbaar bestuur, overheid Onderwijs Gezondheids-, welzijnszorg Milieu, cultuur, recreatie, overige dienstverlening Totaal
1.487 501 1.842 1.544 3.199
4,4 1,5 5,5 4,6 9,6
2,1 3,1 15,9 5,5 13,1
15,7 0,6 23,5 23,2 54,2
3,6 0,1 5,4 5,3 12,4
3,1 0,1 13,0 6,9 16,1
17,3 1,0 25,4 24,1 75,8
3,4 0,2 5,1 4,8 15,1
3,5 0,1 12,3 6,3 17,9
523 3.755 2.458 8.491
1,6 11,2 7,4 25,4
1,8 7,0 5,8 22,1
11,3 25,8 17,7 100,9
2,6 5,9 4,0 23,1
3,0 6,0 3,8 18,0
17,8 31,5 15,4 98,6
3,5 6,3 3,1 19,6
4,2 6,3 3,2 14,7
4.463 1.363 2.302 1.496
13,4 4,1 6,9 4,5
6,9 4,3 8,7 3,7
65,7 20,4 47,6 30,9
15,0 4,7 10,9 7,1
6,6 5,0 12,6 5,8
70,4 33,4 64,5 27,8
14,0 6,6 12,8 5,5
5,9 6,4 14,9 4,5
33.424
100
100
437,5
100
100
503,0
100
100
Haaglanden in % van Nederland
6,6
6,5
6,5
33.951
441,5
525,7
Haaglanden in % van Nederland
6,4
6,5
6,6
2008 Totaal
Bronnen: CBS, WRH, LISA.
70
Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2009
Bijlage 2
Statistische verantwoording
Bijlage 2.1 Samenstelling, bronnen Het Werkgelegenheidsregister Haaglanden (WRH) is een adressenbestand van alle actief werkzame bedrijven, instellingen en zelfstandige beroepsbeoefenaren in Delft, Den Haag, Leidschendam-Voorburg, Midden-Delfland, Pijnacker-Nootdorp, Rijswijk, Wassenaar, Westland en Zoetermeer. Dit bestand wordt doorlopend geactualiseerd aan de hand van o.a. mutatielijsten van het Handelsregister, adresboeken en jaarlijks uit de respons op het werkgelegenheidsonderzoek. Het werkgelegenheidsonderzoek wordt in het gehele gebied van Haaglanden integraal onder meerpersoonsvestigingen uitgevoerd. Er wordt met name informatie verzameld over het aantal personen dat in of vanuit de vestiging werkzaam is en over de aard en de activiteiten van het bedrijf of de instelling. Zie voor het vragenformulier dat bij dit onderzoek wordt gehanteerd bijlage 2.5. De werkgelegenheidsregistratie dateert van 1972 en omvatte tot 1981 de Haagse agglomeratie inclusief Zoetermeer en Nootdorp. Begin jaren ‘80 is ook kortstondig in Delft geregistreerd. Per 1 mei 1987 is Wassenaar opgenomen in de registratie. Met ingang van 1993 is de registratie uitgebreid met Delft, de toenmalige gemeenten Pijnacker, De Lier, ‘s-Gravenzande, Maasland, Monster, Naaldwijk, Schipluiden en Wateringen, waarbij werd voortgebouwd op de bestanden uit het provinciale werkgelegenheidsinformatiesysteem. Dit provinciale systeem ging uit van dezelfde definities. Sinds 1982 is de peildatum van de gegevens 1 mei, met ingang van 1994 is deze gewijzigd in 1 januari. Het bijhouden van het register gebeurt in opdracht van het Stadsgewest door I&O Research. De samenstelling van de monitor wordt verzorgd door de sector Economie en Werkgelegenheid van het Stadsgewest Haaglanden. Diensten en afdelingen van Haaglanden-gemeenten leveren tekstbijdragen. Alle regionale werkgelegenheids- en vestigingsgegevens zijn ontleend aan het WRH; vergelijkende landelijke en stadsregionale werkgelegenheidscijfers zijn afkomstig van het Landelijk InformatieSysteem Arbeidsplaatsen en vestigingen (LISA, zie ook bijlage 2.3). Regionale productiecijfers, bevolkingsaantallen en enkele arbeidsmarktgegevens zijn afkomstig van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Gegevens over werkloosheid zijn afkomstig van het UWV WERKbedrijf. Oppervlaktegegevens van bedrijventerreinen en kantorenlocaties worden overgenomen uit de monitoren die het Stadsgewest op basis van gemeentelijke gegevens samenstelt. Oppervlaktecijfers van de tuinbouw zijn afkomstig van het CBS. Informatie over het verkoopvloeroppervlak in de detailhandel is ontleend aan Locatus, Basisregister verkooppunten, dat mede in opdracht van het Stadsgewest wordt bijgehouden.
Bijlagen
71
Bijlage 2.2 Definities Bij de registratie worden de volgende definities en omschrijvingen aangehouden:
Arbeidsparticipatie Het aandeel van de beroepsbevolking, dat (12 uur of meer per week) beroepsarbeid verricht of daarvoor beschikbaar is, in de totale bevolking.
Arbeidsvolume Alle banen omgerekend in voltijd-equivalenten (of fulltime-equivalenten, afgekort fte).
Banen Bruto werkgelegenheid, bezette arbeidsplaatsen; een arbeidsplaats die door twee personen in deeltijd wordt bezet telt als twee banen.
Beroepsbevolking Alle personen van 15 tot 65 jaar: cc met een baan van minstens twaalf uur per week, of; cc actief op zoek naar en onmiddellijk beschikbaar voor een dergelijke baan.
Economische activiteit De activiteit waarin de meeste personen in de vestiging werkzaam zijn. Voor classificatie van de activiteiten wordt de standaard bedrijfsindeling (SBI, zie bijlage 2.4) gehanteerd.
Overheid Vestigingen van overheden worden onderscheiden naar rijk en kroon, provincie (inclusief regio-organen en waterschappen), gemeenten, en overige overheid. Ook openbare onderwijsinstellingen worden als overheid aangemerkt. Nutsbedrijven en openbaar vervoermaatschappijen (met uitzondering van een deel van de HTM) worden niet tot de overheid gerekend.
Vestiging Elk(e) afzonderlijk gelegen fabriek, werkplaats, winkel, kantoor of andere bedrijfs-ruimte c.q. complex van bedrijfsruimten waar minimaal 1 persoon werkzaam is. Voor ambulante bedrijven (markthandel, glazenwasserijen, schoonmaakbedrijven, e.d.) geldt als vestiging het adres van waaruit het bedrijf wordt uitgeoefend. Uitzendkrachten worden (mee)geteld op de vestiging waar ze feitelijk werkzaam zijn.
Werkgelegenheid Het totale aantal arbeidsplaatsen dat daadwerkelijk wordt bezet (dus exclusief vacatures). Netto: arbeidsplaatsen bezet door een 12 uur of meer per week werkzaam persoon. Bruto: alle door een werkzaam persoon bezette arbeidsplaatsen. Arbeidsplaatsen bezet door een minder dan 12 uur of meer per week werkzaam persoon worden veelal aangeduid met: kleine banen.
Werkzame personen Werknemers op de loonlijst, meewerkende eigenaren en gezinsleden, uitzendkrachten en werknemers in de zin van de Wet inschakeling werkzoekenden (WIW) en de Wet sociale werkvoorziening (WSW).
Woon-werkbalans of werkgelegenheidsgraad Netto werkgelegenheid in procenten van de beroepsbevolking.
Winkel Een aankoopplaats voor consumentengoederen, zelfstandig of als onderdeel van een keten of formule.
72
Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2009
Bijlage 2.3 Werkgelegenheidsregister Haaglanden Het WRH is een databestand, opgebouwd uit gegevens per vestiging. De vestigingsgegevens worden doorlopend geactualiseerd, de peildatum van de werkgelegenheidsgegevens is 1 januari. Uit het register kunnen verschillende selecties worden gemaakt naar bijvoorbeeld economische activiteit, grootteklasse en geografische ligging. Dit materiaal - eventueel aangevuld met historische gegevens - wordt onder meer worden gebruikt voor: cc Stadsgewestelijke en gemeentelijke publicaties over vestigingen en werkgelegenheid; cc Haaglanden Databank: online kennisbank voor gemeenten en corporaties, ontwikkeld door ABF Research in opdracht van Stadsgewest en Sociale Verhuurders Haaglanden (SVH); cc bestemmingsplannen, wijkplannen, structuurvisies- en streekplannen; cc programmering van bedrijventerreinen en kantorenlocaties; cc analyses van ontwikkelingen in verschillende arbeidsmarktsegmenten; cc sectorstudies en clusterverkenningen; cc benadering van bedrijven en instellingen inzake vervoersmanagement; cc relatiemanagement door gemeenten; cc monitoring van veiligheidsrisico’s; cc koppeling aan kaartbeelden. De belangrijkste vrij toegankelijke publicitaire kanalen voor presentatie van de gegevens zijn: cc Monitor werkgelegenheid Haaglanden, jaarlijkse uitgave van Stadsgewest Haaglanden. Zie ook www.haaglanden.nl/werken/werkgelegenheid cc Regiometer Zuid-Holland, arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie. Zie www.regiometer.nl cc Bedrijveninfodesk Zuid-Holland. Zie www.pzh.eyelocus.com Gegevens uit het register worden ingebracht in het Landelijk InformatieSysteem Arbeidsplaatsen en vestigingen (LISA). Dit landsdekkende bestand biedt mogelijkheden tot vergelijking met andere regio’s. Zie www.lisa.nl Alle gegevens in het WRH vallen onder de Wet Bescherming Persoonsregistraties. Deze waarborgt onder meer dat gegevens over individuele bedrijven en instellingen (uitgezonderd naam, adres, economische activiteit en grootteklasse) niet aan derden worden verstrekt. Voor zover gegevensverstrekking aan derden wel is toegestaan worden kosten in rekening gebracht.
Bijlagen
73
Bijlage 2.4 Standaard bedrijfsindeling (SBI) De SBI onderscheidt secties, aangeduid met letters, en afdelingen, aangeduid met tweecijferige nummers. Voor verdergaande uitsplitsingen wordt verwezen naar CBS-publicaties. In deze monitor zijn soms de secties D en E (onder de titel energie, water en afval) samengenomen. Sectie T is niet geïnventariseerd.
A Landbouw, bosbouw en visserij
01 landbouw, jacht en dienstverlening voor de landbouw en jacht 02 bosbouw, exploitatie van bossen en dienstverlening voor de bosbouw 03 visserij en kweken van vis en schaaldieren
B Winning van delfstoffen
06 winning van aardolie en aardgas 08 winning van delfstoffen (geen olie en gas) 09 dienstverlening voor de winning van delfstoffen
C Industrie
10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33
vervaardiging van voedingsmiddelen en dranken vervaardiging van dranken vervaardiging van tabaksproducten vervaardiging van textiel vervaardiging van kleding vervaardiging van leer, lederwaren en schoenen primaire houtbewerking en vervaardiging van artikelen van hout, kurk, riet en vlechtwerk (geen meubels) vervaardiging van papier, karton en papier- en kartonwaren drukkerijen, reproductie van opgenomen media vervaardiging van cokesovenproducten en aardolieverwerking vervaardiging van chemische producten vervaardiging van farmaceutische grondstoffen en producten vervaardiging van producten van rubber en kunststof vervaardiging van overige niet-metaalhoudende minerale producten vervaardiging van metalen in primaire vorm vervaardiging van producten van metaal (geen machines en apparaten) vervaardiging van computers en van elektronische en optische apparatuur vervaardiging van elektrische apparatuur vervaardiging van overige machines en apparaten vervaardiging van auto’s, aanhangwagens en opleggers vervaardiging van overige transportmiddelen vervaardiging van meubels vervaardiging van overige goederen reparatie en installatie van machines en apparaten
D Productie en distributie van en handel in elektriciteit, aardgas, stoom en gekoelde lucht
35 productie en distributie van en handel in elektriciteit, aardgas, stoom en gekoelde lucht
E Winning en distributie van water; afval- en afvalwaterbeheer en sanering
36 37 38 39
winning en distributie van water afvalwaterinzameling en -behandeling afvalinzameling en –behandeling; voorbereiding tot recycling sanering en overig afvalbeheer
F Bouwnijverheid
41 Algemene burgerlijke en utiliteitsbouw en projectontwikkeling 42 grond-, water- en wegenbouw (geen grondverzet) 43 gespecialiseerde werkzaamheden in de bouw
74
Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2009
G Groot- en detailhandel, reparatie van auto’s
45 handel en reparatie van auto’s, motorfietsen en aanhangers 46 groothandel en handelsbemiddeling 47 detailhandel (niet in auto’s) (inclusief benzinestations en markt- en straathandel)
H Vervoer en opslag
49 50 51 52 53
vervoer over land vervoer over water luchtvaart opslag en dienstverlening voor vervoer post en koeriers
I
Logies-, maaltijd- en drankverstrekking
55 logiesverstrekking 56 eet- en drinkgelegenheden
J Informatie en communicatie
58 59 60 61 62 63
uitgeverijen productie en distributie van films en televisieprogramma’s; maken en uitgeven van geluidsopnamen verzorgen en uitzenden van radio- en televisieprogramma’s telecommunicatie dienstverlenende activiteiten op het gebied van informatietechnologie dienstverlenende activiteiten op het gebied van informatie
K Financiële instellingen
64 financiële instellingen (geen verzekeringen en pensioenfondsen) 65 verzekeringen en pensioenfondsen (geen verplichte sociale verzekeringen) 66 overige financiële dienstverlening
L Verhuur van en handel in onroerend goed
68 verhuur van en handel in onroerend goed
M Advisering, onderzoek en overige specialistische zakelijke dienstverlening
69 70 71 72 73 74 75
rechtskundige dienstverlening, accountancy, belastingadvisering en administratie holdings (geen financiële), concerndiensten binnen eigen concern en managementadvisering architecten, ingenieurs en technisch ontwerp en advies; keuring en controle speur- en ontwikkelingswerk reclame en marktonderzoek industrieel ontwerp en vormgeving, fotografie, vertaling en overige consultancy veterinaire dienstverlening
N Verhuur van roerende goederen en overige zakelijk dienstverlening
77 78 79 80 81 82
Verhuur en lease van auto’s, consumentenartikelen, machines en overige roerende goederen arbeidsbemiddeling, uitzendbureaus en personeelsbeheer reisbemiddeling, reisorganisatie, toeristische informatie en reserveringsbureaus beveiliging en opsporing facility management, reiniging en landschapsverzorging overige zakelijke dienstverlening
O Openbaar bestuur, overheidsdiensten en verplichte sociale verzekeringen
84 openbaar bestuur, overheidsdiensten en verplichte sociale verzekeringen
P Onderwijs
85 onderwijs
Q Gezondheids- en welzijnszorg
86 gezondheidszorg 87 verpleging, verzorging en begeleiding met overnachting 88 maatschappelijke dienstverlening zonder overnachting Bijlagen
75
R Cultuur, sport en recreatie
90 91 92 93
kunst culturele uitleencentra, openbare archieven, musea, dieren- en plantentuinen, natuurbehoud loterijen en kansspelen sport en recreatie
S Overige dienstverlening
94 levensbeschouwelijke en politieke organisaties, belangen- en ideële organisaties, hobbyclubs 95 reparatie van computers en consumentenartikelen 96 wellness en overige dienstverlening; uitvaartbranche
T Huishoudens als werkgever; niet-gedifferentieerde productie van goederen en diensten door huishoudens voor eigen gebruik
97 huishoudens als werkgever van huishoudelijk personeel 98 niet-gespecificeerde productie van goederen en diensten door particuliere huishoudens voor eigen gebruik
U Extraterritoriale organisaties en lichamen
99 extraterritoriale organisaties en lichamen
76
Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2009
Bijlage 2.5 Vragenformulier werkgelegenheidsonderzoek 2009
Bijlagen
77
Vervolg bijlage 2.5
78
Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2009
Uitgave Stadsgewest Haaglanden mei 2010 Stadsgewest Haaglanden Grote Marktstraat 43 Postbus 66 2501 CB Den Haag T 070 7501 500 F 070 7501 501 E
[email protected] I www.haaglanden.nl
Samenstelling Stadsgewest Haaglanden, sector Economie en Werkgelegenheid
Gegevens I&O Research, Enschede
Fotografie Arthur Vahlenkamp, Den Haag
Monitor werkgelegenheid Haaglanden
Omslagfoto Gemeente Delft
Vormgeving
Zwart op Wit, Delft
Druk
Nivo, Delfgauw
Oplage
2009
750 exemplaren
CIP-gegevens Koninklijke Bibliotheek, Den Haag Monitor Werkgelegenheid Haaglanden 2009 ISBN: 978-90-75157-36-9 ISSN: 1871-3637
© Uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, samengevat en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of op welke wijze dan ook, alleen met nadrukkelijke bronvermelding.
economische zaken
NUR: 903/781 Trefwoorden: werkgelegenheid, Haaglanden (Den Haag)
