Module 3: Het leven van een vis Wat is een vis? In de zee, is al het leven op aarde begonnen en vissen zijn de oudste diersoorten ter wereld. Maar in de afgelopen miljoenen jaren evolueerden diverse verschillende vissen binnen hun waterige habitat en dit heeft geleid tot een buitengewone diversiteit aan leven. Lees in deze module over de biologie van de vis en leer waarom sommige vissen symbiotische relaties aangaan met andere vissen. Leer in de zeebestanden meer over werelds’ super gave zeevissoorten. Hoofdstuk 1: Het leven van een vis 1.1 Wat is een vis? Bijna alle vissen hebben een aantal dingen met elkaar gemeen: ze allemaal een vin, een staart, twee ogen, een mond, neusgaten, en kieuwen. Tijdens het zwemmen, gebruiken vissen hun pectorale vinnen en staartvin. De pectorale vinnen zorgen voor de controle en behendigheid van de vis, terwijl de staartvin vaak de snelheid bepaald. De meeste vissen hebben ook een rugvin. Deze vin zorgt voor stabiliteit in het water en voorkomt dat vissen gaan draaien wanneer de golven of stromen sterk zijn. De anale vin vervult een soortgelijke functie maar zit aan lager gedeelte van de onderkant van de vis. Sommige vissen hebben meer vinnen langs hun ruggen of buiken, maar alle vinnen helpen in principe mee met het zwemmen. Maar er zijn meer dingen over vissen, dan enkel vinnen! Zintuigen in vissen Veel mensen geloven dat vissen niet kunnen horen, omdat ze geen oren hebben, maar dit is niet waar. Hoewel we ze gewoonlijk niet kunnen zien, hebben vissen oren. De reden waarom we ze niet kunnen zien, is dat de meeste vissen interne oren hebben, die geluid opsporen, maar niet zichtbaar aan de buitenkant zijn. Vissen hebben ook een rij kleine gaatjes aan de zijkant van de vis dat de laterale lijn vormt. Deze kleine gaatjes bevatten een zintuiglijk orgaan dat elke vibratie van het water waarneemt, zoals beweging of geluid. De vissen hebben ook een zintuig voor geur dat erg handig is om voedsel in het water te ontdekken. Heb je je ooit afgevraagd waarom vissen op in één plaats onderwater kunnen blijven “hangen”, in tegenstelling tot de meeste mensen? De reden is, dat vissen een uniek orgaan hebben dat we een zwemblaas noemen. Deze blaas werkt als een ballon, die kan worden gevuld of worden leeggemaakt met water. Het wordt ook gebruikt om een neutraal drijfvermogen in het water te hebben. Dit betekent dat de vis kan drijven of “hangen” vlak onder de wateroppervlakte of in dieper water zonder energie hiervoor te verbruiken. Vissen hebben kieuwen. Kieuwen functioneren als de “longen” van een vis. Ze worden gebruikt om zuurstof uit het water te halen Deze longen hebben een kieuwdeksel om de kieuwen te beschermen en het water er langs te pompen. De kieuwdeksels sluiten zich waardoor het water uit de kieuwholten wordt geperst en het zuurstof wordt opgenomen in het bloed van de vis. Wat water betekent voor vissen staat gelijk aan lucht voor mensen. In de oceanen hebben kieuwen ervoor gezorgd dat je onderwater een rijkdom aan vissoorten kan vinden van koraalriffen tot aan de mysterieuze dieptes.
1.2 Gewervelde en ongewervelde diersoorten Vissen maken een deel uit van een grote groep dieren: "gewervelde dieren". Alle gewervelde dieren hebben een wervelkolom. Net als olifanten en papegaaien, schildpadden en mensen, hebben vissen ook een wervelkolom. Wetenschappers denken dat vissen geëvolueerd zijn van kleine dieren als wormen, die miljoenen jaren geleden op de bodem van de zee leefden. Deze werden geleidelijk meer behendiger en ontwikkelden een wervelkolom en een skelet en zijn uiteindelijk geëvolueerd tot de vis
Date: 10/20/2008
die we vandaag kennen. Vissen schijnen daarom, één van de eerste gewervelde dieren te zijn die op aarde leven ongeveer 450 miljoen jaar geleden. Maar hebben alle vissen beenderen? Er zijn twee verschillende soorten vissen: graatachtige vissen en kraakbeenachtige vissen. De meeste vissoorten vallen onder de categorie graatachtige. Forel, clown vis, goudvissen en tonijn maken allemaal deel uit van de graatachtige vissengroep. Deze vissensoorten hebben skeletten, die uit echte beenderen zijn gemaakt net zoals bij de mens. Maar er is een ook andere groep vissen, de kraakbeenachtige. Kraakbeenachtige vissen hebben geen echte beenderen en hebben in plaats daarvan kraakbeen. De oren en neus van een mens zijn gemaakt van ditzelfde buigbare materiaal. Alle haaien en roggen vallen in deze categorie, ze hebben skeletten die hoofdzakelijk uit kraakbeen zijn samengesteld. Kraakbeen geeft haaien enorme flexibiliteit en kan het risico op ernstige verwondingen verminderen. Alleen zijn de kaken en de tanden van haaien, van echt been gemaakt, dit is harder en sterker dan kraakbeen. De grote witte haai en de pijlstaartrog zijn voorbeelden van kraakbeenachtige vissen. Lees nu in de zeebestanden de details van enkele vissen die je in de oceanen kan vinden.
1.3 Symbiotische samenwerkingsverbanden Er zijn veel ongewone manieren hoe koraalrifvissen met elkaar samenwerken. Een van de meest spraakmakende samenwerkingsverbanden staat bekend als “symbiotische partnerschappen”. Een symbiotisch partnerschap komt voor tussen twee niet verwante vissen, omdat de relatie tussen beide vissen als positief worden ervaren. Een goed voorbeeld hiervan is de relatie tussen het schoonmaakvisje (cleaner wrasse) en zijn klanten. Een “cleaner wrasse” (spreek je uit als rass) vestigt zijn huis dicht bij een kleine koraalhoop of een spleet. Wanneer een andere grotere vis nadert en stopt, laat deze de “cleaner wrasse” weten dat hij wil samenwerken door het spreiden van zijn vinnen en openen van zijn mond. Dit is het signaal voor de “cleaner wrasse” om in actie te komen: “het schoonmaken van grote vissen!” De “cleaner wrasse” zwemt rondom de grotere vis en inspecteert of er eventueel kleine of lastige diertjes als “parasieten” op het lichaam van de vis zitten. De “cleaner wrasse” eet deze parasieten op en dit betekent een verademing voor de grote vis, aangezien “parasieten” pijnlijk kunnen zijn en ze de vis ziek kunnen maken. Voor de “cleaner wrasse” betekent het een gratis en makkelijke maaltijd! Dit is een perfect voorbeeld van een symbiotisch partnerschap! Er zijn nog vele voorbeelden bekend van symbiotische partnerschappen tussen verschillende vissoorten, maar soms zijn er ook partnerschappen tussen andere diersoorten en vissen. Meer Symbiose Één van de beroemdste vissoorten is de clownvis. Deze mooie vissen hebben tijdens de evolutie een relatie gevormd met anemonen. Anemonen zijn zeldzame dieren en zijn familie zijn van de koralen. Net als haar familieleden de koralen en kwallen hebben anemonen kleine stekels, die nematocysts worden genoemd. De meeste vissen, die een anemoon aanraken, worden gestoken en raken verlamd en worden verslonden door de anemoon. Merkwaardig genoeg zwemt de clownvis regelmatig boven, naast, en onder de tentakels door van de anemoon. De bewegingen van clownvis brengen de vergiftpijltjes met nematocysts niet teweeg. Wetenschappers geloven dat de clownvis tijdens de evolutie een slijmlaag heeft ontwikkeld dat hem
Date: 10/20/2008
beschermd tegen het gif van de anemoon. De vis profiteert van deze relatie, omdat de anemoon als schuilplaats dient en bescherming biedt tegen roofdieren. Wetenschappers, geloven ook dat de anemoon van deze relatie profiteert. Er wordt aangenomen dat de clownvis andere vissen naar de anemoon lokt, die dan gestoken en opgegeten worden door de anemoon. De voedselrestanten van de anemoon worden vervolgens opgepeuzeld door de clownvis. Dit type relatie, waar twee niet verwante soorten een partnerschap sluiten waar beide voordeel mee hebben, wordt symbiose genoemd. Kan je een voorbeeld geven van een andere symbiotische relatie die in de natuur te vinden is? 1.4 Medicijnen uit de oceaan Naast het hebben van verbazingwekkende relaties met elkaar, hebben veel vissen tijdens de evolutie ongebruikelijke kenmerken ontwikkeld die voordelig zijn voor de mens. De kogelvis bijvoorbeeld is een van de vreemdste vissen ter wereld, doordat het zich kan opblazen tot een grote ronde ballon, wanneer het zich bedreigd voelt. Maar de kogelvis heeft ook een sterk gif, tetraodotoxin, dat wordt geproduceerd in hun interne organen. Het gif dat in het vlees van de kogelvis is gevonden, is 100 keer sterker dan het gif van de zwarte weduwespin, en 10 000 keer sterker dan cyanide. Maar het schijnt de mensen niet tegen te houden om de vissen, wanneer klaargemaakt op Japanse traditionele wijze (Fugu schotel), op te eten. Ze eten alleen de delen van de vis die niet giftig zijn, maar soms worden mensen ziek na het eten van Fugu. Maar weet je dat het gif van de kogelvis ook onderzocht wordt door wetenschappers. Er wordt gekeken of het gif als pijnstiller kan dienen om kankerpatiënten te behandelen(zie de zeebestanden voor meer informatie). We noemen dit soort onderzoeken dat gebaseerd is op producten uit de ze, biopharmaceuticals. Het bestuderen van dit gif is nieuw voor moderne onderzoekers, maar komt uit de traditionele geneeswijzen en het sjamanisme. Bijvoorbeeld in Brazilië gebruikten de vissers dit gif om kiespijn te behandelen. Er wordt nu onderzoek gedaan naar de potentiële toepassing van tetraodotoxin, als pijnstillersubstituut voor drugs als morfine en methadon. Onderzoekers, in zowel China als Canada, hebben al geconstateerd dat de drug goed werkt voor kankerpatiënten en het herstellen van heroïneverslaafden werkt. Het verschil is dat tetraodotoxin niet verslavend is, in tegenstelling tot morfine en methadon. Het werkt ook zeer snel, één dosis stilt de pijn al in 5 tot 20 minuten. Deze drug kan het leven van duizenden mensen verbeteren, die momenteel tegen kanker vechten. De aanlevering van tetraodotoxin schijnt ook geen probleem te zijn, aangezien de pufferfish zowel gekweekt als gevangen wordt en ze zijn niet bedreigd. Één vis brengt ongeveer 600 snel werkende doses op. Maar dit betekent niet, dat de voorraad onbegrensd is. Synthetische versies van dit en andere bio-medicijnen moeten worden ontwikkeld om de druk op ons milieu en onze dieren in het wild te verlichten.
Date: 10/20/2008
Hoofdstuk 2: Conservatie kwesties 2.1 Overbevissing Al duizenden jaren hebben mensen die aan de zee wonen hun maaltje uit de zee kunnen halen. We hebben alle verrukkelijke schatten van de oceaan ontdekt en we eten nu een ongelooflijke verscheidenheid aan planten en dieren uit de zee. Mensen eten alles, van uiterst kleine garnalen tot vissen in alle vormen en grootte. Vele culturen rondom de wereld eten zeewier of gebruiken het voor geneesmiddelen en additieven voor levensmiddelen. Sommige culturen eten de giftigste zeedieren, terwijl andere mensen haaien en zelfs dolfijnen eten. De oceaan heeft ons altijd van voedsel voorzien en het lijkt erop dat hieraan geen einde komt. Maar aangezien de bevolkingsgroei blijft toenemen, neemt ook onze vraag naar producten uit de oceaan toe. Wanneer weten we of er niet teveel wordt gevangen? Honderden jaren geleden, leefden de meeste vissers in balans met de ecosystemen van de oceaan. Door vallen, lijnen en eenvoudige netten te gebruiken vingen de vissers alleen wat ze voor hun families nodig hadden om te eten. Op deze wijze hebben mensen en zeedieren op deze planeet voor duizenden jaren naast elkaar kunnen leven. Maar in de afgelopen 150 jaar hebben mensen in alle oceanen van de wereld op industriële schaal gevist. Dit betekent, dat de mensen niet alleen meer voor hun eigen families vissen vangen, maar ook voor mensen die ver van de zee wonen, soms wel duizenden kilometers ver. Hierdoor hebben vele mensen kunnen proeven wat de zee ons biedt. Tegelijkertijd heeft dit er ook voor gezorgd dat meer mensen van voedsel uit de zee zijn gaan houden, waardoor de vraag groter is geworden en elk jaar meer vissen of andere lekkernijen uit de zee worden gevist. In de 20ste eeuw vond de grootste verandering, in de manier waarop we ons voedsel uit de zee vangen, plaats. De uitvinding van de “factory trawler” heeft van het vangen van vissen een "miljoenen dollar" industrie gemaakt. De dagen dat vissers in hun eenvoudige boten, die door de vissers vaak zelf werden gemaakt, om enkel vissen te vangen wat alleen nodig was voor hen, waren geteld. Tegenwoordig gaan er enorme schepen de zee op en gebruiken ze werpnetten of extreem lange vislijnen, die een lengte hebben tot wel 100 kilometers met meer dan 2.000 haken erop. Hierdoor kunnen ze duizenden en duizenden vissen in één ruk ophalen. De meest significante uitvinding voor de groei van deze industrie is de diepvriezer. In het verleden was het vrijwel onmogelijk om duizenden vissen voor vele weken aan boord van een schip te houden zonder dat ze bedorven. Door de uitvinding van de vriezer konden de schepen hun visvangst onmiddellijk invriezen en weken of maanden lang door blijven vissen. Men dacht dat de oceaan vol met vis was en dat je 24 uur per dag, 365 dagen per jaar kon blijven oogsten. Maar de tijden veranderen langzaam. Vandaag de dag weten we dat de oceanen niet onbegrensd zijn en haar bronnen uitgeput raken. De meeste visvoorraden zijn opmerkelijk uitgeput geraakt door overbevissing. Grotere vissen zijn meer kwetsbaar, omdat ze zich vaak langzaam voortplanten. Tonijn, zwaardvissen en haaien zijn vissen die het zwaarst getroffen worden door de visserij. Als gevolg hiervan voeren overheden nu maatregelen in om nauwere beperkingen te creëren voor de visserij door middel van internationale overeenkomsten en samenwerking. In de toekomstige modules zullen we meer leren over de wereld samenwerkt om dieren te beschermen. 2.2 Wanneer er specifiek gejaagd wordt op een specifieke vis De napoleon vis en de doornkroon zeester (Crown of Thorns)
Date: 10/20/2008
We hebben geleerd dat door overbevissing onze voedselbronnen in de oceaan uitgeput raken, maar soms kan overbevissing van één specifiek soort het hele ecosysteem uit balans brengen. In de Indische oceaan vissen veel vissers op specifieke soorten omdat deze op de markt veel geld opbrengen, doordat ze geliefd zijn in Aziatische restaurants. De napoleon vis is één van deze soorten. Deze grote vis kan wel 190 kg wegen en een lengte bereiken van meer dan 2m. In Hongkong, Taiwan, en Singapore kost de napoleon vis USD 100 per kilogram in restaurants, waar je ze vaak ziet zwemmen in het aquarium. Doordat deze vissen zoveel waard zijn, begonnen vissers deze vissen in grote hoeveelheden te vangen. De vissen zijn zo schaars geworden dat ze vermeld staan als “kwetsbaar”. Maar de situatie wordt slechter, omdat deze grote vissen eigenlijk helpen onze koraalriffen te beschermen. De napoleon vis is heel belangrijk voor het koraalrif ecosysteem, omdat ze de doornkroon zeester larven opeten. Deze sterke en woest uitziende zeester eet namelijk koralen. “Toen de vissers de napoleon vis uit het ecosysteem verwijderden, waren er geen enkele van deze soort meer over om de doornkroon zeester op te eten.” Veel koraalriffen in de Indische Oceaan zijn door deze zeesterren bedekt, omdat ze zich in rap tempo begonnen te vermenigvuldigen. Overal waar je keek, waren deze zeesterren koralen aan het opeten. Het resultaat is dat veel koraalriffen zijn vernietigd met alle gevolgen voor het hele koraal ecosysteem van dien. Hoofdstuk 3: Wat jij kunt doen om te helpen. 3.1 Leer welke vissoorten je kunt eten Nu we de effecten van de visserij kennen, kunnen we maatregelen treffen om de bedreigde dieren uit de oceaan te beschermen. Maar hoe weten we welke vissoorten o.k. zijn om te eten en welke vissen op het punt van uitsterven staan? Wat je het beste kan doen, is het uitzoeken welk voedsel uit de zee duurzaam zijn. Het woord duurzaam betekent “continuïteit”. Wanneer wij over duurzaam zeevoedsel spreken, bedoelen we dat de dieren op een bepaalde manier, hoeveelheid gevangen worden, zodat we dit in de toekomst ook kunnen. We weten allemaal dat alle zeedieren zich voortplanten door het leggen van eieren of het hebben van jongen, maar als de mens hen te snel vangt dan hebben de dieren geen kans om zich te kunnen voortplanten. Dan zullen dieren gaan uitsterven. Sinds duizenden jaren hebben mensen vissen op duurzame wijze gevangen. Maar tegenwoordig vangen we vissen te snel of op niet duurzame wijze en worden we zo hebberig dat we de vis vangen die toekomstige generaties kunnen voeden. Door ervoor te zorgen dat de zeedieren, die we eten, op duurzame wijze zijn gevangen, helpen we niet alleen de dieren te beschermen, maar beschermen we ook onze kinderen en toekomstige generaties van onze families. De “Monterey Bay Aquarium” is een organisatie die liefhebbers van zeevoedsel probeert te helpen met het nemen van wijze besluiten over de keuze van ons voedsel. Het aquarium heeft een programma gemaakt, dat “Seafood Watch” wordt genoemd. De onderzoekers van dit programma hebben de stand van vele visvoorraden beoordeeld. Ze verstrekken nu aanbevelingen over welke soorten vissen in groten getale aanwezig zijn en welke soorten worden bedreigd. De “Monterey Bay
Date: 10/20/2008
Aquarium” heeft ook rekening gehouden met het feit dat in het lichaam van sommige zeedieren veel giftige en/of chemische stoffen zijn opgeslagen. Hier volgen voorbeelden die volgens het programma “Seafood Watch” over het algemeen duurzaam zijn om te eten:
Soort krab (Dungeness crab) Sardines Soort tonijn (Skipjack Tuna) Oesters Mosselen Soort kreeft (Spiny Lobster)
Hier zijn een paar voorbeelden van enkele zeedieren die in de problemen zijn of op niet op duurzame wijze worden gevangen. Daarom is het beter om deze te vermijden:
De meeste garnalen Zalm Zeebaars Haaien Zeepaarden Schilpadden
Op deze website kun je checken of je favoriete zeevoedsel goed is om te eten of dat je het beter kan vermijden: http://www.mbayaq.org/cr/SeafoodWatch/web/sfw_regional.aspx 3.2 Duik schoonmaak acties Duiken op de dag van de Aarde (Earth Day) Over de hele wereld werken organisaties hard om de oceanen te helpen. Sinds de oprichting in het jaar 2000 heeft de “Coral Reef Alliance” 1.158 marine conservatie activiteiten gehouden in meer dan 90 landen. Het doel van hun projecten in China is, dat de koraalriffen blijven voortbestaan. Bijvoorbeeld, een groep scuba-duikers van het Marine Development Plan & Design Research Institute hebben samengewerkt met de “Coral Reef Alliance” om de doornkroon zeesterren van de koraalriffen te verwijderen. Omdat de natuurlijke roofdieren van deze zeester verdwenen zijn, zijn er nu teveel van deze dieren op veel van de koraalriffen te vinden en zij eten het koraal op. Een groep vrijwilligers dook in de Yanglong Bay, in the Sanya National Coral Reef Reserve om de “crown-of-thorns” te verzamelen en hulp te bieden aan de koralen. Vierendertig scuba-duikers namen deel en verzamelden 55 “crown-of-thorns”!
Hoofdstuk 4: Opdrachten 4.1 Wordt een marktonderzoeker! Word een milieu marktonderzoeker! Ga naar je lokale vissen markt of vis restaurant en check of ze de “napoleon vis” verkopen. Schrijf je bevindingen op in je projectenlogboek
Date: 10/20/2008
